diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 3 | ||||
| -rw-r--r-- | 33719-0.txt | 4502 | ||||
| -rw-r--r-- | 33719-0.zip | bin | 0 -> 96767 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h.zip | bin | 0 -> 361478 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/33719-h.htm | 5559 | ||||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/back.jpg | bin | 0 -> 47436 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/book.png | bin | 0 -> 364 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 103514 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/external.png | bin | 0 -> 172 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/initial-a.png | bin | 0 -> 4235 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o017.png | bin | 0 -> 1927 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o025.png | bin | 0 -> 2505 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o036.png | bin | 0 -> 2397 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o046.png | bin | 0 -> 3736 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o053.png | bin | 0 -> 2701 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o064.png | bin | 0 -> 2286 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o086.png | bin | 0 -> 2810 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/o128.png | bin | 0 -> 2818 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/spine.jpg | bin | 0 -> 10282 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 33719-h/images/titlepage.jpg | bin | 0 -> 63367 bytes | |||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 | ||||
| -rw-r--r-- | old/33719-8.txt | 4532 | ||||
| -rw-r--r-- | old/33719-8.zip | bin | 0 -> 94887 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h.zip | bin | 0 -> 360056 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/33719-h.htm | 5523 | ||||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/back.jpg | bin | 0 -> 47436 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/book.png | bin | 0 -> 364 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 103514 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/external.png | bin | 0 -> 172 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/initial-a.png | bin | 0 -> 4235 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o017.png | bin | 0 -> 1927 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o025.png | bin | 0 -> 2505 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o036.png | bin | 0 -> 2397 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o046.png | bin | 0 -> 3736 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o053.png | bin | 0 -> 2701 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o064.png | bin | 0 -> 2286 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o086.png | bin | 0 -> 2810 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/o128.png | bin | 0 -> 2818 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/spine.jpg | bin | 0 -> 10282 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/33719-h/images/titlepage.jpg | bin | 0 -> 63367 bytes |
41 files changed, 20132 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..6833f05 --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,3 @@ +* text=auto +*.txt text +*.md text diff --git a/33719-0.txt b/33719-0.txt new file mode 100644 index 0000000..8cd755b --- /dev/null +++ b/33719-0.txt @@ -0,0 +1,4502 @@ +The Project Gutenberg eBook of Martelaren van Rusland, by Jules Michelet + +This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and +most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions +whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms +of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at +www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you +will have to check the laws of the country where you are located before +using this eBook. + +Title: Martelaren van Rusland + +Author: Jules Michelet + +Translator: S.J. Bouberg Wilson + +Release Date: September 13, 2010 [eBook #33719] +[Most recently updated: January 2, 2023] + +Language: Dutch + +Produced by: Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading +Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg. + +*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND *** + + + + + Wereld Bibliotheek + + Onder leiding van L. Simons + + MARTELAREN VAN RUSLAND + + door + + JULES MICHELET + + vertaald en van korte aanteekeningen + voorzien door + S. J. Bouberg Wilson + + + + Uitgegeven voor de Mij voor + Goede en Goedkoope Lectuur door + G. Schreuders Amsterdam + + + + + + + +INLEIDEND WOORD. + + +Jules Michelet's "Les Martyrs de la Russie" is een halve eeuw oud. Het +verscheen in 1854, toen Russische toestanden de verontwaardiging van +geheel Europa gaande maakten. + +Dat we het nu (en voor het eerst) in het Nederlandsch geven, +vindt ten deele zijn verklaring in het feit, dat het, hoewel +zoo oud, niets verouderd blijkt. Michelet, de groote liberale +Fransche geschiedschrijver van het midden der negentiende eeuw, +heeft in dit werkje den geest van het Russische volk, van overheid +en onderdrukten, met groote scherpte geschetst. Zijn boekje was een +revolutionnair pamflet, bestemd om de Russische officieren te winnen +voor de vrijheidszaak, en dat merken we ook aan de bloemrijkheid +en de rethorika van zijn stijl, aan het veelvuldige gebruik van de +"phrase". Voor ons, menschen van 1905, heeft het vooral bizondere +waarde, omdat het ons zoo volkomen doordringt van de voorgeschiedenis +der nu wordende revolutie. In dit pamflet van 50 jaar geleden worden +toch de onderdrukking in Rusland, het ruw geweld en de gemeenheid der +autocratie al als onhoudbaar voorgesteld. Sindsdien is de afschaffing +der lijfeigenschap gebeurd, doch de tyrannie is er weinig door +verzacht of verzwakt. En het onhoudbare heeft zich nog een halve +eeuw staande gehouden. Hoe dit kon, verklaart dit boekje eveneens: +door de lijdzaamheid van het Russische volk. + +Nog een enkel woord over den Franschen schrijver zelf. Hij was geboren +in 1798 en stierf in 1874. In dien levenstijd heeft hij ontzaglijk +weten te werken. Als geschiedschrijver gaf hij voornamelijk: Beknopt +Overzicht der Nieuwe Geschiedenis (1827), Romeinsche Geschiedenis +(1839), Geschiedenis van Frankrijk (1833-1844 en 1855-1867: in +zeventien deelen), Geschiedenis der Revolutie (1847-1853: in zeven +deelen) en Geschiedenis van de XIXe eeuw (na zijn dood verschenen). + +Zijn stijl, zijn levendige voorstelling hebben hem veel bewonderaars +verzekerd. Zijn kenschets en geschiedenis van Jeanne d'Arc, de Maagd +van Orleans, uit zijn "Geschiedenis van Frankrijk", is een fijngevoeld +begrijpen van een katholieke dweepster door een liberaal denker. Wij +stellen ons voor, fragmenten uit zijn werken in onze Bibliotheek +op te nemen, zooals ook enkele zijner natuur-beschrijvingen op het +lijstje staan, dat we van den heer Thijsse ontvingen. + + + Redactie Wereld-Bibliotheek. + + + + + + + +AAN DE RUSSISCHE OFFICIEREN. + + +Mijne Heeren, + + +Alweêr menschenlevens ten offer gevallen. Gisteren, 20 Juli, [2] +zijn te Warschau, tot ieders ontzetting, zonder reden of voorwendsel, +vier gevangenen onverwacht uit hun kerker te voorschijn gehaald, voor +uwe militaire rechtbanken gevoerd, veroordeeld en door stokslagen +doodgeranseld. + +Geen enkel te voren gesmeed komplot verklaart deze wreede +strafoefening. Het waren gevangenen, die reeds lang, om staatkundige +reden opgesloten zaten. Hun bloedverwanten meenden, dat de komst van +den keizer, [3] de aanstaande viering van den vijf-en-twintigsten +jaardag zijner troonsbeklimming, hen genade zou doen krijgen. + +Nu, begenadigd zijn ze! + +Zijt gij het wel, mijne heeren, gij, vervuld van den geest van +Frankrijk, door dezen en zijn denkbeelden gevoed: gij, meer Franschen +dan Russen, die tot zulke barbaarsche, zulke vernederende straffen +bevel kunt geven? + +Ons is de geweldige angst niet onbekend gebleven, die u terneder +drukt. Een ijzeren vuist dwingt u tot zulke afschuwelijke vonnissen, +en doet ze u onderteekenen. Meer dan één onder u zou zeker zijn degen +stuk breken, als hij daardoor slechts zijn leven op 't spel zette. + +Wij kennen u, wij weten dat, als ge onttrokken zijt aan ieders blikken, +gij het waagt menschelijk te zijn. Ik zou kunnen zeggen wáár en in +welk opzicht; maar ik zal u niet verraden. Het is waarschijnlijk, +dat ge op den 20sten Juli het aantal slachtoffers, dat men u vroeg, +hebt beperkt. Van de vier-en-dertig, die ge moest oordeelen, zullen +dertig in 't leven blijven: zij gaan naar Siberië! + +Welke misdaad hebben die Polen bedreven? + +Dat zij juist zoo denken als gij. + +Wie verafschuwt, vervloekt méér dan gij het barbaarsche bewind van de +bastaard-Duitschers, [4] die Rusland's ondergang bewerken? Wat zou +men bij de meesten uwer vinden, mijne heeren, wanneer uw hart werd +blootgelegd? Immers de revolutie, het geloof aan den 14den December, +het niet-uitteblusschen vuur van Pestel en Rylejew? [5] Droevig +noodlot, door heel Europa heen te moeten trekken, en de deelgenooten +uwer denkbeelden, de martelaren van uw overtuiging te bestrijden of +te veroordeelen--hen, wier dood gij benijdt! + +Gij hebt de Hongaren bewonderd, wier opstand slechts door de Russische +tusschenkomst van 1849 gebroken werd. De straffen, die volgden, de +afgrijselijke beleedigingen, welke heldhaftige vrouwen hebben moeten +verduren, gij voelt ze na, evenals wij. + +Gij hebt de helden van de Poolsche omwenteling bewonderd, die het +in 1837 waagden, door een daad van ongeloofelijke stoutmoedigheid, +hun Siberisch verbanningsoord te wapen te brengen: gij waart nog méér +lijk dan zij, den dag toen zij onder de stokslagen neêrvielen van uw +soldaten, zelven in tranen en vol wanhoop. + +Uw hart moet als door een dolk doorboord zijn geworden, toen +Wisniowski, [6] in 1847, van de galg af, dit verheven woord +verkondigde: "Hebt elkander lief en vergeeft." + +Diegenen onder u, die in 1831 dienden, zullen altijd voor oogen en in +'t hart houden een droevig beeld, dat hun steeds zuchten en nachtwaken +zal kosten. Zij herinneren zich Kroonstad, het plechtig martelaarschap +van het Poolsche leger in die drukbezochte haven, ten aanzien +van de verontwaardigde zeelieden van de heele wereld. Verscheiden +honderdtallen van dapperen, krijgsgevangenen, en wel bij capitulatie, +weigerden hun vaderland af te zweren en Russen te worden. Geslagen, +genezen, opnieuw geslagen toen hun wonden zich sloten, volhardden +zij als onverwinlijken, totdat de karren hen wegvoerden, aan flarden +geranseld, vormelooze, afzichtelijke massa's vleesch, waaraan niets +meer den mensch deed herkennen. + +Welke zijn uw ongeopenbaarde gevoelens bij dergelijke verschrikkelijke +beproevingen? Ze zijn voor ons geen geheim. + +Het zij mij vergund een feit te noemen: + +In een oorlog van jongen datum werd een uwer jeugdige officieren, +bij zijn komst in een stad van het overweldigd land, ingekwartierd +bij een dame uit de groote wereld, die, vol van wrok tegen de Russen +en Rusland, hem door haar bedienden liet ontvangen en weigerde hem te +zien. Niet dan met groote moeite slaagde hij erin tot haar door te +dringen en sprak hij aanvankelijk op hoogen toon. Zij, onwrikbaar, +heldhaftig, antwoordde zooals het Vaderland-zelf den vijand zou te +woord gestaan hebben... Het hart van den jongen man verdroeg dit niet, +en, van bewondering aangegrepen, zich aan haar voeten werpende, +zei hij onder tranen: "Mevrouw, wij zijn ongelukkiger dan u...; +van mijn geheele familie ben ik alléén over; ze zijn allen in Siberië." + +Dus, gij treedt naar voren, zwijgend, bleek, den degen in de hand, om, +tegen uw overtuiging in, het vonnis uit te voeren, dat een vijandig +noodlot heeft geveld. Gij treedt naar voren, met gebogen hoofd, +zonder achter u noch vóór u uit te zien. + +Achter u ligt Siberië, bevolkt door den Russischen adel, +en de Kaukasus, of de algemeene slachtplaats, waar men u laat +ombrengen. Niettemin gaat gij voorwaarts.--Achter u is de revolutie, +waarmeê ge sympathiseert, Frankrijk en de Fransche gedachte-wereld, +uw geheele zijn vertegenwoordigend. En niettemin gaat gij voorwaarts. + +Hebt medelijden met u-zelf... Welk gevaar loopt gij ten slotte, +tenzij te sterven? + +Maar sterft ge dan niet reeds? Is uw leven niet de dood? + +Velen, in dezen droevigen toestand, trachten zich zelven te +bedriegen. Zij doen zich geweld aan om volijverig te zijn voor de +grootheid van Rusland. + +Laat ons onderscheiden, mijne heeren. Dit woord heeft twee zeer +verschillende beteekenissen: het rijk en het volk. Welnu, het rijk +heeft geen stap gedaan--ik maak mij sterk het te bewijzen--die niet +tevens een schrede was naar de vernietiging van uw nationalen geest, +de uitwissching van het Slavisch karakter, dat u kenmerkt. De eenige +goede omschrijving van de schrikkelijke regeering, waaronder gij +gebukt gaat, is: de ondergang van Rusland. + +Anderen, die zich zelven niet wat trachten wijs te maken, sluiten de +oogen, geven zich over aan het noodlot; zij zetten zich neêr, enkel +in twijfel gevangen; nemen plaats boven den afgrond: "Wie weet waar +de oorzaak schuilt?" zeggen zij. "Wij zijn verdorven, dat is zoo. Maar +het Westen is 't niet minder... Laat ons genieten, en dan sterven." + +Ja, de Westersche wereld is verdorven, doch in de opperste lagen, +de eenige die ge kent, veel meer dan in de onderste. Frankrijk +bezit bovendien dit vóórdeel, dat het, meer of minder verdorven, +steeds in zich zelf het vermogen behoudt tot zedelijke vernieuwing +door de kracht der denkbeelden. Frankrijk leeft van den geest, en +het vindt daarin een onuitputtelijke opwekking, kracht tot ommekeer +en wedergeboorte. Zijn aanvallen van zwakte zijn niet gering. De +wereld roept dan uit: "Het is dood." Men riep 't bij Rosbach. [7] +En toch hernam het, juist door deze nederlaag en opgewekt door een +flauwen lichtstraal, zijn vorige kracht en gloed, bemoedigde hen, +die vreesden dat zijn levenszon uitgedoofd was, en, door zijn geest +een herschepping ondergaande, werd het 't licht der wereld. + +Dit herscheppingsvermogen, het ligt in de gedachte die zich +telkens hernieuwt. Wat zou er van een volk worden, dat, na zijn +oorspronkelijkheid ingeboet te hebben, afgehouden werd van den omgang +met elk ander, aan zich zelf overgelaten, buiten het verkeer met +menschen gesloten, als men de vrije toestrooming van versche lucht +tegenhield? + +Dit is het geval met het Russische volk. + +Zijn leven lag in de gemeenschap, een kleine patriarchale maatschappij, +die den grond onder haar leden verdeelt en er hun de afwisselende +bebouwing van overlaat. Een machtige onderlinge band. Tegenwoordig +is de bewoner losgerukt van den bodem en van de gemeenschap. Vroeger +bezitter van dien grond; sedert, gedurende twee eeuwen, als lijfeigene +eraan vastgehecht, troostte hij zich met de voorstelling, dat het +juist andersom was.--Het is nu zoover gekomen, dat hij er niets meer +van is dan een verplaatsbaar aanhangsel, een stuk gereedschap, dat +men aan de mijnen, aan de fabrieken verkoopt. + +Een aandoenlijke toestand, die tot tranen toe ontroert. Deze tot de +lijfeigenschap gedoemde bevolking had zich met het hart erop toegelegd +haar in overeenstemming te brengen met de natuurlijke menschelijke +gevoelens; de lijfeigene noemde zijn meester vader. Hij was het kind +van zijn heer, en de heer de zoon van den czaar. Heel deze wereld +had zich vereenzelvigd met het denkbeeld van vaderschap. Daarin zat +het geloof en het gansche hart van den Rus... En gij hebt dat hart +gebroken! + +Den lijfeigene aan uw agenten overleverende, die hem tot wanhoop +brengen, hebt gij de keizerlijke politie tegen zijn oproerigheden +moeten te hulp roepen, haar verbreiding moeten aanvragen over het +geheele rijk, in ieder dorp den bleeken, kwaadwilligen man doen komen, +die den boer bedreigt en den meester verraadt. Vroeger ongetwijfeld +zeer afhankelijk in uw verhouding tot den czaar, hadt ge ten minste +dit geluk, dat de punten van aanraking zeldzaam waren; oppermachtig +thuis, van het oogenblik af dat de winter alle gemeenschapsmiddelen +verbrak, hield de dwangheerschappij voor u op. Acht maanden per jaar +waart gij koningen. Met den herfst sloot gij uw deur, en niemand +kwam u verontrusten. Tegenwoordig ontmoet ge op uw goederen overal +den onheilspellenden man, met het gluipend, ter-zij-uitziend oog, +door wien de czaar van Sint-Petersburg uit u aanziet. + +Een mijner vrienden bevond zich eens in een Russisch paleis, in het +hart van 't rijk, ver van alle wegen verwijderd, en nam deel aan een +grooten maaltijd, welken de vrouw des huizes gaf aan den talrijken +adel uit de buurt. De eetzaal zag op een uitgestrekt park uit, +waarvan de voornaamste laan vlak naar het midden venster voerde +en de plaats, welke de dame aan tafel innam. Plotseling houdt +zij op te spreken, blijft roerloos zitten, de oogen naar buiten +gericht... daarop verbleekt zij; ziet als een doode, siddert... zij +klappertandt... Zij is op het punt in onmacht te vallen. Een +militair-uitziend persoon treedt de zaal binnen; het was de generaal +der keizerlijke gendarmerie, dien ze had zien aankomen. Ze dacht niet +anders of ze was verloren. Gelukkig stelt hij haar gerust. Een ongeval, +hem met zijn rijtuig overkomen, had hem opgehouden, en hij had daarom +een anderen weg ingeslagen, om haar een bezoek te brengen. + +Zoo leeft gij nu. Gedwongen te kiezen tusschen twee verschrikkingen, +van onderen de muiters vreezende, van boven den verpletterenden +afgod, die iederen dag zwaarder drukt, zoekt gij uw toevlucht onder de +bescherming van den laatste. Gij vlucht, waarheen? Ongelukkigen! Naar +het bloedig altaar van Moloch. [8] + +Wat déze verschrikkelijke god verslindt, zijn echter niet +alleen menschen; het is ook het talent, de innerlijke kracht, de +levensvatbaarheid van Rusland. + +Van 1812 tot 1825 hebt gij een proef genomen op de nationale +veerkracht. Het zachtzinnige vaderschap van Alexander [9] werd de +vertrouwde van uwe menschlievendheid. De gebeurtenis van den 14en +December verschrikte, beklemde de harten, drong ze weêr terug naar +de eigenbaat. + +De letterkundige werkzaamheid duurde nog voort, bij gebreke van die +van den staat; zelfs in dezen onschuldigen kring werd het Russische +zieleleven vervolgd, de poëzie gedood mèt de dichters... Lermontow +gedood. Gribojedew gedood. Puschkin gedood. En welk een tragische +dood! [10] + +Kort na 1840 eindigt uw letterkunde. Diep stilzwijgen, gij laat u +niet meer hooren. Gelooft gij, dat men u kwijtschelding geeft? Neen, +een nieuw jachtveld voor vervolgingen wordt geopend, uitgestrekter, +verschrikkelijker. Het despotisme, tot dusver uitwendig, materiëel, wil +nu tot de zielen doordringen, en maakt zich ongerust over het geloof. + +"Gij gehoorzaamt; goed. Als Polen en als Rusland zijt gij gebroken; +best... Toch ontbreekt er iets, zonder 'twelk de rest mij niets waard +is: gij moet mij erkennen als richtsnoer van uw denken, als beslisser +in uw geloofszaken; in mij moet gij vereeren de vereeniging der +twee machten, zonder welke niets bestaat. Als beide mij toebehooren, +ben ik een gehéél, ben ik God." + +Zoo spreekt Nebukadnezar; [11] hij heeft het doen verkondigen door +een van zijn slaven (Januari 1850); hij heeft verklaard, dat Rome +uitgediend had, dat de Latijnsche kerk vereenigd moest worden met de +Grieksche, de eenig katholieke, d.i. de algemeene, en dat de Czaar +de Opperpriester van de geheele wereld was. + +Grootvorst Michaël had het reeds gezegd, twintig jaar vroeger, bij +gelegenheid van een bezoek aan de Sint-Pieter te Rome, toen de paus +juist den kerkdienst waarnam: "Dit is alles wel mooi, wel verheven; +maar wat zal het schoon zijn als wij hier eens den dienst verrichten!" + +De keizer heeft meer gedaan, dan een woord te spreken. Sedert +1833 heeft hij gehandeld als paus, door de wreede vervolging +der Uniaten (Grieken, vereenigd met Latijnen). Polen, staatkundig +reeds verpletterd, heeft ook nog de slachtoffers geleverd voor deze +verschrikkelijke godsdienstige strafoefening. + +Wat wil de nieuwe God anders doen, dan Rusland mishandelen en de +aanhangers der tallooze secten, die er zich, totdusver onder de +bescherming der heeren, verborgen? Reeds deze ongelukkigen alleen +verschaffen, gemiddeld per jaar, vijfhonderd ballingen aan Siberië. + +Zóó slaat deze macht met den dood, verbrijzelt, verslindt. Als +zij niets had om tusschen haar moordende kaken te nemen, zou zij +zich-zelve verscheuren.--Staatkundig leven? Verslonden. Letterkundig +leven? Verslonden. Nu heeft zij 't gemunt op het godsdienstig leven, +in Rusland en in Europa. Zij nadert, met open muil. Waarom is de +revolutie haar onuitstaanbaar? Het orgaan van den czaar heeft het +met buitengewone openhartigheid gezegd: omdat de Fransche revolutie +een godsdienst is. + +Frankrijk en de revolutie zijn volstrekt niet ongerust en vreezen +niets.--Wie moet vreezen? Gij vooral, mijne heeren. Het werktuig, +waardoor deze macht de wereld aangrijpt, kiest zijn steunpunt op u, +het drukt u neêr en verplettert u. Het verricht niets naar buiten, +zonder het eerst naar binnen te hebben gedaan. + +Het is niet maar een mensch, merk dit wel op, het is een werktuig. De +dood van een menschelijk wezen (ofschoon de kracht van zijn +persoonlijkheid de drukking vermeerdert), zijn dood, zeg ik, kan niet +volstaan om het zoo verbazend gespannen mechaniek te verminderen. + +Wie kan het losser maken, meneeren? Gij, meer dan iemand anders. Zelfs +de czaar vermag niets zonder u. + +Indien hij de machine door bovenmatige krachtsoefening, zoo natuurlijk +bij de oppermacht, met behulp van vreemdelingen, die den Russischen +aard niet kennen, haar hoogste spankracht heeft doen bereiken,--dan +hebt gij die er niet minder aan gegeven, door het lot van den +lijfeigene te verzwaren, door overal, om de oproerigen in toom te +houden, de tusschenkomst van de keizerlijke macht noodzakelijk +te maken. Gij hebt aan den troon van den czaar dit nieuwe, +verschrikkelijke overwicht geschonken, waaronder Rusland kraakt. + +De stelling, die gij inneemt, is nog sterk; uw macht, ten goede +en ten kwade, ontzaglijk. Het volk, tusschen u en den czaar +geplaatst, zou aan u de voorkeur geven. Vrijgemaakt, is het aan +erger dienstbaarheid overgeleverd: die der omgekochte bureaucraten, +zonder hart of eergevoel. Wat het vraagt is, dat gij het, door u aan te +sluiten bij het echt-Russisch element, de gemeenschap, zoowel tegen de +regeering als tegen uw eigen zaakwaarnemers beschermt. De gemeenschap +zou, onder uw bescherming, zich oefenen in de vrijheid. Luistert +naar de mannen van den ouden stempel, en naar de ouden van dagen, +eerbiedigt zeden en gewoonten; legt uwen intendant het zwijgen op +tegenover den starost [12] en de plaatselijke patriarchen. Verwijdert +de zakenmenschen. Zorgt, dat de grondpachten matig, billijk worden; +dat de obrok (de vaste belasting), ongelukkigerwijs tegenwoordig in +Groot-Rusland minder verbreid, algemeen worde, de aan verandering +onderhevige heerendiensten vervange en uit vrijen wil worde toegestaan. + +Wanneer de plaatselijke regeering aldus van haar banden wordt bevrijd, +zal het centraal bewind voor u een minder noodzakelijke beschermer +zijn. Het zal voelen, dat gij sterk zijt door de liefde der uwen, +en het zal u ontzien. Alles zal trapsgewijze milder worden, juist +zooals het in de natuur gaat. + +Rusland heeft voor zijn grootheid niet noodig een tegennatuurlijke +wereld te blijven. + +"Keert tot de natuur terug." + +Als men haar eenmaal verlaat, maakt de eene gedrochtelijkheid iedere +andere, niet minder monsterachtig, noodzakelijk, onvermijdelijk. + +Om maar één voorbeeld te geven, uw kankerende wond, Polen, vraagt +den Kaukasus ter zuivering. En de etterende plek, de Kaukasus, eischt +onophoudelijk het Russisch bloed, het Poolsch bloed. + +"Keert tot de natuur terug." + +Maakt de gestrengheid van uwe politie minder wreed, door haar overbodig +te doen zijn. Dat zal zij zijn, als de lijfeigene u zegent. + +Viert de teugels aan de barbaarsche gestrengheid van uw militaire +inrichting. Het uitwendige heeft er toch het wezen van vernietigd. Zij +zou veel krijgshaftiger zijn, als zij niet vervallen was tot de +aanmatigende geweldenarij van de Duitsche krijgstucht. + +Rusland is een veroverende staat en moet het zijn, volgens de +natuurwet. Zijn veroveringen liggen in het Zuiden. + +Raadpleegt den eersten den besten Rus; er is er niet een, die zich om +het Westen bekommert. Zijn ras en zijn geest zijn van een Zuidelijke +natie, die zich ongelukkigerwijs naar het Noorden ziet verbannen. + +Laat dit bibberende volk zich komen warmen in het Zuiden, afdalen +naar de vruchtbare steppen, die, eenmaal goed bebouwd, meer waard +zullen zijn dan Polen, en een Italië zullen worden. Rusland glooit +in werkelijkheid naar de Zwarte Zee af. De menschen gaan er van zelf +heen, evenals de rivieren er naartoe stroomen; en telkens als ze in +de nabijheid komen van dat paradijs, de Krim, meenen zij hun vaderland +terug te vinden. + +Wanneer gij uw wettige en natuurlijke zending gaat vervullen, de +verovering van de woestenij in het Zuiden, zult gij zonder spijt een +ontaarden strijd beëindigen. Dan zult gij voldoening schenken aan uw +zuster, aan Polen; het helpen om zich los te maken van Duitschland, en +het eigenhandig herstellen. Het zal u verzoenen met God en met Europa, +en als een gezegende zult gij tot de broederschap der menschheid weêr +toegelaten worden. + + + + + + + +II. + + +Een vrijdenker uit Friesland, een officier die den dienst der Russische +garde verlaten had en die een boeiend werk geschreven heeft over +de militaire dwingelandij, welke hij had aanschouwd en ondervonden, +de heer Harro Harring, [13] plaatste als motto boven zijn boek: Ausi +(ik heb het gewaagd), 1832. + +Weinige jaren vroeger had een Duitscher, luitenant Mörtens, evenzeer +uit Russischen dienst getreden, schrijver van een klein boek over de +buitenlandsche aangelegenheden van Rusland, zich te Dresden metterwoon +gevestigd. Wie zou niet gedacht hebben, dat hij in deze stad, onder +'t oog van Duitschland, zich in veiligheid bevond? Niettemin is hij, +zonder eenig spoor van zich na te laten, verdwenen, en niemand heeft +kunnen zeggen, wat er van hem geworden is (1829). Men gaf de schuld +aan het Russisch gouvernement, en dit is er niet boos om geworden: +het zoekt immers zijn voordeel in vreesaanjaging! + +Toen men kennis kreeg van de Juli-revolutie, [14] bevonden zich twee +zeer bekende en zeer geachte Fransche ingenieurs, de heeren L... en +Cl... in een gezelschap te Moscou. De eerste hield zijn mond; de tweede +besprak en prees de omwenteling. Denzelfden avond gevangen genomen, +zou hij naar Siberië overgebracht zijn, als onze gezant niet in tijds +gewaarschuwd was en hem met aandrang had opgeëischt. + +Geen enkel paspoort gaf den vreemdeling zekerheid. Kotzebue [15] was +in 't bezit van een Pruisischen pas, volkomen in orde, toen hij te +Petersburg werd opgelicht en in eens door, regelrecht naar Tobolsk +[16] werd gevoerd. Men had hem bang willen maken, en het vervolg +bewees, dat men daarin volkomen geslaagd was. Hij bekeerde zich zonder +voorbehoud, en werd oprechtelijk goed-Rus; zóó goed, dat de keizer, +verheugd over zijn ommekeer, hem tot directeur der schouwburgen +van de hoofdstad aanstelde. Men weet, dat hij, sedert dit tijdstip, +met zijn aan Rusland verkochte pen Duitschland verried en belasterde. + +Onze vriend, de heer Pernet, directeur van de Revue indépendante, was +ook in 't bezit van een pas, toen hij verraderlijk werd in hechtenis +genomen. Men liet hem vrijelijk reizen tot Moscou. Daar, uit het +gezicht van Europa verwijderd en ver van het Fransch gezantschap, +nam men hem zonder voorwendsel gevangen. Geen enkele Rus, dien +hij kende, durft voor hem in de bres springen. Men werpt hem in +een onderaardsche kerkercel, op gelijke hoogte met den bodem der +omringende grachten, zoodat hij den ganschen dag, door zijn traliën +heen, het gezicht had op, en het ondragelijk gestommel hoorde van de +barbaarsche terechtstellingen, die er plaats vonden. Men bracht hem +daar onder de oogen lijfeigenen, welke de gedienstige keizerlijke +politie zich belast voor hun meesters af te rossen. De smartkreten, +de pijnlijke klachten, de stokslagen, die de beenderen doen kraken, +de woedende geluiden der bij hun dienst tierende beulen, dit alles +vormde voor hem een helsch schouwspel, dat hem 't harte brak, en op +verschrikkelijke wijze zijn oogen, zijn ooren en langzamerhand ook +zijn hersenen aandeed. Aan zijn tralievenster vastgeketend, zonder +er zich van te kunnen verwijderen, voelde hij zich reeds in twee +dagen als verstompt worden; zijn gedachten ontsnapten hem... Maar +erger werd het nog, toen men twee jonge meisjes van twintig jaar, +half naakt, voorbracht, welke haar meesteres, een furie, wreedaardig +liet geeselen! Het waren twee ongelukkige mode-naaistertjes, die, +niet wetende dat ze lijfeigenen waren, tijdens de afwezigheid harer +gebiedster haar geliefden bij zich ontvangen hadden. Zij liet ze door +karwatsen stuk rijten. Zij gilden om genade en krompen ineen... Op +het zien van die bloedende vrouwenlichamen met blootgelegde zenuwen, +dreigde onze landgenoot flauw te vallen. Men hield niet eerder op, +dan nadat een der jonge meisjes neêrgevallen was en op het punt van +sterven... Pernet bestierf het zelf. + +Was dit alles een toeval? Men moet Rusland niet kennen om het te +gelooven. Men wilde den Franschman kapot maken, hem een sterken en +duurzamen indruk van schrik geven. De vreemdeling heeft inderdaad +aanleiding om na te denken, als hij ziet, dat de afstand tusschen den +vrije en den aanhoorige zóó gering is, dat de minste politiedienaar +den vrije kan arresteeren en doen afranselen. Deze naaistertjes +waren géén lijfeigenen; waarschijnlijk waren 't Fransche meisjes: +alle modistes zijn dat. + +Twee Duitschers, uit Rusland vertrekkend en den voet op een +Engelsch schip zettend, vliegen elkander in de armen. "Goddank, +mijn vriend!"--roept de een uit--"eindelijk kunnen we dan weêr eens +vrij ademhalen!" + +Ik weet niet of al degenen, die Rusland verlaten, zich aldus kunnen +gelukwenschen. Het meerendeel laat er een aanmerkelijk deel van +zich-zelven achter. Zij, die er eenigen tijd doorgebracht hebben, +spreken er nauwelijks over dan met groote voorzichtigheid, 't zij +omdat ze iets van de verschrikking overhouden, die hen nooit verlaat, +'t zij omdat ze zich met dit vreemde land vereenzelvigd hebben, als +'t ware gerussificeerd zijn. Zij ontkennen niet, wat er in Rusland +voor hatelijks of ontaards is; zij stemmen het toe, maar zonder het +te laken. Aldus is hun zedelijke zin, verzwakt en ontzenuwd, niet +meer dezelfde als bij andere menschen. Zij zijn ongeschikt geworden +om een flink en ernstig oordeel te vormen. + +Rusland bezit, behalve zijn verschrikkelijkheden, bovendien een macht +die tot aanmerkelijke ontzenuwing leidt. Het voortdurende gebruik maken +van warme baden en van dampbaden, de nacht en dag verwarmde huizen, +de weekelijke zeden der Slavische landen, alles verslapt het zedelijk +gevoel. Het hart, aanvankelijk door de barbaarsche kanten der slavernij +gewond, heeft zich het zwijgen opgelegd; de zinnelijke kanten hebben +de overhand gekregen. Hij, die eerst in opstand kwam, verontschuldigt +weldra, en eindigt met alles heel zachtzinnig te vinden. + +Een schrijver, die twintig jaar in Rusland heeft vertoefd, beschrijft +de aandoening, welke zich van hem meester maakte, den eersten dag +waarop hij vrouwen hoorde slaan. Haar hart-brekende en -verscheurende +stemmen drongen tot zijn ooren door, tegelijk met allerlei kinderlijke +klachten van een smartelijke naïveteit, met alle vleiwoordjes, +waardoor het slachtoffer den beul tot zachtheid hoopt te stemmen. Het +meisje: "Genade! medelijden! niet vandaag! ik ben niet wel! spaar +me!"--De getrouwde vrouw: "Genade! ik ben zwanger!... Och, man, zacht +toch!... Je zult twee schepselen vermoorden!" In één woord, alles wat +pijn en vrees voor roerends weten te uiten.--Hij smolt in tranen. De +prinses, vrouw van den huize, die hem in dien staat verraste en die +dit niet kon begrijpen, zei tot hem: "Wat u zoo van streek brengt, +daar zijt ge zelf de oorzaak van. U hebt gezegd, dat u zooveel van +aardbeien hield; ik heb deze meisjes naar het bosch gestuurd, en ze +hebben haar plicht zoozeer vergeten, dat ze in het dorp zijn gaan +dansen." Het was dus uit goedheid, tengevolge van haar beleefdheid +voor den gast, dat zij haar tachtig bedienden liet geeselen. + +De vrouwen zijn in Rusland veel talrijker dan de mannen; het leger +verslindt verschrikkelijk veel van de laatste. De vrouwen verrichten +weinig werk, zoo op 't veld als in huis. Een niets-doende, vernederende +dienstbaarheid is het lot van een oneindig aantal onder haar. Een +Russische dame zei mij eens: "Op een klein landgoed van honderd-vijftig +boeren, waar ik nooit kom, heb ik veertig kamervrouwen, die letterlijk +niets uitvoeren." Zij zijn zoo weinig in tel, dat de banken alleen +voorschot geven op mannelijke lijfeigenen; de vrouwelijke kan men op +den koop toe krijgen. + +De vernederende plaats door de vrouwen ingenomen, die altijd ter +beschikking moeten zijn, is een der dingen, welke Rusland zeer laag +stellen. Het Russische familieleven is minder beveiligd dan dat van +den neger. Van den meester tot de eigenen is de kleur dezelfde, en de +vermengingen geschieden zonder dat een beschuldigende kleurschakeering +het ware vaderschap aan den dag brengt. Vandaar afschuwelijke +gevolgen, die veel minder in onze koloniën voorkomen. De meester +gebruikt broers als dienstbaren, misbruikt zijn zusters, dikwijls +zijn dochters. En wanneer wij zeggen de meester, moet men daaronder +minder den heer verstaan, dan den werkelijken meester, den intendant, +den onbeschaamden zaakwaarnemer, die, op een verafgelegen landgoed, +zonder toe- of opzicht, zonder eerbied voor den mensch, naar willekeur +de ongelukkige bevolking verkracht. + +Wat men ook gelieft te beweren van de gevoelsverstomping der hoorigen, +zoo gelooven wij niettemin, dat deze onafgebroken ontwijding van de +familie een der martelingen is van het Russisch zieleleven. Geen +mensch is zoo ontaard, dat hij niet bitter moet lijden, als hij +er niet zeker van is, of de kinderen, die hij liefkoost, wel de +zijne zijn. Er is overigens geen volk, geen land, waar 't gevoel +voor 't vaderschap inniger is. Voor den aangedanen hoon buigen zij +het hoofd. Hoe zouden wij ons daarover kunnen verwonderen? Oproeren +blijven altijd plaatselijk, en geven daardoor nooit hoop op bevrijding; +men gaat ertoe over, met de zekerheid van onder stokslagen te zullen +bezwijken. De mensch wordt in Rusland als gevangene geboren, door de +natuur als zoodanig aangewezen, vóór hij het door zijn medemensch +gemaakt wordt. De dorpen, op grooten afstand van elkaar afgelegen, +hebben weinig onderling verkeer, gescheiden door bosschen en moerassen +en, gedurende den meesten tijd van het jaar, door ontoegankelijke +sneeuwmassa's. Dáár zijn zij geboren, dáár sterven zij, onder de +ijzeren hand van het noodlot. Maar niettemin hebben zij een hart, +en dit hart wordt zooveel te meer verteederd voor het eigen gezin, +waar al de rest zoo wreed is, niet alleen het gezag, maar ook de hemel. + +Men siddert, als men bedenkt met welk een ruwe lichtvaardigheid +deze dierbare banden verbroken worden. Wat ons de natuur het meeste +geweld schijnt aan te doen, de ontvoering van kinderen, is in Rusland +aan de orde van den dag. Niemand verbaast er zich over. De keizer +geeft er het voorbeeld van. Hij heeft vervaarlijke rooverijen van +kinderen doen plegen en laat ze nog geschieden. Na de revolutie +waren het Poolsche kinderen, die opgelicht werden, onder voorgeven +van ze in het Grieksche geloof op te doen voeden. De moeders liepen +achter de rijtuigen aan en lieten zich onder de hoeven der paarden +verpletteren. Later, en nog tegenwoordig, laat hij de kinderen der +Joden op zesjarigen leeftijd oplichten, om ze, naar men zegt, voor +den soldatendienst voor te bereiden. De arme kleinen, meêdoogenloos +behandeld, die voor verzorgsters slechts Kozakken hebben, sterven +onderweg. Het doet er niet toe, de begeleiders brengen toch het +vereischte getal aan: de dooden worden aangevuld door de kinderen +der Russische boeren te stelen. + +De heeren rooven de kinderen, niet alleen voor hun genoegen, maar soms +ook uit winstbejag. Laat ons hier alleen als voorbeeld noemen één, +die op zijn goederen jeugdige dansers liet opleiden, welke hij aan +de schouwburgen van Moscou leverde, en tegen hooge prijzen verkocht +aan andere heeren, die op hun kasteelen opera's geven. + +Deze kinderen, op die wijze in een andere wereld verplaatst, ontvingen +een zorgvuldige opvoeding, beter dikwijls dan die van hun meesters; +maar toch zijn zij er het ongelukkigst van allen aan toe. Zij blijven +lijfeigenen; een redelooze nuk kan hen ieder oogenblik weer laten +vervallen tot de hardste vernedering van dienstbaarheid. Een jonge +lijfeigene, door zijn meester naar Italië gezonden en een uitstekend +violist geworden, had na zijn terugkeer zooveel te verduren, dat +hij, zijn kunst vervloekende, in wanhoop zich een vinger afsneed, +om ongeschikt te worden zijn instrument verder te bespelen. Een nòg +tragischer geval ontstond door de onmenschelijkheid van de bijzit van +den wreeden Araschejeff, den gunsteling van keizer Alexander. Deze +vrouw had tot gezelschapsdame opgeleid een voortreffelijk, bekoorlijk +jong meisje. In ik weet niet welken aanval van woede liet zij haar +eens grijpen en met de zweep kastijden. De zuster van het slachtoffer +(men houde vol, dat de lijfeigenen geen gevoel hebben!) doorstak de +groote dame. Alle bedienden werden op verschrikkelijke wijze gemarteld +en naar Siberië gezonden. + +Slechts een klein aantal tragische gebeurtenissen wordt ruchtbaar +en wekt de aandacht. Het meerendeel wordt echter doodgezwegen. Wij +kennen maar enkele treurige feiten. Ons blijft verborgen wat het +gewichtigste, het leerrijkst zou zijn: de reeks van lijdensgevallen, +die de lijfeigene moet doormaken, het gehéél van een levensnoodlot. + +Ik heb het zeldzame voorrecht gehad de volledige levensgeschiedenis +te leeren kennen van een zeer belangwekkende en zeer deugdzame +lijfeigene, die, wreedaardig aan haar familie ontrukt door de gril van +een aanzienlijke dame, maar sedert door haar aan eigen lot overgelaten, +te Parijs dienstbode is geworden bij achtenswaardige dames, die mij met +haar vriendschap vereeren. Dit reine, heilige meisje leest bijna nooit, +geloof ik; zoo niettemin het toeval wilde, dat deze regels haar onder +de oogen kwamen, houde ze mij ten goede, dat ik, mèt de onmenschelijke +wreedheid van haar land, het mysterie van haar zoo oneindig teêre +ziel ontsluier, welk, zonder gal en heugenis van het kwaad, nog zoo +zacht en vol eerbied gestemd is voor hen, die haar hebben doen lijden. + + + + + + + +III. + +GESCHIEDENIS VAN KATYA, EENE RUSSISCHE LIJFEIGENE. + + +Ik heb wel niet noodig te zeggen, dat ik, in deze op zichzelf zeer +eenvoudige geschiedenis, zorgvuldig alle opsmukking der verbeelding +vermeden heb. Er komt geen enkele omstandigheid in voor, die ik niet +door mij zèlf heb leeren kennen, of door zeer betrouwbare personen. Hun +namen reeds, die ik zal noemen, geven aan het publiek den zekersten +waarborg. + +Iedereen heeft Katya, zonder haar te kennen, aanschouwd op de +schilderijen, waarvoor zij als model gediend heeft. Paulin Guérin heeft +haar mooie gezicht afgebeeld op verschillende historiestukken. De +verrukkelijke schilder van vrouwen-portretten, Belloc, heeft haar +als heilige Cecilia voor een geestelijke te Parijs op doek gebracht, +en haar zachten blik voortreffelijk weêrgegeven. + +Haar vroeg-ontwikkelde schoonheid was de oorzaak van haar rampen. Zij +leefde bij haar familie, in 't hart van Rusland, ver achter Moscou. Het +was een gezin van lijfeigenen, maar in goeien-doen; haar grootvader, +die bizonder veel van haar hield, dreef handel in pelterijen. Het +kind, vier jaar oud, speelde aan de oevers van een meer, vlak bij +den straatweg, toen rijtuigen voorbijkwamen, de rijtuigen van een +dame uit de groote wereld, de vrouw van den gouverneur van ..., +die met haar kinderen en haar geheele personeel op reis was. Zij +merkte de aanvalligheid van Katya op, en daar haar eigen kinderen +zoowat van denzelfden leeftijd waren, kwam de begeerte bij haar op +hun het meisje als speelpop te geven. Zonder eenigen omslag, zonder +de familie te raadplegen, noch den meester, wien zij toebehoorde, +nam ze haar op, als een kat, die men op zijn weg vindt; zij droeg +haar in haar rijtuig en reed verder. + +De ongeruste familie vernam ten slotte wat er gebeurd was. De dame +had halt gehouden in een naburige stad. De troostelooze grootvader +gaat erheen, biedt een losprijs aan; zijn geheele fortuin, als men +dit eischt, als men hem het kind maar teruggeeft. Hij werd op ruwe +wijs teruggestooten, misschien wel geslagen. De dame lachte hem in +zijn gezicht uit en nam haar prooi meê. + +Men kent het lot der kinderen van minderen stand, welke met die +der grooten samen worden opgevoed. De laatste, bedorven en in hun +zelfzuchtige grillen aangemoedigd, maken van het levend speelgoed +arme zondebokken. Bijaldien de ouders, aan den anderen kant, eenig +voorbeeld moeten stellen, een strenge les geven, geschiedt dit liefst +op den rug van den kleinen vreemde. Men kent de geschiedenis van den +jongen prins, die een page tot speelmakker had gekregen; het was regel +dat, als de prins een fout beging, de page er zweepslagen voor opliep. + +Naarmate Katya grooter werd, maakte haar meesteres van haar voor +eigen dienst gebruik, als kameniertje. Het scheen wel of haar lot +zich zou verbeteren. Het tegendeel was waar. De dames-eigenaressen +van slavinnen zijn zelve niets meer dan groote kinderen, even +nukkig als de kleine, maar heftiger en willekeuriger. Katya, al +aardig opgewassen, een mooi meisje van ongeveer tien jaar, begon +door de mannen opgemerkt te worden, die ongetwijfeld niet nalieten +der meesteres een complimentje over haar te maken. Deze ging toen hoe +langer zoo minder van haar houden. Ze liet geen gelegenheid ontsnappen +om haar hard te behandelen. Als ze bijvoorbeeld een beetje langzaam +was in het aandoen der laarsjes van mevrouw, schopte deze haar, +zoodat ze met het gezicht tegen den grond viel. + +Zij sliep, als een hond, op een vloermat, aan de deur. Wee haar, +als men ze 's nachts hoorde snikken. Ofschoon zoo jong nog aan het +ouderlijk huis ontvoerd, had ze er niettemin een levendigen indruk +van bewaard; herinnerde ze zich haar dorp, de bosschen, het meer, +haar kameraadjes nog zeer goed; bracht ze zich den zonnigen tijd van +vriendelijke behandeling en vrij-zijn, de liefkoozingen van haar armen +grootvader, op wiens schoot zij zoo dikwijls in slaap was gevallen, +herhaaldelijk te binnen! Deze beelden zijn haar altijd bijgebleven, en +thans nog, na verloop van veertig jaren, even levendig bij haar. Hoe +ver-af dit verleden ook zij, het is haar steeds lief! Het is voor +haar de eenige werkelijkheid in dit leven geweest, en al het overige +slechts een benauwde droom. + +Ze was nagenoeg twaalf jaar oud, toen haar meesteres een reis naar +Frankrijk maakte en haar meenam, in 1815. De dame, mèt haar man +meêgekomen, liet hem alleen, met het Russische leger, terugkeeren en +bleef zelve in ons land. Weêrhouden door de een of andere gril uit +passie of vroomheid voortgesproten, misschien onder den beheerschenden +invloed van een boetprediker (waarvoor zoo menige Russische dame +uit den tijd van keizer Alexander I zwichtte), zette zij zich in +'t hoofd te Parijs te blijven, en wilde van Rusland niet meer hooren +spreken. Haar man, die er ten slotte genoeg van had haar tevergeefs +te schrijven, te verzoeken, te gelasten, eindigde met haar geen geld +meer te sturen, overtuigd haar door den honger tot terugkeer te zullen +dwingen. Maar zij hield vol, nam haar intrek in een klooster, waar +ze voor weinig geld terecht kon, en zond al haar bedienden weg. De +jonge Katya deelde in hun lot. Haar meesteres verjoeg haar even +onmeedoogend, als ze haar had geroofd. Zij stootte haar letterlijk +in haar verderf. Uit de omgeving van het Pantheon werd zij naar het +Marais gevoerd, rue du Chaume, [17] bij vallende duisternis, en daar +op de stoep van een huis achtergelaten. + +Het was al donker, en het regende. Een voorbijgaande dame hoort +een kind weenen en treedt naderbij. Verwonderd, daar dit meisje te +vinden, zoo groot al, en mooi als een engel, spreekt ze haar toe, +maar krijgt slechts tranen tot antwoord. Het kind verstond geen twee +woorden Fransch. God had echter ontferming met haar gehad. De dame +was mevrouw Leroy, zuster van den schilder Belloc. In haar medelijden +neemt zij Katya meê met zich naar huis, tevens uit verontwaardiging +over de wreedheid, waarmeê men een ongelukkige van dien leeftijd, +door haar schoonheid natuurlijk nog meer gevaar loopende, in een +groote stad bloot kan stellen aan de kwade kansen van den nacht. Zij +houdt haar bij zich, geeft haar een opvoeding, leert haar onze taal +en behandelt haar met een zachtheid, zooals zij na haar ouderlijk +huis nooit meer ondervonden had. + +Toen mevrouw Leroy later Parijs verliet, stelde zij haar in handen van +twee vriendinnen, die zij meer dan andere liefhad en hoogachtte. Waarom +zou ik ze niet noemen en hier niet een der aangenaamste herinneringen +levendig houden, welke ik aan deze beminnelijke vrouwen heb +bewaard? Het waren de energieke, verstandige mevrouw de Montgolfier, +toen een tachtigjarige, de vrouw van den uitvinder der luchtballons, +en haar waardige dochter, een groote schrijfster, die nooit iets +uitgaf om de aandacht op zich te vestigen en haar werken bijna nooit +met haar naam teekende. Men stelle zich voor, hoe goed deze laatste, +met haar warm en teeder hart, voor Katya was. Het jonge meisje moest +met groote behoedzaamheid verzorgd worden, had zèlve eerder behoefte +aan bediening. Ze was heel wat grooter geworden en zeer zwak. De minste +last, dien ze had te tillen, een trap, die ze op moest, bracht haar +buiten adem. Men vermoedde, dat ze een hartaandoening had. + +In zulke goede handen gevallen, en als een kind, een kleinood dezer +dames behandeld, was het toch niet moeilijk op te merken, dat haar +familieherinneringen haar altijd vervolgden, dat niets haar die kon +ontnemen, dat ze met haar gedachten altijd in Rusland was, altijd aan +de oevers van het vaderlandsche meer, vanwaar men haar gewelddadig +had weggevoerd. In werkelijkheid had ze haar geboortegrond nauwelijks +verlaten. Haar geest had zich maar middelmatig verruimd (ofschoon +ze het Fransch met merkwaardige gemakkelijkheid kon spreken); haar +hart evenwel was, misschien te sterk zelfs, ontwikkeld, maar alleen +ten bate van de herinneringen aan haar kindsheid, die nooit bij haar +konden opkomen, zonder dat zij tot tranen geroerd werd. + +Beide dames, de goedheid zelve, besloten, in overleg met de haar +bevriende mevrouw Belloc, alle mogelijke stappen te doen om haar +familie op te sporen. Zij werden hierin door het Russisch gezantschap +bereidvaardig gesteund, doch men kon niets uitvinden. De aanduidingen, +welke Katya kon geven, waren te vaag en verward. + +Het was ongeveer 1823. Ik zag haar toen eens bij deze dames. Het was +de éénige maal, dat ik haar ontmoette. Ik herinner mij levendig den +indruk, dien zij teweegbracht op de vreemdelingen, die in het salon +waren, toen zij binnentrad. Eerst liet zich een algemeene uitroep van +bewondering hooren, weldra bedwongen, maar vervangen door een soort +van verteedering. Zij was vrij groot, zichtbaar zwak; in haar jonge, +sierlijk gevormde armen, ofschoon eenigszins mager voor een meisje +van twintig jaar, droeg ze, een weinig naar voren gebogen, een blad +met kopjes thee beladen. Zij scheen onder den lichten last gebukt te +gaan, zooals een populier doorbuigt voor het zachtste blazen zelfs +van den wind. Zij glimlachte over haar zwakte en wekte het denkbeeld, +dat zij er zich over verontschuldigde. + +Men voelde de neiging bij zich opkomen er verschooning voor te +vragen, dat men zich door haar liet bedienen. Haar bevalligheid, haar +manier van spreken, haar schoonheid, merkwaardiger door de lijnen +dan door frischheid, wekte de gedachte aan een Russische prinses, +die zich verkleed had. Maar de reinheid van haar oogen, gepaard aan +den blik van goedheid en teederheid, gaf een gansch à ndere bekoring +dan doorgaans uitgaat van aristocratische vrouwen. + +Deze uitdrukking van goedheid, zachtheid, inschikkelijkheid, moedigde +de onbeschaamde vermetelheden maar al te zeer aan, en dit was voor 't +arme meisje een reden tot voortdurende verlegenheid. De lichtzinnige +jonge mannen, de zoogenaamde "geluksvogels", bedroefden met hun +onbescheiden achtervolgingen dit gebroken hart. Zij had een rein, +liefdevol gemoed (zonder er zich zelve van bewust te zijn); sexuëelen +hartstocht kende zij niet; in dit opzicht was ze koud als het ijs van +de poolstreken. Het leek wel of zij was blijven staan op den leeftijd, +toen men aanving haar een opvoeding te geven. + +Zij hield er veel van zich af te zonderen. Uit eigen beweging, +zonder priesterlijken aandrang, ging zij dikwijls naar de kerk. Haar +mystieke aanleg zou zich zeker welig ontwikkeld hebben, als ze maar +wat beschaafder was geweest. Zeer waarschijnlijk om meer alléén +te kunnen zijn, zich vrij aan haar droomerijen en haar gebeden +te kunnen wijden, verliet zij haar dienst, huurde een kamertje en +werd naaister. Moeilijke broodwinning te Parijs, waarmeê de vrouwen +slechts weinig verdienen. Af en toe, wanneer ze geen werk had, trad +ze weêr in een of anderen dienst. Maar zoodra ze er toe in staat was, +keerde ze tot haar eenzaamheid terug, die haar, met het uitzicht op +de daken der Parijsche huizen, veroorloofde altijd te droomen van de +woeste streken van haar geboortegrond en van haar verloren familie. + +Haar beschermsters, die haar nooit uit het oog lieten gaan, hebben haar +dikwijls aangeraden te trouwen. 't Ontbrak nooit aan pretendenten. Maar +steeds verwierp zij 't huwelijk, 't zij omdat ze, evenals alle +zwaartillende harten, vreesde daarin troost te zullen vinden, 't +zij omdat de fatsoenlijke, maar misschien eenigszins grofgenatuurde, +doch overigens goede mannen haar fijngevoeligheid afschrikten en weinig +beantwoordden aan haar vage poëtische neigingen. Terecht of misplaatst, +ze geeft altijd den indruk van een vrouw van beschaving, zelfs een dame +uit de groote wereld te zijn, vol waren adel en zachtzinnigheid. Niets +van trots, noch van onderdanigheid. Eén enkel iets herinnert aan haar +verleden, namelijk dat ze, wanneer zij haar weldoensters bezoekt, +van wie ze veel houdt, haar nederig de handen kust, op de wijs van +Oosterlingen. + +De jaren doen het hunne. De mooie Katya moet nu zoowat zeven-en-veertig +jaar zijn. Laatstelijk heeft zij het gezelschap gezocht van een +achtenswaardige vrouw, die, op tachtigjarigen leeftijd, nog van haar +handenarbeid leeft. Deze, vrouw Paul genaamd, een arme werkster, +mismaakt en een dwerg, deelt haar woning met haar. Ik weet niet, hoe +zij 't aanleggen, maar bij al haar armoe, vinden zij nog gelegenheid +om haar misdeelde buren bij te staan. + +Vóór eenigen tijd werd het hart van Katya op een merkwaardige proef +gesteld. Zij ontmoette op straat een bejaarde dame, die zij meende te +herkennen, maar die schamel gekleed was, met een versleten sjaal en +een ouden hoed. Zonderlinge ommekeer der dingen! het was haar vroegere +meesteres, nòg armer geworden dan zij zelve was. Katya gaat naar haar +toe, groet haar, kust haar de hand; de oude vrouw, zichtbaar ontsteld +en van streek gebracht, stamelt uit een overkropt gemoed eenige woorden +over het haar overkomen ongeluk en de ellende, waarin ze verkeert. "O, +mevrouw," roept Katya uit, zich tegenover haar uit de volheid van haar +goede hart weêr dienstbode voelend, "u blijft altijd mijn meesteres, +en wat ik bezit is het uwe." Dienzelfden dag verliet zij haar woning, +met al haar spaarpenningen bij zich, en stelde die in handen van de +oude dame, die niet anders kon dan stille tranen weenen. + +De lezers zullen er zich misschien over verwonderen, dat wij, in +een werk van zoo kleinen omvang, waarin wij de lijdensgeschiedenis +van Rusland slechts verhalen om tot de martelaarsschappen te komen, +die er het gevolg van zijn, zoo lang hebben stilgestaan bij het leven +van dit meisje. + +Wij antwoorden, dat de volledige kennis van één enkel lotsgeval ons +beter heeft ingewijd in de geschiedenis van het Russische zieleleven, +dan eenig verhaal, eenig boek, eenige mededeeling ooit zou hebben +bereikt. + +Rusland is één lijden, dat blijkt maar al te duidelijk. Tot hoever +is de ziel van 't volk er door aangetast? Dat is de vraag. Die +ongelukkigen stellen tegenover de slagen, de beleedigingen, een +schijnbare ongevoeligheid. Men kent hun taal heel weinig. En, +kende men haar, in hun zoo gewettigd wantrouwen tegen de standen, +die hen overheerschen, zouden zij zich wel wachten hun hart bloot te +leggen. Hun bestaan is zóó onzeker, hun dierbaarste banden zijn zóó +weinig hecht, dat zij erg vreezen te zullen mishagen, en wie hen ook +bezoekt, treft hen altijd aan met een glimlach op de lippen. Zij zijn +er bang voor om ongelukkig te schijnen en vragen haast vergiffenis +voor 't kwaad, dat men hun aandoet. Hoe zal ik de ware beteekenis +weêrgeven, de heimelijke gedachtenkring van een wereld, die zich +niet uit? Ternauwernood zal ik er iets van kunnen voelen in de zoo +diep-treurige melodieën, die deze oogenschijnlijk vroolijke man +doet hooren, wanneer hij alléén is, als hij zijn grond bewerkt, of +'s morgens zich ver in zijn uitgestrekte bosschen begeeft. + +Katya was voor mij de openbaring van een gansche wereld. Haar alleen +maar te zien en van haar levensloop kennis te krijgen, verklaarde +mij tal van dingen, waarvan ik gelezen had zonder ze te begrijpen. + +En haar eenmaal ontmoetende, en die keer was de eenige, vond ik niets +anders dan dit woord: Gebroken hart. + +Dit is het juiste woord voor den zieletoestand van den Rus. + +Wij generaliseeren hier niet lichtvaardelijk. Wij hebben de zaak tal +van malen bestudeerd. + +Er is geen jaar voorbijgegaan, waarin wij er niet van nieuws af-aan +onze aandacht aan schonken. En sedert de meer dan vijf-en-twintig +jaren, gedurende welke deze oplossing nader door ons op de proef werd +gesteld, is zij ons nòg de eenig juiste gebleken. + +Wij leerden toen Rusland kennen, den waren zedelijken grondslag, +waarop het volk staat, en daarmeê een dusdanige hartebreking, dat +niets er zich meê kan vergelijken. + +Het Poolsche volksbewustzijn is ongelukkig--maar 't is niet gebroken; +integendeel, 't heeft nieuw leven ontvangen door het besef van zijn +martelaarschap. + +De Oostersche dienstbaarheid geeft evenmin eenig denkbeeld van dit +gebroken-zijn. Niets is ongerijmder, dan, gelijk men gewoonlijk doet, +Rusland met de Oostersche wereld te vergelijken. De Aziatische rijken, +zelfs die het willekeurigst bestuurd worden, genieten veel meer van +de vrijheden, waarop de mensch van nature recht heeft. + +Azië verkeert over 't algemeen in een toestand van ontspanning, +van onzekerheid, zelfs in wat het nog barbaarsch doet zijn; Rusland, +tot brekens toe gespannen, is met voorbedachten rade, op wreedaardige +wijs tot lijden afgericht. + +Wat het voor gruwzaams heeft is dit, dat het eenige waaraan Rusland +hecht, de gedachte die alleen door zijn brein woelt, de uitsluitende +liefde welke het in zijn hart koestert,--dat dit alles vereenigd +schijnt om het telken ure ten val te brengen. + +Een éénig verschijnsel, wij herhalen het, zonder 'twelk het Russisch +zieleleven leeg is, een met zegelen gesloten boek, tot welks inhoud +zelfs het scherpste oog niet kan doordringen. + +Wat is dit? Is het de politieke idée: de Staat? Geenszins. + +De Staat is niets voor den Rus; hij kent slechts zijn Gemeente, of, +zoo hij iets van een Staat vermoedt, dan lijkt het een dichterlijke +droom, die op verren afstand verplaatst. + +De godsdienst is louter van uitwèndig belang voor hem; hij is vol +vromen eerbied voor het beeld van den een of anderen heilige, maar +deze zelf betéékent niets voor hem, hij mist het geloof. Niets is +onbegrijpelijker dan de verschillende uitleggingen, die hij aan het +Christendom geeft; hij miskent het in zijn gehéél. + +Het eigendomsrecht, dat voor de Westerlingen zooveel waarde heeft +en hen zoo vervult, is niets in de schatting van den Rus. Maak +hem bezitter, en hij keert onmiddellijk tot zijn communistische +begrippen weêr. + +Waarvoor de Rus alléén iets voelt, dat is voor zijn gezin; de rest +kan hem niet schelen. + +Al dat overige, zelfs de gemeenschap, heeft voor hem slechts waarde, +voorzoover de hardvochtige politiek aan zijn oorspronkelijk bestaan, +als lid eener familie, iets heeft toegevoegd. Den meester en den +oppersten der meesters, hij kan hen zich niet anders voorstellen dan +van het familie-standpunt, deze benamingen door andere, zoo liefelijk +klinkende, weêrgevende van vadertje, grootvadertje, enz. + +Het paradijs van den Rus is zijn goed gesloten en verwarmd huis, +waarin hij acht maanden lang, een grof kleedingstuk wevende en er zijn +behagen in vindend voor de behoeften van zijn gezin te verbouwen en te +timmeren, boven op zijn kolossalen oven leeft, terwijl de scherpe, van +Archangel overwaaiende Noordenwind, langs de kleine woning heenstrijkt, +zonder de minste opening te vinden tusschen de dicht aaneengeplante +boomen, met mos toegestopt en die het nestje zoo goed sluiten. + +Het helle-bestaan voor den Rus is de gewelddadige verbreking van zijn +familiebanden. De "heer" kan door zijn machtwoord alles verstoren. Dit +is de oorzaak, dat de ongelukkige zoo voor hem kruipt. Tot zelfs de +ingewanden behooren aan den heer. Men neme hem zijn vrouw of zijn +dochter, hij kan er niets aan doen; men ontneme hem zijn jonge kind, +hij heeft het maar goed te vinden. + +En eindelijk, als men hem zelf oplicht, hem op een noodlottigen morgen +vat, haar en baard afscheert, in boeien slaat en naar de mijnen voert, +of naar de fabrieken, of bij het leger inlijft, hij kan er wederom +niets tegen inbrengen. Zijn vrouw, hoe afschuwelijk zij 't ook vindt, +is verplicht met een ander man te bed te gaan. Immers, zij is niets +anders dan een stuk bezit; en dat mag niet ongebruikt blijven. Zij +moet, evenals de grond, ieder jaar voortbrengen, zooveel mogelijk +lijfeigenen telen, al wordt ze ook in wanhoop bevrucht. + + + + + + + +IV. + +DE MINOTAURUS. [18] + +OVER HET LEGER ALS STRAFMIDDEL. + + +Eén feit is ten opzichte van het Russische leger welsprekender dan +alle woorden. Het is de schaarschte aan mannen in Rusland. De vrouwen +zijn er klaarblijkelijk veel talrijker, en, wat dit het duidelijkst +aantoont, zijn de ongelijke huwelijken, waartoe men ze verplicht: +men laat dikwijls een jongen van twaalf jaar trouwen met een vrouw +van vijf-en-twintig of dertig, liever dan haar weduwe te doen blijven. + +Het gering aantal mannelijke wezens is niet de schuld van de natuur, +maar van de regeering; het is 't gevolg van de buitensporige +verkwisting van mannen ten bate van het leger. In Rusland bestaan +niet die menigte van uitputtende of den dood brengende ambachten, +die, zooals bij ons, zooveel werklui ten grave sleepen. De Russische +lijfeigene beult zich niet af; hij werkt op zijn gemak en langzaam, +nooit met dien verterenden koortsgloed van de mannen in de Westersche +wereld. + +Wat voor een leger is het dan, dat, in vredestijd (de Kaukasus +telt niet meê) op zoo zichtbare wijs een bevolking van zestig +millioen zielen zoo kan dunnen! Tot welk een ongehoord cijfer men +dit leger ook wil opvoeren, men zou 't niet kunnen begrijpen, zonder +te weten op welk een onmenschelijke manier het wordt gerecruteerd, +gedrild en gevoed. Het moet van 't volk driemaal meer mannen nemen +dan het soldaten telt. Wat is het lot van de rest? Weinigen, zeer +weinigen keeren naar den huiselijken haard terug: niet één man op +de honderd; Paskjewitsch [19] zelf zegt het, ik heb zijn woord al +aangehaald. Nergens in Rusland ziet men verminkte oud-soldaten, +zooals in andere landen zoo veelvuldig aanwezig zijn. Alle genezen; +zij hebben tot arts den besten heelmeester: den Dood. + +Als de hertog van Ragusa [20] in zijn boek, dat méér Russisch-gezind +is, dan de Russen-zelven, tot onzen schrik berekent, dat de Russische +soldaat den keizer twee of drie maal minder kost dan de onze, dan +ziet hij in zijn becijfering over 't hoofd, dat om één geoefenden +en geharden Russischen soldaat te verkrijgen, er vooraf twee of drie +moesten doodgaan. + +Hij verzuimt, als iets van minder waarde en dat zonder twijfel zijn +aandacht niet verdient, rekening te houden met zulk een verschrikkelijk +misbruiken van menschenvleesch. + +Het ongehoord sterftegehalte heeft voornamelijk drie oorzaken: 1o. is +de Rus physiek (door zijn ras, zijn levenswijs, zijn opvoeding) +de voor den militairen dienst minst geschikte man; 2o. vervult hij +zijn dienstplicht tegen zijn zin, sterft hij van hartzeer en heimwee; +kan hij zich nooit troosten over het verlaten van zijn geboortegrond +en zijn familie; en 3o. wordt hij nooit met die behoedzaamheid +behandeld, waardoor hij aan zijn lot went en het aanvaardt; hij +wordt onverhoeds verplaatst van de eene levenswijze naar een andere, +gansch tegenovergestelde. + +Een opmerking is misschien de aandacht waard der physiologen, +namelijk dat dit ras, in vergelijking met de andere in Europa, weinig +gevormd schijnt, niet rijp in zijn ontwikkeling, nog kinderlijk +is. De gelaatstrekken zijn dikwijls innemend, maar de hoofden zwak, +de hersens onbevattelijk, het denken gaat niet diep. Men ontmoet in +grooten getale mooie grijsaards, met rozige wangen; witgebaarde mannen, +die nog jong lijken, en niet juist eerbiedwaardig zijn. + +Bij de Russen doet, evenals bij kinderen, het minder georganiseerde, +slechts zwakjes gecentraliseerde leven, onophoudelijk wonderbaarlijke +levens ontstaan: ik bedoel insecten; zij worden namelijk door wormen +opgegeten. + +Het schijnt dat zij koud bloed hebben, of dat zij water in hun bloed +hebben. Zij drinken ongestraft hoeveelheden brandewijn, waardoor +menschen van hartstochtelijker geaardheid, met voller, krachtiger +bloed, inwendig zouden verbranden. + +Onze Westersche nationaliteiten, die zooveel hebben doorgemaakt, +bezitten een karakter van krachtige degelijkheid, aan Rusland +onbekend. De Rus is voor ons, wat voor den olm, den eeuwen-ouden eik +de slanke populier is, een hoog spoedig opschietend gewas, als 't +ware onvoorbereid door de natuur geschapen. Deze of gene Engelschman, +ros van haren en met vleesch gevoed, uit ouders gesproten, die ijzer +gebeukt hebben en die van smeden zijn opgeklommen tot mechanici, zoo'n +man alleen heeft pit in zich voor vijftig Russen. De sobere Fransche +boer, vol van kracht en gezond verstand, die zijn winter in de open +lucht doorbrengt, terwijl de Rus acht maanden lang bij zijn oven +zit uit te drogen, zou heel wat beter dan hij een legering onder den +blooten hemel van den Kaukasus verduren. Die boer is, in zeven jaar, +een even goed geoefend soldaat, als de Rus in twintig, en bovendien +heeft hij een kijk op de dingen, een levendige en krachtige manier +van opmerken en handelen, van een besluit te nemen, welke de Rus +nooit heeft. Deze, zelfs wanneer hij een flink soldaat is geworden, +doet zelden iets uit eigen beweging. + +Ziet eens, op eenzelfden dag, naar twee dorpen, in Frankrijk +en in Rusland, den dag van het vertrek der rekruten. De Fransche +dienstplichtige hecht linten aan zijn hoed, en, ofschoon hij dikwijls +zou willen huilen omdat hij zijn familie verlaten moet, drinkt hij en +tracht vroolijk te zijn. De Rus werpt zich op den grond en trekt zijn +baard uit. Door zijn heer aangewezen, meestal voor straf, zou hij als +kolonist naar Siberië kunnen gezonden zijn; maar hij is er nog slechter +aan toe, hij wordt soldaat gemaakt. Een verschrikkelijk iets voor een +man, doorgaans gehuwd, vader van verscheiden kinderen, en al dertig +jaar en ouder. Want tot zijn veertigste jaar kan de boer ingelijfd +worden, en blijft hij in den treurigsten angst omtrent zijn lot. + +De jaarlijksche lichting van soldaten door heel het rijk heeft volkomen +het karakter van een algemeene drijfjacht op arme wilde dieren, door +de honden naar één plaats gejaagd. Om den ketting, waaraan ze allen, +geschoren en kaal geknipt, bevestigd zijn, rent voortdurend de Kozak +heen en weêr, als een ware wachthond van deze rampzalige kudde. Hij, +de eenige in het rijk, wiens vrijheden eenigszins geëerbiedigd worden, +wordt soldaat geboren, en, verre van schatting te betalen, ontvà ngt hij +geld van den keizer. Vleeschverbruiker, voortvarend en ruw, ziet hij +met medelijden neêr op die half-gevoede Russische boeren. Zijn klein, +leelijk, slechtgebouwd paard, maar vlug, onvermoeid, maakt een deel +uit van den ruiter. De Kozak, de voor alles bruikbare onderdaan, weet +wonderwel partij te trekken van het rijk. Visscher, jager, koopman, +handelaar in rariteiten en tolbeambte, bestrijdt hij de smokkelarij, +maar uit beroepsnijd en om zelf alléén te kunnen sluiken. + +Wie kan het ontzettend getal stokslagen tellen, die noodig worden +geoordeeld om een goed Russisch soldaat te vormen? Wie wel eens in +het bad gezien hebben Russen van elken stand, maar vooral soldaten, +de oude grenadiers van de garde, stonden verbaasd over hun rug vol +naden, wreedaardig opgesmukt met litteekens. + +Die dappere mannen, die slechts wònden hadden van voren, vertoonden van +achteren de afgrijselijke merken van de krijgstucht, en oude krijgers, +eerbiedwaardige mannen, werden, na aan honderd veldslagen te hebben +deelgenomen, om de geringste kleinigheid afgeranseld. + +Neen, barbaren, dà t is geen militaire opleiding. De Russische +discipline, naar uw eigen officieren dikwijls verzekerd hebben, is een +afschuwelijk kazernemonnikwezen, een harde kloosterregel, waarbij de +kleinste fouten, die niet eens fouten zijn, zoo wreed worden gestraft, +dat men geen kastijding meer kon uitvinden voor de werkelijke fouten. + +Het toppunt in dit opzicht, om het grillige en onmenschelijke ervan, +bereikte de czarewitz Constantijn. Om een handschoen, die niet +onberispelijk wit was, liet hij vijfhonderd stokslagen uitdeelen. De +door vrees bevangen soldaten, zuinigden ondershands uit, om zelf +handschoenen te koopen: die hun verstrekt werden, zouden hun, na +tweemaal gewasschen te zijn, een pak slaag bezorgd hebben. "Ik ben niet +gesteld op den oorlog," zei Constantijn, "hij bederft den soldaat en +maakt zijn uniform maar vuil." En toen iemand, om een officier bij hem +te ontschuldigen, zei: "'t is ten minste een man, die veel moed bezit," +riep hij uit: "moed? Wat kan me dà t schelen? Ik hou niet van moed." + +Hij onthulde met dit gezegde, in zijn naïeve brutaliteit, wat het +gezag werkelijk denkt. Het bekommert zich in geenen deele om moed of +energie. Heldhaftigheid, zelfs te zijnen voordeele, is verdacht. Men +bewijst een slechten dienst aan de autocratie door een held te +zijn. Wees een goed onderdaan, middelmatig en onderworpen, sta wat +achteraf en wacht op bevelen,--dan is 't in orde. + +Als de regeering, die zoo hard is, naar verhouding ten minste +rechtvaardig en flink was, zou het kwaad heel wat minder erg zijn. Tot +nadeel van den soldaat echter is er in de administratie van 't leger +oneindig veel toevalligs, onregelmatigs, en heerscht het misbruik er; +het gouvernement wéét dit, maar doet er niets tegen. Hoe kan het gezag, +dat zoo sterk is, de oogen sluiten voor de monsterachtige winsten, +welke men behaalt op de levensmiddelen, ja zelfs op het leven der +menschen? Hoe heeft het de eenvoudige hervorming nog niet aangedurfd, +sinds lang reeds overal ingevoerd, van nl. de administratie af te +scheiden van het commando, door aan de kolonels de winstgevende +verdeeling der levensbehoeften te ontnemen? + +Ziedaar dan de ongelukkige soldaat, geslagen, slecht gevoed, +slecht gekleed, gevoerd naar de toegangen tot de bergengten van den +Kaukasus. De gewoonten zijner jonge jaren, die hierin bestonden, +dat hij zich 's winters (en de winter is zoo lang in Rusland) +opsloot, zijn in wreede tegenstelling met de bivaks in het gebergte, +de voortdurende afwisselingen van warmte en kou, van brandende zon +en hagelstormen. Zijn huisvestingen, slecht ineengezet, bestáán +dikwijls niet eens; ze zijn aangegeven op de kaart, waarop de keizer +de krijgsverrichtingen volgt. Hij geeft bevel--'t is ongeveer vijf en +twintig jaar geleden--een fort te bouwen, geeft daar jaarlijks geld +voor en laat het werk met ijver doorzetten. Generaal Woronzoff, die +evenals de keizer dacht dat het fort bestond, zendt er een bataillon +heen; men zoekt er lang naar: nergens een fort te bekennen. Eindelijk +vindt men echter een bordje, waarop zijn toekomstige plaats stond +aangegeven. Het bataillon sliep in de sneeuw der bergen. + +Ik zal geen kwaad van den Kaukasus zeggen, noch van zijn krijgshaftige +bewoners, die niet alleen de meerderen zijn van de Russen, maar +van alle volkeren der aarde. De Tscherkessen bijvoorbeeld hebben, +zooals men weet, aan Egypte de Mamelukken geleverd, die het een +tijd lang beheerschten, en hoofden gegeven aan menigen Oosterschen +staat. Bekijkt de vrij goede gravures maar eens, die overal voorhanden +zijn. Het zijn blijkbaar koningen. Door hun zuiver koninklijke wapenen, +hun klingen, die van geslacht op geslacht overerfden, hun geweren van +platina, die nooit hun schot missen, hun bewonderenswaardige paarden, +die, zonder teugel of stang, alleen gehoorzamen aan de stem van +hun meester,--zijn zij voor de Russen, wat de adelaar is voor het +schaap. Dikwijls verwaardigen zij zich niet hun vijand te dooden, +zij achterhalen hem, in galop, met hun ongeëvenaard ros. + +Zelfs de Kozak, hoe goed krijgsman hij is, maar zoo zonderling +toegetakeld, en daarbij zaken doende, is een belachelijk wezen, +vergeleken bij deze koningen van 't gebergte. + +Men moet zich niet verwonderen over het verdriet en den afkeer, +welken aan de Russische officieren een oorlog veroorzaakt, waarin ze +wel slaag krijgen, maar het niet teruggeven. Ze zijn er nauwelijks +minder erg aan toe dan hun ongelukkige soldaten. Van adel en rijk, +van kindsbeen af gewend aan genietingen, zijn zij al vroeg opgesloten +in een militaire school, waar ze niets leeren. Niets is treuriger, +akeliger dan in het dagboek van een officier te lezen, tot welk een +wanhopige leegte, een ondragelijk nietsdoen de leerlingen van de +cadettenschool te Warschau onder Constantijn (zijn de toestanden wel +veranderd?), veroordeeld waren. Geen onderwijs, geen boek, geen vermaak +was geoorloofd; alleen meisjes konden ze krijgen, zooveel ze wilden; +uitstekende manier van doen om de lichamen uit te mergelen, de zielen +te verlagen, goeie dienaars te maken en goeie onderdanen. Men vond +hen voorbeeldig; men wenschte zich zelf al geluk, dat ze zoo gedwee +waren geworden. Maar diezelfde jongelui, van wie men geloofde dat ze +gedemoraliseerd zouden zijn, marcheeren op een zekeren morgen, ten +getale van tweehonderd, met een ongelooflijke stoutmoedigheid, tegen +een Russisch leger op, dat meende in het bezit te zijn van Warschau, +brengen het volk te hoop en weten het hun zijde te doen kiezen. + +Welke is de zedelijke toestand van den militair in Rusland? Welke +gedragslijn zal hij kiezen bij een groot conflict met Europa? [21] Men +kan dit in geenen deele voorzien; welke de gevoelens der officieren +of van de soldaten ook mogen zijn, zij dragen een juk van vrees, +dat moeilijk af te schudden is. + +Dit ras is, onder alle van de geheele wereld, het gemakkelijkst door +vrees in bedwang te houden. + +Verstaan wij elkaâr goed ten opzichte van deze uitdrukking, van het +verschijnsel, dat men vrees noemt. Er is geen sprake van bangheid, +ik beweer niet dat de Russen laf zijn. De vrees is een op zichzelf +staand verschijnsel van de verbeelding. Het is de toestand, waarin +iemand verkeert, die door een onweêrstaanbare macht meent beheerscht +te worden, zooals b.v. van een natuurkracht. Men kan zich moedig +gedragen tegenover de menschen, en het toch niet zijn, als men staat +tegenover geheimzinnige machten. + +Welnu, voor den moedigsten Rus is het gezag als een onweêrstaanbaar, +natuurlijk noodlot. Zwak als enkeling, buigt hij zich onder de vage +voorstelling die hij heeft van het kolossale rijk; hij onderwerpt er +zich aan, hij voelt er den druk van bij de bevelen van zijn minste +overheid. En het is maar niet een uiterlijk gehoorzamen: hij paart +aan zijn fatalisme een godsdienstig gevoel, hij gehoorzaamt met +vrome onderwerping. + +Een uitnemend beoordeelaar, die, koel, als buiten de zaak staande, +de dingen bekeken heeft, heeft deze opmerking gemaakt: de Rus en de +Franschman, gelijkelijk dapper in het gevaar, vertoonen dit verschil: +de Rus trekt zijn schako tot over de oogen en stormt erop los, zonder +te zien; de Franschman gaat voorwaarts en kijkt het gevaar aan. + +De Russen plaatsen in de gelederen slechts oude soldaten. Men mag +aannemen, dat zij die blijven leven, die vergrijzen in een zoo harde +krijgstucht, mannen zijn van ongewoon weêrstandsvermogen, zéér flinke +soldaten. Men kan geen andere met hen vergelijken. Tegenover een +dusdanigen vijand moet ieder Europeesch leger zich altijd versterken +door nieuwe aanwervingen. + +Is het Russische leger, dat vroeger dweepziek was, dit tegenwoordig +nog? O, neen. Is het dan ten minste geestdriftig? Waarvoor zou het +dit zijn? Dertig jaren lang onder de wapenen gehouden, ten aanschouwe +van heel Europa, afgemat, verkild door eeuwig paradespel, gelooft +het niet meer aan dien God van den oorlog, die altijd de wegen der +diplomatie heeft bewandeld. + +Niets heeft dit leger méér ontzenuwd dan de buitensporige geest van +wantrouwen, welken een bezorgd toezicht er in heeft gebracht. Allen +bespieden alles, letten op alles. Iedere officier leeft gestadig in +de vrees door zijn buurman te worden verraden en voorkomt hem daarom +heel dikwijls. De soldaat merkt dezen treurigen moreelen toestand van +zijn chefs terdege op; hij behoudt den eerbied, niet de achting. De +innerlijke gehoorzaamheid is er door geschokt. + +Niemand kent den Russischen soldaat goed. Met al zijn uiterlijk van een +automaat en dat gezicht van hout, heeft hij toch soms een zeer critisch +oordeel. Het komt uiterst zelden voor dat hij dit laat doorzien. Laat +ik een kostelijk staaltje van dit soort aanhalen. Hierbij is sprake +van het dweepzieke tijdperk der soldaten van Suwarow. [22] In het +verhaal, dat zeer natuurlijk schijnt en klaarblijkelijk getrouw en +waar is, merkt men hiervan niets, maar wel een lichte spotzucht, +een treffende neiging tot medelijden, de vage hoop van eindelijk +den dienst te zullen verlaten, en, wat den Rus altijd bijblijft, +de liefde voor zijn land en zijn familie. + +Het was bij den dood van Catharina. [23] Ziehier het gesprek der +soldaten, dat Niemcewicz [24] in zijn gevangenis afluisterde: +"Eindelijk zullen we dan een czaar krijgen!" zei de een. Waarop de +ander antwoordde: "Dat is in lang niet gebeurd. Onze oude matuszka +(moedertje) heeft er haar plezier, geloof ik, wèl van genomen."--"Meer +dan welletjes," zei de eerste, "maar ieder zijn beurt. Ik hoop dat nù +onze arme gevangenen zullen vrijgelaten worden."--"Er zullen groote +veranderingen komen," zei een derde. "Men vertelt dat allen, die dertig +jaar dienst hebben naar huis kunnen gaan, als ze willen."--"God geve +'t!" beaamden allen met een diepen zucht. + + + + + + + +V. + +SIBERIË. + + +Men heeft dikwijls gesproken van de martelaars van Siberië. Maar +waarom ze afzonderlijk te noemen? De scheidingslijn is geheel +denkbeeldig. Behalve een verscherping van kou, is Siberië overal in +Rusland, het begint bij den Weichsel. + +Men spreekt van veroordeelden. Maar iedere Rus is een veroordeelde. + +In een land waar de wet, die slechts een bespotting is, geen ernstig +oordeel kan vellen, zijn allen veroordeelden of is niemand het. Er +is geen onderscheid te maken tusschen lijden en kwelling. + +De algemeene kwelling is niet het een of ander stoffelijk kwaad, +het is 't breken van het hart, het is de zedelijke angst van +een bij voorbaat gebroken ziel wegens de mogelijkheid van een +oneindigheid van rampen. In deze zoo hardvochtige wereld, waar alles +de onbewegelijke stijfheid schijnt te hebben van het ijs, is niets +vast; in werkelijkheid is alles vol van wisselvalligheid en twijfel. + +Allen zijn veroordeelden, zeggen we. De lijfeigene is het niet zoozeer +door zijn dienstbaarheid en zijn ellende, als omdat hij niet zeker +is van zijn ellende-zelve. Morgen kan alles voor hem veranderen, +hij kan worden weggevoerd naar het leger of de fabrieken, zijn vrouw +aan een ander gegeven worden, zijn gezin verspreid worden. + +De soldaat is een veroordeelde, niet alleen omdat hij den een of +anderen morgen, uit zijn huis opgelicht, overgeleverd wordt aan de +voortdurende afranseling, die men militairen dienst noemt, maar +ook omdat hij niet weet wanneer het uur van zijn bevrijding zal +slaan. Vroeger na dertig jaren, tegenwoordig na twintig: zoo luidt +de wet. Maar wat beteekent de wet in Rusland? + +De officier is een veroordeelde. Tegen wil en dank volgt hij den +harden, eentonigen weg van een eeuwigheid van exercities, parades +en telkens weêrkeerende garnizoensveranderingen. Ongelukkige +oorlogsmonnik, terwijl zijn fortuin hem riep naar de genietingen +van de wereld! Maar, als hij niet in dienst treedt, wat zal er dan +gebeuren? Dan is zijn familie voortaan verdacht, kan zij geruïneerd, +van haar rang ontzet worden, en hij-zelf, hij is verloren. + +Verloren? Wat beteekent dit woord? Gedood? + +Maar klaarblijkelijk is het iets ergers dan gedood, omdat een +officier aan den oorlog deelneemt, zich laat dooden als 't moet; +anders, zegt hij, zou hij verloren zijn. + +De lijfeigene, die voor het leger gevat wordt, zegt: "Ik ben +verloren!" Hij staat op de onderste trede van het ongeluk, en kan +niet lager dalen. De officier kan wel dieper zakken. Hij heeft nòg +iets te vreezen, en wat hij méér vreest dan den dood: Siberië. + +Met den lijfeigene soldaat te doen worden, heeft men slechts zijn +lichaam genomen; over zijn hart bekommert men zich weinig. Maar +wat den officier aangaat, van hem wil men de ziel; de opgaaf, welke +het Russisch gouvernement zich stelt, is te weten te komen op welke +wijs zich meester te maken van de ziel van een mensch, die door een +ondragelijk leven onverschillig is geworden voor den dood. + +Men heeft deze ziel vroegtijdig verstompt in scholen, waar niets +wézenlijks onderwezen wordt, een weinig, maar heel weinig van +practischen aard, en niets van moreel belang; in-dier-voege, dat de +wanhopigste verveling haar drijft tot ontzenuwende genietingen, welke +haar nog meer verstompen. Maar deze dubbele operatie is niet altijd +in staat een sterke ziel uit te blusschen. Wat zij menschelijks zou +kunnen overhouden, moet bedwongen, ten onder gebracht worden door +vrees van moreel gehalte. Welke? Die voor een onbekende straf. + +De inquisitie der katholieke kerk beschikte, behalve over onderaardsche +kerkerholen en foltertuigen, om de stoffelijke kwellingen te voltooien, +nog over een moreele straf: de eeuwige hellepijnen, de oneindigheid +van haar duur. Rusland heeft evenzeer zijn hel, de oneindigheid van +ruimte, de verschrikking van de woestenij, van het ledig. + +Een oneindigheid van afstand. Wie de reis te voet aflegt, beladen +met zware ketenen, vertrekt jong en komt oud aan. Een man van +vijf en twintig jaar, vol levenslust en levenskracht, is uit Polen +weggevoerd. Drie jaren later valt een schim uitgeput in Kamschatka +[25] neder. + +Een oneindigheid van lijden is een gevolg van het klimaat. Een +onmeêdoogend klimaat; eenige graden méér beneden het vriespunt zijn +voldoende om den dood te veroorzaken. + +Als de Rus, zelfs in zijn eigen woning, acht maanden opgesloten naast +zijn oven, in een gloeiend verhit vertrek, nauwelijks de woede van den +fellen Noordenwind weet te verschalken, hoe moet het dan niet zijn in +dit tweede Rusland, waar de kou brandwonden doet ontstaan, waar het +staal als glas afknapt, waar de honden, die de sleden voorttrekken, +zouden omkomen, als hun buik en pooten niet omwoeld waren met bont? + +Daar aan te komen zonder hulpmiddelen, zonder beschutting, zou slechts +verlossing geven; men zou sterven. Men mag er echter niet spoedig +dood gaan. In een klein fort onder dak gebracht, te midden van een +bevroren woestenij, met een houweel zwoegende of tot kruiwagenstraf +veroordeeld, gevoed met zure melk en bedorven visch, twee, drie jaren +lang, soms langer, dan sterft gij wel onder zulke omstandigheden. + +Maar voor hen, die niet zulk een afschuwelijk lot hoeven te ondergaan, +die nog een halve-vrijheid genieten, een leven, dat stoffelijk ten +minste bijna te dragen is, is de zedelijke uitwerking nauwelijks +minder verschrikkelijk. Al is Siberië voor hen geen oneindigheid van +lijden, zoo is het er toch een van vergetelheid, waar zij zich voelen +verdwijnen, afsterven voor de wereld der menschen, voor hun familie en +hun vrienden. Zijn naam verliezen, zich numero tien, numero twintig +hooren noemen, en, als het huwelijksleven voortgezet mag worden, +kinderen te verwekken zonder naam, een beklagenswaardig ras, dat zich +zal voortplanten in eeuwige ellende: barbaarsche uitbeelding van +de barbaarsche leerstelling van de zonden der vaderen! De verloren +mensch verliest zijn kinderen; verdoemd, verdoemt hij hen, en, door +een hardvochtig crescendo, komt het voor, dat de kinderen van een +tot twintig jaren arbeid in de mijnen veroordeeld man, mijnwerkers +zullen zijn veertig, vijftig jaar lang, tot aan hun dood toe, hun +kinderen nog na hen, en heel hun nakomelingschap. + +Siberië sleept de ontaarding mede niet alleen van de menschen, maar +ook van de voorwerpen, die er heen worden gevoerd. Een klok werd er +naartoe gebracht, omdat ze alarm had geluid bij een oproer. Kanonnen +werden er naartoe gebracht, en ontvingen te Tobolsk knoetslagen. De +vernedering moet wel zeer ernstig zijn voor de mènschen, in een land +waar een pak slaag naar welgevallen wordt uitgedeeld. + +Hadden de ballingen niets anders te vreezen dan den geheelen ommekeer +in hun levenswijs, den overgang van een slap, Aziatisch bestaan tot een +van zwoegende arbeiders, dan zou dit reeds voldoende zijn om Siberië +tot den afschrik der Russen te maken. Hun weekelijkheid verdraagt +ternauwernood het leven dat gezeten lieden in het Westen van Europa +leiden. Een Russische dame bekende mij eens niet hier te Parijs te +kunnen blijven; tallooze veraangenamingen, die haar eigen land aan +de hand deed, ontbraken haar; de bediening door onze dienstboden +leek haar te plomp, hun stemmen klonken te hard en te aanmatigend; +zij kon de natuurlijke verhoudingen niet verdragen, die in een wereld +van gelijkheid ontstaan. Zij had behoefte aan de vleierijen van haar +kameniers, haar voorkomendheden, aan de genegenheidsbewijzen van haar +voedster, aan een leven in sterk verwarmde vertrekken en badkamers, +de lauwe atmosfeer van het Russisch huis. Wat zou er van die arme +vrouw terecht zijn gekomen, indien ze, inplaats van den tocht naar +Parijs, welken zij zoo pijnlijk vond, dien naar Tobolsk had gemaakt? + +Er bestaat een overlevering in Rusland, dat Catharina (of misschien +een der keizerinnen, die haar vooraf gingen), aan zekere groote +dames, om haar trots te breken, soms bevel zond zich zelven, in +haar paleis, door haar dienstboden te laten geeselen. Het hoofd der +geheime kanselarij zei dit bevel van hooger hand eerbiedig aan, maar +bleef getuige van de uitvoering. Als de patiënte de vernederende +behandeling had ondergaan, bracht zij haar toilet weêr in orde, +zich gelukkig rekenende er tot dien prijs van af te komen en aan de +verbanning naar Siberië te zijn ontsnapt. + +Men oordeele eens inderdaad over al de afschuwelijkheid, die er voor +een arme, vreesachtige vrouw in gelegen is, uit haar paleis te worden +weggerukt, beroofd van al haar weelderige overdaad, van haar eeuwigen +zomer, en misschien nog wel des nachts in een met ijzer beslagen koets +te worden geduwd voor een tocht van vijftienhonderd mijlen!... Of +misschien gedwongen te worden, zij die nooit geloopen heeft, +die afgrijselijke reis te voet af te leggen, onder zweepslagen, al +bedelend, onder weg slechts aalmoezen ontvangend van de liefdadigheid +der lijfeigenen!... + +Op welke manier zij dan ook trekken, het is in waarheid, voor een +vrouw, een verschrikkelijke straf alléén te moeten weggaan, met +achterlating van haar man, haar kinderen, alles wat zij liefhad, +alléén, in den nacht, in het ruwe Noorden en in den winter, met de +verschrikking van de onbekende toekomst. Van Europa over te gaan +naar Siberië, staat gelijk met in het ijdel niet te vervallen. Een +leegte van menschen, een leegte van gedachten. Een uitgestrekt +niets, zonder verleden, zonder tradities, zonder geloof (behalve +dat aan hekserij). Een leegte, zoo volkomen, zoo volslagen, dat +zelfs de godsdiensten, die er zijn binnengedrongen, het Tartaarsche +Mahomedanisme bijvoorbeeld, er hun leerstellingen, hun overleveringen, +hun waas van heiligheid verliezen, er verbleeken, weggewischt worden, +tot niets verdwijnen, evenals de onzichtbare zon van Siberië. + +Weinigen bieden weerstand aan deze droef-stemmende macht der +ontkenning. Opgaande in dit uitgestrekte niets, vervormen zij zich +naar het beeld daarvan en worden ten slotte ook een niets. + +In een reisverhaal, in 1850 te Wilna uitgekomen, met goedkeuring van +de Russische censuur, beschrijft een zekere juffrouw Eva Felinska den +betreurenswaardigen toestand, waarin zij te Tobolsk een Poolschen +kolonel aantrof. Betrokken in het verzet van 1825, was hij door +den senaat veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, alleen voor +het achterhouden van onthullingen. De keizer schonk niet de minste +aandacht aan deze veroordeeling; hij deed hem naar het Noorden van +Siberië overbrengen, op drie-en-zeventig graden breedte, vanwaar men +hem, bij wijze van gratie, naar Tobolsk liet komen. Deze ongelukkige, +eens de mooiste man van het leger, was niet meer te herkennen. "Daar +hij zich niet meer staande kon houden, had hij in een armstoel plaats +genomen. Zijn haren, reeds vergrijsd en hoe ook gedund, waren met zorg +gekamd, vielen hem op de schouders en daalden tot zijn elbogen. Zijn +gelaat was heel bleek en gezwollen, zijn blik dof. De aandoening deed +zijn oogen en zijn lippen trillen. Men zag hem aan, dat hij wilde +spreken, maar het niet kon. Hij gaf ons met zijn hand een teeken +naderbij te komen, om ons te kunnen begroeten. Zijn geest genoot +toen een oogenblik van helderheid, doch de ontroering maakte het hem +moeilijk zijn tong te gebruiken, die half verlamd was. Wetende, dat +wij naar Berezow [26] gingen, waar hij had gewoond, bewoog hij ons +onzen intrek te nemen bij zijn gastvrouw. Het geheele onderhoud werd +van zijn kant met groote moeite gevoerd; we moesten veeleer raden, +wat hij wilde zeggen. Maar weldra bemerkten we, dat hij 't gebruik +zijner vermogens had uitgeput, want, terwijl hij in zijn verbeelding +ongetwijfeld vertoefd had aan de oevers van den Taag en van de Seine, +die hij zoo door en door kende, deelde hij ons meê, dat we te Berezow +meloenen zouden vinden, druiven en andere zuidvruchten. Wij maakten +toen een eind aan ons bezoek, met beklemd hart, terwijl hij ons nog met +een gebaar wilde doen blijven, en poogde te zeggen: Blijft nog wat!!!" + + + + + + + +VI. + +SIBERIË. + +DE STRAFFEN. + + +"Hier is de nacht somber als de winter. Hij is droefgeestig, maar +indrukwekkend. Wanneer hij verhelderd wordt door het noorderlicht, +vertoonen zich aan den donkerblauwen, bijna zwarten hemel duizenden +vallende sterren en schijnt hij in vlam te staan. Dit vuur verwarmt +niet, verlicht niet. Die sterren zijn zwaarmoedig; men zou ze houden +voor de oogen der geesten van veroordeelden, die voor immer dit +ongelukstafereel willen vastleggen... + +"Kolommen vuurs, vreemdsoortige, verschrikkelijke, majestueuse +gedaanten stooten op alle punten van den hemel tegen elkander; men +zou zeggen gloeiende houtskolen, bijwijlen stroomen bloeds... Zou de +natuur, evenals de mensch, visioenen hebben? Deze Noordsche natuur, +misdeeld, ingeslapen, schijnt droomen van ballingen te droomen." + +Dit is een der trekken van de groote schildering, welke de goede +generaal Kopec, metgezel van Kosciusko, [27] voor ons heeft ontworpen +van Oostelijk Siberië, bij de punt van Kamschatka, waarheen hij +was verbannen. Niets kan treffender zijn dan de mémoires van +dezen eenvoudigen man. Geen grooter verschil dan met die van zijn +voorganger in dezelfde streken, den Pool Beniowski. [28] Deze, +ontembaar, woelziek, vermetel speler en nog vermeteler soldaat, +eigent zich in één oogenblik de wildernis toe en wordt koning in +het oord van zijn ballingschap. Hij herwint zijn fortuin, vindt een +tweede vrouw, vervolgt zijn vervolgers, verslaat zijn bewakers, en in +plaats van gevangene te blijven in Kamschatka, voert hij haar meê, +scheept hij zich met haar in.--Kopec wendt zich tot God; hij voelt +zich in het hart getroffen, te zeer gewond om dergelijke avonturen te +wagen. Zonder studie of opleiding, alleen door zijn ongeluk gevormd, +legt hij in zijn onopgesmukt verhaal de teedere en vrome melancholie +van de ziel der Lithauers. Zijn boek geeft getuigenis van een zedelijke +omwenteling. Polen is in zijn wezen veranderd, het heeft de gaaf der +tranen ontvangen. + +"Ik wandelde langs de kust der zee, en als het weêr stormachtig werd, +zag ik allerlei vreemdsoortige dieren, walvisschen, zeeleeuwen en +zeehonden. Soms werd ik door steenen getroffen; beren slingerden die +naar mij toe, om mij te wonden en vervolgens aan te vallen. Deze zee +heeft in den herfst veel deining; zij breekt met zooveel kracht, dat +Kamschatka er tot op zijn grondslagen van trilt. De dagen zijn grauw +en de nachten zwart. Als de storm in aantocht is en de Oceaan zijn +gerommel doet hooren, huilen de groote troepen honden, die leven van +visschen (er zijn er misschien wel twintig duizend) tegen den Oceaan, +en tallooze beren geven antwoord door onheilspellend gebrom. Gedurende +dien tijd rommelen de vulkanen en braken vlammen en asch. O, wat een +helsch schouwspel! en wat is een eerlijk man in een benarden toestand +te midden van den tweespalt der toornige elementen!" + +Kopec beklaagt zich over de natuur, zelden over de menschen. Toch +was hij met groote barbaarschheid behandeld. Gekwetst, ziek, zonder +dat men op zijn wonden acht sloeg, die door de kou weêr opengingen, +was hij dag en nacht in een koets, van binnen dubbel met ijzer +beslagen, voortgesleurd. Geheel uitgeput, vroeg hij den officier, +die hem geleidde, eenige rust. "Ik heb order zonder oponthoud verder +te gaan, zei deze; ik zal in allen geval uw lijk meêvoeren. U heeft +vrijheid onderweg te sterven." + +Wat ook nog erg treurig voor hem was, was dat hij onmetelijke +convooien ontmoette van arme Polen, die naar Siberië gevoerd werden, +kaal geschoren, met een brandmerk op 't voorhoofd en een afgehakten +neus. Verder voortgaande werd de weg niet anders aangewezen dan door +doodsbeenderen van beren, paarden of menschen, en enkele graven van +in de woestenij gestorven ballingen, welke afwachtten wie na hen +zouden komen. + +Bij eene pleisterplaats zag hij een oogenschijnlijk voorname vrouw, +die dienstbode was. "Wie is u?" vroeg hij.--"Indertijd echtgenoote +van een kolonel, nu van een grofsmid." En zij verwijderde zich, +zonder te zeggen wie ze was. + +Kopec scheen een verloren man, voor altijd Siberiër te worden, zonder +eenige gelukkige kans. Andere generaals, die men later zocht om ze +de vrijheid te hergeven, konden nergens gevonden worden. + +"Eens op een dag keek ik, in droefgeestige gedachten, terwijl ik mij +op de overblijfselen van een verongelukt schip bevond, naar de zee, +die vol was van allerlei monsters. Plotseling ontdek ik een jongen, +knappen, statigen man, in een vreemde kleederdracht; de verschijning +greep me zeer aan. "Tot welke natie behoort u?" vroeg hij mij.--"Tot +het ongelukkig volk." "O, je bent dus een Pool!... Ik ben koopman... ik +ga naar Rusland terug... Schrijf een brief aan de uwen... Ik weet +wel wat voor gevaar ik loop... maar dat kan me niet schelen! gauw, +ga schrijven." Hij trotseerde het gevaar, belastte zich met den brief +en heeft hem eerlijk bezorgd." + +Maanden en jaren verloopen. Eens op een dag komt de man, bij wien Kopec +inwoonde, bleek en ontdaan bij hem in de kamer: "Er is een schip in +zee gezien."--"Nu, des te beter!" gaf de Pool ten antwoord.--"Neen, +des te erger," zei de man. "De kommandant hier zal ons beschuldigen +een komplot te hebben gesmeed, zooals hij wel meer doet; hij zal ons +goed en leven nemen. Hij weet, dat het drie jaar duurt vóór een klacht +te bestemder plaatse komt." + +Het schip bracht de gratie van Kopec, zijn bevrijding. Hij wilde +het eerst niet gelooven. Toen hij 't zelf gelezen had, viel +hij in zwijm. Om zich te herstellen, ging hij naar de zee. "Het +was stormachtig weêr; de monsters kwamen bij troepen naar de kust +toezwemmen. Ik verbeeldde mij menschen te zien, gezichten te herkennen, +ik zag tafereelen uit ons volksleven, processies, monniken die mij +het kruis tegemoet droegen. Ik wilde mij naar voren werpen... maar +werd tegen gehouden. + +"Teruggekomen, had ik moeite om mijn kamer binnen te treden. Ieder +kwam mij gelukwenschen. De vrouwen brachten mij geschenken, goede +en zonderlinge: rum, suiker, waskaarsen (in het land van eindelooze +nachten, van alle dingen het meeste waard). + +"De geestelijke, een gemoedelijke grijsaard van tachtig jaar, balling +als de overigen, kwam in zijn priestergewaad, met zijn koorzangers, +zes kinderen van de naburige eilanden, door hem gevormd, die heel goed +zongen, bepaald aandoenlijk. Ik stak al mijn kaarsen tegelijk aan. Hun +fijne stemmetjes drongen ons tot in het hart. Ik ben altijd spoedig +tot tranen geroerd geweest; maar ditmaal barstte ik in snikken uit, +of, om 't juister uit te drukken, in woeste kreten. + +"Vervolgens gingen we rondom mijn steenen tafel zitten, en iedereen +bleef doorweenen. Ik maakte wat Poolsche punch klaar. Elks gedachten +waren bij het vaderland, dat niemand durfde hopen ooit te zullen +weêrzien." + +"Gij zijt wel gelukkig," zeiden ze tot Kopec. "Ge vertrekt in drie +jaar." Het schip lichtte inderdaad eerst het anker na zoo lang in +deze kuststreken te hebben vertoefd. + +Hoeveel treffende geschiedenissen zou de wildernis niet kunnen +vertellen, als ze spreken kon! Ze is echter even stom als somber. Deze +oceaan van bevroren vlakten is nog geslotener dan de Oceaan der wateren +over de schipbreuken, welke hij overdekt. Aan dit uitgestrekte graf +heeft Rusland, even onvermijdelijk als de dood, de zorg toevertrouwd +om den heldenaard te vernietigen der al te schitterende naties, +die het omringden. Door krijgsgevangenen niet terug te geven, maar +hen te laten verdwijnen, heeft het Zweden uitgeput. De metgezellen +van Karel XII, [29] gedwongen tot deerniswaardig metselaarswerk, +slapen aan den voet der bastions van Tobolsk, door hen-zelven met +inspanning van alle krachten gebouwd. Zweden is dáár leeggevloeid. En +Polen is er op komst. De droevige processie gaat maar steeds voort; +gansch een volk marcheert naar de woestijn, naar het graf. + +Terwijl alzoo het onpersoonlijke, onverschillige groote slaafsche +Rusland zich vermenigvuldigt, vruchtbaar als het gras der steppen en +niet minder eentonig dan deze,--verdwijnt de krachtige persoonlijkheid +der heldenvolken, bij welke ieders hart warm klopte, wordt ze +uitgebluscht, begraven. Siberië bedekt, verbergt zijn schat onder +de aarde. + +Treffende eigenaardigheid! Wat men niet heeft kunnen geheim houden, +wat aan het helderst daglicht gekomen is, dat is niet de weerstand +der dapperen, het zijn de bewijzen van toewijding als een natuurlijk +uitvloeisel van den band van 't familieleven. De helden zijn +heengegaan; maar de vader, de echtgenoot, de verloofde is gebleven, +en de natuur, de wonderen van het hart, de overwinningen van de liefde +op de menschelijke wreedheid duren voort. + +Iedereen heeft bij Custine de aandoenlijke geschiedenis gelezen +van prinses Troubetskoi, [30] die alles verlaten heeft om haar +man te volgen, een rampspoedige maar toch weinig belangwekkende +persoonlijkheid, die het groote ongeluk gehad heeft zijn vrienden te +laten omkomen, zich te verontschuldigen en hen te overleven. Werd hij +bemind toen hij vorst was? Niets toont het aan. Maar als veroordeelde +won hij liefde. In Rusland hadden zij geen kinderen; in Siberië +krijgen zij er vijf. Deze bewonderenswaardige vrouw heeft door haar +onverwachte liefde den balling veel meer geschonken, dan de keizerlijke +wraak hem had ontnomen. + +Laat mij hier een gebeurtenis boekstaven, nog verrukkelijker, maar +minder bekend, historisch vaststaande door het getuigenis van een +waarheidlievenden mond, die niet in staat was te liegen.--In 1825 werd +een jonge Rus (noemen we hem Iwan) naar Siberië gezonden. Hij had +lief en werd bemind. Een Fransch meisje, een jeugdige onderwijzeres +bij zijn familie, had trouwbelofte van hem. De familie, die dit +wist, maar op de verbintenis niet gesteld was, had het jonge meisje +verwijderd. Nauwelijks had zij vernomen, dat haar verloofde in 't +ongeluk was gestort en van allen verlaten, dat hij "aan den ketting +moest," of zij liet de haar gedane trouwbelofte gelden. Zij ging zonder +schroom naar Sint-Petersburg, regelrecht naar den keizer. Hij dacht +dat ze krankzinnig was, trachtte haar van haar voornemen af te brengen, +beduidde haar niet te volharden in haar wensch de vrouw te worden van +een tot dwangarbeid veroordeelde. Helaas! 't was zoo gemaklijk hem +zijn vrijheid te hergeven... De gunst, die men haar toestond bestond +alleen in 't verlof hem te volgen, met hem te lijden, te sterven. De +arme Française werd inderdaad het slachtoffer van haar toewijding; +haar zwakke borst kon het verschrikkelijke klimaat niet verdragen; +na verloop van een jaar stierf zij. Haar man overleefde haar niet; +'t zij door ellende, 't zij door smart vergezelde hij haar in 't graf. + +Zij lieten een kind na, een ongelukkige wees, bij zijn geboorte reeds +een verschoppeling en geruïneerd. De bezittingen van zijn vader moesten +overgaan in de handen van een natuurlijken zoon zijns grootvaders. Doch +deze (niets is eervoller voor het Russisch karakter) weigerde voordeel +te trekken uit de wreedheid der wet en liet den wees alles behouden. + +Een gevaar, dat Siberië meêbrengt, en wel het grootste, is dat +men er sterft vóór zijn dood. De oneindige verscheidenheid der +lotsbeschikkingen, die men er aantreft, de absolute willekeur waaraan +allen daar onderworpen zijn, maakt het maar al te makkelijk zelfs +de sterkste zielen te beteugelen, te vernietigen. Rusland heeft niet +noodig, zooals Oostenrijk, met zorg ingerichte gevangenissen te bouwen, +waar de veroordeelde gedwongen wordt onwaardig werk te verrichten, +vrouwenarbeid te doen of met allerlei beuzelingen zich af te geven, +die den geest verstompen. Het verlaat zich op het voor den mensch al +te ruwe klimaat, dat hem breekt. Het verlaat zich op de beestachtigheid +van de militaire geweldenarij, welke iederen veroordeelde van karakter +als 't ware door een molensteen fijnmaalt. De hardvochtige soldaat, +die telkens vervangen wordt, maakt den veroordeelde weerloos door +die wrijving. Deze wordt hoe langer zoo kleiner gemaakt, verslapt, +en verliest ten slotte alle kracht tot verder verzet. Het verstand +komt hem te hulp en betoont zich vindingrijk, door hem zich zelf te +doen wijsmaken dat hij verkeerd zou handelen met langer tegen te +spartelen. Het laat hem zijn beulen rechtvaardigen, vernietigt in +hem het begrip van goed en kwaad, maakt hem volkomen onverschillig +voor alles, verderft zijn zinnen, doet hem gelooven dat het goed is. + +Dit is het, wat de vrijheid altijd voor haar aanhangers gevreesd +heeft; niet den dood, een edelen en heiligen dood. Dit is het, +wat Europa vreesde, toen het wist dat de helden van November 1831, +[31] ter dood veroordeeld, begenadigd werden, om naar Siberië +te kunnen worden gezonden. Lazen wij niet aan het slot van ieder +geschiedverhaal in de mooie verzameling, getiteld Poolsche Zaken, +van 1830 (door Straszewicz): "Zij leven, ze zijn in Siberië, ziedaar +alles wat men weet; welke hun toestand is naar lichaam en hart, +dat blijft ongelukkigerwijs onbekend." + +Maar, we zijn het, Goddank, te weten gekomen. We zijn +gerustgesteld,--hun ziel is niet dood. Ze hebben haar gaaf behouden, +en hun lichaam aan 't noodlot prijs gegeven.--Sommige dood, de andere +stervende: alle zijn ze onwrikbaar gebleven in hun geloof en hun hoop. + +Een balling, uit Siberië weêrgekeerd (Piotrowski), heeft ons omtrent +hun martelaarschap ingelicht. + +Peter Wysocki, de jonge held, die den slag van November [32] heeft +toegebracht door de militaire school tot medewerking te bewegen aan de +bevrijding van Warschau, is het eerste slachtoffer geweest. In 1833, +of daaromtrent, in Siberië aangekomen, waagde hij de onderneming +om gewapenderhand terug te keeren. Hij moest dus vernietigd worden: +hij kreeg vijftienhonderd stokslagen. Men kan er niet méér opleggen, +zonder den dood te veroorzaken. Uit verfijnde wreedheid wilde men, +dat hij in leven bleef, dat hij gespaard werd om de hardste straffen +der dwangarbeiders op hem toe te passen. Wat voor martelingen heeft +hij ondergaan! Maar een dergelijke ziel is sterk in vertrouwen op +'t vaderland en God! + +In 1837 is de beroemde dichter Sierocinski met drie van zijn +lotgenooten bezweken. In 1831 voor 't gerecht gebracht en +veroordeeld, had men hem, niettegenstaande zijn jeugd en zijn ambt +(hij was priester), soldaat gemaakt. Te paard gezet, met de lans +ter hand, leidde de ongelukkige het ruwe leven der Kozakken uit +de grensstreken, die in Siberië jacht maken op de Tartaren, de +smokkelaars. De autoriteiten in Siberië echter, verstandiger dan die +te Sint Petersburg, meenden dat men meer nut van hem kon trekken als +onderwijzer in een militaire school. Dáár beraamde deze zwakke en +tengere man, in wiens lichaam evenwel een veerkrachtige ziel huisde, +het vermetele plan, de stoutmoedigheid van Beniowski na te volgen en +te overtreffen, door in geheel Siberië te bewerken, wat hij alleen +voor Kamschatka deed, nl. de veroordeelden en de inwoners tot opstand +te brengen. Het land, dat naar gemeentelijke wetten geregeerd wordt, +zou ongetwijfeld voordeel hebben getrokken door zich af te zonderen +van het groote rijk, dat slechts het Zuidelijk gedeelte koloniseert +en het Noorden een wildernis laat. De oude stammen van het Noorden, +vroeger tevreden met hun zwervend herdersbestaan, leven, nu zij hun +rendierkudden niet meer kunnen weiden, alleen van de jacht, of liever +zij sterven uit en verdwijnen als de Roodhuiden van Amerika. + +Er vormde zich een uitgebreide vereeniging. Het plan stond vast, om, +als men niet langer stand mocht kunnen houden, zich gewapenderhand +een doortocht te banen naar Bucharije, [33] misschien zelfs wel naar +Voor-Indië. Drie saamgezworenen werden verraders. Van 1834 tot 1837 +werd de zaak te Sint-Petersburg gerechtelijk onderzocht; Sierocinski, +steeds onwrikbaar, behield al de kalmte van zijn ziel en maakte verzen +in zijn gevangenis. + +Eindelijk kwam uit Sint-Petersburg het verschrikkelijk +vonnis. Verscheiden Polen en een Rus zouden zeven duizend stokslagen +krijgen! zonder dat hun er één geschonken mocht worden!--de overigen +drie duizend, wat trouwens genoeg is om er aan te bezwijken.--Generaal +Gatafiejew werd expresselijk overgezonden om een wakend oog op de +terechtstelling te houden. Zijn wreedheid maakte de verontwaardiging +zelfs van de Russen gaande. + +Bij het aanbreken van den dag schaarden twee voltallige bataillons, +elk duizend man sterk, om de slagen te beter te kunnen tellen, +zich buiten de stad ieder in één linie. Gatafiejew plaatste zich in +het midden van de strafplaats. Voor spitsroeden gebruikte men dikke +stokken, en de soldaten werden dicht bij elkaar geposteerd, opdat de +slagen te harder konden aangebracht worden. + +"Het was heel koud (Maart, in Siberië!) Men ontdeed Sierocinski +van zijn kleederen, en plaatste hem vóór den loop van een geweer, +met de bajonet tegen zijn borst gekeerd, wat gewoonte is bij zulke +straf oefeningen. Daarna werden twee soldaten aan weerskanten gesteld +van den veroordeelde, opdat zijn gang tusschen de rijen door noch zou +verflauwen, noch versnellen. Toen kwam de bataillonsdokter naderbij, +om den patiënt met versterkende droppels op te wekken, want zijn +zwak gestel was door drie jaren gevangenis uitgeput, en hij leek +meer een schim, dan een mensch; maar hij had zijn zielskracht en zijn +wilskracht behouden. + +"Hij wendde het hoofd af, toen de dokter hem de droppels aanbood, en +antwoordde: "Drinkt ons bloed en het mijne, ik heb geen behoefte aan +uw droppels." Toen het teeken gegeven werd, begon hij met luider stem +den psalm Miserere [34] te zingen. Gatafiejew riep driemaal woedend +uit: "Harder slaan, harder, harder!" De slagen waren zoo krachtig, +dat, toen het slachtoffer, na de rijen één keer langs te zijn gegaan +en duizend stokslagen te hebben ontvangen, aan het andere eind van +'t bataillon was gekomen, hij flauw viel en in zijn bloed badend op +de sneeuw nederzonk. + +"Men wilde hem weêr overeind richten, maar hij kon niet meer op +zijn beenen blijven staan. Een stellage op een sleê was al in +gereedheid gebracht. Sierocinski werd er in knielende houding +opgeplaatst, zijn handen werden op zijn rug vastgebonden en hij +moest zich vooroverbuigen. In deze houding bevestigde men hem aan +het stellage, zóó dat hij zich onmogelijk kon bewegen. Op deze wijs +begon men hem door de rijen te slepen. Gatafiejew raasde aldoor: +"Harder! harder! harder!" Aanvankelijk kermde Sierocinski nog van pijn, +maar het werd hoe langer zoo flauwer en zwakker, om eindelijk geheel +op te houden. + +"Hij ademde nog na vier-duizend slagen ontvangen te hebben; toen gaf +hij den geest. De drie-duizend, die overbleven werden aan zijn lijk +toegeteld, of liever aan zijn geraamte. Alle veroordeelden, hij vooral, +werden zoo met slagen overstelpt, dat, volgens de uitdrukking van +ooggetuigen, Polen zoowel als Russen, met wie ik erover gesproken heb, +het vleesch bij iederen slag stuksgewijze opzwol; men zag slechts +gebroken beenderen. Dit totdusver ongehoorde bloedbad wekte een +algemeene verontwaardiging op onder de Polen en zelfs onder de Russen. + +"Een tweetal veroordeelden, die op de plaats dood waren gebleven, en +zij die nog adem haalden onder de wreedste folteringen, werden naar +het hospitaal overgebracht, en dadelijk daarop werden de Polen en een +Rus in éénzelfden kuil ter aarde besteld. De Polen kregen verlof een +kruis te planten op de laatste rustplaats dezer martelaars, en tot op +heden (1846) verheft zich dit gedenkteeken van zwart hout in de eenzame +steppen, zijn armen uitbreidende over het graf der slachtoffers, als om +ze te beschermen en de barmhartigheid van God over hen in te roepen." + + + + + + + +VII. + +VAN HET TOENEMEND SCHRIKBEWIND IN RUSLAND. + +MARTELAARSCHAP VAN PESTEL EN RYLEJEW. + + +Het is juist honderd jaar geleden, dat Rusland de doodstraf heeft +afgeschaft. Onze wijsgeeren weenden toen tranen van vreugde. Zelfs +nu nog stelt een Russisch schrijver, Tolstoï, [35] er zijn roem +in. Gelukkig, menschlievend Rusland, dat alléén op aarde het levend +werk van God heeft weten te eerbiedigen, terwijl de Dood nog steeds +ten troon verheven is in de goddelooze wetgevingen van het barbaarsche +Westen! + +Men brengt dus niet meer ter dood in Rusland,--men verbant er +alleen. Slechts kan het voorkomen, dat de fijn-bewerktuigde mensch, +te dicht in de nabijheid van de pool gezonden, er van kou en ellende +omkomt. Ja, wat is daartegen te doen? + +Men brengt niet ter dood,--men verlaagt in rang en stand. Slechts kan +daarbij iets voorkomen, als onlangs met een zekeren Paulof gebeurde. De +beul, zijn degen boven zijn hoofd in tweeën brekende, deed dit, +bij ongeluk, met zooveel kracht, dat hij hem den schedel insloeg. + +Men brengt niet ter dood,--men ranselt met roeden. De knoet is +afgeschaft. Spaar de roede niet aan uw zoon. Het kan echter soms +gebeuren, dat de roeden knuppels zijn. + +Het vonnis der 7000 stokslagen, waarvan wij hierboven gesproken hebben, +bevatte deze bespotting, dat, als de patiënten het leven behielden, +zij in de mijnen moesten gaan werken tot aan het eind van hun leven. Nu +sterft men gewoonlijk bij 3 of 4000 slagen. + +Deze afschuwelijke huichelarij, die men overal in Rusland voelt, is +niet de daad van den mensch alleen. Zij is voornamelijk het gevolg +van het onoplosbaar vraagstuk, dat aan de regeering is voorgelegd: +Door dezelfde wetten de meest barbaarsche en de beschaafdste naties +te besturen. Het rijk heeft hierdoor alleen een afschuwelijken Janus +[36] voor zich geschapen, die, als hij naar het Westen ziet, zich +zachtzinnig voordoet, terwijl hij naar het Oosten zijn waar gelaat +toont, dat van Mongoolsche wreedheid. + +De woeste stammen van Siberië hebben misschien alleen de juiste +opvatting van het bewind, dat boven hen staat. Zij stellen zich den +czaar niet voor als een mensch, maar als een tweehoofdig monster, +den dubbelen griffioen, half arend, half tijger, dien zij op het +Russisch wapen zien. + +Dáár moet werkelijk het geheim der Russische wreedheid gezocht +worden. In deze niet tot één te brengen tweeslachtigheid ligt Ruslands +onmacht. Het werpt er verwoede hinderpalen tegen op, om haar te +overwinnen, en alle hinderpalen behandelt het als oproer. Maar in dit +onrechtvaardig pogen is het Rusland-zelf, dat in opstand komt tegen +de natuur. + +Als deze tweeslachtigheid een heftig en ernstig man op haar pad +ontmoet, als Peter III of Paul I, [37] dan verschijnt ze in haar ware +gedaante, als razernij, krankzinnigheid. + +Krankzinnigheid, niet zoozeer van het individu als van den +toestand. Peter de Groote, wat voor een genie hij ook was, vertoont +zich niettemin in vele zijner daden als een gek. Rus en barbaar +van geboorte, is hij door zijn wil een Europeaan: dus een levende +tegenstrijdigheid. + +Bij Catharina is het juist andersom, daar zij een Duitsche was, +die Russin is geworden. Van geestesgesteldheid was zij zeer droog, +zeer precies, zeer koud, maar in haar daden geeft ze niettemin +het bewijs van het sterkste tegendeel. Als philosofe verdedigt zij +in Polen de verdraagzaamheid, maar bewerkt zij tegen de Polen den +Bartholomeüsnacht van de Ukraine. [38] Zij laat de revolutionnairen te +Praga [39] vermoorden, maar haar kleinzoon [40] door een Zwitserschen +revolutionnair opvoeden. + +Alexander, zóó opgevoed, door zijn moeder een Duitscher, zacht van +aard, is van alle keizers juist degeen, onder wien het Russische volk +het meest geleden heeft. In zijn dolzinnige onderneming der militaire +kolonies, geleid door zijn onmenschelijken gunsteling Araschieff, +tastte hij Rusland in het hart aan, in het gezin, in den huiselijken +haard. + +Alzoo, welke de persoonlijke aard der czaren ook moge zijn, de +verschrikkelijke regeeringsvorm gaat steeds verder in zijn woeden, +ten minste het wordt verfijnder. Alexander, die niet de wreede +koelheid van Catharina bezat, heeft niettemin Rusland veel dieper +getroffen. Maar wat heeft dit alles te beteekenen in vergelijking +met den czaar die thans regeert? [41] + +Niemand heeft den dood op zoo groote schaal toegepast, niet op enkele +personen, maar op geheele volksstammen. De officiëele cijfers, +welke de Russen zelf bekend maken, doen van verbazing de handen +ineenslaan. Ongehoorde menschenslachtingen, welke het zwaard niet +zou hebben kunnen bewerkstelligen, zijn met behulp van de natuur tot +stand gebracht, ik bedoel, door snelle overplantingen van geheele +bevolkingen naar moordende luchtstreken. + +Afstootend en op-zich-zelf-staand schouwspel, zoo'n ver om zich +grijpende werkzaamheid van den dood! Behoort een gewelddadige dood dan +zoozeer tot de noodzakelijkheden van het leven? Het was nog maar kort +geleden, dat de groote uitroeiïng door de Napoleontische oorlogen +had opgehouden, toen deze moordende volksverhuizingen begonnen, +veel noodlottiger dan veldslagen, en die, in vollen vredestijd, +geheele geslachten hebben verdelgd. + +De keizer gaf in zijn jeugd geen enkel bizonder kenteeken van een +woesten aard, geen enkel van barbaarsche afwijkingen, zooals wèl zijn +broer Constantijn. Zijn levensbeschrijver Schnitzler merkt alleen +op, dat hij een spotzieke neiging had en er behagen in schepte de +hovelingen na te bootsen. Hij ontving, onder toezicht van zijn moeder, +zijn opvoeding in 't bizonder van een oude hofdame, gravin Von Lieven, +die hem zeker niet op de betere kanten van de menschelijke natuur +moet hebben gewezen. + +Er werd een zeer sterke invloed op de vorstinnen van de keizerlijke +familie geoefend door een eerbiedwaardig geleerde, Rus in merg en been, +rechtschapen en onbaatzuchtig, den geschiedschrijver Karamsin. Zij +hadden hem een woning gegeven in het park van Tsarsko-Selo. [42] +Deze verdienstelijke man, grootgebracht naar den geest der Oudheid, +die langen tijd geleefd had in vertrouwelijken omgang met de vroegere +czaars, hield van niets zoozeer, bewonderde niets zoozeer als het +Schrikbewind en Robespierre. Hij was in 1793 te Parijs geweest, en had +er een groote voldoening van meêgenomen. Toen hij van den 9en Thermidor +[43] vernam, smolt hij in tranen weg. Al zijn streven bij Alexander, +in overeenstemming met de vorstinnen, was hem af te houden van zijn +zwak voor 't liberalisme. + +Bij dezen invloed voegde zich een andere, die sterk op de Russische +groote wereld inwerkte, die van de Maistre. Dank zij dezen uitnemenden +schrijver leerde Rusland, als uit den mond van Frankrijk, dat +het despotisme, waarover het zich ontschuldigde, juist het ideaal +was der menschelijke samenleving. Hoewel Alexander de Maistre voor +korten tijd verwijderd had, werd zijn invloed steeds grooter, en de +Soirées de Saint-Petersbourg (1822) voerden dien ten toppunt. Zijn +paradoxale stelling over den lof van den beul, van dit levend wonder, +totdusver te zeer miskend, maakte een diepen indruk. Nicolaas [44] +was 26 jaar. Dit boek moest het zaad, door Karamsin uitgestrooid, +welig bij hem doen ontkiemen. + +Tegen deze vreemde leeringen van de absolute willekeur kwam +evenwel een geheiligde macht in verzet die nooit sterft: de Wet, de +Rechtvaardigheid. De wetgevende proefnemingen van Catharina werden door +Alexander weêr hervat. Hij zocht, bij de gevaren waarin hij verkeerde, +een versterking in de wetten. Speranski begon in 1808 het Russisch +recht te verzamelen. Maar jonge, energieke mannen bepaalden zich +niet tot bijeenbrengen: zij wilden dat dit recht iets levends werd, +dat het een ziel had. Voor een van hen doemde het denkbeeld op een +wèrkelijk Russisch wetboek saam te stellen, gegrondvest op de vrijheid. + +Pestel, zoo heette hij, was een man van genie, practisch, heelemaal +geen utopist. Hij schiep zich geen hersenschimmig Rusland. Hij nam het +zooals het is, communistisch, en liet het zoo. Hij onderstelde, dat, +door de gemeente te versterken, te bevrijden en door haar heur beginsel +(de bodem het eigendom van den bebouwer) in toepassing te doen brengen, +men het allereerste bestanddeel, het oorspronkelijke molecuul van de +Republiek bezat; dat, opklimmende naar het arrondissement (de gemeente +và n de gemeenten), naar de provincie, en eindelijk tot het centrum, men +van het Russisch element gemaklijker kon komen tot het republikeinsch +bestuur dan tot het Tartaarsche czarendom of het Duitsche keizerschap. + +Deze jonge man, toen nog luitenant, doch die als kolonel stierf, +maakte den veldtocht in Frankrijk meê, [45] en gaf er het bewijs van +een hooggestemd gevoel voor menschelijkheid en recht. Te Bar-sur-Aube +[46] gekomen, zag hij hoe Beiersche soldaten de inwoners mishandelden, +en zonder te onderzoeken of deze Duitschers ook Russische bondgenooten +waren, stormde hij met zijn getrouwen op hen los. + +Alexander had juist in dien tijd aan de wereld het zonderlinge +schouwspel geschonken van een vrijzinnigen czaar. De vrienden van +Pestel werden daardoor om den tuin geleid. Zij vertrouwden kort daarop +hun verbeteringsplannen juist aan Alexander. Zij kwamen er een weinig +laat meê; Alexander was onder de macht gekomen van de mystieke mevrouw +Krüdener; hij was geen keizer meer, maar een heilige geworden. Hij +had den ouden mensch afgeschud, en, tegelijk ermede, elke herinnering +aan gedane beloften en gewekte verwachtingen uit de dagen van zijn +gevaar. Hij hoorde hen welwillend aan, werd bewogen, weende, en zei +hun dat voor zulke schoone zaken de maatschappij nog niet rijp was. + +Ziende dat hij alles uitstelde tot het hemelsch Jerusalem, +namen zij den schijn aan van hun vereeniging te ontbinden, maar +sloten zich heimelijk hechter aaneen. Negen jaar lang hebben ze +aan haar uitbreiding gewerkt. Zoozeer lag zij in den geest en de +noodzakelijkheid van den tijd, dat de deelhebbers tot de ontdekking +kwamen van drie soortgelijke vereenigingen, die van elkanders bestaan +niets afwisten. De eene (de Ridders, verhelpers van misstanden) was +Russisch. Een tweede (de Onafhankelijkheid) was Poolsch. Een derde +omvatte Rusland, Polen, à lle Slavische landen, en droeg den naam van +Vereenigde Slaven. + +Alle drie traden zij in nadere betrekking tot elkander en kwamen ze +tot overeenstemming. Twee punten alleen brachten verdeeldheid in de +groote Russische maatschappij: de bevrijding van Polen en de vrijmaking +der lijfeigenen. Om der billijkheidswil moet gezegd worden, dat de +stichters der vereenigingen hieromtrent niet aarzelden. Zelve hadden +zij elke lichamelijke kastijding van hun lijfeigenen afgeschaft. Zij +wilden den boer vrijmaken en hem den grond, dien hij bebouwde, in +eigendom afstaan: d.w.z. dat zij hun leven in de waagschaal stelden +voor de zegepraal van een denkbeeld, dat, als het verwezenlijkt werd, +hun in de eerste plaats hun vermogen zou gekost hebben. + +De stichters, onsterfelijker nagedachtenisse, waren, voor de Zuidelijke +vertakking der vereeniging, Pestel, inmiddels tot kolonel bevorderd, +en de Mouravieff's, ook officieren; voor het Noorden waren het Rylejew, +de Bestousheff's, prins Obolenski en sommige anderen. + +Welke bron men ook raadpleegt, het staat vast door aller getuigenissen, +dat Rylejew een der verhevenste karakters is, welke de geschiedenis ons +te aanschouwen geeft. Militair, daarna beambte bij het Amerikaansch +Genootschap, dat te Sint-Petersburg gevestigd was, had hij het niet +beneden zijn waardigheid geacht den onbezoldigden post van secretaris +bij de lijfstraffelijke rechtbank te aanvaarden; een daad, zooals +alleen een uitstekend burger die kan verrichten, in een land van +louter omkoopbaren, waar het van belang was dat deze betrekking niet +in onwaardige handen viel. Rylejew was een dichter, men leest nog +altijd met tranen in de oogen zijn profetisch poëem, waarin hij zich +zelf onder den naam van Mazeppa verpersoonlijkt: het op een wild, +onstuimig ros vastgebonden slachtoffer, dat, naar de woeste steppen +meêgesleurd, er verlaten en eenzaam moest omkomen. + +Het eerst van alle Russen schreef Rylejew in dit gedicht het woord, +nog zoo weinig begrijpelijk voor de à ndere Russen van toen, maar +verheven, heilig voor de toekomst... "Vóór alles ben ik burger." + +Hij was een zachtzinnig man, vol menschenliefde, en toch +heldhaftig. Welke moeite het gerechtelijk onderzoek zich ook gaf om +een ander licht op zijn karakter te doen schijnen, het blijft een +onomstootelijk feit, dat hij, ziende hoe een der saamgezworenen het +vaste plan had opgevat keizer Alexander te vermoorden, hem bad zijn +voornemen ten minste uit te stellen, het hem op zijn knieën bezwoer, +en, toen hij onwrikbaar bleek, hem toevoegde: "dan zal ik jou veeleer +dooden." + +Met zulke waardige aanvoerders, was het ongeluk der saamgezworenen, +dat zij zich niet nauwer onder elkander aansloten, dat zij aan andere +invloeden gehoorzaamden, en hun vereeniging te vèr uitstrekten. + +De hoofden van een ander eedgenootschap, die zij tot het hunne +hadden toegelaten: Michaël Orloff met enkele zijner medestanders, +verzochten en kregen ook gedaan, dat boven Rylejew, wiens werkkring +niet heel hoog aangeschreven stond, en boven Pestel, dien men voor +te geslepen en te eerzuchtig hield, een dictator benoemd werd. Men +koos een man van hoogen rang, uit een geslacht, dat indertijd den +troon aan de Romanow's betwist had. Het was een prins Troubetskoi, +[47] zachtzinnig, zwak, besluiteloos, juist de persoon die er voor +aangelegd scheen een dergelijke onderneming te doen mislukken. Zij, die +hem deden benoemen, wilden door de omwenteling alleen een oligarchie +van groote heeren vestigen, en vreesden bovenal een energiek leider. + +Wij zullen nooit de verbazing van Europa in 1825 vergeten, toen men +in de couranten las, dat noch Constantijn, noch zijn broer, [48] +keizer wilden zijn. [49] Zij bleven de een voor den ander tegenover +deze bloedige kroon en dien troon van vuur staan, zonder er met +den vinger aan te durven ráken. In dit land van broedermoord scheen +elk van beide, daartoe door den ander aangezet, de uitnoodiging tot +opvolging te beschouwen als een oproep tot den dood. Hun houding was +werkelijk ernstig gemeend. Constantijn, koning van Polen, gehuwd met +een Poolsche, was sedert 1822 bezweken voor de tranen van zijn vrouw +en had reeds van tevoren van de opvolging afstand gedaan. Nicolaas, +wien dit niet onbekend kon zijn, laat niettemin zijn broer tot +keizer uitroepen en den eed van trouw aan hem afleggen. Daarop doet +Constantijn opnieuw afstand en volhardt hierbij; de senaat roept nu +Nicolaas uit. Dit geschiedt met gesloten deuren, om twee uur in den +nacht. Geen verklaring aan het volk, noch aan het leger. Men beschikt +over het laatste als over een kudde; het heeft den eed al eenmaal +gezworen, en men laat het daarop het tegendeel bezweren. + +Men wordt door medelijden aangegrepen, als men de onzekerheid +ziet, den volslagen moreelen nacht, waarin de eerlijke ziel van +den Russischen soldaat door zijn chefs gelaten wordt. De eenen, +aanhangers van Nicolaas, waagden het niet hem in te lichten over den +veranderden toestand. De anderen, de saamgezworenen, geen kans ziende +hem de begrippen van vrijheid te doen vatten, deden hem gelooven dat +Constantijn, aan wien hij trouw gezworen had, de werkelijke czaar +was, en hen zou straffen, die naar Nicolaas overliepen. Vervuld +van schroom en vrees, bleven die beklagenswaardige lieden voor 't +meerendeel werkeloos, roerloos. Sommigen werden slechts meêgesleept +door den drang van hun goeie hart en van hun menschelijkheid, toen +zij van ontslaggevingen hoorden en men hun zei, dat hun kameraden +vermoord werden. + +De keizer had het paleis en de citadel gevuld met troepen, die van +alle gemeenschap waren uitgesloten. Om zich des te beter te verzekeren +van die in het paleis waren, gaf hij zijn zoon, een mooi kind van +acht jaar, in hun macht. Ze ontvingen hem met tranen in de oogen, +en ofschoon zij behoorden tot de Finsche troepen, die in den opstand +waren betrokken, betoonden zij zich onwrikbaar in hun trouw. + +De saamgezworenen brachten alleen aan hun zij het regiment van +Finland, dat als vréémd stond tegenover Rusland en het tegen wil +en dank dient; het regiment van Moscou; het corps garde-mariniers, +en de gardegrenadiers, deze laatste niet dan na groote moeite, na een +kortstondig maar hevig gevecht, waarin de Bestousheff's de officieren +van Nicolaas neêrsabelden en het vaandel veroverden. + +Zij plantten het op het onmetelijk plein, zeggen we liever de vlakte +van Sint-Isaäc, en vatten post achter het standbeeld van Peter den +Grooten. Er waren een groot aantal niet-militaire saamgezworenen, +tot de tanden gewapend, nog meer nieuwsgierigen en heel veel volk, +maar die alle als verzonken in dit uittermate groote veld. Zij haalden +de beide kolonels, de militaire hoofden van den opstand, Troubetskoi +en Boulatoff. Maar noch de een, noch de ander verscheen. Boulatoff +bleef zelfs den geheelen dag bij het escorte van den keizer, in zijn +onmiddellijke omgeving, 't zij omdat hij nog niet besloten was, 't zij, +zooals hij later pochte, dat hij zich dáár bevond om hem te dooden, +zoodra hij zijn moed zou zien verflauwen. Wat Troubetskoi betreft, +die zijn hoofd verloren had, hij liet alles in den steek, zoowel de +aanvoering van den opstand, als de zorg voor zijn papieren, welke +zooveel mannen in het verderf zouden storten. Hij zocht zijn toevlucht +bij een vrouw, zijn schoonmoeder; daarop bij den Oostenrijkschen +ambassadeur; eindelijk bij den keizer zelven, te midden van diens +generalen staf, als een verdoolde haas, die een schuilplaats tracht +te vinden bij de honden, die hem najagen. + +Het burgerhoofd van den opstand, Rylejew betoonde zich flinker dan +de beide militaire chefs. Hij verscheen op het plein, maar zocht hen +tevergeefs. Het geringe aantal der troepen in opstand gaf weinig +hoop. Sommigen gaven hem den raad een leger te scheppen, aan den +opstand toe te voegen een massa gering volk, dat daar aanwezig +was. Daarvoor zou het voldoende zijn, als hij hun de herbergen +liet plunderen. Dit zou echter nauwelijks gebeurd zijn, of het volk +zou tot een algemeene plundering overgaan, tot een moord op groote +schaal van de politie, aan welke het een doodelijken haat had. Deze +wanordelijkheden zouden een onverwachten tegenaanval ten gevolge +hebben, daar Nicolaas genoodzaakt zou zijn geworden de moordenaars +te doen vermoorden. Maar Rylejew weigerde van dit verschrikkelijk +middel gebruik te maken. Van dit oogenblik af aan was gemakkelijk te +voorzien, wat gebeuren zou. De opstandelingen, teruggedrongen tegen +het paleis van den Senaat, aan den uithoek van een ontzaglijk plein +gelegen, moesten onvermijdelijk worden weggevaagd door het geweervuur, +neêrgesabeld door de cavalerie. Rylejew verliet het plein; hij zocht +geen toevluchtsoord, hij ging naar zijn huis terug en wachtte er den +dood af. + +De keizer, bleek en ontdaan, zooals een ooggetuige zegt, toonde +niettemin veel moed. Aan het hoofd van de garde-te-paard reed hij +voorwaarts en ontmoette detachementen, welke zich tot de opstandelingen +begaven. "Dag, mijn kinderen!" riep hij hun volgens keizerlijke +gewoonte toe. "Hoera voor Constantijn!" was hun eenig antwoord. Men +beweert eenstemmig, dat hij zich flink hield en van geen verwarring +blijk gaf. En wat zei hij hierop? Ja, dit weet men niet bepaald +zeker. Twee lezingen worden gegeven: de een door den heer Schnitzler, +die het geval bijwoonde, de ander door den heer de Custine, aan wien de +keizer zelf de zaak heeft verteld. Het waarschijnlijkst van beide is, +dat hij met luidklinkende stem zou gezegd hebben: "Rechts zwenken, +marsch!" De soldaten zouden automatisch gehoorzaamd hebben. + +De korte Decemberdag ging op deze wijs voorbij, zonder dat de +opstandelingen hun beide kolonels zagen verschijnen. Hun aantal +verminderde. Het regiment van Moscou kwam tot andere gedachten en +liet zijn makkers in den steek. Zij, die stand hielden, betoonden zich +zeer flink. Zonder zich te verontrusten over de artillerie, welke men +den keizer tot versterking had gezonden en die hen zou neerschieten, +wezen zij elke poging tot verzoening van de hand, uitroepende: "Leve +Constantijn! leve de Constitutie!" Dit laatste woord, verre van de +hunnen aan te vuren, zooals men meende dat moest, wierp den soldaat +veeleer in de onzekerheid: "Wat beteekent dat Constitoutzia?" vroeg +hij. "Is dat de vrouw van den keizer?" + +De gouverneur van Petersburg, de dappere Miloradovitsch, die eenige +opstandelingen met mooie woorden van hun vrienden had losgemaakt, om +ze daarna in de citadel op te sluiten, waagde het naderbij te komen, +rekenende op de oude aanhankelijkheid der soldaten. "Verrader," zeiden +de saamgezworenen, "je bent hier niet achter de coulissen van den +schouwburg. (Hij was een aanbidder van actrices en danseressen). Wat +heb-je met onze kameraden uitgehangen?" Obolenski stak met zijn +bajonet naar de borst van zijn paard, en Kakhofski velde het met een +pistoolschot. Deze laatste, die erg opgewonden was en die zich sterk +gemaakt had den keizer te dooden, dacht dat hij nog al vast in zijn +schoenen stond; maar toen hij nòg eens geschoten had en kolonel Sturler +gedood, kwam zijn hart boven. "Weêr een op mijn geweten!" riep hij uit, +en hij wierp zijn pistool verre van zich. + +De indruk, dien de zeelui ontvingen, was dezelfde, toen een hunner +aanlegde op grootvorst Michaël. 't Zij uit eerbied, 't zij uit +goedhartigheid, zij sloegen zijn arm neêr en deden het schot missen. + +Inmiddels naderden, met groote praal, het kruis ter hand, de +metropolitanen van Petersburg en Kiew, door den keizer gezonden. Toen +kon men gewaar worden hoe weinig de Rus, met al zijn uiterlijke +vroomheid, in groote omstandigheden, onder den invloed geraakt van +wat heilig is bij zijn eeredienst; hoe weinig achting hij heeft voor +zijn priesters, die--het moet erkend worden--ook weinig achtenswaard +zijn. Zij werden door de soldaten ontvangen met gejouw, en hun stem +werd gesmoord door tromgeroffel. + +Dit had men verwacht. Na God aan zijn zij geplaatst te hebben, +liet de keizer, die zich in zijn paleis teruggetrokken had, het +gevecht beginnen. Zijn troepen waren van te voren natuurlijk +reeds overwinnaars. Zij hadden niets anders te doen, dan het +artillerievuur maar te laten spelen. Grootvorst Michaël, vreezende +dat zijn artilleristen er een gewetenszaak uit zouden maken op hun +arme landgenooten te vuren, gaf zelf het voorbeeld door het eerste +schot te lossen. Daar op korten afstand geschoten werd, richtten de +kogels een afschuwelijke slachting aan. Er werd ongeveer tien maal +een aanval gedaan, en wie toen nog overbleven, zochten hun heil in +de vlucht, achtervolgd door de cavalerie, waarvan een detachement +hen van achteren aanviel. Men weet niet hoevelen er omgekomen zijn; +de lijken werden onmiddellijk geworpen in openingen, die men in het +dikke ijs maakte, waarmeê de Newa bedekt was. + +De saamgezworenen van het Zuiden hadden geen beter lot. Een der +Bestousheff's en de gebroeders Mouravieff, onverschrokken en vol +geestdrift, waren niet verwonderd over de lusteloosheid, waarvan de +meesten hunner medeverbondenen blijk gaven. Zij wendden zich daarom +tot de soldaten en lieten hun in een kerk, door een priester nog al, +een republikeinsche geloofsbelijdenis voorlezen, die Bestousheff +saamgesteld had uit allerlei bijbelteksten. Er werd in verteld, +dat alle menschen gelijk zijn en dat de slavernij een misdaad is +jegens God. Deze waarheden hadden weinig uitwerking op hen; men kon +hen alleen in beweging brengen door den naam van Constantijn. De +aanhangers van Nicolaas, die talrijker waren en bovendien beschikten +over de keizerlijke artillerie, versloegen hen; de dappere aanvoerders +doodden zich zelven of lieten zich dooden; Bestousheff en Mouravieff +werden, zwaar gewond, gevangen genomen. + +Pestel, te Moscou gearresteerd, toonde niet de minste ontroering. Door +een vriend gewaarschuwd, had hij hem slechts één woord toegevoegd: +"Breng mijn Russisch wetboek in veiligheid." Dit werk, onder den grond +verborgen, werd opgegraven en aan de Commissie in handen geleverd, +welke het in haar onderzoek belachelijk trachtte te maken. Men +verzekert niettemin, dat de ontwerpers van het wetboek, 't welk +Nicolaas liet vervaardigen, verplicht zijn geweest, verschillende +inzichten van Pestel over te nemen. Wat in allen gevalle vaststaat, +is, dat zijn boek in het politieke gedeelte, verstandige en humane +denkbeelden bevatte. Zoo bijvoorbeeld een billijke ontspanning van de +knellende banden, die Rusland verstikken; een milden regeeringsvorm, +gelijkende op dien van de Vereenigde Staten; een herstelling van +het groote onrecht, dat zoo noodlottig is voor het Russische rijk: +de volkomen bevrijding van Polen; uitgebreide vrijheden aan de Joden +toe te staan, die, met ontlasting van dit land, de middelen zouden +ontvangen om in het Oosten een Staat te stichten. + +Zoo zaten dus Pestel, Rylejew, de beminnelijke en dappere Alexander +Bestousheff, de onverschrokken Mouravieffs, m.a.w. het genie, de deugd, +de moed, het ware hart van Rusland, in de onderaardsche cellen van +Petersburg. Alleen Puschkin, de groote nationale dichter, ontbrak +eraan. Hij behoorde tot de saamgezworenen. Ver van de hoofdstad +wonende, wilde hij met hen komen medestrijden, sterven. Onderweg +loopt een haas over zijn pad: zijn koetsier houdt stil; zulk een +ontmoeting is voor iederen Rus een slecht voorteeken. Puschkin laat +hem doorrijden. Hij komt een oude vrouw tegen; nieuwe vertraging: +de koetsier wilde niet verder. + +Als de koetsier eindelijk nog een priester ziet voorbijgaan (het +allerongunstigst voorteeken), verlaat hij zijn bok, werpt zich op +de knieën en deelt aan zijn meester zijn bijgeloovige vrees meê. De +dichter keerde terug, werd gered, maar bleef alleen behouden voor +grooter rampen, voor een tragischer levenseind. + +Het dreigend en verschrikkelijk manifest, dat de czaar den volgenden +dag uitvaardigde, was opgesteld, zegt men, door het werktuig der +keizerin-weduwe, den levensbeschrijver der Iwan's, den vader van de +school van 't Schrikbewind, den ouden Karamsin. + +Zijn leerling en de voortzetter van zijn werk was Bloudow, de +secretaris der Enquête-Commissie. Zij werd saamgesteld uit een aantal +mannen, wier voorzitter de keizer-zelf was in den persoon van zijn +alter ego, [50] zijn broer grootvorst Michaël. Deze, een hardvochtig +en ruw soldaat, doet zich door één enkelen trek kennen. Toen een der +saâmgezworenen zijn politiek geloof onverschrokken beleed, merkte +de grootvorst kalm op: "Men moest zijn mond door bajonetsteken tot +zwijgen brengen." + +De uitkomsten door deze geheime rechtspleging, gedurende vijf maanden +van verhoor, verkregen, waarbij ongetwijfeld van alle middelen van +vreesaanjaging en omkooping gebruik werd gemaakt, zijn door het +gouvernement in druk verspreid, tot over geheel Europa. + +Het spreekt van zelf, dat de eedgenooten worden voorgesteld, of zij +allen lafaards en botteriken waren. De openbare aanklager geeft hun +ieder oogenblik rijkelijk de beleedigenste benamingen. Zeker van +niet tot leugenaar te worden gemaakt, beschuldigt hij het meerendeel +van hen van hun bekentenissen telkens te hebben ingetrokken. O, +vele onder hen, vooral de saamgezworenen die soldaat waren, Russen +van den ouden stempel, van hun jeugd af-aan gewoon den keizer te +vergoden, zullen uit overtuiging tot hun vroegeren eeredienst zijn +teruggekeerd, en in de gebeurtenis van 14 December het oordeel Gods +hebben opgemerkt; maar heeft men voor het meerendeel der overigen +niet het recht te onderstellen, dat zulke partijdige beoordeelaars +het erop hadden aangelegd hen te brandmerken? Wat het ten minste doet +gelooven, is dat dit zoo ijverig doorwrochte onderzoek feiten bevat, +welke door alle partijen als onwaar zijn erkend, bij voorbeeld +valsche dagteekeningen. Het gaat o.a. uit van de onderstelling, +dat de saamgezworenen in 1817,--toen Alexander nog zóó bemind was, +dat zij hem hebben geraadpleegd en hun plan aan zijn goedkeuring +onderwierpen,--! het voornemen hadden den czaar en de keizerlijke +familie te dooden. + +Als men nagaat dat, gedurende zooveel jaren, onder zooveel personen, +er niet één verrader was; wanneer men overweegt hoe onverschrokken +de aanvoerders waren en hoe hun dood van verheven eenvoud getuigde, +hoe kan men dan gelooven, dat zij er behagen in schiepen hun vrienden +te verraden, aan de wraak over te leveren? + +De geschiedenis zal haar zwartste bladzijde openhouden om er de +namen der rechters op te schrijven, die, niet tevreden met deze +verheven zoenoffers ter slachtbank te voeren, getracht hebben hen in +een schotschrift, met den naam van gerechtelijk onderzoek versierd, +te onteeren en hun nagedachtenis te vermoorden! Wat zeg ik, hen aan +te tasten op een punt, dat dikwijls grootmoedigen méér treft dan de +eer-zelve; aan te tasten in wat het leven van het leven dier helden +en waarlijk goede menschen was, ik bedoel: in hun vriendschap! + +Men leze de geestdriftige lofspraak, welke Rylejew, in zijn gedicht, +houdt op hem, dien hij aan zijn vaderland voorstelt als held, op zijn +jongen vriend Alexander Bestousheff,--en men zal de innige teederheid +beseffen die deze groote ziel kenmerkte. + +Wat zou, in 's Hemels-naam, Rylejew erbij gewonnen hebben, als hij +zijn vrienden had overgeleverd, hij die, van den beginne af-aan, +den dood slechts voor zich-alleen eischte, verklarende, dat de 14de +December zìjn werk, en hìj er de schepper van was!? + +Het krachtige en rustige bewustzijn, waarvan Rylejew bij zijn vonnis +blijk gaf, is reeds in zijn dichtwerk verkondigd. Door een soort +van vóórgevoel had de held zijn lot vermoed, en had hij voorà f +zijn doodszang gezongen. "Wat ons in onze droomen een besluit des +Hemels scheen te zijn, was nog niet besloten. Geduld! Dat de kolos +zijn eene fout nog op de andere stapele, dat hij te kort schiete +bij zijn wil de helft van 't heelal te versmoren! Dat hij zijn +gang ga, opgeblazen van trots, een praalvertooning te maken in de +stralen der zon... Geduld! De toorn des hemels zal hem niettemin +verpletteren... God is de vergelding-zelve! Hij staat niet toe, +dat de zonde, eenmaal gezaaid, haar oogst niet zou opleveren." + +Inmiddels openbaarde het proces, vijf maanden lang voortgezet, aan de +verschrikte gemoederen het eindeloos aantal schuldigen. De keizer had +niet het minste besef gehad van het gevaar, dat hem bedreigde. Hij +dacht, op den 14 December, dat hij alleen te doen had met enkele +aanhangers van Constantijn, en daar onthulde men hem den omvang van +een vreeselijke samenzwering, die overal haar vertakkingen had. Geen +familie van eenige beteekenis, waarvan ten minste niet een der leden +aan het komplot had deelgenomen. Om de waarheid te zeggen: Rusland +zelf, althans het denkend Rusland, had het czarendom afgezworen en +wilde anders worden. Op welken grondslag verhief zich nu de troon, dien +Nicolaas bestegen had? Zweefde hij eigenlijk niet in de lucht? Alleen +maar steunende op den onvasten eerbied der lijfeigenen, op hun hoop +vroeg of laat bescherming te vinden bij dien onbekenden god, ver weg +zetelend en die nooit bescherming verleent! + +Onder de regeering van Paul, die toch een levendig +rechtvaardigheidsgevoel bezat, waren de lijfeigenen, die zich bij hem +kwamen beklagen, er slecht aan toe; hij vond de zaak zóó gevaarlijk, +dat hij hun meesters liet waarschuwen en de ongelukkigen zelven aan +een tuchtiging overleverde. Gedurende de vijf maanden, welke het +gerechtelijk onderzoek duurde, zei men in heel Rusland, dat keizer +Nicolaas de bevrijding der lijfeigenen zou uitspreken. Zij geloofden +het zoo vast, dat zij hun pacht niet meer opbrachten. Zoodra zijn +troon bevestigd was, herstelde hij den vroegeren stand van zaken en +dwong hen met den sterken arm tot betalen. + +Wat was er geworden van de regimenten, die deel genomen hadden aan +den opstand? Hun lot is een geheim gebleven. Het eene bataillon werd +naar den Kaukasus gezonden, een ander naar Siberië. Velen in Rusland +zijn er van overtuigd, dat het meerendeel der Finsche regimenten +bedolven is in de onderaardsche kerkers van Kroonstad, in vochtige +cellen zonder licht en beneden zeepeil. Wat zulke verblijfplaatsen +moeten zijn, bij het verschrikkelijk Russisch klimaat, kan men zich +voorstellen. Die ongelukkigen--als er ten minste nog van in leven +zijn gebleven--hooren al dertig jaar lang de Oostzee boven hun hoofden +bruisen, de in vrijheid aanrollende golven en zelfs de rondzwalkende +schipbreukelingen benijdend. Denkvermogen en smartgevoel moeten--laat +ons het hopen--onder zulke omstandigheden uitgedoofd worden. + +Van de bekende families werden maar zeer weinig leden gestraft: +in 't geheel honderd twintig. Men wilde de wijde vertakking van +'t kwaad verhelen. + +Men beefde bij de gedachte, dat die tallooze benden van schuldigen +zouden weten, dat zij als zoodanig algemeen bekend waren, en dat zij +uit wanhoop zich bij de beweging hadden aangesloten. De keizer liet +een groot aantal van hen vóór zich komen, hoorde hen welwillend aan, +wilde hen voor onschuldig houden, en liet ze in die voorop gezette +meening gaan. IJdele pogingen, er was geen veiligheid of vertrouwen +meer! De vrees, eenmaal van den troon weggeslingerd, keerde tot den +troon weêr. En zij is er gebleven, en de keizer, van nature reeds +gestreng, is, uit wantrouwen, steeds hardvochtiger en onverzoenlijker +geworden. De onmogelijkheid zijn werkelijke vijanden te kennen +heeft zijn hart verbitterd, gewond, verwilderd. Daar Rusland zonder +ondergrond is, heeft het, zooveel het kon, de Russen moeten afbrengen +van hun strafmanie, welke hun tweede natuur is geworden. Alles is +schuldig: Polen, de Joden, de Katholieken, de Revolutie, Europa... Zoo +schrijdt van den 14den December tot aan ònze dagen, gestadig, steeds +heftiger, verschrikkelijker, het Russische 1793 [51] verder, dat nu +al dertig jaren lang voortduurt. + +Wat op den keizer den diepsten indruk maakte, was zijn samenkomst +met Nicolaas Bestousheff. Wij halen dit onderhoud aan uit een +zeer Russisch-gezind boek, bizonder partijdig voor den czaar. Hij +werd getroffen door de onverschrokkenheid van dezen saâmgezworene, +zijn vrijmoedigheid, de juistheid waarmeê hij alle gebreken van het +keizerrijk aantoonde. Hij zag hem recht in de oogen, en zei: + +"Als ik er zeker van was in u voortaan een trouw dienaar te +mogen aanschouwen, zou ik u vergiffenis kunnen schenken."--"Wel, +sire!" antwoordde Bestousheff, "dat is het juist waar wij ons over +beklagen, dat de keÃzer alles zou kunnen doen. Laat het gerecht zijn +loop volgen, en dat het lot uwer onderdanen voortaan alleen van de +wètten afhange." + +Vijf der schuldig-bevondenen van den 14den December werden veroordeeld +om te worden geradbraakt: Pestel, Rylejew, Mouravieff-Apostol, +Michaël Bestousheff en Kakhofski. + +De keizer schonk hun genade, maar droeg er toch zorg voor dat de +mindere straf, in de plaats van de radbraking, onteerender zou +zijn. Zij moesten gehà ngen worden, een ongehoorde straf in Rusland. + +Alle vijf hielden zich flink. + +Hun meerendeel verlangde geen priester, zich zelven voldoende +gereinigd achtende door het martelaarschap, dat zij voor hun vaderland +ondergingen. + +Pestel verklaarde, dat hij meer dan ooit vast stond in het geloof, +neêrgelegd in zijn Russisch Recht. + +Den 25sten Juli 1826, des nachts te twee uren, werd op den muur +der vesting het strafwerktuig, een hooge groote galg, opgericht, +waaraan vijf lichamen zouden kunnen bengelen. Zooals bekend is, +heerscht er in het Russisch klimaat in Juli geen eigenlijke nacht: +de avondschemering gaat ongemerkt in den dageraad over. Men kon alles +gewaar worden. De soldaten naderden; er waren weinig toeschouwers; +het uur van de terechtstelling was niet bekend gemaakt. Heel Rusland +sliep, toen enkelen hun leven voor 't vaderland opofferden. + +Om drie uur werden de veroordeelden voorgebracht, aan wie men het +leven geschonken had: zij werden gedegradeerd, voor hun oogen werd +hun uniform verbrand. In het pak der dwangarbeiders werden zij naar +Siberië gezonden. + +Eindelijk verschenen de vijf ter dood veroordeelden, met groote kappen +op, waardoor hun geheele gelaat bedekt werd. + +Toen zij de treden van het schavot beklommen hadden en zij het koord +om hun hals hadden gekregen, zonk de vloer, waarop zij stonden, +onder hun voeten weg. Twee werden in hun val gedood. Wat de drie +anderen betreft, deze ongelukkigen vielen, terwijl de strop over +hun kappen gleed, mèt het valluik en den ladder, in het gapend gat +onder de galg. De gehangene, die aan zijn noodlot ontsnapt, moet +kwijtschelding verkrijgen, volgens tal van wetten, die al uit de +Middeleeuwen dateeren. Maar wie zou de voltrekking van het vonnis +hebben durven opschorten? De keizer was niet te Sint-Petersburg, +maar in zijn paleis van Tsarko-Selo. Vol kneuzingen, werden zij weêr +op de been gebracht. Rylejew, met vasten tred het schavot opnieuw +bestijgende, richtte op zachten toon een verwijt tot het noodlot: +"Er was bepaald, dat niets mij zou gelukken, zelfs niet de dood." Een +oogenblik later had hij opgehouden te bestaan. + +Deze groote man had, zegt men, zelf gewenscht te sterven, daar +hij voelde dat over zijn edele daad een floers was gespreid. Hij +verklaarde dit met zijn eigen woorden: "Ik heb zonder goedkeuring +van het Russische volk gehandeld." + +Dat sproot voort uit den tijd, was geen fout van den man. Dit volk, +in volle duisternis van barbaarschheid, nog minderjarig, een onnoozel +kind, was zich zijn eigen instinct niet helder bewust, en kon aan +wat het voelde of dacht geen woorden geven. Een middel om het te +raadplegen wà s er niet. + +Wil dit zeggen, dat deze nacht eeuwig moest duren? dat men dit +onvermogen, door het te eerbiedigen, voor altijd moest bestendigen? dat +men, een volk hebbende, 'twelk zich niet kon uiten, niets moest +doen om zijn tong los te maken, het eindelijk zijn eerste woord te +doen spreken? + +Het gewetensbezwaar van Rylejew is begrijpelijk, men voelt het +meê. Staande voor het feit, dat hij alleen de intelligentie, de +gedachte, het brein vertegenwoordigde van die enorme massa van vijftig +millioen menschen, die nog niet konden denken, was hij zelf getroffen +door zijn verantwoordelijkheid, en vroeg hij een oogenblik aan God of +werkelijk hij, eenvoudig man als hij was en op zich zelf staand wezen, +uitverkoren zou zijn het denkbeeld van zijn volk te verwezenlijken. + +Altijd opmerkelijk gewetensbezwaar, dat de makers van omwentelingen +zelden zal belasten en dat ons de oprechtheid van ziel van 't Russische +volk moet doen eeren. Maar, voor de praktijk gaat het te ver. + +Neen, krachtige geest, twijfel er niet aan: gij zijt op dien dag het +geweten van Rusland geweest, zijn profetisch geweten. Wat het eenmaal +zal denken, naar mate het zich tot denken zal zetten, openbaarde zich +reeds in den geest van Pestel en in het hart van Rylejew. De ziel +van Rusland, niet zooals zij zich in haar diepe vernedering te allen +tijde heeft doen kennen, maar gelijk zij zich eenmaal zal openbaren, +hebt gij verkondigd; gij hadt het rècht te handelen en te spreken in +háár naam! Waarom? Omdat gij-zelf Rusland's ziel waart. + +En wat heeft uw dood haar niet een dienst bewezen! + +Totdusver dobberde zij in heel een volk en vermocht zij niets uit +te richten. Maar vastgelegd, tot één gebracht in u, hebt gij haar +machtig gemaakt en haar kracht gegeven, onder den eenigen vorm, +welken heur kindsheid haar toelaat te begrijpen,--in de gedaante van +mà nnen en martelaren,--vleeschgeworden in uw leven, verheerlijkt +in uw dood. Zoodat zij, in plaats van de twijfelachtige schimmen, +welke zij had in de heiligen van het verleden, in u de heiligen der +heiligen bezit. Zij had uw toespraken niet begrepen, maar zij begrijpt +wat van u overblijft des te beter. Gij hebt haar iets gegeven, dat +zij voor altijd op het altaar kan plaatsen. + + + + + + + +VIII. + +OVER DE VERNIETIGING VAN POLEN. + + +Op hetzelfde oogenblik, waarop de keizer, bekomen van de indrukken +van den 14den December, de lijfeigenen weêr vasthechtte aan den grond +en hun verwachtingen den bodem insloeg, gaven zij hem een bewijs van +hun moedige toewijding, daarmeê bevestigend wat de saâmgezworenen hem +hadden meêgedeeld van de bestaande misbruiken, en ze tevens met groot +gevaar voor zich zelven ontdekkend. Bij een wapenschouwing, welke +de keizer hield, treden vier boeren naar voren en verzoeken hem te +spreken. Men stoot hen terug; men beduidt hun, dat zij kunnen te kennen +geven wat zij aan den czaar te zeggen hebben; zij willen tot niemand +anders dan tot hem spreken. Toen zij toegelaten waren, wierpen zij zich +op de knieën, en zei een van hen: "Vadertje, gij wordt bestolen... Ga +maar naar Kroonstad, en ge zult zien, dat op de markt, openlijk, in de +winkels de tuigage van uw schepen, al wat tot uw marine behoort wordt +verkocht." De keizer zendt er driehonderd man heen; de bazaar (markt) +wordt omsingeld, het gestolene wordt gevonden. Een streng onderzoek +wordt ingesteld. Kort daarop gaat de scheepstimmerwerf, de bazaar, +alles in vlammen op, en het onderzoek verdwijnt tegelijk met den rook. + +De keizer kon de beteekenis der mannen van den 14den December +schatten, toen die ongekunstelde stemmen uit het volk op deze +wijs hun onthullingen ondersteunden. Zij hadden hem in hun laatste +onderhoud een wezenlijken dienst bewezen, door hem Rusland in zijn +ware gestalte te toonen, als één groote bloedende wond. Zij hadden +dezen jongen krijgsman, van aard hard en spotziek, geleerd eerbied te +hebben voor het Russische volk, een volk, waaronder mannen voorkwamen, +zoo ijverend voor wet en gerechtigheid, dat zij, zelfs in het aanzien +van den dood, van willekeurige genade niets weten wilden, en uitriepen: +"Laat de wetten haar gang gaan!" + +Pestel had een dictator gewild, om de administratie te hervormen, te +zuiveren. En de wensch van het Russische volk was daar niet ver van +af. Het verlangde een rechtvaardigen rechter, onverbiddelijk tegenover +de misdadigers. En zulk een rechter had zich te vermenigvuldigen +over 't geheele rijk. Rusland had niet alleen behoefte aan wetten, +maar aan mà nnen. Er moesten, tusschen den vader en zijn kinderen, +eerlijke rechters gekozen worden, die behoorlijk bezoldigd werden, +opdat zij zich niet hoefden te laten omkoopen; er moesten strenge +voorbeelden gesteld worden bij de eerste ambtsovertredingen, en zelden, +maar met kracht, daartegen opgetreden worden; de eerlijkheid moest bij +de rechtbanken en de administratie hersteld, het zedelijk peil der +natie verhoogd worden, men moest haar helpen zich te bevrijden van +een ingekankerd bederf, haar trapsgewijze waardig maken het beheer +over zich zelve te voeren. Het eerste noodige hierbij was, dat er +aan de spits, niet een man van genie, stond, maar een met grooten +moed bezield, en groot van hart, die, juist door zijn voorbeeld, het +Russisch karakter ophief, krachtig maakte, inwijdde in het goede,--in +één woord, een heldhaftig opvoeder van het nationale geweten. + +De keizer was dit geenszins. Omgeven door menschen tegen wie hij +een gewettigd wantrouwen koesterde, trachtte hij aanvankelijk alles +zelf te doen, maar hij kon de bezwaren niet overwinnen. Hij had niet +zoozeer daden te verrichten als wel mannen te scheppen, uitvoerders +van zijn wil te kiezen en te maken. + +Evenals de meeste menschen van dit tijdvak, en verscheiden +saâmgezworenen zelfs, geloofde hij vast aan de levende kracht van +wetten. Een van hen, Tourgenieff, schijnt in zijn lofwaardig boek +de meening te zijn toegedaan, dat Rusland gered zou worden als +het deze of gene Engelsche of Fransche wet aannam. De keizer was er +eveneens van overtuigd, dat orde in het rijk zou heerschen, als men de +groote massa der Russische wetten maar ordende en bijeenbracht. Hij +vertrouwde dit reuzenwerk toe aan den wetskenner Speranski. Hierdoor +heeft hij grooter dienst bewezen aan de rechtsgeleerdheid dan aan de +wetgeving. In den oneindigen chaos van elkaar tegensprekende ukazen, +kiest de rechter welke hij wil, en de willekeur is dezelfde. + +Een strenge regeling van de rechterlijke macht diende vóór alles te +gaan. Wat het volk overal vroeg, was een rechtvaardig rechter. Het +had behoefte aan een ernstige opvoeding tot gerechtigheid. + +Helaas! het noodlot, de hartstocht hebben dit volk op den +tegengestelden weg gevoerd: een opvoeding tot ònrechtvaardigheid,--door +het tegenover een broedervolk het verderfelijkst bedrijf te doen +uitoefenen, dat van den beul. + +De keizer zòcht den juisten weg, maar hij had in zich een heimelijke +drang tot afwijking ervan. Hij hield van rechtvaardigheid, maar met +een wreed hart; hij hield ervan uit persoonlijken hoogmoed, als van +iets dat hèm toebehoorde, hij beschouwde ze als gerechtigheid van +den czaar, niet als gerechtigheid van God. + +Een steen bevond zich op zijn weg,--en hij is voor altijd uit het +spoor geraakt.--Waar gaat hij heen? Niemand weet het. + +Die steen was Polen. + +Een noodlottige steen, niet te verbrijzelen, dien men tevergééfs +zoekt fijn te stooten. Hij blijft altijd onwrikbaar. + +Het onderzoek van den 14den December had één ding ontsluierd, dat den +keizer moest verwonderen, treffen, zijn hart voor goed ontwapenen, +namelijk de zielegrootheid, welke de Polen ten toon spreidden in +hun heimelijke betrekkingen tot de Russische saamgezworenen.--Deze +laatsten openbaarden zich als Romeinen, en de Polen als ridders. Pestel +geloofde, evenals Brutus, [52] dat men den tyran moet dooden om de +tyrannie te dooden. De Polen kwamen daartegen op. Zij betoonden zich +barmhartiger voor hun vijand, dan de Russen voor hun meester. Dezen +onrechtvaardigen overweldiger, dezen meineedigen souverein, die den +draak stak met de grondwet, welke hij zelf verleend had: de Polen +drongen erop aan hem te sparen. De goede, grootmoedige kolonel +Krzyzanowski, een man met een eerlijk, menschelijk en teeder hart, +zei tot den Russischen republikein, dat hij niet had hooren zeggen, +dat de Polen ooit hun koningen hadden gedood. + +Dienzelfden kolonel heeft mevrouw Felinska later in Siberië zien +sterven. [53] + +Om den zieleadel der Polen naar waarde te schatten, moet men weten +dat niet alleen hun wetten waren verkracht, hun vergaderingen een +schijnvertooning; dat men hun de openbaarheid der beraadslagingen had +ontnomen, enz. enz.; maar dat de keizer hen persoonlijk overleverde +aan de luimen, aan de wreedheid van Constantijn. [54] Men moet weten +dat deze boosaardige woestaard, deze tijger-aap, er zijn behagen in +stelde de uitgezochtste kwellingen en straffen uit te denken. Het is +ontzettend om neêr te schrijven, maar hij had, in de onderaardsche +kerkerholen van een karmelieterklooster, tot speelbal een gevangene, +den ongelukkigen Lukasinski, tegen wien hij zich uitputte in het +verzinnen van al wat het menschelijk vernuft aan zijn slachtoffer +kan doen lijden: honger, ketenen, pijnigingen, dorst gedurende weken +achtereen (geen water, en zoute haringen als uitsluitend voedsel), +en geeselingen, telkens opnieuw toegediend, zoodra hij weêr van zijn +wonden genezen was... En dit alles met duivelsch overleg. Constantijn +was vóór alles bevreesd, dat hij hem door den dood zou ontsnappen. + +De man van ijzer en staal, die zooveel martelingen te boven kwam, was +een dapper officier van het oude leger. Hij had de laatste woorden, +den laatsten adem van Dombrowski opgevangen. Deze aanvoerder en +formeerder der beroemd geworden Poolsche legioenen, beklaagde zich +erover, toen hij in 1818 stierf, dat zijn heldhaftige kameraden +zooveel bloed vergoten hadden voor vreemde belangen, zoo weinig +ten bate van Polen-zelf. Sedert dit ernstig woord gesproken werd, +groeide een nieuw geslacht op, een nieuwe wereld van helden, van +onverschrokken samenzweerders. De eerste was Lukasinski. + +De tyran voelde bij instinct, dat deze man voor hem een schrikbeeld +was, dat in hem de ziel van Polen huisde; in hem zocht hij deze groote, +onzichtbare ziel der natie te treffen. Daar hij zijn stilzwijgen +niet kon overwinnen, wilde hij hem althans onteeren; men gaf voor +dat hij zijn medeplichtigen had verraden. Als dit waar geweest was, +zou zijn cipier in zijn woede geen toenemende barbaarschheden tegen +hem uitgedacht hebben. + +Toen in 1830 de Polen de krankzinnige grootmoedigheid aan den dag +legden Constantijn te laten ontvluchten, voerde hij geen andere +schatten meê, dan alleen dezen gevangene; goud en zilver golden +niet zooveel voor zijn onmenschelijkheid als zijn levend speelgoed; +bij zijn overijlden aftocht werd hij gevolgd door de schim van een +man, aan het affuit van een kanon meêdoogenloos vastgebonden: den +rampzaligen Lukasinski... + +Maar keeren wij terug tot de gebeurtenissen van December 1825. De +Poolsche aangeklaagden, de goede kolonel en de anderen, zouden in +hun vaderland door het opperste gerechtshof, den senaat, gevonnist +worden. Dit lichaam, waarin bijna alleen toegewijde aanhangers van +Rusland zitting hadden, scheen blindelings te moeten veroordeelen. De +keizer twijfelde er geen oogenblik aan. Maar de macht der openbare +meening was toen zoo krachtig, dat zij den senaat op haar kant +kreeg. Hij verklaarde de aangeklaagde schuldig, omdat zij het Russisch +complot niet hadden ontdekt, doch onschuldig voorzoover Polen betrof; +hij veroordeelde hen slechts tot lichte straffen. De voorzitter had den +moed aan den czaar te berichten: "Zij hebben zich slechts verbonden +voor de handhaving van hun volksbestaan; zij stelden zich op het +standpunt van het traktaat van Weenen, [55] dat dit erkend heeft. Het +opperste gerechtshof heeft hierin niets misdadigs noch strafwaardigs +kunnen zien." Welk een overmoedige daad! Men houde hierbij wel in het +oog, dat zij niet uitging van het aloude Polen met twintig millioen +zielen; maar van het nietige Polen, dat door Alexander om zoo te +zeggen, was ingekrompen tot Warschau en zijn stadsgebied. + +De ijsbeer knerste op de tanden.--En als ik spreek van den beer, +bedoel ik Rusland. De vrijspreking verontwaardigde het meerendeel +der Russen, bracht hen tot verzet. Zij vonden Polen ondankbaar; +moest het, beter behandeld dan Rusland, daar het, althans in schijn, +een grondwet had, zich niet gelukkig rekenen? Zij verweten het zijn +materiëelen voorspoed, een natuurlijke vrucht van den vrede, maar +dien zij voor het werk van den czaar hielden; ook de verfraaiïngen +van Warschau (door Poolsch geld tot stand gebracht) en vooral de +instelling der territoriale banken, welke aan de Polen een zoo +aangename gemakkelijkheid verschaffen om zich te ruïneeren. + +Toen nu de keizer de opwinding in Rusland aanzag, en dat hij zijn +volk aan zijn zijde had, kon hij zijn woede niet langer in bedwang +houden. Hij dacht niet meer aan de wetten, noch aan zijn rol van +wetgever, van Russischen Justinianus. [56] Hij gedroeg zich openlijk, +volgens zijn natuur, als een Tartaar. Hij wilde zelfs geen verlof +geven het vonnis openbaar te maken. Constantijn verlangde niets minder +dan een militaire commissie om de veroordeelden dood te schieten. Zij +werden naar Siberië gebracht. De Poolsche rechtbank en geheel Polen +werden beleedigd en met minachting behandeld. + +Intusschen begon men den keizer aan 't verstand te brengen, dat +dit kleine land op niets méér recht had dan elke andere Russische +provincie. Het bevond zich in een uitzonderingstoestand, die moest +opgeheven worden; het diende te worden gebracht onder het algemeene +centrale gezag van het rijk. De souvereinen, bewonderaars van Napoleon +(vooral van zijn fouten), achten niets hooger in hem dan zijn streven +naar centralisatie, welke hem naar dezelfde wetten volken liet besturen +met tien verschillende talen en uiteenloopende zeden: de prefectuur +van Hamburg en die van Rome. De wetgeleerde en bureaucratische geest, +die te Petersburg heerschte, dreef den keizer in beide richtingen, die +van onrechtmatige centralisatie en van plompe wetboekvervaardiging. Hij +ondernam een onzinnig, een onbegonnen werk, al zou 't hem ook het leven +kosten: de volkomen gelijkmaking van Polen met Rusland, de opslorping, +de vernietiging van het Poolsche volksbestaan. + +De verkeerde wegen, die hierbij konden worden ingeslagen, waren reeds +gebaand. Catharina, een godloochenaarster, had tot uitgangspunt +tegen Polen het godsdienstig vraagstuk gekozen. Dit is het beste +aanvalsmiddel, het krachtigste houvast. Ten eerste steunt men daarbij +op de bekrompen vroomheid en dweperij der Russen; vervolgens treft +men er Polen door op een punt, waar het de sympathieën van Europa +niet bezit. Europa is er spoedig bij, in dit geval, te gelooven, +dat het een zaak van priesters geldt, en het hult zich in een mantel +van rustige onverschilligheid. + +Wat Polen het meest geschaad heeft, zijn zijn ultra-roomsche +verdedigers, die aantoonden dat het juist gebonden was aan wat afsterft +en moet òndergaan. Italië zal overwinnen en leven, omdat het den +priester eraan gegeven heeft en met Europa meê vooruitgaat. Ierland +zinkt hoe langer zoo dieper weg, omdat het zich aan den priester blijft +vastklampen, d.w.z. zich buiten Europa plaatst: het heeft zijn leven +gezet op wat dood is. Polen is niet dood; het ligt slechts levend in +zijn graf, en zal er niet uit opstijgen zoolang het zijn innerlijke +tegenspraak niet zal begrijpen, die zijn kracht verlamt en het van de +levende wereld vervreemdt. Volk van heldhaftigen en vrijen geest, meent +het katholiek te zijn; het is 't, ja; maar niet van nature, alleen +omdat het 't wil, als verweermiddel tegen Rusland. Het katholicisme +is juist de ontkenning van de heldhaftige persoonlijkheid, welke de +karaktertrek van de Polen uitmaakt. + +De paus en de Quotidienne [57] hebben 't hun meer dan tienmaal en met +reden gezegd: "Als gij katholieken zijt, gehoorzaamt dan, onderwerpt u, +draagt het juk van Rusland." + +De Montalembert heeft in zijn warmgeschreven verdediging van Polen, +uit zijn jeugd dagteekenend (1833), een onberaden woord gebruikt, dat +keizer Nicolaas met goud zou betaald hebben. Hij vergelijkt den roem +der Polen met dien der Vendéeërs. Het was een even onnauwkeurige als +onvoorzichtige gelijkstelling. De Vendée, dat is de burgeroorlog. De +Vendée is de Franschman Frankrijk in den rug aanvallend, terwijl +heel Europa het vanvoren aantast. [58] Geen overeenkomst alzoo met de +wettige, eerlijke, heldhaftige worsteling van het ongelukkige Polen +tegen den vreemdeling, met Rusland. + +Dit rijk had, onder het bestuur van Alexander, den vader van het +Heilig Verbond, [59] die zelf aan den invloed gehoorzaamde van mevrouw +Krüdener en van de Maistre, in de hooge Poolsche geestelijkheid een der +beste werktuigen van den dompersgeest gezien. De bisdommen werden in +aantal vermeerderd, ver boven de behoeften der dungezaaide bevolking, +en buitensporig bezoldigd. Iedere bisschop kreeg een jaarwedde van +zestigduizend Poolsche guldens, één honderdachtduizend, en de primaat +hondertwintig-duizend. Wat de lagere geestelijkheid betreft, deze +werd ontzien, terwijl men de oogen sloot voor haar eisch de gewone +rechtbanken niet te hoeven erkennen. + +Hoe meer de geest van staatkundige vrijheid en het nationaliteitsgevoel +hardvochtig werden onderdrukt, zooveel te meer ontzag men den +onafhankelijksheidszin der geestelijkheid. Aan haar werd toegestaan +zelve haar eigen zaken, in overeenstemming met Rome, te regelen. Ja, +wat meer is, men had haar het ministerie der eerediensten en van +het openbaar onderwijs overgelaten, waarin de aartsbisschop-primaat +met twee bisschoppen zitting had. Het paleis van Constantijn was het +middelpunt der bijgeloovige vroomheid. Zijn gemalin was de steunpilaar +van het geestelijk genootschap Het Lam Gods. De zedelijke verstomping +van Polen scheen het gemeenschappelijk doel, waarnaar militaire +dwingelandij en godsdienstige domperij in roerende overeenstemming +streefden. + +In de groote zaak van het vonnis van het hooggerechtshof rekende +Rusland op den steun der acht bisschoppen, die er zitting in +hadden. Zij hadden zich kunnen beroepen op hun waardigheid om zich +van een oordeel te onthouden. Zij gaven niettemin hun oordeel en +verklaarden, den stortvloed der openbare meening volgend, evenals de +andere rechters, dat de aangeklaagden niet schuldig waren voorzoover +Polen betrof. + +De keizer vatte deze vrijspraak als een persoonlijke beleediging +op. Hij begon den oorlog tegen de kerk in Polen. + +De eerste daad, overigens een zeer verstandige, was een algemeene +regeling van het geheele openbaar onderwijs, om aan de katholieke +geestelijkheid allen invloed op de opvoeding te ontnemen. De tweede +daad, weer van dadelijk-aanvallend karakter, bestond hierin, dat een +geestelijk genootschap of gerechtshof werd opgericht, om de belangen +der Vereenigde Grieken (d.w.z. verbonden aan Rome) te regelen: +een genootschap overeenkomstig met dat, 'twelk, onder den keizer, +de Grieksche kerk in Rusland beheert. Het was een volk van drie +millioen zielen, totdusver aan 't gezag van den paus onderworpen, +dat de czaar zoodoende onder 't Moscovitisch kerkgezag bracht. + +Hij wilde nog verder gaan, de Poolsche geestelijkheid beletten in +briefwisseling te blijven met den paus, anders dan door bemiddeling +van de regeering. Dit werd de oorzaak, dat de geestelijkheid zich +aansloot bij de omwenteling van 1830. + +Zonderlinge samenloop van omstandigheden! Onze Juli-revolutie, [60] +in de eerste plaats begonnen tegen de priesters en de femelarij +van den koning, vond op haar weg, als nabootster, België en Polen: +priesterrevoluties! + +Wat meer dan iets anders ertoe bijgedragen heeft om den opstand der +Polen een verloren zaak te doen zijn, was vooral dat een belachelijk +generaal [61] aan 't hoofd werd geplaatst, een man van het Heilig +Hart of het Lam Gods, verdacht, onbekwaam of verraderlijk, die slechts +Rusland ontzag en alleen den Poolschen patriotten den oorlog aandeed. + +De Poolsche omwenteling, onder zulk een treurige leiding, +verontschuldigde zich als een revolutie, werd een kruistocht, en keerde +zich natuurlijk naar den kant van Rome. Zij verwachtte van den paus +zedelijken steun; zij onderstelde dat een bul het volk zou wapenen, +de landelijke bevolking in massa zou meêsleuren, den bodem zelf tot +opstand brengen. Men moet het erbarmelijk antwoord van Rome lezen, +en hoe het zich schandelijk verschuilt achter de mogendheden van +den eersten rang, die het lot van Polen zullen bepalen tot algemeene +genoegdoening van partijen! + +Genoegdoening! Er is nooit een meer wreedaardig-spottend woord +gesproken!... Het was het oogenblik waarop de keizer, ziende dat Rome +en Frankrijk Polen aan zijn lot overlieten, het besluit nam--het +te onderdrukken? neen,--het te vernietigen, te doen verdwijnen van +den aardbodem. + +Dit is de grootste misdaad, die ooit begaan is. Men wachte zich wel +naar eenigen grond voor vergelijking te zoeken. + +Men heeft het ondernomen niet alleen Polen te vermoorden, +zijn wetten, zijn godsdienst, zijn taal, zijn letterkunde, +zijn volksbeschaving,--maar ook de Polen te dooden, hen als ras +te vernietigen, de kracht der bevolking te breken, zoodat, wanneer +zij als kudde van menschelijke wezens nog bestaat, zij als Poolsche +bevolking, met levensvatbaarheid en zedelijk vermogen, verdwenen is. + +Totdusver had ik 't zelf niet willen gelooven. Ik had mij +altijd hardnekkig voorgenomen de uitdrukking: Polen te dooden, +voor niets anders dan louter grootspraak te houden, rhetorische +overdrijving. Evenwel, ik moet mij voor overwonnen verklaren. Ik heb +onder de oogen de (alsnog onvolledige) reeks van keizerlijke ukazen, +die van jaar tot jaar, op onverstoorbare wijze, het voornemen eener +stelselmatige vernietiging ten uitvoer willen brengen. + +Wat is toch de reden, dat de Polen het eenvoudig werk niet hebben +ondernomen den veelbeteekenenden tekst dier afschuwelijke wetten bijeen +te brengen en te doen drukken, om daardoor voor hun vijand het groote +grafmonument op te richten, dat hem beter zou hebben gekarakteriseerd +dan iedere schimprede? + +Een Tartaarsch veroveraar heeft er eens behagen in gevonden voor +zijn roem in de vlakte van Bagdad een pyramide op te richten van +honderdduizend doodshoofden. Hoeveel grootscher zou het gedenkteeken +zijn, dat wij voorstellen, saamgesteld uit duizenden moordende +wetten! Welk een heerlijke Doodstropee! + +Niets kan hiermeê in vergelijking komen. + +Het oude Rome meende den Joodschen naam te hebben uitgeroeid. En het +deed niets anders dan hem over de gansche aarde te verbreiden. De +verdrijving der Joden uit Spanje heeft hun vernietiging toch niet +ten gevolge gehad. + +De Conventie heeft, in een oogenblik van gevaar en woede, door heel +Europa in 't nauw gebracht, in den rug door den opstand van de Vendée +aangevallen, den eed gezworen de Vendée te zullen verdelgen. Maar +de Vendée is blijven bestaan, en is een der dichtstbevolkte streken +van Frankrijk. + +De onderneming van Lodewijk XIV om de protestanten te bekeeren of uit +te roeien biedt meer overeenkomst met de Poolsche vernietiging. Wij +vinden, als in Rusland, een reusachtig wetboek, saamgesteld uit +wetten ter verbanning en vogelvrijverklaring. Toch is het onderscheid +groot. Bij de protestanten-vervolgingen komen geen Tartaarsche razzia's +voor, als in Polen zijn gehouden, geen moordende overplaatsingen +van rassen en geslachten. Ook hebben de uitgeweken protestanten niet +alleen hun bestaan in Europa gered, maar zij hebben stand gehouden in +Frankrijk en zijn er tot voorspoed geraakt, door den geldhandel vooral: +zij leenen tegenwoordig geld aan de nakomelingen hunner vervolgers. + +Neen, niets is te vergelijken met wat in Polen geschied is, niets. Noch +wetten, noch het zwaard zouden de bovenmenschelijke verrichting eener +zoo verschrikkelijke verwoesting hebben kunnen volvoeren. Slechts +twee voorbeelden konden op den weg helpen van krachtdadiger middelen +om het doel te bereiken. + +In Ierland heeft men een volk gezien, dat door overmaat van ellende, +zonder mèrkbaar in getalsterkte te verminderen, ontaardde, wegsmolt, +geheel verdween. Er bleven nog wel menschen over, maar het ras bestond +niet meer. + +In Frankrijk, heeft men tijdens de laatste jaren van Napoleon, toen de +heele mannelijke bevolking regelmatig door den oorlog was weggevoerd, +de lichaamslengte zien inkrimpen. Nog eenige jaren zulk een systeem +volgehouden, en het ras zou verà nderd zijn. Een natie die slechts +vernieuwd wordt door zwakken, zieken, verkromden, moet ten slotte +ondergaan. In getalsterkte kan zij dezelfde blijven; als macht van +eenige beteekenis zal zij weldra verdwijnen. + +Ziedaar voorbeelden, ziedaar lessen. Door deze middelen tot een +te brengen, kunnen wij iets uitrichten in de groote kunst van +den dood. Laat ons bij elkander voegen de ellende van Ierland, de +lichtingen van Napoleon, de beruchte verordeningen op de verdachten, +gevangen genomen volgens de wetten van het Schrikbewind of die van +Lodewijk XIV; vermeerderen we al deze westersche middelen met het +groote oostersche: de gewelddadige overplantingen van menschen naar +hun vijandige klimaten, en het moest wel ongelukkig treffen als het +Polonisme aan al deze vereenigde pogingen weêrstand zou bieden. + +Het Polonisme, een nieuw woord, dat niet zoozeer een ras als een +geestesrichting aanduidt. Polen is niet meer een volk in de gedachte +der verdelgers, het is een denkbeeld, het is een leelijke ziel, +het is een verbastering van het ware begrip, iets als een ketterij. + +Dit kenmerkt den strijd en voorspelt het resultaat ervan. Ja, Polen +is iets geestelijks, en het heeft niets dan een lichaam tegen zich +over. De barbaarsche, wreede kracht die het met zijn grijparmen +vasthoudt, vermag alles, behalve om een geest te worden. Zij blijft +ruwheid, stof, en wordt het hoe langer zoo meer. Om een ziel in zich te +kunnen opnemen, moest zij zelve een ziel zijn, en die is haar ontzegd. + +Maar nu moet alle dichterlijkheid aan een kant gezet worden, dient de +platte werkelijkheid, als zóódanig, dus ook platweg, gezegd te worden, +het lage met lage woorden genoemd. + +Welke macht is het, die in werkelijkheid de uitroeiïng van Polen zich +ten doel gesteld heeft? De keizer alleen? De hemel gave 't! Een ènkel +mensch put zich uit. Rusland? In geenen deele; tegenwoordig boezemt +het ternauwernood nog medelijden in. + +Neen, deze doodbrengende macht is noch een mensch, noch een heel volk; +het is de geörganiseerde verachtelijkheid, welke men bureaucratie +noemt; het is het samenstel van intriganten, vreemde parvenu's, +moeras-insekten van het Noorden, die rondom den keizer krielen +en zwermen. + +Polen is een ding, een zaak. Daarin ligt het geheim. + +Duizenden menschen, bureaucraten, politiemannen en allerlei ambtenaren, +militairen, halve-militairen (zooals er zooveel in Rusland zijn), +die allen zijn in de zaak betrokken, door winstgevende betrekkingen òf +door verbeurdverklaringen. De keizer is goed, en hij weet zijn dienaren +te beloonen. Een van hen, Adam van Wurtemberg, heeft zich door zijn +meester het huis zijner nog levende moeder doen schenken. Hij heeft +die moeder aan de deur gezet. Hij heeft het huis van zijn grootmoeder, +een ziekelijke tachtigjarige, die niet meer vervoerd kon worden, +door kogels doen doorboren. + +De prooi vermeerdert den honger, de eters vermenigvuldigen zich als +de lokspijs overvloedig is. De dood en de vernietiging, die krachten +welke men negatief waande, zijn van scheppend vermogen bevonden; zij +hebben bewezen een afgrijselijke vruchtbaarheid te bezitten, zij hebben +een geslacht gekweekt van kruipend gedierte en knagende wormen. En +Rusland wordt tegenwoordig opgegeten door dit gespuis. Onophoudelijk +krijgt het stukken van Polen te verslinden. + +Werpt u dus, wormen, hongerigen, intriganten van alle soort, werpt u +op den begeerlijken buit! De zoon van den pope, [62] die kan lezen, +schrijven en proces-verbaal opmaken, krijgt een plaats bij de +politie. De jonge man van kleinen adel, die sedert zijn schooltijd +verdorven is, hebzuchtig geworden en eergierig, tot alles bereid, zal +wel een kamertje weten te vinden in de monstergebouwen der centrale +administraties te Sint-Petersburg. Als hij laaghartig is, zal hij wel +spoedig bevorderd worden. De promotie gaat zeer snel. Verscheiden +hooge ambtenaren van het keizerrijk zijn niet ouder dan dertig +jaar. Als zij kans zien in de omgeving van den meester te komen, +als zij gelegenheid vinden de eenige zijde te vleien, waar hij vat op +zich geeft, zijn woede, dan is hun fortuin gemaakt. Aan hen de zorg +om, ter eere van zijn naam, onophoudelijk deze woede op te wekken, +bij een op zulk een noodlottige hoogte geplaatst man de duizeling te +onderhouden, het valsch poëtisch gevoel te voeden, dat gelegen is in +de inbeelding, dat men een volk heeft kunnen vernietigen. + +Zulke lieden zullen er nooit om verlegen zijn nieuwe ukazen voor te +stellen. De heftigheid van den keizer is voor hen een uitnemende bodem +ter ontginning; dag en nacht bewerken zij dien. Zij vinden er fortuin, +eereambten, hooge posten en plotselinge, onverwachte bevordering, +waardoor zij vele rangen overspringen. + +Verplaatsen wij ons naar het oogenblik van de eerste woede-uiting van +den keizer, toen hij het overwonnen Polen in zijn macht had. Een Polen, +dat ingekrompen was tot drie millioen menschen, had het gewaagd het +zwaard op te heffen tegen een Rusland van vijftig. Die onbeschaamde +Polen, een Dembinski bijvoorbeeld, hadden zoo weinig eerbied voor de +keizerlijke macht, dat zij met eenige hoopjes mannen de Russische +legers van achter en van terzij bestookten, zonder dat men ze kon +vatten. + +Maar nu hà d hij 't dan in zijn macht, dat Polen; hij bezag 't met het +oog, waarmeê de beer kijkt, die honigvreter uit de bosschen van het +Noorden, wanneer hij een bij in de holte van zijn fluweelen poot te +pakken heeft. Zal hij haar dezen of den anderen vleugel, of een van +haar pooten uittrekken? Hij wil haar niet versmoren, maar langzaam +doen omkomen. + +De eerste daad was, de gevangenen die geen Russen wilden worden, +te doen afranselen. Wij hebben al gesproken van de slachting van +Kroonstad: aan ieder man acht-duizend stokslagen! Daar men dood +gaat bij hoogstens vier-duizend, was men zoo welwillend de patiënten +te laten genezen, om de volledige strafoefening mogelijk te maken: +deze werd dus bij gedeelten toegepast. + +Zij die zich wel tot Russen lieten omdoopen, werden naar den Kaukasus +gevoerd en daar bij de voorposten geplaatst. De Tscherkessen, +voortreffelijke schutters, hadden weldra gerechtigheid aan hen +geoefend. + +De keizer werd in deze genietingen een weinig gestoord door de +zwakke, koude en laffe vertoogen van de regeeringen van Engeland en +Frankrijk. Maar hij was er volkomen van overtuigd dat het eerste rijk, +den kogel zijner nijverheid achter zich aansleepende (een gouden +kogel, maar niettemin een zwaren), niets wilde en niets zou doen; +en Louis-Philippe nog minder, die tegenover Nicolaas de nederige +houding aannam van een koning op zijn knieën. Aan beide zijden +schijnvertooningen. En een schijnvertooning was het antwoord. Hij zou +aan de overwonnelingen een nieuwe grondwet geven. Deze daad beteekende +niets anders dan de vernietiging van Polen. Zij, die haar verlangden, +hielden zich voor voldaan. + +Door de verordening van Februari 1832 werd Polen eenvoudig een +onderdeel van het Russische rijk. De Poolsche kroon kon voortaan +alleen te Moscou verkregen worden. Geen persoonlijke vrijheid meer +noch vrijheid van drukpers. Ook geen landdag meer. Rechters, die naar +willekeur konden worden afgezet. Alle posten toegankelijk voor de +Russen. Geen ministeriëele verantwoordelijkheid meer. Geen speciaal +Poolsch leger meer. De verbeurdverklaring wederom ingesteld. Verbanning +buiten Polen, d.w.z. naar Siberië, enz., enz. + +Maar welke bepalingen dit vreemde staatsstuk dan ook bevatte, het +schijnt dat de keizer verontwaardigd was een schaduw van grondwet +te moeten behouden. De provinciale staten, die hij in de plaats +stelde van den landdag, hield hij voor een buitensporige, onduldbare +toegefelijkheid. Door ze toe te staan aan Europa, wilde hij Europa +tevens trotseeren. En een maand later, in Maart, liet hij een +aanvang maken met de uitvoering van twee afschuwelijke maatregelen, +de wegvoering van geheele familiën en de oplichtingen van kinderen. + +In een enkel gouvernement, dat van Podolië, bevel tot verplaatsing +van vijf-duizend familiën (vijf-en-twintig- tot dertig-duizend +menschen) van opstandelingen, aan wie hun straf was kwijtgescholden, +of van verdachte personen; bevel ze naar de onveilige streken van +den Kaukasus te brengen, op onbebouwden grond, in een atmosfeer van +koorts, op twee pas afstands van den vijand. + +Het antwoord van den gouverneur van Podolië is merkwaardig.--Er zijn, +zegt hij, drie klassen van adelijken: de adelijke grondbezitters,--de +adelijke bedienden, landbouwers en werklui,--èn de adelijken uit +de steden, burgers, advokaten, enz. Het is noodzakelijk zich niet te +bepalen tot de eerste klasse, maar vooral uit de beide andere te nemen, +"het land van déze lieden te ontvolken." + +Dit beroep van verfoeilijke vleierij op de keizerlijke wreedaardigheid +werd volkomen begrepen. In zijn brief van 6 (18) April 1832 +antwoordt de minister van binnenlandsche zaken, dat Zijne Majesteit +de voorschriften heeft bekrachtigd, er eigenhandig aan toevoegende: +"Ze moeten niet alleen dienen voor Podolië, maar voor alle westelijke +gouvernementen. Alleen menschen, die in staat zijn te werken, mogen +gezonden worden; hun gezinnen kunnen later volgen." + +Alzoo moeten zij alleen weggaan, van de hunnen gescheiden; de vrouw +en de kinderen blijven achter om van honger in Polen te sterven, +de man vertrekt om in den Kaukasus den dood te vinden. + +Ten slotte voegt de keizer erbij, dat de adelijken van de tweede +klasse, de niet-grondbezitters, afzonderlijk zullen gehouden worden, +ingedeeld bij de Kozakken, zonder aanraking met de koloniën van hun +landgenooten. + +Dit verschrikkelijk reglement is niet een overgangsmaatregel geweest; +het diende en dient nog tot grondslag voor besluiten en daden, die +de menschheid doen sidderen. + +Voor de Fransche conscriptie, die de mannen naar het lot wegnam, +heeft men de verschrikking van de Russische lichtingen in de plaats +gesteld, waar de mannen gekozen, aangewezen worden naar de luimen +des meesters en van publieke agenten. Men oordeele of mannen, +verdacht om hun energie, van Polonisme dus, bij deze doorzichtige, +partijdige handelwijze zullen gespaard worden. Zij verdwijnen alzoo +naar den Kaukasus, en, volgens de verzekering van Paskjewitsch, +[63] keeren zij er nooit van terug. Rusland heeft dáár als 't ware +een afzichtelijke fistel gevonden, door welke het 't beste bloed van +Polen, zijn manlijkheid en zijn kracht, doet wegvloeien. Het houdt +'t land zwak, altijd ziek, als na een aderlating. + +Al de strengheid van dit stelsel is neêrgekomen op de tweede klasse, +die der adelijke boeren, een in zijn wezen militairen stand, en die +meer dan de burgers der steden, den waren derden stand van Polen +uitmaakte. Men begon met hen te verlagen tot den rang der zoogenaamd +vrije boeren van Rusland (odnod-wortzi); vervolgens vond men een middel +uit om hen viermaal voor één de bloedschatting te doen betalen. Al de +andere onderdanen van het rijk ondergaan de lichting slechts om de twee +jaren, zij echter ieder jaar. De anderen geven vijf man op de duizend, +zij tien. Zoodat de lasten, die op hen rusten vierdubbel zijn. Deze +ongelukkige klasse, uit ongeveer een millioen zielen bestaande, +zal op den duur geen weerstand kunnen bieden aan zulk een herhaalde +ontzettende aderlating. Niettemin verzekert men mij, dat dit jaar +(1851) de keizer vindt, dat de zaken te langzaam vorderen, en dat men +zint op middelen hen in massa naar de woestenijen van Zuid-Rusland +over te brengen. + +Wat aan Polen overbleef, de wet van 1832, is door den keizer-zelf +vernietigd. Hij heeft in de volgende jaren, een geheele +gedaanteverandering van het land ondernomen. Voor de verdeeling +van Polen in woiwodschappen heeft hij de Russische indeeling in +gouvernementen in de plaats gesteld, de Russische munt ingevoerd +ter vervanging van de Poolsche, het Russisch stelsel van maten en +gewichten in zwang gebracht voor het decimale en metrische systeem, +dat de Polen bezaten, den ouden Juliaanschen kalender hersteld, +met afschaffing van den wetenschappelijken Gregoriaanschen, dien +alle moderne naties volgen. Hij heeft, om de deur dicht te doen, +getracht de Poolsche taal te doen verdwijnen, door haar gebruik op te +heffen bij de administratiën; de ambtenaren, die het Russisch niet +verstonden, af te zetten, de Russische taal in de Poolsche scholen +verplichtend te stellen, aan de jeugd te verbieden haar eigen taal te +spreken!--Eenige studenten te Wilna vereenigden zich in 't geheim om +onder elkander Poolsch te spreken; betrapt, opgelicht, aan den staart +van Kozakken-paarden gebonden, werden zij voor hun leven soldaat! + +Dit is, dunkt mij, het gedrochtelijkst, het monsterachtigst-barbaarsch +en het tegennatuurlijkst ondernemen, dat zich bedenken laat. De taal, +onze dierbare moedertaal, ons allen even lief, waarvan elk woord, +elke klank ons aan het vaderland doet denken, herinnert ons alle +aandoeningen van het leven, onze wieg, al wat wij liefhadden! Haar +uit ons hart te rukken, is ons van ons-zelven los te scheuren. Het +wil mij voorkomen dat, ten opzichte van de personen die ons dierbaar +waren en die wij moesten verliezen, de klank der dagelijksche woorden +niet het minste is, wat ons in de herinnering is gegrift, ja, méér +is dan de trekken van het gelaat, meer dan hun gebaar en hun houding +en gang. Wat mij het sterkst is bijgebleven van mijn vader, met wien +ik acht-en-veertig jaren van mijn leven heb samengeleefd, is zijn +stem... Een trilling vaart door mij heen, als ik me verbeeld, dat +hij in mijn nabijheid is, mij toespreekt en tot me zegt: "Mijn zoon!" + +Zeker, heel het hart ligt in de taal: gezin, liefde, het +vaderland. Iedere krachtige natie heeft het beste van zich zelve +in haar spraak gelegd. De heldhaftige Poolsche taal, trillend van +forsche klanken, doet zelfs hem, die de beteekenis der woorden niet +kent, de majesteit van den ouden Vrijstaat voeden, en toovert voor +het ontvankelijk hart heel de glorie van zijn geschiedenis opnieuw +te voorschijn. Men hoort er de kloeke stem der helden in weêrklinken. + +Het Russisch heeft een aangenamen klank, het is een zoete, het +gehoor streelende taal; het heeft iets van de zangerige talen van +het Zuiden. Het op te dringen aan Polen, is het nationaal karakter +in een gewichtig punt veranderen, is het verzwakken en ontzenuwen. + +Ik ben overigens geneigd te gelooven, dat, wat men door dit barbaarsch +verbod vooral wilde bewerken, was Polen te beleedigen, zijn ziel +doodelijk te bedroeven, zijn hart te doorboren, waar het 't zekerst +te verwonden was en het 't meest door zou lijden. + +Het geschiedde in dien tijd dat de keizer Europa deed dreunen door de +beleedigende, verwoede rede, welke hij de overheden van Warschau in het +gelaat slingerde. Hij liet niets achterwege om den naam zich waard te +maken van een meedoogenloos man te zijn. Toen prinses Sanguszko tot hem +kwam om genade te smeeken voor haar jongen man, die naar Siberië moest, +liet de keizer zich het vonnis geven, en voegde er eigenhandig aan toe: +"te voet." + +Zulk een theatraal schrikbestuur is een echt Russisch middel. Men +heeft er zich van overtuigd door de wandaad van Kroonstad, ten +aanschouwe van heel Europa op een der drukst bezochte plaatsen +openlijk bedreven. Men heeft het ook maar al te zeer kunnen zien +dit jaar, den 20sten Juli 1851, toen het gerucht zich verbreid had, +dat enkele gevangenen zouden begenadigd worden en het viertal, ten +antwoord hierop, onmiddellijk werd ter-dood-gebracht. + +Soms heeft de Russische regeering den schijn aangenomen alsof ze er +genoegen in vond voor deze of gene harer daden zich, met bedekten spot, +te verdedigen. Bij voorbeeld, in 1842, toen ze te Rome en misschien +ook aan andere hoven liet weten, dat, zoo ze zich de bezittingen der +Poolsche kerk had toegeëigend, ze dit gedaan had om ze in het belang +dier kerk-zelve beter te beheeren; en dat, wat betreft den kinderroof, +waarvan zooveel schande werd gesproken, deze alleen uit barmhartigheid +gepleegd was. + +Uitsluitend om barmhartigheid te oefenen worden nog altijd de kinderen +der Joden gestolen. Behalve de razzia's op groote schaal, welke de +Staat houdt, rooven de Kozakken ze onophoudelijk, drijven er handel +in en verkoopen ze tegen vastgestelden prijs. + +De keizerlijke barmhartigheid houdt de Poolsche moeders steeds in +vreezen en beven. Altijd zijn zij beangst voor nieuwe slagen. + +Het was in de maand Maart van 1832, toen de keizer juist in de +hevigste bui van woede verkeerde, toen hij 't bevel gaf tot wegvoering +van zooveel gezinnen, dat hij de kinderen van mannelijk geslacht, +zwervers, weezen, èn arm, van zeven tot zestien jaar, liet vangen (dit +is het woord, waarvan zich de raad van administratie bedient). Het +bevelschrift kwam onmiddellijk van den generaal-adjudant Tolstoï. + +Paskjewitsch drukt zich in zijn reglement anders uit; met twee +letters verandert hij alles, een verandering, die hij wel niet zonder +machtiging des keizers zal aangebracht hebben: hij zegt OF en niet +en; hij zegt weezen OF arm; een wreedaardig verschil: immers sedert +was het geoorloofd kinderen, die geen weezen waren te rooven, alleen +maar als ze arme ouders hadden. + +Het gouvernement van Warschau voegde, toen het dit onmenschelijk +bevelschrift liet aanplakken, om de gisting onder het publiek te +verminderen en te verzachten, er deze, aan den tekst onbekende, +woorden aan toe: de kinderen, die geen toevluchtsoord hadden. + +In werkelijkheid stal men, over 't algemeen, niettemin de kinderen +van arme ouders, en niettegenstaande de heftige en verschrikkelijke +tegenspartelingen van die ouders. + +Het was een weerzinwekkend tafereel. Na menigen stoet van des nachts +opgelichte kinderen, liet men den 17den Mei 1832 er een over dag +vertrekken. De moeders liepen achter de karren en reten zich de +borsten stuk; verscheidene wierpen zich onder de wielen; ze werden +door stokslagen weggejaagd. Den 18den werden wederom een menigte jonge +kinderen opgelicht, die werk verrichtten of in de straten ventten. Den +19den werden parochie-scholen leeggehaald. De arme kleinen, op deze +wijs heengevoerd, stierven den heelen weg over als vliegen. Als ze +te zwak waren om den tocht voort te zetten, liet men ze aan hun lot +over. De menschen, die in de streek woonden, vonden de lijken dier +jonge slachtoffers met hun stukje brood naast zich: ze hadden niet +meer de kracht gehad het op te eten. + + + + + + + +IX. + +OVER DEN CZAAR ALS PAUS EN ALS GOD. + +KERKELIJKE VERVOLGINGEN. + + +Een zeker personnage van het antieke tooneel roept in de eerste +verwarring van zijn liefdesgeluk uit: "Ik ben God geworden!" + +De dood is als de liefde: hij windt op. De woeste vreugde, veroorzaakt +door verdelgingen op groote schaal, doet de ziel duizelen. Wie meent +een wereld te vernietigen geeft niets toe aan den Schepper. Hij zegt: +"Ik ben God geworden!" + +Meer dan God.--God schept langzaam, in de oneindige goedheid van het +goddelijk moederschap, met de omzichtigheid der natuur.--De vernieler +daarentegen is er trotsch op dat hij onverhoeds vernietigt. Wat hem +bij den dood aangenaam stemt, is de plotselinge verandering. Het zou +zijn hoogste vreugde zijn met één woord te verdelgen wat jaren van +worden gekost heeft; van een menschelijke wereld te kunnen zeggen: +"Ik ben er langs gegaan, ze bestaat niet meer." + +Te midden van de groote vernietiging van Polen heeft het hoofd van +Rusland voor het eerst zijn titels van Plaatsvervanger van God en +Emanatie (uitvloeisel) van God, welke in zijn geloofsbelijdenis staan, +in ernst opgevat. Opperhoofd en rechter van zijn priesters (naar de +bewoordingen van hun eed), is hij bij de vervolging der Katholieken en +de uitroeiïng der Joden te werk gegaan als een Russische paus. Zijn +portretten in Byzantijnschen stijl, met kwistige hand uitgedeeld, +hebben hem, met den stralenkrans van den heiligen Nicolaas om 't +hoofd, ter aanbidding voorgesteld aan de volkeren van den Donau en +van de Grieksche stammen, in het Turksche rijk wonende. + +Maar wat zou die nieuwe God verrichten? + +Hij wist het zelf niet. + +Terwijl hij in Polen den adel vogelvrij verklaarde, trad hij in Rusland +voor korten tijd als revolutionnair op, door de edelen op te roepen +tot vrijmaking der lijfeigenen, waaraan zij echter geen gevolg konden +geven zonder de afkondiging van een agrarische wet. Als hij op deze +helling was voortgegaan, zou hij een soort van Messias der lijfeigenen +geworden zijn, een barbaarsche Messias, gevaarlijk voor Europa. + +Hij heeft het niet gedurfd. En, zich plotseling naar den anderen +kant wendende, trad hij als paus en veldheer van de tegen-revolutie +op en liet hij, na het beleg van Rome (October 1849), verklaren dat +de Latijnsche kerk, vervallen en dood, niet anders doen kon dan zich +met de algemeene, de katholieke kerk van Moscou te vereenigen. + +Deze zonderlinge geestelijke vader, die bekeert door het zwaard, die +zegent met den knoet, heeft, tusschen twee stelregelen geslingerd en +daardoor des te heftiger in zijne uitingen, in het korte tijdsbestek +van twintig jaren, verbazingwekkende, ongehoorde teekenen gegeven +van zijn aanmatiging God te zijn. Noch de keizers-opperpriesters van +het oude Rome, als zij altaren voor zich zelven oprichtten, noch de +opperpriesters-koningen van het nieuwe Rome, wanneer zij den aardbol +verdeelden of aan de aarde verboden te draaien, hebben hun hoogmoed +trotscher ten toon gespreid. + +Hij heeft aan den tijd verboden de tijd te zijn, de mathematische +en astronomische wetenschappen verloochend, den ouden kalender +opgedrongen, die door de heele overige wereld was afgeschaft. Hij +heeft aan de munt verboden de waarde te hebben, die ze bezit, door te +bevelen dat drie roebels voortaan voor vijf zouden gelden. Hij heeft +aan de rede verboden de rede te zijn, en als er een wijze in Rusland +werd aangetroffen, werd hij bij de gekken opgesloten. + +Wat hem bij zulke ongeloofelijke buitensporigheden heeft aangemoedigd, +was--het mag niet verzwegen worden--dat hij alléén stond op de wereld, +daar iedere zedelijke kracht in dien tijd verslapt of buiten werking +gesteld was. + +Het pontificaat van het verleden, Rome, had afstand gedaan van zijn +gezag, sedert de paus niet anders meer durfde optreden dan als een +machteloos Italiaansch vorst. + +Het pontificaat van den tegenwoordigen tijd, Frankrijk, had zich zelf +vergeten onder zijn burgerlijk koningschap en bij zijn verafgoding +van de nijverheid, op zijn Engelsch. + +Rome is in allen geval--het moet erkend worden--niet uitsluitend ten +onder gegaan door de persoonlijke zwakheid der pausen, maar meer nog +door het logisch uitvloeisel der Katholieke leeringen. Deze hebben +geen ander doel dan gehoorzaamheid te kweeken. Rome heeft haar gestadig +onderwezen. Niet alleen heeft het in 1831, toen het zieltogende Polen +het de hand reikte, de stervende naar den czaar terug-verwezen, maar +het heeft in 1832 de Poolsche omwenteling onteerd, door aan de Polen +te gelasten hun beul te gehoorzamen. + +Rome hoopte, in ruil voor zijn lastbrief, van den czaar te verkrijgen, +dat hij een pauselijk gezant te Sint-Petersburg zou ontvangen. Maar hij +dacht er niet aan en begon onverhoeds den oorlog met den paus (1833), +door te bevelen dat de Unie-Grieken, geloovigen van de Latijnsche kerk, +zich onmiddellijk hadden te bekeeren. De wijze waarop men hierbij te +werk ging was eenvoudig. Men omsingelde een dorp, de priester werd met +den knoet behandeld en daarna weggevoerd. De pope hield de zweep in +de hand en bedreigde, sloeg zijn sidderende kudde, terwijl hij haar +onderzoekend langs ging. De weêrspannigen werden opgesloten in vol +rook staande badstoven. De genade had daar dadelijke uitwerking door +middel van bedwelming. Als dan allen het eens waren geworden, werden +ze in de kerk bijeengebracht en duwde men hun het heilig avondmaal +met geweld in den mond,--onder voortdurende bedreiging met den knoet. + +De ergste dezer dwang-bekeeringen geschiedden buiten Polen, in de +militaire koloniën, in de woestenijen van Rusland gevestigd. Daarheen +werden de weêrspannigen gebracht en er lam geslagen onder het +voorwendsel van de krijgstucht te handhaven, zonder den troost te +hebben van een godsdienstig martelaarschap, en gedood, niet als +katholieken, maar als oproerige soldaten. + +Niettemin werd de bekeering als een groote overwinning overal +rondgebazuind. Zichtbaar wonder. De kettersche geestelijkheid +vraagt, onder het storten van vreugdetranen, om hereeniging met de +kerk van Moscou. De keizer verwaardigt zich die toe te staan. Zijn +officiëel dagblad zingt in een zalvend artikel een vroom loflied: +"Gelukkige hereeniging!" roept het uit, "die zonder tranen is tot +stand gekomen! Alleen overreding, zachtheid is gebruikt!" + +Wat antwoordde de paus op dezen leugen? Hij, die zich in de +Keulsche aangelegenheid [64] zoo fier tegenover Pruisen gedroeg, +bleef in ootmoed en vreeze ten overstaan van Rusland. Binnenskamers, +in een geheime vergadering met de kardinalen, deed hij niets dan +zuchten slaken. Maar in 't openbaar ontving hij den jeugdigen zoon +des keizers. Ternauwernood dat hij 't in 1842, toen de czaar de +kerken en de geestelijke goederen zich toeëigende, waagde, altijd in +heimelijke bijeenkomst, een eerbiedige klacht te uiten, maar in die +klacht bezoedelde hij de Poolsche omwenteling opnieuw door haar een +oproer te noemen. + +Op de vreesachtige woorden van den paus, die de ronde deden in Europa, +in 't bizonder door de half-officiëele dagbladen van de Fransche +regeering, had de keizer van tevoren geantwoord door daden, die, +naar barbaren-aard, even wreed als handig waren. Om zijn christelijke +gezindheid te bewijzen, te toonen dat hij een onwankelbaar, en tevens +streng Christen was, vaardigde hij zijn ukaze uit ter uitroeiïng van +de Joden. + +"Hoe kan men nu nog twijfelen, dat de keizer een geloovig en vroom +Christen is, als men hem ziet kruisigen die den Christus gekruisigd +hebben?" + +Op deze wijze vestigde hij den roep zijner vroomheid al heel goedkoop: +in anima vili, [65] in de personen van hen, die door niemand verdedigd +werden en door niemand beklaagd. De Duitschers, die in verscheiden +steden de Joden met steenworpen vervolgden, vatten van dit tijdstip +af-aan veel achting op voor den keizer van Rusland. + +Op een goeien morgen werd de ukaze uitgevaardigd. De keizer is tot de +ontdekking gekomen (wat men te allen tijde al wist) dat de Poolsche +Joden, van elke nijverheidsonderneming buitengesloten, leven van den +handel in rariteiten en van smokkelen. Bevel ze onmiddellijk over +te plaatsen naar het hart van Rusland. Sedert den val van Jerusalem +is niemand ooit zoo wanhopig geweest. Geen uitstel. De Kozakken +komen. Daar liggen hun eigendommen op straat... "Allo, vooruit! pakt +je uit de voeten... jullie moet weg, zoo is 't bevel... Geen dag, geen +uur uitstel..." Grijsaards, vrouwen, jonge kinderen vertrekken, slepen +zich voort. De soldaat dringt van achteren aan en maakt, zoo noodig, +van zijn wapens gebruik om tot voortgang te prikkelen. Uitgeput, +verhongerd vallen de slachtoffers neêr. Zonder hulp laat men hen daar, +als honden, omkomen. De vrouw valt in zwijm en sterft; haar man moet +den weg voortzetten. + +Is dit nu genoeg? O, neen. De overlevenden bemerken alras, dat voor +hen, in hun nieuwe woonplaatsen, een verschrikkelijke vervolging +begint: de lichting der kinderen! Ze worden, op zesjarigen leeftijd, +weggevoerd, zwak en teeder als ze nog zijn, om ingelijfd te worden bij +het leger of de marine. Maar het joodsche ras is van oudsher volkomen +ongeschikt voor den militairen dienst. Al die kinderen sterven. De +Jood kan als soldaat niet leven. + +De keizer heeft goed gerekend. Deze wreede strafoefening is zeer +populair geweest. De Russische en Poolsche boeren verafschuwen de +Joden. Zij bedenken niet, dat wanneer dit ongelukkig ras gehate +ambachten en bedrijven uitoefent, geen andere aan hen worden +overgelaten. Den gelukkigen aanleg, dien in den laatsten tijd zooveel +Joden uit verschillende landen hebben bewezen, de Oostersche schoonheid +van hun ras, hun vrouwen, de mooiste van de heele wereld, à lles moet +de barbaarsche middelen ter uitroeiïng doen betreuren, welke men in +Rusland tegen hen in toepassing brengt. + +Doch de keizer is in dit opzicht zijn volk in 't gevlei gekomen. En +hij heeft opnieuw hun hart gestolen, toen hij den geheelen adel van +'t koninkrijk Polen van vijftig-duizend familiën, met één pennestreek, +terugbracht tot vijfduizend. Kort daarop slingerde hij zijn vermaard +geworden ukaze van 2 April 1842, ter vrijmaking van de Russische +lijfeigenen, de wereld in. + +De vrijmaking in naam en de voorgewende onafhankelijkheid der +lijfeigenen van de kroon had niets bizonder aanlokkelijks voor de +lijfeigenen, die den adel toebehoorden. De eersten, het is zoo, +kunnen elk bedrijf uitoefenen, waar zij behagen in scheppen; maar de +keizerlijke zaakwaarnemer zwaait een roede over hen, die veel harder +is dan van eenig ander meester. De omkoopbaarheid van dezen persoon, +dien zij onophoudelijk moeten tevreden stellen, doet hen de slavernij +betreuren. + +Wat beoogde inderdaad de keizer, toen hij door de ukaze van 1842 +de heeren aandreef om met hun boeren een overeenkomst aan te gaan, +waardoor ze zoogenaamd vrij zouden worden, d.w.z. onderworpen raken +aan de heerschappij van den keizerlijken knoet? + +Hij wilde den adel vrees aanjagen. + +De werkelijke vrijmaking kan door dezen niet geschieden, tenzij aan +de boeren, mèt de vrijheid, een groot stuk grond wordt gegeven. Wordt +dit goed bebouwd, dan zou 't hun gemaklijk zooveel opbrengen, dat +hun verlies gedekt werd. Velen denken en zeggen het, maar durven +toch niets doen. Zij beweren de eigenlijke meening van den keizer op +dit stuk te kennen. Zij verzekeren, dat hij in toorn zou ontsteken, +wanneer hij hierin gehoorzaamd werd, dat hij hen, die zijn officiëele +uitspraak als gemeend zouden opvatten, en beginnen zouden haar ten +uitvoer te brengen zeer verdacht zou vinden. Een ernstig schrijver, +Tolstoï, [66] zegt dat de boeren in sommige gewesten onderstelden +dat de vorsten en de adel in den hemel andere beschermers hadden dan +zij, een afzonderlijk God, een God van rijkdom, die hun met kwistige +hand hun bezittingen schonk. Tijdens den hongersnood in den winter +van 1845-'46 gingen de boeren van Esthland, Lijfland en Koerland in +grooten getale tot den staatsgodsdienst over, om eenige ondersteuning +te verkrijgen. Alleen verkeerden zij hierbij in de meening, dat zij, +door het geloof van den keizer te omhelzen, dus over te gaan tot den +god van den rijkdom, den eigendom zouden verkrijgen van den grond, +die door hen bebouwd werd. De keizer was wel verplicht deze al te +voorbarige bekeeringen tegen te gaan. Wij vernamen deze bizonderheden +van personen, die ze ter plaatse zelf hebben verzameld, te Riga en +te Dorpat. + +De keizer sidderde, toen hij begreep dat hij aan 't hoofd stond van +een uitgebreiden communistischen en godsdienstigen boerenopstand. + +Hij deinsde terug voor de noodzakelijke gevolgen, die zijn geestelijke +aanspraken en zijn beroep op vrijmaking schenen te hebben. Eén stap +verder, en hij zou misschien de Messias der lijfeigenen geworden +zijn. Men weet door de tallooze voorbeelden der geschiedenis van +het Oosten, hoe spoedig de vonk van dweepzucht bij de blinde massa +oplaait. Zij zou, wie haar, zelfs door moord, tegelijkertijd het +bezit van den grond en de vrijheid schonk, hebben aangebeden en door +dik en dun gevolgd zijn. + +Dus, de keizer deinsde terug. Hij wendde zich naar den adel, dien +hij totnogtoe had bedreigd. + +En sedert staan beide partijen, czaar en adel, van aangezicht tot +aangezicht tegenover elkaar, niets doende, niets durvende ondernemen, +elkaâr schrik aanjagende, als twee spinnen, die elkander beloeren +omdat ze niet weten of zij bevriend of vijandig zijn, en of bij de +bespieding de een er niet op zint de ander te verslinden. + + + + + + + +X. + +OVER DEN CZAAR ALS PAUS EN ALS GOD. + +MEN DOET HET VOORSTEL HEM TOT UNIVERSEEL PAUS TE BENOEMEN. + + +De Russische boer, die in zijn catechismus den naam van den keizer +met groote letters ziet gedrukt, evenals dien van God, terwijl die +van Jezus maar klein gedrukt is, vormt zich natuurlijk een zeer hoog +denkbeeld van de keizerlijke macht. Hij leest erin dat de keizer een +emanatie (uitvloeisel) van God is. Maar wat is een emanatie? Als hij +bij zijn priester daarnaar vraagt, of bij den keizerlijken beambte +(gewoonlijk een priesterszoon), zegt men hem dat Gods geest inderdaad +in den keizer moet zijn gevaren, omdat de geestelijke rechtbank, die +de plaats bekleedt van den patriarch, hem als hoofd en rechter van +de Kerk erkent, en omdat hij de bisschoppen kiest. Rechtstreeks aan +hem leggen de burgerlijke en militaire ambtenaren van het rijk ieder +jaar door getuigschriften de verklaring af, dat zij hun godsdienstige +plichten nauwgezet hebben vervuld. + +Groot is dan ook de verwondering van zoo'n boer, wanneer hij, naar +Sint-Petersburg of Moscou gegaan, er den keizer ziet. Wat! is dat een +emanatie? Wat! die hoogste vertegenwoordiger van den godsdienst, van +wien de bisschoppen afhankelijk zijn, is een officier in nauwsluitende +uniform en met de stramme houding, die alle andere Russische militairen +ook hebben? + +Volgens een overlevering, misschien wel weinig betrouwbaar, maar +die toch verdient dat er aandacht aan geschonken wordt, als aan elke +volksoverlevering, zou eens een soldaat, die den keizer voor de eerste +maal zag en hem den eed van trouw moest afleggen, geweigerd hebben dit +te doen, zeggende niet te kunnen gelooven, dat die militair werkelijk +de keizer was. + +De Rus heeft van nature een verheven, vriendelijken en heiligen dunk +van de macht van zijn souverein. Hij onderstelt, dat degeen die hier +op aarde de plaatsvervanger is van den Vader der wereld zelf ook een +vader is (batouska). En die vadernaam, dien hij den keizer geeft, +omvat voor hem het begrip van priester en rechter. + +Het moderne czaarschap, door Peter den Grooten en zijn opvolgers +gemodelleerd naar het Pruisische despotisme, met zijn ganschen +nasleep van soldaten en bureaucraten, beantwoordt in geenen deele +aan de aartsvaderlijke voorstelling, welke de Rus zich in zijn hart +gevormd heeft. + +Gelooft de keizer-zelf er aan te beantwoorden? Heeft hij de zekerheid, +welke deze overtuiging hem zou geven? Ik betwijfel het. Naar welk +tijdperk ik opklim tot aan Peter den Grooten toe, zijn alle reizigers +eenstemmig in de voorstelling van den czaar, wèlken zij ook bedoelen, +als van een minder majestueus vorst, dan men van zulk een machthebber +zou verwachten: een gejaagd en vreesachtig man. Deze karaktertrek +vindt men ook bij den tegenwoordigen keizer, [67] wiens hooge en +trotsche gestalte hem van zèlf majestueus zou doen zijn. Hij geeft +er zich te veel moeite voor. Zelfs in de kerk, bij een plechtige +gelegenheid: het huwelijk van zijn zoon, heeft de heer de Custine +deze gejaagdheid opgemerkt. + +Als hij voèlde op zijn wettigen grondslag, de Russische opvatting, và st +gezeteld te zijn; als hij van zich getuigen kon, dat hij beantwoordde +aan de voorstelling van een volk uit zoo veel millioenen menschen +bestaande, dan zou hij zeker niet zoo gejaagd zijn. Wanneer de ziel +van een volk ook in het lichaam huist van één man, vindt hij daarin +een houvast en een hechtheid, die hem een rustig evenwicht schenken. + +Het gezag is vredelievend, wanneer het voelt in gemeenschap te staan +met de menschen, te worstelen in de groote samen-leving van het volk +met zijn God. Hier echter is het in beroering, omdat het alleen staat, +volslagen alleen, omdat het, bij de diepe stilzwijgendheid van het +rijk, slechts zijn eigen stem hoort, zonder te worden gewaarschuwd, +gerust gesteld door de stem van het algemeen gezond verstand. Het weet, +dat het een kracht is; maar is het wel zeker ook een recht te zijn? + +Er is geen recht in Rusland. De wet is er een onmogelijkheid. De +zestig wetsdeelen, die de keizer heeft laten bijeenbrengen, vormen +één groote bespotting. + +Alle recht berust er op dezen grondslag, die het belet een recht te +zijn: Het goede is wat overeenstemt met den wil van den meester. Het +kwaad is wat zich verzet tegen dienzelfden wil. + +Het gebouw is gevestigd op het ledig. Daar de moraal niet in de +fundamenten is gelegd, verheft de wetgeving zich, zonder steun, +als 't ware in de lucht. Van onwaarde in de basis, is zij van geen +beteekenis tot aan den top. Welke is de drager van dat onmogelijk +wetboek? De willekeur. En deze alleen wordt, in den naam van de wet, +ten uitvoer gelegd. + +Doch het is niet alleen de willekeur van den meester, welke een spel +speelt met de wetten, het is ook de willekeur van alle meesters van +minderen rang (de uitvoerders der bevelen van den souverein), ontrouwe +tusschenpersonen, die tot eigen voordeel de opperste dwingelandij +bedriegen, exploiteeren en deze trotsche macht tot een afhankelijke +maken. Zij bedreigt, zij beveelt, en zonder het te weten of 't wèl +wetend, gehoorzaamt zij meestal aan haar dienaars, menschen van het +laagst allooi. Zoodat wij, het zonderling gebouw van rechtsverkrachting +en list, dat versierd is met den naam van wetten wel beschouwende, +op de spits zelfs van deze pyramide van slavernij, een slaaf ontdekken. + +Slaaf van zijn agenten, van zijn ministers, van zijn rechters, slaaf +van hun trouweloosheid en haar ieder oogenblik voelende. + +Hierin ligt het martelaarschap van den keizer. + +Men moet er zich niet over verwonderen, wanneer hij in zijn wantrouwen +en zijn onrust telkenmale de orde, die hij gesticht heeft, zelf +verstoort, door b.v. zaken aan haar natuurlijke rechters te onttrekken, +en ze dadelijk voor de hoogere rechtbanken te doen brengen. Maar de zoo +hóóggeplaatste rechters zijn niet betrouwbaarder dan de anderen. De +keizer voelt onder zijn voeten de aarde beven van kuiperijen. Hij +is verontwaardigd. Hij roept de zaak voor zich als rechter. Hij zal +alléén oordeel vellen. Maar heeft hij den tijd, de kennis, de noodige +studie? Hij moet toch een beslissing nemen, gelooven aan zijn eigen +wijsheid, of liever aan zijn instinct, aan ingeving van den hemel, +hij moet in zich den Heiligen Geest voelen. + +Alzoo blijft deze uitgebreide komedie van wetten en rechtbanken, al die +moeite om een wereld van gerechtigheid in te richten, ijdel doen. Alles +is uitgegaan van de willekeur des keizers, alles keert terug tot de +ingeving van den keizer. Of hij wil of niet, hij moet wel paus zijn. + +Vreeselijke straf voor een zoo groote aanmatiging. Terwijl in een +wereld, waar alles natuurlijk en rechtvaardig toegaat, alles hellend +naar beneden gaat, en het recht, afwaarts stremmende als een rivier, +aan de maatschappij leven en kracht inblaast,--gaat hier alles naar +boven, komt alles op onnatuurlijke wijze aan de spits aankloppen, +aan een zwak menschelijk hoofd, waarin, naar men beweert, de wijsheid +en de geest Gods zetelen. + +De dienaren van de hoofdmacht gevoelen zich al te wel op hun +monsterachtige plaats, om niet voortdurend te wenschen, dat de keizer +alles tot zich laat opklimmen, dat hij de rechtspraak opschort en in +alles stoutweg zelf uitspraak doet uit kracht van zijn pauselijk gezag. + +Het streven van zulk een staat is klaarblijkelijk hoe langer zoo minder +een staat te worden, meer en meer een godsdienst. Alles is godsdienstig +in Rusland. Niets is wettelijk, niets is rechtvaardig. Alles is of +tracht heilig te zijn. + +Het binnenlandsch bestuur is heilig. De priesters zijn ambtenaren, +godsdienstige koningen. De kommiezen zelven zijn zonen van priesters. + +De actie naar buiten is heilig; zij bestaat voornamelijk in de +kerkelijke propaganda, welke Rusland naar alle onbeschaafde volkeren +heendrijft. Het is een soort van godsdienstige overheersching. + +Dit alles geschiedt haast zonder medeweten van Europa. Men spreekt er +bitter weinig over. Rusland heeft niet graag, dat men over hem spreekt, +zelfs niet ten goede. Zijn agenten bewerken de voornaamste organen +van de Europeesche pers en weten haar stilzwijgendheid te verkrijgen. + +Laat het heilige Rusland maar onder den grond voortkruipen. God +zal het met zijn licht wel eenmaal beschijnen, tot stichting van de +gansche wereld. + +Wat voor de vrome zielen reeds een heele troost is, is dat tegenwoordig +alle rechtschapen menschen, van Moscou tot Rome, Jezuïeten en Kozakken, +in nadere aanraking met elkaâr zijn gekomen. + +De slecht ingelichte katholieken, die, in weêrwil van den paus, +Polen zoo lang hebben verdedigd en Rusland aangeblaft, zijn tot beter +inzicht gekomen en houden hun mond. + +Toch is er één oogenblik geweest, waarop dit stomme Rusland, dat +zooveel van zwijgen houdt, zelf de stilte heeft verbroken. Zijn hart +bevrijdde zich; een overwinningskreet--weldra gesmoord--is door zijn +mond geüit. + +Het was na de Hongaarsche geschiedenis, na het beleg van Rome, toen +de Omwenteling [68] door eigen hand ten doode gewond scheen, dat de +keizer een manifest de wereld inzond, als riep hij ter kruisvaart op: +"Rusland zal zijn heilige roeping vervullen..." + +Welke roeping? Dat was nog niet duidelijk uiteengezet. Die om den paus +te doen zegevieren? Tijdens het beleg van Rome [69] bevond zich onder +de priesters-afgevaardigden, aan het hoofd van het corps diplomatique, +inderdaad de afgezant van Rusland. + +Maar de vreugde zat te diep, de hartstocht was te hevig, om zich aan +duistere woorden te houden. De keizer heeft zijn minachting voor Rome +laten uitbazuinen; later, verdronk de stad in bloed. Hij heeft, niet +zonder reden, gedacht, dat het zich na zulk een zegepraal niet weêr +zou opheffen. Op 't zelfde tijdstip, waarop hij met zooveel macht +het herstel van het wereldlijk gezag in de hand werkte, heeft hij +den geestelijken ondergang doen verkondigen. + +De wijze waarop dit geschiedde was vreemd, niet op den man af, maar +zeer duidelijk en zeer authentiek. In dit land wordt, over zulke +ernstige onderwerpen, geen woord gesproken, dat niet geoorloofd is. En +in deze zaak is het woord overgebracht door een lid van de Russische +diplomatie-zelve, een werktuig van den keizer. + +Er zijn altijd in zijn omgeving jonge mannen, vol ambitie, +voortgesproten uit de opbruischende school van de Maistre, die, +in weêrwil van de oude diplomaten, branden van verlangen om hun +stem te doen hooren en opzien te baren. Zij hebben blijkbaar hun +voordeel gedaan met een aanval van hoogmoed van hun meester om zich +een volmacht te doen geven tot een ongehoorden stap, indruischend +tegen de lijn van omzichtigheid, doodzwijgen en list, welke altijd +door Rusland gevolgd wordt. + +Een brief van den 13den October 1849, gedateerd van Sint-Petersburg, +en geteekend: Een Russisch diplomaat, verschijnt in een Revue. De +schrijver is de gezant van den keizer in Beieren. De titel: Het pausdom +en de Romeinsche kwestie, bezien van het standpunt van Sint-Petersburg. + +De mystieke en godvruchtige toon herinnert niettemin herhaaldelijk, +door hooghartige, half-ironische trekken, den meester, wiens ruwe +wenken de schrijver heeft gevolgd. Zonder het te willen, zonder er +zich misschien van bewust te zijn, slaat hij tusschenbeide een harden, +bitteren en hoogen toon aan, zooals die zou zijn van den machtigen +heer, wiens geheimschrijver hij is. + +Het artikel is vol minachting voor Frankrijk en het Westen, en vol +medelijden met Rome, maar een minachtend medelijden. "Rome, dat +de oorsprong was van het Westen, was nog zijn laatste kracht. Het +bezwijkt. Het is bewezen dat de Romeinsche kwestie onoplosbaar is, daar +Rome niet te verzoenen is met Rome en de paus en de Romeinsche staat +elkander niet meer kunnen erkennen. De paus is door God gestraft, omdat +hij is afgeweken van de Katholieke eenheid, omdat hij den christelijken +hoofdzetel heeft doen ondergaan in pauselijke en romeinsche eigenbaat." + +Maar zoo dáár dan een eind is, hier is een begin. We zouden ongelijk +hebben bang te zijn. De wereld sterft nog niet. Zij bestaat, +die katholieke eenheid, die de redding moet aanbrengen; zij is in +de Grieksche Kerk. Deze wacht tot de bewaarster der christelijke +lotgevallen in het Westen, het zieke en oud-geworden Rome, haar het +toevertrouwde heilig pand teruggeeft. + +Het is niet moeilijk de conclusie te trekken. Rome, om zijn baatzucht +veroordeeld, moet het Latijnsche pausdom met dat van den paus te Moscou +vereenigen, die klaarblijkelijk minder egoïstisch is. En, daar deze +militaire paus de beide zwaarden in zijn hand voert, het wereldlijk en +het geestelijk; daar hij, als apostelen, achtmaal honderdduizend Russen +en Kozakken te zijner beschikking heeft, zal de orde weldra hersteld +zijn zoowel in de maatschappelijke wereld, als in die van het geweten. + +Achtmaal-honderdduizend! Dat is zeker veel. Maar, afgezien van +overdrijving, ontslaat dit toch niet van gehoorzaamheid aan de logica. + +Tegen wie is die kruistocht gericht? Tegen het democratisch +individualisme, wordt beweerd. Maar wat is de czaar-zelf, en het +Russisch gouvernement? Immers het individualisme. + +En er is dit onderscheid, dat, zoo het republikeinsche ik een onrustig, +bewegelijk ik is, vol van gejaagdheid, deze onrust vruchtbaar is, +deze gejaagdheid voortbrengende kracht heeft. Zij wekt zonder ophouden +de levensvonken op. De democratie van Athene, de volksregeering van +Florence, [70] zijn de roem van de menschheid geweest. + +Het czarendom is ook een individuëel ik; maar wat voor vrucht +draagt het? Wie ziet niet in, dat Rusland daardoor uitgebluscht is, +onvruchtbaar geworden, als 't ware gestorven? Zijn rust is geen rust: +het is de droom van een levend begraven mensch. O, om alleen maar +van het geluk te spreken, zonder van den roem te gewagen, wat zou +'t meer baat hebben bij al de woelingen, welke de vrijheid meêbrengt! + +Ongeloofelijk ondernemen! Gij kunt niet eens bij u zelven den toestand +van maatschappelijke orde scheppen, die toch van ondergeschikten +aard is! En gij maakt aanspraak op de hoogere sferen van den +godsdienst! Vijanden der Wet, wilt gij hooger stijgen dan de Wet, +gij vergrijpt u aan de wereld der Genade!... Onmachtig de werken van +den mensch tot stand te brengen, noemt gij u daarom God! + +Gij stelt u in de plaats van de Kerk! Maar gij wéét niet eens wat +een Kerk is. + +O, een Kerk van de Godheid, wie geeft mij er zoo een te aanschouwen? De +Middeleeuwen hebben er een onjuist beeld van gegeven, en de Nieuwe +tijd gaat er langzaam heen. In allen gevalle zal de groote toekomstige +omwenteling, die in aantocht is, ons zeker vergunnen er den eersten +steen van te leggen, d.i. dien van Gerechtigheid. + +Een Kerk, dat wil zeggen een geest,--een geest van broederliefde. + +Een Kerk, dat wil zeggen een gemeenschap in dien geest--een wezenlijke, +diepgaande gemeenschap, in volkomen overeenstemming. + +Een Kerk, dat wil zeggen een beschaving, die deze overeenstemming en +deze liefde uitstraalt. + +Geen enkele dezer drie kenmerken van een ware Kerk kan +bij u gevonden worden. Waar is de geest? Hol en ijdel. En +de geestesovereenstemming? Valsch; gij verbiedt het volk te +onderrichten. En de beschaving?...... Men vindt op den ganschen +aardbodem geen dorheid, die te vergelijken is met die van de Grieksche +Kerk, gedurende haar bestaan van duizend jaren. + +Maar wat u een strenger verbod moet zijn den naam van Kerk te voeren, +dat is uw bloedvergieten, de schrikbarende, krankzinnige verkwisting +van menschenlevens, waaraan gij u schuldig maakt. Het zwaard, het vuur, +de knoet waren daartoe niet voldoende; gij hebt ook gebruik gemaakt +van de moordende natuurkrachten van het klimaat en van de elementen. + +Hoe kunt gij het altaar beroeren met door bloed bezoedelde handen! + +De keizer is in 't jaar 1846 te Rome geweest; hij is door den paus +goed ontvangen; hij heeft de Sint-Pieter bezocht; hij heeft gebeden +op het graf der heiligen. + +Wat zou de heilige Ambrosius [71] gedaan hebben? Zou hij niet voor de +deur gestaan hebben, om den keizer den toegang te beletten? Zou hij +niet gezegd hebben: "Vóór dezen tempel binnen te gaan, verwaardige +Uwe Majesteit zich ons zijn handen te toonen." + +"Men herinnert zich", zegt de Russische schrijver, dien ik +vroeger aanhaalde, "men herinnert zich de ontroering, welke in de +Sint-Pieter de verschijning verwekte van den orthodoxen keizer, die na +verscheiden eeuwen van afwezigheid te Rome wederkeerde. Begrijpelijke +ontroering! De neêrgeknielde keizer was niet alleen." Enz. + +Neen, zeker, hij was niet alleen. Om hem bevond zich een groot +gezelschap. Rechts de martelaren van Rusland, die van Polen ter +linkerzijde. De zielen van eenige honderd-duizenden menschen vulden +op dien dag de Kerk; zooveel duizenden, die van ellende in Siberië +omkwamen, zooveel duizenden, die doodgeranseld waren, een bevolking +van rampzalige schimmen, vooral van kinderen, Poolsche en Joodsche, +op zoo hardvochtige wijze aan hun moeders ontrukt, die den Dood +tot voedster hadden en wier jonge beenderen men langs alle wegen +aantrof...... Ja, deze alle waren dien dag ook in Sint-Pieter, en +hun stemmen stegen op tot God! + +De paus heeft deze zielen gezien noch gehoord. Van dat oogenblik +af-aan was hij geoordeeld. + +Hij heeft gezwegen. Maar Frankrijk zal niet zwijgen. Het zal in zijn +plaats spreken. Bewaakster van de Nieuwe Kerk, zal het bij den ingang +dien helschen Messias tegenhouden, die komt in den naam van God. + +Moordenaar van Gods werk, van zijn levende schepselen, wat zoekt +gij hier? + +Een nieuwe wereld is opgestaan, een van menschelijkheid en +rechtvaardigheid. Frankrijk behoedt den drempel, en gij zult +niet verder gaan. Het spreekt zijn priesterwoord: "Gij zult niet +binnentreden!" + + + + + + + +INHOUD. + + +  Bladz. + + Inleidend woord van de Redactie 5 + I. Aan de Russische Officieren 7 + II. 18 + III. Geschiedenis van Katya, eene Russische Lijfeigene 26 + IV. De Minotaurus.--Over het Leger als Strafmiddel 37 + V. Siberië 47 + VI. Siberië.--De Straffen 54 + VII. Van het toenemend Schrikbewind in Rusland. + --Martelaarschap van Pestel en Rylejew 65 + VIII. Over de vernietiging van Polen 87 + IX. Over den Czaar als Paus en als God.--Kerkelijke + vervolgingen 110 + X. Over den Czaar als Paus en als God.--Men doet het + voorstel hem tot universeel Paus te benoemen 118 + + + + + + + +AANTEEKENINGEN + + +[1] Een beschrijving van de schrijnende toestanden in Rusland in de +eerste helft van de negentiende eeuw. Vertaling van Les Martyrs de +la Russie uit 1854. + +[2] 1851. + +[3] Nicolaas I, 1825 (Dec.)-1855, gekroond 22 Aug. 1826. + +[4] Het Keizerlijk huis der Romanows, dat zich steeds met Duitsche +hoven vermaagschapte. + +[5] In hoofdstuk VII worden deze beide en de opstand van 14 (26) +Dec. 1825 nader besproken. + +[6] Hij was natuurlijk een Poolsch veroordeelde, maar wat hij misdreven +(?) heeft, kon de vertaler niet uitvinden. + +[Dit was Teofil Wisniowski, prominent lid van de Poolse Democratische +Vereniging (Towarzystwo Demokratyczne Polskie), die na de opstand van +Kraków ter dood veroordeeld werd, en op 31 juli 1847 opgehangen.--J.H.] + +[7] Hier werden in 1757 de Franschen door de Pruisen, onder Frederik +den Grooten, gevoelig geslagen. + +[8] Een afgod der oude Semietische volken, aan wien menschenoffers +werden gebracht. + +[9] Van 1801-1825 was Alexander I keizer der Russen. + +[10] Lermontow en Puschkin kwamen 1841 en 1837 in een duel +om. Gribojedew werd 1829 in Perzië door een woedende volksmenigte +vermoord. + +[11] Naam van een Oostersch despoot uit de oudheid, koning van +Babylonië, regeerde 604-561 v. Chr. + +[12] Beteekent zooveel als »oudste«; het is ook de naam voor +dorpsburgemeester. + +[13] Hij was een Oostfries uit Sleeswijk, geb. 1798, gest. 1870. + +[14] 1830, in Parijs. + +[15] Een vroeger zeer beroemd Duitsch schrijver, vooral als dramatisch +auteur in geheel Europa gevierd. Geb. 1761, gest. 1819. + +[16] Stad in Siberië. + +[17] In Parijs. + +[18] Het alverslindend monster. + +[19] Een Russisch generaal, bekend uit de dagen van den Poolschen +opstand van 1830-'31. + +[20] Fransch generaal, die onder Napoleon I gediend heeft. + +[21] Dit werkje is geschreven vóór de uitbarsting van den Krimoorlog. + +[22] Overwon de Polen (1795) en streed tegen Napoleon. + +[23] Catharina II regeerde over Rusland van 1762-1796. Zij was een +flinke, maar onzedelijke vrouw. + +[24] Poolsch schrijver en patriot (geb. 1757, gest. 1841), die tegen +de Russen streed en krijgsgevangen werd gemaakt. + +[25] Het verstverwijderde gedeelte van Siberië. + +[26] Stadje in het Noordwesten van Siberië. + +[27] Een der grootste Poolsche helden uit den laatsten oorlog tegen +Rusland, welke met den val van het land eindigde (1794). + +[28] Deze was in 1767 door de Russen gevangen genomen. + +[29] Koning van Zweden, 1697-1718, voerde een aanvankelijk gelukkigen +oorlog tegen Rusland, onder Peter den Grooten, maar leed later een +gevoelige nederlaag. + +[30] Prins Troubetskoi nam deel aan de samenzwering van 1825 (zie +hoofdstuk VII). Hij werd later begenadigd. + +[31] De overwonnen Poolsche opstandelingen. + +[32] 1830. + +[33] De streken omvattend tusschen de Kaspische Zee en Tibet. + +[34] [God,] wees mij genadig. + +[35] Niet de in onze dagen zoo beroemde Leo T., maar Alexei, +gest. 1875. + +[36] Een afgodsbeeld met twee aangezichten. + +[37] Peter III was keizer in 1762, Paul van 1796-1801. Beiden werden +vermoord. + +[38] De Bartholomeüsnacht was een te Parijs in 1572 onder de +Protestanten aangericht bloedbad. De Ukraine was vroeger een deel +van het Poolsche rijk. + +[39] Voorstad van Warschau. + +[40] Den lateren keizer Alexander I. + +[41] Nicolaas I (1825-1855). + +[42] Keizerlijk paleis buiten Petersburg. + +[43] 27 Juli 1794: deze dag maakte een einde aan het Schrikbewind. + +[44] De opvolger van keizer Alexander. + +[45] Tegen Napoleon, 1814. + +[46] De schrijver vergist zich: niet Bar-sur-Aube, maar Arcis-sur-Aube +was de plaats: Maart 1814. + +[47] Dezelfde die in hoofdstuk VI is genoemd. + +[48] Grootvorst Nicolaas. + +[49] Het was bij den dood van keizer Alexander. + +[50] Ander ik. + +[51] Het Fransche schrikbewindsjaar. + +[52] Een der samenzweerders tegen Julius Caesar, die dezen in 44 +v. Chr. vermoordden. + +[53] Zie slot van hoofdstuk V. + +[54] Den reeds meermalen genoemden onderkoning van Polen, 1816-1830, +broer van de keizers Alexander I en Nicolaas I. + +[55] Na den val van Napoleon door de mogendheden gesloten, 1815, +om orde te brengen in den ontredderden toestand van Europa. + +[56] Keizer van het Oost-Romeinsche rijk (527-565), vooral beroemd +door zijn samenstelling van de Romeinsche wetten: corpus juris civilis. + +[57] Is, of was, zeker een kerkelijk blad of zoo iets. De vertaler +is er niet achter kunnen komen. + +[Een Frans monarchistisch tijdschrijft, dat verscheen tussen 1790-1792, +en opnieuw tussen 1817-1847.--J.H.] + +[58] 1792-'93. + +[59] Na den slag van Waterloo aangegaan. + +[60] Van 1830. + +[61] Chlapicki. + +[62] Priester. + +[63] Nam in 1831 Warschau in en brak daarna den Poolschen opstand. + +[64] Een strijd over gemengde huwelijken. + +[65] Op levende wezens zonder waarde. + +[66] Zie de aanteekening bij den aanvang van hoofdstuk VII. + +[67] Nicolaas I, 1825-1855. + +[68] Van 1848. + +[69] Door de Franschen, 1849. + +[70] De eerste, onder leiding van Pericles, in de 5e eeuw vóór +Christus; de andere, onder die van het geslacht der Medici's, in de +15e eeuw. + +[71] Deze weigerde aan den Romeinschen keizer Theodosius eens den +toegang tot de kerk, wegens een te Thessalonica aangericht bloedbad. + + +*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND *** + +Updated editions will replace the previous one--the old editions will +be renamed. + +Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright +law means that no one owns a United States copyright in these works, +so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the +United States without permission and without paying copyright +royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part +of this license, apply to copying and distributing Project +Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm +concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, +and may not be used if you charge for an eBook, except by following +the terms of the trademark license, including paying royalties for use +of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for +copies of this eBook, complying with the trademark license is very +easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation +of derivative works, reports, performances and research. Project +Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away--you may +do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected +by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark +license, especially commercial redistribution. + +START: FULL LICENSE + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full +Project Gutenberg-tm License available with this file or online at +www.gutenberg.org/license. + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project +Gutenberg-tm electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or +destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your +possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a +Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound +by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the +person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph +1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this +agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm +electronic works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the +Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection +of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual +works in the collection are in the public domain in the United +States. If an individual work is unprotected by copyright law in the +United States and you are located in the United States, we do not +claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, +displaying or creating derivative works based on the work as long as +all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope +that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting +free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm +works in compliance with the terms of this agreement for keeping the +Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily +comply with the terms of this agreement by keeping this work in the +same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when +you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are +in a constant state of change. If you are outside the United States, +check the laws of your country in addition to the terms of this +agreement before downloading, copying, displaying, performing, +distributing or creating derivative works based on this work or any +other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no +representations concerning the copyright status of any work in any +country other than the United States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other +immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear +prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work +on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the +phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, +performed, viewed, copied or distributed: + + This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and + most other parts of the world at no cost and with almost no + restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it + under the terms of the Project Gutenberg License included with this + eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the + United States, you will have to check the laws of the country where + you are located before using this eBook. + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is +derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not +contain a notice indicating that it is posted with permission of the +copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in +the United States without paying any fees or charges. If you are +redistributing or providing access to a work with the phrase "Project +Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply +either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or +obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm +trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any +additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms +will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works +posted with the permission of the copyright holder found at the +beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including +any word processing or hypertext form. However, if you provide access +to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format +other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official +version posted on the official Project Gutenberg-tm website +(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense +to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means +of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain +Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the +full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works +provided that: + +* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed + to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has + agreed to donate royalties under this paragraph to the Project + Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid + within 60 days following each date on which you prepare (or are + legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty + payments should be clearly marked as such and sent to the Project + Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in + Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg + Literary Archive Foundation." + +* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or destroy all + copies of the works possessed in a physical medium and discontinue + all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm + works. + +* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of + any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days of + receipt of the work. + +* You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project +Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than +are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing +from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of +the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set +forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +works not protected by U.S. copyright law in creating the Project +Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm +electronic works, and the medium on which they may be stored, may +contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate +or corrupt data, transcription errors, a copyright or other +intellectual property infringement, a defective or damaged disk or +other medium, a computer virus, or computer codes that damage or +cannot be read by your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium +with your written explanation. The person or entity that provided you +with the defective work may elect to provide a replacement copy in +lieu of a refund. If you received the work electronically, the person +or entity providing it to you may choose to give you a second +opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If +the second copy is also defective, you may demand a refund in writing +without further opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO +OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT +LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of +damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement +violates the law of the state applicable to this agreement, the +agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or +limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or +unenforceability of any provision of this agreement shall not void the +remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in +accordance with this agreement, and any volunteers associated with the +production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm +electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, +including legal fees, that arise directly or indirectly from any of +the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this +or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or +additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any +Defect you cause. + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of +computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It +exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations +from people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future +generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see +Sections 3 and 4 and the Foundation information page at +www.gutenberg.org + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by +U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's business office is located at 809 North 1500 West, +Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up +to date contact information can be found at the Foundation's website +and official page at www.gutenberg.org/contact + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without +widespread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine-readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To SEND +DONATIONS or determine the status of compliance for any particular +state visit www.gutenberg.org/donate + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. To +donate, please visit: www.gutenberg.org/donate + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project +Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be +freely shared with anyone. For forty years, he produced and +distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of +volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in +the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not +necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper +edition. + +Most people start at our website which has the main PG search +facility: www.gutenberg.org + +This website includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/33719-0.zip b/33719-0.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f882cf2 --- /dev/null +++ b/33719-0.zip diff --git a/33719-h.zip b/33719-h.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f0b8fde --- /dev/null +++ b/33719-h.zip diff --git a/33719-h/33719-h.htm b/33719-h/33719-h.htm new file mode 100644 index 0000000..1816b48 --- /dev/null +++ b/33719-h/33719-h.htm @@ -0,0 +1,5559 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" +"http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> +<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source on 2010-09-13T21:25:57.576+02:00. --> +<html lang="nl"> +<head> +<meta name="generator" content= +"HTML Tidy for Windows (vers 25 March 2009), see www.w3.org"> +<title>Martelaren van Rusland</title> +<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"> +<meta name="generator" content= +"tei2html.xsl, see http://code.google.com/p/tei2html/"> +<meta name="author" content="Jules Michelet (1798–1874)"> +<link rel="schema.DC" href= +"http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/"> +<meta name="DC.Creator" content="Jules Michelet (1798–1874)"> +<meta name="DC.Title" content="Martelaren van Rusland"> +<meta name="DC.Date" content="#####"> +<meta name="DC.Language" content="nl"> +<meta name="DC.Format" content="text/html"> +<meta name="DC.Publisher" content="Project Gutenberg"> +<meta name="DC:Subject" content="Russia -- Politics and government"> +<style type="text/css"> +body +{ +font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif; +margin: 1.58em 16%; +text-align: left; +} +/***** Titlepage *****************************************************/ +.titlePage +{ +border: #DDDDDD 2px solid; +margin: 3em 0% 7em 0%; +padding: 5em 10% 6em 10%; +text-align: center; +} +.titlePage .docTitle +{ +line-height: 3.5em; +margin: 2em 0% 2em 0%; +font-weight: bold; +} +.titlePage .docTitle .mainTitle +{ +font-size: 1.8em; +} +.titlePage .docTitle .subTitle, .titlePage .docTitle .seriesTitle, .titlePage .docTitle .volumeTitle +{ +font-size: 1.44em; +} +.titlePage .byline +{ +margin: 2em 0% 2em 0%; +font-size:1.2em; +line-height:1.72em; +} +.titlePage .byline .docAuthor +{ +font-size: 1.2em; +font-weight: bold; +} +.titlePage .figure +{ +margin: 2em 0% 2em 0%; +margin-left: auto; +margin-right: auto; +} +.titlePage .docImprint +{ +margin: 4em 0% 0em 0%; +font-size: 1.2em; +line-height: 1.72em; +} +.titlePage .docImprint .docDate +{ +font-size: 1.2em; +font-weight: bold; +} +/***** End Titlepage *****/ +.transcribernote +{ +background-color:#DDE; +border:black 1px dotted; +color:#000; +font-family:sans-serif; +font-size:80%; +margin:2em 5%; +padding:1em; +} +.advertisment +{ +background-color:#FFFEE0; +border:black 1px dotted; +color:#000; +margin:2em 5%; +padding:1em; +} +.width20 +{ +width: 20%; +} +.width40 +{ +width: 40%; +} +.indextoc +{ +text-align: center; +} +.div0 +{ +padding-top: 5.6em; +} +.div1 +{ +padding-top: 4.8em; +} +.index +{ +font-size: 80%; +} +.div2 +{ +padding-top: 3.6em; +} +.div3, .div4, .div5 +{ +padding-top: 2.4em; +} +.footnotes .body, +.footnotes .div1 +{ +padding: 0; +} +.apparatusnote +{ +text-decoration: none; +} +h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, pseudoh4 +{ +clear: both; +font-style: normal; +text-transform: none; +} +h3, .pseudoh3 +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +} +h3.label +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} +h4, pseudoh4 +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +} +.alignleft +{ +text-align:left; +} +.alignright +{ +text-align:right; +} +.alignblock +{ +text-align:justify; +} +p.tb, hr.tb +{ +margin-top: 1.6em; +margin-bottom: 1.6em; +margin-left: auto; +margin-right: auto; +text-align: center; +} +p.argument, p.note, p.tocArgument +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +text-indent:0; +} +p.argument, p.tocArgument +{ +margin:1.58em 10%; +} +p.tocChapter +{ +margin:1.58em 0%; +} +p.tocSection +{ +margin:0.7em 5%; +} +p.dateline +{ +margin-top: 1.6em; +margin-bottom: 1.6em; +} +p.signed +{ +margin-top: 1.6em; +margin-left: 3.58em; +text-indent: -2em; +} +.epigraph +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +width: 60%; +margin-left: auto; +} +.epigraph span.bibl +{ +display: block; +text-align: right; +} +.trailer +{ +clear: both; +padding-top: 2.4em; +padding-bottom: 1.6em; +} +.figure +{ +margin-left: auto; +margin-right: auto; +} +.floatLeft +{ +float:left; +margin:10px 10px 10px 0; +} +.floatRight +{ +float:right; +margin:10px 0 10px 10px; +} +p.figureHead +{ +font-size:100%; +text-align:center; +} +.figAnnotation +{ +font-size:80%; +position:relative; +margin: 0 auto; /* center this */ +} +.figTopLeft, .figBottomLeft +{ +float: left; +} +.figTop, .figBottom +{ +} +.figTopRight, .figBottomRight +{ +float: right; +} +.figure p +{ +font-size:80%; +margin-top:0; +text-align:center; +} +img +{ +border-width:0; +} +p.smallprint,li.smallprint +{ +color:#666666; +font-size:80%; +} +span.parnum +{ +font-weight: bold; +} +.marginnote +{ +font-size:0.8em; +height:0; +left:1%; +line-height:1.2em; +position:absolute; +text-indent:0; +width:14%; +} +.pagenum +{ +display:inline; +font-size:70%; +font-style:normal; +margin:0; +padding:0; +position:absolute; +right:1%; +text-align:right; +} +a.noteref, a.pseudonoteref +{ +font-size: 80%; +text-decoration: none; +vertical-align: 0.25em; +} +.displayfootnote +{ +display: none; +} +div.footnotes +{ +font-size: 80%; +margin-top: 1em; +padding: 0; +} +hr.fnsep +{ +margin-left: 0; +margin-right: 0; +text-align: left; +width: 25%; +} +p.footnote +{ +margin-bottom: 0.5em; +margin-top: 0.5em; +} +p.footnote .label +{ +float:left; +width:2em; +height:12pt; +display:block; +} +/****** Tables ******/ +td.sum +{ +padding-top: 2px; border-top: solid black 1px; +} +/****** Poetry ******/ +.lgouter +{ +margin-left: auto; +margin-right: auto; +display:table; /* used to make the block shrink to the actual size */ +} +.lg +{ +text-align: left; +} +.lg h4, .lgouter h4 +{ +font-weight: normal; +} +.lg .linenum, .sp .linenum +{ +color:#777; +font-size:90%; +left: 16%; +margin:0; +position:absolute; +text-align:center; +text-indent:0; +top:auto; +width:1.75em; +} +p.line +{ +margin: 0 0% 0 0%; +} +span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */ +{ +color: white; +} +.versenum +{ +font-weight:bold; +} +/***** Drama *****/ +.speaker +{ +font-weight: bold; +margin-bottom: 0.4em; +} +.sp .line +{ +margin: 0 10%; +text-align: left; +} +/***** End Drama *****/ +/* right aligned page number in table of contents */ +.tocPagenum, .flushright +{ +position: absolute; +right: 16%; +top: auto; +} +span.corr +{ +border-bottom:1px dotted red; +} +span.abbr +{ +border-bottom:1px dotted gray; +} +span.measure +{ +border-bottom:1px dotted green; +} +/****** Font Styles and Colors *****/ +.ex +{ +letter-spacing: 0.2em; +} +.sc +{ +font-variant: small-caps; +} +.uc +{ +text-transform: uppercase; +} +/* overline is actually a bit too high; overtilde is approximated with overline */ +.overline, .overtilde +{ +text-decoration: overline; +} +.rm +{ +font-style: normal; +} +.red +{ +color: red; +} +/***** End Font Styles and Colors *****/ +hr +{ +clear:both; +height:1px; +margin-left:auto; +margin-right:auto; +margin-top:1em; +text-align:center; +width:45%; +} +.aligncenter, div.figure +{ +text-align:center; +} +h1, h2 +{ +font-size:1.44em; +line-height:1.5em; +} +h1.label, h2.label +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} +h5, h6 +{ +font-size:1em; +font-style:italic; +line-height:1em; +} +p +{ +text-indent:0; +} +p.firstlinecaps:first-line +{ +text-transform: uppercase; +} +p.dropcap:first-letter +{ +float: left; +clear: left; +margin: 0em 0.05em 0 0; +padding: 0px; +line-height: 0.8em; +font-size: 420%; +vertical-align:super; +} +.lg +{ +padding: .5em 0% .5em 0%; +} +p.quote,div.blockquote, div.argument +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +margin:1.58em 5%; +} +.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden +{ +text-decoration:none; +} +ul { list-style-type: none; } +.castlist, .castitem { list-style-type: none; } +/***** External Links *****/ +.pglink +{ +background: url(images/book.png) center right no-repeat; +padding-right: 18px; +} +.exlink +{ +background: url(images/external.png) center right no-repeat; +padding-right: 13px; +} +.pglink:hover +{ +background-color: #DCFFDC; +} +.exlink:hover +{ +background-color: #FFDCDC; +} +body +{ +background: #FFFFFF; +font-family: "Times New Roman", Times, serif; +} +body, a.hidden +{ +color: black; +} +.titlePage +{ +color: #001FA4; +font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} +h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, .pseudoh4 +{ +color: #001FA4; +font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} +p.byline +{ +font-style: italic; +margin-bottom: 2em; +} +.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, .marginnote, p.legend, .versenum, .stage +{ +color: #001FA4; +} +.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a +{ +color: #AAAAAA; +} +a.hidden:hover, a.noteref:hover +{ +color: red; +} +p.dropcap:first-letter +{ +color: #001FA4; +font-weight: bold; +} +sub, sup +{ +line-height: 0; +} +.pagenum, .linenum +{ +speak: none; +} +</style> + +<style type="text/css"> +.xd20e76width +{ +width:496px; +} +.xd20e82 +{ +text-align:center; +} +.xd20e87width +{ +width:474px; +} +.xd20e160 +{ +background: url(images/initial-a.png) no-repeat top left; +} +.xd20e160init +{ +float: left; +width: 120px; +height: 120px; +background: url(images/initial-a.png) no-repeat; +text-align: right; +color: white; +font-size: 1px; +} +.xd20e366width +{ +width:183px; +} +.xd20e451width +{ +width:106px; +} +.xd20e599width +{ +width:148px; +} +.xd20e740width +{ +width:156px; +} +.xd20e866width +{ +width:154px; +} +.xd20e1008width +{ +width:91px; +} +.xd20e1343width +{ +width:149px; +} +.xd20e1770width +{ +width:183px; +} +.xd20e1901width +{ +width:148px; +} +.xd20e2142width +{ +width:105px; +} +.xd20e2494width +{ +width:183px; +} +.xd20e2500width +{ +width:720px; +} +.xd20e2507width +{ +width:487px; +} +</style> +</head> +<body> + +<p style='text-align:center; font-size:1.2em; font-weight:bold'>The Project Gutenberg eBook of Martelaren van Rusland, by Jules Michelet</p> +<div style='display:block; margin:1em 0'> +This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and +most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions +whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms +of the Project Gutenberg License included with this eBook or online +at <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. If you +are not located in the United States, you will have to check the laws of the +country where you are located before using this eBook. +</div> + +<div style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:1em; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Title: Martelaren van Rusland</div> +<div style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:1em; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Author: Jules Michelet</div> +<div style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:1em; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Translator: S.J. Bouberg Wilson</div> +<p style='display:block; text-indent:0; margin:1em 0'>Release Date: September 13, 2010 [eBook #33719]<br> +[Most recently updated: January 2, 2023]</p> +<p style='display:block; text-indent:0; margin:1em 0'>Language: Dutch</p> + <p style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:0; margin-left:2em; text-indent:-2em; text-align:left'>Produced by: + Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg.</p> +<div style='margin-top:2em; margin-bottom:4em'>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND ***</div> + + +<div class="front"> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar"></p> +<div class="figure xd20e76width"><img src="images/cover.jpg" alt= +"Oorspronkelijke voorkant." width="496" height="720"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e80" href="#xd20e80" name= +"xd20e80">1</a>]</span></p> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar xd20e82">Martelaren van Rusland <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e84" href="#xd20e84" name= +"xd20e84">3</a>]</span></p> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar"></p> +<div class="figure xd20e87width"><img src="images/titlepage.jpg" alt= +"Oorspronkelijke titelpagina." width="474" height="720"></div> +</div> +<div class="titlePage"> +<div class="docTitle"> +<div class="seriesTitle">Wereld Bibliotheek</div> +</div> +<div class="byline">Onder leiding van L. Simons</div> +<div class="docTitle"> +<div class="mainTitle">Martelaren van Rusland</div> +</div> +<div class="byline">door<br> +<span class="docAuthor">Jules Michelet</span><br> +vertaald en van korte aanteekeningen voorzien door<br> +<span class="docAuthor">S. J. Bouberg Wilson</span></div> +<div class="docImprint">Uitgegeven voor de M<sup>ij</sup> voor Goede en +Goedkoope Lectuur door<br> +G. Schreuders Amsterdam</div> +</div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e119" href="#xd20e119" name= +"xd20e119">5</a>]</span></p> +<div id="inleidendwoord" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">Inleidend Woord.</h2> +<p class="firstpar"><i>Jules Michelet’s “<span lang= +"fr">Les Martyrs de la Russie</span>” is een halve eeuw oud. Het +verscheen in 1854, toen Russische toestanden de verontwaardiging van +geheel Europa gaande maakten.</i></p> +<p><i>Dat we het nu (en voor het eerst) in het Nederlandsch geven, +vindt ten deele zijn verklaring in het feit, dat het, hoewel zoo oud, +niets verouderd blijkt. Michelet, de groote liberale Fransche +geschiedschrijver van het midden der negentiende eeuw, heeft in dit +werkje den geest van het Russische volk, van overheid en onderdrukten, +met groote scherpte geschetst. Zijn boekje was een revolutionnair +pamflet, bestemd om de Russische officieren te winnen voor de +vrijheidszaak, en dat merken we ook aan de bloemrijkheid en de +rethorika van zijn stijl, aan het veelvuldige gebruik van de +“phrase”. Voor ons, menschen van 1905, heeft het vooral +bizondere waarde, omdat het ons zoo volkomen doordringt van de +voorgeschiedenis der nu wordende revolutie. In dit pamflet van 50 jaar +geleden worden toch de onderdrukking in Rusland, het ruw <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e133" href="#xd20e133" name= +"xd20e133">6</a>]</span>geweld en de gemeenheid der autocratie al als +onhoudbaar voorgesteld. <span class="corr" id="xd20e135" title= +"Bron: Sintsdien">Sindsdien</span> is de afschaffing der lijfeigenschap +gebeurd, doch de tyrannie is er weinig door verzacht of verzwakt. En +het onhoudbare heeft zich nog een halve eeuw staande gehouden. Hoe dit +kon, verklaart dit boekje eveneens: door de lijdzaamheid van het +Russische volk.</i></p> +<p><i>Nog een enkel woord over den Franschen schrijver zelf. Hij was +geboren in 1798 en stierf in 1874. In dien levenstijd heeft hij +ontzaglijk weten te werken. Als geschiedschrijver gaf hij voornamelijk: +Beknopt Overzicht der Nieuwe Geschiedenis (1827), Romeinsche +Geschiedenis (1839), Geschiedenis van Frankrijk (1833–1844 en +1855–1867: in zeventien deelen), Geschiedenis der Revolutie +(1847–1853: in zeven deelen) en Geschiedenis van de XIXe eeuw (na +zijn dood verschenen).</i></p> +<p><i>Zijn stijl, zijn levendige voorstelling hebben hem veel +bewonderaars verzekerd. Zijn kenschets en geschiedenis van Jeanne +d’Arc, de Maagd van Orleans, uit zijn “Geschiedenis van +Frankrijk”, is een fijngevoeld begrijpen van een katholieke +dweepster door een liberaal denker. Wij stellen ons voor, fragmenten +uit zijn werken in onze Bibliotheek op te nemen, zooals ook enkele +zijner natuur-beschrijvingen op het lijstje staan, dat we van den heer +Thijsse ontvingen.</i></p> +<p class="signed"><i>Redactie Wereld-Bibliotheek.</i> <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e151" href="#xd20e151" name= +"xd20e151">7</a>]</span></p> +</div> +</div> +<div class="body"> +<div id="ch1" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">Aan de Russische officieren.</h2> +<p class="firstpar opener"><span class="ex">Mijne Heeren,</span></p> +<p class="xd20e160"><span class="xd20e160init">A</span>lweêr +menschenlevens ten offer gevallen. Gisteren, 20 Juli,<a class="noteref" +id="xd20e162src" href="#xd20e162" name="xd20e162src">1</a> zijn te +Warschau, tot ieders ontzetting, zonder reden of voorwendsel, vier +gevangenen onverwacht uit hun kerker te voorschijn gehaald, voor uwe +militaire rechtbanken gevoerd, veroordeeld en door stokslagen +doodgeranseld.</p> +<p>Geen enkel te voren gesmeed komplot verklaart deze wreede +strafoefening. Het waren gevangenen, die reeds lang, om staatkundige +reden opgesloten zaten. Hun bloedverwanten meenden, dat de komst van +den keizer,<a class="noteref" id="xd20e167src" href="#xd20e167" name= +"xd20e167src">2</a> de aanstaande viering van den vijf-en-twintigsten +jaardag zijner troonsbeklimming, hen genade zou doen krijgen.</p> +<p>Nu, begenadigd zijn ze!</p> +<p>Zijt gij het wel, mijne heeren, gij, vervuld van den geest van +Frankrijk, door dezen en zijn denkbeelden gevoed: gij, meer Franschen +dan Russen, die tot zulke barbaarsche, zulke vernederende straffen +bevel kunt geven?</p> +<p>Ons is de geweldige angst niet onbekend gebleven, die u terneder +drukt. Een ijzeren vuist dwingt u tot <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e176" href="#xd20e176" name="xd20e176">8</a>]</span>zulke +afschuwelijke vonnissen, en doet ze u onderteekenen. Meer dan +één onder u zou zeker zijn degen stuk breken, als hij +daardoor slechts zijn leven op ’t spel zette.</p> +<p>Wij kennen u, wij weten dat, als ge onttrokken zijt aan ieders +blikken, gij het waagt menschelijk te zijn. Ik zou kunnen zeggen +wáár en in welk opzicht; maar ik zal u niet verraden. Het +is waarschijnlijk, dat ge op den 20sten Juli het aantal slachtoffers, +dat men u vroeg, hebt beperkt. Van de vier-en-dertig, die ge moest +oordeelen, zullen dertig in ’t leven blijven: zij gaan naar +Siberië!</p> +<p>Welke misdaad hebben die Polen bedreven?</p> +<p>Dat zij juist zoo denken als gij.</p> +<p>Wie verafschuwt, vervloekt méér dan gij het +barbaarsche bewind van de bastaard-Duitschers,<a class="noteref" id= +"xd20e186src" href="#xd20e186" name="xd20e186src">3</a> die +Rusland’s ondergang bewerken? Wat zou men bij de meesten uwer +vinden, mijne heeren, wanneer uw hart werd blootgelegd? Immers de +revolutie, het geloof aan den 14den December, het niet-uitteblusschen +vuur van Pestel en Rylejew?<a class="noteref" id="xd20e189src" href= +"#xd20e189" name="xd20e189src">4</a> Droevig noodlot, door heel Europa +heen te moeten trekken, en de deelgenooten uwer denkbeelden, de +martelaren van uw overtuiging te bestrijden of te +veroordeelen—hen, wier dood gij benijdt!</p> +<p>Gij hebt de Hongaren bewonderd, wier opstand slechts door de +Russische tusschenkomst van 1849 gebroken werd. De straffen, die +volgden, de afgrijselijke beleedigingen, welke heldhaftige vrouwen +hebben moeten verduren, gij voelt ze na, evenals wij.</p> +<p>Gij hebt de helden van de Poolsche omwenteling bewonderd, die het in +1837 waagden, door een daad van ongeloofelijke stoutmoedigheid, hun +Siberisch verbanningsoord te wapen te brengen: gij waart nog +méér <span class="pagenum">[<a id="xd20e200" href= +"#xd20e200" name="xd20e200">9</a>]</span>lijk dan zij, den dag toen zij +onder de stokslagen neêrvielen van uw soldaten, zelven in tranen +en vol wanhoop.</p> +<p>Uw hart moet als door een dolk doorboord zijn geworden, toen +Wisniowski,<a class="noteref" id="xd20e204src" href="#xd20e204" name= +"xd20e204src">5</a> in 1847, van de galg af, dit verheven woord +verkondigde: “Hebt elkander lief en vergeeft.”</p> +<p>Diegenen onder u, die in 1831 dienden, zullen altijd voor oogen en +in ’t hart houden een droevig beeld, dat hun steeds zuchten en +nachtwaken zal kosten. Zij herinneren zich Kroonstad, het plechtig +martelaarschap van het Poolsche leger in die drukbezochte haven, ten +aanzien van de verontwaardigde zeelieden van de heele wereld. +Verscheiden honderdtallen van dapperen, krijgsgevangenen, en wel bij +capitulatie, weigerden hun vaderland af te zweren en Russen te worden. +Geslagen, genezen, opnieuw geslagen toen hun wonden zich sloten, +volhardden zij als onverwinlijken, totdat de karren hen wegvoerden, aan +flarden geranseld, vormelooze, afzichtelijke massa’s vleesch, +waaraan niets meer den mensch deed herkennen.</p> +<p>Welke zijn uw ongeopenbaarde gevoelens bij dergelijke +verschrikkelijke beproevingen? Ze zijn voor ons geen geheim.</p> +<p>Het zij mij vergund een feit te noemen:</p> +<p>In een oorlog van jongen datum werd een uwer jeugdige officieren, +bij zijn komst in een stad van het overweldigd land, ingekwartierd bij +een dame uit de groote wereld, die, vol van wrok tegen de Russen en +Rusland, hem door haar bedienden liet ontvangen en weigerde hem te +zien. Niet dan met groote moeite slaagde hij erin tot haar door te +dringen en sprak hij aanvankelijk op hoogen toon. Zij, onwrikbaar, +heldhaftig, antwoordde zooals het Vaderland-zelf den vijand zou te +woord gestaan hebben... Het hart van den jongen man verdroeg dit niet, +en, van bewondering aangegrepen, <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e221" href="#xd20e221" name="xd20e221">10</a>]</span>zich aan haar +voeten werpende, zei hij onder tranen: “Mevrouw, wij zijn +ongelukkiger dan u...; van mijn geheele familie ben ik +alléén over; ze zijn allen in Siberië.”</p> +<p>Dus, gij treedt naar voren, zwijgend, bleek, den degen in de hand, +om, tegen uw overtuiging in, het vonnis uit te voeren, dat een vijandig +noodlot heeft geveld. Gij treedt naar voren, met gebogen hoofd, zonder +achter u noch vóór u uit te zien.</p> +<p>Achter u ligt Siberië, bevolkt door den Russischen adel, en de +Kaukasus, of de algemeene slachtplaats, waar men u laat ombrengen. +Niettemin gaat gij voorwaarts.—Achter u is de revolutie, +waarmeê ge sympathiseert, Frankrijk en de Fransche +gedachte-wereld, uw geheele <span class="ex">zijn</span> +vertegenwoordigend. En niettemin gaat gij voorwaarts.</p> +<p>Hebt medelijden met u-zelf... Welk gevaar loopt gij ten slotte, +tenzij te sterven?</p> +<p>Maar sterft ge dan niet reeds? Is uw leven niet de dood?</p> +<p>Velen, in dezen droevigen toestand, trachten zich zelven te +bedriegen. Zij doen zich geweld aan om volijverig te zijn voor de +grootheid van Rusland.</p> +<p>Laat ons onderscheiden, mijne heeren. Dit woord heeft twee zeer +verschillende beteekenissen: het rijk en het volk. Welnu, het rijk +heeft geen stap gedaan—ik maak mij sterk het te +bewijzen—die niet tevens een schrede was naar de vernietiging van +uw nationalen geest, de uitwissching van het Slavisch karakter, dat u +kenmerkt. De eenige goede omschrijving van de schrikkelijke regeering, +waaronder gij gebukt gaat, is: <span class="ex">de ondergang van +Rusland</span>.</p> +<p>Anderen, die zich zelven niet wat trachten wijs te maken, sluiten de +oogen, geven zich over aan het noodlot; zij zetten zich neêr, +enkel in twijfel gevangen; nemen plaats boven den afgrond: “Wie +weet waar de oorzaak schuilt?” zeggen zij. “Wij zijn +verdorven, dat is zoo. Maar het Westen is ’t niet minder... Laat +ons genieten, en dan sterven.” <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e244" href="#xd20e244" name="xd20e244">11</a>]</span></p> +<p>Ja, de Westersche wereld is verdorven, doch in de opperste lagen, de +eenige die ge kent, veel meer dan in de onderste. Frankrijk bezit +bovendien dit vóórdeel, dat het, meer of minder +verdorven, steeds in zich zelf het vermogen behoudt tot zedelijke +vernieuwing door de kracht der denkbeelden. Frankrijk leeft van den +geest, en het vindt daarin een onuitputtelijke opwekking, kracht tot +ommekeer en wedergeboorte. Zijn aanvallen van zwakte zijn niet gering. +De wereld roept dan uit: “Het is dood.” Men riep ’t +bij Rosbach.<a class="noteref" id="xd20e247src" href="#xd20e247" name= +"xd20e247src">6</a> En toch hernam het, juist door deze nederlaag en +opgewekt door een flauwen lichtstraal, zijn vorige kracht en gloed, +bemoedigde hen, die vreesden dat zijn levenszon uitgedoofd was, en, +door zijn geest een herschepping ondergaande, werd het ’t licht +der wereld.</p> +<p>Dit herscheppingsvermogen, het ligt in de gedachte die zich telkens +hernieuwt. Wat zou er van een volk worden, dat, na zijn +oorspronkelijkheid ingeboet te hebben, afgehouden werd van den omgang +met elk ander, aan zich zelf overgelaten, buiten het verkeer met +menschen gesloten, als men de vrije toestrooming van versche lucht +tegenhield?</p> +<p>Dit is het geval met het Russische volk.</p> +<p>Zijn leven lag in de gemeenschap, een kleine patriarchale +maatschappij, die den grond onder haar leden verdeelt en er hun de +afwisselende bebouwing van overlaat. Een machtige onderlinge band. +Tegenwoordig is de bewoner losgerukt van den bodem en van de +gemeenschap. Vroeger bezitter van dien grond; sedert, gedurende twee +eeuwen, als lijfeigene eraan vastgehecht, troostte hij zich met de +voorstelling, dat het juist andersom was.—Het is nu zoover +gekomen, dat hij er niets meer van is dan een verplaatsbaar aanhangsel, +een stuk gereedschap, dat men aan de mijnen, aan de fabrieken +verkoopt.</p> +<p>Een aandoenlijke toestand, die tot tranen toe ontroert. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e258" href="#xd20e258" name= +"xd20e258">12</a>]</span>Deze tot de lijfeigenschap gedoemde bevolking +had zich met het hart erop toegelegd haar in overeenstemming te brengen +met de natuurlijke menschelijke gevoelens; de lijfeigene noemde zijn +meester <span class="ex">vader</span>. Hij was het kind van zijn heer, +en de heer de zoon van den czaar. Heel deze wereld had zich +vereenzelvigd met het denkbeeld van <span class="ex">vaderschap</span>. +Daarin zat het geloof en het gansche hart van den Rus... En gij hebt +dat hart gebroken!</p> +<p>Den lijfeigene aan uw agenten overleverende, die hem tot wanhoop +brengen, hebt gij de keizerlijke politie tegen zijn oproerigheden +moeten te hulp roepen, haar verbreiding moeten aanvragen over het +geheele rijk, in ieder dorp den bleeken, kwaadwilligen man doen komen, +die den boer bedreigt en den meester verraadt. Vroeger ongetwijfeld +zeer afhankelijk in uw verhouding tot den czaar, hadt ge ten minste dit +geluk, dat de punten van aanraking zeldzaam waren; oppermachtig thuis, +van het oogenblik af dat de winter alle gemeenschapsmiddelen verbrak, +hield de dwangheerschappij voor u op. Acht maanden per jaar waart gij +koningen. Met den herfst sloot gij uw deur, en niemand kwam u +verontrusten. Tegenwoordig ontmoet ge op uw goederen overal den +onheilspellenden man, met het gluipend, ter-zij-uitziend oog, door wien +de czaar van Sint-Petersburg uit u aanziet.</p> +<p>Een mijner vrienden bevond zich eens in een Russisch paleis, in het +hart van ’t rijk, ver van alle wegen verwijderd, en nam deel aan +een grooten maaltijd, welken de vrouw des huizes gaf aan den talrijken +adel uit de buurt. De eetzaal zag op een uitgestrekt park uit, waarvan +de voornaamste laan vlak naar het midden venster voerde en de plaats, +welke de dame aan tafel innam. Plotseling houdt zij op te spreken, +blijft roerloos zitten, de oogen naar buiten gericht... daarop +verbleekt zij; ziet als een doode, siddert... zij klappertandt... Zij +is op het punt in onmacht te vallen. Een militair-uitziend persoon +treedt de zaal binnen; het was de generaal der keizerlijke gendarmerie, +dien ze had <span class="pagenum">[<a id="xd20e270" href="#xd20e270" +name="xd20e270">13</a>]</span>zien aankomen. Ze dacht niet anders of ze +was verloren. Gelukkig stelt hij haar gerust. Een ongeval, hem met zijn +rijtuig overkomen, had hem opgehouden, en hij had daarom een anderen +weg ingeslagen, om haar een bezoek te brengen.</p> +<p>Zoo leeft gij nu. Gedwongen te kiezen tusschen twee verschrikkingen, +van onderen de muiters vreezende, van boven den verpletterenden afgod, +die iederen dag zwaarder drukt, zoekt gij uw toevlucht onder de +bescherming van den laatste. Gij vlucht, waarheen? Ongelukkigen! Naar +het bloedig altaar van Moloch.<a class="noteref" id="xd20e274src" href= +"#xd20e274" name="xd20e274src">7</a></p> +<p>Wat déze verschrikkelijke god verslindt, zijn echter niet +alleen menschen; het is ook het talent, de innerlijke kracht, de +levensvatbaarheid van Rusland.</p> +<p>Van 1812 tot 1825 hebt gij een proef genomen op de nationale +veerkracht. Het zachtzinnige vaderschap van Alexander<a class="noteref" +id="xd20e282src" href="#xd20e282" name="xd20e282src">8</a> werd de +vertrouwde van uwe menschlievendheid. De gebeurtenis van den 14en +December verschrikte, beklemde de harten, drong ze weêr terug +naar de eigenbaat.</p> +<p>De letterkundige werkzaamheid duurde nog voort, bij gebreke van die +van den staat; zelfs in dezen onschuldigen kring werd het Russische +zieleleven vervolgd, de poëzie gedood mèt de dichters... +Lermontow gedood. Gribojedew gedood. Puschkin gedood. En welk een +tragische dood!<a class="noteref" id="xd20e287src" href="#xd20e287" +name="xd20e287src">9</a></p> +<p>Kort na 1840 eindigt uw letterkunde. Diep stilzwijgen, gij laat u +niet meer hooren. Gelooft gij, dat men u kwijtschelding geeft? Neen, +een nieuw jachtveld voor vervolgingen wordt geopend, uitgestrekter, +verschrikkelijker. Het despotisme, tot dusver uitwendig, +materiëel, <span class="pagenum">[<a id="xd20e292" href= +"#xd20e292" name="xd20e292">14</a>]</span>wil nu tot de zielen +doordringen, en maakt zich ongerust over het geloof.</p> +<p>“Gij gehoorzaamt; goed. Als Polen en als Rusland zijt gij +gebroken; best... Toch ontbreekt er iets, zonder ’twelk de rest +mij niets waard is: gij moet mij erkennen als richtsnoer van uw denken, +als beslisser in uw geloofszaken; in mij moet gij vereeren de +vereeniging der twee machten, zonder welke niets bestaat. Als beide mij +toebehooren, ben ik een gehéél, ben ik God.”</p> +<p>Zoo spreekt Nebukadnezar;<a class="noteref" id="xd20e298src" href= +"#xd20e298" name="xd20e298src">10</a> hij heeft het doen verkondigen +door een van zijn slaven (Januari 1850); hij heeft verklaard, dat Rome +uitgediend had, dat de Latijnsche kerk vereenigd moest worden met de +Grieksche, de eenig katholieke, d.i. de algemeene, en dat de Czaar de +Opperpriester van de geheele wereld was.</p> +<p>Grootvorst Michaël had het reeds gezegd, twintig jaar vroeger, +bij gelegenheid van een bezoek aan de Sint-Pieter te Rome, toen de paus +juist den kerkdienst waarnam: “Dit is alles wel mooi, wel +verheven; maar wat zal het schoon zijn als wij hier eens den dienst +verrichten!”</p> +<p>De keizer heeft meer gedaan, dan een woord te spreken. Sedert 1833 +heeft hij gehandeld als paus, door de wreede vervolging der Uniaten +(Grieken, vereenigd met Latijnen). Polen, staatkundig reeds +verpletterd, heeft ook nog de slachtoffers geleverd voor deze +verschrikkelijke godsdienstige strafoefening.</p> +<p>Wat wil de nieuwe God anders doen, dan Rusland mishandelen en de +aanhangers der tallooze secten, die er zich, totdusver onder de +bescherming der heeren, verborgen? Reeds deze ongelukkigen alleen +verschaffen, gemiddeld per jaar, vijfhonderd ballingen aan +Siberië.</p> +<p>Zóó slaat deze macht met den dood, verbrijzelt, +verslindt. Als zij niets had om tusschen haar moordende <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e309" href="#xd20e309" name= +"xd20e309">15</a>]</span>kaken te nemen, zou zij zich-zelve +verscheuren.—Staatkundig leven? Verslonden. Letterkundig leven? +Verslonden. Nu heeft zij ’t gemunt op het godsdienstig leven, in +Rusland en in Europa. Zij nadert, met open muil. Waarom is de revolutie +haar onuitstaanbaar? Het orgaan van den czaar heeft het met +buitengewone openhartigheid gezegd: <span class="ex">omdat de Fransche +revolutie een godsdienst is</span>.</p> +<p>Frankrijk en de revolutie zijn volstrekt niet ongerust en vreezen +niets.—Wie moet vreezen? Gij vooral, mijne heeren. Het werktuig, +waardoor deze macht de wereld aangrijpt, kiest zijn steunpunt op u, het +drukt u neêr en verplettert u. Het verricht niets naar buiten, +zonder het eerst naar binnen te hebben gedaan.</p> +<p>Het is niet maar een mensch, merk dit wel op, het is een werktuig. +De dood van een menschelijk wezen (ofschoon de kracht van zijn +persoonlijkheid de drukking vermeerdert), zijn dood, zeg ik, kan niet +volstaan om het zoo verbazend gespannen mechaniek te verminderen.</p> +<p>Wie kan het losser maken, meneeren? Gij, meer dan iemand anders. +Zelfs de czaar vermag niets zonder u.</p> +<p>Indien hij de machine door bovenmatige krachtsoefening, zoo +natuurlijk bij de oppermacht, met behulp van vreemdelingen, die den +Russischen aard niet kennen, haar hoogste spankracht heeft doen +bereiken,—dan hebt gij die er niet minder aan gegeven, door het +lot van den lijfeigene te verzwaren, door overal, om de oproerigen in +toom te houden, de tusschenkomst van de keizerlijke macht noodzakelijk +te maken. Gij hebt aan den troon van den czaar dit nieuwe, +verschrikkelijke overwicht geschonken, waaronder Rusland kraakt.</p> +<p>De stelling, die gij inneemt, is nog sterk; uw macht, ten goede en +ten kwade, ontzaglijk. Het volk, tusschen u en den czaar geplaatst, zou +aan u de voorkeur geven. Vrijgemaakt, is het aan erger dienstbaarheid +overgeleverd: die der omgekochte bureaucraten, zonder hart of +eergevoel. Wat het vraagt is, dat gij het, door u aan <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e325" href="#xd20e325" name= +"xd20e325">16</a>]</span>te sluiten bij het echt-Russisch element, de +gemeenschap, zoowel tegen de regeering als tegen uw eigen +zaakwaarnemers beschermt. De gemeenschap zou, onder uw bescherming, +zich oefenen in de vrijheid. Luistert naar de mannen van den ouden +stempel, en naar de ouden van dagen, eerbiedigt zeden en gewoonten; +legt uwen intendant het zwijgen op tegenover den starost<a class= +"noteref" id="xd20e327src" href="#xd20e327" name="xd20e327src">11</a> +en de plaatselijke patriarchen. Verwijdert de zakenmenschen. Zorgt, dat +de grondpachten matig, billijk worden; dat de <span class= +"ex">obrok</span> (de vaste belasting), ongelukkigerwijs tegenwoordig +in Groot-Rusland minder verbreid, algemeen worde, de aan verandering +onderhevige heerendiensten vervange en uit vrijen wil worde +toegestaan.</p> +<p>Wanneer de plaatselijke regeering aldus van haar banden wordt +bevrijd, zal het centraal bewind voor u een minder noodzakelijke +beschermer zijn. Het zal voelen, dat gij sterk zijt door de liefde der +uwen, en het zal u ontzien. Alles zal trapsgewijze milder worden, juist +zooals het in de natuur gaat.</p> +<p>Rusland heeft voor zijn grootheid niet noodig een tegennatuurlijke +wereld te blijven.</p> +<p>“<span class="ex">Keert tot de natuur terug.</span>”</p> +<p>Als men haar eenmaal verlaat, maakt de eene gedrochtelijkheid iedere +andere, niet minder monsterachtig, noodzakelijk, onvermijdelijk.</p> +<p>Om maar één voorbeeld te geven, uw kankerende wond, +Polen, vraagt den Kaukasus ter zuivering. En de etterende plek, de +Kaukasus, eischt onophoudelijk het Russisch bloed, het Poolsch +bloed.</p> +<p>“<span class="ex">Keert tot de natuur terug.</span>”</p> +<p>Maakt de gestrengheid van uwe politie minder wreed, door haar +overbodig te doen zijn. Dat zal zij zijn, als de lijfeigene u +zegent.</p> +<p>Viert de teugels aan de barbaarsche gestrengheid van uw militaire +inrichting. Het uitwendige heeft er <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e356" href="#xd20e356" name="xd20e356">17</a>]</span>toch het +wezen van vernietigd. Zij zou veel krijgshaftiger zijn, als zij niet +vervallen was tot de aanmatigende geweldenarij van de Duitsche +krijgstucht.</p> +<p>Rusland is een veroverende staat en moet het zijn, volgens de +natuurwet. Zijn veroveringen liggen in het Zuiden.</p> +<p>Raadpleegt den eersten den besten Rus; er is er niet een, die zich +om het Westen bekommert. Zijn ras en zijn geest zijn van een Zuidelijke +natie, die zich ongelukkigerwijs naar het Noorden ziet verbannen.</p> +<p>Laat dit bibberende volk zich komen warmen in het Zuiden, afdalen +naar de vruchtbare steppen, die, eenmaal goed bebouwd, meer waard +zullen zijn dan Polen, en een Italië zullen worden. Rusland glooit +in werkelijkheid naar de Zwarte Zee af. De menschen gaan er van zelf +heen, evenals de rivieren er naartoe stroomen; en telkens als ze in de +nabijheid komen van dat paradijs, de Krim, meenen zij hun vaderland +terug te vinden.</p> +<p>Wanneer gij uw wettige en natuurlijke zending gaat vervullen, de +verovering van de woestenij in het Zuiden, zult gij zonder spijt een +ontaarden strijd beëindigen. Dan zult gij voldoening schenken aan +uw zuster, aan Polen; het helpen om zich los te maken van Duitschland, +en het eigenhandig herstellen. Het zal u verzoenen met God en met +Europa, en als een gezegende zult gij tot de broederschap der +menschheid weêr toegelaten worden.</p> +<div class="figure xd20e366width"><img src="images/o017.png" alt= +"Ornament." width="183" height="66"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e370" href="#xd20e370" name= +"xd20e370">18</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e162" href="#xd20e162src" name="xd20e162">1</a></span> 1851.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e167" href="#xd20e167src" name="xd20e167">2</a></span> Nicolaas I, +1825 (Dec.)–1855, gekroond 22 Aug. 1826.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e186" href="#xd20e186src" name="xd20e186">3</a></span> Het +Keizerlijk huis der Romanows, dat zich steeds met Duitsche hoven +vermaagschapte.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e189" href="#xd20e189src" name="xd20e189">4</a></span> In <a href= +"#ch7">hoofdstuk VII</a> worden deze beide en de opstand van 14 (26) +Dec. 1825 nader besproken.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e204" href="#xd20e204src" name="xd20e204">5</a></span> Hij was +natuurlijk een Poolsch veroordeelde, maar wat hij misdreven (?) heeft, +kon de vertaler niet uitvinden.</p> +<p class="footnote" lang="nl">[Dit was Teofil Wiśniowski, +prominent lid van de Poolse Democratische Vereniging (<i>Towarzystwo +Demokratyczne Polskie</i>), die na de opstand van Kraków ter +dood veroordeeld werd, en op 31 juli 1847 opgehangen.—J.H.]</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e247" href="#xd20e247src" name="xd20e247">6</a></span> Hier werden +in 1757 de Franschen door de Pruisen, onder Frederik den Grooten, +gevoelig geslagen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e274" href="#xd20e274src" name="xd20e274">7</a></span> Een afgod +der oude Semietische volken, aan wien menschenoffers werden +gebracht.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e282" href="#xd20e282src" name="xd20e282">8</a></span> Van +1801–1825 was Alexander I keizer der Russen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e287" href="#xd20e287src" name="xd20e287">9</a></span> Lermontow +en Puschkin kwamen 1841 en 1837 in een duel om. Gribojedew werd 1829 in +Perzië door een woedende volksmenigte vermoord.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e298" href="#xd20e298src" name="xd20e298">10</a></span> Naam van +een Oostersch despoot uit de oudheid, koning van Babylonië, +regeerde 604–561 v. Chr.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e327" href="#xd20e327src" name="xd20e327">11</a></span> Beteekent +zooveel als »oudste«; het is ook de naam voor +dorpsburgemeester.</p> +</div> +</div> +<div id="ch2" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">II.</h2> +<p class="firstpar">Een vrijdenker uit Friesland, een officier die den +dienst der Russische garde verlaten had en die een boeiend werk +geschreven heeft over de militaire dwingelandij, welke hij had +aanschouwd en ondervonden, de heer Harro Harring,<a class="noteref" id= +"xd20e376src" href="#xd20e376" name="xd20e376src">1</a> plaatste als +motto boven zijn boek: <span class="ex">Ausi</span> (ik heb het +gewaagd), 1832.</p> +<p>Weinige jaren vroeger had een Duitscher, luitenant Mörtens, +evenzeer uit Russischen dienst getreden, schrijver van een klein boek +over de buitenlandsche aangelegenheden van Rusland, zich te Dresden +metterwoon gevestigd. Wie zou niet gedacht hebben, dat hij in deze +stad, onder ’t oog van Duitschland, zich in veiligheid bevond? +Niettemin is hij, zonder eenig spoor van zich na te laten, verdwenen, +en niemand heeft kunnen zeggen, wat er van hem geworden is (1829). Men +gaf de schuld aan het Russisch gouvernement, en dit is er niet boos om +geworden: het zoekt immers zijn voordeel in vreesaanjaging!</p> +<p>Toen men kennis kreeg van de Juli-revolutie,<a class="noteref" id= +"xd20e386src" href="#xd20e386" name="xd20e386src">2</a> bevonden zich +twee zeer bekende en zeer geachte Fransche ingenieurs, de heeren L... +en Cl... in een gezelschap te Moscou. De eerste hield zijn mond; de +tweede besprak en prees de omwenteling. Denzelfden avond gevangen +genomen, zou hij naar Siberië overgebracht zijn, als onze gezant +niet in tijds gewaarschuwd was en hem met aandrang had +opgeëischt.</p> +<p>Geen enkel paspoort gaf den vreemdeling zekerheid. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e391" href="#xd20e391" name= +"xd20e391">19</a>]</span>Kotzebue<a class="noteref" id="xd20e393src" +href="#xd20e393" name="xd20e393src">3</a> was in ’t bezit van een +Pruisischen pas, volkomen in orde, toen hij te Petersburg werd +opgelicht en in eens door, regelrecht naar Tobolsk<a class="noteref" +id="xd20e396src" href="#xd20e396" name="xd20e396src">4</a> werd +gevoerd. Men had hem bang willen maken, en het vervolg bewees, dat men +daarin volkomen geslaagd was. Hij bekeerde zich zonder voorbehoud, en +werd oprechtelijk goed-Rus; zóó goed, dat de keizer, +verheugd over zijn ommekeer, hem tot directeur der schouwburgen van de +hoofdstad aanstelde. Men weet, dat hij, sedert dit tijdstip, met zijn +aan Rusland verkochte pen Duitschland verried en belasterde.</p> +<p>Onze vriend, de heer Pernet, directeur van de <span class="ex" lang= +"fr">Revue indépendante</span>, was ook in ’t bezit van +een pas, toen hij verraderlijk werd in hechtenis genomen. Men liet hem +vrijelijk reizen tot Moscou. Daar, uit het gezicht van Europa +verwijderd en ver van het Fransch gezantschap, nam men hem zonder +voorwendsel gevangen. Geen enkele Rus, dien hij kende, durft voor hem +in de bres springen. Men werpt hem in een onderaardsche kerkercel, op +gelijke hoogte met den bodem der omringende grachten, zoodat hij den +ganschen dag, door zijn traliën heen, het gezicht had op, en het +ondragelijk gestommel hoorde van de barbaarsche terechtstellingen, die +er plaats vonden. Men bracht hem daar onder de oogen lijfeigenen, welke +de gedienstige keizerlijke politie zich belast voor hun meesters af te +rossen. De smartkreten, de pijnlijke klachten, de stokslagen, die de +beenderen doen kraken, de woedende geluiden der bij hun dienst tierende +beulen, dit alles vormde voor hem een helsch schouwspel, dat hem +’t harte brak, en op verschrikkelijke wijze zijn oogen, zijn +ooren en langzamerhand ook zijn hersenen aandeed. Aan zijn +tralievenster vastgeketend, zonder er zich van te kunnen verwijderen, +<span class="pagenum">[<a id="xd20e404" href="#xd20e404" name= +"xd20e404">20</a>]</span>voelde hij zich reeds in twee dagen als +verstompt worden; zijn gedachten ontsnapten hem... Maar erger werd het +nog, toen men twee jonge meisjes van twintig jaar, half naakt, +voorbracht, welke haar meesteres, een furie, wreedaardig liet geeselen! +Het waren twee ongelukkige mode-naaistertjes, die, niet wetende dat ze +lijfeigenen waren, tijdens de afwezigheid harer gebiedster haar +geliefden bij zich ontvangen hadden. Zij liet ze door karwatsen stuk +rijten. Zij gilden om genade en krompen ineen... Op het zien van die +bloedende vrouwenlichamen met blootgelegde zenuwen, dreigde onze +landgenoot flauw te vallen. Men hield niet eerder op, dan nadat een der +jonge meisjes neêrgevallen was en op het punt van sterven... +Pernet bestierf het zelf.</p> +<p>Was dit alles een toeval? Men moet Rusland niet kennen om het te +gelooven. Men wilde den Franschman kapot maken, hem een sterken en +duurzamen indruk van schrik geven. De vreemdeling heeft inderdaad +aanleiding om na te denken, als hij ziet, dat de afstand tusschen den +vrije en den aanhoorige zóó gering is, dat de minste +politiedienaar den vrije kan arresteeren en doen afranselen. Deze +naaistertjes waren géén lijfeigenen; waarschijnlijk waren +’t Fransche meisjes: alle modistes zijn dat.</p> +<p>Twee Duitschers, uit Rusland vertrekkend en den voet op een Engelsch +schip zettend, vliegen elkander in de armen. “Goddank, mijn +vriend!”—roept de een uit—“eindelijk kunnen we +dan weêr eens vrij ademhalen!”</p> +<p>Ik weet niet of al degenen, die Rusland verlaten, zich aldus kunnen +gelukwenschen. Het meerendeel laat er een aanmerkelijk deel van +zich-zelven achter. Zij, die er eenigen tijd doorgebracht hebben, +spreken er nauwelijks over dan met groote voorzichtigheid, ’t zij +omdat ze iets van de verschrikking overhouden, die hen nooit verlaat, +’t zij omdat ze zich met dit vreemde land vereenzelvigd hebben, +als ’t ware <span class="ex">gerussificeerd</span> zijn. Zij +ontkennen niet, wat er <span class="pagenum">[<a id="xd20e415" href= +"#xd20e415" name="xd20e415">21</a>]</span>in Rusland voor hatelijks of +ontaards is; zij stemmen het toe, maar zonder het te laken. Aldus is +hun zedelijke zin, verzwakt en ontzenuwd, niet meer dezelfde als bij +andere menschen. Zij zijn ongeschikt geworden om een flink en ernstig +oordeel te vormen.</p> +<p>Rusland bezit, behalve zijn verschrikkelijkheden, bovendien een +macht die tot aanmerkelijke ontzenuwing leidt. Het voortdurende gebruik +maken van warme baden en van dampbaden, de nacht en dag verwarmde +huizen, de weekelijke zeden der Slavische landen, alles verslapt het +zedelijk gevoel. Het hart, aanvankelijk door de barbaarsche kanten der +slavernij gewond, heeft zich het zwijgen opgelegd; de zinnelijke kanten +hebben de overhand gekregen. Hij, die eerst in opstand kwam, +verontschuldigt weldra, en eindigt met alles heel zachtzinnig te +vinden.</p> +<p>Een schrijver, die twintig jaar in Rusland heeft vertoefd, +beschrijft de aandoening, welke zich van hem meester maakte, den +eersten dag waarop hij vrouwen hoorde slaan. Haar hart-brekende en +-verscheurende stemmen drongen tot zijn ooren door, tegelijk met +allerlei kinderlijke klachten van een smartelijke naïveteit, met +alle vleiwoordjes, waardoor het slachtoffer den beul tot zachtheid +hoopt te stemmen. Het meisje: “Genade! medelijden! niet vandaag! +ik ben niet wel! spaar me!”—De getrouwde vrouw: +“Genade! ik ben zwanger!... Och, man, zacht toch!... Je zult twee +schepselen vermoorden!” In één woord, alles wat +pijn en vrees voor roerends weten te uiten.—Hij smolt in tranen. +De prinses, vrouw van den huize, die hem in dien staat <span class= +"corr" id="xd20e421" title="Bron: verrastte">verraste</span> en die dit +niet kon begrijpen, zei tot hem: “Wat u zoo van streek brengt, +daar zijt ge zelf de oorzaak van. U hebt gezegd, dat u zooveel van +aardbeien hield; ik heb deze meisjes naar het bosch gestuurd, en ze +hebben haar plicht zoozeer vergeten, dat ze in het dorp zijn gaan +dansen.” Het was dus uit goedheid, tengevolge van haar +beleefdheid voor den gast, dat zij haar tachtig bedienden liet +geeselen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e424" href="#xd20e424" +name="xd20e424">22</a>]</span></p> +<p>De vrouwen zijn in Rusland veel talrijker dan de mannen; het leger +verslindt verschrikkelijk veel van de laatste. De vrouwen verrichten +weinig werk, zoo op ’t veld als in huis. Een niets-doende, +vernederende dienstbaarheid is het lot van een oneindig aantal onder +haar. Een Russische dame zei mij eens: “Op een klein landgoed van +honderd-vijftig boeren, waar ik nooit kom, heb ik veertig <span class= +"ex">kamervrouwen</span>, die letterlijk niets uitvoeren.” Zij +zijn zoo weinig in tel, dat de banken alleen voorschot geven op +mannelijke lijfeigenen; de vrouwelijke kan men op den koop toe +krijgen.</p> +<p>De vernederende plaats door de vrouwen ingenomen, die altijd ter +beschikking moeten zijn, is een der dingen, welke Rusland zeer laag +stellen. Het Russische familieleven is minder beveiligd dan dat van den +neger. Van den meester tot de eigenen is de kleur dezelfde, en de +vermengingen geschieden zonder dat een beschuldigende kleurschakeering +het ware vaderschap aan den dag brengt. Vandaar afschuwelijke gevolgen, +die veel minder in onze koloniën voorkomen. De meester gebruikt +broers als dienstbaren, misbruikt zijn zusters, dikwijls zijn dochters. +En wanneer wij zeggen de meester, moet men daaronder minder den heer +verstaan, dan den werkelijken meester, den intendant, den onbeschaamden +zaakwaarnemer, die, op een verafgelegen landgoed, zonder toe- of +opzicht, zonder eerbied voor den mensch, naar willekeur de ongelukkige +bevolking verkracht.</p> +<p>Wat men ook gelieft te beweren van de gevoelsverstomping der +hoorigen, zoo gelooven wij niettemin, dat deze onafgebroken ontwijding +van de familie een der martelingen is van het Russisch zieleleven. Geen +mensch is zoo ontaard, dat hij niet bitter moet lijden, als hij er niet +zeker van is, of de kinderen, die hij liefkoost, wel de zijne zijn. Er +is overigens geen volk, geen land, waar ’t gevoel voor ’t +vaderschap inniger is. Voor den aangedanen hoon buigen zij het hoofd. +Hoe zouden wij ons daarover kunnen verwonderen? <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e435" href="#xd20e435" name= +"xd20e435">23</a>]</span>Oproeren blijven altijd plaatselijk, en geven +daardoor nooit hoop op bevrijding; men gaat ertoe over, met de +zekerheid van onder stokslagen te zullen bezwijken. De mensch wordt in +Rusland als gevangene geboren, door de natuur als zoodanig aangewezen, +vóór hij het door zijn medemensch gemaakt wordt. De +dorpen, op grooten afstand van elkaar afgelegen, hebben weinig +onderling verkeer, gescheiden door bosschen en moerassen en, gedurende +den meesten tijd van het jaar, door ontoegankelijke +sneeuwmassa’s. Dáár zijn zij geboren, +dáár sterven zij, onder de ijzeren hand van het noodlot. +Maar niettemin hebben zij een hart, en dit hart wordt zooveel te meer +verteederd voor het eigen gezin, waar al de rest zoo wreed is, niet +alleen het gezag, maar ook de hemel.</p> +<p>Men siddert, als men bedenkt met welk een ruwe lichtvaardigheid deze +dierbare banden verbroken worden. Wat ons de natuur het meeste geweld +schijnt aan te doen, de ontvoering van kinderen, is in Rusland aan de +orde van den dag. Niemand verbaast er zich over. De keizer geeft er het +voorbeeld van. Hij heeft vervaarlijke rooverijen van kinderen doen +plegen en laat ze nog geschieden. Na de revolutie waren het Poolsche +kinderen, die opgelicht werden, onder voorgeven van ze in het Grieksche +geloof op te doen voeden. De moeders liepen achter de rijtuigen aan en +lieten zich onder de hoeven der paarden verpletteren. Later, en nog +tegenwoordig, laat hij de kinderen der Joden op zesjarigen leeftijd +oplichten, om ze, naar men zegt, voor den soldatendienst voor te +bereiden. De arme kleinen, meêdoogenloos behandeld, die voor +verzorgsters slechts Kozakken hebben, sterven onderweg. Het doet er +niet toe, de begeleiders brengen toch het vereischte getal aan: de +dooden worden aangevuld door de kinderen der Russische boeren te +stelen.</p> +<p>De heeren rooven de kinderen, niet alleen voor hun genoegen, maar +soms ook uit winstbejag. Laat ons hier alleen als voorbeeld noemen +één, die op zijn goederen jeugdige dansers liet opleiden, +welke hij aan de schouwburgen <span class="pagenum">[<a id="xd20e441" +href="#xd20e441" name="xd20e441">24</a>]</span>van Moscou leverde, en +tegen hooge prijzen verkocht aan andere heeren, die op hun kasteelen +opera’s geven.</p> +<p>Deze kinderen, op die wijze in een andere wereld verplaatst, +ontvingen een zorgvuldige opvoeding, beter dikwijls dan die van hun +meesters; maar toch zijn zij er het ongelukkigst van allen aan toe. Zij +blijven lijfeigenen; een redelooze nuk kan hen ieder oogenblik weer +laten vervallen tot de hardste vernedering van dienstbaarheid. Een +jonge lijfeigene, door zijn meester naar Italië gezonden en een +uitstekend violist geworden, had na zijn terugkeer zooveel te verduren, +dat hij, zijn kunst vervloekende, in wanhoop zich een vinger afsneed, +om ongeschikt te worden zijn instrument verder te bespelen. Een +nòg tragischer geval ontstond door de onmenschelijkheid van de +bijzit van den wreeden Araschejeff, den gunsteling van keizer +Alexander. Deze vrouw had tot gezelschapsdame opgeleid een +voortreffelijk, bekoorlijk jong meisje. In ik weet niet welken aanval +van woede liet zij haar eens grijpen en met de zweep kastijden. De +zuster van het slachtoffer (men houde vol, dat de lijfeigenen geen +gevoel hebben!) doorstak de groote dame. Alle bedienden werden op +verschrikkelijke wijze gemarteld en naar Siberië gezonden.</p> +<p>Slechts een klein aantal tragische gebeurtenissen wordt ruchtbaar en +wekt de aandacht. Het meerendeel wordt echter doodgezwegen. Wij kennen +maar enkele treurige feiten. Ons blijft verborgen wat het gewichtigste, +het leerrijkst zou zijn: de reeks van lijdensgevallen, die de +lijfeigene moet doormaken, het gehéél van een +levensnoodlot.</p> +<p>Ik heb het zeldzame voorrecht gehad de volledige levensgeschiedenis +te leeren kennen van een zeer belangwekkende en zeer deugdzame +lijfeigene, die, wreedaardig aan haar familie ontrukt door de gril van +een aanzienlijke dame, maar sedert door haar aan eigen lot overgelaten, +te Parijs dienstbode is geworden bij achtenswaardige dames, die mij met +<span class="pagenum">[<a id="xd20e449" href="#xd20e449" name= +"xd20e449">25</a>]</span>haar vriendschap vereeren. Dit reine, heilige +meisje leest bijna nooit, geloof ik; zoo niettemin het toeval wilde, +dat deze regels haar onder de oogen kwamen, houde ze mij ten goede, dat +ik, mèt de onmenschelijke wreedheid van haar land, het mysterie +van haar zoo oneindig teêre ziel ontsluier, welk, zonder gal en +heugenis van het kwaad, nog zoo zacht en vol eerbied gestemd is voor +hen, die haar hebben doen lijden.</p> +<div class="figure xd20e451width"><img src="images/o025.png" alt= +"Ornament." width="106" height="104"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e455" href="#xd20e455" name= +"xd20e455">26</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e376" href="#xd20e376src" name="xd20e376">1</a></span> Hij was een +Oostfries uit Sleeswijk, geb. 1798, gest. 1870.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e386" href="#xd20e386src" name="xd20e386">2</a></span> 1830, in +Parijs.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e393" href="#xd20e393src" name="xd20e393">3</a></span> Een vroeger +zeer beroemd Duitsch schrijver, vooral als dramatisch auteur in geheel +Europa gevierd. Geb. 1761, gest. 1819.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e396" href="#xd20e396src" name="xd20e396">4</a></span> Stad in +Siberië.</p> +</div> +</div> +<div id="ch3" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">III.</h2> +<h2 class="main">Geschiedenis van Katya, eene Russische +Lijfeigene.</h2> +<p class="firstpar">Ik heb wel niet noodig te zeggen, dat ik, in deze +op zichzelf zeer eenvoudige geschiedenis, zorgvuldig alle opsmukking +der verbeelding vermeden heb. Er komt geen enkele omstandigheid in +voor, die ik niet door mij zèlf heb leeren kennen, of door zeer +betrouwbare personen. Hun namen reeds, die ik zal noemen, geven aan het +publiek den zekersten waarborg.</p> +<p>Iedereen heeft Katya, zonder haar te kennen, aanschouwd op de +schilderijen, waarvoor zij als model gediend heeft. Paulin +Guérin heeft haar mooie gezicht afgebeeld op verschillende +historiestukken. De verrukkelijke schilder van vrouwen-portretten, +Belloc, heeft haar als heilige Cecilia voor een geestelijke te Parijs +op doek gebracht, en haar zachten blik voortreffelijk +weêrgegeven.</p> +<p>Haar vroeg-ontwikkelde schoonheid was de oorzaak van haar rampen. +Zij leefde bij haar familie, in ’t hart van Rusland, ver achter +Moscou. Het was een gezin van lijfeigenen, maar in goeien-doen; haar +grootvader, die bizonder veel van haar hield, dreef handel in +pelterijen. Het kind, vier jaar oud, speelde aan de oevers van een +meer, vlak bij den straatweg, toen rijtuigen voorbijkwamen, de +rijtuigen van een dame uit de groote wereld, de vrouw van den +gouverneur van ..., die met haar kinderen en haar geheele personeel op +reis was. Zij merkte de aanvalligheid <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e467" href="#xd20e467" name="xd20e467">27</a>]</span>van Katya op, +en daar haar eigen kinderen zoowat van denzelfden leeftijd waren, kwam +de begeerte bij haar op hun het meisje als speelpop te geven. Zonder +eenigen omslag, zonder de familie te raadplegen, noch den meester, wien +zij toebehoorde, nam ze haar op, als een kat, die men op zijn weg +vindt; zij droeg haar in haar rijtuig en reed verder.</p> +<p>De ongeruste familie vernam ten slotte wat er gebeurd was. De dame +had halt gehouden in een naburige stad. De troostelooze grootvader gaat +erheen, biedt een losprijs aan; zijn geheele fortuin, als men dit +eischt, als men hem het kind maar teruggeeft. Hij werd op ruwe wijs +teruggestooten, misschien wel geslagen. De dame lachte hem in zijn +gezicht uit en nam haar prooi meê.</p> +<p>Men kent het lot der kinderen van minderen stand, welke met die der +grooten samen worden opgevoed. De laatste, bedorven en in hun +zelfzuchtige grillen aangemoedigd, maken van het levend speelgoed arme +zondebokken. Bijaldien de ouders, aan den anderen kant, eenig voorbeeld +moeten stellen, een strenge les geven, geschiedt dit liefst op den rug +van den kleinen vreemde. Men kent de geschiedenis van den jongen prins, +die een page tot speelmakker had gekregen; het was regel dat, als de +prins een fout beging, de page er zweepslagen voor opliep.</p> +<p>Naarmate Katya grooter werd, maakte haar meesteres van haar voor +eigen dienst gebruik, als kameniertje. Het scheen wel of haar lot zich +zou verbeteren. Het tegendeel was waar. De dames-eigenaressen van +slavinnen zijn zelve niets meer dan groote kinderen, even nukkig als de +kleine, maar heftiger en willekeuriger. Katya, al aardig opgewassen, +een mooi meisje van ongeveer tien jaar, begon door de mannen opgemerkt +te worden, die ongetwijfeld niet nalieten der meesteres een +complimentje over haar te maken. Deze ging toen hoe langer zoo minder +van haar houden. Ze liet geen gelegenheid ontsnappen om haar hard te +behandelen. Als ze bijvoorbeeld een beetje langzaam <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e475" href="#xd20e475" name= +"xd20e475">28</a>]</span>was in het aandoen der laarsjes van mevrouw, +schopte deze haar, zoodat ze met het gezicht tegen den grond viel.</p> +<p>Zij sliep, als een hond, op een vloermat, aan de deur. Wee haar, als +men ze ’s nachts hoorde snikken. Ofschoon zoo jong nog aan het +ouderlijk huis ontvoerd, had ze er niettemin een levendigen indruk van +bewaard; herinnerde ze zich haar dorp, de bosschen, het meer, haar +kameraadjes nog zeer goed; bracht ze zich den zonnigen tijd van +vriendelijke behandeling en vrij-zijn, de liefkoozingen van haar armen +grootvader, op wiens schoot zij zoo dikwijls in slaap was gevallen, +herhaaldelijk te binnen! Deze beelden zijn haar altijd bijgebleven, en +thans nog, na verloop van veertig jaren, even levendig bij haar. Hoe +ver-af dit verleden ook zij, het is haar steeds lief! Het is voor haar +de eenige werkelijkheid in dit leven geweest, en al het overige slechts +een benauwde droom.</p> +<p>Ze was nagenoeg twaalf jaar oud, toen haar meesteres een reis naar +Frankrijk maakte en haar meenam, in 1815. De dame, mèt haar man +meêgekomen, liet hem alleen, met het Russische leger, terugkeeren +en bleef zelve in ons land. Weêrhouden door de een of andere gril +uit passie of vroomheid voortgesproten, misschien onder den +beheerschenden invloed van een boetprediker (waarvoor zoo menige +Russische dame uit den tijd van keizer Alexander I zwichtte), zette zij +zich in ’t hoofd te Parijs te blijven, en wilde van Rusland niet +meer hooren spreken. Haar man, die er ten slotte genoeg van had haar +tevergeefs te schrijven, te verzoeken, te gelasten, eindigde met haar +geen geld meer te sturen, overtuigd haar door den honger tot terugkeer +te zullen dwingen. Maar zij hield vol, nam haar intrek in een klooster, +waar ze voor weinig geld terecht kon, en zond al haar bedienden weg. De +jonge Katya deelde in hun lot. Haar meesteres verjoeg haar even +onmeedoogend, als ze haar had geroofd. Zij stootte haar letterlijk in +haar verderf. Uit de omgeving van het Pantheon werd zij naar het +<span class="pagenum">[<a id="xd20e481" href="#xd20e481" name= +"xd20e481">29</a>]</span>Marais gevoerd, rue du Chaume,<a class= +"noteref" id="xd20e483src" href="#xd20e483" name="xd20e483src">1</a> +bij vallende duisternis, en daar op de stoep van een huis +achtergelaten.</p> +<p>Het was al donker, en het regende. Een voorbijgaande dame hoort een +kind weenen en treedt naderbij. Verwonderd, daar dit meisje te vinden, +zoo groot al, en mooi als een engel, spreekt ze haar toe, maar krijgt +slechts tranen tot antwoord. Het kind verstond geen twee woorden +Fransch. God had echter ontferming met haar gehad. De dame was mevrouw +Leroy, zuster van den schilder Belloc. In haar medelijden neemt zij +Katya meê met zich naar huis, tevens uit verontwaardiging over de +wreedheid, waarmeê men een ongelukkige van dien leeftijd, door +haar schoonheid natuurlijk nog meer gevaar loopende, in een groote stad +bloot kan stellen aan de kwade kansen van den nacht. Zij houdt haar bij +zich, geeft haar een opvoeding, leert haar onze taal en behandelt haar +met een zachtheid, zooals zij na haar ouderlijk huis nooit meer +ondervonden had.</p> +<p>Toen mevrouw Leroy later Parijs verliet, stelde zij haar in handen +van twee vriendinnen, die zij meer dan andere liefhad en hoogachtte. +Waarom zou ik ze niet noemen en hier niet een der aangenaamste +herinneringen levendig houden, welke ik aan deze beminnelijke vrouwen +heb bewaard? Het waren de energieke, verstandige mevrouw de +Montgolfier, toen een tachtigjarige, de vrouw van den uitvinder der +luchtballons, en haar waardige dochter, een groote schrijfster, die +nooit iets uitgaf om de aandacht op zich te vestigen en haar werken +bijna nooit met haar naam teekende. Men stelle zich voor, hoe goed deze +laatste, met haar warm en teeder hart, voor Katya was. Het jonge meisje +moest met groote behoedzaamheid verzorgd worden, had zèlve +eerder behoefte aan bediening. Ze was heel wat grooter geworden en zeer +zwak. De minste last, dien ze had te tillen, een trap, die ze +<span class="pagenum">[<a id="xd20e491" href="#xd20e491" name= +"xd20e491">30</a>]</span>op moest, bracht haar buiten adem. Men +vermoedde, dat ze een hartaandoening had.</p> +<p>In zulke goede handen gevallen, en als een kind, een kleinood dezer +dames behandeld, was het toch niet moeilijk op te merken, dat haar +familieherinneringen haar altijd vervolgden, dat niets haar die kon +ontnemen, dat ze met haar gedachten altijd in Rusland was, altijd aan +de oevers van het vaderlandsche meer, vanwaar men haar gewelddadig had +weggevoerd. In werkelijkheid had ze haar geboortegrond nauwelijks +verlaten. Haar geest had zich maar middelmatig verruimd (ofschoon ze +het Fransch met merkwaardige gemakkelijkheid kon spreken); haar hart +evenwel was, misschien te sterk zelfs, ontwikkeld, maar alleen ten bate +van de herinneringen aan haar kindsheid, die nooit bij haar konden +opkomen, zonder dat zij tot tranen geroerd werd.</p> +<p>Beide dames, de goedheid zelve, besloten, in overleg met de haar +bevriende mevrouw Belloc, alle mogelijke stappen te doen om haar +familie op te sporen. Zij werden hierin door het Russisch gezantschap +bereidvaardig gesteund, doch men kon niets uitvinden. De aanduidingen, +welke Katya kon geven, waren te vaag en verward.</p> +<p>Het was ongeveer 1823. Ik zag haar toen eens bij deze dames. Het was +de éénige maal, dat ik haar ontmoette. Ik herinner mij +levendig den indruk, dien zij teweegbracht op de vreemdelingen, die in +het salon waren, toen zij binnentrad. Eerst liet zich een algemeene +uitroep van bewondering hooren, weldra bedwongen, maar vervangen door +een soort van verteedering. Zij was vrij groot, zichtbaar zwak; in haar +jonge, sierlijk gevormde armen, ofschoon eenigszins mager voor een +meisje van twintig jaar, droeg ze, een weinig naar voren gebogen, een +blad met kopjes thee beladen. Zij scheen onder den lichten last gebukt +te gaan, zooals een populier doorbuigt voor het zachtste blazen zelfs +van den wind. Zij glimlachte over haar zwakte en wekte het denkbeeld, +dat zij er zich over verontschuldigde. <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e499" href="#xd20e499" name="xd20e499">31</a>]</span></p> +<p>Men voelde de neiging bij zich opkomen er verschooning voor te +vragen, dat men zich door haar liet bedienen. Haar bevalligheid, haar +manier van spreken, haar schoonheid, merkwaardiger door de lijnen dan +door frischheid, wekte de gedachte aan een Russische prinses, die zich +verkleed had. Maar de reinheid van haar oogen, gepaard aan den blik van +goedheid en teederheid, gaf een gansch àndere bekoring dan +doorgaans uitgaat van aristocratische vrouwen.</p> +<p>Deze uitdrukking van goedheid, zachtheid, inschikkelijkheid, +moedigde de onbeschaamde vermetelheden maar al te zeer aan, en dit was +voor ’t arme meisje een reden tot voortdurende verlegenheid. De +lichtzinnige jonge mannen, de zoogenaamde “geluksvogels”, +bedroefden met hun onbescheiden achtervolgingen dit gebroken hart. Zij +had een rein, liefdevol gemoed (zonder er zich zelve van bewust te +zijn); sexuëelen hartstocht kende zij niet; in dit opzicht was ze +koud als het ijs van de poolstreken. Het leek wel of zij was blijven +staan op den leeftijd, toen men aanving haar een opvoeding te +geven.</p> +<p>Zij hield er veel van zich af te zonderen. Uit eigen beweging, +zonder priesterlijken aandrang, ging zij dikwijls naar de kerk. Haar +mystieke aanleg zou zich zeker welig ontwikkeld hebben, als ze maar wat +beschaafder was geweest. Zeer waarschijnlijk om meer +alléén te kunnen zijn, zich vrij aan haar droomerijen en +haar gebeden te kunnen wijden, verliet zij haar dienst, huurde een +kamertje en werd naaister. Moeilijke broodwinning te Parijs, +waarmeê de vrouwen slechts weinig verdienen. Af en toe, wanneer +ze geen werk had, trad ze weêr in een of anderen dienst. Maar +zoodra ze er toe in staat was, keerde ze tot haar eenzaamheid terug, +die haar, met het uitzicht op de daken der Parijsche huizen, +veroorloofde altijd te droomen van de woeste streken van haar +geboortegrond en van haar verloren familie.</p> +<p>Haar beschermsters, die haar nooit uit het oog <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e508" href="#xd20e508" name= +"xd20e508">32</a>]</span>lieten gaan, hebben haar dikwijls aangeraden +te trouwen. ’t Ontbrak nooit aan pretendenten. Maar steeds +verwierp zij ’t huwelijk, ’t zij omdat ze, evenals alle +zwaartillende harten, vreesde daarin troost te zullen vinden, ’t +zij omdat de fatsoenlijke, maar misschien eenigszins grofgenatuurde, +doch overigens goede mannen haar fijngevoeligheid afschrikten en weinig +beantwoordden aan haar vage poëtische neigingen. Terecht of +misplaatst, ze geeft altijd den indruk van een vrouw van beschaving, +zelfs een dame uit de groote wereld te zijn, vol waren adel en +zachtzinnigheid. Niets van trots, noch van onderdanigheid. Eén +enkel iets herinnert aan haar verleden, namelijk dat ze, wanneer zij +haar weldoensters bezoekt, van wie ze veel houdt, haar nederig de +handen kust, op de wijs van Oosterlingen.</p> +<p>De jaren doen het hunne. De mooie Katya moet nu zoowat +zeven-en-veertig jaar zijn. Laatstelijk heeft zij het gezelschap +gezocht van een achtenswaardige vrouw, die, op tachtigjarigen leeftijd, +nog van haar handenarbeid leeft. Deze, vrouw Paul genaamd, een arme +werkster, mismaakt en een dwerg, deelt haar woning met haar. Ik weet +niet, hoe zij ’t aanleggen, maar bij al haar armoe, vinden zij +nog gelegenheid om haar misdeelde buren bij te staan.</p> +<p>Vóór eenigen tijd werd het hart van Katya op een +merkwaardige proef gesteld. Zij ontmoette op straat een bejaarde dame, +die zij meende te herkennen, maar die schamel gekleed was, met een +versleten sjaal en een ouden hoed. Zonderlinge ommekeer der dingen! het +was haar vroegere meesteres, nòg armer geworden dan zij zelve +was. Katya gaat naar haar toe, groet haar, kust haar de hand; de oude +vrouw, zichtbaar ontsteld en van streek gebracht, stamelt uit een +overkropt gemoed eenige woorden over het haar overkomen ongeluk en de +ellende, waarin ze verkeert. “O, mevrouw,” roept Katya uit, +zich tegenover haar uit de volheid van haar goede hart weêr +dienstbode voelend, “u blijft altijd mijn meesteres, en wat ik +bezit is het <span class="pagenum">[<a id="xd20e514" href="#xd20e514" +name="xd20e514">33</a>]</span>uwe.” Dienzelfden dag verliet zij +haar woning, met al haar spaarpenningen bij zich, en stelde die in +handen van de oude dame, die niet anders kon dan stille tranen +weenen.</p> +<p>De lezers zullen er zich misschien over verwonderen, dat wij, in een +werk van zoo kleinen omvang, waarin wij de lijdensgeschiedenis van +Rusland slechts verhalen om tot de martelaarsschappen te komen, die er +het gevolg van zijn, zoo lang hebben stilgestaan bij het leven van dit +meisje.</p> +<p>Wij antwoorden, dat de volledige kennis van één enkel +lotsgeval ons beter heeft ingewijd in de geschiedenis van het Russische +zieleleven, dan eenig verhaal, eenig boek, eenige mededeeling ooit zou +hebben bereikt.</p> +<p><span class="ex">Rusland is één lijden</span>, dat +blijkt maar al te duidelijk. Tot hoever is de ziel van ’t volk er +door aangetast? Dat is de vraag. Die ongelukkigen stellen tegenover de +slagen, de beleedigingen, een schijnbare ongevoeligheid. Men kent hun +taal heel weinig. En, kende men haar, in hun zoo gewettigd wantrouwen +tegen de standen, die hen overheerschen, zouden zij zich wel wachten +hun hart bloot te leggen. Hun bestaan is zóó onzeker, hun +dierbaarste banden zijn zóó weinig hecht, dat zij erg +vreezen te zullen mishagen, en wie hen ook bezoekt, treft hen altijd +aan met een glimlach op de lippen. Zij zijn er bang voor om ongelukkig +te schijnen en vragen haast vergiffenis voor ’t kwaad, dat men +hun aandoet. Hoe zal ik de ware beteekenis weêrgeven, de +heimelijke gedachtenkring van een wereld, die zich niet uit? +Ternauwernood zal ik er iets van kunnen voelen in de zoo diep-treurige +melodieën, die deze oogenschijnlijk vroolijke man doet hooren, +wanneer hij alléén is, als hij zijn grond bewerkt, of +’s morgens zich ver in zijn uitgestrekte bosschen begeeft.</p> +<p>Katya was voor mij de openbaring van een gansche wereld. Haar alleen +maar te zien en van haar levensloop kennis te krijgen, verklaarde mij +tal <span class="pagenum">[<a id="xd20e527" href="#xd20e527" name= +"xd20e527">34</a>]</span>van dingen, waarvan ik gelezen had zonder ze +te begrijpen.</p> +<p>En haar eenmaal ontmoetende, en die keer was de eenige, vond ik +niets anders dan dit woord: <span class="ex">Gebroken hart</span>.</p> +<p>Dit is het juiste woord voor den zieletoestand van den Rus.</p> +<p>Wij generaliseeren hier niet lichtvaardelijk. Wij hebben de zaak tal +van malen bestudeerd.</p> +<p>Er is geen jaar voorbijgegaan, waarin wij er niet van nieuws af-aan +onze aandacht aan schonken. En sedert de meer dan vijf-en-twintig +jaren, gedurende welke deze oplossing nader door ons op de proef werd +gesteld, is zij ons nòg de eenig juiste gebleken.</p> +<p>Wij leerden toen Rusland kennen, den waren zedelijken grondslag, +waarop het volk staat, en daarmeê een dusdanige <span class= +"ex">hartebreking</span>, dat niets er zich meê kan +vergelijken.</p> +<p>Het Poolsche volksbewustzijn is ongelukkig—maar ’t is +niet gebroken; integendeel, ’t heeft nieuw leven ontvangen door +het besef van zijn martelaarschap.</p> +<p>De Oostersche dienstbaarheid geeft evenmin eenig denkbeeld van dit +gebroken-zijn. Niets is ongerijmder, dan, gelijk men gewoonlijk doet, +Rusland met de Oostersche wereld te vergelijken. De Aziatische rijken, +zelfs die het willekeurigst bestuurd worden, genieten veel meer van de +vrijheden, waarop de mensch van nature recht heeft.</p> +<p>Azië verkeert over ’t algemeen in een toestand van +ontspanning, van onzekerheid, zelfs in wat het nog barbaarsch doet +zijn; Rusland, tot brekens toe gespannen, is met voorbedachten rade, op +wreedaardige wijs tot lijden afgericht.</p> +<p>Wat het voor gruwzaams heeft is dit, dat het eenige waaraan Rusland +hecht, de gedachte die alleen door zijn brein woelt, de uitsluitende +liefde welke het in zijn hart koestert,—dat dit alles vereenigd +schijnt om het telken ure ten val te brengen.</p> +<p>Een éénig verschijnsel, wij herhalen het, zonder +<span class="pagenum">[<a id="xd20e556" href="#xd20e556" name= +"xd20e556">35</a>]</span>’twelk het Russisch zieleleven leeg is, +een met zegelen gesloten boek, tot welks inhoud zelfs het scherpste oog +niet kan doordringen.</p> +<p>Wat is dit? Is het de politieke idée: de Staat? +Geenszins.</p> +<p>De <span class="ex">Staat</span> is niets voor den Rus; hij kent +slechts zijn Gemeente, of, zoo hij iets van een Staat vermoedt, dan +lijkt het een dichterlijke droom, die op verren afstand verplaatst.</p> +<p>De <span class="ex">godsdienst</span> is louter van uitwèndig +belang voor hem; hij is vol vromen eerbied voor het beeld van den een +of anderen heilige, maar deze zelf betéékent niets voor +hem, hij mist het geloof. Niets is onbegrijpelijker dan de +verschillende uitleggingen, die hij aan het Christendom geeft; hij +miskent het in zijn gehéél.</p> +<p>Het <span class="ex">eigendomsrecht</span>, dat voor de Westerlingen +zooveel waarde heeft en hen zoo vervult, is niets in de schatting van +den Rus. Maak hem bezitter, en hij keert onmiddellijk tot zijn +communistische begrippen weêr.</p> +<p>Waarvoor de Rus alléén iets voelt, dat is voor +<span class="ex">zijn gezin</span>; de rest kan hem niet schelen.</p> +<p>Al dat overige, zelfs de gemeenschap, heeft voor hem slechts waarde, +voorzoover de hardvochtige politiek aan zijn oorspronkelijk bestaan, +als lid eener familie, iets heeft toegevoegd. Den <span class= +"ex">meester</span> en den oppersten der meesters, hij kan hen zich +niet anders voorstellen dan van het familie-standpunt, deze benamingen +door andere, zoo liefelijk klinkende, weêrgevende van +<span class="ex">vadertje</span>, grootvadertje, enz.</p> +<p>Het paradijs van den Rus is zijn goed gesloten en verwarmd huis, +waarin hij acht maanden lang, een grof kleedingstuk wevende en er zijn +behagen in vindend voor de behoeften van zijn gezin te verbouwen en te +timmeren, boven op zijn kolossalen oven leeft, terwijl de scherpe, van +Archangel overwaaiende Noordenwind, langs de kleine woning heenstrijkt, +zonder de minste opening te vinden tusschen de dicht aaneengeplante +<span class="pagenum">[<a id="xd20e590" href="#xd20e590" name= +"xd20e590">36</a>]</span>boomen, met mos toegestopt en die het nestje +zoo goed sluiten.</p> +<p>Het helle-bestaan voor den Rus is de gewelddadige verbreking van +zijn familiebanden. De “heer” kan door zijn machtwoord +alles verstoren. Dit is de oorzaak, dat de ongelukkige zoo voor hem +kruipt. <span class="ex">Tot zelfs de ingewanden</span> behooren aan +den heer. Men neme hem zijn vrouw of zijn dochter, hij kan er niets aan +doen; men ontneme hem zijn jonge kind, hij heeft het maar goed te +vinden.</p> +<p>En eindelijk, als men hem zelf oplicht, hem op een noodlottigen +morgen vat, haar en baard afscheert, in boeien slaat en naar de mijnen +voert, of naar de fabrieken, of bij het leger inlijft, hij kan er +wederom niets tegen inbrengen. Zijn vrouw, hoe afschuwelijk zij +’t ook vindt, is verplicht met een ander man te bed te gaan. +Immers, zij is niets anders dan een stuk bezit; en dat mag niet +ongebruikt blijven. Zij moet, evenals de grond, ieder jaar +voortbrengen, zooveel mogelijk lijfeigenen telen, al wordt ze ook in +wanhoop bevrucht.</p> +<div class="figure xd20e599width"><img src="images/o036.png" alt= +"Ornament." width="148" height="88"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e603" href="#xd20e603" name= +"xd20e603">37</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e483" href="#xd20e483src" name="xd20e483">1</a></span> In +Parijs.</p> +</div> +</div> +<div id="ch4" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">IV.</h2> +<h2 class="main">De Minotaurus.<a class="noteref" id="xd20e609src" +href="#xd20e609" name="xd20e609src">1</a></h2> +<h2 class="sub">Over het Leger als Strafmiddel.</h2> +<p class="firstpar">Eén feit is ten opzichte van het Russische +leger welsprekender dan alle woorden. Het is de schaarschte aan mannen +in Rusland. De vrouwen zijn er klaarblijkelijk veel talrijker, en, wat +dit het duidelijkst aantoont, zijn de ongelijke huwelijken, waartoe men +ze verplicht: men laat dikwijls een jongen van twaalf jaar trouwen met +een vrouw van vijf-en-twintig of dertig, liever dan haar weduwe te doen +blijven.</p> +<p>Het gering aantal mannelijke wezens is niet de schuld van de natuur, +maar van de regeering; het is ’t gevolg van de buitensporige +verkwisting van mannen ten bate van het leger. In Rusland bestaan niet +die menigte van uitputtende of den dood brengende ambachten, die, +zooals bij ons, zooveel werklui ten grave sleepen. De Russische +lijfeigene beult zich niet af; hij werkt op zijn gemak en langzaam, +nooit met dien verterenden koortsgloed van de mannen in de Westersche +wereld.</p> +<p>Wat voor een leger is het dan, dat, in vredestijd (de Kaukasus telt +niet meê) op zoo zichtbare wijs een bevolking van zestig millioen +zielen zoo kan dunnen! Tot welk een ongehoord cijfer men dit leger ook +wil opvoeren, men zou ’t niet kunnen begrijpen, zonder te weten +op welk een onmenschelijke manier het wordt gerecruteerd, gedrild en +gevoed. Het moet van ’t volk <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e619" href="#xd20e619" name="xd20e619">38</a>]</span>driemaal meer +mannen nemen dan het soldaten telt. Wat is het lot van de rest? +Weinigen, zeer weinigen keeren naar den huiselijken haard terug: +<span class="ex">niet één man op de honderd</span>; +Paskjewitsch<a class="noteref" id="xd20e624src" href="#xd20e624" name= +"xd20e624src">2</a> zelf zegt het, ik heb zijn woord al aangehaald. +Nergens in Rusland ziet men verminkte oud-soldaten, zooals in andere +landen zoo veelvuldig aanwezig zijn. Alle genezen; zij hebben tot arts +den besten heelmeester: den Dood.</p> +<p>Als de hertog van Ragusa<a class="noteref" id="xd20e629src" href= +"#xd20e629" name="xd20e629src">3</a> in zijn boek, dat +méér Russisch-gezind is, dan de Russen-zelven, tot onzen +schrik berekent, dat de Russische soldaat den keizer twee of drie maal +minder kost dan de onze, dan ziet hij in zijn becijfering over ’t +hoofd, dat om één geoefenden en geharden Russischen +soldaat te verkrijgen, er vooraf twee of drie moesten doodgaan.</p> +<p>Hij verzuimt, als iets van minder waarde en dat zonder twijfel zijn +aandacht niet verdient, rekening te houden met zulk een verschrikkelijk +misbruiken van menschenvleesch.</p> +<p>Het ongehoord sterftegehalte heeft voornamelijk drie oorzaken: 1o. +is de Rus physiek (door zijn ras, zijn levenswijs, zijn opvoeding) de +voor den militairen dienst minst geschikte man; 2o. vervult hij zijn +dienstplicht tegen zijn zin, sterft hij van hartzeer en heimwee; kan +hij zich nooit troosten over het verlaten van zijn geboortegrond en +zijn familie; en 3o. wordt hij nooit met die behoedzaamheid behandeld, +waardoor hij aan zijn lot went en het aanvaardt; hij wordt onverhoeds +verplaatst van de eene levenswijze naar een andere, gansch +tegenovergestelde.</p> +<p>Een opmerking is misschien de aandacht waard der physiologen, +namelijk dat dit ras, in vergelijking met de andere in Europa, weinig +gevormd schijnt, niet rijp in zijn ontwikkeling, nog kinderlijk is. De +gelaatstrekken <span class="pagenum">[<a id="xd20e638" href="#xd20e638" +name="xd20e638">39</a>]</span>zijn dikwijls innemend, maar de hoofden +zwak, de hersens onbevattelijk, het denken gaat niet diep. Men ontmoet +in grooten getale mooie grijsaards, met rozige wangen; witgebaarde +mannen, die nog jong lijken, en niet juist eerbiedwaardig zijn.</p> +<p>Bij de Russen doet, evenals bij kinderen, het minder georganiseerde, +slechts zwakjes gecentraliseerde leven, onophoudelijk wonderbaarlijke +levens ontstaan: ik bedoel insecten; zij worden namelijk door wormen +opgegeten.</p> +<p>Het schijnt dat zij koud bloed hebben, of dat zij water in hun bloed +hebben. Zij drinken ongestraft hoeveelheden brandewijn, waardoor +menschen van hartstochtelijker geaardheid, met voller, krachtiger +bloed, inwendig zouden verbranden.</p> +<p>Onze Westersche nationaliteiten, die zooveel hebben doorgemaakt, +bezitten een karakter van krachtige degelijkheid, aan Rusland onbekend. +De Rus is voor ons, wat voor den olm, den eeuwen-ouden eik de slanke +populier is, een hoog spoedig opschietend gewas, als ’t ware +onvoorbereid door de natuur geschapen. Deze of gene Engelschman, ros +van haren en met vleesch gevoed, uit ouders gesproten, die ijzer +gebeukt hebben en die van smeden zijn opgeklommen tot mechanici, +zoo’n man alleen heeft pit in zich voor vijftig Russen. De sobere +Fransche boer, vol van kracht en gezond verstand, die zijn winter in de +open lucht doorbrengt, terwijl de Rus acht maanden lang bij zijn oven +zit uit te drogen, zou heel wat beter dan hij een legering onder den +blooten hemel van den Kaukasus verduren. Die boer is, in zeven jaar, +een even goed geoefend soldaat, als de Rus in twintig, en bovendien +heeft hij een kijk op de dingen, een levendige en krachtige manier van +opmerken en handelen, van een besluit te nemen, welke de Rus nooit +heeft. Deze, zelfs wanneer hij een flink soldaat is geworden, doet +zelden iets uit eigen beweging.</p> +<p>Ziet eens, op eenzelfden dag, naar twee dorpen, in Frankrijk en in +Rusland, den dag van het vertrek der <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e649" href="#xd20e649" name="xd20e649">40</a>]</span>rekruten. De +Fransche dienstplichtige hecht linten aan zijn hoed, en, ofschoon hij +dikwijls zou willen huilen omdat hij zijn familie verlaten moet, drinkt +hij en tracht vroolijk te zijn. De Rus werpt zich op den grond en trekt +zijn baard uit. Door zijn heer aangewezen, meestal voor straf, zou hij +als kolonist naar Siberië kunnen gezonden zijn; maar hij is er nog +slechter aan toe, hij wordt soldaat gemaakt. Een verschrikkelijk iets +voor een man, doorgaans gehuwd, vader van verscheiden kinderen, en al +dertig jaar en ouder. Want tot zijn veertigste jaar kan de boer +ingelijfd worden, en blijft hij in den treurigsten angst omtrent zijn +lot.</p> +<p>De jaarlijksche lichting van soldaten door heel het rijk heeft +volkomen het karakter van een algemeene drijfjacht op arme wilde +dieren, door de honden naar één plaats gejaagd. Om den +ketting, waaraan ze allen, geschoren en kaal geknipt, bevestigd zijn, +rent voortdurend de Kozak heen en weêr, als een ware wachthond +van deze rampzalige kudde. Hij, de eenige in het rijk, <span class= +"corr" id="xd20e653" title="Bron: wienst">wiens</span> vrijheden +eenigszins geëerbiedigd worden, wordt soldaat geboren, en, verre +van schatting te betalen, ontvàngt hij geld van den keizer. +Vleeschverbruiker, voortvarend en ruw, ziet hij met medelijden +neêr op die half-gevoede Russische boeren. Zijn klein, leelijk, +slechtgebouwd paard, maar vlug, onvermoeid, maakt een deel uit van den +ruiter. De Kozak, de voor alles bruikbare onderdaan, weet wonderwel +partij te trekken van het rijk. Visscher, jager, koopman, handelaar in +rariteiten en tolbeambte, bestrijdt hij de smokkelarij, maar uit +beroepsnijd en om zelf alléén te kunnen sluiken.</p> +<p>Wie kan het ontzettend getal stokslagen tellen, die noodig worden +geoordeeld om een goed Russisch soldaat te vormen? Wie wel eens in het +bad gezien hebben Russen van elken stand, maar vooral soldaten, de oude +grenadiers van de garde, stonden verbaasd over hun rug vol naden, +wreedaardig opgesmukt met litteekens.</p> +<p>Die dappere mannen, die slechts wònden hadden van voren, +vertoonden van achteren de afgrijselijke <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e660" href="#xd20e660" name="xd20e660">41</a>]</span>merken van de +krijgstucht, en oude krijgers, eerbiedwaardige mannen, werden, na aan +honderd veldslagen te hebben deelgenomen, om de geringste kleinigheid +afgeranseld.</p> +<p>Neen, barbaren, dàt is geen militaire opleiding. De Russische +discipline, naar uw eigen officieren dikwijls verzekerd hebben, is een +afschuwelijk kazernemonnikwezen, een harde kloosterregel, waarbij de +kleinste fouten, die niet eens fouten zijn, zoo wreed worden gestraft, +dat men geen kastijding meer kon uitvinden voor de werkelijke +fouten.</p> +<p>Het toppunt in dit opzicht, om het grillige en onmenschelijke ervan, +bereikte de czarewitz Constantijn. Om een handschoen, die niet +onberispelijk wit was, liet hij vijfhonderd stokslagen uitdeelen. De +door vrees bevangen soldaten, zuinigden ondershands uit, om zelf +handschoenen te koopen: die hun verstrekt werden, zouden hun, na +tweemaal gewasschen te zijn, een pak slaag bezorgd hebben. “Ik +ben niet gesteld op den oorlog,” zei Constantijn, “hij +bederft den soldaat en maakt zijn uniform maar vuil.” En toen +iemand, om een officier bij hem te ontschuldigen, zei: “’t +is ten minste een man, die veel moed bezit,” riep hij uit: +“moed? Wat kan me dàt schelen? Ik hou niet van +moed.”</p> +<p>Hij onthulde met dit gezegde, in zijn naïeve brutaliteit, wat +het gezag werkelijk denkt. Het bekommert zich in geenen deele om moed +of energie. Heldhaftigheid, zelfs te zijnen voordeele, is verdacht. Men +bewijst een slechten dienst aan de autocratie door een held te zijn. +Wees een goed onderdaan, middelmatig en onderworpen, sta wat achteraf +en wacht op bevelen,—dan is ’t in orde.</p> +<p>Als de regeering, die zoo hard is, naar verhouding ten minste +rechtvaardig en flink was, zou het kwaad heel wat minder erg zijn. Tot +nadeel van den soldaat echter is er in de administratie van ’t +leger oneindig veel toevalligs, onregelmatigs, en heerscht het misbruik +er; het gouvernement wéét dit, maar doet er <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e670" href="#xd20e670" name= +"xd20e670">42</a>]</span>niets tegen. Hoe kan het gezag, dat zoo sterk +is, de oogen sluiten voor de monsterachtige winsten, welke men behaalt +op de levensmiddelen, ja zelfs op het leven der menschen? Hoe heeft het +de eenvoudige hervorming nog niet aangedurfd, sinds lang reeds overal +ingevoerd, van nl. de administratie af te scheiden van het commando, +door aan de kolonels de winstgevende verdeeling der levensbehoeften te +ontnemen?</p> +<p>Ziedaar dan de ongelukkige soldaat, geslagen, slecht gevoed, slecht +gekleed, gevoerd naar de toegangen tot de bergengten van den Kaukasus. +De gewoonten zijner jonge jaren, die hierin bestonden, dat hij zich +’s winters (en de winter is zoo lang in Rusland) opsloot, zijn in +wreede tegenstelling met de bivaks in het gebergte, de voortdurende +afwisselingen van warmte en kou, van brandende zon en hagelstormen. +Zijn huisvestingen, slecht ineengezet, bestáán dikwijls +niet eens; ze zijn aangegeven op de kaart, waarop de keizer de +krijgsverrichtingen volgt. Hij geeft bevel—’t is ongeveer +vijf en twintig jaar geleden—een fort te bouwen, geeft daar +jaarlijks geld voor en laat het werk met ijver doorzetten. Generaal +Woronzoff, die evenals de keizer dacht dat het fort bestond, zendt er +een bataillon heen; men zoekt er lang naar: nergens een fort te +bekennen. Eindelijk vindt men echter een bordje, waarop zijn +toekomstige plaats stond aangegeven. Het bataillon sliep in de sneeuw +der bergen.</p> +<p>Ik zal geen kwaad van den Kaukasus zeggen, noch van zijn +krijgshaftige bewoners, die niet alleen de meerderen zijn van de +Russen, maar van alle volkeren der aarde. De Tscherkessen bijvoorbeeld +hebben, zooals men weet, aan Egypte de Mamelukken geleverd, die het een +tijd lang beheerschten, en hoofden gegeven aan menigen Oosterschen +staat. Bekijkt de vrij goede gravures maar eens, die overal voorhanden +zijn. Het zijn blijkbaar koningen. Door hun zuiver koninklijke wapenen, +hun klingen, die van geslacht op geslacht <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e677" href="#xd20e677" name="xd20e677">43</a>]</span>overerfden, +hun geweren van platina, die nooit hun schot missen, hun +bewonderenswaardige paarden, die, zonder teugel of stang, alleen +gehoorzamen aan de stem van hun meester,—zijn zij voor de Russen, +wat de adelaar is voor het schaap. Dikwijls verwaardigen zij zich niet +hun vijand te dooden, zij achterhalen hem, in galop, met hun +ongeëvenaard ros.</p> +<p>Zelfs de Kozak, hoe goed krijgsman hij is, maar zoo zonderling +toegetakeld, en daarbij <span class="ex">zaken</span> doende, is een +belachelijk wezen, vergeleken bij deze koningen van ’t +gebergte.</p> +<p>Men moet zich niet verwonderen over het verdriet en den afkeer, +welken aan de Russische officieren een oorlog veroorzaakt, waarin ze +wel slaag krijgen, maar het niet teruggeven. Ze zijn er nauwelijks +minder erg aan toe dan hun ongelukkige soldaten. Van adel en rijk, van +kindsbeen af gewend aan genietingen, zijn zij al vroeg opgesloten in +een militaire school, waar ze niets leeren. Niets is treuriger, +akeliger dan in het dagboek van een officier te lezen, tot welk een +wanhopige leegte, een ondragelijk nietsdoen de leerlingen van de +cadettenschool te Warschau onder Constantijn (zijn de toestanden wel +veranderd?), veroordeeld waren. Geen onderwijs, geen boek, geen vermaak +was geoorloofd; alleen meisjes konden ze krijgen, zooveel ze wilden; +uitstekende manier van doen om de lichamen uit te mergelen, de zielen +te verlagen, goeie dienaars te maken en <span class="ex">goeie +onderdanen</span>. Men vond hen voorbeeldig; men wenschte zich zelf al +geluk, dat ze zoo gedwee waren geworden. Maar diezelfde jongelui, van +wie men geloofde dat ze gedemoraliseerd zouden zijn, marcheeren op een +zekeren morgen, ten getale van tweehonderd, met een ongelooflijke +stoutmoedigheid, tegen een Russisch leger op, dat meende in het bezit +te zijn van Warschau, brengen het volk te hoop en weten het hun zijde +te doen kiezen.</p> +<p>Welke is de zedelijke toestand van den militair in Rusland? Welke +gedragslijn zal hij kiezen bij een <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e691" href="#xd20e691" name="xd20e691">44</a>]</span>groot +conflict met Europa?<a class="noteref" id="xd20e693src" href= +"#xd20e693" name="xd20e693src">4</a> Men kan dit in geenen deele +voorzien; welke de gevoelens der officieren of van de soldaten ook +mogen zijn, zij dragen een juk van vrees, dat moeilijk af te schudden +is.</p> +<p>Dit ras is, onder alle van de geheele wereld, het gemakkelijkst +<span class="ex">door vrees in bedwang te houden</span>.</p> +<p>Verstaan wij elkaâr goed ten opzichte van deze uitdrukking, +van het verschijnsel, dat men <span class="ex">vrees</span> noemt. Er +is geen sprake van bangheid, ik beweer niet dat de Russen laf zijn. De +vrees is een op zichzelf staand verschijnsel van de verbeelding. Het is +de toestand, waarin iemand verkeert, die door een onweêrstaanbare +macht meent beheerscht te worden, zooals b.v. van een natuurkracht. Men +kan zich moedig gedragen tegenover de menschen, en het toch niet zijn, +als men staat tegenover geheimzinnige machten.</p> +<p>Welnu, voor den moedigsten Rus is het gezag als een +onweêrstaanbaar, natuurlijk noodlot. Zwak als enkeling, buigt hij +zich onder de vage voorstelling die hij heeft van het kolossale rijk; +hij onderwerpt er zich aan, hij voelt er den druk van bij de bevelen +van zijn minste overheid. En het is maar niet een uiterlijk +gehoorzamen: hij paart aan zijn fatalisme een godsdienstig gevoel, hij +gehoorzaamt met vrome onderwerping.</p> +<p>Een uitnemend beoordeelaar, die, koel, als buiten de zaak staande, +de dingen bekeken heeft, heeft deze opmerking <span class="corr" id= +"xd20e710" title="Bron: maakt">gemaakt</span>: de Rus en de Franschman, +gelijkelijk dapper in het gevaar, vertoonen dit verschil: de Rus trekt +zijn schako tot over de oogen en stormt erop los, zonder te zien; de +Franschman gaat voorwaarts en kijkt het gevaar aan.</p> +<p>De Russen plaatsen in de gelederen slechts oude soldaten. Men mag +aannemen, dat zij die blijven leven, die vergrijzen in een zoo harde +krijgstucht, mannen zijn van ongewoon weêrstandsvermogen, +zéér flinke <span class="pagenum">[<a id="xd20e715" href= +"#xd20e715" name="xd20e715">45</a>]</span>soldaten. Men kan geen andere +met hen vergelijken. Tegenover een dusdanigen vijand moet ieder +Europeesch leger zich altijd versterken door nieuwe aanwervingen.</p> +<p>Is het Russische leger, dat vroeger dweepziek was, dit tegenwoordig +nog? O, neen. Is het dan ten minste geestdriftig? Waarvoor zou het dit +zijn? Dertig jaren lang onder de wapenen gehouden, ten aanschouwe van +heel Europa, afgemat, verkild door eeuwig paradespel, gelooft het niet +meer aan dien God van den oorlog, die altijd de wegen der diplomatie +heeft bewandeld.</p> +<p>Niets heeft dit leger méér ontzenuwd dan de +buitensporige geest van wantrouwen, welken een bezorgd toezicht er in +heeft gebracht. Allen bespieden alles, letten op alles. Iedere officier +leeft gestadig in de vrees door zijn buurman te worden verraden en +voorkomt hem daarom heel dikwijls. De soldaat merkt dezen treurigen +moreelen toestand van zijn chefs terdege op; hij behoudt den eerbied, +niet de achting. De innerlijke gehoorzaamheid is er door geschokt.</p> +<p>Niemand kent den Russischen soldaat goed. Met al zijn uiterlijk van +een automaat en dat gezicht van hout, heeft hij toch soms een zeer +critisch oordeel. Het komt uiterst zelden voor dat hij dit laat +doorzien. Laat ik een kostelijk staaltje van dit soort aanhalen. +Hierbij is sprake van het dweepzieke tijdperk der soldaten van +Suwarow.<a class="noteref" id="xd20e724src" href="#xd20e724" name= +"xd20e724src">5</a> In het verhaal, dat zeer natuurlijk schijnt en +klaarblijkelijk getrouw en waar is, merkt men hiervan niets, maar wel +een lichte spotzucht, een treffende neiging tot medelijden, de vage +hoop van eindelijk den dienst te zullen verlaten, en, wat den Rus +altijd bijblijft, de liefde voor zijn land en zijn familie.</p> +<p>Het was bij den dood van Catharina.<a class="noteref" id= +"xd20e729src" href="#xd20e729" name="xd20e729src">6</a> Ziehier het +<span class="pagenum">[<a id="xd20e732" href="#xd20e732" name= +"xd20e732">46</a>]</span>gesprek der soldaten, dat Niemcewicz<a class= +"noteref" id="xd20e734src" href="#xd20e734" name="xd20e734src">7</a> in +zijn gevangenis afluisterde: “Eindelijk zullen we dan een czaar +krijgen!” zei de een. Waarop de ander antwoordde: “Dat is +in lang niet gebeurd. Onze oude <span class="ex">matuszka</span> +(moedertje) heeft er haar plezier, geloof ik, wèl van +genomen.”—“Meer dan welletjes,” zei de eerste, +“maar ieder zijn beurt. Ik hoop dat nù onze arme +gevangenen zullen vrijgelaten worden.”—“Er zullen +groote veranderingen komen,” zei een derde. “Men vertelt +dat allen, die dertig jaar dienst hebben naar huis kunnen gaan, als ze +willen.”—“God geve ’t!” beaamden allen +met een diepen zucht.</p> +<div class="figure xd20e740width"><img src="images/o046.png" alt= +"Ornament." width="156" height="108"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e745" href="#xd20e745" name= +"xd20e745">47</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e609" href="#xd20e609src" name="xd20e609">1</a></span> Het +alverslindend monster.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e624" href="#xd20e624src" name="xd20e624">2</a></span> Een +Russisch generaal, bekend uit de dagen van den Poolschen opstand van +1830-’31.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e629" href="#xd20e629src" name="xd20e629">3</a></span> Fransch +generaal, die onder Napoleon I gediend heeft.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e693" href="#xd20e693src" name="xd20e693">4</a></span> Dit werkje +is geschreven vóór de uitbarsting van den Krimoorlog.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e724" href="#xd20e724src" name="xd20e724">5</a></span> Overwon de +Polen (1795) en streed tegen Napoleon.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e729" href="#xd20e729src" name="xd20e729">6</a></span> Catharina +II regeerde over Rusland van 1762–1796. Zij was een flinke, maar +onzedelijke vrouw.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e734" href="#xd20e734src" name="xd20e734">7</a></span> Poolsch +schrijver en patriot (geb. 1757, gest. 1841), die tegen de Russen +streed en krijgsgevangen werd gemaakt.</p> +</div> +</div> +<div id="ch5" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">V.</h2> +<h2 class="main">Siberië.</h2> +<p class="firstpar">Men heeft dikwijls gesproken van de martelaars van +Siberië. Maar waarom ze afzonderlijk te noemen? De scheidingslijn +is geheel denkbeeldig. Behalve een verscherping van kou, is +Siberië overal in Rusland, het begint bij den Weichsel.</p> +<p>Men spreekt van veroordeelden. Maar iedere Rus is een +veroordeelde.</p> +<p>In een land waar de wet, die slechts een bespotting is, geen ernstig +oordeel kan vellen, zijn allen veroordeelden of is niemand het. Er is +geen onderscheid te maken tusschen lijden en kwelling.</p> +<p>De algemeene kwelling is niet het een of ander stoffelijk kwaad, het +is ’t breken van het hart, het is de zedelijke angst van een bij +voorbaat gebroken ziel wegens de mogelijkheid van een oneindigheid van +rampen. In deze zoo hardvochtige wereld, waar alles de onbewegelijke +stijfheid schijnt te hebben van het ijs, is niets vast; in +werkelijkheid is alles vol van wisselvalligheid en twijfel.</p> +<p><span class="ex">Allen zijn veroordeelden</span>, zeggen we. De +lijfeigene is het niet zoozeer door zijn dienstbaarheid en zijn +ellende, als omdat hij niet zeker is van zijn ellende-zelve. Morgen kan +alles voor hem veranderen, hij kan worden weggevoerd naar het leger of +de fabrieken, zijn vrouw aan een ander gegeven worden, zijn gezin +verspreid worden.</p> +<p><span class="ex">De soldaat is een veroordeelde</span>, niet alleen +omdat hij den een of anderen morgen, uit zijn <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e767" href="#xd20e767" name= +"xd20e767">48</a>]</span>huis opgelicht, overgeleverd wordt aan de +voortdurende afranseling, die men militairen dienst noemt, maar ook +omdat hij niet weet wanneer het uur van zijn bevrijding zal slaan. +Vroeger na dertig jaren, tegenwoordig na twintig: zoo luidt de wet. +Maar wat beteekent de wet in Rusland?</p> +<p><span class="ex">De officier is een veroordeelde.</span> Tegen wil +en dank volgt hij den harden, eentonigen weg van een eeuwigheid van +exercities, parades en telkens weêrkeerende +garnizoensveranderingen. Ongelukkige oorlogsmonnik, terwijl zijn +fortuin hem riep naar de genietingen van de wereld! Maar, als hij niet +in dienst treedt, wat zal er dan gebeuren? Dan is zijn familie voortaan +verdacht, kan zij geruïneerd, van haar rang ontzet worden, en +hij-zelf<span class="corr" id="xd20e773" title="Niet in bron">,</span> +<span class="ex">hij is verloren</span>.</p> +<p><span class="ex">Verloren?</span> Wat beteekent dit woord? +<span class="ex">Gedood?</span></p> +<p>Maar klaarblijkelijk is het iets ergers dan gedood, omdat een +officier aan den oorlog deelneemt, zich laat dooden als ’t moet; +<span class="ex">anders</span>, zegt hij, <span class="ex">zou hij +verloren zijn</span>.</p> +<p>De lijfeigene, die voor het leger gevat wordt, zegt: “Ik ben +verloren!” Hij staat op de onderste trede van het ongeluk, en kan +niet lager dalen. De officier kan wel dieper zakken. Hij heeft +nòg iets te vreezen, en wat hij méér vreest dan +den dood: Siberië.</p> +<p>Met den lijfeigene soldaat te doen worden, heeft men slechts zijn +lichaam genomen; over zijn hart bekommert men zich weinig. Maar wat den +officier aangaat, van hem wil men de ziel; de opgaaf, welke het +Russisch gouvernement zich stelt, is te weten te komen op welke wijs +zich meester te maken van de ziel van een mensch, die door een +ondragelijk leven onverschillig is geworden voor den dood.</p> +<p>Men heeft deze ziel vroegtijdig verstompt in scholen, waar niets +wézenlijks onderwezen wordt, een weinig, maar heel weinig van +practischen aard, en niets van moreel belang; in-dier-voege, dat de +wanhopigste verveling haar drijft tot ontzenuwende genietingen, welke +haar nog meer verstompen. Maar deze dubbele operatie <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e801" href="#xd20e801" name= +"xd20e801">49</a>]</span>is niet altijd in staat een sterke ziel uit te +blusschen. Wat zij menschelijks zou kunnen overhouden, moet bedwongen, +ten onder gebracht worden door vrees van moreel gehalte. Welke? Die +voor een onbekende straf.</p> +<p>De inquisitie der katholieke kerk beschikte, behalve over +onderaardsche kerkerholen en foltertuigen, om de stoffelijke kwellingen +te voltooien, nog over een moreele straf: de eeuwige hellepijnen, de +oneindigheid van haar duur. Rusland heeft evenzeer zijn hel, de +oneindigheid van ruimte, de verschrikking van de woestenij, van het +ledig.</p> +<p>Een oneindigheid van afstand. Wie de reis te voet aflegt, beladen +met zware ketenen, vertrekt jong en komt oud aan. Een man van vijf en +twintig jaar, vol levenslust en levenskracht, is uit Polen weggevoerd. +Drie jaren later valt een schim uitgeput in Kamschatka<a class= +"noteref" id="xd20e807src" href="#xd20e807" name="xd20e807src">1</a> +neder.</p> +<p>Een oneindigheid van lijden is een gevolg van het klimaat. Een +onmeêdoogend klimaat; eenige graden méér beneden +het vriespunt zijn voldoende om den dood te veroorzaken.</p> +<p>Als de Rus, zelfs in zijn eigen woning, acht maanden opgesloten +naast zijn oven, in een gloeiend verhit vertrek, nauwelijks de woede +van den fellen Noordenwind weet te verschalken, hoe moet het dan niet +zijn in dit tweede Rusland, waar de kou brandwonden doet ontstaan, waar +het staal als glas afknapt, waar de honden, die de sleden voorttrekken, +zouden omkomen, als hun buik en pooten niet omwoeld waren met bont?</p> +<p>Daar aan te komen zonder hulpmiddelen, zonder beschutting, zou +slechts verlossing geven; men zou sterven. Men mag er echter niet +spoedig dood gaan. In een klein fort onder dak gebracht, te midden van +een bevroren woestenij, met een houweel zwoegende of tot kruiwagenstraf +veroordeeld, gevoed met zure melk en bedorven visch, twee, drie jaren +lang, soms <span class="pagenum">[<a id="xd20e816" href="#xd20e816" +name="xd20e816">50</a>]</span>langer, dan sterft gij wel onder zulke +omstandigheden.</p> +<p>Maar voor hen, die niet zulk een afschuwelijk lot hoeven te +ondergaan, die nog een halve-vrijheid genieten, een leven, dat +stoffelijk ten minste bijna te dragen is, is de zedelijke uitwerking +nauwelijks minder verschrikkelijk. Al is Siberië voor hen geen +oneindigheid van lijden, zoo is het er toch een van vergetelheid, waar +zij zich voelen verdwijnen, afsterven voor de wereld der menschen, voor +hun familie en hun vrienden. Zijn naam verliezen, zich <span class= +"ex">numero tien</span>, <span class="ex">numero twintig</span> hooren +noemen, en, als het huwelijksleven voortgezet mag worden, kinderen te +verwekken zonder naam, een beklagenswaardig ras, dat zich zal +voortplanten in eeuwige ellende: barbaarsche uitbeelding van de +barbaarsche leerstelling van de zonden der vaderen! De verloren mensch +verliest zijn kinderen; verdoemd, verdoemt hij hen, en, door een +hardvochtig <span class="ex">crescendo</span>, komt het voor, dat de +kinderen van een tot twintig jaren arbeid in de mijnen veroordeeld man, +mijnwerkers zullen zijn veertig, vijftig jaar lang, tot aan hun dood +toe, hun kinderen nog na hen, en heel hun nakomelingschap.</p> +<p>Siberië sleept de ontaarding mede niet alleen van de menschen, +maar ook van de voorwerpen, die er heen worden gevoerd. Een klok werd +er naartoe gebracht, omdat ze alarm had geluid bij een oproer. Kanonnen +werden er naartoe gebracht, en ontvingen te Tobolsk knoetslagen. De +vernedering moet wel zeer ernstig zijn voor de mènschen, in een +land waar een pak slaag naar welgevallen wordt uitgedeeld.</p> +<p>Hadden de ballingen niets anders te vreezen dan den geheelen +ommekeer in hun levenswijs, den overgang van een slap, Aziatisch +bestaan tot een van zwoegende arbeiders, dan zou dit reeds voldoende +zijn om Siberië tot den afschrik der Russen te maken. Hun +weekelijkheid verdraagt ternauwernood het leven dat gezeten lieden in +het Westen van Europa leiden. Een Russische dame bekende mij eens niet +hier te Parijs te kunnen blijven; tallooze veraangenamingen, die +<span class="pagenum">[<a id="xd20e833" href="#xd20e833" name= +"xd20e833">51</a>]</span>haar eigen land aan de hand deed, ontbraken +haar; de bediening door onze dienstboden leek haar te plomp, hun +stemmen klonken te hard en te aanmatigend; zij kon de natuurlijke +verhoudingen niet verdragen, die in een wereld van gelijkheid ontstaan. +Zij had behoefte aan de vleierijen van haar kameniers, haar +voorkomendheden, aan de genegenheidsbewijzen van haar voedster, aan een +leven in sterk verwarmde vertrekken en badkamers, de lauwe atmosfeer +van het Russisch huis. Wat zou er van die arme vrouw terecht zijn +gekomen, indien ze, inplaats van den tocht naar Parijs, welken zij zoo +pijnlijk vond, dien naar Tobolsk had gemaakt?</p> +<p>Er bestaat een overlevering in Rusland, dat Catharina (of misschien +een der keizerinnen, die haar vooraf gingen), aan zekere groote dames, +om haar trots te breken, soms bevel zond zich zelven, in haar paleis, +door haar dienstboden te laten geeselen. Het hoofd der geheime +kanselarij zei dit bevel van hooger hand eerbiedig aan, maar bleef +getuige van de uitvoering. Als de patiënte de vernederende +behandeling had ondergaan, bracht zij haar toilet weêr in orde, +zich gelukkig rekenende er tot dien prijs van af te komen en aan de +verbanning naar Siberië te zijn ontsnapt.</p> +<p>Men oordeele eens inderdaad over al de afschuwelijkheid, die er voor +een arme, vreesachtige vrouw in gelegen is, uit haar paleis te worden +weggerukt, beroofd van al haar weelderige overdaad, van haar eeuwigen +zomer, en misschien nog wel des nachts in een met ijzer beslagen koets +te worden geduwd voor een tocht van vijftienhonderd mijlen!... Of +misschien gedwongen te worden, zij die nooit geloopen heeft, die +afgrijselijke reis te voet af te leggen, onder zweepslagen, al +bedelend, onder weg slechts aalmoezen ontvangend van de liefdadigheid +der lijfeigenen!...</p> +<p>Op welke manier zij dan ook trekken, het is in waarheid, voor een +vrouw, een verschrikkelijke straf alléén te moeten +weggaan, met achterlating van haar man, haar kinderen, alles wat zij +liefhad, alléén, in <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e842" href="#xd20e842" name="xd20e842">52</a>]</span>den nacht, in +het ruwe Noorden en in den winter, met de verschrikking van de +onbekende toekomst. Van Europa over te gaan naar Siberië, staat +gelijk met in het ijdel niet te vervallen. Een leegte van menschen, een +leegte van gedachten. Een uitgestrekt niets, zonder verleden, zonder +tradities, zonder geloof (behalve dat aan hekserij). Een leegte, zoo +volkomen, zoo volslagen, dat zelfs de godsdiensten, die er zijn +binnengedrongen, het Tartaarsche Mahomedanisme bijvoorbeeld, er hun +leerstellingen, hun overleveringen, hun waas van heiligheid verliezen, +er verbleeken, weggewischt worden, tot niets verdwijnen, evenals de +onzichtbare zon van Siberië.</p> +<p>Weinigen bieden weerstand aan deze droef-stemmende macht der +ontkenning. Opgaande in dit uitgestrekte niets, vervormen zij zich naar +het beeld daarvan en worden ten slotte ook een niets.</p> +<p>In een reisverhaal, in 1850 te Wilna uitgekomen, met goedkeuring van +de Russische censuur, beschrijft een zekere juffrouw Eva Felinska den +betreurenswaardigen <span class="corr" id="xd20e848" title= +"Bron: tostand">toestand</span>, waarin zij te Tobolsk een Poolschen +kolonel aantrof. Betrokken in het verzet van 1825, was hij door den +senaat veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, <span class= +"ex">alleen voor het achterhouden van onthullingen</span>. De keizer +schonk niet de minste aandacht aan deze veroordeeling; hij deed hem +naar het Noorden van Siberië overbrengen, op drie-en-zeventig +graden breedte, vanwaar men hem, <span class="ex">bij wijze van +gratie</span>, naar Tobolsk liet komen. Deze ongelukkige, eens de +mooiste man van het leger, was niet meer te herkennen. “Daar hij +zich niet meer staande kon houden, had hij in een armstoel plaats +genomen. Zijn haren, reeds vergrijsd en hoe ook gedund, waren met zorg +gekamd, vielen hem op de schouders en daalden tot zijn elbogen. Zijn +gelaat was heel bleek en gezwollen, zijn blik dof. De aandoening deed +zijn oogen en zijn lippen trillen. Men zag hem aan, dat hij wilde +spreken, maar het niet kon. Hij gaf ons met zijn hand een teeken +naderbij te komen, om ons te kunnen <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e857" href="#xd20e857" name="xd20e857">53</a>]</span>begroeten. +Zijn geest genoot toen een oogenblik van helderheid, doch de ontroering +maakte het hem moeilijk zijn tong te gebruiken, die half verlamd was. +Wetende, dat wij naar Berezow<a class="noteref" id="xd20e859src" href= +"#xd20e859" name="xd20e859src">2</a> gingen, waar hij had gewoond, +bewoog hij ons onzen intrek te nemen bij zijn gastvrouw. Het geheele +onderhoud werd van zijn kant met groote moeite gevoerd; we moesten +veeleer raden, wat hij wilde zeggen. Maar weldra bemerkten we, dat hij +’t gebruik zijner vermogens had uitgeput, want, terwijl hij in +zijn verbeelding ongetwijfeld vertoefd had aan de oevers van den Taag +en van de Seine, die hij zoo door en door kende, deelde hij ons +meê, dat we te Berezow meloenen zouden vinden, druiven en andere +zuidvruchten. Wij maakten toen een eind aan ons bezoek, met beklemd +hart, terwijl hij ons nog met een gebaar wilde doen blijven, en poogde +te zeggen: <span class="ex">Blijft nog wat!!!</span>”</p> +<div class="figure xd20e866width"><img src="images/o053.png" alt= +"Ornament." width="154" height="108"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e870" href="#xd20e870" name= +"xd20e870">54</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e807" href="#xd20e807src" name="xd20e807">1</a></span> Het +verstverwijderde gedeelte van Siberië.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e859" href="#xd20e859src" name="xd20e859">2</a></span> Stadje in +het Noordwesten van Siberië.</p> +</div> +</div> +<div id="ch6" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">VI.</h2> +<h2 class="main">Siberië.</h2> +<h2 class="sub">De Straffen.</h2> +<p class="firstpar">“Hier is de nacht somber als de winter. Hij +is droefgeestig, maar indrukwekkend. Wanneer hij verhelderd wordt door +het noorderlicht, vertoonen zich aan den donkerblauwen, bijna zwarten +hemel duizenden vallende sterren en schijnt hij in vlam te staan. Dit +vuur verwarmt niet, verlicht niet. Die sterren zijn zwaarmoedig; men +zou ze houden voor de oogen der geesten van veroordeelden, die voor +immer dit ongelukstafereel willen vastleggen...</p> +<p>“Kolommen vuurs, vreemdsoortige, verschrikkelijke, majestueuse +gedaanten stooten op alle punten van den hemel tegen elkander; men zou +zeggen gloeiende houtskolen, bijwijlen stroomen bloeds... Zou de +natuur, evenals de mensch, visioenen hebben? Deze Noordsche natuur, +misdeeld, ingeslapen, schijnt droomen van ballingen te +droomen.”</p> +<p>Dit is een der trekken van de groote schildering, welke de goede +generaal Kopec, metgezel van Kosciusko,<a class="noteref" id= +"xd20e884src" href="#xd20e884" name="xd20e884src">1</a> voor ons heeft +ontworpen van Oostelijk Siberië, bij de punt van Kamschatka, +waarheen hij was verbannen. Niets kan treffender zijn dan de +mémoires van dezen eenvoudigen man. Geen grooter verschil dan +met die van zijn voorganger in dezelfde streken, den Pool +Beniowski.<a class="noteref" id="xd20e887src" href="#xd20e887" name= +"xd20e887src">2</a> Deze, ontembaar, woelziek, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e890" href="#xd20e890" name= +"xd20e890">55</a>]</span>vermetel speler en nog vermeteler soldaat, +eigent zich in één oogenblik de wildernis toe en wordt +koning in het oord van zijn ballingschap. Hij herwint zijn fortuin, +vindt een tweede vrouw, vervolgt zijn vervolgers, verslaat zijn +bewakers, en <span class="corr" id="xd20e892" title="Bron: inplaats">in +plaats</span> van gevangene te blijven in Kamschatka, voert hij haar +meê, scheept hij zich met haar in.—Kopec wendt zich tot +God; hij voelt zich in het hart getroffen, te zeer gewond om dergelijke +avonturen te wagen. Zonder studie of opleiding, alleen door zijn +ongeluk gevormd, legt hij in zijn onopgesmukt verhaal de teedere en +vrome melancholie van de ziel der Lithauers. Zijn boek geeft getuigenis +van een zedelijke omwenteling. Polen is in zijn wezen veranderd, het +heeft de gaaf der tranen ontvangen.</p> +<p>“Ik wandelde langs de kust der zee, en als het weêr +stormachtig werd, zag ik allerlei vreemdsoortige dieren, walvisschen, +zeeleeuwen en zeehonden. Soms werd ik door steenen getroffen; beren +slingerden die naar mij toe, om mij te wonden en vervolgens aan te +vallen. Deze zee heeft in den herfst veel deining; zij breekt met +zooveel kracht, dat Kamschatka er tot op zijn grondslagen van trilt. De +dagen zijn grauw en de nachten zwart. Als de storm in aantocht is en de +Oceaan zijn gerommel doet hooren, huilen de groote troepen honden, die +leven van visschen (er zijn er misschien wel twintig duizend) tegen den +Oceaan, en tallooze beren geven antwoord door onheilspellend gebrom. +Gedurende dien tijd rommelen de vulkanen en braken vlammen en asch. O, +wat een helsch schouwspel! en wat is een eerlijk man in een benarden +toestand te midden van den tweespalt der toornige elementen!”</p> +<p>Kopec beklaagt zich over de natuur, zelden over de menschen. Toch +was hij met groote barbaarschheid behandeld. Gekwetst, ziek, zonder dat +men op zijn wonden acht sloeg, die door de kou weêr opengingen, +was hij dag en nacht in een koets, van binnen dubbel met ijzer +beslagen, voortgesleurd. Geheel uitgeput, <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e899" href="#xd20e899" name="xd20e899">56</a>]</span>vroeg hij den +officier, die hem geleidde, eenige rust. “Ik heb order zonder +oponthoud verder te gaan, zei deze; ik zal in allen geval uw lijk +meêvoeren. U heeft vrijheid onderweg te sterven.”</p> +<p>Wat ook nog erg treurig voor hem was, was dat hij onmetelijke +convooien ontmoette van arme Polen, die naar Siberië gevoerd +werden, kaal geschoren, met een brandmerk op ’t voorhoofd en een +afgehakten neus. Verder voortgaande werd de weg niet anders aangewezen +dan door doodsbeenderen van beren, paarden of menschen, en enkele +graven van in de woestenij gestorven ballingen, welke afwachtten wie na +hen zouden komen.</p> +<p>Bij eene pleisterplaats zag hij een oogenschijnlijk voorname vrouw, +die dienstbode was. “Wie is u?” vroeg +hij.—“Indertijd echtgenoote van een kolonel, nu van een +grofsmid.” En zij verwijderde zich, zonder te zeggen wie ze +was.</p> +<p>Kopec scheen een verloren man, voor altijd Siberiër te worden, +zonder eenige gelukkige kans. Andere generaals, die men later zocht om +ze de vrijheid te hergeven, konden nergens gevonden worden.</p> +<p>“Eens op een dag keek ik, in droefgeestige gedachten, terwijl +ik mij op de overblijfselen van een verongelukt schip bevond, naar de +zee, die vol was van allerlei monsters. Plotseling ontdek ik een +jongen, knappen, statigen man, in een vreemde kleederdracht; de +verschijning greep me zeer aan. “Tot welke natie behoort +u?” vroeg hij mij.—“Tot het ongelukkig volk.” +“O, je bent dus een Pool!... Ik ben koopman... ik ga naar Rusland +terug... Schrijf een brief aan de uwen... Ik weet wel wat voor gevaar +ik loop... maar dat kan me niet schelen! gauw, ga schrijven.” Hij +trotseerde het gevaar, belastte zich met den brief en heeft hem eerlijk +bezorgd.”</p> +<p>Maanden en jaren verloopen. Eens op een dag komt de man, bij wien +Kopec inwoonde, bleek en ontdaan bij hem in de kamer: “Er is een +schip in zee gezien.”—“Nu, des te beter!” gaf +de Pool ten antwoord.—<span class="pagenum">[<a id="xd20e912" +href="#xd20e912" name="xd20e912">57</a>]</span>“Neen, des te +erger,” zei de man. “De kommandant hier zal ons +beschuldigen een komplot te hebben gesmeed, zooals hij wel meer doet; +hij zal ons goed en leven nemen. Hij weet, dat het drie jaar duurt +vóór een klacht te bestemder plaatse komt.”</p> +<p>Het schip bracht de gratie van Kopec, zijn bevrijding. Hij wilde het +eerst niet gelooven. Toen hij ’t zelf gelezen had, viel hij in +zwijm. Om zich te herstellen, ging hij naar de zee. “Het was +stormachtig weêr; de monsters kwamen bij troepen naar de kust +toezwemmen. Ik verbeeldde mij menschen te zien, gezichten te herkennen, +ik zag tafereelen uit ons volksleven, processies, monniken die mij het +kruis tegemoet droegen. Ik wilde mij naar voren werpen... maar werd +tegen gehouden.</p> +<p>“Teruggekomen, had ik moeite om mijn kamer binnen te treden. +Ieder kwam mij gelukwenschen. De vrouwen brachten mij geschenken, goede +en zonderlinge: rum, suiker, waskaarsen (in het land van eindelooze +nachten, van alle dingen het meeste waard).</p> +<p>“De geestelijke, een gemoedelijke grijsaard van tachtig jaar, +balling als de overigen, kwam in zijn priestergewaad, met zijn +koorzangers, zes kinderen van de naburige eilanden, door hem gevormd, +die heel goed zongen, bepaald aandoenlijk. Ik stak al mijn kaarsen +tegelijk aan. Hun fijne stemmetjes drongen ons tot in het hart. Ik ben +altijd spoedig tot tranen geroerd geweest; maar ditmaal barstte ik in +snikken uit, of, om ’t juister uit te drukken, in woeste +kreten.</p> +<p>“Vervolgens gingen we rondom mijn steenen tafel zitten, en +iedereen bleef doorweenen. Ik maakte wat Poolsche punch klaar. Elks +gedachten waren bij het vaderland, dat niemand durfde hopen ooit te +zullen weêrzien.”</p> +<p>“Gij zijt wel gelukkig,” zeiden ze tot Kopec. “Ge +vertrekt in drie jaar.” Het schip lichtte inderdaad eerst het +anker na zoo lang in deze kuststreken te hebben vertoefd. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e924" href="#xd20e924" name= +"xd20e924">58</a>]</span></p> +<p>Hoeveel treffende geschiedenissen zou de wildernis niet kunnen +vertellen, als ze spreken kon! Ze is echter even stom als somber. Deze +oceaan van bevroren vlakten is nog geslotener dan de Oceaan der wateren +over de schipbreuken, welke hij overdekt. Aan dit uitgestrekte graf +heeft Rusland, even onvermijdelijk als de dood, de zorg toevertrouwd om +den heldenaard te vernietigen der al te schitterende naties, die het +omringden. Door krijgsgevangenen niet terug te geven, maar hen te laten +verdwijnen, heeft het Zweden uitgeput. De metgezellen van Karel +XII,<a class="noteref" id="xd20e927src" href="#xd20e927" name= +"xd20e927src">3</a> gedwongen tot deerniswaardig metselaarswerk, slapen +aan den voet der bastions van Tobolsk, door hen-zelven met inspanning +van alle krachten gebouwd. Zweden is dáár leeggevloeid. +En Polen is er op komst. De droevige processie gaat maar steeds voort; +gansch een volk marcheert naar de woestijn, naar het graf.</p> +<p>Terwijl alzoo het onpersoonlijke, onverschillige groote slaafsche +Rusland zich vermenigvuldigt, vruchtbaar als het gras der steppen en +niet minder eentonig dan deze,—verdwijnt de krachtige +persoonlijkheid der heldenvolken, bij welke ieders hart warm klopte, +wordt ze uitgebluscht, begraven. Siberië bedekt, verbergt zijn +schat onder de aarde.</p> +<p>Treffende eigenaardigheid! Wat men niet heeft kunnen geheim houden, +wat aan het helderst daglicht gekomen is, dat is niet de weerstand der +dapperen, het zijn de bewijzen van toewijding als een natuurlijk +uitvloeisel van den band van ’t familieleven. De helden zijn +heengegaan; maar de vader, de echtgenoot, de verloofde is gebleven, en +de natuur, de wonderen van het hart, de overwinningen van de liefde op +de menschelijke wreedheid duren voort.</p> +<p>Iedereen heeft bij Custine de aandoenlijke geschiedenis <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e936" href="#xd20e936" name= +"xd20e936">59</a>]</span>gelezen van prinses Troubetskoi,<a class= +"noteref" id="xd20e938src" href="#xd20e938" name="xd20e938src">4</a> +die alles verlaten heeft om haar man te volgen, een rampspoedige maar +toch weinig belangwekkende persoonlijkheid, die het groote ongeluk +gehad heeft zijn vrienden te laten omkomen, zich te verontschuldigen en +hen te overleven. Werd hij bemind toen hij vorst was? Niets toont het +aan. Maar als veroordeelde won hij liefde. In Rusland hadden zij geen +kinderen; in Siberië krijgen zij er vijf. Deze bewonderenswaardige +vrouw heeft door haar onverwachte liefde den balling veel meer +geschonken, dan de keizerlijke wraak hem had ontnomen.</p> +<p>Laat mij hier een gebeurtenis boekstaven, nog verrukkelijker, maar +minder bekend, historisch vaststaande door het getuigenis van een +waarheidlievenden mond, die niet in staat was te liegen.—In 1825 +werd een jonge Rus (noemen we hem Iwan) naar Siberië gezonden. Hij +had lief en werd bemind. Een Fransch meisje, een jeugdige onderwijzeres +bij zijn familie, had trouwbelofte van hem. De familie, die dit wist, +maar op de verbintenis niet gesteld was, had het jonge meisje +verwijderd. Nauwelijks had zij vernomen, dat haar verloofde in ’t +ongeluk was gestort en van allen verlaten, dat hij “aan den +ketting moest,” of zij liet de haar gedane trouwbelofte gelden. +Zij ging zonder schroom naar Sint-Petersburg, regelrecht naar den +keizer. Hij dacht dat ze krankzinnig was, trachtte haar van haar +voornemen af te brengen, beduidde haar niet te volharden in haar wensch +de vrouw te worden van een tot dwangarbeid veroordeelde. Helaas! +’t was zoo gemaklijk hem zijn vrijheid te hergeven... De gunst, +die men haar toestond bestond alleen in ’t verlof hem te volgen, +met hem te lijden, te sterven. De arme Française werd inderdaad +het slachtoffer van haar toewijding; haar zwakke borst kon het +verschrikkelijke klimaat niet verdragen; na verloop van een jaar stierf +<span class="pagenum">[<a id="xd20e947" href="#xd20e947" name= +"xd20e947">60</a>]</span>zij. Haar man overleefde haar niet; ’t +zij door ellende, ’t zij door smart vergezelde hij haar in +’t graf.</p> +<p>Zij lieten een kind na, een ongelukkige wees, bij zijn geboorte +reeds een verschoppeling en geruïneerd. De bezittingen van zijn +vader moesten overgaan in de handen van een natuurlijken zoon zijns +grootvaders. Doch deze (niets is eervoller voor het Russisch karakter) +weigerde voordeel te trekken uit de wreedheid der wet en liet den wees +alles behouden.</p> +<p>Een gevaar, dat Siberië meêbrengt, en wel het grootste, +is dat men er sterft vóór zijn dood. De oneindige +verscheidenheid der lotsbeschikkingen, die men er aantreft, de absolute +willekeur waaraan allen daar onderworpen zijn, maakt het maar al te +makkelijk zelfs de sterkste zielen te beteugelen, te vernietigen. +Rusland heeft niet noodig, zooals Oostenrijk, met zorg ingerichte +gevangenissen te bouwen, waar de veroordeelde gedwongen wordt onwaardig +werk te verrichten, vrouwenarbeid te doen of met allerlei beuzelingen +zich af te geven, die den geest verstompen. Het verlaat zich op het +voor den mensch al te ruwe klimaat, dat hem breekt. Het verlaat zich op +de beestachtigheid van de militaire geweldenarij, welke iederen +veroordeelde van karakter als ’t ware door een molensteen +fijnmaalt. De hardvochtige soldaat, die telkens vervangen wordt, maakt +den veroordeelde weerloos door die wrijving. Deze wordt hoe langer zoo +kleiner gemaakt, verslapt, en verliest ten slotte alle kracht tot +verder verzet. Het verstand komt hem te hulp en betoont zich +vindingrijk, door hem zich zelf te doen wijsmaken dat hij verkeerd zou +handelen met langer tegen te spartelen. Het laat hem zijn beulen +rechtvaardigen, vernietigt in hem het begrip van goed en kwaad, maakt +hem volkomen onverschillig voor alles, verderft zijn zinnen, doet hem +gelooven dat het goed is.</p> +<p>Dit is het, wat de vrijheid altijd voor haar aanhangers gevreesd +heeft; niet den dood, een edelen en heiligen dood. Dit is het, wat +Europa vreesde, toen het wist <span class="pagenum">[<a id="xd20e955" +href="#xd20e955" name="xd20e955">61</a>]</span>dat de helden van +November 1831,<a class="noteref" id="xd20e957src" href="#xd20e957" +name="xd20e957src">5</a> ter dood veroordeeld, begenadigd werden, om +naar Siberië te kunnen worden gezonden. Lazen wij niet aan het +slot van ieder geschiedverhaal in de mooie verzameling, getiteld +<span class="ex">Poolsche Zaken</span>, van 1830 (door Straszewicz): +“Zij leven, ze zijn in Siberië, ziedaar alles wat men weet; +welke hun toestand is naar lichaam en hart, dat blijft ongelukkigerwijs +onbekend.”</p> +<p>Maar, we zijn het, Goddank, te weten gekomen. We zijn +gerustgesteld,—hun ziel is niet dood. Ze hebben haar gaaf +behouden, en hun lichaam aan ’t noodlot prijs +gegeven.—Sommige dood, de andere stervende: alle zijn ze +onwrikbaar gebleven in hun geloof en hun hoop.</p> +<p>Een balling, uit Siberië weêrgekeerd (Piotrowski), heeft +ons omtrent hun martelaarschap ingelicht.</p> +<p>Peter Wysocki, de jonge held, die den slag van November<a class= +"noteref" id="xd20e969src" href="#xd20e969" name="xd20e969src">6</a> +heeft toegebracht door de militaire school tot medewerking te bewegen +aan de bevrijding van Warschau, is het eerste slachtoffer geweest. In +1833, of daaromtrent, in Siberië aangekomen, waagde hij de +onderneming om gewapenderhand terug te keeren. Hij moest dus vernietigd +worden: hij kreeg vijftienhonderd stokslagen. Men kan er niet +méér opleggen, zonder den dood te veroorzaken. Uit +verfijnde wreedheid wilde men, dat hij in leven bleef, dat hij gespaard +werd om de hardste straffen der dwangarbeiders op hem toe te passen. +Wat voor martelingen heeft hij ondergaan! Maar een dergelijke ziel is +sterk in vertrouwen op ’t vaderland en God!</p> +<p>In 1837 is de beroemde dichter Sierocinski met drie van zijn +lotgenooten bezweken. In 1831 voor ’t gerecht gebracht en +veroordeeld, had men hem, niettegenstaande zijn jeugd en zijn ambt (hij +was priester), soldaat gemaakt. Te paard gezet, met de lans ter hand, +leidde de ongelukkige het ruwe leven der Kozakken <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e974" href="#xd20e974" name= +"xd20e974">62</a>]</span>uit de grensstreken, die in Siberië jacht +maken op de Tartaren, de smokkelaars. De autoriteiten in Siberië +echter, verstandiger dan die te Sint Petersburg, meenden dat men meer +nut van hem kon trekken als onderwijzer in een militaire school. +Dáár beraamde deze zwakke en tengere man, in wiens +lichaam evenwel een veerkrachtige ziel huisde, het vermetele plan, de +stoutmoedigheid van Beniowski na te volgen en te overtreffen, door in +geheel Siberië te bewerken, wat hij alleen voor Kamschatka deed, +nl. de veroordeelden en de inwoners tot opstand te brengen. Het land, +dat naar gemeentelijke wetten geregeerd wordt, zou ongetwijfeld +voordeel hebben getrokken door zich af te zonderen van het groote rijk, +dat slechts het Zuidelijk gedeelte koloniseert en het Noorden een +wildernis laat. De oude stammen van het Noorden, vroeger tevreden met +hun zwervend herdersbestaan, leven, nu zij hun rendierkudden niet meer +kunnen weiden, alleen van de jacht, of liever zij sterven uit en +verdwijnen als de Roodhuiden van Amerika.</p> +<p>Er vormde zich een uitgebreide vereeniging. Het plan stond vast, om, +als men niet langer stand mocht kunnen houden, zich gewapenderhand een +doortocht te banen naar Bucharije,<a class="noteref" id="xd20e978src" +href="#xd20e978" name="xd20e978src">7</a> misschien zelfs wel naar +Voor-Indië. Drie saamgezworenen werden verraders. Van 1834 tot +1837 werd de zaak te Sint-Petersburg gerechtelijk onderzocht; +Sierocinski, steeds onwrikbaar, behield al de kalmte van zijn ziel en +maakte verzen in zijn gevangenis.</p> +<p>Eindelijk kwam uit Sint-Petersburg het verschrikkelijk vonnis. +Verscheiden Polen en een Rus zouden zeven duizend stokslagen krijgen! +<span class="ex">zonder dat hun er één geschonken mocht +worden!</span>—de overigen drie duizend, wat trouwens genoeg is +om er aan te bezwijken.—Generaal Gatafiejew werd expresselijk +overgezonden om een wakend oog op de <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e986" href="#xd20e986" name= +"xd20e986">63</a>]</span>terechtstelling te houden. Zijn wreedheid +maakte de verontwaardiging zelfs van de Russen gaande.</p> +<p>Bij het aanbreken van den dag schaarden twee voltallige bataillons, +elk duizend man sterk, om de slagen te beter te kunnen tellen, zich +buiten de stad ieder in één linie. Gatafiejew plaatste +zich in het midden van de strafplaats. Voor spitsroeden gebruikte men +dikke stokken, en de soldaten werden dicht bij elkaar geposteerd, opdat +de slagen te harder konden aangebracht worden.</p> +<p>“Het was heel koud (Maart, in Siberië!) Men ontdeed +Sierocinski van zijn kleederen, en plaatste hem vóór den +loop van een geweer, met de bajonet tegen zijn borst gekeerd, wat +gewoonte is bij zulke straf oefeningen. Daarna werden twee soldaten aan +weerskanten gesteld van den veroordeelde, opdat zijn gang tusschen de +rijen door noch zou verflauwen, noch versnellen. Toen kwam de +bataillonsdokter naderbij, om den patiënt met versterkende +droppels op te wekken, want zijn zwak gestel was door drie jaren +gevangenis uitgeput, en hij leek meer een schim, dan een mensch; maar +hij had zijn zielskracht en zijn wilskracht behouden.</p> +<p>“Hij wendde het hoofd af, toen de dokter hem de droppels +aanbood, en antwoordde: “Drinkt ons bloed en het mijne, ik heb +geen behoefte aan uw droppels.” Toen het teeken gegeven werd, +begon hij met luider stem den psalm <span class= +"ex">Miserere</span><a class="noteref" id="xd20e997src" href= +"#xd20e997" name="xd20e997src">8</a> te zingen. Gatafiejew riep +driemaal woedend uit: “Harder slaan, harder, harder!” De +slagen waren zoo krachtig, dat, toen het slachtoffer, na de rijen +één keer langs te zijn gegaan en duizend stokslagen te +hebben ontvangen, aan het andere eind van ’t bataillon was +gekomen, hij flauw viel en in zijn bloed badend op de sneeuw +nederzonk.</p> +<p>“Men wilde hem weêr overeind richten, maar hij kon niet +meer op zijn beenen blijven staan. Een stellage op een sleê was +al in gereedheid gebracht. Sierocinski <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1002" href="#xd20e1002" name="xd20e1002">64</a>]</span>werd er in +knielende houding opgeplaatst, zijn handen werden op zijn rug +vastgebonden en hij moest zich vooroverbuigen. In deze houding +bevestigde men hem aan het stellage, zóó dat hij zich +onmogelijk kon bewegen. Op deze wijs begon men hem door de rijen te +slepen. Gatafiejew raasde aldoor: “Harder! harder! harder!” +Aanvankelijk kermde Sierocinski nog van pijn, maar het werd hoe langer +zoo flauwer en zwakker, om eindelijk geheel op te houden.</p> +<p>“Hij ademde nog na vier-duizend slagen ontvangen te hebben; +toen gaf hij den geest. De drie-duizend, die overbleven werden aan zijn +lijk toegeteld, of liever aan zijn geraamte. Alle veroordeelden, hij +vooral, werden zoo met slagen overstelpt, dat, volgens de uitdrukking +van ooggetuigen, Polen zoowel als Russen, met wie ik erover gesproken +heb, het vleesch bij iederen slag stuksgewijze opzwol; men zag slechts +gebroken beenderen. Dit totdusver ongehoorde bloedbad wekte een +algemeene verontwaardiging op onder de Polen en zelfs onder de +Russen.</p> +<p>“Een tweetal veroordeelden, die op de plaats dood waren +gebleven, en zij die nog adem haalden onder de wreedste folteringen, +werden naar het hospitaal overgebracht, en dadelijk daarop werden de +Polen en een Rus in éénzelfden kuil ter aarde besteld. De +Polen kregen verlof een kruis te planten op de laatste rustplaats dezer +martelaars, en tot op heden (1846) verheft zich dit gedenkteeken van +zwart hout in de eenzame steppen, zijn armen uitbreidende over het graf +der slachtoffers, als om ze te beschermen en de barmhartigheid van God +over hen in te roepen.”</p> +<div class="figure xd20e1008width"><img src="images/o064.png" alt= +"Ornament." width="91" height="90"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1012" href="#xd20e1012" name= +"xd20e1012">65</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e884" href="#xd20e884src" name="xd20e884">1</a></span> Een der +grootste Poolsche helden uit den laatsten oorlog tegen Rusland, welke +met den val van het land eindigde (1794).</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e887" href="#xd20e887src" name="xd20e887">2</a></span> Deze was in +1767 door de Russen gevangen genomen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e927" href="#xd20e927src" name="xd20e927">3</a></span> Koning van +Zweden, 1697–1718, voerde een aanvankelijk gelukkigen oorlog +tegen Rusland, onder Peter den Grooten, maar leed later een gevoelige +nederlaag.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e938" href="#xd20e938src" name="xd20e938">4</a></span> Prins +Troubetskoi nam deel aan de samenzwering van 1825 (zie <a href= +"#ch7">hoofdstuk VII</a>). Hij werd later begenadigd.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e957" href="#xd20e957src" name="xd20e957">5</a></span> De +overwonnen Poolsche opstandelingen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e969" href="#xd20e969src" name="xd20e969">6</a></span> 1830.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e978" href="#xd20e978src" name="xd20e978">7</a></span> De streken +omvattend tusschen de Kaspische Zee en Tibet.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e997" href="#xd20e997src" name="xd20e997">8</a></span> [God,] wees +mij genadig.</p> +</div> +</div> +<div id="ch7" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">VII.</h2> +<h2 class="main">Van het toenemend Schrikbewind in Rusland.</h2> +<h2 class="sub">Martelaarschap van Pestel en Rylejew.</h2> +<p class="firstpar">Het is juist honderd jaar geleden, dat Rusland de +doodstraf heeft afgeschaft. Onze wijsgeeren weenden toen tranen van +vreugde. Zelfs nu nog stelt een Russisch schrijver, +Tolstoï,<a class="noteref" id="xd20e1022src" href="#xd20e1022" +name="xd20e1022src">1</a> er zijn roem in. Gelukkig, menschlievend +Rusland, dat alléén op aarde het levend werk van God +heeft weten te eerbiedigen, terwijl de Dood nog steeds ten troon +verheven is in de goddelooze wetgevingen van het barbaarsche +Westen!</p> +<p>Men brengt dus niet meer ter dood in Rusland,—men verbant er +alleen. Slechts kan het voorkomen, dat de fijn-bewerktuigde mensch, te +dicht in de nabijheid van de pool gezonden, er van kou en ellende +omkomt. Ja, wat is daartegen te doen?</p> +<p>Men brengt niet ter dood,—men verlaagt in rang en stand. +Slechts kan daarbij iets voorkomen, als onlangs met een zekeren Paulof +gebeurde. De beul, zijn degen boven zijn hoofd in tweeën brekende, +deed dit, bij ongeluk, met zooveel kracht, dat hij hem den schedel +insloeg.</p> +<p>Men brengt niet ter dood,—men ranselt met roeden. De knoet is +afgeschaft. <span class="ex">Spaar de roede niet aan uw zoon.</span> +Het kan echter soms gebeuren, dat de roeden knuppels zijn.</p> +<p>Het vonnis der 7000 stokslagen, waarvan wij hierboven <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1036" href="#xd20e1036" name= +"xd20e1036">66</a>]</span>gesproken hebben, bevatte deze bespotting, +dat, <span class="ex">als de <span class="corr" id="xd20e1040" title= +"Bron: patienten">patiënten</span> het leven behielden</span>, zij +in de mijnen moesten gaan werken <span class="ex">tot aan het eind van +hun leven</span>. Nu sterft men gewoonlijk bij 3 of 4000 slagen.</p> +<p>Deze afschuwelijke huichelarij, die men overal in Rusland voelt, is +niet de daad van den mensch alleen. Zij is voornamelijk het gevolg van +het onoplosbaar vraagstuk, dat aan de regeering is voorgelegd: +<span class="ex">Door dezelfde wetten de meest barbaarsche en de +beschaafdste naties te besturen.</span> Het rijk heeft hierdoor alleen +een afschuwelijken Janus<a class="noteref" id="xd20e1052src" href= +"#xd20e1052" name="xd20e1052src">2</a> voor zich geschapen, die, als +hij naar het Westen ziet, zich zachtzinnig voordoet, terwijl hij naar +het Oosten zijn waar gelaat toont, dat van Mongoolsche wreedheid.</p> +<p>De woeste stammen van Siberië hebben misschien alleen de juiste +opvatting van het bewind, dat boven hen staat. Zij stellen zich den +czaar niet voor als een mensch, maar als een tweehoofdig monster, den +dubbelen griffioen, half arend, half tijger, dien zij op het Russisch +wapen zien.</p> +<p>Dáár moet werkelijk het geheim der Russische wreedheid +gezocht worden. In deze niet tot één te brengen +tweeslachtigheid ligt Ruslands onmacht. Het werpt er verwoede +hinderpalen tegen op, om haar te overwinnen, en alle hinderpalen +behandelt het als oproer. Maar in dit onrechtvaardig pogen is het +Rusland-zelf, dat in opstand komt tegen de natuur.</p> +<p>Als deze tweeslachtigheid een heftig en ernstig man op haar pad +ontmoet, als Peter III of Paul I,<a class="noteref" id="xd20e1062src" +href="#xd20e1062" name="xd20e1062src">3</a> dan verschijnt ze in haar +ware gedaante, als razernij, krankzinnigheid.</p> +<p>Krankzinnigheid, niet zoozeer van het individu als van den toestand. +Peter de Groote, wat voor een genie <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1067" href="#xd20e1067" name="xd20e1067">67</a>]</span>hij ook +was, vertoont zich niettemin in vele zijner daden als een gek. Rus en +barbaar van geboorte, is hij door zijn wil een Europeaan: dus een +levende tegenstrijdigheid.</p> +<p>Bij Catharina is het juist andersom, daar zij een Duitsche was, die +Russin is geworden. Van geestesgesteldheid was zij zeer droog, zeer +precies, zeer koud, maar in haar daden geeft ze niettemin het bewijs +van het sterkste tegendeel. Als philosofe verdedigt zij in Polen de +verdraagzaamheid, maar bewerkt zij tegen de Polen den +Bartholomeüsnacht van de Ukraine.<a class="noteref" id= +"xd20e1071src" href="#xd20e1071" name="xd20e1071src">4</a> Zij laat de +revolutionnairen te Praga<a class="noteref" id="xd20e1074src" href= +"#xd20e1074" name="xd20e1074src">5</a> vermoorden, maar haar +kleinzoon<a class="noteref" id="xd20e1077src" href="#xd20e1077" name= +"xd20e1077src">6</a> door een Zwitserschen revolutionnair opvoeden.</p> +<p>Alexander, zóó opgevoed, door zijn moeder een +Duitscher, zacht van aard, is van alle keizers juist degeen, onder wien +het Russische volk het meest geleden heeft. In zijn dolzinnige +onderneming der militaire kolonies, geleid door zijn onmenschelijken +gunsteling Araschieff, tastte hij Rusland in het hart aan, in het +gezin, in den huiselijken haard.</p> +<p>Alzoo, welke de persoonlijke aard der czaren ook moge zijn, de +verschrikkelijke regeeringsvorm gaat steeds verder in zijn woeden, ten +minste het wordt verfijnder. Alexander, die niet de wreede koelheid van +Catharina bezat, heeft niettemin Rusland veel dieper getroffen. Maar +wat heeft dit alles te beteekenen in vergelijking met den czaar die +thans regeert?<a class="noteref" id="xd20e1084src" href="#xd20e1084" +name="xd20e1084src">7</a></p> +<p>Niemand heeft den dood op zoo groote schaal toegepast, niet op +enkele personen, maar op geheele volksstammen. De officiëele +cijfers, welke de Russen zelf <span class="pagenum">[<a id="xd20e1089" +href="#xd20e1089" name="xd20e1089">68</a>]</span>bekend maken, doen van +verbazing de handen ineenslaan. Ongehoorde menschenslachtingen, welke +het zwaard niet zou hebben kunnen bewerkstelligen, zijn met behulp van +de natuur tot stand gebracht, ik bedoel, door snelle overplantingen van +geheele bevolkingen naar moordende luchtstreken.</p> +<p>Afstootend en op-zich-zelf-staand schouwspel, zoo’n ver om +zich grijpende werkzaamheid van den dood! Behoort een gewelddadige dood +dan zoozeer tot de noodzakelijkheden van het leven? Het was nog maar +kort geleden, dat de groote uitroeiïng door de Napoleontische +oorlogen had opgehouden, toen deze moordende volksverhuizingen +begonnen, veel noodlottiger dan veldslagen, en die, in vollen +vredestijd, geheele geslachten hebben verdelgd.</p> +<p>De keizer gaf in zijn jeugd geen enkel bizonder kenteeken van een +woesten aard, geen enkel van barbaarsche afwijkingen, zooals wèl +zijn broer Constantijn. Zijn levensbeschrijver Schnitzler merkt alleen +op, dat hij een spotzieke neiging had en er behagen in schepte de +hovelingen na te bootsen. Hij ontving, onder toezicht van zijn moeder, +zijn opvoeding in ’t bizonder van een oude hofdame, gravin Von +Lieven, die hem zeker niet op de betere kanten van de menschelijke +natuur moet hebben gewezen.</p> +<p>Er werd een zeer sterke invloed op de vorstinnen van de keizerlijke +familie geoefend door een eerbiedwaardig geleerde, Rus in merg en been, +rechtschapen en onbaatzuchtig, den geschiedschrijver Karamsin. Zij +hadden hem een woning gegeven in het park van Tsarsko-Selo.<a class= +"noteref" id="xd20e1097src" href="#xd20e1097" name="xd20e1097src">8</a> +Deze verdienstelijke man, grootgebracht naar den geest der Oudheid, die +langen tijd geleefd had in vertrouwelijken omgang met de vroegere +czaars, hield van niets zoozeer, bewonderde niets zoozeer als het +Schrikbewind en Robespierre. Hij was in 1793 te Parijs geweest, en had +er een groote voldoening <span class="pagenum">[<a id="xd20e1100" href= +"#xd20e1100" name="xd20e1100">69</a>]</span>van meêgenomen. Toen +hij van den 9en Thermidor<a class="noteref" id="xd20e1102src" href= +"#xd20e1102" name="xd20e1102src">9</a> vernam, smolt hij in tranen weg. +Al zijn streven bij Alexander, in overeenstemming met de vorstinnen, +was hem af te houden van zijn zwak voor ’t liberalisme.</p> +<p>Bij dezen invloed voegde zich een andere, die sterk op de Russische +groote wereld inwerkte, die van de Maistre. Dank zij dezen uitnemenden +schrijver leerde Rusland, als uit den mond van Frankrijk, dat het +despotisme, waarover het zich ontschuldigde, juist het ideaal was der +menschelijke samenleving. Hoewel Alexander de Maistre voor korten tijd +verwijderd had, werd zijn invloed steeds grooter, en de <span class= +"ex">Soirées de Saint-Petersbourg</span> (1822) voerden dien ten +toppunt. Zijn paradoxale stelling over den lof van den beul, +<span class="ex">van dit levend wonder</span>, totdusver te zeer +miskend, maakte een diepen indruk. Nicolaas<a class="noteref" id= +"xd20e1113src" href="#xd20e1113" name="xd20e1113src">10</a> was 26 +jaar. Dit boek moest het zaad, door Karamsin uitgestrooid, welig bij +hem doen ontkiemen.</p> +<p>Tegen deze vreemde leeringen van de absolute willekeur kwam evenwel +een geheiligde macht in verzet die nooit sterft: de Wet, de +Rechtvaardigheid. De wetgevende proefnemingen van Catharina werden door +Alexander weêr hervat. Hij zocht, bij de gevaren waarin hij +verkeerde, een versterking in de wetten. Speranski begon in 1808 het +Russisch recht te verzamelen. Maar jonge, energieke mannen bepaalden +zich niet tot bijeenbrengen: zij wilden dat dit recht iets levends +werd, dat het een ziel had. Voor een van hen doemde het denkbeeld op +een wèrkelijk Russisch wetboek saam te stellen, gegrondvest op +de vrijheid.</p> +<p>Pestel, zoo heette hij, was een man van genie, practisch, heelemaal +geen utopist. Hij schiep zich geen hersenschimmig Rusland. Hij nam het +zooals het is, communistisch, en liet het zoo. Hij onderstelde, dat, +door de gemeente te versterken, te bevrijden en door <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1121" href="#xd20e1121" name= +"xd20e1121">70</a>]</span>haar heur beginsel (de bodem het eigendom van +den bebouwer) in toepassing te doen brengen, men het allereerste +bestanddeel, het oorspronkelijke molecuul van de Republiek bezat; dat, +opklimmende naar het arrondissement (de gemeente vàn de +gemeenten), naar de provincie, en eindelijk tot het centrum, men van +het Russisch element gemaklijker kon komen tot het republikeinsch +bestuur dan tot het Tartaarsche czarendom of het Duitsche +keizerschap.</p> +<p>Deze jonge man, toen nog luitenant, doch die als kolonel stierf, +maakte den veldtocht in Frankrijk meê,<a class="noteref" id= +"xd20e1125src" href="#xd20e1125" name="xd20e1125src">11</a> en gaf er +het bewijs van een hooggestemd gevoel voor menschelijkheid en recht. Te +Bar-sur-Aube<a class="noteref" id="xd20e1128src" href="#xd20e1128" +name="xd20e1128src">12</a> gekomen, zag hij hoe Beiersche soldaten de +inwoners mishandelden, en zonder te onderzoeken of deze Duitschers ook +Russische bondgenooten waren, stormde hij met zijn getrouwen op hen +los.</p> +<p>Alexander had juist in dien tijd aan de wereld het zonderlinge +schouwspel geschonken van een vrijzinnigen czaar. De vrienden van +Pestel werden daardoor om den tuin geleid. Zij vertrouwden kort daarop +hun verbeteringsplannen juist aan Alexander. Zij kwamen er een weinig +laat meê; Alexander was onder de macht gekomen van de mystieke +mevrouw Krüdener; hij was geen keizer meer, maar een heilige +geworden. Hij had den ouden mensch afgeschud, en, tegelijk ermede, elke +herinnering aan gedane beloften en gewekte verwachtingen uit de dagen +van zijn gevaar. Hij hoorde hen welwillend aan, werd bewogen, weende, +en zei hun dat voor zulke schoone zaken de maatschappij nog niet rijp +was.</p> +<p>Ziende dat hij alles uitstelde tot het hemelsch Jerusalem, namen zij +den schijn aan van hun vereeniging te ontbinden, maar sloten zich +heimelijk hechter aaneen. Negen jaar lang hebben ze aan haar +uitbreiding <span class="pagenum">[<a id="xd20e1135" href="#xd20e1135" +name="xd20e1135">71</a>]</span>gewerkt. Zoozeer lag zij in den geest en +de noodzakelijkheid van den tijd, dat de deelhebbers tot de ontdekking +kwamen van drie soortgelijke vereenigingen, die van elkanders bestaan +niets afwisten. De eene (<span class="ex">de Ridders</span>, verhelpers +van misstanden) was Russisch. Een tweede (<span class="ex">de +Onafhankelijkheid</span>) was Poolsch. Een derde omvatte Rusland, +Polen, àlle Slavische landen, en droeg den naam van <span class= +"ex">Vereenigde Slaven</span>.</p> +<p>Alle drie traden zij in nadere betrekking tot elkander en kwamen ze +tot overeenstemming. Twee punten alleen brachten verdeeldheid in de +groote Russische maatschappij: de bevrijding van Polen en de vrijmaking +der lijfeigenen. Om der billijkheidswil moet gezegd worden, dat de +stichters der vereenigingen hieromtrent niet aarzelden. Zelve hadden +zij elke lichamelijke kastijding van hun lijfeigenen afgeschaft. Zij +wilden den boer vrijmaken en hem den grond, dien hij bebouwde, in +eigendom afstaan: d.w.z. dat zij hun leven in de waagschaal stelden +voor de zegepraal van een denkbeeld, dat, als het verwezenlijkt werd, +hun in de eerste plaats hun vermogen zou gekost hebben.</p> +<p>De stichters, onsterfelijker nagedachtenisse, waren, voor de +Zuidelijke vertakking der vereeniging, Pestel, inmiddels tot kolonel +bevorderd, en de Mouravieff’s, ook officieren; voor het Noorden +waren het Rylejew, de Bestousheff’s, prins Obolenski en sommige +anderen.</p> +<p>Welke bron men ook raadpleegt, het staat vast door aller +getuigenissen, dat Rylejew een der verhevenste karakters is, welke de +geschiedenis ons te aanschouwen geeft. Militair, daarna beambte bij het +Amerikaansch Genootschap, dat te Sint-Petersburg gevestigd was, had hij +het niet beneden zijn waardigheid geacht den onbezoldigden post van +secretaris bij de lijfstraffelijke rechtbank te aanvaarden; een daad, +zooals alleen een uitstekend burger die kan verrichten, in een land van +louter omkoopbaren, waar het van belang was dat deze betrekking niet in +onwaardige handen viel. Rylejew was een dichter, men leest nog +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1152" href="#xd20e1152" name= +"xd20e1152">72</a>]</span>altijd met tranen in de oogen zijn profetisch +poëem, waarin hij zich zelf onder den naam van Mazeppa +verpersoonlijkt: het op een wild, onstuimig ros vastgebonden +slachtoffer, dat, naar de woeste steppen meêgesleurd, er verlaten +en eenzaam moest omkomen.</p> +<p>Het eerst van alle Russen schreef Rylejew in dit gedicht het woord, +nog zoo weinig begrijpelijk voor de àndere Russen van toen, maar +verheven, heilig voor de toekomst... “Vóór alles +ben ik burger.”</p> +<p>Hij was een zachtzinnig man, vol menschenliefde, en toch heldhaftig. +Welke moeite het gerechtelijk onderzoek zich ook gaf om een ander licht +op zijn karakter te doen schijnen, het blijft een onomstootelijk feit, +dat hij, ziende hoe een der saamgezworenen het vaste plan had opgevat +keizer Alexander te vermoorden, hem bad zijn voornemen ten minste uit +te stellen, het hem op zijn knieën bezwoer, en, toen hij +onwrikbaar bleek, hem toevoegde: “dan zal ik jou veeleer +dooden.”</p> +<p>Met zulke waardige aanvoerders, was het ongeluk der saamgezworenen, +dat zij zich niet nauwer onder elkander aansloten, dat zij aan andere +invloeden gehoorzaamden, en hun vereeniging te vèr +uitstrekten.</p> +<p>De hoofden van een ander eedgenootschap, die zij tot het hunne +hadden toegelaten: Michaël Orloff met enkele zijner medestanders, +verzochten en kregen ook gedaan, dat boven Rylejew, wiens werkkring +niet heel hoog aangeschreven stond, en boven Pestel, dien men voor te +geslepen en te eerzuchtig hield, een dictator benoemd werd. Men koos +een man van hoogen rang, uit een geslacht, dat indertijd den troon aan +de Romanow’s betwist had. Het was een prins Troubetskoi,<a class= +"noteref" id="xd20e1162src" href="#xd20e1162" name= +"xd20e1162src">13</a> zachtzinnig, zwak, besluiteloos, juist de persoon +die er voor aangelegd scheen een dergelijke onderneming te doen +mislukken. Zij, die hem deden benoemen, wilden door de omwenteling +alleen een oligarchie van groote heeren vestigen, en vreesden bovenal +een energiek leider. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1168" href= +"#xd20e1168" name="xd20e1168">73</a>]</span></p> +<p>Wij zullen nooit de verbazing van Europa in 1825 vergeten, toen men +in de couranten las, dat noch Constantijn, noch zijn broer,<a class= +"noteref" id="xd20e1172src" href="#xd20e1172" name= +"xd20e1172src">14</a> keizer wilden zijn.<a class="noteref" id= +"xd20e1175src" href="#xd20e1175" name="xd20e1175src">15</a> Zij bleven +de een voor den ander tegenover deze bloedige kroon en dien troon van +vuur staan, zonder er met den vinger aan te durven ráken. In dit +land van broedermoord scheen elk van beide, daartoe door den ander +aangezet, de uitnoodiging tot opvolging te beschouwen als een oproep +tot den dood. Hun houding was werkelijk ernstig gemeend. Constantijn, +koning van Polen, gehuwd met een Poolsche, was sedert 1822 bezweken +voor de tranen van zijn vrouw en had reeds van tevoren van de opvolging +afstand gedaan. Nicolaas, wien dit niet onbekend kon zijn, laat +niettemin zijn broer tot keizer uitroepen en den eed van trouw aan hem +afleggen. Daarop doet Constantijn opnieuw afstand en volhardt hierbij; +de senaat roept nu Nicolaas uit. Dit geschiedt met gesloten deuren, om +twee uur in den nacht. Geen verklaring aan het volk, noch aan het +leger. Men beschikt over het laatste als over een kudde; het heeft den +eed al eenmaal gezworen, en men laat het daarop het tegendeel +bezweren.</p> +<p>Men wordt door medelijden aangegrepen, als men de onzekerheid ziet, +den volslagen moreelen nacht, waarin de eerlijke ziel van den +Russischen soldaat door zijn chefs gelaten wordt. De eenen, aanhangers +van Nicolaas, waagden het niet hem in te lichten over den veranderden +toestand. De anderen, de saamgezworenen, geen kans ziende hem de +begrippen van vrijheid te doen vatten, deden hem gelooven dat +Constantijn, aan wien hij trouw gezworen had, de werkelijke czaar was, +en hen zou straffen, die naar Nicolaas overliepen. Vervuld van schroom +en vrees, bleven die beklagenswaardige lieden voor ’t meerendeel +werkeloos, roerloos. Sommigen werden slechts meêgesleept door den +drang <span class="pagenum">[<a id="xd20e1180" href="#xd20e1180" name= +"xd20e1180">74</a>]</span>van hun goeie hart en van hun +menschelijkheid, toen zij van ontslaggevingen hoorden en men hun zei, +dat hun kameraden vermoord werden.</p> +<p>De keizer had het paleis en de citadel gevuld met troepen, die van +alle gemeenschap waren uitgesloten. Om zich des te beter te verzekeren +van die in het paleis waren, gaf hij zijn zoon, een mooi kind van acht +jaar, in hun macht. Ze ontvingen hem met tranen in de oogen, en +ofschoon zij behoorden tot de Finsche troepen, die in den opstand waren +betrokken, betoonden zij zich onwrikbaar in hun trouw.</p> +<p>De saamgezworenen brachten alleen aan hun zij het regiment van +Finland, dat als vréémd stond tegenover Rusland en het +tegen wil en dank dient; het regiment van Moscou; het corps +garde-mariniers, en de gardegrenadiers, deze laatste niet dan na groote +moeite, na een <span class="corr" id="xd20e1186" title= +"Bron: korststondig">kortstondig</span> maar hevig gevecht, waarin de +Bestousheff’s de officieren van Nicolaas neêrsabelden en +het vaandel veroverden.</p> +<p>Zij plantten het op het onmetelijk plein, zeggen we liever de vlakte +van Sint-Isaäc, en vatten post achter het standbeeld van Peter den +Grooten. Er waren een groot aantal niet-militaire saamgezworenen, tot +de tanden gewapend, nog meer nieuwsgierigen en heel veel volk, maar die +alle als verzonken in dit uittermate groote veld. Zij haalden de beide +kolonels, de militaire hoofden van den opstand, Troubetskoi en +Boulatoff. Maar noch de een, noch de ander verscheen. Boulatoff bleef +zelfs den geheelen dag bij het escorte van den keizer, in zijn +onmiddellijke omgeving, ’t zij omdat hij nog niet besloten was, +’t zij, zooals hij later pochte, dat hij zich dáár +bevond om hem te dooden, zoodra hij zijn moed zou zien verflauwen. Wat +Troubetskoi betreft, die zijn hoofd verloren had, hij liet alles in den +steek, zoowel de aanvoering van den opstand, als de zorg voor zijn +papieren, welke zooveel mannen in het verderf zouden storten. Hij zocht +zijn toevlucht bij een vrouw, zijn schoonmoeder; daarop bij den +Oostenrijkschen ambassadeur; eindelijk bij den keizer <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1191" href="#xd20e1191" name= +"xd20e1191">75</a>]</span>zelven, te midden van diens generalen staf, +als een verdoolde haas, die een schuilplaats tracht te vinden bij de +honden, die hem najagen.</p> +<p>Het burgerhoofd van den opstand, Rylejew betoonde zich flinker dan +de beide militaire chefs. Hij verscheen op het plein, maar zocht hen +tevergeefs. Het geringe aantal der troepen in opstand gaf weinig hoop. +Sommigen gaven hem den raad een leger te scheppen, aan den opstand toe +te voegen een massa gering volk, dat daar aanwezig was. Daarvoor zou +het voldoende zijn, als hij hun de herbergen liet plunderen. Dit zou +echter nauwelijks gebeurd zijn, of het volk zou tot een algemeene +plundering overgaan, tot een moord op groote schaal van de politie, aan +welke het een doodelijken haat had. Deze wanordelijkheden zouden een +onverwachten tegenaanval ten gevolge hebben, daar Nicolaas genoodzaakt +zou zijn geworden de moordenaars te doen vermoorden. Maar Rylejew +weigerde van dit verschrikkelijk middel gebruik te maken. Van dit +oogenblik <span class="corr" id="xd20e1195" title="Bron: afaan">af +aan</span> was gemakkelijk te voorzien, wat gebeuren zou. De +opstandelingen, teruggedrongen tegen het paleis van den Senaat, aan den +uithoek van een ontzaglijk plein gelegen, moesten onvermijdelijk worden +weggevaagd door het geweervuur, neêrgesabeld door de cavalerie. +Rylejew verliet het plein; hij zocht geen toevluchtsoord, hij ging naar +zijn huis terug en wachtte er den dood af.</p> +<p>De keizer, bleek en ontdaan, zooals een ooggetuige zegt, toonde +niettemin veel moed. Aan het hoofd van de garde-te-paard reed hij +voorwaarts en ontmoette detachementen, welke zich tot de opstandelingen +begaven. “Dag, mijn kinderen!” riep hij hun volgens +keizerlijke gewoonte toe. “Hoera voor Constantijn!” was hun +eenig antwoord. Men beweert eenstemmig, dat hij zich flink hield en van +geen verwarring blijk gaf. En wat zei hij hierop? Ja, dit weet men niet +bepaald zeker. Twee lezingen worden gegeven: de een door den heer +Schnitzler, die het geval bijwoonde, de ander door den heer de Custine, +aan wien de keizer <span class="pagenum">[<a id="xd20e1200" href= +"#xd20e1200" name="xd20e1200">76</a>]</span>zelf de zaak heeft verteld. +Het waarschijnlijkst van beide is, dat hij met luidklinkende stem zou +gezegd hebben: “Rechts zwenken, marsch!” De soldaten zouden +automatisch gehoorzaamd hebben.</p> +<p>De korte Decemberdag ging op deze wijs voorbij, zonder dat de +opstandelingen hun beide kolonels zagen verschijnen. Hun aantal +verminderde. Het regiment van Moscou kwam tot andere gedachten en liet +zijn makkers in den steek. Zij, die stand hielden, betoonden zich zeer +flink. Zonder zich te verontrusten over de artillerie, welke men den +keizer tot versterking had gezonden en die hen zou neerschieten, wezen +zij elke poging tot verzoening van de hand, uitroepende: “Leve +Constantijn! <span class="corr" id="xd20e1204" title= +"Bron: leven">leve</span> de Constitutie!” Dit laatste woord, +verre van de hunnen aan te vuren, zooals men meende dat moest, wierp +den soldaat veeleer in de onzekerheid: “Wat beteekent dat +<span class="ex">Constitoutzia</span>?” vroeg hij. “Is dat +de vrouw van den keizer?”</p> +<p>De gouverneur van Petersburg, de dappere Miloradovitsch, die eenige +opstandelingen met mooie woorden van hun vrienden had losgemaakt, om ze +daarna in de citadel op te sluiten, waagde het naderbij te komen, +rekenende op de oude aanhankelijkheid der soldaten. +“Verrader,” zeiden de saamgezworenen, “je bent hier +niet achter de coulissen van den schouwburg. (Hij was een aanbidder van +actrices en danseressen). Wat heb-je met onze kameraden +uitgehangen?” Obolenski stak met zijn bajonet naar de borst van +zijn paard, en Kakhofski velde het met een pistoolschot. Deze laatste, +die erg opgewonden was en die zich sterk gemaakt had den keizer te +dooden, dacht dat hij nog al vast in zijn schoenen stond; maar toen hij +nòg eens geschoten had en kolonel Sturler gedood, kwam zijn hart +boven. “Weêr een op mijn geweten!” riep hij uit, en +hij wierp zijn pistool verre van zich.</p> +<p>De indruk, dien de zeelui ontvingen, was dezelfde, toen een hunner +aanlegde op grootvorst Michaël. ’t Zij uit eerbied, ’t +zij uit goedhartigheid, zij sloegen zijn arm neêr en deden het +schot missen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1214" href= +"#xd20e1214" name="xd20e1214">77</a>]</span></p> +<p>Inmiddels naderden, met groote praal, het kruis ter hand, de +metropolitanen van Petersburg en Kiew, door den keizer gezonden. Toen +kon men gewaar worden hoe weinig de Rus, met al zijn uiterlijke +vroomheid, in groote omstandigheden, onder den invloed geraakt van wat +heilig is bij zijn eeredienst; hoe weinig achting hij heeft voor zijn +priesters, die—het moet erkend worden—ook weinig +achtenswaard zijn. Zij werden door de soldaten ontvangen met gejouw, en +hun stem werd gesmoord door tromgeroffel.</p> +<p>Dit had men verwacht. Na God aan zijn zij geplaatst te hebben, liet +de keizer, die zich in zijn paleis teruggetrokken had, het gevecht +beginnen. Zijn troepen waren van te voren natuurlijk reeds +overwinnaars. Zij hadden niets anders te doen, dan het artillerievuur +maar te laten spelen. Grootvorst Michaël, vreezende dat zijn +artilleristen er een gewetenszaak uit zouden maken op hun arme +landgenooten te vuren, gaf zelf het voorbeeld door het eerste schot te +lossen. Daar op korten afstand geschoten werd, richtten de kogels een +afschuwelijke slachting aan. Er werd ongeveer tien maal een aanval +gedaan, en wie toen nog overbleven, zochten hun heil in de vlucht, +achtervolgd door de cavalerie, waarvan een detachement hen van achteren +aanviel. Men weet niet hoevelen er omgekomen zijn; de lijken werden +onmiddellijk geworpen in openingen, die men in het dikke ijs maakte, +waarmeê de Newa bedekt was.</p> +<p>De saamgezworenen van het Zuiden hadden geen beter lot. Een der +Bestousheff’s en de gebroeders Mouravieff, onverschrokken en vol +geestdrift, waren niet verwonderd over de lusteloosheid, waarvan de +meesten hunner medeverbondenen blijk gaven. Zij wendden zich daarom tot +de soldaten en lieten hun in een kerk, door een priester nog al, een +republikeinsche geloofsbelijdenis voorlezen, die Bestousheff +saamgesteld had uit allerlei bijbelteksten. Er werd in verteld, dat +alle menschen gelijk zijn en dat de slavernij een misdaad is jegens +God. Deze waarheden hadden <span class="pagenum">[<a id="xd20e1222" +href="#xd20e1222" name="xd20e1222">78</a>]</span>weinig uitwerking op +hen; men kon hen alleen in beweging brengen door den naam van +Constantijn. De aanhangers van Nicolaas, die talrijker waren en +bovendien beschikten over de keizerlijke artillerie, versloegen hen; de +dappere aanvoerders doodden zich zelven of lieten zich dooden; +Bestousheff en Mouravieff werden, zwaar gewond, gevangen genomen.</p> +<p>Pestel, te Moscou gearresteerd, toonde niet de minste ontroering. +Door een vriend gewaarschuwd, had hij hem slechts één +woord toegevoegd: “Breng mijn Russisch wetboek in +veiligheid.” Dit werk, onder den grond verborgen, werd opgegraven +en aan de Commissie in handen geleverd, welke het in haar onderzoek +belachelijk trachtte te maken. Men verzekert niettemin, dat de +ontwerpers van het wetboek, ’t welk Nicolaas liet vervaardigen, +verplicht zijn geweest, verschillende inzichten van Pestel over te +nemen. Wat in allen gevalle vaststaat, is, dat zijn boek in het +politieke gedeelte, verstandige en humane denkbeelden bevatte. Zoo +bijvoorbeeld een billijke ontspanning van de knellende banden, die +Rusland verstikken; een milden regeeringsvorm, gelijkende op dien van +de Vereenigde Staten; een herstelling van het groote onrecht, dat zoo +noodlottig is voor het Russische rijk: de volkomen bevrijding van +Polen; uitgebreide vrijheden aan de Joden toe te staan, die, met +ontlasting van dit land, de middelen zouden ontvangen om in het Oosten +een Staat te stichten.</p> +<p>Zoo zaten dus Pestel, Rylejew, de beminnelijke en dappere Alexander +Bestousheff, de onverschrokken Mouravieffs, m.a.w. het genie, de deugd, +de moed, het ware hart van Rusland, in de onderaardsche cellen van +Petersburg. Alleen Puschkin, de groote nationale dichter, ontbrak +eraan. Hij behoorde tot de saamgezworenen. Ver van de hoofdstad +wonende, wilde hij met hen komen medestrijden, sterven. Onderweg loopt +een haas over zijn pad: zijn koetsier houdt stil; zulk een ontmoeting +is voor iederen Rus een slecht voorteeken. Puschkin laat hem +doorrijden. Hij komt een oude <span class="pagenum">[<a id="xd20e1228" +href="#xd20e1228" name="xd20e1228">79</a>]</span>vrouw tegen; nieuwe +vertraging: de koetsier wilde niet verder.</p> +<p>Als de koetsier eindelijk nog een priester ziet voorbijgaan (het +allerongunstigst voorteeken), verlaat hij zijn bok, werpt zich op de +knieën en deelt aan zijn meester zijn bijgeloovige vrees +meê. De dichter keerde terug, werd gered, maar bleef alleen +behouden voor grooter rampen, voor een tragischer levenseind.</p> +<p>Het dreigend en verschrikkelijk manifest, dat de czaar den volgenden +dag uitvaardigde, was opgesteld, zegt men, door het werktuig der +keizerin-weduwe, den levensbeschrijver der Iwan’s, den vader van +de school van ’t Schrikbewind, den ouden Karamsin.</p> +<p>Zijn leerling en de voortzetter van zijn werk was Bloudow, de +secretaris der Enquête-Commissie. Zij werd saamgesteld uit een +aantal mannen, wier voorzitter de keizer-zelf was in den persoon van +zijn <span class="ex">alter ego</span>,<a class="noteref" id= +"xd20e1239src" href="#xd20e1239" name="xd20e1239src">16</a> zijn broer +grootvorst Michaël. Deze, een hardvochtig en ruw soldaat, doet +zich door één enkelen trek kennen. Toen een der +saâmgezworenen zijn politiek geloof onverschrokken beleed, merkte +de grootvorst kalm op: “Men moest zijn mond door bajonetsteken +tot zwijgen brengen.”</p> +<p>De uitkomsten door deze geheime rechtspleging, gedurende vijf +maanden van verhoor, verkregen, waarbij ongetwijfeld van alle middelen +van vreesaanjaging en omkooping gebruik werd gemaakt, zijn door het +gouvernement in druk verspreid, tot over geheel Europa.</p> +<p>Het spreekt van zelf, dat de eedgenooten worden voorgesteld, of zij +<span class="corr" id="xd20e1246" title="Bron: alle">allen</span> +lafaards en botteriken waren. De openbare aanklager geeft hun ieder +oogenblik rijkelijk de beleedigenste benamingen. Zeker van niet tot +leugenaar te worden gemaakt, beschuldigt hij het meerendeel van hen van +hun bekentenissen telkens te hebben ingetrokken. O, vele onder hen, +vooral de saamgezworenen die soldaat waren, Russen van den <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1249" href="#xd20e1249" name= +"xd20e1249">80</a>]</span>ouden stempel, van hun jeugd af-aan gewoon +den keizer te vergoden, zullen uit overtuiging tot hun vroegeren +eeredienst zijn teruggekeerd, en in de gebeurtenis van 14 December het +oordeel Gods hebben opgemerkt; maar heeft men voor het meerendeel der +overigen niet het recht te onderstellen, dat zulke partijdige +beoordeelaars het erop hadden aangelegd hen te brandmerken? Wat het ten +minste doet gelooven, is dat dit zoo ijverig doorwrochte onderzoek +feiten bevat, welke door alle partijen als onwaar zijn erkend, bij +voorbeeld valsche dagteekeningen. Het gaat o.a. uit van de +onderstelling, dat de saamgezworenen in 1817,—toen Alexander nog +zóó bemind was, dat zij hem hebben geraadpleegd en hun +plan aan zijn goedkeuring onderwierpen,—! het voornemen hadden +den czaar en de keizerlijke familie te dooden.</p> +<p>Als men nagaat dat, gedurende zooveel jaren, onder zooveel personen, +er niet één verrader was; wanneer men overweegt hoe +onverschrokken de aanvoerders waren en hoe hun dood van verheven +eenvoud getuigde, hoe kan men dan gelooven, dat zij er behagen in +schiepen hun vrienden te verraden, aan de wraak over te leveren?</p> +<p>De geschiedenis zal haar zwartste bladzijde openhouden om er de +namen der rechters op te schrijven, die, niet tevreden met deze +verheven zoenoffers ter slachtbank te voeren, getracht hebben hen in +een schotschrift, met den naam van gerechtelijk onderzoek versierd, te +onteeren en hun nagedachtenis te vermoorden! Wat zeg ik, hen aan te +tasten op een punt, dat dikwijls grootmoedigen méér treft +dan de eer-zelve; aan te tasten in wat het leven van het leven dier +helden en waarlijk goede menschen was, ik bedoel: in hun +vriendschap!</p> +<p>Men leze de geestdriftige lofspraak, welke Rylejew, in zijn gedicht, +houdt op hem, dien hij aan zijn vaderland voorstelt als held, op zijn +jongen vriend Alexander Bestousheff,—en men zal de innige +teederheid beseffen die deze groote ziel kenmerkte. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1258" href="#xd20e1258" name= +"xd20e1258">81</a>]</span></p> +<p>Wat zou, in ’s Hemels-naam, Rylejew erbij gewonnen hebben, als +hij zijn vrienden had overgeleverd, hij die, van den beginne af-aan, +den dood slechts voor zich-alleen eischte, verklarende, <span class= +"ex">dat de 14de December zìjn werk, en hìj er de +schepper van was</span>!?</p> +<p>Het krachtige en rustige bewustzijn, waarvan Rylejew bij zijn vonnis +blijk gaf, is reeds in zijn dichtwerk verkondigd. Door een soort van +vóórgevoel had de held zijn lot vermoed, en had hij +vooràf zijn doodszang gezongen. “Wat ons in onze droomen +een besluit des Hemels scheen te zijn, was nog niet besloten. Geduld! +Dat de kolos zijn eene fout nog op de andere stapele, dat hij te kort +schiete bij zijn wil de helft van ’t heelal te versmoren! Dat hij +zijn gang ga, opgeblazen van trots, een praalvertooning te maken in de +stralen der zon... Geduld! De toorn des hemels zal hem niettemin +verpletteren... <span class="ex">God is de vergelding-zelve!</span> Hij +staat niet toe, dat de zonde, eenmaal gezaaid, haar oogst niet zou +opleveren.”</p> +<p>Inmiddels openbaarde het proces, vijf maanden lang voortgezet, aan +de verschrikte gemoederen het eindeloos aantal schuldigen. De keizer +had niet het minste besef gehad van het gevaar, dat hem bedreigde. Hij +dacht, op den 14 December, dat hij alleen te doen had met enkele +aanhangers van Constantijn, en daar onthulde men hem den omvang van een +vreeselijke samenzwering, die overal haar vertakkingen had. Geen +familie van eenige beteekenis, waarvan ten minste niet een der leden +aan het komplot had deelgenomen. Om de waarheid te zeggen: Rusland +zelf, althans het denkend Rusland, had het czarendom afgezworen en +wilde anders worden. Op welken grondslag verhief zich nu de troon, dien +Nicolaas bestegen had? Zweefde hij eigenlijk niet in de lucht? Alleen +maar steunende op den onvasten eerbied der lijfeigenen, op hun hoop +vroeg of laat bescherming te vinden bij dien onbekenden god, ver weg +zetelend en die nooit bescherming verleent! <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1271" href="#xd20e1271" name= +"xd20e1271">82</a>]</span></p> +<p>Onder de regeering van Paul, die toch een levendig +rechtvaardigheidsgevoel bezat, waren de lijfeigenen, die zich bij hem +kwamen beklagen, er slecht aan toe; hij vond de zaak zóó +gevaarlijk, dat hij hun meesters liet waarschuwen en de ongelukkigen +zelven aan een tuchtiging overleverde. Gedurende de vijf maanden, welke +het gerechtelijk onderzoek duurde, zei men in heel Rusland, dat keizer +Nicolaas de bevrijding der lijfeigenen zou uitspreken. Zij geloofden +het zoo vast, dat zij hun pacht niet meer opbrachten. Zoodra zijn troon +bevestigd was, herstelde hij den vroegeren stand van zaken en dwong hen +met den sterken arm tot betalen.</p> +<p>Wat was er geworden van de regimenten, die deel genomen hadden aan +den opstand? Hun lot is een geheim gebleven. Het eene bataillon werd +naar den Kaukasus gezonden, een ander naar Siberië. Velen in +Rusland zijn er van overtuigd, dat het meerendeel der Finsche +regimenten bedolven is in de onderaardsche kerkers van Kroonstad, in +vochtige cellen zonder licht en beneden zeepeil. Wat zulke +verblijfplaatsen moeten zijn, bij het verschrikkelijk Russisch klimaat, +kan men zich voorstellen. Die ongelukkigen—als er ten minste nog +van in leven zijn gebleven—hooren al dertig jaar lang de Oostzee +boven hun hoofden bruisen, de in vrijheid aanrollende golven en zelfs +de rondzwalkende schipbreukelingen benijdend. Denkvermogen en +smartgevoel moeten—laat ons het hopen—onder zulke +omstandigheden uitgedoofd worden.</p> +<p>Van de bekende families werden maar zeer weinig leden gestraft: in +’t geheel honderd twintig. Men wilde de wijde vertakking van +’t kwaad verhelen.</p> +<p>Men beefde bij de gedachte, dat die tallooze benden van schuldigen +zouden weten, dat zij als zoodanig algemeen bekend waren, en dat zij +uit wanhoop zich bij de beweging hadden aangesloten. De keizer liet een +groot aantal van hen vóór zich komen, hoorde hen +welwillend aan, wilde hen voor onschuldig houden, en liet ze in die +voorop gezette meening gaan. IJdele pogingen, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1280" href="#xd20e1280" name= +"xd20e1280">83</a>]</span>er was geen veiligheid of vertrouwen meer! De +vrees, eenmaal van den troon weggeslingerd, keerde tot den troon +weêr. En zij is er gebleven, en de keizer, van nature reeds +gestreng, is, uit wantrouwen, steeds hardvochtiger en onverzoenlijker +geworden. De onmogelijkheid zijn werkelijke vijanden te kennen heeft +zijn hart verbitterd, gewond, verwilderd. Daar Rusland zonder +ondergrond is, heeft het, zooveel het kon, de Russen moeten afbrengen +van hun strafmanie, welke hun tweede natuur is geworden. Alles is +schuldig: Polen, de Joden, de Katholieken, de Revolutie, Europa... Zoo +schrijdt van den 14den December tot aan ònze dagen, gestadig, +steeds heftiger, verschrikkelijker, het Russische 1793<a class= +"noteref" id="xd20e1282src" href="#xd20e1282" name= +"xd20e1282src">17</a> verder, dat nu al dertig jaren lang +voortduurt.</p> +<p>Wat op den keizer den diepsten indruk maakte, was zijn samenkomst +met Nicolaas Bestousheff. Wij halen dit onderhoud aan uit een zeer +Russisch-gezind boek, bizonder partijdig voor den czaar. Hij werd +getroffen door de onverschrokkenheid van dezen saâmgezworene, +zijn vrijmoedigheid, de juistheid waarmeê hij alle gebreken van +het keizerrijk aantoonde. Hij zag hem recht in de oogen, en zei:</p> +<p>“Als ik er zeker van was in u voortaan een trouw dienaar te +mogen aanschouwen, <span class="ex">zou</span> ik u vergiffenis +<span class="ex">kunnen</span> schenken.”—“Wel, +sire!” antwoordde Bestousheff, “dat is het juist waar wij +ons over beklagen, <span class="ex">dat de keízer alles zou +kunnen doen</span>. Laat het gerecht zijn loop volgen, en dat het lot +uwer onderdanen voortaan alleen van de wètten +afhange.”</p> +<p>Vijf der schuldig-bevondenen van den 14den December werden +veroordeeld om te worden geradbraakt: Pestel, Rylejew, +Mouravieff-Apostol, Michaël Bestousheff en Kakhofski.</p> +<p>De keizer schonk hun genade, maar droeg er toch zorg voor dat de +mindere straf, in de plaats van de <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1303" href="#xd20e1303" name= +"xd20e1303">84</a>]</span>radbraking, onteerender zou zijn. Zij moesten +gehàngen worden, een ongehoorde straf in Rusland.</p> +<p>Alle vijf hielden zich flink.</p> +<p>Hun meerendeel verlangde geen priester, zich zelven voldoende +gereinigd achtende door het martelaarschap, dat zij voor hun vaderland +ondergingen.</p> +<p>Pestel verklaarde, dat hij meer dan ooit vast stond in het geloof, +neêrgelegd in zijn <span class="ex">Russisch Recht</span>.</p> +<p>Den 25sten Juli 1826, des nachts te twee uren, werd op den muur der +vesting het strafwerktuig, een hooge groote galg, opgericht, waaraan +vijf lichamen zouden kunnen bengelen. Zooals bekend is, heerscht er in +het Russisch klimaat in Juli geen eigenlijke nacht: de avondschemering +gaat ongemerkt in den dageraad over. Men kon alles gewaar worden. De +soldaten naderden; er waren weinig toeschouwers; het uur van de +terechtstelling was niet bekend gemaakt. Heel Rusland sliep, toen +enkelen hun leven voor ’t vaderland opofferden.</p> +<p>Om drie uur werden de veroordeelden voorgebracht, aan wie men het +leven geschonken had: zij werden gedegradeerd, voor hun oogen werd hun +uniform verbrand. In het pak der dwangarbeiders werden zij naar +Siberië gezonden.</p> +<p>Eindelijk verschenen de vijf ter dood veroordeelden, met groote +kappen op, waardoor hun geheele gelaat bedekt werd.</p> +<p>Toen zij de treden van het schavot beklommen hadden en zij het koord +om hun hals hadden gekregen, zonk de vloer, waarop zij stonden, onder +hun voeten weg. Twee werden in hun val gedood. Wat de drie anderen +betreft, deze ongelukkigen vielen, terwijl de strop over hun kappen +gleed, mèt het valluik en den ladder, in het gapend gat onder de +galg. De gehangene, die aan zijn noodlot ontsnapt, moet kwijtschelding +verkrijgen, volgens tal van wetten, die al uit de Middeleeuwen +dateeren. Maar wie zou de voltrekking van het vonnis hebben durven +opschorten? De keizer was niet te Sint-Petersburg, maar in zijn paleis +van Tsarko-Selo. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1322" href= +"#xd20e1322" name="xd20e1322">85</a>]</span>Vol kneuzingen, werden zij +weêr op de been gebracht. Rylejew, met vasten tred het schavot +opnieuw bestijgende, richtte op zachten toon een verwijt tot het +noodlot: “Er was bepaald, dat niets mij zou gelukken, zelfs niet +de dood.” Een oogenblik later had hij opgehouden te bestaan.</p> +<p>Deze groote man had, zegt men, zelf gewenscht te sterven, daar hij +voelde dat over zijn edele daad een floers was gespreid. Hij verklaarde +dit met zijn eigen woorden: “Ik heb zonder goedkeuring van het +Russische volk gehandeld.”</p> +<p>Dat sproot voort uit den tijd, was geen fout van den man. Dit volk, +in volle duisternis van barbaarschheid, nog minderjarig, een onnoozel +kind, was zich zijn eigen instinct niet helder bewust, en kon aan wat +het voelde of dacht geen woorden geven. Een middel om het te raadplegen +wàs er niet.</p> +<p>Wil dit zeggen, dat deze nacht eeuwig moest duren? dat men dit +onvermogen, door het te eerbiedigen, voor altijd moest bestendigen? dat +men, een volk hebbende, ’twelk zich niet kon uiten, niets moest +doen om zijn tong los te maken, het eindelijk zijn eerste woord te doen +spreken?</p> +<p>Het gewetensbezwaar van Rylejew is begrijpelijk, men voelt het +meê. Staande voor het feit, dat hij alleen de intelligentie, de +gedachte, het brein vertegenwoordigde van die enorme massa van vijftig +millioen menschen, die nog niet konden denken, was hij zelf getroffen +door zijn verantwoordelijkheid, en vroeg hij een oogenblik aan God of +werkelijk hij, eenvoudig man als hij was en op zich zelf staand wezen, +uitverkoren zou zijn het denkbeeld van zijn volk te verwezenlijken.</p> +<p>Altijd opmerkelijk gewetensbezwaar, dat de makers van omwentelingen +zelden zal belasten en dat ons de oprechtheid van ziel van ’t +Russische volk moet doen eeren. Maar, voor de praktijk gaat het te +ver.</p> +<p>Neen, krachtige geest, twijfel er niet aan: gij zijt op dien dag het +geweten van Rusland geweest, zijn profetisch geweten. Wat het eenmaal +zal denken, naar <span class="pagenum">[<a id="xd20e1337" href= +"#xd20e1337" name="xd20e1337">86</a>]</span>mate het zich tot denken +zal zetten, openbaarde zich reeds in den geest van Pestel en in het +hart van Rylejew. De ziel van Rusland, niet zooals zij zich in haar +diepe vernedering te allen tijde heeft doen kennen, maar gelijk zij +zich eenmaal zal openbaren, hebt gij verkondigd; gij hadt het +rècht te handelen en te spreken in háár naam! +Waarom? Omdat gij-zelf Rusland’s ziel waart.</p> +<p>En wat heeft uw dood haar niet een dienst bewezen!</p> +<p>Totdusver dobberde zij in heel een volk en vermocht zij niets uit te +richten. Maar vastgelegd, tot één gebracht in u, hebt gij +haar machtig gemaakt en haar kracht gegeven, onder den eenigen vorm, +welken heur kindsheid haar toelaat te begrijpen,—in de gedaante +van mànnen en martelaren,—vleeschgeworden in uw leven, +verheerlijkt in uw dood. Zoodat zij, in plaats van de twijfelachtige +schimmen, welke zij had in de heiligen van het verleden, in u de +heiligen der heiligen bezit. Zij had uw toespraken niet begrepen, maar +zij begrijpt wat van u overblijft des te beter. Gij hebt haar iets +gegeven, dat zij voor altijd op het altaar kan plaatsen.</p> +<div class="figure xd20e1343width"><img src="images/o086.png" alt= +"Ornament." width="149" height="99"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1347" href="#xd20e1347" name= +"xd20e1347">87</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1022" href="#xd20e1022src" name="xd20e1022">1</a></span> Niet de +in onze dagen zoo beroemde Leo T., maar Alexei, gest. 1875.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1052" href="#xd20e1052src" name="xd20e1052">2</a></span> Een +afgodsbeeld met twee aangezichten.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1062" href="#xd20e1062src" name="xd20e1062">3</a></span> Peter +III was keizer in 1762, Paul van 1796–1801. Beiden werden +vermoord.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1071" href="#xd20e1071src" name="xd20e1071">4</a></span> De +Bartholomeüsnacht was een te Parijs in 1572 onder de Protestanten +aangericht bloedbad. De Ukraine was vroeger een deel van het Poolsche +rijk.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1074" href="#xd20e1074src" name="xd20e1074">5</a></span> Voorstad +van Warschau.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1077" href="#xd20e1077src" name="xd20e1077">6</a></span> Den +lateren keizer Alexander I.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1084" href="#xd20e1084src" name="xd20e1084">7</a></span> Nicolaas +I (1825–1855).</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1097" href="#xd20e1097src" name="xd20e1097">8</a></span> +Keizerlijk paleis buiten Petersburg.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1102" href="#xd20e1102src" name="xd20e1102">9</a></span> 27 Juli +1794: deze dag maakte een einde aan het Schrikbewind.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1113" href="#xd20e1113src" name="xd20e1113">10</a></span> De +opvolger van keizer Alexander.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1125" href="#xd20e1125src" name="xd20e1125">11</a></span> Tegen +Napoleon, 1814.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1128" href="#xd20e1128src" name="xd20e1128">12</a></span> De +schrijver vergist zich: niet Bar-sur-Aube, maar Arcis-sur-Aube was de +plaats: Maart 1814.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1162" href="#xd20e1162src" name="xd20e1162">13</a></span> +Dezelfde die in <a href="#ch6">hoofdstuk VI</a> is genoemd.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1172" href="#xd20e1172src" name="xd20e1172">14</a></span> +Grootvorst Nicolaas.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1175" href="#xd20e1175src" name="xd20e1175">15</a></span> Het was +bij den dood van keizer Alexander.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1239" href="#xd20e1239src" name="xd20e1239">16</a></span> Ander +ik.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1282" href="#xd20e1282src" name="xd20e1282">17</a></span> Het +Fransche schrikbewindsjaar.</p> +</div> +</div> +<div id="ch8" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">VIII.</h2> +<h2 class="main">Over de vernietiging van Polen.</h2> +<p class="firstpar">Op hetzelfde oogenblik, waarop de keizer, bekomen +van de indrukken van den 14den December, de lijfeigenen weêr +vasthechtte aan den grond en hun verwachtingen den bodem insloeg, gaven +zij hem een bewijs van hun moedige toewijding, daarmeê +bevestigend wat de saâmgezworenen hem hadden meêgedeeld van +de bestaande misbruiken, en ze tevens met groot gevaar voor zich zelven +ontdekkend. Bij een wapenschouwing, welke de keizer hield, treden vier +boeren naar voren en verzoeken hem te spreken. Men stoot hen terug; men +beduidt hun, dat zij kunnen te kennen geven wat zij aan den czaar te +zeggen hebben; zij willen tot niemand anders dan tot hem spreken. Toen +zij toegelaten waren, wierpen zij zich op de knieën, en zei een +van hen: “Vadertje, gij wordt bestolen... Ga maar naar Kroonstad, +en ge zult zien, dat op de markt, openlijk, in de winkels de tuigage +van uw schepen, al wat tot uw marine behoort wordt verkocht.” De +keizer zendt er driehonderd man heen; de bazaar (markt) wordt +omsingeld, het gestolene wordt gevonden. Een streng onderzoek wordt +ingesteld. Kort daarop gaat de scheepstimmerwerf, de bazaar, alles in +vlammen op, en het onderzoek verdwijnt tegelijk met den rook.</p> +<p>De keizer kon de beteekenis der mannen van den 14den December +schatten, toen die ongekunstelde stemmen uit het volk op deze wijs hun +onthullingen ondersteunden. Zij hadden hem in hun laatste onderhoud +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1357" href="#xd20e1357" name= +"xd20e1357">88</a>]</span>een wezenlijken dienst bewezen, door hem +Rusland in zijn ware gestalte te toonen, als één groote +bloedende wond. Zij hadden dezen jongen krijgsman, van aard hard en +spotziek, geleerd eerbied te hebben voor het Russische volk, een volk, +waaronder mannen voorkwamen, zoo ijverend voor wet en gerechtigheid, +dat zij, zelfs in het aanzien van den dood, van willekeurige genade +niets weten wilden, en uitriepen: “Laat de wetten haar gang +gaan!”</p> +<p>Pestel had een dictator gewild, om de administratie te hervormen, te +zuiveren. En de wensch van het Russische volk was daar niet ver van af. +Het verlangde een <span class="ex">rechtvaardigen rechter</span>, +onverbiddelijk tegenover de misdadigers. En zulk een rechter had zich +te vermenigvuldigen over ’t geheele rijk. Rusland had niet alleen +behoefte aan wetten, maar aan mànnen. Er moesten, tusschen den +vader en zijn kinderen, eerlijke rechters gekozen worden, die +behoorlijk bezoldigd werden, opdat zij zich niet hoefden te laten +omkoopen; er moesten strenge voorbeelden gesteld worden bij de eerste +ambtsovertredingen, en zelden, maar met kracht, daartegen opgetreden +worden; de eerlijkheid moest bij de rechtbanken en de administratie +hersteld, het zedelijk peil der natie verhoogd worden, men moest haar +helpen zich te bevrijden van een ingekankerd bederf, haar trapsgewijze +waardig maken het beheer over zich zelve te voeren. Het eerste noodige +hierbij was, dat er aan de spits, niet een man van genie, stond, maar +een met grooten moed bezield, en groot van hart, die, juist door zijn +voorbeeld, het Russisch karakter ophief, krachtig maakte, inwijdde in +het goede,—in één woord, een heldhaftig +<span class="ex">opvoeder van het nationale geweten</span>.</p> +<p>De keizer was dit geenszins. Omgeven door menschen tegen wie hij een +gewettigd wantrouwen koesterde, trachtte hij aanvankelijk alles zelf te +doen, maar hij kon de bezwaren niet overwinnen. Hij had niet zoozeer +daden te verrichten als wel mannen te scheppen, uitvoerders van zijn +wil te kiezen en te maken. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1369" +href="#xd20e1369" name="xd20e1369">89</a>]</span></p> +<p>Evenals de meeste menschen van dit tijdvak, en verscheiden +saâmgezworenen zelfs, geloofde hij vast aan de levende kracht van +wetten. Een van hen, Tourgenieff, schijnt in zijn lofwaardig boek de +meening te zijn toegedaan, dat Rusland gered zou worden als het deze of +gene Engelsche of Fransche wet aannam. De keizer was er eveneens van +overtuigd, dat orde in het rijk zou heerschen, als men de groote massa +der Russische wetten maar ordende en bijeenbracht. Hij vertrouwde dit +reuzenwerk toe aan den wetskenner Speranski. Hierdoor heeft hij grooter +dienst bewezen aan de rechtsgeleerdheid dan aan de wetgeving. In den +oneindigen chaos van elkaar tegensprekende ukazen, kiest de rechter +welke hij wil, en de willekeur is dezelfde.</p> +<p>Een strenge regeling van de rechterlijke macht diende +vóór alles te gaan. Wat het volk overal vroeg, was een +<span class="ex">rechtvaardig rechter</span>. Het had behoefte aan een +ernstige opvoeding tot gerechtigheid.</p> +<p>Helaas! het noodlot, de hartstocht hebben dit volk op den +tegengestelden weg gevoerd: een opvoeding tot +ònrechtvaardigheid,—door het tegenover een broedervolk het +verderfelijkst bedrijf te doen uitoefenen, dat van den beul.</p> +<p>De keizer zòcht den juisten weg, maar hij had in zich een +heimelijke drang tot afwijking ervan. Hij hield van rechtvaardigheid, +maar met een wreed hart; hij hield ervan uit persoonlijken hoogmoed, +als van iets dat hèm toebehoorde, hij beschouwde ze als +gerechtigheid van den czaar, niet als gerechtigheid van God.</p> +<p>Een steen bevond zich op zijn weg,—en hij is voor altijd uit +het spoor geraakt.—Waar gaat hij heen? Niemand weet het.</p> +<p>Die steen was Polen.</p> +<p>Een noodlottige steen, niet te verbrijzelen, dien men +tevergééfs zoekt fijn te stooten. Hij blijft altijd +onwrikbaar.</p> +<p>Het onderzoek van den 14den December had één ding +ontsluierd, dat den keizer moest verwonderen, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1390" href="#xd20e1390" name= +"xd20e1390">90</a>]</span>treffen, zijn hart voor goed ontwapenen, +namelijk de zielegrootheid, welke de Polen ten toon spreidden in hun +heimelijke betrekkingen tot de Russische saamgezworenen.—Deze +laatsten openbaarden zich als Romeinen, en de Polen als ridders. Pestel +geloofde, evenals Brutus,<a class="noteref" id="xd20e1392src" href= +"#xd20e1392" name="xd20e1392src">1</a> dat men den tyran moet dooden om +de tyrannie te dooden. De Polen kwamen daartegen op. Zij betoonden zich +barmhartiger voor hun vijand, dan de Russen voor hun meester. Dezen +onrechtvaardigen overweldiger, dezen meineedigen souverein, die den +draak stak met de grondwet, welke hij zelf verleend had: de Polen +drongen erop aan hem te sparen. De goede, grootmoedige kolonel +Krzyzanowski, een man met een eerlijk, menschelijk en teeder hart, zei +tot den Russischen republikein, <span class="ex">dat hij niet had +hooren zeggen, dat de Polen ooit hun koningen hadden gedood</span>.</p> +<p>Dienzelfden kolonel heeft mevrouw Felinska later in Siberië +zien sterven.<a class="noteref" id="xd20e1400src" href="#xd20e1400" +name="xd20e1400src">2</a></p> +<p>Om den zieleadel der Polen naar waarde te schatten, moet men weten +dat niet alleen hun wetten waren verkracht, hun vergaderingen een +schijnvertooning; dat men hun de openbaarheid der beraadslagingen had +ontnomen, enz. enz.; maar dat de keizer hen persoonlijk overleverde aan +de luimen, aan de wreedheid van Constantijn.<a class="noteref" id= +"xd20e1408src" href="#xd20e1408" name="xd20e1408src">3</a> Men moet +weten dat deze boosaardige woestaard, deze tijger-aap, er zijn behagen +in stelde de uitgezochtste kwellingen en straffen uit te denken. Het is +<span class="corr" id="xd20e1411" title= +"Bron: ontzetend">ontzettend</span> om neêr te schrijven, maar +hij had, in de onderaardsche kerkerholen van een karmelieterklooster, +tot speelbal een gevangene, den ongelukkigen Lukasinski, tegen wien hij +zich uitputte in het <span class="pagenum">[<a id="xd20e1414" href= +"#xd20e1414" name="xd20e1414">91</a>]</span>verzinnen van al wat het +menschelijk vernuft aan zijn slachtoffer kan doen lijden: honger, +ketenen, pijnigingen, dorst gedurende weken achtereen (geen water, en +zoute haringen als uitsluitend voedsel), en geeselingen, telkens +opnieuw toegediend, zoodra hij weêr van zijn wonden genezen +was... En dit alles met duivelsch overleg. Constantijn was +vóór alles bevreesd, dat hij hem door den dood zou +ontsnappen.</p> +<p>De man van ijzer en staal, die zooveel martelingen te boven kwam, +was een dapper officier van het oude leger. Hij had de laatste woorden, +den laatsten adem van Dombrowski opgevangen. Deze aanvoerder en +formeerder der beroemd geworden Poolsche legioenen, beklaagde zich +erover, toen hij in 1818 stierf, dat zijn heldhaftige kameraden zooveel +bloed vergoten hadden voor vreemde belangen, zoo weinig ten bate van +Polen-zelf. Sedert dit ernstig woord gesproken werd, groeide een nieuw +geslacht op, een nieuwe wereld van helden, van onverschrokken +samenzweerders. De eerste was Lukasinski.</p> +<p>De tyran voelde bij instinct, dat deze man voor hem een schrikbeeld +was, dat in hem de ziel van Polen huisde; in hem zocht hij deze groote, +onzichtbare ziel der natie te treffen. Daar hij zijn stilzwijgen niet +kon overwinnen, wilde hij hem althans onteeren; men gaf voor dat hij +zijn medeplichtigen had verraden. Als dit waar geweest was, zou zijn +cipier in zijn woede geen toenemende barbaarschheden tegen hem +uitgedacht hebben.</p> +<p>Toen in 1830 de Polen de krankzinnige grootmoedigheid aan den dag +legden Constantijn te laten ontvluchten, voerde hij geen andere +schatten meê, dan alleen dezen gevangene; goud en zilver golden +niet zooveel voor zijn onmenschelijkheid als zijn levend speelgoed; bij +zijn overijlden aftocht werd hij gevolgd door de schim van een man, aan +het affuit van een kanon meêdoogenloos vastgebonden: den +rampzaligen Lukasinski...</p> +<p>Maar keeren wij terug tot de gebeurtenissen van December 1825. De +Poolsche aangeklaagden, de goede <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1424" href="#xd20e1424" name="xd20e1424">92</a>]</span>kolonel en +de anderen, zouden in hun vaderland door het opperste gerechtshof, den +senaat, gevonnist worden. Dit lichaam, waarin bijna alleen toegewijde +aanhangers van Rusland zitting hadden, scheen blindelings te moeten +veroordeelen. De keizer twijfelde er geen oogenblik aan. Maar de macht +der openbare meening was toen zoo krachtig, dat zij den senaat op haar +kant kreeg. Hij verklaarde de aangeklaagde schuldig, omdat zij het +Russisch complot niet hadden ontdekt, doch <span class="ex">onschuldig +voorzoover Polen betrof</span>; hij veroordeelde hen slechts tot lichte +straffen. De voorzitter had den moed aan den czaar te berichten: +“Zij hebben zich slechts verbonden voor de handhaving van hun +volksbestaan; zij stelden zich op het standpunt van het traktaat van +Weenen,<a class="noteref" id="xd20e1429src" href="#xd20e1429" name= +"xd20e1429src">4</a> dat dit erkend heeft. Het opperste gerechtshof +heeft hierin niets misdadigs noch strafwaardigs kunnen zien.” +Welk een overmoedige daad! Men houde hierbij wel in het oog, dat zij +niet uitging van het aloude Polen met twintig millioen zielen; maar van +het nietige Polen, dat door Alexander om zoo te zeggen, was ingekrompen +tot Warschau en zijn stadsgebied.</p> +<p>De ijsbeer knerste op de tanden.—En als ik spreek van den +beer, bedoel ik Rusland. De vrijspreking verontwaardigde het meerendeel +der Russen, bracht hen tot verzet. Zij vonden Polen ondankbaar; moest +het, beter behandeld dan Rusland, daar het, althans in schijn, een +grondwet had, zich niet gelukkig rekenen? Zij verweten het zijn +materiëelen voorspoed, een natuurlijke vrucht van den vrede, maar +dien zij voor het werk van den czaar hielden; ook de verfraaiïngen +van Warschau (door Poolsch geld tot stand gebracht) en vooral de +instelling der territoriale banken, welke aan de Polen een zoo +aangename gemakkelijkheid verschaffen om zich te ruïneeren. +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1434" href="#xd20e1434" name= +"xd20e1434">93</a>]</span></p> +<p>Toen nu de keizer de opwinding in Rusland aanzag, en dat hij zijn +volk aan zijn zijde had, kon hij zijn woede niet langer in bedwang +houden. Hij dacht niet meer aan de wetten, noch aan zijn rol van +wetgever, van Russischen Justinianus.<a class="noteref" id= +"xd20e1437src" href="#xd20e1437" name="xd20e1437src">5</a> Hij gedroeg +zich openlijk, volgens zijn natuur, als een Tartaar. Hij wilde zelfs +geen verlof geven het vonnis openbaar te maken. Constantijn verlangde +niets minder dan een militaire commissie om de veroordeelden dood te +schieten. Zij werden naar Siberië gebracht. De Poolsche rechtbank +en geheel Polen werden beleedigd en met minachting behandeld.</p> +<p>Intusschen begon men den keizer aan ’t verstand te brengen, +dat dit kleine land op niets méér recht had dan elke +andere Russische provincie. Het bevond zich in een +uitzonderingstoestand, die moest opgeheven worden; het diende te worden +gebracht onder het algemeene centrale gezag van het rijk. De +souvereinen, bewonderaars van Napoleon (vooral van zijn fouten), achten +niets hooger in hem dan zijn streven naar centralisatie, welke hem naar +dezelfde wetten volken liet besturen met tien verschillende talen en +uiteenloopende zeden: de prefectuur van Hamburg en die van Rome. De +wetgeleerde en bureaucratische geest, die te Petersburg heerschte, +dreef den keizer in beide richtingen, die van onrechtmatige +centralisatie en van plompe wetboekvervaardiging. Hij ondernam een +onzinnig, een onbegonnen werk, al zou ’t hem ook het leven +kosten: de volkomen gelijkmaking van Polen met Rusland, de opslorping, +de vernietiging van het Poolsche volksbestaan.</p> +<p>De verkeerde wegen, die hierbij konden worden ingeslagen, waren +reeds gebaand. Catharina, een godloochenaarster, had tot uitgangspunt +tegen Polen het godsdienstig vraagstuk gekozen. Dit is het beste +aanvalsmiddel, <span class="pagenum">[<a id="xd20e1445" href= +"#xd20e1445" name="xd20e1445">94</a>]</span>het krachtigste houvast. +Ten eerste steunt men daarbij op de bekrompen vroomheid en dweperij der +Russen; vervolgens treft men er Polen door op een punt, waar het de +sympathieën van Europa niet bezit. Europa is er spoedig bij, in +dit geval, te gelooven, dat het <span class="ex">een zaak van +priesters</span> geldt, en het hult zich in een mantel van rustige +onverschilligheid.</p> +<p>Wat Polen het meest geschaad heeft, zijn zijn ultra-roomsche +verdedigers, die aantoonden dat het juist gebonden was aan wat afsterft +en moet òndergaan. Italië zal overwinnen en leven, omdat +het den priester eraan gegeven heeft en met Europa meê +vooruitgaat. Ierland zinkt hoe langer zoo dieper weg, omdat het zich +aan den priester blijft vastklampen, d.w.z. zich buiten Europa plaatst: +het heeft zijn leven gezet op wat dood is. Polen is niet dood; het ligt +slechts levend in zijn graf, en zal er niet uit opstijgen zoolang het +zijn innerlijke tegenspraak niet zal begrijpen, die zijn kracht verlamt +en het van de levende wereld vervreemdt. Volk van heldhaftigen en +vrijen geest, meent het katholiek te zijn; het is ’t, ja; maar +niet van nature, alleen omdat het ’t wil, als verweermiddel tegen +Rusland. Het katholicisme is juist de ontkenning van de heldhaftige +persoonlijkheid, welke de karaktertrek van de Polen uitmaakt.</p> +<p>De paus en de Quotidienne<a class="noteref" id="xd20e1454src" href= +"#xd20e1454" name="xd20e1454src">6</a> hebben ’t hun meer dan +tienmaal en met reden gezegd: “Als gij katholieken zijt, +gehoorzaamt dan, onderwerpt u, draagt het juk van Rusland.”</p> +<p>De Montalembert heeft in zijn warmgeschreven verdediging van Polen, +uit zijn jeugd dagteekenend (1833), een onberaden woord gebruikt, dat +keizer Nicolaas met goud zou betaald hebben. Hij vergelijkt den roem +der Polen met <span class="ex">dien der Vendéeërs</span>. +Het was een even onnauwkeurige als onvoorzichtige gelijkstelling. De +Vendée, dat is de burgeroorlog. De Vendée <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1465" href="#xd20e1465" name= +"xd20e1465">95</a>]</span>is de Franschman Frankrijk in den rug +aanvallend, terwijl heel Europa het vanvoren aantast.<a class="noteref" +id="xd20e1467src" href="#xd20e1467" name="xd20e1467src">7</a> Geen +overeenkomst alzoo met de wettige, eerlijke, heldhaftige worsteling van +het ongelukkige Polen tegen den vreemdeling, met Rusland.</p> +<p>Dit rijk had, onder het bestuur van Alexander, den vader van het +Heilig Verbond,<a class="noteref" id="xd20e1472src" href="#xd20e1472" +name="xd20e1472src">8</a> die zelf aan den invloed gehoorzaamde van +mevrouw Krüdener en van de Maistre, in de hooge Poolsche +geestelijkheid een der beste werktuigen van den dompersgeest gezien. De +bisdommen werden in aantal vermeerderd, ver boven de behoeften der +dungezaaide bevolking, en buitensporig bezoldigd. Iedere bisschop kreeg +een jaarwedde van zestigduizend Poolsche guldens, één +honderdachtduizend, en de primaat hondertwintig-duizend. Wat de lagere +geestelijkheid betreft, deze werd ontzien, terwijl men de oogen sloot +voor haar eisch de gewone rechtbanken niet te hoeven erkennen.</p> +<p>Hoe meer de geest van staatkundige vrijheid en het +nationaliteitsgevoel hardvochtig werden onderdrukt, zooveel te meer +ontzag men den onafhankelijksheidszin der geestelijkheid. Aan haar werd +toegestaan zelve haar eigen zaken, in overeenstemming met Rome, te +regelen. Ja, wat meer is, men had haar het ministerie der eerediensten +en van het openbaar onderwijs overgelaten, waarin de +aartsbisschop-primaat met twee bisschoppen zitting had. Het paleis van +Constantijn was het middelpunt der bijgeloovige vroomheid. Zijn gemalin +was de steunpilaar van het geestelijk genootschap <span class="ex">Het +Lam Gods</span>. De zedelijke verstomping van Polen scheen het +gemeenschappelijk doel, waarnaar militaire dwingelandij en +godsdienstige domperij in roerende overeenstemming streefden.</p> +<p>In de groote zaak van het vonnis van het hooggerechtshof rekende +Rusland op den steun der acht bisschoppen, die er zitting in hadden. +Zij hadden zich <span class="pagenum">[<a id="xd20e1482" href= +"#xd20e1482" name="xd20e1482">96</a>]</span>kunnen beroepen op hun +waardigheid om zich van een oordeel te onthouden. Zij gaven niettemin +hun oordeel en verklaarden, den stortvloed der openbare meening +volgend, evenals de andere rechters, dat de aangeklaagden <span class= +"ex">niet schuldig waren voorzoover Polen betrof</span>.</p> +<p>De keizer vatte deze vrijspraak als een persoonlijke beleediging op. +Hij begon den oorlog tegen de kerk in Polen.</p> +<p>De eerste daad, overigens een zeer verstandige, was een algemeene +regeling van het geheele openbaar onderwijs, om aan de katholieke +geestelijkheid allen invloed op de opvoeding te ontnemen. De tweede +daad, weer van dadelijk-aanvallend karakter, bestond hierin, dat een +geestelijk genootschap of gerechtshof werd opgericht, om de belangen +der Vereenigde Grieken (d.w.z. verbonden aan Rome) te regelen: een +genootschap overeenkomstig met dat, ’twelk, onder den keizer, de +Grieksche kerk in Rusland beheert. Het was een volk van drie millioen +zielen, totdusver aan ’t gezag van den paus onderworpen, dat de +czaar zoodoende onder ’t Moscovitisch kerkgezag bracht.</p> +<p>Hij wilde nog verder gaan, de Poolsche geestelijkheid beletten in +briefwisseling te blijven met den paus, anders dan door bemiddeling van +de regeering. Dit werd de oorzaak, dat de geestelijkheid zich aansloot +bij de omwenteling van 1830.</p> +<p>Zonderlinge samenloop van omstandigheden! Onze +Juli-revolutie,<a class="noteref" id="xd20e1496src" href="#xd20e1496" +name="xd20e1496src">9</a> in de eerste plaats begonnen tegen de +priesters en de femelarij van den koning, vond op haar weg, als +nabootster, België en Polen: priesterrevoluties!</p> +<p>Wat meer dan iets anders ertoe bijgedragen heeft om den opstand der +Polen een verloren zaak te doen zijn, was vooral dat een belachelijk +generaal<a class="noteref" id="xd20e1501src" href="#xd20e1501" name= +"xd20e1501src">10</a> aan ’t hoofd werd geplaatst, een man van +het <span class="ex">Heilig Hart</span> <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1507" href="#xd20e1507" name="xd20e1507">97</a>]</span>of het +<span class="ex">Lam Gods</span>, verdacht, onbekwaam of verraderlijk, +die slechts Rusland ontzag en alleen den Poolschen patriotten den +oorlog aandeed.</p> +<p>De Poolsche omwenteling, onder zulk een treurige leiding, +verontschuldigde zich als een revolutie, werd een kruistocht, en keerde +zich natuurlijk naar den kant van Rome. Zij verwachtte van den paus +zedelijken steun; zij onderstelde dat een bul het volk zou wapenen, de +landelijke bevolking in massa zou meêsleuren, den bodem zelf tot +opstand brengen. Men moet het erbarmelijk antwoord van Rome lezen, en +hoe het zich schandelijk verschuilt achter <span class="ex">de +mogendheden van den eersten rang, die het lot van Polen zullen bepalen +tot algemeene genoegdoening van partijen</span>!</p> +<p><span class="ex">Genoegdoening!</span> Er is nooit een meer +wreedaardig-spottend woord gesproken!... Het was het oogenblik waarop +de keizer, ziende dat Rome en Frankrijk Polen aan zijn lot overlieten, +het besluit nam—het te onderdrukken? neen,—<span class= +"ex">het te vernietigen</span>, te doen verdwijnen van den +aardbodem.</p> +<p>Dit is de grootste misdaad, die ooit begaan is. Men wachte zich wel +naar eenigen grond voor vergelijking te zoeken.</p> +<p>Men heeft het ondernomen <span class="ex">niet alleen Polen te +vermoorden</span>, zijn wetten, zijn godsdienst, zijn taal, zijn +letterkunde, zijn volksbeschaving,—maar ook <span class="ex">de +Polen te dooden</span>, hen als ras te vernietigen, de kracht der +bevolking te breken, zoodat, wanneer zij als kudde van menschelijke +wezens nog bestaat, zij als Poolsche bevolking, met levensvatbaarheid +en zedelijk vermogen, verdwenen is.</p> +<p>Totdusver had ik ’t zelf niet willen gelooven. Ik had mij +altijd hardnekkig voorgenomen de uitdrukking: <span class="ex">Polen te +dooden</span>, voor niets anders dan louter grootspraak te houden, +rhetorische overdrijving. Evenwel, ik moet mij voor overwonnen +verklaren. Ik heb onder de oogen de (alsnog onvolledige) reeks van +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1539" href="#xd20e1539" name= +"xd20e1539">98</a>]</span>keizerlijke ukazen, die van jaar tot jaar, op +onverstoorbare wijze, het voornemen eener stelselmatige vernietiging +ten uitvoer willen brengen.</p> +<p>Wat is toch de reden, dat de Polen het eenvoudig werk niet hebben +ondernomen den veelbeteekenenden tekst dier afschuwelijke wetten bijeen +te brengen en te doen drukken, om daardoor voor hun vijand het groote +grafmonument op te richten, dat hem beter zou hebben gekarakteriseerd +dan iedere schimprede?</p> +<p>Een Tartaarsch veroveraar heeft er eens behagen in gevonden voor +zijn roem in de vlakte van Bagdad een pyramide op te richten van +honderdduizend doodshoofden. Hoeveel grootscher zou het gedenkteeken +zijn, dat wij voorstellen, saamgesteld uit duizenden moordende wetten! +Welk een heerlijke Doodstropee!</p> +<p>Niets kan hiermeê in vergelijking komen.</p> +<p>Het oude Rome meende den Joodschen naam te hebben uitgeroeid. En het +deed niets anders dan hem over de gansche aarde te verbreiden. De +verdrijving der Joden uit Spanje heeft hun vernietiging toch niet ten +gevolge gehad.</p> +<p>De Conventie heeft, in een oogenblik van gevaar en woede, door heel +Europa in ’t nauw gebracht, in den rug door den opstand van de +Vendée aangevallen, den eed gezworen de Vendée te zullen +verdelgen. Maar de Vendée is blijven bestaan, en is een der +dichtstbevolkte streken van Frankrijk.</p> +<p>De onderneming van Lodewijk XIV om de protestanten te bekeeren of +uit te roeien biedt meer overeenkomst met de Poolsche vernietiging. Wij +vinden, als in Rusland, een reusachtig wetboek, saamgesteld uit wetten +ter verbanning en vogelvrijverklaring. Toch is het onderscheid groot. +Bij de protestanten-vervolgingen komen geen Tartaarsche razzia’s +voor, als in Polen zijn gehouden, geen moordende overplaatsingen van +rassen en geslachten. Ook hebben de uitgeweken protestanten niet alleen +hun bestaan in Europa gered, maar zij hebben stand gehouden in +Frankrijk en zijn er tot voorspoed geraakt, door den geldhandel vooral: +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1554" href="#xd20e1554" name= +"xd20e1554">99</a>]</span>zij leenen tegenwoordig geld aan de +nakomelingen hunner vervolgers.</p> +<p>Neen, niets is te vergelijken met wat in Polen geschied is, niets. +Noch wetten, noch het zwaard zouden de bovenmenschelijke verrichting +eener zoo verschrikkelijke verwoesting hebben kunnen volvoeren. Slechts +twee voorbeelden konden op den weg helpen van krachtdadiger middelen om +het doel te bereiken.</p> +<p>In Ierland heeft men een volk gezien, dat door overmaat van ellende, +zonder mèrkbaar in getalsterkte te verminderen, ontaardde, +wegsmolt, geheel verdween. Er bleven nog wel menschen over, maar het +ras bestond niet meer.</p> +<p>In Frankrijk, heeft men tijdens de laatste jaren van Napoleon, toen +de heele mannelijke bevolking regelmatig door den oorlog was +weggevoerd, de lichaamslengte zien inkrimpen. Nog eenige jaren zulk een +systeem volgehouden, en het ras zou verànderd zijn. Een natie +die slechts vernieuwd wordt door zwakken, zieken, verkromden, moet ten +slotte ondergaan. In getalsterkte kan zij dezelfde blijven; als macht +van eenige beteekenis zal zij weldra verdwijnen.</p> +<p>Ziedaar voorbeelden, ziedaar lessen. Door deze middelen tot een te +brengen, kunnen wij iets uitrichten in de groote kunst van den dood. +Laat ons bij elkander voegen de ellende van Ierland, de lichtingen van +Napoleon, de beruchte verordeningen op de verdachten, gevangen genomen +volgens de wetten van het Schrikbewind of die van Lodewijk XIV; +vermeerderen we al deze westersche middelen met het groote oostersche: +de gewelddadige overplantingen van menschen naar hun vijandige +klimaten, en het moest wel ongelukkig treffen als het <span class= +"ex">Polonisme</span> aan al deze vereenigde pogingen weêrstand +zou bieden.</p> +<p>Het <span class="ex">Polonisme</span>, een nieuw woord, dat niet +zoozeer een ras als een geestesrichting aanduidt. Polen is niet meer +een volk in de gedachte der verdelgers, het is een denkbeeld, het is +een leelijke ziel, het is een verbastering van het ware begrip, iets +als een ketterij. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1572" href= +"#xd20e1572" name="xd20e1572">100</a>]</span></p> +<p>Dit kenmerkt den strijd en voorspelt het resultaat ervan. Ja, Polen +is iets geestelijks, en het heeft niets dan een lichaam tegen zich +over. De barbaarsche, wreede kracht die het met zijn grijparmen +vasthoudt, vermag alles, behalve om een geest te worden. Zij blijft +ruwheid, stof, en wordt het hoe langer zoo meer. Om een ziel in zich te +kunnen opnemen, moest zij zelve een ziel zijn, en die is haar +ontzegd.</p> +<p>Maar nu moet alle dichterlijkheid aan een kant gezet worden, dient +de platte werkelijkheid, als zóódanig, dus ook platweg, +gezegd te worden, het lage met lage woorden genoemd.</p> +<p>Welke macht is het, die in werkelijkheid de uitroeiïng van +Polen zich ten doel gesteld heeft? De keizer alleen? De hemel gave +’t! Een ènkel mensch put zich uit. Rusland? In geenen +deele; tegenwoordig boezemt het ternauwernood nog medelijden in.</p> +<p>Neen, deze doodbrengende macht is noch een mensch, noch een heel +volk; het is de geörganiseerde verachtelijkheid, welke men +bureaucratie noemt; het is het samenstel van intriganten, vreemde +parvenu’s, moeras-insekten van het Noorden, die rondom den keizer +krielen en zwermen.</p> +<p><span class="ex">Polen is een ding, een zaak.</span> Daarin ligt het +geheim.</p> +<p>Duizenden menschen, bureaucraten, politiemannen en allerlei +ambtenaren, militairen, halve-militairen (zooals er zooveel in Rusland +zijn), die allen zijn <span class="ex">in de zaak</span> betrokken, +door winstgevende betrekkingen òf door verbeurdverklaringen. De +keizer is goed, en hij weet zijn dienaren te beloonen. Een van hen, +Adam van Wurtemberg, heeft zich door zijn meester het huis zijner nog +levende moeder doen schenken. Hij heeft die moeder aan de deur gezet. +Hij heeft het huis van zijn grootmoeder, een ziekelijke tachtigjarige, +die niet meer vervoerd kon worden, door kogels doen doorboren.</p> +<p>De prooi vermeerdert den honger, de eters vermenigvuldigen zich als +de lokspijs overvloedig is. De dood <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1593" href="#xd20e1593" name="xd20e1593">101</a>]</span>en de +vernietiging, die krachten welke men negatief waande, zijn van +scheppend vermogen bevonden; zij hebben bewezen een afgrijselijke +vruchtbaarheid te bezitten, zij hebben een geslacht gekweekt van +kruipend gedierte en knagende wormen. En Rusland wordt tegenwoordig +opgegeten door dit gespuis. Onophoudelijk krijgt het stukken van Polen +te verslinden.</p> +<p>Werpt u dus, wormen, hongerigen, intriganten van alle soort, werpt u +op den begeerlijken buit! De zoon van den pope,<a class="noteref" id= +"xd20e1597src" href="#xd20e1597" name="xd20e1597src">11</a> die kan +lezen, schrijven en proces-verbaal opmaken, krijgt een plaats bij de +politie. De jonge man van kleinen adel, die sedert zijn schooltijd +verdorven is, hebzuchtig geworden en eergierig, tot alles bereid, zal +wel een kamertje weten te vinden in de monstergebouwen der centrale +administraties te Sint-Petersburg. Als hij laaghartig is, zal hij wel +spoedig bevorderd worden. De promotie gaat zeer snel. Verscheiden hooge +ambtenaren van het keizerrijk zijn niet ouder dan dertig jaar. Als zij +kans zien in de omgeving van den meester te komen, als zij gelegenheid +vinden de eenige zijde te vleien, waar hij vat op zich geeft, zijn +woede, dan is hun fortuin gemaakt. Aan hen de zorg om, ter eere van +zijn naam, onophoudelijk deze woede op te wekken, bij een op zulk een +noodlottige hoogte geplaatst man de duizeling te onderhouden, het +valsch poëtisch gevoel te voeden, dat gelegen is in de inbeelding, +dat men een volk heeft kunnen vernietigen.</p> +<p>Zulke lieden zullen er nooit om verlegen zijn nieuwe ukazen voor te +stellen. De heftigheid van den keizer is voor hen een uitnemende bodem +ter ontginning; dag en nacht bewerken zij dien. Zij vinden er fortuin, +eereambten, hooge posten en plotselinge, onverwachte bevordering, +waardoor zij vele rangen overspringen.</p> +<p>Verplaatsen wij ons naar het oogenblik van de eerste woede-uiting +van den keizer, toen hij het overwonnen <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1604" href="#xd20e1604" name="xd20e1604">102</a>]</span>Polen in +zijn macht had. Een Polen, dat ingekrompen was tot drie millioen +menschen, had het gewaagd het zwaard op te heffen tegen een Rusland van +vijftig. Die onbeschaamde Polen, een Dembinski bijvoorbeeld, hadden zoo +weinig eerbied voor de keizerlijke macht, dat zij met eenige hoopjes +mannen de Russische legers van achter en van terzij bestookten, zonder +dat men ze kon vatten.</p> +<p>Maar nu hàd hij ’t dan in zijn macht, dat Polen; hij +bezag ’t met het oog, waarmeê de beer kijkt, die +honigvreter uit de bosschen van het Noorden, wanneer hij een bij in de +holte van zijn fluweelen poot te pakken heeft. Zal hij haar dezen of +den anderen vleugel, of een van haar pooten uittrekken? Hij wil haar +niet versmoren, maar langzaam doen omkomen.</p> +<p>De eerste daad was, de gevangenen die geen Russen wilden worden, te +doen afranselen. Wij hebben al gesproken van de slachting van +Kroonstad: aan ieder man <span class="ex">acht-duizend +stokslagen</span>! Daar men dood gaat bij hoogstens vier-duizend, was +men zoo welwillend de patiënten te laten genezen, om de volledige +strafoefening mogelijk te maken: deze werd dus bij gedeelten +toegepast.</p> +<p>Zij die zich wel tot Russen lieten omdoopen, werden naar den +Kaukasus gevoerd en daar bij de voorposten geplaatst. De Tscherkessen, +voortreffelijke schutters, hadden weldra gerechtigheid aan hen +geoefend.</p> +<p>De keizer werd in deze genietingen een weinig gestoord door de +zwakke, koude en laffe vertoogen van de regeeringen van Engeland en +Frankrijk. Maar hij was er volkomen van overtuigd dat het eerste rijk, +den kogel zijner nijverheid achter zich aansleepende (een gouden kogel, +maar niettemin een zwaren), niets wilde en niets zou doen; en +Louis-Philippe nog minder, die tegenover Nicolaas de nederige houding +aannam van een koning op zijn knieën. Aan beide zijden +schijnvertooningen. En een schijnvertooning was het antwoord. Hij zou +aan de overwonnelingen een nieuwe grondwet geven. Deze daad beteekende +niets anders <span class="pagenum">[<a id="xd20e1617" href="#xd20e1617" +name="xd20e1617">103</a>]</span>dan de vernietiging van Polen. Zij, die +haar verlangden, hielden zich voor voldaan.</p> +<p>Door de verordening van Februari 1832 werd Polen eenvoudig een +onderdeel van het Russische rijk. De Poolsche kroon kon voortaan alleen +te Moscou verkregen worden. Geen persoonlijke vrijheid meer noch +vrijheid van drukpers. Ook geen landdag meer. Rechters, die naar +willekeur konden worden afgezet. Alle posten toegankelijk voor de +Russen. Geen ministeriëele verantwoordelijkheid meer. Geen +speciaal Poolsch leger meer. De verbeurdverklaring wederom ingesteld. +Verbanning buiten Polen, d.w.z. naar Siberië, enz., enz.</p> +<p>Maar welke bepalingen dit vreemde staatsstuk dan ook bevatte, het +schijnt dat de keizer verontwaardigd was een schaduw van grondwet te +moeten behouden. De provinciale staten, die hij in de plaats stelde van +den landdag, hield hij voor een buitensporige, onduldbare +toegefelijkheid. Door ze toe te staan aan Europa, wilde hij Europa +tevens trotseeren. En een maand later, in Maart, liet hij een aanvang +maken met de uitvoering van twee afschuwelijke maatregelen, de +wegvoering van geheele familiën en de oplichtingen van +kinderen.</p> +<p>In een enkel gouvernement, dat van Podolië, bevel tot +verplaatsing van vijf-duizend familiën (vijf-en-twintig- tot +dertig-duizend menschen) van opstandelingen, <span class="ex">aan wie +hun straf was kwijtgescholden</span>, of van <span class= +"ex">verdachte</span> personen; bevel ze <span class="ex">naar de +onveilige streken van den Kaukasus</span> te brengen, <span class= +"ex">op onbebouwden grond</span>, in een <span class="ex">atmosfeer van +koorts</span>, op twee pas afstands van den vijand.</p> +<p>Het antwoord van den gouverneur van Podolië is +merkwaardig.—Er zijn, zegt hij, drie klassen van adelijken: de +<span class="ex">adelijke grondbezitters</span>,—de <span class= +"ex">adelijke bedienden, landbouwers en werklui</span>,—èn +de <span class="ex">adelijken uit de steden, burgers, advokaten</span>, +enz. Het is noodzakelijk zich niet te bepalen tot de eerste klasse, +maar vooral <span class="pagenum">[<a id="xd20e1652" href="#xd20e1652" +name="xd20e1652">104</a>]</span>uit de beide andere te nemen, +“het land van déze lieden te ontvolken.”</p> +<p>Dit beroep van verfoeilijke vleierij op de keizerlijke +wreedaardigheid werd volkomen begrepen. In zijn brief van 6 (18) April +1832 antwoordt de minister van binnenlandsche zaken, dat Zijne +Majesteit de voorschriften heeft bekrachtigd, <span class="ex">er +eigenhandig aan toevoegende</span>: <span class="corr" id="xd20e1659" +title="Niet in bron">”</span>Ze moeten niet alleen dienen voor +Podolië, maar <span class="ex">voor alle westelijke +gouvernementen</span>. Alleen menschen, die in staat zijn te werken, +mogen gezonden worden; hun gezinnen kunnen later volgen.”</p> +<p>Alzoo moeten zij alleen weggaan, van de hunnen gescheiden; de vrouw +en de kinderen blijven achter om van honger in Polen te sterven, de man +vertrekt om in den Kaukasus den dood te vinden.</p> +<p>Ten slotte voegt de keizer erbij, dat de adelijken van de tweede +klasse, de niet-grondbezitters, afzonderlijk zullen gehouden worden, +<span class="ex">ingedeeld bij de Kozakken</span>, zonder aanraking met +de koloniën van hun landgenooten.</p> +<p>Dit verschrikkelijk reglement is niet een overgangsmaatregel +geweest; het diende en dient nog tot grondslag voor besluiten en daden, +die de menschheid doen sidderen.</p> +<p>Voor de Fransche conscriptie, die de mannen naar het lot wegnam, +heeft men de verschrikking van de Russische lichtingen in de plaats +gesteld, waar de mannen gekozen, aangewezen worden naar de luimen des +meesters en van publieke agenten. Men oordeele of mannen, verdacht om +hun energie, van <span class="ex">Polonisme</span> dus, bij deze +doorzichtige, partijdige handelwijze zullen gespaard worden. Zij +verdwijnen alzoo naar den Kaukasus, en, volgens de verzekering van +Paskjewitsch,<a class="noteref" id="xd20e1679src" href="#xd20e1679" +name="xd20e1679src">12</a> <span class="ex">keeren zij er nooit van +terug</span>. Rusland heeft dáár als ’t ware een +afzichtelijke fistel <span class="pagenum">[<a id="xd20e1685" href= +"#xd20e1685" name="xd20e1685">105</a>]</span>gevonden, door welke het +’t beste bloed van Polen, zijn manlijkheid en zijn kracht, doet +wegvloeien. Het houdt ’t land zwak, altijd ziek, als na een +aderlating.</p> +<p>Al de strengheid van dit stelsel is neêrgekomen op de tweede +klasse, die der adelijke boeren, een in zijn wezen militairen stand, en +die meer dan de burgers der steden, den waren derden stand van Polen +uitmaakte. Men begon met hen te verlagen tot den rang der zoogenaamd +vrije boeren van Rusland (<span class="ex">odnod-wortzi</span>); +vervolgens vond men een middel uit om hen viermaal voor +één de bloedschatting te doen betalen. Al de andere +onderdanen van het rijk ondergaan de lichting slechts om de twee jaren, +zij echter ieder jaar. De anderen geven vijf man op de duizend, zij +tien. Zoodat de lasten, die op hen rusten vierdubbel zijn. Deze +ongelukkige klasse, uit ongeveer een millioen zielen bestaande, zal op +den duur geen weerstand kunnen bieden aan zulk een herhaalde +ontzettende aderlating. Niettemin verzekert men mij, dat dit jaar +(1851) de keizer vindt, dat de zaken te langzaam vorderen, en dat men +zint op middelen hen in massa naar de woestenijen van Zuid-Rusland over +te brengen.</p> +<p>Wat aan Polen overbleef, de wet van 1832, is door den keizer-zelf +vernietigd. Hij heeft in de volgende jaren, een geheele +gedaanteverandering van het land ondernomen. Voor de verdeeling van +Polen in woiwodschappen heeft hij de Russische indeeling in +gouvernementen in de plaats gesteld, de Russische munt ingevoerd ter +vervanging van de Poolsche, het Russisch stelsel van maten en gewichten +in zwang gebracht voor het decimale en metrische systeem, dat de Polen +bezaten, den ouden Juliaanschen kalender hersteld, met afschaffing van +den wetenschappelijken Gregoriaanschen, dien alle moderne naties +volgen. Hij heeft, om de deur dicht te doen, getracht de Poolsche taal +te doen verdwijnen, door haar gebruik op te heffen bij de +administratiën; de ambtenaren, die het Russisch niet verstonden, +af te zetten, de Russische taal in de Poolsche scholen verplichtend te +stellen, aan de jeugd <span class="pagenum">[<a id="xd20e1694" href= +"#xd20e1694" name="xd20e1694">106</a>]</span>te verbieden haar eigen +taal te spreken!—Eenige studenten te Wilna vereenigden zich in +’t geheim om onder elkander Poolsch te spreken; betrapt, +opgelicht, aan den staart van Kozakken-paarden gebonden, werden zij +voor hun leven soldaat!</p> +<p>Dit is, dunkt mij, het gedrochtelijkst, het +monsterachtigst-barbaarsch en het tegennatuurlijkst ondernemen, dat +zich bedenken laat. De taal, onze dierbare moedertaal, ons allen even +lief, waarvan elk woord, elke klank ons aan het vaderland doet denken, +herinnert ons alle aandoeningen van het leven, onze wieg, al wat wij +liefhadden! Haar uit ons hart te rukken, is ons van ons-zelven los te +scheuren. Het wil mij voorkomen dat, ten opzichte van de personen die +ons dierbaar waren en die wij moesten verliezen, de klank der +dagelijksche woorden niet het minste is, wat ons in de herinnering is +gegrift, ja, méér is dan de trekken van het gelaat, meer +dan hun gebaar en hun houding en gang. Wat mij het sterkst is +bijgebleven van mijn vader, met wien ik acht-en-veertig jaren van mijn +leven heb samengeleefd, is zijn stem... Een trilling vaart door mij +heen, als ik me verbeeld, dat hij in mijn nabijheid is, mij toespreekt +en tot me zegt: “Mijn zoon!”</p> +<p>Zeker, heel het hart ligt in de taal: gezin, liefde, het vaderland. +Iedere krachtige natie heeft het beste van zich zelve in haar spraak +gelegd. De heldhaftige Poolsche taal, trillend van forsche klanken, +doet zelfs hem, die de beteekenis der woorden niet kent, de majesteit +van den ouden Vrijstaat voeden, en toovert voor het ontvankelijk hart +heel de glorie van zijn geschiedenis opnieuw te voorschijn. Men hoort +er de kloeke stem der helden in weêrklinken.</p> +<p>Het Russisch heeft een aangenamen klank, het is een zoete, het +gehoor streelende taal; het heeft iets van de zangerige talen van het +Zuiden. Het op te dringen aan Polen, is het nationaal karakter in een +gewichtig punt veranderen, is het verzwakken en ontzenuwen.</p> +<p>Ik ben overigens geneigd te gelooven, dat, wat men <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1705" href="#xd20e1705" name= +"xd20e1705">107</a>]</span>door dit barbaarsch verbod vooral wilde +bewerken, was Polen te beleedigen, zijn ziel doodelijk te bedroeven, +zijn hart te doorboren, waar het ’t zekerst te verwonden was en +het ’t meest door zou lijden.</p> +<p>Het geschiedde in dien tijd dat de keizer Europa deed dreunen door +de beleedigende, verwoede rede, welke hij de overheden van Warschau in +het gelaat slingerde. Hij liet niets achterwege om den naam zich waard +te maken van een meedoogenloos man te zijn. Toen prinses Sanguszko tot +hem kwam om genade te smeeken voor haar jongen man, die naar +Siberië moest, liet de keizer zich het vonnis geven, en voegde er +eigenhandig aan toe: “te voet.”</p> +<p>Zulk een theatraal schrikbestuur is een echt Russisch middel. Men +heeft er zich van overtuigd door de wandaad van Kroonstad, ten +aanschouwe van heel Europa op een der drukst bezochte plaatsen openlijk +bedreven. Men heeft het ook maar al te zeer kunnen zien dit jaar, den +20sten Juli 1851, toen het gerucht zich verbreid had, dat enkele +gevangenen zouden begenadigd worden en het viertal, ten antwoord +hierop, onmiddellijk werd ter-dood-gebracht.</p> +<p>Soms heeft de Russische regeering den schijn aangenomen alsof ze er +genoegen in vond voor deze of gene harer daden zich, met bedekten spot, +te verdedigen. Bij voorbeeld, in 1842, toen ze te Rome en misschien ook +aan andere hoven liet weten, dat, zoo ze zich de bezittingen der +Poolsche kerk had toegeëigend, ze dit gedaan had <span class= +"ex">om ze in het belang dier kerk-zelve beter te beheeren</span>; en +dat, wat betreft den kinderroof, waarvan zooveel schande werd +gesproken, deze <span class="ex">alleen uit barmhartigheid</span> +gepleegd was.</p> +<p>Uitsluitend <span class="ex">om barmhartigheid</span> te oefenen +worden nog altijd de kinderen der Joden gestolen. Behalve de +razzia’s op groote schaal, welke de Staat houdt, rooven de +Kozakken ze onophoudelijk, drijven er handel in en verkoopen ze tegen +vastgestelden prijs. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1724" href= +"#xd20e1724" name="xd20e1724">108</a>]</span></p> +<p>De keizerlijke <span class="ex">barmhartigheid</span> houdt de +Poolsche moeders steeds in vreezen en beven. Altijd zijn zij beangst +voor nieuwe slagen.</p> +<p>Het was in de maand Maart van 1832, toen de keizer juist in de +hevigste bui van woede verkeerde, toen hij ’t bevel gaf tot +wegvoering van zooveel gezinnen, dat hij de kinderen van mannelijk +geslacht, zwervers, weezen, <span class="ex">èn</span> arm, van +zeven tot zestien jaar, liet <span class="ex">vangen</span> (dit is het +woord, waarvan zich de raad van administratie bedient). Het +bevelschrift kwam onmiddellijk van den generaal-adjudant +Tolstoï.</p> +<p>Paskjewitsch drukt zich in zijn reglement anders uit; met twee +letters verandert hij alles, een verandering, die hij wel niet zonder +machtiging des keizers zal aangebracht hebben: hij zegt <span class= +"ex">OF</span> en niet <span class="ex">en</span>; hij zegt weezen +<span class="ex">OF</span> arm; een wreedaardig verschil: immers sedert +was het geoorloofd kinderen, die <span class="ex">geen weezen</span> +waren te rooven, alleen maar als ze arme ouders hadden.</p> +<p>Het gouvernement van Warschau voegde, toen het dit onmenschelijk +bevelschrift liet aanplakken, om de gisting onder het publiek te +verminderen en te verzachten, er deze, aan den tekst onbekende, woorden +aan toe: de kinderen, <span class="ex">die geen toevluchtsoord +hadden</span>.</p> +<p>In werkelijkheid stal men, over ’t algemeen, niettemin +<span class="ex">de kinderen van arme ouders</span>, en +niettegenstaande de heftige en verschrikkelijke tegenspartelingen van +die ouders.</p> +<p>Het was een weerzinwekkend tafereel. Na menigen stoet van des nachts +opgelichte kinderen, liet men den 17den Mei 1832 er een over dag +vertrekken. De moeders liepen achter de karren en reten zich de borsten +stuk; verscheidene wierpen zich onder de wielen; ze werden door +stokslagen weggejaagd. Den 18den werden wederom een menigte jonge +kinderen opgelicht, die werk verrichtten of in de straten ventten. Den +19den werden parochie-scholen leeggehaald. De arme kleinen, op deze +wijs heengevoerd, stierven den heelen weg over als <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1765" href="#xd20e1765" name= +"xd20e1765">109</a>]</span>vliegen. Als ze te zwak waren om den tocht +<span class="corr" id="xd20e1767" title="Bron: voor">voort</span> te +zetten, liet men ze aan hun lot over. De menschen, die in de streek +woonden, vonden de lijken dier jonge slachtoffers met hun stukje brood +naast zich: ze hadden niet meer de kracht gehad het op te eten.</p> +<div class="figure xd20e1770width"><img src="images/o017.png" alt= +"Ornament." width="183" height="66"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1774" href="#xd20e1774" name= +"xd20e1774">110</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1392" href="#xd20e1392src" name="xd20e1392">1</a></span> Een der +samenzweerders tegen Julius Caesar, die dezen in 44 v. Chr. +vermoordden.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1400" href="#xd20e1400src" name="xd20e1400">2</a></span> Zie slot +van <a href="#ch5">hoofdstuk V</a>.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1408" href="#xd20e1408src" name="xd20e1408">3</a></span> Den +reeds meermalen genoemden onderkoning van Polen, 1816–1830, broer +van de keizers Alexander I en Nicolaas I.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1429" href="#xd20e1429src" name="xd20e1429">4</a></span> Na den +val van Napoleon door de mogendheden gesloten, 1815, om orde te brengen +in den ontredderden toestand van Europa.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1437" href="#xd20e1437src" name="xd20e1437">5</a></span> Keizer +van het Oost-Romeinsche rijk (527–565), vooral beroemd door zijn +samenstelling van de Romeinsche wetten: corpus juris civilis.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1454" href="#xd20e1454src" name="xd20e1454">6</a></span> Is, of +was, zeker een kerkelijk blad of zoo iets. De vertaler is er niet +achter kunnen komen.</p> +<p class="footnote" lang="nl">[Een Frans monarchistisch tijdschrijft, +dat verscheen tussen 1790–1792, en opnieuw tussen +1817–1847.—J.H.]</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1467" href="#xd20e1467src" name="xd20e1467">7</a></span> +1792–’93.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1472" href="#xd20e1472src" name="xd20e1472">8</a></span> Na den +slag van Waterloo aangegaan.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1496" href="#xd20e1496src" name="xd20e1496">9</a></span> Van +1830.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1501" href="#xd20e1501src" name="xd20e1501">10</a></span> +Chlapicki.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1597" href="#xd20e1597src" name="xd20e1597">11</a></span> +Priester.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1679" href="#xd20e1679src" name="xd20e1679">12</a></span> Nam in +1831 Warschau in en brak daarna den Poolschen opstand.</p> +</div> +</div> +<div id="ch9" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">IX.</h2> +<h2 class="main">Over den Czaar als Paus en als God.</h2> +<h2 class="sub">Kerkelijke vervolgingen.</h2> +<p class="firstpar">Een zeker personnage van het antieke tooneel roept +in de eerste verwarring van zijn liefdesgeluk uit: “Ik ben God +geworden!”</p> +<p>De dood is als de liefde: hij windt op. De woeste vreugde, +veroorzaakt door verdelgingen op groote schaal, doet de ziel duizelen. +Wie meent een wereld te vernietigen geeft niets toe aan den Schepper. +Hij zegt: “Ik ben God geworden!”</p> +<p>Meer dan God.—God schept langzaam, in de oneindige goedheid +van het goddelijk moederschap, met de omzichtigheid der +natuur.—De vernieler daarentegen is er trotsch op dat hij +onverhoeds vernietigt. Wat hem bij den dood aangenaam stemt, is de +plotselinge verandering. Het zou zijn hoogste vreugde zijn met +één woord te verdelgen wat jaren van worden gekost heeft; +van een menschelijke wereld te kunnen zeggen: “Ik ben er langs +gegaan, ze bestaat niet meer.”</p> +<p>Te midden van de groote vernietiging van Polen heeft het hoofd van +Rusland voor het eerst zijn titels van <span class="ex">Plaatsvervanger +van God</span> en <span class="ex">Emanatie</span> (uitvloeisel) +<span class="ex">van God</span>, welke in zijn geloofsbelijdenis staan, +in ernst opgevat. Opperhoofd en rechter van zijn priesters (naar de +bewoordingen van hun eed), is hij bij de vervolging der Katholieken en +de uitroeiïng der Joden te werk gegaan als een Russische paus. +Zijn portretten in Byzantijnschen stijl, met <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1799" href="#xd20e1799" name= +"xd20e1799">111</a>]</span>kwistige hand uitgedeeld, hebben hem, met +den stralenkrans van den heiligen Nicolaas om ’t hoofd, ter +aanbidding voorgesteld aan de volkeren van den Donau en van de +Grieksche stammen, in het Turksche rijk wonende.</p> +<p>Maar wat zou die nieuwe God verrichten?</p> +<p>Hij wist het zelf niet.</p> +<p>Terwijl hij in Polen den adel vogelvrij verklaarde, trad hij in +Rusland voor korten tijd als revolutionnair op, door de edelen op te +roepen tot vrijmaking der lijfeigenen, waaraan zij echter geen gevolg +konden geven zonder de afkondiging van een agrarische wet. Als hij op +deze helling was voortgegaan, zou hij een soort van Messias der +lijfeigenen geworden zijn, een barbaarsche Messias, gevaarlijk voor +Europa.</p> +<p>Hij heeft het niet gedurfd. En, zich plotseling naar den anderen +kant wendende, trad hij als paus en veldheer van de tegen-revolutie op +en liet hij, na het beleg van Rome (October 1849), verklaren dat de +Latijnsche kerk, vervallen en dood, niet anders doen kon dan zich met +de algemeene, de <span class="ex">katholieke kerk</span> van Moscou te +vereenigen.</p> +<p>Deze zonderlinge geestelijke vader, die bekeert door het zwaard, die +zegent met den knoet, heeft, tusschen twee stelregelen geslingerd en +daardoor des te heftiger in zijne uitingen, in het korte tijdsbestek +van twintig jaren, verbazingwekkende, ongehoorde teekenen gegeven van +zijn aanmatiging God te zijn. Noch de keizers-opperpriesters van het +oude Rome, als zij altaren voor zich zelven oprichtten, noch de +opperpriesters-koningen van het nieuwe Rome, wanneer zij den aardbol +verdeelden of aan de aarde verboden te draaien, hebben hun hoogmoed +trotscher ten toon gespreid.</p> +<p>Hij heeft aan den tijd verboden de tijd te zijn, de mathematische en +astronomische wetenschappen verloochend, den ouden kalender +opgedrongen, die door de heele overige wereld was afgeschaft. Hij heeft +aan de munt verboden de waarde te hebben, die ze bezit, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1817" href="#xd20e1817" name= +"xd20e1817">112</a>]</span>door te bevelen dat drie roebels voortaan +voor vijf zouden gelden. Hij heeft aan de rede verboden de rede te +zijn, en als er een wijze in Rusland werd aangetroffen, werd hij bij de +gekken opgesloten.</p> +<p>Wat hem bij zulke ongeloofelijke buitensporigheden heeft +aangemoedigd, was—het mag niet verzwegen worden—dat hij +alléén stond op de wereld, daar iedere zedelijke kracht +in dien tijd verslapt of buiten werking gesteld was.</p> +<p>Het pontificaat van het verleden, Rome, had afstand gedaan van zijn +gezag, sedert de paus niet anders meer durfde optreden dan als een +machteloos Italiaansch vorst.</p> +<p>Het pontificaat van den tegenwoordigen tijd, Frankrijk, had zich +zelf vergeten onder zijn burgerlijk koningschap en bij zijn verafgoding +van de nijverheid, op zijn Engelsch.</p> +<p>Rome is in allen geval—het moet erkend worden—niet +uitsluitend ten onder gegaan door de persoonlijke zwakheid der pausen, +maar meer nog door het logisch uitvloeisel der Katholieke leeringen. +Deze hebben geen ander doel dan gehoorzaamheid te kweeken. Rome heeft +haar gestadig onderwezen. Niet alleen heeft het in 1831, toen het +zieltogende Polen het de hand reikte, de stervende naar den czaar +terug-verwezen, maar het heeft in 1832 de Poolsche omwenteling onteerd, +door aan de Polen te gelasten hun beul te gehoorzamen.</p> +<p>Rome hoopte, in ruil voor zijn lastbrief, van den czaar te +verkrijgen, dat hij een pauselijk gezant te Sint-Petersburg zou +ontvangen. Maar hij dacht er niet aan en begon onverhoeds den oorlog +met den paus (1833), door te bevelen dat de Unie-Grieken, geloovigen +van de Latijnsche kerk, zich onmiddellijk hadden te bekeeren. De wijze +waarop men hierbij te werk ging was eenvoudig. Men omsingelde een dorp, +de priester werd met den knoet behandeld en daarna weggevoerd. De pope +hield de zweep in de hand en bedreigde, sloeg zijn sidderende kudde, +terwijl hij haar onderzoekend langs ging. De weêrspannigen werden +opgesloten in vol <span class="pagenum">[<a id="xd20e1829" href= +"#xd20e1829" name="xd20e1829">113</a>]</span>rook staande badstoven. De +genade had daar dadelijke uitwerking door middel van bedwelming. Als +dan allen het eens waren geworden, werden ze in de kerk bijeengebracht +en duwde men hun het heilig avondmaal met geweld in den +mond,—onder voortdurende bedreiging met den knoet.</p> +<p>De ergste dezer dwang-bekeeringen geschiedden buiten Polen, in de +militaire koloniën, in de woestenijen van Rusland gevestigd. +Daarheen werden de weêrspannigen gebracht en er lam geslagen +onder het voorwendsel van de krijgstucht te handhaven, zonder den +troost te hebben van een godsdienstig martelaarschap, en gedood, niet +als katholieken, maar als oproerige soldaten.</p> +<p>Niettemin werd de bekeering als een groote overwinning overal +rondgebazuind. Zichtbaar wonder. De kettersche geestelijkheid vraagt, +onder het storten van vreugdetranen, om hereeniging met de kerk van +Moscou. De keizer verwaardigt zich die toe te staan. Zijn +officiëel dagblad zingt in een zalvend artikel een vroom loflied: +“Gelukkige hereeniging!” roept het uit, “die zonder +tranen is tot stand gekomen! Alleen overreding, zachtheid is +gebruikt!”</p> +<p>Wat antwoordde de paus op dezen leugen? Hij, die zich in de Keulsche +aangelegenheid<a class="noteref" id="xd20e1837src" href="#xd20e1837" +name="xd20e1837src">1</a> zoo fier tegenover Pruisen gedroeg, bleef in +ootmoed en vreeze ten overstaan van Rusland. Binnenskamers, in een +geheime vergadering met de kardinalen, deed hij niets dan zuchten +slaken. Maar in ’t openbaar ontving hij den jeugdigen zoon des +keizers. Ternauwernood dat hij ’t in 1842, toen de czaar de +kerken en de geestelijke goederen zich toeëigende, waagde, altijd +in heimelijke bijeenkomst, een eerbiedige klacht te uiten, maar in die +klacht bezoedelde hij de Poolsche omwenteling opnieuw door haar een +<span class="ex">oproer</span> te noemen.</p> +<p>Op de vreesachtige woorden van den paus, die de ronde deden in +Europa, in ’t bizonder door de half-officiëele <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1845" href="#xd20e1845" name= +"xd20e1845">114</a>]</span>dagbladen van de Fransche regeering, had de +keizer van tevoren geantwoord door daden, die, naar barbaren-aard, even +wreed als handig waren. Om zijn christelijke gezindheid te bewijzen, te +toonen dat hij een onwankelbaar, en tevens streng Christen was, +vaardigde hij zijn <span class="corr" id="xd20e1847" title= +"Bron: ukase">ukaze</span> uit ter uitroeiïng van de Joden.</p> +<p>“Hoe kan men nu nog twijfelen, dat de keizer een geloovig en +vroom Christen is, als men hem ziet kruisigen die den Christus +gekruisigd hebben?”</p> +<p>Op deze wijze vestigde hij den roep zijner vroomheid al heel +goedkoop: <span class="ex" lang="la">in anima vili</span>,<a class= +"noteref" id="xd20e1858src" href="#xd20e1858" name="xd20e1858src">2</a> +in de personen van hen, die door niemand verdedigd werden en door +niemand beklaagd. De Duitschers, die in verscheiden steden de Joden met +steenworpen vervolgden, vatten van dit tijdstip af-aan veel achting op +voor den keizer van Rusland.</p> +<p>Op een goeien morgen werd de ukaze uitgevaardigd. De keizer is tot +de ontdekking gekomen (wat men te allen tijde al wist) dat de Poolsche +Joden, van elke nijverheidsonderneming buitengesloten, leven van den +handel in rariteiten en van smokkelen. Bevel ze onmiddellijk over te +plaatsen naar het hart van Rusland. Sedert den val van Jerusalem is +niemand ooit zoo wanhopig geweest. Geen uitstel. De Kozakken komen. +Daar liggen hun eigendommen op straat... “Allo, vooruit! pakt je +uit de voeten... jullie moet weg, zoo is ’t bevel... Geen dag, +geen uur uitstel...” Grijsaards, vrouwen, jonge kinderen +vertrekken, slepen zich voort. De soldaat dringt van achteren aan en +maakt, zoo noodig, van zijn wapens gebruik om tot voortgang te +prikkelen. Uitgeput, verhongerd vallen de slachtoffers neêr. +Zonder hulp laat men hen daar, als honden, omkomen. De vrouw valt in +zwijm en sterft; haar man moet den weg voortzetten.</p> +<p>Is dit nu genoeg? O, neen. De overlevenden bemerken alras, dat voor +hen, in hun nieuwe woonplaatsen, een verschrikkelijke vervolging +begint: de <span class="ex">lichting <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1867" href="#xd20e1867" name="xd20e1867">115</a>]</span>der +kinderen</span>! Ze worden, op zesjarigen leeftijd, weggevoerd, zwak en +teeder als ze nog zijn, om ingelijfd te worden bij het leger of de +marine. Maar het joodsche ras is van oudsher volkomen ongeschikt voor +den militairen dienst. Al die kinderen sterven. De Jood kan als soldaat +niet leven.</p> +<p>De keizer heeft goed gerekend. Deze wreede strafoefening is zeer +populair geweest. De Russische en Poolsche boeren verafschuwen de +Joden. Zij bedenken niet, dat wanneer dit ongelukkig ras gehate +ambachten en bedrijven uitoefent, geen andere aan hen worden +overgelaten. Den gelukkigen aanleg, dien in den laatsten tijd zooveel +Joden uit verschillende landen hebben bewezen, de Oostersche schoonheid +van hun ras, hun vrouwen, de mooiste van de heele wereld, àlles +moet de barbaarsche middelen ter uitroeiïng doen betreuren, welke +men in Rusland tegen hen in toepassing brengt.</p> +<p>Doch de keizer is in dit opzicht zijn volk in ’t gevlei +gekomen. En hij heeft opnieuw hun hart gestolen, toen hij den geheelen +adel van ’t koninkrijk Polen van vijftig-duizend familiën, +met één pennestreek, terugbracht tot vijfduizend. Kort +daarop slingerde hij zijn vermaard geworden ukaze van 2 April 1842, ter +vrijmaking van de Russische lijfeigenen, de wereld in.</p> +<p>De vrijmaking in naam en de voorgewende onafhankelijkheid der +lijfeigenen van de kroon had niets bizonder aanlokkelijks voor de +lijfeigenen, die den adel toebehoorden. De eersten, het is zoo, kunnen +elk bedrijf uitoefenen, waar zij behagen in scheppen; maar de +keizerlijke zaakwaarnemer zwaait een roede over hen, die veel harder is +dan van eenig ander meester. De omkoopbaarheid van dezen persoon, dien +zij onophoudelijk moeten tevreden stellen, doet hen de slavernij +betreuren.</p> +<p>Wat beoogde inderdaad de keizer, toen hij door de ukaze van 1842 de +heeren aandreef om met hun boeren een overeenkomst aan te gaan, +waardoor ze zoogenaamd vrij zouden worden, d.w.z. onderworpen raken +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1878" href="#xd20e1878" name= +"xd20e1878">116</a>]</span>aan de heerschappij van den keizerlijken +knoet?</p> +<p>Hij wilde den adel vrees aanjagen.</p> +<p>De werkelijke vrijmaking kan door dezen niet geschieden, tenzij aan +de boeren, mèt de vrijheid, een groot stuk grond wordt gegeven. +Wordt dit goed bebouwd, dan zou ’t hun gemaklijk zooveel +opbrengen, dat hun verlies gedekt werd. Velen denken en zeggen het, +maar durven toch niets doen. Zij beweren de eigenlijke meening van den +keizer op dit stuk te kennen. Zij verzekeren, dat hij in toorn zou +ontsteken, wanneer hij hierin gehoorzaamd werd, dat hij hen, die zijn +officiëele uitspraak als gemeend zouden opvatten, en beginnen +zouden haar ten uitvoer te brengen zeer verdacht zou vinden. Een +ernstig schrijver, Tolstoï,<a class="noteref" id="xd20e1884src" +href="#xd20e1884" name="xd20e1884src">3</a> zegt dat de boeren in +sommige gewesten onderstelden dat de vorsten en de adel in den hemel +andere beschermers hadden dan zij, een afzonderlijk God, een God van +rijkdom, die hun met kwistige hand hun bezittingen schonk. Tijdens den +hongersnood in den winter van 1845-’46 gingen de boeren van +Esthland, Lijfland en Koerland in grooten getale tot den +staatsgodsdienst over, om eenige ondersteuning te verkrijgen. Alleen +verkeerden zij hierbij in de meening, dat zij, door het geloof van den +keizer te omhelzen, dus over te gaan tot den god van den rijkdom, den +eigendom zouden verkrijgen van den grond, die door hen bebouwd werd. De +keizer was wel verplicht deze al te voorbarige bekeeringen tegen te +gaan. Wij vernamen deze bizonderheden van personen, die ze ter plaatse +zelf hebben verzameld, te Riga en te Dorpat.</p> +<p>De keizer sidderde, toen hij begreep dat hij aan ’t hoofd +stond van een uitgebreiden communistischen en godsdienstigen +boerenopstand.</p> +<p>Hij deinsde terug voor de noodzakelijke gevolgen, die zijn +geestelijke aanspraken en zijn beroep op vrijmaking schenen te hebben. +Eén stap verder, en hij zou misschien de Messias der lijfeigenen +geworden zijn. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1895" href= +"#xd20e1895" name="xd20e1895">117</a>]</span>Men weet door de tallooze +voorbeelden der geschiedenis van het Oosten, hoe spoedig de vonk van +dweepzucht bij de blinde massa oplaait. Zij zou, wie haar, zelfs door +moord, tegelijkertijd het bezit van den grond en de vrijheid schonk, +hebben aangebeden en door dik en dun gevolgd zijn.</p> +<p>Dus, de keizer deinsde terug. Hij wendde zich naar den adel, dien +hij totnogtoe had bedreigd.</p> +<p>En sedert staan beide partijen, czaar en adel, van aangezicht tot +aangezicht tegenover elkaar, niets doende, niets durvende ondernemen, +elkaâr schrik aanjagende, als twee spinnen, die elkander beloeren +omdat ze niet weten of zij bevriend of vijandig zijn, en of bij de +bespieding de een er niet op zint de ander te verslinden.</p> +<div class="figure xd20e1901width"><img src="images/o036.png" alt= +"Ornament." width="148" height="88"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1905" href="#xd20e1905" name= +"xd20e1905">118</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1837" href="#xd20e1837src" name="xd20e1837">1</a></span> Een +strijd over gemengde huwelijken.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1858" href="#xd20e1858src" name="xd20e1858">2</a></span> Op +levende wezens zonder waarde.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1884" href="#xd20e1884src" name="xd20e1884">3</a></span> Zie de +aanteekening bij den aanvang van <a href="#ch7">hoofdstuk VII</a>.</p> +</div> +</div> +<div id="ch10" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">X.</h2> +<h2 class="main">Over den Czaar als Paus en als God.</h2> +<h2 class="sub">Men doet het voorstel hem tot universeel Paus te +benoemen.</h2> +<p class="firstpar">De Russische boer, die in zijn catechismus den naam +van den keizer met groote letters ziet gedrukt, evenals dien van God, +terwijl die van Jezus maar klein gedrukt is, vormt zich natuurlijk een +zeer hoog denkbeeld van de keizerlijke macht. Hij leest erin dat de +keizer een <span class="ex">emanatie</span> (uitvloeisel) van God is. +Maar wat is een <span class="ex">emanatie</span>? Als hij bij zijn +priester daarnaar vraagt, of bij den keizerlijken beambte (gewoonlijk +een priesterszoon), zegt men hem dat Gods geest inderdaad in den keizer +moet zijn gevaren, omdat de geestelijke rechtbank, die de plaats +bekleedt van den patriarch, hem als hoofd en rechter van de Kerk +erkent, en omdat hij de bisschoppen kiest. Rechtstreeks aan hem leggen +de burgerlijke en militaire ambtenaren van het rijk ieder jaar door +getuigschriften de verklaring af, dat zij hun godsdienstige plichten +nauwgezet hebben vervuld.</p> +<p>Groot is dan ook de verwondering van zoo’n boer, wanneer hij, +naar Sint-Petersburg of Moscou gegaan, er den keizer ziet. Wat! is dat +een <span class="ex">emanatie</span>? Wat! die hoogste +vertegenwoordiger van den godsdienst, van wien de bisschoppen +afhankelijk zijn, is een officier in nauwsluitende uniform en met de +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1926" href="#xd20e1926" name= +"xd20e1926">119</a>]</span>stramme houding, die alle andere Russische +militairen ook hebben?</p> +<p>Volgens een overlevering, misschien wel weinig betrouwbaar, maar die +toch verdient dat er aandacht aan geschonken wordt, als aan elke +volksoverlevering, zou eens een soldaat, die den keizer voor de eerste +maal zag en hem den eed van trouw moest afleggen, geweigerd hebben dit +te doen, zeggende niet te kunnen gelooven, dat die militair werkelijk +de keizer was.</p> +<p>De Rus heeft van nature een verheven, vriendelijken en heiligen dunk +van de macht van zijn souverein. Hij onderstelt, dat degeen die hier op +aarde de plaatsvervanger is van den Vader der wereld zelf ook een vader +is (<span class="ex">batouska</span>). En die vadernaam, dien hij den +keizer geeft, omvat voor hem het begrip van priester en rechter.</p> +<p>Het moderne czaarschap, door Peter den Grooten en zijn opvolgers +gemodelleerd naar het Pruisische despotisme, met zijn ganschen nasleep +van soldaten en bureaucraten, beantwoordt in geenen deele aan de +aartsvaderlijke voorstelling, welke de Rus zich in zijn hart gevormd +heeft.</p> +<p>Gelooft de keizer-zelf er aan te beantwoorden? Heeft hij de +zekerheid, welke deze overtuiging hem zou geven? Ik betwijfel het. Naar +welk tijdperk ik opklim tot aan Peter den Grooten toe, zijn alle +reizigers eenstemmig in de voorstelling van den czaar, wèlken +zij ook bedoelen, als van een minder majestueus vorst, dan men van zulk +een machthebber zou verwachten: een gejaagd en vreesachtig man. Deze +karaktertrek vindt men ook bij den tegenwoordigen keizer,<a class= +"noteref" id="xd20e1939src" href="#xd20e1939" name="xd20e1939src">1</a> +wiens hooge en trotsche gestalte hem van zèlf majestueus zou +doen zijn. Hij geeft er zich te veel moeite voor. Zelfs in de kerk, bij +een plechtige gelegenheid: het huwelijk van zijn zoon, heeft de heer de +Custine deze gejaagdheid opgemerkt. <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1942" href="#xd20e1942" name="xd20e1942">120</a>]</span></p> +<p>Als hij voèlde op zijn wettigen grondslag, de Russische +opvatting, vàst gezeteld te zijn; als hij van zich getuigen kon, +dat hij beantwoordde aan de voorstelling van een volk uit zoo veel +millioenen menschen bestaande, dan zou hij zeker niet zoo gejaagd zijn. +Wanneer de ziel van een volk ook in het lichaam huist van +één man, vindt hij daarin een houvast en een hechtheid, +die hem een rustig evenwicht schenken.</p> +<p>Het gezag is vredelievend, wanneer het voelt in gemeenschap te staan +met de menschen, te worstelen in de groote samen-leving van het volk +met zijn God. Hier echter is het in beroering, omdat het alleen staat, +volslagen alleen, omdat het, bij de diepe stilzwijgendheid van het +rijk, slechts zijn eigen stem hoort, zonder te worden gewaarschuwd, +gerust gesteld door de stem van het algemeen gezond verstand. Het weet, +dat het een kracht is; maar is het wel zeker ook een recht te zijn?</p> +<p>Er is geen recht in Rusland. De wet is er een onmogelijkheid. De +zestig wetsdeelen, die de keizer heeft laten bijeenbrengen, vormen +één groote bespotting.</p> +<p>Alle recht berust er op dezen grondslag, die het belet een recht te +zijn: <span class="ex">Het goede is wat overeenstemt met den wil van +den meester. Het kwaad is wat zich verzet tegen dienzelfden +wil.</span></p> +<p>Het gebouw is gevestigd op het ledig. Daar de moraal niet in de +fundamenten is gelegd, verheft de wetgeving zich, zonder steun, als +’t ware in de lucht. Van onwaarde in de basis, is zij van geen +beteekenis tot aan den top. Welke is de drager van dat onmogelijk +wetboek? De willekeur. En deze alleen wordt, in den naam van de wet, +ten uitvoer gelegd.</p> +<p>Doch het is niet alleen de willekeur van den meester, welke een spel +speelt met de wetten, het is ook de willekeur van alle meesters van +minderen rang (de uitvoerders der bevelen van den souverein), ontrouwe +tusschenpersonen, die tot eigen voordeel de opperste <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1959" href="#xd20e1959" name= +"xd20e1959">121</a>]</span>dwingelandij bedriegen, exploiteeren en deze +trotsche macht tot een afhankelijke maken. Zij bedreigt, zij beveelt, +en zonder het te weten of ’t wèl wetend, gehoorzaamt zij +meestal aan haar dienaars, menschen van het laagst allooi. Zoodat wij, +het zonderling gebouw van rechtsverkrachting en list, dat versierd is +met den naam van wetten wel beschouwende, op de spits zelfs van deze +pyramide van slavernij, een slaaf ontdekken.</p> +<p>Slaaf van zijn agenten, van zijn ministers, van zijn rechters, slaaf +van hun trouweloosheid en haar ieder oogenblik voelende.</p> +<p>Hierin ligt het martelaarschap van den keizer.</p> +<p>Men moet er zich niet over verwonderen, wanneer hij in zijn +wantrouwen en zijn onrust telkenmale de orde, die hij gesticht heeft, +zelf verstoort, door b.v. zaken aan haar natuurlijke rechters te +onttrekken, en ze dadelijk voor de hoogere rechtbanken te doen brengen. +Maar de zoo hóóggeplaatste rechters zijn niet +betrouwbaarder dan de anderen. De keizer voelt onder zijn voeten de +aarde beven van kuiperijen. Hij is verontwaardigd. Hij roept de zaak +voor zich als rechter. Hij zal alléén oordeel vellen. +Maar heeft hij den tijd, de kennis, de noodige studie? Hij moet toch +een beslissing nemen, gelooven aan zijn eigen wijsheid, of liever aan +zijn instinct, aan ingeving van den hemel, hij moet in zich den +Heiligen Geest voelen.</p> +<p>Alzoo blijft deze uitgebreide komedie van wetten en rechtbanken, al +die moeite om een wereld van gerechtigheid in te richten, ijdel doen. +Alles is uitgegaan van de willekeur des keizers, alles keert terug tot +de ingeving van den keizer. Of hij wil of niet, hij moet wel paus +zijn.</p> +<p>Vreeselijke straf voor een zoo groote aanmatiging. Terwijl in een +wereld, waar alles natuurlijk en rechtvaardig toegaat, alles hellend +naar beneden gaat, en het recht, afwaarts stremmende als een rivier, +aan de maatschappij leven en kracht inblaast,—gaat hier alles +naar boven, komt alles op onnatuurlijke wijze aan de spits aankloppen, +aan een zwak menschelijk <span class="pagenum">[<a id="xd20e1971" href= +"#xd20e1971" name="xd20e1971">122</a>]</span>hoofd, waarin, naar men +beweert, de wijsheid en de geest Gods zetelen.</p> +<p>De dienaren van de hoofdmacht gevoelen zich al te wel op hun +monsterachtige plaats, om niet voortdurend te wenschen, dat de keizer +alles tot zich laat opklimmen, dat hij de rechtspraak opschort en in +alles stoutweg zelf uitspraak doet uit kracht van zijn pauselijk +gezag.</p> +<p>Het streven van zulk een staat is klaarblijkelijk hoe langer zoo +minder een staat te worden, meer en meer een godsdienst. Alles is +godsdienstig in Rusland. Niets is wettelijk, niets is rechtvaardig. +Alles is of tracht heilig te zijn.</p> +<p>Het binnenlandsch bestuur is heilig. De priesters zijn ambtenaren, +godsdienstige koningen. De kommiezen zelven zijn zonen van +priesters.</p> +<p>De actie naar buiten is heilig; zij bestaat voornamelijk in de +kerkelijke propaganda, welke Rusland naar alle onbeschaafde volkeren +heendrijft. Het is een soort van godsdienstige overheersching.</p> +<p>Dit alles geschiedt haast zonder medeweten van Europa. Men spreekt +er bitter weinig over. Rusland heeft niet graag, dat men over hem +spreekt, zelfs niet ten goede. Zijn agenten bewerken de voornaamste +organen van de Europeesche pers en weten haar stilzwijgendheid te +verkrijgen.</p> +<p>Laat het heilige Rusland maar onder den grond voortkruipen. God zal +het met zijn licht wel eenmaal beschijnen, tot stichting van de gansche +wereld.</p> +<p>Wat voor de vrome zielen reeds een heele troost is, is dat +tegenwoordig alle rechtschapen menschen, van Moscou tot Rome, +Jezuïeten en Kozakken, in nadere aanraking met elkaâr zijn +gekomen.</p> +<p>De slecht ingelichte katholieken, die, in weêrwil van den +paus, Polen zoo lang hebben verdedigd en Rusland aangeblaft, zijn tot +beter inzicht gekomen en houden hun mond.</p> +<p>Toch is er één oogenblik geweest, waarop dit stomme +Rusland, dat zooveel van zwijgen houdt, zelf de stilte <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1992" href="#xd20e1992" name= +"xd20e1992">123</a>]</span>heeft verbroken. Zijn hart bevrijdde zich; +een overwinningskreet—weldra gesmoord—is door zijn mond +geüit.</p> +<p>Het was na de Hongaarsche geschiedenis, na het beleg van Rome, toen +de Omwenteling<a class="noteref" id="xd20e1996src" href="#xd20e1996" +name="xd20e1996src">2</a> door eigen hand ten doode gewond scheen, dat +de keizer een manifest de wereld inzond, als riep hij ter kruisvaart +op: “Rusland zal zijn <span class="ex">heilige roeping</span> +vervullen...”</p> +<p>Welke roeping? Dat was nog niet duidelijk uiteengezet. Die om den +paus te doen zegevieren? Tijdens het beleg van Rome<a class="noteref" +id="xd20e2004src" href="#xd20e2004" name="xd20e2004src">3</a> bevond +zich onder de priesters-afgevaardigden, aan het hoofd van het corps +diplomatique, inderdaad de afgezant van Rusland.</p> +<p>Maar de vreugde zat te diep, de hartstocht was te hevig, om zich aan +duistere woorden te houden. De keizer heeft zijn minachting voor Rome +laten uitbazuinen; later, verdronk de stad in bloed. Hij heeft, niet +zonder reden, gedacht, dat het zich na zulk een zegepraal niet +weêr zou opheffen. Op ’t zelfde tijdstip, waarop hij met +zooveel macht het herstel van het wereldlijk gezag in de hand werkte, +heeft hij den geestelijken ondergang doen verkondigen.</p> +<p>De wijze waarop dit geschiedde was vreemd, niet op den man af, maar +zeer duidelijk en zeer authentiek. In dit land wordt, over zulke +ernstige onderwerpen, geen woord gesproken, dat niet geoorloofd is. En +in deze zaak is het woord overgebracht door een lid van de Russische +diplomatie-zelve, een werktuig van den keizer.</p> +<p>Er zijn altijd in zijn omgeving jonge mannen, vol ambitie, +voortgesproten uit de opbruischende school van de Maistre, die, in +weêrwil van de oude diplomaten, branden van verlangen om hun stem +te doen hooren en opzien te baren. Zij hebben blijkbaar hun voordeel +gedaan met een aanval van hoogmoed van hun meester <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e2014" href="#xd20e2014" name= +"xd20e2014">124</a>]</span>om zich een volmacht te doen geven tot een +ongehoorden stap, indruischend tegen de lijn van omzichtigheid, +doodzwijgen en list, welke altijd door Rusland gevolgd wordt.</p> +<p>Een brief van den 13den October 1849, <span class="ex">gedateerd van +Sint-Petersburg</span>, en geteekend: <span class="ex">Een Russisch +diplomaat</span>, verschijnt in een Revue. De schrijver is de gezant +van den keizer in Beieren. De titel: <span class="ex">Het pausdom en de +Romeinsche kwestie, bezien van het standpunt van +Sint-Petersburg</span>.</p> +<p>De mystieke en godvruchtige toon herinnert niettemin herhaaldelijk, +door hooghartige, half-ironische trekken, den meester, wiens ruwe +wenken de schrijver heeft gevolgd. Zonder het te willen, zonder er zich +misschien van bewust te zijn, slaat hij tusschenbeide een harden, +bitteren en hoogen toon aan, zooals die zou zijn van den machtigen +heer, wiens geheimschrijver hij is.</p> +<p>Het artikel is vol minachting voor Frankrijk en het Westen, en vol +medelijden met Rome, maar een minachtend medelijden. “Rome, dat +de oorsprong was van het Westen, was nog zijn laatste kracht. Het +bezwijkt. Het is bewezen dat de Romeinsche kwestie onoplosbaar is, daar +Rome niet te verzoenen is met Rome en de paus en de Romeinsche staat +elkander niet meer kunnen erkennen. De paus is door God gestraft, +<span class="ex">omdat hij is afgeweken van de Katholieke +eenheid</span>, omdat hij den christelijken hoofdzetel heeft doen +ondergaan in <span class="ex">pauselijke</span> en romeinsche +<span class="ex">eigenbaat</span>.”</p> +<p>Maar zoo dáár dan een eind is, hier is een begin. We +zouden ongelijk hebben bang te zijn. De wereld sterft nog niet. Zij +bestaat, die katholieke eenheid, die de redding moet aanbrengen; zij is +in de Grieksche Kerk. Deze wacht tot de bewaarster der christelijke +lotgevallen in het Westen, het zieke en oud-geworden Rome, haar +<span class="ex">het toevertrouwde heilig pand teruggeeft</span>. +<span class="pagenum">[<a id="xd20e2045" href="#xd20e2045" name= +"xd20e2045">125</a>]</span></p> +<p>Het is niet moeilijk de conclusie te trekken. Rome, <span class= +"ex">om zijn baatzucht</span> veroordeeld, moet het Latijnsche pausdom +met dat van den paus te Moscou vereenigen, die klaarblijkelijk minder +egoïstisch is. En, daar deze militaire paus de beide zwaarden in +zijn hand voert, het wereldlijk en het geestelijk; daar hij, als +apostelen, achtmaal honderdduizend Russen en Kozakken te zijner +beschikking heeft, zal de orde weldra hersteld zijn zoowel in de +maatschappelijke wereld, als in die van het geweten.</p> +<p>Achtmaal-honderdduizend! Dat is zeker veel. Maar, afgezien van +overdrijving, ontslaat dit toch niet van gehoorzaamheid aan de +logica.</p> +<p>Tegen wie is die kruistocht gericht? Tegen het <span class= +"ex">democratisch individualisme</span>, wordt beweerd. Maar wat is de +czaar-zelf, en het Russisch gouvernement? Immers het <span class= +"ex">individualisme</span>.</p> +<p>En er is dit onderscheid, dat, zoo het <span class= +"ex">republikeinsche ik</span> een onrustig, bewegelijk ik is, vol van +gejaagdheid, deze onrust vruchtbaar is, deze gejaagdheid voortbrengende +kracht heeft. Zij wekt zonder ophouden de levensvonken op. De +democratie van Athene, de volksregeering van Florence,<a class= +"noteref" id="xd20e2066src" href="#xd20e2066" name="xd20e2066src">4</a> +zijn de roem van de menschheid geweest.</p> +<p>Het czarendom is ook een <span class="ex">individuëel +ik</span>; maar wat voor vrucht draagt het? Wie ziet niet in, dat +Rusland daardoor uitgebluscht is, onvruchtbaar geworden, als ’t +ware gestorven? Zijn rust is geen rust: het is de droom van een levend +begraven mensch. O, om alleen maar van het geluk te spreken, zonder van +den roem te gewagen, wat zou ’t meer baat hebben bij al de +woelingen, welke de vrijheid meêbrengt!</p> +<p>Ongeloofelijk ondernemen! Gij kunt niet eens bij <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e2076" href="#xd20e2076" name= +"xd20e2076">126</a>]</span>u zelven den toestand van maatschappelijke +orde scheppen, die toch van ondergeschikten aard is! En gij maakt +aanspraak op de hoogere sferen van den godsdienst! Vijanden der Wet, +wilt gij hooger stijgen dan de Wet, gij vergrijpt u aan de wereld der +Genade!... Onmachtig de werken van den mensch tot stand te brengen, +noemt gij u daarom God!</p> +<p>Gij stelt u in de plaats van de Kerk! Maar gij wéét +niet eens wat een Kerk is.</p> +<p>O, een Kerk van de Godheid, wie geeft mij er zoo een te aanschouwen? +De Middeleeuwen hebben er een onjuist beeld van gegeven, en de Nieuwe +tijd gaat er langzaam heen. In allen gevalle zal de groote toekomstige +omwenteling, die in aantocht is, ons zeker vergunnen er den eersten +steen van te leggen, d.i. dien van Gerechtigheid.</p> +<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil zeggen een +geest</span>,—een geest van broederliefde.</p> +<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil <span class="corr" id="xd20e2092" +title="Bron: zegggen">zeggen</span> een gemeenschap</span> in dien +geest—een wezenlijke, diepgaande gemeenschap, in volkomen +overeenstemming.</p> +<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil zeggen een beschaving</span>, die +deze overeenstemming en deze liefde uitstraalt.</p> +<p>Geen enkele dezer drie kenmerken van een ware Kerk kan bij u +gevonden worden. <span class="ex">Waar is de geest?</span> Hol en +ijdel. <span class="ex">En de geestesovereenstemming?</span> Valsch; +gij verbiedt het volk te onderrichten. <span class="ex">En de +beschaving?</span>...... Men vindt op den ganschen aardbodem geen +dorheid, die te vergelijken is met die van de Grieksche Kerk, gedurende +haar bestaan van duizend jaren.</p> +<p>Maar wat u een strenger verbod moet zijn den naam van Kerk te +voeren, dat is uw bloedvergieten, de schrikbarende, krankzinnige +verkwisting van menschenlevens, waaraan gij u schuldig maakt. Het +zwaard, het vuur, de knoet waren daartoe niet voldoende; gij hebt ook +gebruik gemaakt van de moordende natuurkrachten van het klimaat en van +de elementen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e2114" href= +"#xd20e2114" name="xd20e2114">127</a>]</span></p> +<p>Hoe kunt gij het altaar beroeren met door bloed bezoedelde +handen!</p> +<p>De keizer is in ’t jaar 1846 te Rome geweest; hij is door den +paus goed ontvangen; hij heeft de Sint-Pieter bezocht; hij heeft +gebeden op het graf der heiligen.</p> +<p>Wat zou de heilige Ambrosius<a class="noteref" id="xd20e2121src" +href="#xd20e2121" name="xd20e2121src">5</a> gedaan hebben? Zou hij niet +voor de deur gestaan hebben, om den keizer den toegang te beletten? Zou +hij niet gezegd hebben: “Vóór dezen tempel binnen +te gaan, verwaardige Uwe Majesteit zich ons zijn handen te +toonen.”</p> +<p>“Men herinnert zich”, zegt de Russische schrijver, dien +ik vroeger aanhaalde, “men herinnert zich de ontroering, welke in +de Sint-Pieter de verschijning verwekte van den <span class= +"ex">orthodoxen keizer, die na verscheiden eeuwen van afwezigheid te +Rome wederkeerde. Begrijpelijke ontroering! De neêrgeknielde +keizer was niet alleen.</span>” Enz.</p> +<p>Neen, zeker, hij was niet alleen. Om hem bevond zich een groot +gezelschap. Rechts de martelaren van Rusland, die van Polen ter +linkerzijde. De zielen van eenige honderd-duizenden menschen vulden op +dien dag de Kerk; zooveel duizenden, die van ellende in Siberië +omkwamen, zooveel duizenden, die doodgeranseld waren, een bevolking van +rampzalige schimmen, vooral van kinderen, Poolsche en Joodsche, op zoo +hardvochtige wijze aan hun moeders ontrukt, die den Dood tot voedster +hadden en wier jonge beenderen men langs alle wegen aantrof...... Ja, +deze alle waren dien dag ook in Sint-Pieter, en hun stemmen stegen op +tot God!</p> +<p>De paus heeft deze zielen gezien noch gehoord. Van dat oogenblik +af-aan was hij geoordeeld.</p> +<p>Hij heeft gezwegen. Maar Frankrijk zal niet zwijgen. Het zal in zijn +plaats spreken. Bewaakster van de <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e2136" href="#xd20e2136" name="xd20e2136">128</a>]</span>Nieuwe +Kerk, zal het bij den ingang dien helschen Messias tegenhouden, die +komt in den naam van God.</p> +<p>Moordenaar van Gods werk, van zijn levende schepselen, wat zoekt gij +hier?</p> +<p>Een nieuwe wereld is opgestaan, een van menschelijkheid en +rechtvaardigheid. Frankrijk behoedt den drempel, en gij zult niet +verder gaan. Het spreekt zijn priesterwoord: “Gij zult niet +binnentreden!”</p> +<div class="figure xd20e2142width"><img src="images/o128.png" alt= +"Ornament." width="105" height="105"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e2146" href="#xd20e2146" name= +"xd20e2146">129</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1939" href="#xd20e1939src" name="xd20e1939">1</a></span> Nicolaas +I, 1825–1855.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1996" href="#xd20e1996src" name="xd20e1996">2</a></span> Van +1848.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e2004" href="#xd20e2004src" name="xd20e2004">3</a></span> Door de +Franschen, 1849.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e2066" href="#xd20e2066src" name="xd20e2066">4</a></span> De +eerste, onder leiding van Pericles, in de 5e eeuw vóór +Christus; de andere, onder die van het geslacht der Medici’s, in +de 15e eeuw.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e2121" href="#xd20e2121src" name="xd20e2121">5</a></span> Deze +weigerde aan den Romeinschen keizer Theodosius eens den toegang tot de +kerk, wegens een te Thessalonica aangericht bloedbad.</p> +</div> +</div> +</div> +<div class="back"> +<div id="toc" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">Inhoud.</h2> +<ul> +<li> <span class= +"tocPagenum">Bladz.</span></li> +<li><a href="#inleidendwoord">Inleidend woord van de Redactie</a> + <span class="tocPagenum">5</span></li> +<li>I. <a href="#ch1">Aan de Russische Officieren</a> + <span class="tocPagenum">7</span></li> +<li><a href="#ch2">II</a>. <span class= +"tocPagenum">18</span></li> +<li>III. <a href="#ch3">Geschiedenis van Katya, eene Russische +Lijfeigene</a> <span class= +"tocPagenum">26</span></li> +<li>IV. <a href="#ch4">De Minotaurus.—Over het Leger als +Strafmiddel</a> <span class= +"tocPagenum">37</span></li> +<li>V. <a href="#ch5">Siberië</a> +<span class="tocPagenum">47</span></li> +<li>VI. <a href="#ch6">Siberië.—De Straffen</a> + <span class="tocPagenum">54</span></li> +<li>VII. <a href="#ch7">Van het toenemend Schrikbewind in +Rusland.—Martelaarschap van Pestel en Rylejew</a> + <span class="tocPagenum">65</span></li> +<li>VIII. <a href="#ch8">Over de vernietiging van Polen</a> + <span class="tocPagenum">87</span></li> +<li>IX. <a href="#ch9">Over den Czaar als Paus en als +God.—Kerkelijke vervolgingen</a> +<span class="tocPagenum">110</span></li> +<li>X. <a href="#ch10">Over den Czaar als Paus en als God.—Men +doet het voorstel hem tot universeel Paus te benoemen</a> + <span class="tocPagenum">118</span></li> +</ul> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e2233" href="#xd20e2233" name= +"xd20e2233">131</a>]</span></p> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar">MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR</p> +<p>WERELD-BIBLIOTHEEK</p> +<p>ONDER LEIDING VAN L. SIMONS.</p> +<p>PER NUMMER:</p> +<div class="table"> +<table> +<tr valign="top"> +<td valign="top">Ingenaaid</td> +<td valign="top">20 Ct.</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">Gecartonneerd</td> +<td valign="top">30 «</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">In linnen band</td> +<td valign="top">40 «</td> +</tr> +</table> +</div> +<p>ABONNEMENT PER JAAR:</p> +<div class="table"> +<table> +<tr valign="top"> +<td valign="top">20 nummers,</td> +<td valign="top">in carton</td> +<td valign="top">f 5,20</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">20 »</td> +<td valign="top">in linnen</td> +<td valign="top">- 7,50</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">30 »</td> +<td valign="top">in carton</td> +<td valign="top">- 7,50</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">30 »</td> +<td valign="top">in linnen</td> +<td valign="top">- 10,—</td> +</tr> +</table> +</div> +<p>DE EERSTE NUMMERS VAN DE WERELD-BIBLIOTHEEK</p> +<p>IN AUGUSTUS:</p> +<p>No. 1 en 2. <span class="ex"><a class="pglink" title= +"Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/10400">Historie van Mejuffrouw Sara +Burgerhart</a></span>, door <span class="sc">E. Bekker</span> en +<span class="sc">A. Deken</span>. Met portret en gravures. Inleiding en +aanteekeningen van Prof. dr. <span class="sc">L. Knappert</span>. +<span class="pagenum">[<a id="xd20e2311" href="#xd20e2311" name= +"xd20e2311">132</a>]</span></p> +<p>No. 3. <span class="ex">Martelaren van Rusland</span>, door +<span class="sc">Jules Michelet</span>, vertaling van <span class= +"sc">S. J. Bouberg Wilson</span>.</p> +<p>» 4. <span class="ex"><a class="pglink" title= +"Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/17524">Steunpilaren der +Maatschappij</a></span>, door <span class="sc">H. Ibsen</span>, +vertaling <span class="sc">F. Kapteyn</span>, inleiding van +<span class="sc">L. Simons</span>.</p> +<p>IN SEPTEMBER:</p> +<p>No. 5 en 6. <span class="ex">Inleiding tot de Nieuwere Ned. +Dichtkunst</span> (1880–1900), door <span class="sc">Albert +Verwey</span>, met aanhalingen uit de voornaamste werken.</p> +<p>» 7. <span class="ex">Aladdin en de Wonderlamp</span> (voor +jongeren), door <span class="sc">J. W. Gerhard</span>, met 24 +illustraties van <span class="sc">Sidney H. Heath</span>.</p> +<p>» 8. <span class="ex">De Geest van Japan</span>, door +<span class="sc">Okakura Yoshisaburo</span>, met inleiding van +<span class="sc">George Meredith</span>, uit het Engelsch door +<span class="sc">J. K. Rensburg</span>.</p> +<p>IN OCTOBER:</p> +<p>No<span class="corr" id="xd20e2378" title="Niet in bron">.</span> 9. +<span class="ex">Het Gevloekte Kind</span> (novelle), door <span class= +"sc">Hon. de Balzac</span>, vertaald en met een inleiding voorzien door +<span class="sc">C.</span> en <span class="sc">M. +Scharten-Antink</span>.</p> +<p>» 10 en 11. <span class="ex">Herinneringen van een Witten +Olifant</span>, door <span class="sc">Judith Gautier</span>, met platen +van <span class="sc">Mucha</span>.</p> +<p>» 12. <span class="ex">Het Yellowstone Park</span>, geysers en +warme bronnen, door Prof. <span class="sc">Hugo de Vries</span>, met 4 +fototypiën naar foto’s van Prof. <span class= +"sc">Hovey</span> van New-York. <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e2415" href="#xd20e2415" name="xd20e2415">133</a>]</span></p> +<p>IN NOVEMBER:</p> +<p>No. 13. <span class="ex">Iwan de Onnoozele</span>, en andere +schetsen, door Graaf <span class="sc">Leo Tolstoy</span>, uit het +Russisch vertaald door <span class="sc">G. Brandt</span>.</p> +<p>» 14 en 15. <span class="ex">De Waterkindertjes</span>, van +<span class="sc">Charles Kingsley</span>, bewerkt door <span class= +"sc">M. v. Eeden-van Vloten</span>, met 10 illustraties van +<span class="sc">G. v. d. Wall-Perné</span>.</p> +<p>» 16. <span class="ex">Ali Baba en de veertig Dieven</span> +(voor jongeren), door <span class="sc">J. W. Gerhard</span>, met 25 +illustraties van <span class="sc">H. Granville Fell</span>.</p> +<p>IN DECEMBER:</p> +<p>No. 17. <span class="ex"><a class="pglink" title= +"Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/28560">Een Kerstlied</a></span>, van +<span class="sc">Charles Dickens</span> uit het Engelsch door +<span class="sc">J. Kuylman</span>.</p> +<p>» 18. <span class="ex">Boven de Kracht</span>, Van +<span class="sc">Bjornstjerne Björnson</span>, vertaald door +<span class="sc">Marg. Meyboom</span> (met de studie over den schrijver +door <span class="sc">George Brandes</span>).</p> +<p>» 19. <span class="ex">Het Mierenboek of de Opvoeding van +Opvoeders</span>, door <span class="sc">Salzmann</span>, met een +voorrede en aanteekeningen van Dr. <span class="sc">J. H. +Gunning</span>.</p> +<div class="figure xd20e2494width"><img src="images/o017.png" alt= +"Ornament." width="183" height="66"></div> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar"></p> +<div class="figure xd20e2500width"><img src="images/spine.jpg" alt= +"Oorspronkelijke rug." width="720" height="58"></div> +<p> </p> +<div class="figure xd20e2507width"><img src="images/back.jpg" alt= +"Oorspronkelijke achterkant." width="487" height="720"></div> +</div> +<div class="transcribernote"> +<h2 class="main">Colofon</h2> +<h3 class="main">Beschikbaarheid</h3> +<p class="firstpar">Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen +overal, met vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het +kopiëren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de +Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op <a class= +"exlink" title="Externe link" href= +"https://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.</p> +<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctie +team op <a class="exlink" title="Externe link" href= +"https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.</p> +<h3 class="main">Codering</h3> +<p class="firstpar">Dit bestand is in een verouderde spelling. Er is +geen poging gedaan de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het +einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in +het origineel zijn gecorrigeerd. Dergelijke correcties zijn gemarkeerd +met het corr-element.</p> +<h3 class="main">Documentgeschiedenis</h3> +<ul> +<li>2010-09-07 Begonnen.</li> +</ul> +<h3 class="main">Externe Referenties</h3> +<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn +dat deze links voor u niet werken.</p> +<h3 class="main">Verbeteringen</h3> +<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p> +<table width="75%" summary= +"Overzicht van verbeteringen aangebracht in de tekst."> +<tr> +<th>Bladzijde</th> +<th>Bron</th> +<th>Verbetering</th> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e135">6</a></td> +<td class="width40">Sintsdien</td> +<td class="width40">Sindsdien</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e421">21</a></td> +<td class="width40">verrastte</td> +<td class="width40">verraste</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e653">40</a></td> +<td class="width40">wienst</td> +<td class="width40">wiens</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e710">44</a></td> +<td class="width40">maakt</td> +<td class="width40">gemaakt</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e773">48</a></td> +<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td class="width40">,</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e848">52</a></td> +<td class="width40">tostand</td> +<td class="width40">toestand</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e892">55</a></td> +<td class="width40">inplaats</td> +<td class="width40">in plaats</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1040">66</a></td> +<td class="width40">patienten</td> +<td class="width40">patiënten</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1186">74</a></td> +<td class="width40">korststondig</td> +<td class="width40">kortstondig</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1195">75</a></td> +<td class="width40">afaan</td> +<td class="width40">af aan</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1204">76</a></td> +<td class="width40">leven</td> +<td class="width40">leve</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1246">79</a></td> +<td class="width40">alle</td> +<td class="width40">allen</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1411">90</a></td> +<td class="width40">ontzetend</td> +<td class="width40">ontzettend</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1659">104</a></td> +<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td class="width40">”</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1767">109</a></td> +<td class="width40">voor</td> +<td class="width40">voort</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1847">114</a></td> +<td class="width40">ukase</td> +<td class="width40">ukaze</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e2092">126</a></td> +<td class="width40">zegggen</td> +<td class="width40">zeggen</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e2378">132</a></td> +<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td class="width40">.</td> +</tr> +</table> +</div> +</div> + + +<div style='display:block; margin-top:4em'>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND ***</div> +<div style='text-align:left'> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Updated editions will replace the previous one—the old editions will +be renamed. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright +law means that no one owns a United States copyright in these works, +so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United +States without permission and without paying copyright +royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part +of this license, apply to copying and distributing Project +Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ +concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, +and may not be used if you charge for an eBook, except by following +the terms of the trademark license, including paying royalties for use +of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for +copies of this eBook, complying with the trademark license is very +easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation +of derivative works, reports, performances and research. Project +Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may +do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected +by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark +license, especially commercial redistribution. +</div> + +<div style='margin-top:1em; font-size:1.1em; text-align:center'>START: FULL LICENSE</div> +<div style='text-align:center;font-size:0.9em'>THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE</div> +<div style='text-align:center;font-size:0.9em'>PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase “Project +Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full +Project Gutenberg™ License available with this file or online at +www.gutenberg.org/license. +</div> + +<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or +destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your +possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a +Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound +by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person +or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this +agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ +electronic works. See paragraph 1.E below. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the +Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection +of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual +works in the collection are in the public domain in the United +States. If an individual work is unprotected by copyright law in the +United States and you are located in the United States, we do not +claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, +displaying or creating derivative works based on the work as long as +all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope +that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting +free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ +works in compliance with the terms of this agreement for keeping the +Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily +comply with the terms of this agreement by keeping this work in the +same format with its attached full Project Gutenberg™ License when +you share it without charge with others. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are +in a constant state of change. If you are outside the United States, +check the laws of your country in addition to the terms of this +agreement before downloading, copying, displaying, performing, +distributing or creating derivative works based on this work or any +other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no +representations concerning the copyright status of any work in any +country other than the United States. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other +immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear +prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work +on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the +phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, +performed, viewed, copied or distributed: +</div> + +<blockquote> + <div style='display:block; margin:1em 0'> + This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most + other parts of the world at no cost and with almost no restrictions + whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms + of the Project Gutenberg License included with this eBook or online + at <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. If you + are not located in the United States, you will have to check the laws + of the country where you are located before using this eBook. + </div> +</blockquote> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is +derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not +contain a notice indicating that it is posted with permission of the +copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in +the United States without paying any fees or charges. If you are +redistributing or providing access to a work with the phrase “Project +Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply +either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or +obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ +trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any +additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms +will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works +posted with the permission of the copyright holder found at the +beginning of this work. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg™. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg™ License. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including +any word processing or hypertext form. However, if you provide access +to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format +other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official +version posted on the official Project Gutenberg™ website +(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense +to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means +of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain +Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the +full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works +provided that: +</div> + +<div style='margin-left:0.7em;'> + <div style='text-indent:-0.7em'> + • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed + to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has + agreed to donate royalties under this paragraph to the Project + Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid + within 60 days following each date on which you prepare (or are + legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty + payments should be clearly marked as such and sent to the Project + Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in + Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg + Literary Archive Foundation.” + </div> + + <div style='text-indent:-0.7em'> + • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ + License. You must require such a user to return or destroy all + copies of the works possessed in a physical medium and discontinue + all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ + works. + </div> + + <div style='text-indent:-0.7em'> + • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of + any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days of + receipt of the work. + </div> + + <div style='text-indent:-0.7em'> + • You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg™ works. + </div> +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project +Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than +are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing +from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of +the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set +forth in Section 3 below. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +works not protected by U.S. copyright law in creating the Project +Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ +electronic works, and the medium on which they may be stored, may +contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate +or corrupt data, transcription errors, a copyright or other +intellectual property infringement, a defective or damaged disk or +other medium, a computer virus, or computer codes that damage or +cannot be read by your equipment. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right +of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium +with your written explanation. The person or entity that provided you +with the defective work may elect to provide a replacement copy in +lieu of a refund. If you received the work electronically, the person +or entity providing it to you may choose to give you a second +opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If +the second copy is also defective, you may demand a refund in writing +without further opportunities to fix the problem. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO +OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT +LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of +damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement +violates the law of the state applicable to this agreement, the +agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or +limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or +unenforceability of any provision of this agreement shall not void the +remaining provisions. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in +accordance with this agreement, and any volunteers associated with the +production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ +electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, +including legal fees, that arise directly or indirectly from any of +the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this +or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or +additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any +Defect you cause. +</div> + +<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of +computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It +exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations +from people in all walks of life. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s +goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg™ and future +generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see +Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. +</div> + +<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by +U.S. federal laws and your state’s laws. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, +Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up +to date contact information can be found at the Foundation’s website +and official page at www.gutenberg.org/contact +</div> + +<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread +public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine-readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To SEND +DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state +visit <a href="https://www.gutenberg.org/donate/">www.gutenberg.org/donate</a>. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Please check the Project Gutenberg web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. To +donate, please visit: www.gutenberg.org/donate +</div> + +<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> +Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project +Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be +freely shared with anyone. For forty years, he produced and +distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of +volunteer support. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in +the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not +necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper +edition. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +Most people start at our website which has the main PG search +facility: <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. +</div> + +<div style='display:block; margin:1em 0'> +This website includes information about Project Gutenberg™, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. +</div> +</div> + +</body> +</html> diff --git a/33719-h/images/back.jpg b/33719-h/images/back.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a45b18e --- /dev/null +++ b/33719-h/images/back.jpg diff --git a/33719-h/images/book.png b/33719-h/images/book.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..963d165 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/book.png diff --git a/33719-h/images/cover.jpg b/33719-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..13cbe39 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/cover.jpg diff --git a/33719-h/images/external.png b/33719-h/images/external.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ba4f205 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/external.png diff --git a/33719-h/images/initial-a.png b/33719-h/images/initial-a.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..d30d847 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/initial-a.png diff --git a/33719-h/images/o017.png b/33719-h/images/o017.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..123f8fe --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o017.png diff --git a/33719-h/images/o025.png b/33719-h/images/o025.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..56e6d9f --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o025.png diff --git a/33719-h/images/o036.png b/33719-h/images/o036.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..8405eb1 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o036.png diff --git a/33719-h/images/o046.png b/33719-h/images/o046.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9341e26 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o046.png diff --git a/33719-h/images/o053.png b/33719-h/images/o053.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..95b17f2 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o053.png diff --git a/33719-h/images/o064.png b/33719-h/images/o064.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2dcc738 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o064.png diff --git a/33719-h/images/o086.png b/33719-h/images/o086.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3931e5e --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o086.png diff --git a/33719-h/images/o128.png b/33719-h/images/o128.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c69441d --- /dev/null +++ b/33719-h/images/o128.png diff --git a/33719-h/images/spine.jpg b/33719-h/images/spine.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..27442fb --- /dev/null +++ b/33719-h/images/spine.jpg diff --git a/33719-h/images/titlepage.jpg b/33719-h/images/titlepage.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a5f8414 --- /dev/null +++ b/33719-h/images/titlepage.jpg diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..e40e90c --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #33719 (https://www.gutenberg.org/ebooks/33719) diff --git a/old/33719-8.txt b/old/33719-8.txt new file mode 100644 index 0000000..e778902 --- /dev/null +++ b/old/33719-8.txt @@ -0,0 +1,4532 @@ +The Project Gutenberg EBook of Martelaren van Rusland, by Jules Michelet + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Martelaren van Rusland + +Author: Jules Michelet + +Translator: S.J. Bouberg Wilson + +Release Date: September 13, 2010 [EBook #33719] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND *** + + + + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project +Gutenberg. + + + + + + + + + + Wereld Bibliotheek + + Onder leiding van L. Simons + + MARTELAREN VAN RUSLAND + + door + + JULES MICHELET + + vertaald en van korte aanteekeningen + voorzien door + S. J. Bouberg Wilson + + + + Uitgegeven voor de Mij voor + Goede en Goedkoope Lectuur door + G. Schreuders Amsterdam + + + + + + + +INLEIDEND WOORD. + + +Jules Michelet's "Les Martyrs de la Russie" is een halve eeuw oud. Het +verscheen in 1854, toen Russische toestanden de verontwaardiging van +geheel Europa gaande maakten. + +Dat we het nu (en voor het eerst) in het Nederlandsch geven, +vindt ten deele zijn verklaring in het feit, dat het, hoewel +zoo oud, niets verouderd blijkt. Michelet, de groote liberale +Fransche geschiedschrijver van het midden der negentiende eeuw, +heeft in dit werkje den geest van het Russische volk, van overheid +en onderdrukten, met groote scherpte geschetst. Zijn boekje was een +revolutionnair pamflet, bestemd om de Russische officieren te winnen +voor de vrijheidszaak, en dat merken we ook aan de bloemrijkheid +en de rethorika van zijn stijl, aan het veelvuldige gebruik van de +"phrase". Voor ons, menschen van 1905, heeft het vooral bizondere +waarde, omdat het ons zoo volkomen doordringt van de voorgeschiedenis +der nu wordende revolutie. In dit pamflet van 50 jaar geleden worden +toch de onderdrukking in Rusland, het ruw geweld en de gemeenheid der +autocratie al als onhoudbaar voorgesteld. Sindsdien is de afschaffing +der lijfeigenschap gebeurd, doch de tyrannie is er weinig door +verzacht of verzwakt. En het onhoudbare heeft zich nog een halve +eeuw staande gehouden. Hoe dit kon, verklaart dit boekje eveneens: +door de lijdzaamheid van het Russische volk. + +Nog een enkel woord over den Franschen schrijver zelf. Hij was geboren +in 1798 en stierf in 1874. In dien levenstijd heeft hij ontzaglijk +weten te werken. Als geschiedschrijver gaf hij voornamelijk: Beknopt +Overzicht der Nieuwe Geschiedenis (1827), Romeinsche Geschiedenis +(1839), Geschiedenis van Frankrijk (1833-1844 en 1855-1867: in +zeventien deelen), Geschiedenis der Revolutie (1847-1853: in zeven +deelen) en Geschiedenis van de XIXe eeuw (na zijn dood verschenen). + +Zijn stijl, zijn levendige voorstelling hebben hem veel bewonderaars +verzekerd. Zijn kenschets en geschiedenis van Jeanne d'Arc, de Maagd +van Orleans, uit zijn "Geschiedenis van Frankrijk", is een fijngevoeld +begrijpen van een katholieke dweepster door een liberaal denker. Wij +stellen ons voor, fragmenten uit zijn werken in onze Bibliotheek +op te nemen, zooals ook enkele zijner natuur-beschrijvingen op het +lijstje staan, dat we van den heer Thijsse ontvingen. + + + Redactie Wereld-Bibliotheek. + + + + + + + +AAN DE RUSSISCHE OFFICIEREN. + + +Mijne Heeren, + + +Alweêr menschenlevens ten offer gevallen. Gisteren, 20 Juli, [2] +zijn te Warschau, tot ieders ontzetting, zonder reden of voorwendsel, +vier gevangenen onverwacht uit hun kerker te voorschijn gehaald, voor +uwe militaire rechtbanken gevoerd, veroordeeld en door stokslagen +doodgeranseld. + +Geen enkel te voren gesmeed komplot verklaart deze wreede +strafoefening. Het waren gevangenen, die reeds lang, om staatkundige +reden opgesloten zaten. Hun bloedverwanten meenden, dat de komst van +den keizer, [3] de aanstaande viering van den vijf-en-twintigsten +jaardag zijner troonsbeklimming, hen genade zou doen krijgen. + +Nu, begenadigd zijn ze! + +Zijt gij het wel, mijne heeren, gij, vervuld van den geest van +Frankrijk, door dezen en zijn denkbeelden gevoed: gij, meer Franschen +dan Russen, die tot zulke barbaarsche, zulke vernederende straffen +bevel kunt geven? + +Ons is de geweldige angst niet onbekend gebleven, die u terneder +drukt. Een ijzeren vuist dwingt u tot zulke afschuwelijke vonnissen, +en doet ze u onderteekenen. Meer dan één onder u zou zeker zijn degen +stuk breken, als hij daardoor slechts zijn leven op 't spel zette. + +Wij kennen u, wij weten dat, als ge onttrokken zijt aan ieders blikken, +gij het waagt menschelijk te zijn. Ik zou kunnen zeggen wáár en in +welk opzicht; maar ik zal u niet verraden. Het is waarschijnlijk, +dat ge op den 20sten Juli het aantal slachtoffers, dat men u vroeg, +hebt beperkt. Van de vier-en-dertig, die ge moest oordeelen, zullen +dertig in 't leven blijven: zij gaan naar Siberië! + +Welke misdaad hebben die Polen bedreven? + +Dat zij juist zoo denken als gij. + +Wie verafschuwt, vervloekt méér dan gij het barbaarsche bewind van de +bastaard-Duitschers, [4] die Rusland's ondergang bewerken? Wat zou +men bij de meesten uwer vinden, mijne heeren, wanneer uw hart werd +blootgelegd? Immers de revolutie, het geloof aan den 14den December, +het niet-uitteblusschen vuur van Pestel en Rylejew? [5] Droevig +noodlot, door heel Europa heen te moeten trekken, en de deelgenooten +uwer denkbeelden, de martelaren van uw overtuiging te bestrijden of +te veroordeelen--hen, wier dood gij benijdt! + +Gij hebt de Hongaren bewonderd, wier opstand slechts door de Russische +tusschenkomst van 1849 gebroken werd. De straffen, die volgden, de +afgrijselijke beleedigingen, welke heldhaftige vrouwen hebben moeten +verduren, gij voelt ze na, evenals wij. + +Gij hebt de helden van de Poolsche omwenteling bewonderd, die het +in 1837 waagden, door een daad van ongeloofelijke stoutmoedigheid, +hun Siberisch verbanningsoord te wapen te brengen: gij waart nog méér +lijk dan zij, den dag toen zij onder de stokslagen neêrvielen van uw +soldaten, zelven in tranen en vol wanhoop. + +Uw hart moet als door een dolk doorboord zijn geworden, toen +Wisniowski, [6] in 1847, van de galg af, dit verheven woord +verkondigde: "Hebt elkander lief en vergeeft." + +Diegenen onder u, die in 1831 dienden, zullen altijd voor oogen en in +'t hart houden een droevig beeld, dat hun steeds zuchten en nachtwaken +zal kosten. Zij herinneren zich Kroonstad, het plechtig martelaarschap +van het Poolsche leger in die drukbezochte haven, ten aanzien +van de verontwaardigde zeelieden van de heele wereld. Verscheiden +honderdtallen van dapperen, krijgsgevangenen, en wel bij capitulatie, +weigerden hun vaderland af te zweren en Russen te worden. Geslagen, +genezen, opnieuw geslagen toen hun wonden zich sloten, volhardden +zij als onverwinlijken, totdat de karren hen wegvoerden, aan flarden +geranseld, vormelooze, afzichtelijke massa's vleesch, waaraan niets +meer den mensch deed herkennen. + +Welke zijn uw ongeopenbaarde gevoelens bij dergelijke verschrikkelijke +beproevingen? Ze zijn voor ons geen geheim. + +Het zij mij vergund een feit te noemen: + +In een oorlog van jongen datum werd een uwer jeugdige officieren, +bij zijn komst in een stad van het overweldigd land, ingekwartierd +bij een dame uit de groote wereld, die, vol van wrok tegen de Russen +en Rusland, hem door haar bedienden liet ontvangen en weigerde hem te +zien. Niet dan met groote moeite slaagde hij erin tot haar door te +dringen en sprak hij aanvankelijk op hoogen toon. Zij, onwrikbaar, +heldhaftig, antwoordde zooals het Vaderland-zelf den vijand zou te +woord gestaan hebben... Het hart van den jongen man verdroeg dit niet, +en, van bewondering aangegrepen, zich aan haar voeten werpende, +zei hij onder tranen: "Mevrouw, wij zijn ongelukkiger dan u...; +van mijn geheele familie ben ik alléén over; ze zijn allen in Siberië." + +Dus, gij treedt naar voren, zwijgend, bleek, den degen in de hand, om, +tegen uw overtuiging in, het vonnis uit te voeren, dat een vijandig +noodlot heeft geveld. Gij treedt naar voren, met gebogen hoofd, +zonder achter u noch vóór u uit te zien. + +Achter u ligt Siberië, bevolkt door den Russischen adel, +en de Kaukasus, of de algemeene slachtplaats, waar men u laat +ombrengen. Niettemin gaat gij voorwaarts.--Achter u is de revolutie, +waarmeê ge sympathiseert, Frankrijk en de Fransche gedachte-wereld, +uw geheele zijn vertegenwoordigend. En niettemin gaat gij voorwaarts. + +Hebt medelijden met u-zelf... Welk gevaar loopt gij ten slotte, +tenzij te sterven? + +Maar sterft ge dan niet reeds? Is uw leven niet de dood? + +Velen, in dezen droevigen toestand, trachten zich zelven te +bedriegen. Zij doen zich geweld aan om volijverig te zijn voor de +grootheid van Rusland. + +Laat ons onderscheiden, mijne heeren. Dit woord heeft twee zeer +verschillende beteekenissen: het rijk en het volk. Welnu, het rijk +heeft geen stap gedaan--ik maak mij sterk het te bewijzen--die niet +tevens een schrede was naar de vernietiging van uw nationalen geest, +de uitwissching van het Slavisch karakter, dat u kenmerkt. De eenige +goede omschrijving van de schrikkelijke regeering, waaronder gij +gebukt gaat, is: de ondergang van Rusland. + +Anderen, die zich zelven niet wat trachten wijs te maken, sluiten de +oogen, geven zich over aan het noodlot; zij zetten zich neêr, enkel +in twijfel gevangen; nemen plaats boven den afgrond: "Wie weet waar +de oorzaak schuilt?" zeggen zij. "Wij zijn verdorven, dat is zoo. Maar +het Westen is 't niet minder... Laat ons genieten, en dan sterven." + +Ja, de Westersche wereld is verdorven, doch in de opperste lagen, +de eenige die ge kent, veel meer dan in de onderste. Frankrijk +bezit bovendien dit vóórdeel, dat het, meer of minder verdorven, +steeds in zich zelf het vermogen behoudt tot zedelijke vernieuwing +door de kracht der denkbeelden. Frankrijk leeft van den geest, en +het vindt daarin een onuitputtelijke opwekking, kracht tot ommekeer +en wedergeboorte. Zijn aanvallen van zwakte zijn niet gering. De +wereld roept dan uit: "Het is dood." Men riep 't bij Rosbach. [7] +En toch hernam het, juist door deze nederlaag en opgewekt door een +flauwen lichtstraal, zijn vorige kracht en gloed, bemoedigde hen, +die vreesden dat zijn levenszon uitgedoofd was, en, door zijn geest +een herschepping ondergaande, werd het 't licht der wereld. + +Dit herscheppingsvermogen, het ligt in de gedachte die zich +telkens hernieuwt. Wat zou er van een volk worden, dat, na zijn +oorspronkelijkheid ingeboet te hebben, afgehouden werd van den omgang +met elk ander, aan zich zelf overgelaten, buiten het verkeer met +menschen gesloten, als men de vrije toestrooming van versche lucht +tegenhield? + +Dit is het geval met het Russische volk. + +Zijn leven lag in de gemeenschap, een kleine patriarchale maatschappij, +die den grond onder haar leden verdeelt en er hun de afwisselende +bebouwing van overlaat. Een machtige onderlinge band. Tegenwoordig +is de bewoner losgerukt van den bodem en van de gemeenschap. Vroeger +bezitter van dien grond; sedert, gedurende twee eeuwen, als lijfeigene +eraan vastgehecht, troostte hij zich met de voorstelling, dat het +juist andersom was.--Het is nu zoover gekomen, dat hij er niets meer +van is dan een verplaatsbaar aanhangsel, een stuk gereedschap, dat +men aan de mijnen, aan de fabrieken verkoopt. + +Een aandoenlijke toestand, die tot tranen toe ontroert. Deze tot de +lijfeigenschap gedoemde bevolking had zich met het hart erop toegelegd +haar in overeenstemming te brengen met de natuurlijke menschelijke +gevoelens; de lijfeigene noemde zijn meester vader. Hij was het kind +van zijn heer, en de heer de zoon van den czaar. Heel deze wereld +had zich vereenzelvigd met het denkbeeld van vaderschap. Daarin zat +het geloof en het gansche hart van den Rus... En gij hebt dat hart +gebroken! + +Den lijfeigene aan uw agenten overleverende, die hem tot wanhoop +brengen, hebt gij de keizerlijke politie tegen zijn oproerigheden +moeten te hulp roepen, haar verbreiding moeten aanvragen over het +geheele rijk, in ieder dorp den bleeken, kwaadwilligen man doen komen, +die den boer bedreigt en den meester verraadt. Vroeger ongetwijfeld +zeer afhankelijk in uw verhouding tot den czaar, hadt ge ten minste +dit geluk, dat de punten van aanraking zeldzaam waren; oppermachtig +thuis, van het oogenblik af dat de winter alle gemeenschapsmiddelen +verbrak, hield de dwangheerschappij voor u op. Acht maanden per jaar +waart gij koningen. Met den herfst sloot gij uw deur, en niemand +kwam u verontrusten. Tegenwoordig ontmoet ge op uw goederen overal +den onheilspellenden man, met het gluipend, ter-zij-uitziend oog, +door wien de czaar van Sint-Petersburg uit u aanziet. + +Een mijner vrienden bevond zich eens in een Russisch paleis, in het +hart van 't rijk, ver van alle wegen verwijderd, en nam deel aan een +grooten maaltijd, welken de vrouw des huizes gaf aan den talrijken +adel uit de buurt. De eetzaal zag op een uitgestrekt park uit, +waarvan de voornaamste laan vlak naar het midden venster voerde +en de plaats, welke de dame aan tafel innam. Plotseling houdt +zij op te spreken, blijft roerloos zitten, de oogen naar buiten +gericht... daarop verbleekt zij; ziet als een doode, siddert... zij +klappertandt... Zij is op het punt in onmacht te vallen. Een +militair-uitziend persoon treedt de zaal binnen; het was de generaal +der keizerlijke gendarmerie, dien ze had zien aankomen. Ze dacht niet +anders of ze was verloren. Gelukkig stelt hij haar gerust. Een ongeval, +hem met zijn rijtuig overkomen, had hem opgehouden, en hij had daarom +een anderen weg ingeslagen, om haar een bezoek te brengen. + +Zoo leeft gij nu. Gedwongen te kiezen tusschen twee verschrikkingen, +van onderen de muiters vreezende, van boven den verpletterenden +afgod, die iederen dag zwaarder drukt, zoekt gij uw toevlucht onder de +bescherming van den laatste. Gij vlucht, waarheen? Ongelukkigen! Naar +het bloedig altaar van Moloch. [8] + +Wat déze verschrikkelijke god verslindt, zijn echter niet +alleen menschen; het is ook het talent, de innerlijke kracht, de +levensvatbaarheid van Rusland. + +Van 1812 tot 1825 hebt gij een proef genomen op de nationale +veerkracht. Het zachtzinnige vaderschap van Alexander [9] werd de +vertrouwde van uwe menschlievendheid. De gebeurtenis van den 14en +December verschrikte, beklemde de harten, drong ze weêr terug naar +de eigenbaat. + +De letterkundige werkzaamheid duurde nog voort, bij gebreke van die +van den staat; zelfs in dezen onschuldigen kring werd het Russische +zieleleven vervolgd, de poëzie gedood mèt de dichters... Lermontow +gedood. Gribojedew gedood. Puschkin gedood. En welk een tragische +dood! [10] + +Kort na 1840 eindigt uw letterkunde. Diep stilzwijgen, gij laat u +niet meer hooren. Gelooft gij, dat men u kwijtschelding geeft? Neen, +een nieuw jachtveld voor vervolgingen wordt geopend, uitgestrekter, +verschrikkelijker. Het despotisme, tot dusver uitwendig, materiëel, wil +nu tot de zielen doordringen, en maakt zich ongerust over het geloof. + +"Gij gehoorzaamt; goed. Als Polen en als Rusland zijt gij gebroken; +best... Toch ontbreekt er iets, zonder 'twelk de rest mij niets waard +is: gij moet mij erkennen als richtsnoer van uw denken, als beslisser +in uw geloofszaken; in mij moet gij vereeren de vereeniging der +twee machten, zonder welke niets bestaat. Als beide mij toebehooren, +ben ik een gehéél, ben ik God." + +Zoo spreekt Nebukadnezar; [11] hij heeft het doen verkondigen door +een van zijn slaven (Januari 1850); hij heeft verklaard, dat Rome +uitgediend had, dat de Latijnsche kerk vereenigd moest worden met de +Grieksche, de eenig katholieke, d.i. de algemeene, en dat de Czaar +de Opperpriester van de geheele wereld was. + +Grootvorst Michaël had het reeds gezegd, twintig jaar vroeger, bij +gelegenheid van een bezoek aan de Sint-Pieter te Rome, toen de paus +juist den kerkdienst waarnam: "Dit is alles wel mooi, wel verheven; +maar wat zal het schoon zijn als wij hier eens den dienst verrichten!" + +De keizer heeft meer gedaan, dan een woord te spreken. Sedert +1833 heeft hij gehandeld als paus, door de wreede vervolging +der Uniaten (Grieken, vereenigd met Latijnen). Polen, staatkundig +reeds verpletterd, heeft ook nog de slachtoffers geleverd voor deze +verschrikkelijke godsdienstige strafoefening. + +Wat wil de nieuwe God anders doen, dan Rusland mishandelen en de +aanhangers der tallooze secten, die er zich, totdusver onder de +bescherming der heeren, verborgen? Reeds deze ongelukkigen alleen +verschaffen, gemiddeld per jaar, vijfhonderd ballingen aan Siberië. + +Zóó slaat deze macht met den dood, verbrijzelt, verslindt. Als +zij niets had om tusschen haar moordende kaken te nemen, zou zij +zich-zelve verscheuren.--Staatkundig leven? Verslonden. Letterkundig +leven? Verslonden. Nu heeft zij 't gemunt op het godsdienstig leven, +in Rusland en in Europa. Zij nadert, met open muil. Waarom is de +revolutie haar onuitstaanbaar? Het orgaan van den czaar heeft het +met buitengewone openhartigheid gezegd: omdat de Fransche revolutie +een godsdienst is. + +Frankrijk en de revolutie zijn volstrekt niet ongerust en vreezen +niets.--Wie moet vreezen? Gij vooral, mijne heeren. Het werktuig, +waardoor deze macht de wereld aangrijpt, kiest zijn steunpunt op u, +het drukt u neêr en verplettert u. Het verricht niets naar buiten, +zonder het eerst naar binnen te hebben gedaan. + +Het is niet maar een mensch, merk dit wel op, het is een werktuig. De +dood van een menschelijk wezen (ofschoon de kracht van zijn +persoonlijkheid de drukking vermeerdert), zijn dood, zeg ik, kan niet +volstaan om het zoo verbazend gespannen mechaniek te verminderen. + +Wie kan het losser maken, meneeren? Gij, meer dan iemand anders. Zelfs +de czaar vermag niets zonder u. + +Indien hij de machine door bovenmatige krachtsoefening, zoo natuurlijk +bij de oppermacht, met behulp van vreemdelingen, die den Russischen +aard niet kennen, haar hoogste spankracht heeft doen bereiken,--dan +hebt gij die er niet minder aan gegeven, door het lot van den +lijfeigene te verzwaren, door overal, om de oproerigen in toom te +houden, de tusschenkomst van de keizerlijke macht noodzakelijk +te maken. Gij hebt aan den troon van den czaar dit nieuwe, +verschrikkelijke overwicht geschonken, waaronder Rusland kraakt. + +De stelling, die gij inneemt, is nog sterk; uw macht, ten goede +en ten kwade, ontzaglijk. Het volk, tusschen u en den czaar +geplaatst, zou aan u de voorkeur geven. Vrijgemaakt, is het aan +erger dienstbaarheid overgeleverd: die der omgekochte bureaucraten, +zonder hart of eergevoel. Wat het vraagt is, dat gij het, door u aan te +sluiten bij het echt-Russisch element, de gemeenschap, zoowel tegen de +regeering als tegen uw eigen zaakwaarnemers beschermt. De gemeenschap +zou, onder uw bescherming, zich oefenen in de vrijheid. Luistert +naar de mannen van den ouden stempel, en naar de ouden van dagen, +eerbiedigt zeden en gewoonten; legt uwen intendant het zwijgen op +tegenover den starost [12] en de plaatselijke patriarchen. Verwijdert +de zakenmenschen. Zorgt, dat de grondpachten matig, billijk worden; +dat de obrok (de vaste belasting), ongelukkigerwijs tegenwoordig in +Groot-Rusland minder verbreid, algemeen worde, de aan verandering +onderhevige heerendiensten vervange en uit vrijen wil worde toegestaan. + +Wanneer de plaatselijke regeering aldus van haar banden wordt bevrijd, +zal het centraal bewind voor u een minder noodzakelijke beschermer +zijn. Het zal voelen, dat gij sterk zijt door de liefde der uwen, +en het zal u ontzien. Alles zal trapsgewijze milder worden, juist +zooals het in de natuur gaat. + +Rusland heeft voor zijn grootheid niet noodig een tegennatuurlijke +wereld te blijven. + +"Keert tot de natuur terug." + +Als men haar eenmaal verlaat, maakt de eene gedrochtelijkheid iedere +andere, niet minder monsterachtig, noodzakelijk, onvermijdelijk. + +Om maar één voorbeeld te geven, uw kankerende wond, Polen, vraagt +den Kaukasus ter zuivering. En de etterende plek, de Kaukasus, eischt +onophoudelijk het Russisch bloed, het Poolsch bloed. + +"Keert tot de natuur terug." + +Maakt de gestrengheid van uwe politie minder wreed, door haar overbodig +te doen zijn. Dat zal zij zijn, als de lijfeigene u zegent. + +Viert de teugels aan de barbaarsche gestrengheid van uw militaire +inrichting. Het uitwendige heeft er toch het wezen van vernietigd. Zij +zou veel krijgshaftiger zijn, als zij niet vervallen was tot de +aanmatigende geweldenarij van de Duitsche krijgstucht. + +Rusland is een veroverende staat en moet het zijn, volgens de +natuurwet. Zijn veroveringen liggen in het Zuiden. + +Raadpleegt den eersten den besten Rus; er is er niet een, die zich om +het Westen bekommert. Zijn ras en zijn geest zijn van een Zuidelijke +natie, die zich ongelukkigerwijs naar het Noorden ziet verbannen. + +Laat dit bibberende volk zich komen warmen in het Zuiden, afdalen +naar de vruchtbare steppen, die, eenmaal goed bebouwd, meer waard +zullen zijn dan Polen, en een Italië zullen worden. Rusland glooit +in werkelijkheid naar de Zwarte Zee af. De menschen gaan er van zelf +heen, evenals de rivieren er naartoe stroomen; en telkens als ze in +de nabijheid komen van dat paradijs, de Krim, meenen zij hun vaderland +terug te vinden. + +Wanneer gij uw wettige en natuurlijke zending gaat vervullen, de +verovering van de woestenij in het Zuiden, zult gij zonder spijt een +ontaarden strijd beëindigen. Dan zult gij voldoening schenken aan uw +zuster, aan Polen; het helpen om zich los te maken van Duitschland, en +het eigenhandig herstellen. Het zal u verzoenen met God en met Europa, +en als een gezegende zult gij tot de broederschap der menschheid weêr +toegelaten worden. + + + + + + + +II. + + +Een vrijdenker uit Friesland, een officier die den dienst der Russische +garde verlaten had en die een boeiend werk geschreven heeft over +de militaire dwingelandij, welke hij had aanschouwd en ondervonden, +de heer Harro Harring, [13] plaatste als motto boven zijn boek: Ausi +(ik heb het gewaagd), 1832. + +Weinige jaren vroeger had een Duitscher, luitenant Mörtens, evenzeer +uit Russischen dienst getreden, schrijver van een klein boek over de +buitenlandsche aangelegenheden van Rusland, zich te Dresden metterwoon +gevestigd. Wie zou niet gedacht hebben, dat hij in deze stad, onder +'t oog van Duitschland, zich in veiligheid bevond? Niettemin is hij, +zonder eenig spoor van zich na te laten, verdwenen, en niemand heeft +kunnen zeggen, wat er van hem geworden is (1829). Men gaf de schuld +aan het Russisch gouvernement, en dit is er niet boos om geworden: +het zoekt immers zijn voordeel in vreesaanjaging! + +Toen men kennis kreeg van de Juli-revolutie, [14] bevonden zich twee +zeer bekende en zeer geachte Fransche ingenieurs, de heeren L... en +Cl... in een gezelschap te Moscou. De eerste hield zijn mond; de tweede +besprak en prees de omwenteling. Denzelfden avond gevangen genomen, +zou hij naar Siberië overgebracht zijn, als onze gezant niet in tijds +gewaarschuwd was en hem met aandrang had opgeëischt. + +Geen enkel paspoort gaf den vreemdeling zekerheid. Kotzebue [15] was +in 't bezit van een Pruisischen pas, volkomen in orde, toen hij te +Petersburg werd opgelicht en in eens door, regelrecht naar Tobolsk +[16] werd gevoerd. Men had hem bang willen maken, en het vervolg +bewees, dat men daarin volkomen geslaagd was. Hij bekeerde zich zonder +voorbehoud, en werd oprechtelijk goed-Rus; zóó goed, dat de keizer, +verheugd over zijn ommekeer, hem tot directeur der schouwburgen +van de hoofdstad aanstelde. Men weet, dat hij, sedert dit tijdstip, +met zijn aan Rusland verkochte pen Duitschland verried en belasterde. + +Onze vriend, de heer Pernet, directeur van de Revue indépendante, was +ook in 't bezit van een pas, toen hij verraderlijk werd in hechtenis +genomen. Men liet hem vrijelijk reizen tot Moscou. Daar, uit het +gezicht van Europa verwijderd en ver van het Fransch gezantschap, +nam men hem zonder voorwendsel gevangen. Geen enkele Rus, dien +hij kende, durft voor hem in de bres springen. Men werpt hem in +een onderaardsche kerkercel, op gelijke hoogte met den bodem der +omringende grachten, zoodat hij den ganschen dag, door zijn traliën +heen, het gezicht had op, en het ondragelijk gestommel hoorde van de +barbaarsche terechtstellingen, die er plaats vonden. Men bracht hem +daar onder de oogen lijfeigenen, welke de gedienstige keizerlijke +politie zich belast voor hun meesters af te rossen. De smartkreten, +de pijnlijke klachten, de stokslagen, die de beenderen doen kraken, +de woedende geluiden der bij hun dienst tierende beulen, dit alles +vormde voor hem een helsch schouwspel, dat hem 't harte brak, en op +verschrikkelijke wijze zijn oogen, zijn ooren en langzamerhand ook +zijn hersenen aandeed. Aan zijn tralievenster vastgeketend, zonder +er zich van te kunnen verwijderen, voelde hij zich reeds in twee +dagen als verstompt worden; zijn gedachten ontsnapten hem... Maar +erger werd het nog, toen men twee jonge meisjes van twintig jaar, +half naakt, voorbracht, welke haar meesteres, een furie, wreedaardig +liet geeselen! Het waren twee ongelukkige mode-naaistertjes, die, +niet wetende dat ze lijfeigenen waren, tijdens de afwezigheid harer +gebiedster haar geliefden bij zich ontvangen hadden. Zij liet ze door +karwatsen stuk rijten. Zij gilden om genade en krompen ineen... Op +het zien van die bloedende vrouwenlichamen met blootgelegde zenuwen, +dreigde onze landgenoot flauw te vallen. Men hield niet eerder op, +dan nadat een der jonge meisjes neêrgevallen was en op het punt van +sterven... Pernet bestierf het zelf. + +Was dit alles een toeval? Men moet Rusland niet kennen om het te +gelooven. Men wilde den Franschman kapot maken, hem een sterken en +duurzamen indruk van schrik geven. De vreemdeling heeft inderdaad +aanleiding om na te denken, als hij ziet, dat de afstand tusschen den +vrije en den aanhoorige zóó gering is, dat de minste politiedienaar +den vrije kan arresteeren en doen afranselen. Deze naaistertjes +waren géén lijfeigenen; waarschijnlijk waren 't Fransche meisjes: +alle modistes zijn dat. + +Twee Duitschers, uit Rusland vertrekkend en den voet op een +Engelsch schip zettend, vliegen elkander in de armen. "Goddank, +mijn vriend!"--roept de een uit--"eindelijk kunnen we dan weêr eens +vrij ademhalen!" + +Ik weet niet of al degenen, die Rusland verlaten, zich aldus kunnen +gelukwenschen. Het meerendeel laat er een aanmerkelijk deel van +zich-zelven achter. Zij, die er eenigen tijd doorgebracht hebben, +spreken er nauwelijks over dan met groote voorzichtigheid, 't zij +omdat ze iets van de verschrikking overhouden, die hen nooit verlaat, +'t zij omdat ze zich met dit vreemde land vereenzelvigd hebben, als +'t ware gerussificeerd zijn. Zij ontkennen niet, wat er in Rusland +voor hatelijks of ontaards is; zij stemmen het toe, maar zonder het +te laken. Aldus is hun zedelijke zin, verzwakt en ontzenuwd, niet +meer dezelfde als bij andere menschen. Zij zijn ongeschikt geworden +om een flink en ernstig oordeel te vormen. + +Rusland bezit, behalve zijn verschrikkelijkheden, bovendien een macht +die tot aanmerkelijke ontzenuwing leidt. Het voortdurende gebruik maken +van warme baden en van dampbaden, de nacht en dag verwarmde huizen, +de weekelijke zeden der Slavische landen, alles verslapt het zedelijk +gevoel. Het hart, aanvankelijk door de barbaarsche kanten der slavernij +gewond, heeft zich het zwijgen opgelegd; de zinnelijke kanten hebben +de overhand gekregen. Hij, die eerst in opstand kwam, verontschuldigt +weldra, en eindigt met alles heel zachtzinnig te vinden. + +Een schrijver, die twintig jaar in Rusland heeft vertoefd, beschrijft +de aandoening, welke zich van hem meester maakte, den eersten dag +waarop hij vrouwen hoorde slaan. Haar hart-brekende en -verscheurende +stemmen drongen tot zijn ooren door, tegelijk met allerlei kinderlijke +klachten van een smartelijke naïveteit, met alle vleiwoordjes, +waardoor het slachtoffer den beul tot zachtheid hoopt te stemmen. Het +meisje: "Genade! medelijden! niet vandaag! ik ben niet wel! spaar +me!"--De getrouwde vrouw: "Genade! ik ben zwanger!... Och, man, zacht +toch!... Je zult twee schepselen vermoorden!" In één woord, alles wat +pijn en vrees voor roerends weten te uiten.--Hij smolt in tranen. De +prinses, vrouw van den huize, die hem in dien staat verraste en die +dit niet kon begrijpen, zei tot hem: "Wat u zoo van streek brengt, +daar zijt ge zelf de oorzaak van. U hebt gezegd, dat u zooveel van +aardbeien hield; ik heb deze meisjes naar het bosch gestuurd, en ze +hebben haar plicht zoozeer vergeten, dat ze in het dorp zijn gaan +dansen." Het was dus uit goedheid, tengevolge van haar beleefdheid +voor den gast, dat zij haar tachtig bedienden liet geeselen. + +De vrouwen zijn in Rusland veel talrijker dan de mannen; het leger +verslindt verschrikkelijk veel van de laatste. De vrouwen verrichten +weinig werk, zoo op 't veld als in huis. Een niets-doende, vernederende +dienstbaarheid is het lot van een oneindig aantal onder haar. Een +Russische dame zei mij eens: "Op een klein landgoed van honderd-vijftig +boeren, waar ik nooit kom, heb ik veertig kamervrouwen, die letterlijk +niets uitvoeren." Zij zijn zoo weinig in tel, dat de banken alleen +voorschot geven op mannelijke lijfeigenen; de vrouwelijke kan men op +den koop toe krijgen. + +De vernederende plaats door de vrouwen ingenomen, die altijd ter +beschikking moeten zijn, is een der dingen, welke Rusland zeer laag +stellen. Het Russische familieleven is minder beveiligd dan dat van +den neger. Van den meester tot de eigenen is de kleur dezelfde, en de +vermengingen geschieden zonder dat een beschuldigende kleurschakeering +het ware vaderschap aan den dag brengt. Vandaar afschuwelijke +gevolgen, die veel minder in onze koloniën voorkomen. De meester +gebruikt broers als dienstbaren, misbruikt zijn zusters, dikwijls +zijn dochters. En wanneer wij zeggen de meester, moet men daaronder +minder den heer verstaan, dan den werkelijken meester, den intendant, +den onbeschaamden zaakwaarnemer, die, op een verafgelegen landgoed, +zonder toe- of opzicht, zonder eerbied voor den mensch, naar willekeur +de ongelukkige bevolking verkracht. + +Wat men ook gelieft te beweren van de gevoelsverstomping der hoorigen, +zoo gelooven wij niettemin, dat deze onafgebroken ontwijding van de +familie een der martelingen is van het Russisch zieleleven. Geen +mensch is zoo ontaard, dat hij niet bitter moet lijden, als hij +er niet zeker van is, of de kinderen, die hij liefkoost, wel de +zijne zijn. Er is overigens geen volk, geen land, waar 't gevoel +voor 't vaderschap inniger is. Voor den aangedanen hoon buigen zij +het hoofd. Hoe zouden wij ons daarover kunnen verwonderen? Oproeren +blijven altijd plaatselijk, en geven daardoor nooit hoop op bevrijding; +men gaat ertoe over, met de zekerheid van onder stokslagen te zullen +bezwijken. De mensch wordt in Rusland als gevangene geboren, door de +natuur als zoodanig aangewezen, vóór hij het door zijn medemensch +gemaakt wordt. De dorpen, op grooten afstand van elkaar afgelegen, +hebben weinig onderling verkeer, gescheiden door bosschen en moerassen +en, gedurende den meesten tijd van het jaar, door ontoegankelijke +sneeuwmassa's. Dáár zijn zij geboren, dáár sterven zij, onder de +ijzeren hand van het noodlot. Maar niettemin hebben zij een hart, +en dit hart wordt zooveel te meer verteederd voor het eigen gezin, +waar al de rest zoo wreed is, niet alleen het gezag, maar ook de hemel. + +Men siddert, als men bedenkt met welk een ruwe lichtvaardigheid +deze dierbare banden verbroken worden. Wat ons de natuur het meeste +geweld schijnt aan te doen, de ontvoering van kinderen, is in Rusland +aan de orde van den dag. Niemand verbaast er zich over. De keizer +geeft er het voorbeeld van. Hij heeft vervaarlijke rooverijen van +kinderen doen plegen en laat ze nog geschieden. Na de revolutie +waren het Poolsche kinderen, die opgelicht werden, onder voorgeven +van ze in het Grieksche geloof op te doen voeden. De moeders liepen +achter de rijtuigen aan en lieten zich onder de hoeven der paarden +verpletteren. Later, en nog tegenwoordig, laat hij de kinderen der +Joden op zesjarigen leeftijd oplichten, om ze, naar men zegt, voor +den soldatendienst voor te bereiden. De arme kleinen, meêdoogenloos +behandeld, die voor verzorgsters slechts Kozakken hebben, sterven +onderweg. Het doet er niet toe, de begeleiders brengen toch het +vereischte getal aan: de dooden worden aangevuld door de kinderen +der Russische boeren te stelen. + +De heeren rooven de kinderen, niet alleen voor hun genoegen, maar soms +ook uit winstbejag. Laat ons hier alleen als voorbeeld noemen één, +die op zijn goederen jeugdige dansers liet opleiden, welke hij aan +de schouwburgen van Moscou leverde, en tegen hooge prijzen verkocht +aan andere heeren, die op hun kasteelen opera's geven. + +Deze kinderen, op die wijze in een andere wereld verplaatst, ontvingen +een zorgvuldige opvoeding, beter dikwijls dan die van hun meesters; +maar toch zijn zij er het ongelukkigst van allen aan toe. Zij blijven +lijfeigenen; een redelooze nuk kan hen ieder oogenblik weer laten +vervallen tot de hardste vernedering van dienstbaarheid. Een jonge +lijfeigene, door zijn meester naar Italië gezonden en een uitstekend +violist geworden, had na zijn terugkeer zooveel te verduren, dat +hij, zijn kunst vervloekende, in wanhoop zich een vinger afsneed, +om ongeschikt te worden zijn instrument verder te bespelen. Een nòg +tragischer geval ontstond door de onmenschelijkheid van de bijzit van +den wreeden Araschejeff, den gunsteling van keizer Alexander. Deze +vrouw had tot gezelschapsdame opgeleid een voortreffelijk, bekoorlijk +jong meisje. In ik weet niet welken aanval van woede liet zij haar +eens grijpen en met de zweep kastijden. De zuster van het slachtoffer +(men houde vol, dat de lijfeigenen geen gevoel hebben!) doorstak de +groote dame. Alle bedienden werden op verschrikkelijke wijze gemarteld +en naar Siberië gezonden. + +Slechts een klein aantal tragische gebeurtenissen wordt ruchtbaar +en wekt de aandacht. Het meerendeel wordt echter doodgezwegen. Wij +kennen maar enkele treurige feiten. Ons blijft verborgen wat het +gewichtigste, het leerrijkst zou zijn: de reeks van lijdensgevallen, +die de lijfeigene moet doormaken, het gehéél van een levensnoodlot. + +Ik heb het zeldzame voorrecht gehad de volledige levensgeschiedenis +te leeren kennen van een zeer belangwekkende en zeer deugdzame +lijfeigene, die, wreedaardig aan haar familie ontrukt door de gril van +een aanzienlijke dame, maar sedert door haar aan eigen lot overgelaten, +te Parijs dienstbode is geworden bij achtenswaardige dames, die mij met +haar vriendschap vereeren. Dit reine, heilige meisje leest bijna nooit, +geloof ik; zoo niettemin het toeval wilde, dat deze regels haar onder +de oogen kwamen, houde ze mij ten goede, dat ik, mèt de onmenschelijke +wreedheid van haar land, het mysterie van haar zoo oneindig teêre +ziel ontsluier, welk, zonder gal en heugenis van het kwaad, nog zoo +zacht en vol eerbied gestemd is voor hen, die haar hebben doen lijden. + + + + + + + +III. + +GESCHIEDENIS VAN KATYA, EENE RUSSISCHE LIJFEIGENE. + + +Ik heb wel niet noodig te zeggen, dat ik, in deze op zichzelf zeer +eenvoudige geschiedenis, zorgvuldig alle opsmukking der verbeelding +vermeden heb. Er komt geen enkele omstandigheid in voor, die ik niet +door mij zèlf heb leeren kennen, of door zeer betrouwbare personen. Hun +namen reeds, die ik zal noemen, geven aan het publiek den zekersten +waarborg. + +Iedereen heeft Katya, zonder haar te kennen, aanschouwd op de +schilderijen, waarvoor zij als model gediend heeft. Paulin Guérin heeft +haar mooie gezicht afgebeeld op verschillende historiestukken. De +verrukkelijke schilder van vrouwen-portretten, Belloc, heeft haar +als heilige Cecilia voor een geestelijke te Parijs op doek gebracht, +en haar zachten blik voortreffelijk weêrgegeven. + +Haar vroeg-ontwikkelde schoonheid was de oorzaak van haar rampen. Zij +leefde bij haar familie, in 't hart van Rusland, ver achter Moscou. Het +was een gezin van lijfeigenen, maar in goeien-doen; haar grootvader, +die bizonder veel van haar hield, dreef handel in pelterijen. Het +kind, vier jaar oud, speelde aan de oevers van een meer, vlak bij +den straatweg, toen rijtuigen voorbijkwamen, de rijtuigen van een +dame uit de groote wereld, de vrouw van den gouverneur van ..., +die met haar kinderen en haar geheele personeel op reis was. Zij +merkte de aanvalligheid van Katya op, en daar haar eigen kinderen +zoowat van denzelfden leeftijd waren, kwam de begeerte bij haar op +hun het meisje als speelpop te geven. Zonder eenigen omslag, zonder +de familie te raadplegen, noch den meester, wien zij toebehoorde, +nam ze haar op, als een kat, die men op zijn weg vindt; zij droeg +haar in haar rijtuig en reed verder. + +De ongeruste familie vernam ten slotte wat er gebeurd was. De dame +had halt gehouden in een naburige stad. De troostelooze grootvader +gaat erheen, biedt een losprijs aan; zijn geheele fortuin, als men +dit eischt, als men hem het kind maar teruggeeft. Hij werd op ruwe +wijs teruggestooten, misschien wel geslagen. De dame lachte hem in +zijn gezicht uit en nam haar prooi meê. + +Men kent het lot der kinderen van minderen stand, welke met die +der grooten samen worden opgevoed. De laatste, bedorven en in hun +zelfzuchtige grillen aangemoedigd, maken van het levend speelgoed +arme zondebokken. Bijaldien de ouders, aan den anderen kant, eenig +voorbeeld moeten stellen, een strenge les geven, geschiedt dit liefst +op den rug van den kleinen vreemde. Men kent de geschiedenis van den +jongen prins, die een page tot speelmakker had gekregen; het was regel +dat, als de prins een fout beging, de page er zweepslagen voor opliep. + +Naarmate Katya grooter werd, maakte haar meesteres van haar voor +eigen dienst gebruik, als kameniertje. Het scheen wel of haar lot +zich zou verbeteren. Het tegendeel was waar. De dames-eigenaressen +van slavinnen zijn zelve niets meer dan groote kinderen, even +nukkig als de kleine, maar heftiger en willekeuriger. Katya, al +aardig opgewassen, een mooi meisje van ongeveer tien jaar, begon +door de mannen opgemerkt te worden, die ongetwijfeld niet nalieten +der meesteres een complimentje over haar te maken. Deze ging toen hoe +langer zoo minder van haar houden. Ze liet geen gelegenheid ontsnappen +om haar hard te behandelen. Als ze bijvoorbeeld een beetje langzaam +was in het aandoen der laarsjes van mevrouw, schopte deze haar, +zoodat ze met het gezicht tegen den grond viel. + +Zij sliep, als een hond, op een vloermat, aan de deur. Wee haar, +als men ze 's nachts hoorde snikken. Ofschoon zoo jong nog aan het +ouderlijk huis ontvoerd, had ze er niettemin een levendigen indruk +van bewaard; herinnerde ze zich haar dorp, de bosschen, het meer, +haar kameraadjes nog zeer goed; bracht ze zich den zonnigen tijd van +vriendelijke behandeling en vrij-zijn, de liefkoozingen van haar armen +grootvader, op wiens schoot zij zoo dikwijls in slaap was gevallen, +herhaaldelijk te binnen! Deze beelden zijn haar altijd bijgebleven, en +thans nog, na verloop van veertig jaren, even levendig bij haar. Hoe +ver-af dit verleden ook zij, het is haar steeds lief! Het is voor +haar de eenige werkelijkheid in dit leven geweest, en al het overige +slechts een benauwde droom. + +Ze was nagenoeg twaalf jaar oud, toen haar meesteres een reis naar +Frankrijk maakte en haar meenam, in 1815. De dame, mèt haar man +meêgekomen, liet hem alleen, met het Russische leger, terugkeeren en +bleef zelve in ons land. Weêrhouden door de een of andere gril uit +passie of vroomheid voortgesproten, misschien onder den beheerschenden +invloed van een boetprediker (waarvoor zoo menige Russische dame +uit den tijd van keizer Alexander I zwichtte), zette zij zich in +'t hoofd te Parijs te blijven, en wilde van Rusland niet meer hooren +spreken. Haar man, die er ten slotte genoeg van had haar tevergeefs +te schrijven, te verzoeken, te gelasten, eindigde met haar geen geld +meer te sturen, overtuigd haar door den honger tot terugkeer te zullen +dwingen. Maar zij hield vol, nam haar intrek in een klooster, waar +ze voor weinig geld terecht kon, en zond al haar bedienden weg. De +jonge Katya deelde in hun lot. Haar meesteres verjoeg haar even +onmeedoogend, als ze haar had geroofd. Zij stootte haar letterlijk +in haar verderf. Uit de omgeving van het Pantheon werd zij naar het +Marais gevoerd, rue du Chaume, [17] bij vallende duisternis, en daar +op de stoep van een huis achtergelaten. + +Het was al donker, en het regende. Een voorbijgaande dame hoort +een kind weenen en treedt naderbij. Verwonderd, daar dit meisje te +vinden, zoo groot al, en mooi als een engel, spreekt ze haar toe, +maar krijgt slechts tranen tot antwoord. Het kind verstond geen twee +woorden Fransch. God had echter ontferming met haar gehad. De dame +was mevrouw Leroy, zuster van den schilder Belloc. In haar medelijden +neemt zij Katya meê met zich naar huis, tevens uit verontwaardiging +over de wreedheid, waarmeê men een ongelukkige van dien leeftijd, +door haar schoonheid natuurlijk nog meer gevaar loopende, in een +groote stad bloot kan stellen aan de kwade kansen van den nacht. Zij +houdt haar bij zich, geeft haar een opvoeding, leert haar onze taal +en behandelt haar met een zachtheid, zooals zij na haar ouderlijk +huis nooit meer ondervonden had. + +Toen mevrouw Leroy later Parijs verliet, stelde zij haar in handen van +twee vriendinnen, die zij meer dan andere liefhad en hoogachtte. Waarom +zou ik ze niet noemen en hier niet een der aangenaamste herinneringen +levendig houden, welke ik aan deze beminnelijke vrouwen heb +bewaard? Het waren de energieke, verstandige mevrouw de Montgolfier, +toen een tachtigjarige, de vrouw van den uitvinder der luchtballons, +en haar waardige dochter, een groote schrijfster, die nooit iets +uitgaf om de aandacht op zich te vestigen en haar werken bijna nooit +met haar naam teekende. Men stelle zich voor, hoe goed deze laatste, +met haar warm en teeder hart, voor Katya was. Het jonge meisje moest +met groote behoedzaamheid verzorgd worden, had zèlve eerder behoefte +aan bediening. Ze was heel wat grooter geworden en zeer zwak. De minste +last, dien ze had te tillen, een trap, die ze op moest, bracht haar +buiten adem. Men vermoedde, dat ze een hartaandoening had. + +In zulke goede handen gevallen, en als een kind, een kleinood dezer +dames behandeld, was het toch niet moeilijk op te merken, dat haar +familieherinneringen haar altijd vervolgden, dat niets haar die kon +ontnemen, dat ze met haar gedachten altijd in Rusland was, altijd aan +de oevers van het vaderlandsche meer, vanwaar men haar gewelddadig +had weggevoerd. In werkelijkheid had ze haar geboortegrond nauwelijks +verlaten. Haar geest had zich maar middelmatig verruimd (ofschoon +ze het Fransch met merkwaardige gemakkelijkheid kon spreken); haar +hart evenwel was, misschien te sterk zelfs, ontwikkeld, maar alleen +ten bate van de herinneringen aan haar kindsheid, die nooit bij haar +konden opkomen, zonder dat zij tot tranen geroerd werd. + +Beide dames, de goedheid zelve, besloten, in overleg met de haar +bevriende mevrouw Belloc, alle mogelijke stappen te doen om haar +familie op te sporen. Zij werden hierin door het Russisch gezantschap +bereidvaardig gesteund, doch men kon niets uitvinden. De aanduidingen, +welke Katya kon geven, waren te vaag en verward. + +Het was ongeveer 1823. Ik zag haar toen eens bij deze dames. Het was +de éénige maal, dat ik haar ontmoette. Ik herinner mij levendig den +indruk, dien zij teweegbracht op de vreemdelingen, die in het salon +waren, toen zij binnentrad. Eerst liet zich een algemeene uitroep van +bewondering hooren, weldra bedwongen, maar vervangen door een soort +van verteedering. Zij was vrij groot, zichtbaar zwak; in haar jonge, +sierlijk gevormde armen, ofschoon eenigszins mager voor een meisje +van twintig jaar, droeg ze, een weinig naar voren gebogen, een blad +met kopjes thee beladen. Zij scheen onder den lichten last gebukt te +gaan, zooals een populier doorbuigt voor het zachtste blazen zelfs +van den wind. Zij glimlachte over haar zwakte en wekte het denkbeeld, +dat zij er zich over verontschuldigde. + +Men voelde de neiging bij zich opkomen er verschooning voor te +vragen, dat men zich door haar liet bedienen. Haar bevalligheid, haar +manier van spreken, haar schoonheid, merkwaardiger door de lijnen +dan door frischheid, wekte de gedachte aan een Russische prinses, +die zich verkleed had. Maar de reinheid van haar oogen, gepaard aan +den blik van goedheid en teederheid, gaf een gansch àndere bekoring +dan doorgaans uitgaat van aristocratische vrouwen. + +Deze uitdrukking van goedheid, zachtheid, inschikkelijkheid, moedigde +de onbeschaamde vermetelheden maar al te zeer aan, en dit was voor 't +arme meisje een reden tot voortdurende verlegenheid. De lichtzinnige +jonge mannen, de zoogenaamde "geluksvogels", bedroefden met hun +onbescheiden achtervolgingen dit gebroken hart. Zij had een rein, +liefdevol gemoed (zonder er zich zelve van bewust te zijn); sexuëelen +hartstocht kende zij niet; in dit opzicht was ze koud als het ijs van +de poolstreken. Het leek wel of zij was blijven staan op den leeftijd, +toen men aanving haar een opvoeding te geven. + +Zij hield er veel van zich af te zonderen. Uit eigen beweging, +zonder priesterlijken aandrang, ging zij dikwijls naar de kerk. Haar +mystieke aanleg zou zich zeker welig ontwikkeld hebben, als ze maar +wat beschaafder was geweest. Zeer waarschijnlijk om meer alléén +te kunnen zijn, zich vrij aan haar droomerijen en haar gebeden +te kunnen wijden, verliet zij haar dienst, huurde een kamertje en +werd naaister. Moeilijke broodwinning te Parijs, waarmeê de vrouwen +slechts weinig verdienen. Af en toe, wanneer ze geen werk had, trad +ze weêr in een of anderen dienst. Maar zoodra ze er toe in staat was, +keerde ze tot haar eenzaamheid terug, die haar, met het uitzicht op +de daken der Parijsche huizen, veroorloofde altijd te droomen van de +woeste streken van haar geboortegrond en van haar verloren familie. + +Haar beschermsters, die haar nooit uit het oog lieten gaan, hebben haar +dikwijls aangeraden te trouwen. 't Ontbrak nooit aan pretendenten. Maar +steeds verwierp zij 't huwelijk, 't zij omdat ze, evenals alle +zwaartillende harten, vreesde daarin troost te zullen vinden, 't +zij omdat de fatsoenlijke, maar misschien eenigszins grofgenatuurde, +doch overigens goede mannen haar fijngevoeligheid afschrikten en weinig +beantwoordden aan haar vage poëtische neigingen. Terecht of misplaatst, +ze geeft altijd den indruk van een vrouw van beschaving, zelfs een dame +uit de groote wereld te zijn, vol waren adel en zachtzinnigheid. Niets +van trots, noch van onderdanigheid. Eén enkel iets herinnert aan haar +verleden, namelijk dat ze, wanneer zij haar weldoensters bezoekt, +van wie ze veel houdt, haar nederig de handen kust, op de wijs van +Oosterlingen. + +De jaren doen het hunne. De mooie Katya moet nu zoowat zeven-en-veertig +jaar zijn. Laatstelijk heeft zij het gezelschap gezocht van een +achtenswaardige vrouw, die, op tachtigjarigen leeftijd, nog van haar +handenarbeid leeft. Deze, vrouw Paul genaamd, een arme werkster, +mismaakt en een dwerg, deelt haar woning met haar. Ik weet niet, hoe +zij 't aanleggen, maar bij al haar armoe, vinden zij nog gelegenheid +om haar misdeelde buren bij te staan. + +Vóór eenigen tijd werd het hart van Katya op een merkwaardige proef +gesteld. Zij ontmoette op straat een bejaarde dame, die zij meende te +herkennen, maar die schamel gekleed was, met een versleten sjaal en +een ouden hoed. Zonderlinge ommekeer der dingen! het was haar vroegere +meesteres, nòg armer geworden dan zij zelve was. Katya gaat naar haar +toe, groet haar, kust haar de hand; de oude vrouw, zichtbaar ontsteld +en van streek gebracht, stamelt uit een overkropt gemoed eenige woorden +over het haar overkomen ongeluk en de ellende, waarin ze verkeert. "O, +mevrouw," roept Katya uit, zich tegenover haar uit de volheid van haar +goede hart weêr dienstbode voelend, "u blijft altijd mijn meesteres, +en wat ik bezit is het uwe." Dienzelfden dag verliet zij haar woning, +met al haar spaarpenningen bij zich, en stelde die in handen van de +oude dame, die niet anders kon dan stille tranen weenen. + +De lezers zullen er zich misschien over verwonderen, dat wij, in +een werk van zoo kleinen omvang, waarin wij de lijdensgeschiedenis +van Rusland slechts verhalen om tot de martelaarsschappen te komen, +die er het gevolg van zijn, zoo lang hebben stilgestaan bij het leven +van dit meisje. + +Wij antwoorden, dat de volledige kennis van één enkel lotsgeval ons +beter heeft ingewijd in de geschiedenis van het Russische zieleleven, +dan eenig verhaal, eenig boek, eenige mededeeling ooit zou hebben +bereikt. + +Rusland is één lijden, dat blijkt maar al te duidelijk. Tot hoever +is de ziel van 't volk er door aangetast? Dat is de vraag. Die +ongelukkigen stellen tegenover de slagen, de beleedigingen, een +schijnbare ongevoeligheid. Men kent hun taal heel weinig. En, +kende men haar, in hun zoo gewettigd wantrouwen tegen de standen, +die hen overheerschen, zouden zij zich wel wachten hun hart bloot te +leggen. Hun bestaan is zóó onzeker, hun dierbaarste banden zijn zóó +weinig hecht, dat zij erg vreezen te zullen mishagen, en wie hen ook +bezoekt, treft hen altijd aan met een glimlach op de lippen. Zij zijn +er bang voor om ongelukkig te schijnen en vragen haast vergiffenis +voor 't kwaad, dat men hun aandoet. Hoe zal ik de ware beteekenis +weêrgeven, de heimelijke gedachtenkring van een wereld, die zich +niet uit? Ternauwernood zal ik er iets van kunnen voelen in de zoo +diep-treurige melodieën, die deze oogenschijnlijk vroolijke man +doet hooren, wanneer hij alléén is, als hij zijn grond bewerkt, of +'s morgens zich ver in zijn uitgestrekte bosschen begeeft. + +Katya was voor mij de openbaring van een gansche wereld. Haar alleen +maar te zien en van haar levensloop kennis te krijgen, verklaarde +mij tal van dingen, waarvan ik gelezen had zonder ze te begrijpen. + +En haar eenmaal ontmoetende, en die keer was de eenige, vond ik niets +anders dan dit woord: Gebroken hart. + +Dit is het juiste woord voor den zieletoestand van den Rus. + +Wij generaliseeren hier niet lichtvaardelijk. Wij hebben de zaak tal +van malen bestudeerd. + +Er is geen jaar voorbijgegaan, waarin wij er niet van nieuws af-aan +onze aandacht aan schonken. En sedert de meer dan vijf-en-twintig +jaren, gedurende welke deze oplossing nader door ons op de proef werd +gesteld, is zij ons nòg de eenig juiste gebleken. + +Wij leerden toen Rusland kennen, den waren zedelijken grondslag, +waarop het volk staat, en daarmeê een dusdanige hartebreking, dat +niets er zich meê kan vergelijken. + +Het Poolsche volksbewustzijn is ongelukkig--maar 't is niet gebroken; +integendeel, 't heeft nieuw leven ontvangen door het besef van zijn +martelaarschap. + +De Oostersche dienstbaarheid geeft evenmin eenig denkbeeld van dit +gebroken-zijn. Niets is ongerijmder, dan, gelijk men gewoonlijk doet, +Rusland met de Oostersche wereld te vergelijken. De Aziatische rijken, +zelfs die het willekeurigst bestuurd worden, genieten veel meer van +de vrijheden, waarop de mensch van nature recht heeft. + +Azië verkeert over 't algemeen in een toestand van ontspanning, +van onzekerheid, zelfs in wat het nog barbaarsch doet zijn; Rusland, +tot brekens toe gespannen, is met voorbedachten rade, op wreedaardige +wijs tot lijden afgericht. + +Wat het voor gruwzaams heeft is dit, dat het eenige waaraan Rusland +hecht, de gedachte die alleen door zijn brein woelt, de uitsluitende +liefde welke het in zijn hart koestert,--dat dit alles vereenigd +schijnt om het telken ure ten val te brengen. + +Een éénig verschijnsel, wij herhalen het, zonder 'twelk het Russisch +zieleleven leeg is, een met zegelen gesloten boek, tot welks inhoud +zelfs het scherpste oog niet kan doordringen. + +Wat is dit? Is het de politieke idée: de Staat? Geenszins. + +De Staat is niets voor den Rus; hij kent slechts zijn Gemeente, of, +zoo hij iets van een Staat vermoedt, dan lijkt het een dichterlijke +droom, die op verren afstand verplaatst. + +De godsdienst is louter van uitwèndig belang voor hem; hij is vol +vromen eerbied voor het beeld van den een of anderen heilige, maar +deze zelf betéékent niets voor hem, hij mist het geloof. Niets is +onbegrijpelijker dan de verschillende uitleggingen, die hij aan het +Christendom geeft; hij miskent het in zijn gehéél. + +Het eigendomsrecht, dat voor de Westerlingen zooveel waarde heeft +en hen zoo vervult, is niets in de schatting van den Rus. Maak +hem bezitter, en hij keert onmiddellijk tot zijn communistische +begrippen weêr. + +Waarvoor de Rus alléén iets voelt, dat is voor zijn gezin; de rest +kan hem niet schelen. + +Al dat overige, zelfs de gemeenschap, heeft voor hem slechts waarde, +voorzoover de hardvochtige politiek aan zijn oorspronkelijk bestaan, +als lid eener familie, iets heeft toegevoegd. Den meester en den +oppersten der meesters, hij kan hen zich niet anders voorstellen dan +van het familie-standpunt, deze benamingen door andere, zoo liefelijk +klinkende, weêrgevende van vadertje, grootvadertje, enz. + +Het paradijs van den Rus is zijn goed gesloten en verwarmd huis, +waarin hij acht maanden lang, een grof kleedingstuk wevende en er zijn +behagen in vindend voor de behoeften van zijn gezin te verbouwen en te +timmeren, boven op zijn kolossalen oven leeft, terwijl de scherpe, van +Archangel overwaaiende Noordenwind, langs de kleine woning heenstrijkt, +zonder de minste opening te vinden tusschen de dicht aaneengeplante +boomen, met mos toegestopt en die het nestje zoo goed sluiten. + +Het helle-bestaan voor den Rus is de gewelddadige verbreking van zijn +familiebanden. De "heer" kan door zijn machtwoord alles verstoren. Dit +is de oorzaak, dat de ongelukkige zoo voor hem kruipt. Tot zelfs de +ingewanden behooren aan den heer. Men neme hem zijn vrouw of zijn +dochter, hij kan er niets aan doen; men ontneme hem zijn jonge kind, +hij heeft het maar goed te vinden. + +En eindelijk, als men hem zelf oplicht, hem op een noodlottigen morgen +vat, haar en baard afscheert, in boeien slaat en naar de mijnen voert, +of naar de fabrieken, of bij het leger inlijft, hij kan er wederom +niets tegen inbrengen. Zijn vrouw, hoe afschuwelijk zij 't ook vindt, +is verplicht met een ander man te bed te gaan. Immers, zij is niets +anders dan een stuk bezit; en dat mag niet ongebruikt blijven. Zij +moet, evenals de grond, ieder jaar voortbrengen, zooveel mogelijk +lijfeigenen telen, al wordt ze ook in wanhoop bevrucht. + + + + + + + +IV. + +DE MINOTAURUS. [18] + +OVER HET LEGER ALS STRAFMIDDEL. + + +Eén feit is ten opzichte van het Russische leger welsprekender dan +alle woorden. Het is de schaarschte aan mannen in Rusland. De vrouwen +zijn er klaarblijkelijk veel talrijker, en, wat dit het duidelijkst +aantoont, zijn de ongelijke huwelijken, waartoe men ze verplicht: +men laat dikwijls een jongen van twaalf jaar trouwen met een vrouw +van vijf-en-twintig of dertig, liever dan haar weduwe te doen blijven. + +Het gering aantal mannelijke wezens is niet de schuld van de natuur, +maar van de regeering; het is 't gevolg van de buitensporige +verkwisting van mannen ten bate van het leger. In Rusland bestaan +niet die menigte van uitputtende of den dood brengende ambachten, +die, zooals bij ons, zooveel werklui ten grave sleepen. De Russische +lijfeigene beult zich niet af; hij werkt op zijn gemak en langzaam, +nooit met dien verterenden koortsgloed van de mannen in de Westersche +wereld. + +Wat voor een leger is het dan, dat, in vredestijd (de Kaukasus +telt niet meê) op zoo zichtbare wijs een bevolking van zestig +millioen zielen zoo kan dunnen! Tot welk een ongehoord cijfer men +dit leger ook wil opvoeren, men zou 't niet kunnen begrijpen, zonder +te weten op welk een onmenschelijke manier het wordt gerecruteerd, +gedrild en gevoed. Het moet van 't volk driemaal meer mannen nemen +dan het soldaten telt. Wat is het lot van de rest? Weinigen, zeer +weinigen keeren naar den huiselijken haard terug: niet één man op +de honderd; Paskjewitsch [19] zelf zegt het, ik heb zijn woord al +aangehaald. Nergens in Rusland ziet men verminkte oud-soldaten, +zooals in andere landen zoo veelvuldig aanwezig zijn. Alle genezen; +zij hebben tot arts den besten heelmeester: den Dood. + +Als de hertog van Ragusa [20] in zijn boek, dat méér Russisch-gezind +is, dan de Russen-zelven, tot onzen schrik berekent, dat de Russische +soldaat den keizer twee of drie maal minder kost dan de onze, dan +ziet hij in zijn becijfering over 't hoofd, dat om één geoefenden +en geharden Russischen soldaat te verkrijgen, er vooraf twee of drie +moesten doodgaan. + +Hij verzuimt, als iets van minder waarde en dat zonder twijfel zijn +aandacht niet verdient, rekening te houden met zulk een verschrikkelijk +misbruiken van menschenvleesch. + +Het ongehoord sterftegehalte heeft voornamelijk drie oorzaken: 1o. is +de Rus physiek (door zijn ras, zijn levenswijs, zijn opvoeding) +de voor den militairen dienst minst geschikte man; 2o. vervult hij +zijn dienstplicht tegen zijn zin, sterft hij van hartzeer en heimwee; +kan hij zich nooit troosten over het verlaten van zijn geboortegrond +en zijn familie; en 3o. wordt hij nooit met die behoedzaamheid +behandeld, waardoor hij aan zijn lot went en het aanvaardt; hij +wordt onverhoeds verplaatst van de eene levenswijze naar een andere, +gansch tegenovergestelde. + +Een opmerking is misschien de aandacht waard der physiologen, +namelijk dat dit ras, in vergelijking met de andere in Europa, weinig +gevormd schijnt, niet rijp in zijn ontwikkeling, nog kinderlijk +is. De gelaatstrekken zijn dikwijls innemend, maar de hoofden zwak, +de hersens onbevattelijk, het denken gaat niet diep. Men ontmoet in +grooten getale mooie grijsaards, met rozige wangen; witgebaarde mannen, +die nog jong lijken, en niet juist eerbiedwaardig zijn. + +Bij de Russen doet, evenals bij kinderen, het minder georganiseerde, +slechts zwakjes gecentraliseerde leven, onophoudelijk wonderbaarlijke +levens ontstaan: ik bedoel insecten; zij worden namelijk door wormen +opgegeten. + +Het schijnt dat zij koud bloed hebben, of dat zij water in hun bloed +hebben. Zij drinken ongestraft hoeveelheden brandewijn, waardoor +menschen van hartstochtelijker geaardheid, met voller, krachtiger +bloed, inwendig zouden verbranden. + +Onze Westersche nationaliteiten, die zooveel hebben doorgemaakt, +bezitten een karakter van krachtige degelijkheid, aan Rusland +onbekend. De Rus is voor ons, wat voor den olm, den eeuwen-ouden eik +de slanke populier is, een hoog spoedig opschietend gewas, als 't +ware onvoorbereid door de natuur geschapen. Deze of gene Engelschman, +ros van haren en met vleesch gevoed, uit ouders gesproten, die ijzer +gebeukt hebben en die van smeden zijn opgeklommen tot mechanici, zoo'n +man alleen heeft pit in zich voor vijftig Russen. De sobere Fransche +boer, vol van kracht en gezond verstand, die zijn winter in de open +lucht doorbrengt, terwijl de Rus acht maanden lang bij zijn oven +zit uit te drogen, zou heel wat beter dan hij een legering onder den +blooten hemel van den Kaukasus verduren. Die boer is, in zeven jaar, +een even goed geoefend soldaat, als de Rus in twintig, en bovendien +heeft hij een kijk op de dingen, een levendige en krachtige manier +van opmerken en handelen, van een besluit te nemen, welke de Rus +nooit heeft. Deze, zelfs wanneer hij een flink soldaat is geworden, +doet zelden iets uit eigen beweging. + +Ziet eens, op eenzelfden dag, naar twee dorpen, in Frankrijk +en in Rusland, den dag van het vertrek der rekruten. De Fransche +dienstplichtige hecht linten aan zijn hoed, en, ofschoon hij dikwijls +zou willen huilen omdat hij zijn familie verlaten moet, drinkt hij en +tracht vroolijk te zijn. De Rus werpt zich op den grond en trekt zijn +baard uit. Door zijn heer aangewezen, meestal voor straf, zou hij als +kolonist naar Siberië kunnen gezonden zijn; maar hij is er nog slechter +aan toe, hij wordt soldaat gemaakt. Een verschrikkelijk iets voor een +man, doorgaans gehuwd, vader van verscheiden kinderen, en al dertig +jaar en ouder. Want tot zijn veertigste jaar kan de boer ingelijfd +worden, en blijft hij in den treurigsten angst omtrent zijn lot. + +De jaarlijksche lichting van soldaten door heel het rijk heeft volkomen +het karakter van een algemeene drijfjacht op arme wilde dieren, door +de honden naar één plaats gejaagd. Om den ketting, waaraan ze allen, +geschoren en kaal geknipt, bevestigd zijn, rent voortdurend de Kozak +heen en weêr, als een ware wachthond van deze rampzalige kudde. Hij, +de eenige in het rijk, wiens vrijheden eenigszins geëerbiedigd worden, +wordt soldaat geboren, en, verre van schatting te betalen, ontvàngt hij +geld van den keizer. Vleeschverbruiker, voortvarend en ruw, ziet hij +met medelijden neêr op die half-gevoede Russische boeren. Zijn klein, +leelijk, slechtgebouwd paard, maar vlug, onvermoeid, maakt een deel +uit van den ruiter. De Kozak, de voor alles bruikbare onderdaan, weet +wonderwel partij te trekken van het rijk. Visscher, jager, koopman, +handelaar in rariteiten en tolbeambte, bestrijdt hij de smokkelarij, +maar uit beroepsnijd en om zelf alléén te kunnen sluiken. + +Wie kan het ontzettend getal stokslagen tellen, die noodig worden +geoordeeld om een goed Russisch soldaat te vormen? Wie wel eens in +het bad gezien hebben Russen van elken stand, maar vooral soldaten, +de oude grenadiers van de garde, stonden verbaasd over hun rug vol +naden, wreedaardig opgesmukt met litteekens. + +Die dappere mannen, die slechts wònden hadden van voren, vertoonden van +achteren de afgrijselijke merken van de krijgstucht, en oude krijgers, +eerbiedwaardige mannen, werden, na aan honderd veldslagen te hebben +deelgenomen, om de geringste kleinigheid afgeranseld. + +Neen, barbaren, dàt is geen militaire opleiding. De Russische +discipline, naar uw eigen officieren dikwijls verzekerd hebben, is een +afschuwelijk kazernemonnikwezen, een harde kloosterregel, waarbij de +kleinste fouten, die niet eens fouten zijn, zoo wreed worden gestraft, +dat men geen kastijding meer kon uitvinden voor de werkelijke fouten. + +Het toppunt in dit opzicht, om het grillige en onmenschelijke ervan, +bereikte de czarewitz Constantijn. Om een handschoen, die niet +onberispelijk wit was, liet hij vijfhonderd stokslagen uitdeelen. De +door vrees bevangen soldaten, zuinigden ondershands uit, om zelf +handschoenen te koopen: die hun verstrekt werden, zouden hun, na +tweemaal gewasschen te zijn, een pak slaag bezorgd hebben. "Ik ben niet +gesteld op den oorlog," zei Constantijn, "hij bederft den soldaat en +maakt zijn uniform maar vuil." En toen iemand, om een officier bij hem +te ontschuldigen, zei: "'t is ten minste een man, die veel moed bezit," +riep hij uit: "moed? Wat kan me dàt schelen? Ik hou niet van moed." + +Hij onthulde met dit gezegde, in zijn naïeve brutaliteit, wat het +gezag werkelijk denkt. Het bekommert zich in geenen deele om moed of +energie. Heldhaftigheid, zelfs te zijnen voordeele, is verdacht. Men +bewijst een slechten dienst aan de autocratie door een held te +zijn. Wees een goed onderdaan, middelmatig en onderworpen, sta wat +achteraf en wacht op bevelen,--dan is 't in orde. + +Als de regeering, die zoo hard is, naar verhouding ten minste +rechtvaardig en flink was, zou het kwaad heel wat minder erg zijn. Tot +nadeel van den soldaat echter is er in de administratie van 't leger +oneindig veel toevalligs, onregelmatigs, en heerscht het misbruik er; +het gouvernement wéét dit, maar doet er niets tegen. Hoe kan het gezag, +dat zoo sterk is, de oogen sluiten voor de monsterachtige winsten, +welke men behaalt op de levensmiddelen, ja zelfs op het leven der +menschen? Hoe heeft het de eenvoudige hervorming nog niet aangedurfd, +sinds lang reeds overal ingevoerd, van nl. de administratie af te +scheiden van het commando, door aan de kolonels de winstgevende +verdeeling der levensbehoeften te ontnemen? + +Ziedaar dan de ongelukkige soldaat, geslagen, slecht gevoed, +slecht gekleed, gevoerd naar de toegangen tot de bergengten van den +Kaukasus. De gewoonten zijner jonge jaren, die hierin bestonden, +dat hij zich 's winters (en de winter is zoo lang in Rusland) +opsloot, zijn in wreede tegenstelling met de bivaks in het gebergte, +de voortdurende afwisselingen van warmte en kou, van brandende zon +en hagelstormen. Zijn huisvestingen, slecht ineengezet, bestáán +dikwijls niet eens; ze zijn aangegeven op de kaart, waarop de keizer +de krijgsverrichtingen volgt. Hij geeft bevel--'t is ongeveer vijf en +twintig jaar geleden--een fort te bouwen, geeft daar jaarlijks geld +voor en laat het werk met ijver doorzetten. Generaal Woronzoff, die +evenals de keizer dacht dat het fort bestond, zendt er een bataillon +heen; men zoekt er lang naar: nergens een fort te bekennen. Eindelijk +vindt men echter een bordje, waarop zijn toekomstige plaats stond +aangegeven. Het bataillon sliep in de sneeuw der bergen. + +Ik zal geen kwaad van den Kaukasus zeggen, noch van zijn krijgshaftige +bewoners, die niet alleen de meerderen zijn van de Russen, maar +van alle volkeren der aarde. De Tscherkessen bijvoorbeeld hebben, +zooals men weet, aan Egypte de Mamelukken geleverd, die het een +tijd lang beheerschten, en hoofden gegeven aan menigen Oosterschen +staat. Bekijkt de vrij goede gravures maar eens, die overal voorhanden +zijn. Het zijn blijkbaar koningen. Door hun zuiver koninklijke wapenen, +hun klingen, die van geslacht op geslacht overerfden, hun geweren van +platina, die nooit hun schot missen, hun bewonderenswaardige paarden, +die, zonder teugel of stang, alleen gehoorzamen aan de stem van +hun meester,--zijn zij voor de Russen, wat de adelaar is voor het +schaap. Dikwijls verwaardigen zij zich niet hun vijand te dooden, +zij achterhalen hem, in galop, met hun ongeëvenaard ros. + +Zelfs de Kozak, hoe goed krijgsman hij is, maar zoo zonderling +toegetakeld, en daarbij zaken doende, is een belachelijk wezen, +vergeleken bij deze koningen van 't gebergte. + +Men moet zich niet verwonderen over het verdriet en den afkeer, +welken aan de Russische officieren een oorlog veroorzaakt, waarin ze +wel slaag krijgen, maar het niet teruggeven. Ze zijn er nauwelijks +minder erg aan toe dan hun ongelukkige soldaten. Van adel en rijk, +van kindsbeen af gewend aan genietingen, zijn zij al vroeg opgesloten +in een militaire school, waar ze niets leeren. Niets is treuriger, +akeliger dan in het dagboek van een officier te lezen, tot welk een +wanhopige leegte, een ondragelijk nietsdoen de leerlingen van de +cadettenschool te Warschau onder Constantijn (zijn de toestanden wel +veranderd?), veroordeeld waren. Geen onderwijs, geen boek, geen vermaak +was geoorloofd; alleen meisjes konden ze krijgen, zooveel ze wilden; +uitstekende manier van doen om de lichamen uit te mergelen, de zielen +te verlagen, goeie dienaars te maken en goeie onderdanen. Men vond +hen voorbeeldig; men wenschte zich zelf al geluk, dat ze zoo gedwee +waren geworden. Maar diezelfde jongelui, van wie men geloofde dat ze +gedemoraliseerd zouden zijn, marcheeren op een zekeren morgen, ten +getale van tweehonderd, met een ongelooflijke stoutmoedigheid, tegen +een Russisch leger op, dat meende in het bezit te zijn van Warschau, +brengen het volk te hoop en weten het hun zijde te doen kiezen. + +Welke is de zedelijke toestand van den militair in Rusland? Welke +gedragslijn zal hij kiezen bij een groot conflict met Europa? [21] Men +kan dit in geenen deele voorzien; welke de gevoelens der officieren +of van de soldaten ook mogen zijn, zij dragen een juk van vrees, +dat moeilijk af te schudden is. + +Dit ras is, onder alle van de geheele wereld, het gemakkelijkst door +vrees in bedwang te houden. + +Verstaan wij elkaâr goed ten opzichte van deze uitdrukking, van het +verschijnsel, dat men vrees noemt. Er is geen sprake van bangheid, +ik beweer niet dat de Russen laf zijn. De vrees is een op zichzelf +staand verschijnsel van de verbeelding. Het is de toestand, waarin +iemand verkeert, die door een onweêrstaanbare macht meent beheerscht +te worden, zooals b.v. van een natuurkracht. Men kan zich moedig +gedragen tegenover de menschen, en het toch niet zijn, als men staat +tegenover geheimzinnige machten. + +Welnu, voor den moedigsten Rus is het gezag als een onweêrstaanbaar, +natuurlijk noodlot. Zwak als enkeling, buigt hij zich onder de vage +voorstelling die hij heeft van het kolossale rijk; hij onderwerpt er +zich aan, hij voelt er den druk van bij de bevelen van zijn minste +overheid. En het is maar niet een uiterlijk gehoorzamen: hij paart +aan zijn fatalisme een godsdienstig gevoel, hij gehoorzaamt met +vrome onderwerping. + +Een uitnemend beoordeelaar, die, koel, als buiten de zaak staande, +de dingen bekeken heeft, heeft deze opmerking gemaakt: de Rus en de +Franschman, gelijkelijk dapper in het gevaar, vertoonen dit verschil: +de Rus trekt zijn schako tot over de oogen en stormt erop los, zonder +te zien; de Franschman gaat voorwaarts en kijkt het gevaar aan. + +De Russen plaatsen in de gelederen slechts oude soldaten. Men mag +aannemen, dat zij die blijven leven, die vergrijzen in een zoo harde +krijgstucht, mannen zijn van ongewoon weêrstandsvermogen, zéér flinke +soldaten. Men kan geen andere met hen vergelijken. Tegenover een +dusdanigen vijand moet ieder Europeesch leger zich altijd versterken +door nieuwe aanwervingen. + +Is het Russische leger, dat vroeger dweepziek was, dit tegenwoordig +nog? O, neen. Is het dan ten minste geestdriftig? Waarvoor zou het +dit zijn? Dertig jaren lang onder de wapenen gehouden, ten aanschouwe +van heel Europa, afgemat, verkild door eeuwig paradespel, gelooft +het niet meer aan dien God van den oorlog, die altijd de wegen der +diplomatie heeft bewandeld. + +Niets heeft dit leger méér ontzenuwd dan de buitensporige geest van +wantrouwen, welken een bezorgd toezicht er in heeft gebracht. Allen +bespieden alles, letten op alles. Iedere officier leeft gestadig in +de vrees door zijn buurman te worden verraden en voorkomt hem daarom +heel dikwijls. De soldaat merkt dezen treurigen moreelen toestand van +zijn chefs terdege op; hij behoudt den eerbied, niet de achting. De +innerlijke gehoorzaamheid is er door geschokt. + +Niemand kent den Russischen soldaat goed. Met al zijn uiterlijk van een +automaat en dat gezicht van hout, heeft hij toch soms een zeer critisch +oordeel. Het komt uiterst zelden voor dat hij dit laat doorzien. Laat +ik een kostelijk staaltje van dit soort aanhalen. Hierbij is sprake +van het dweepzieke tijdperk der soldaten van Suwarow. [22] In het +verhaal, dat zeer natuurlijk schijnt en klaarblijkelijk getrouw en +waar is, merkt men hiervan niets, maar wel een lichte spotzucht, +een treffende neiging tot medelijden, de vage hoop van eindelijk +den dienst te zullen verlaten, en, wat den Rus altijd bijblijft, +de liefde voor zijn land en zijn familie. + +Het was bij den dood van Catharina. [23] Ziehier het gesprek der +soldaten, dat Niemcewicz [24] in zijn gevangenis afluisterde: +"Eindelijk zullen we dan een czaar krijgen!" zei de een. Waarop de +ander antwoordde: "Dat is in lang niet gebeurd. Onze oude matuszka +(moedertje) heeft er haar plezier, geloof ik, wèl van genomen."--"Meer +dan welletjes," zei de eerste, "maar ieder zijn beurt. Ik hoop dat nù +onze arme gevangenen zullen vrijgelaten worden."--"Er zullen groote +veranderingen komen," zei een derde. "Men vertelt dat allen, die dertig +jaar dienst hebben naar huis kunnen gaan, als ze willen."--"God geve +'t!" beaamden allen met een diepen zucht. + + + + + + + +V. + +SIBERIË. + + +Men heeft dikwijls gesproken van de martelaars van Siberië. Maar +waarom ze afzonderlijk te noemen? De scheidingslijn is geheel +denkbeeldig. Behalve een verscherping van kou, is Siberië overal in +Rusland, het begint bij den Weichsel. + +Men spreekt van veroordeelden. Maar iedere Rus is een veroordeelde. + +In een land waar de wet, die slechts een bespotting is, geen ernstig +oordeel kan vellen, zijn allen veroordeelden of is niemand het. Er +is geen onderscheid te maken tusschen lijden en kwelling. + +De algemeene kwelling is niet het een of ander stoffelijk kwaad, +het is 't breken van het hart, het is de zedelijke angst van +een bij voorbaat gebroken ziel wegens de mogelijkheid van een +oneindigheid van rampen. In deze zoo hardvochtige wereld, waar alles +de onbewegelijke stijfheid schijnt te hebben van het ijs, is niets +vast; in werkelijkheid is alles vol van wisselvalligheid en twijfel. + +Allen zijn veroordeelden, zeggen we. De lijfeigene is het niet zoozeer +door zijn dienstbaarheid en zijn ellende, als omdat hij niet zeker +is van zijn ellende-zelve. Morgen kan alles voor hem veranderen, +hij kan worden weggevoerd naar het leger of de fabrieken, zijn vrouw +aan een ander gegeven worden, zijn gezin verspreid worden. + +De soldaat is een veroordeelde, niet alleen omdat hij den een of +anderen morgen, uit zijn huis opgelicht, overgeleverd wordt aan de +voortdurende afranseling, die men militairen dienst noemt, maar +ook omdat hij niet weet wanneer het uur van zijn bevrijding zal +slaan. Vroeger na dertig jaren, tegenwoordig na twintig: zoo luidt +de wet. Maar wat beteekent de wet in Rusland? + +De officier is een veroordeelde. Tegen wil en dank volgt hij den +harden, eentonigen weg van een eeuwigheid van exercities, parades +en telkens weêrkeerende garnizoensveranderingen. Ongelukkige +oorlogsmonnik, terwijl zijn fortuin hem riep naar de genietingen +van de wereld! Maar, als hij niet in dienst treedt, wat zal er dan +gebeuren? Dan is zijn familie voortaan verdacht, kan zij geruïneerd, +van haar rang ontzet worden, en hij-zelf, hij is verloren. + +Verloren? Wat beteekent dit woord? Gedood? + +Maar klaarblijkelijk is het iets ergers dan gedood, omdat een +officier aan den oorlog deelneemt, zich laat dooden als 't moet; +anders, zegt hij, zou hij verloren zijn. + +De lijfeigene, die voor het leger gevat wordt, zegt: "Ik ben +verloren!" Hij staat op de onderste trede van het ongeluk, en kan +niet lager dalen. De officier kan wel dieper zakken. Hij heeft nòg +iets te vreezen, en wat hij méér vreest dan den dood: Siberië. + +Met den lijfeigene soldaat te doen worden, heeft men slechts zijn +lichaam genomen; over zijn hart bekommert men zich weinig. Maar +wat den officier aangaat, van hem wil men de ziel; de opgaaf, welke +het Russisch gouvernement zich stelt, is te weten te komen op welke +wijs zich meester te maken van de ziel van een mensch, die door een +ondragelijk leven onverschillig is geworden voor den dood. + +Men heeft deze ziel vroegtijdig verstompt in scholen, waar niets +wézenlijks onderwezen wordt, een weinig, maar heel weinig van +practischen aard, en niets van moreel belang; in-dier-voege, dat de +wanhopigste verveling haar drijft tot ontzenuwende genietingen, welke +haar nog meer verstompen. Maar deze dubbele operatie is niet altijd +in staat een sterke ziel uit te blusschen. Wat zij menschelijks zou +kunnen overhouden, moet bedwongen, ten onder gebracht worden door +vrees van moreel gehalte. Welke? Die voor een onbekende straf. + +De inquisitie der katholieke kerk beschikte, behalve over onderaardsche +kerkerholen en foltertuigen, om de stoffelijke kwellingen te voltooien, +nog over een moreele straf: de eeuwige hellepijnen, de oneindigheid +van haar duur. Rusland heeft evenzeer zijn hel, de oneindigheid van +ruimte, de verschrikking van de woestenij, van het ledig. + +Een oneindigheid van afstand. Wie de reis te voet aflegt, beladen +met zware ketenen, vertrekt jong en komt oud aan. Een man van +vijf en twintig jaar, vol levenslust en levenskracht, is uit Polen +weggevoerd. Drie jaren later valt een schim uitgeput in Kamschatka +[25] neder. + +Een oneindigheid van lijden is een gevolg van het klimaat. Een +onmeêdoogend klimaat; eenige graden méér beneden het vriespunt zijn +voldoende om den dood te veroorzaken. + +Als de Rus, zelfs in zijn eigen woning, acht maanden opgesloten naast +zijn oven, in een gloeiend verhit vertrek, nauwelijks de woede van den +fellen Noordenwind weet te verschalken, hoe moet het dan niet zijn in +dit tweede Rusland, waar de kou brandwonden doet ontstaan, waar het +staal als glas afknapt, waar de honden, die de sleden voorttrekken, +zouden omkomen, als hun buik en pooten niet omwoeld waren met bont? + +Daar aan te komen zonder hulpmiddelen, zonder beschutting, zou slechts +verlossing geven; men zou sterven. Men mag er echter niet spoedig +dood gaan. In een klein fort onder dak gebracht, te midden van een +bevroren woestenij, met een houweel zwoegende of tot kruiwagenstraf +veroordeeld, gevoed met zure melk en bedorven visch, twee, drie jaren +lang, soms langer, dan sterft gij wel onder zulke omstandigheden. + +Maar voor hen, die niet zulk een afschuwelijk lot hoeven te ondergaan, +die nog een halve-vrijheid genieten, een leven, dat stoffelijk ten +minste bijna te dragen is, is de zedelijke uitwerking nauwelijks +minder verschrikkelijk. Al is Siberië voor hen geen oneindigheid van +lijden, zoo is het er toch een van vergetelheid, waar zij zich voelen +verdwijnen, afsterven voor de wereld der menschen, voor hun familie en +hun vrienden. Zijn naam verliezen, zich numero tien, numero twintig +hooren noemen, en, als het huwelijksleven voortgezet mag worden, +kinderen te verwekken zonder naam, een beklagenswaardig ras, dat zich +zal voortplanten in eeuwige ellende: barbaarsche uitbeelding van +de barbaarsche leerstelling van de zonden der vaderen! De verloren +mensch verliest zijn kinderen; verdoemd, verdoemt hij hen, en, door +een hardvochtig crescendo, komt het voor, dat de kinderen van een +tot twintig jaren arbeid in de mijnen veroordeeld man, mijnwerkers +zullen zijn veertig, vijftig jaar lang, tot aan hun dood toe, hun +kinderen nog na hen, en heel hun nakomelingschap. + +Siberië sleept de ontaarding mede niet alleen van de menschen, maar +ook van de voorwerpen, die er heen worden gevoerd. Een klok werd er +naartoe gebracht, omdat ze alarm had geluid bij een oproer. Kanonnen +werden er naartoe gebracht, en ontvingen te Tobolsk knoetslagen. De +vernedering moet wel zeer ernstig zijn voor de mènschen, in een land +waar een pak slaag naar welgevallen wordt uitgedeeld. + +Hadden de ballingen niets anders te vreezen dan den geheelen ommekeer +in hun levenswijs, den overgang van een slap, Aziatisch bestaan tot een +van zwoegende arbeiders, dan zou dit reeds voldoende zijn om Siberië +tot den afschrik der Russen te maken. Hun weekelijkheid verdraagt +ternauwernood het leven dat gezeten lieden in het Westen van Europa +leiden. Een Russische dame bekende mij eens niet hier te Parijs te +kunnen blijven; tallooze veraangenamingen, die haar eigen land aan +de hand deed, ontbraken haar; de bediening door onze dienstboden +leek haar te plomp, hun stemmen klonken te hard en te aanmatigend; +zij kon de natuurlijke verhoudingen niet verdragen, die in een wereld +van gelijkheid ontstaan. Zij had behoefte aan de vleierijen van haar +kameniers, haar voorkomendheden, aan de genegenheidsbewijzen van haar +voedster, aan een leven in sterk verwarmde vertrekken en badkamers, +de lauwe atmosfeer van het Russisch huis. Wat zou er van die arme +vrouw terecht zijn gekomen, indien ze, inplaats van den tocht naar +Parijs, welken zij zoo pijnlijk vond, dien naar Tobolsk had gemaakt? + +Er bestaat een overlevering in Rusland, dat Catharina (of misschien +een der keizerinnen, die haar vooraf gingen), aan zekere groote +dames, om haar trots te breken, soms bevel zond zich zelven, in +haar paleis, door haar dienstboden te laten geeselen. Het hoofd der +geheime kanselarij zei dit bevel van hooger hand eerbiedig aan, maar +bleef getuige van de uitvoering. Als de patiënte de vernederende +behandeling had ondergaan, bracht zij haar toilet weêr in orde, +zich gelukkig rekenende er tot dien prijs van af te komen en aan de +verbanning naar Siberië te zijn ontsnapt. + +Men oordeele eens inderdaad over al de afschuwelijkheid, die er voor +een arme, vreesachtige vrouw in gelegen is, uit haar paleis te worden +weggerukt, beroofd van al haar weelderige overdaad, van haar eeuwigen +zomer, en misschien nog wel des nachts in een met ijzer beslagen koets +te worden geduwd voor een tocht van vijftienhonderd mijlen!... Of +misschien gedwongen te worden, zij die nooit geloopen heeft, +die afgrijselijke reis te voet af te leggen, onder zweepslagen, al +bedelend, onder weg slechts aalmoezen ontvangend van de liefdadigheid +der lijfeigenen!... + +Op welke manier zij dan ook trekken, het is in waarheid, voor een +vrouw, een verschrikkelijke straf alléén te moeten weggaan, met +achterlating van haar man, haar kinderen, alles wat zij liefhad, +alléén, in den nacht, in het ruwe Noorden en in den winter, met de +verschrikking van de onbekende toekomst. Van Europa over te gaan +naar Siberië, staat gelijk met in het ijdel niet te vervallen. Een +leegte van menschen, een leegte van gedachten. Een uitgestrekt +niets, zonder verleden, zonder tradities, zonder geloof (behalve +dat aan hekserij). Een leegte, zoo volkomen, zoo volslagen, dat +zelfs de godsdiensten, die er zijn binnengedrongen, het Tartaarsche +Mahomedanisme bijvoorbeeld, er hun leerstellingen, hun overleveringen, +hun waas van heiligheid verliezen, er verbleeken, weggewischt worden, +tot niets verdwijnen, evenals de onzichtbare zon van Siberië. + +Weinigen bieden weerstand aan deze droef-stemmende macht der +ontkenning. Opgaande in dit uitgestrekte niets, vervormen zij zich +naar het beeld daarvan en worden ten slotte ook een niets. + +In een reisverhaal, in 1850 te Wilna uitgekomen, met goedkeuring van +de Russische censuur, beschrijft een zekere juffrouw Eva Felinska den +betreurenswaardigen toestand, waarin zij te Tobolsk een Poolschen +kolonel aantrof. Betrokken in het verzet van 1825, was hij door +den senaat veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, alleen voor +het achterhouden van onthullingen. De keizer schonk niet de minste +aandacht aan deze veroordeeling; hij deed hem naar het Noorden van +Siberië overbrengen, op drie-en-zeventig graden breedte, vanwaar men +hem, bij wijze van gratie, naar Tobolsk liet komen. Deze ongelukkige, +eens de mooiste man van het leger, was niet meer te herkennen. "Daar +hij zich niet meer staande kon houden, had hij in een armstoel plaats +genomen. Zijn haren, reeds vergrijsd en hoe ook gedund, waren met zorg +gekamd, vielen hem op de schouders en daalden tot zijn elbogen. Zijn +gelaat was heel bleek en gezwollen, zijn blik dof. De aandoening deed +zijn oogen en zijn lippen trillen. Men zag hem aan, dat hij wilde +spreken, maar het niet kon. Hij gaf ons met zijn hand een teeken +naderbij te komen, om ons te kunnen begroeten. Zijn geest genoot +toen een oogenblik van helderheid, doch de ontroering maakte het hem +moeilijk zijn tong te gebruiken, die half verlamd was. Wetende, dat +wij naar Berezow [26] gingen, waar hij had gewoond, bewoog hij ons +onzen intrek te nemen bij zijn gastvrouw. Het geheele onderhoud werd +van zijn kant met groote moeite gevoerd; we moesten veeleer raden, +wat hij wilde zeggen. Maar weldra bemerkten we, dat hij 't gebruik +zijner vermogens had uitgeput, want, terwijl hij in zijn verbeelding +ongetwijfeld vertoefd had aan de oevers van den Taag en van de Seine, +die hij zoo door en door kende, deelde hij ons meê, dat we te Berezow +meloenen zouden vinden, druiven en andere zuidvruchten. Wij maakten +toen een eind aan ons bezoek, met beklemd hart, terwijl hij ons nog met +een gebaar wilde doen blijven, en poogde te zeggen: Blijft nog wat!!!" + + + + + + + +VI. + +SIBERIË. + +DE STRAFFEN. + + +"Hier is de nacht somber als de winter. Hij is droefgeestig, maar +indrukwekkend. Wanneer hij verhelderd wordt door het noorderlicht, +vertoonen zich aan den donkerblauwen, bijna zwarten hemel duizenden +vallende sterren en schijnt hij in vlam te staan. Dit vuur verwarmt +niet, verlicht niet. Die sterren zijn zwaarmoedig; men zou ze houden +voor de oogen der geesten van veroordeelden, die voor immer dit +ongelukstafereel willen vastleggen... + +"Kolommen vuurs, vreemdsoortige, verschrikkelijke, majestueuse +gedaanten stooten op alle punten van den hemel tegen elkander; men +zou zeggen gloeiende houtskolen, bijwijlen stroomen bloeds... Zou de +natuur, evenals de mensch, visioenen hebben? Deze Noordsche natuur, +misdeeld, ingeslapen, schijnt droomen van ballingen te droomen." + +Dit is een der trekken van de groote schildering, welke de goede +generaal Kopec, metgezel van Kosciusko, [27] voor ons heeft ontworpen +van Oostelijk Siberië, bij de punt van Kamschatka, waarheen hij +was verbannen. Niets kan treffender zijn dan de mémoires van +dezen eenvoudigen man. Geen grooter verschil dan met die van zijn +voorganger in dezelfde streken, den Pool Beniowski. [28] Deze, +ontembaar, woelziek, vermetel speler en nog vermeteler soldaat, +eigent zich in één oogenblik de wildernis toe en wordt koning in +het oord van zijn ballingschap. Hij herwint zijn fortuin, vindt een +tweede vrouw, vervolgt zijn vervolgers, verslaat zijn bewakers, en in +plaats van gevangene te blijven in Kamschatka, voert hij haar meê, +scheept hij zich met haar in.--Kopec wendt zich tot God; hij voelt +zich in het hart getroffen, te zeer gewond om dergelijke avonturen te +wagen. Zonder studie of opleiding, alleen door zijn ongeluk gevormd, +legt hij in zijn onopgesmukt verhaal de teedere en vrome melancholie +van de ziel der Lithauers. Zijn boek geeft getuigenis van een zedelijke +omwenteling. Polen is in zijn wezen veranderd, het heeft de gaaf der +tranen ontvangen. + +"Ik wandelde langs de kust der zee, en als het weêr stormachtig werd, +zag ik allerlei vreemdsoortige dieren, walvisschen, zeeleeuwen en +zeehonden. Soms werd ik door steenen getroffen; beren slingerden die +naar mij toe, om mij te wonden en vervolgens aan te vallen. Deze zee +heeft in den herfst veel deining; zij breekt met zooveel kracht, dat +Kamschatka er tot op zijn grondslagen van trilt. De dagen zijn grauw +en de nachten zwart. Als de storm in aantocht is en de Oceaan zijn +gerommel doet hooren, huilen de groote troepen honden, die leven van +visschen (er zijn er misschien wel twintig duizend) tegen den Oceaan, +en tallooze beren geven antwoord door onheilspellend gebrom. Gedurende +dien tijd rommelen de vulkanen en braken vlammen en asch. O, wat een +helsch schouwspel! en wat is een eerlijk man in een benarden toestand +te midden van den tweespalt der toornige elementen!" + +Kopec beklaagt zich over de natuur, zelden over de menschen. Toch +was hij met groote barbaarschheid behandeld. Gekwetst, ziek, zonder +dat men op zijn wonden acht sloeg, die door de kou weêr opengingen, +was hij dag en nacht in een koets, van binnen dubbel met ijzer +beslagen, voortgesleurd. Geheel uitgeput, vroeg hij den officier, +die hem geleidde, eenige rust. "Ik heb order zonder oponthoud verder +te gaan, zei deze; ik zal in allen geval uw lijk meêvoeren. U heeft +vrijheid onderweg te sterven." + +Wat ook nog erg treurig voor hem was, was dat hij onmetelijke +convooien ontmoette van arme Polen, die naar Siberië gevoerd werden, +kaal geschoren, met een brandmerk op 't voorhoofd en een afgehakten +neus. Verder voortgaande werd de weg niet anders aangewezen dan door +doodsbeenderen van beren, paarden of menschen, en enkele graven van +in de woestenij gestorven ballingen, welke afwachtten wie na hen +zouden komen. + +Bij eene pleisterplaats zag hij een oogenschijnlijk voorname vrouw, +die dienstbode was. "Wie is u?" vroeg hij.--"Indertijd echtgenoote +van een kolonel, nu van een grofsmid." En zij verwijderde zich, +zonder te zeggen wie ze was. + +Kopec scheen een verloren man, voor altijd Siberiër te worden, zonder +eenige gelukkige kans. Andere generaals, die men later zocht om ze +de vrijheid te hergeven, konden nergens gevonden worden. + +"Eens op een dag keek ik, in droefgeestige gedachten, terwijl ik mij +op de overblijfselen van een verongelukt schip bevond, naar de zee, +die vol was van allerlei monsters. Plotseling ontdek ik een jongen, +knappen, statigen man, in een vreemde kleederdracht; de verschijning +greep me zeer aan. "Tot welke natie behoort u?" vroeg hij mij.--"Tot +het ongelukkig volk." "O, je bent dus een Pool!... Ik ben koopman... ik +ga naar Rusland terug... Schrijf een brief aan de uwen... Ik weet +wel wat voor gevaar ik loop... maar dat kan me niet schelen! gauw, +ga schrijven." Hij trotseerde het gevaar, belastte zich met den brief +en heeft hem eerlijk bezorgd." + +Maanden en jaren verloopen. Eens op een dag komt de man, bij wien Kopec +inwoonde, bleek en ontdaan bij hem in de kamer: "Er is een schip in +zee gezien."--"Nu, des te beter!" gaf de Pool ten antwoord.--"Neen, +des te erger," zei de man. "De kommandant hier zal ons beschuldigen +een komplot te hebben gesmeed, zooals hij wel meer doet; hij zal ons +goed en leven nemen. Hij weet, dat het drie jaar duurt vóór een klacht +te bestemder plaatse komt." + +Het schip bracht de gratie van Kopec, zijn bevrijding. Hij wilde +het eerst niet gelooven. Toen hij 't zelf gelezen had, viel +hij in zwijm. Om zich te herstellen, ging hij naar de zee. "Het +was stormachtig weêr; de monsters kwamen bij troepen naar de kust +toezwemmen. Ik verbeeldde mij menschen te zien, gezichten te herkennen, +ik zag tafereelen uit ons volksleven, processies, monniken die mij +het kruis tegemoet droegen. Ik wilde mij naar voren werpen... maar +werd tegen gehouden. + +"Teruggekomen, had ik moeite om mijn kamer binnen te treden. Ieder +kwam mij gelukwenschen. De vrouwen brachten mij geschenken, goede +en zonderlinge: rum, suiker, waskaarsen (in het land van eindelooze +nachten, van alle dingen het meeste waard). + +"De geestelijke, een gemoedelijke grijsaard van tachtig jaar, balling +als de overigen, kwam in zijn priestergewaad, met zijn koorzangers, +zes kinderen van de naburige eilanden, door hem gevormd, die heel goed +zongen, bepaald aandoenlijk. Ik stak al mijn kaarsen tegelijk aan. Hun +fijne stemmetjes drongen ons tot in het hart. Ik ben altijd spoedig +tot tranen geroerd geweest; maar ditmaal barstte ik in snikken uit, +of, om 't juister uit te drukken, in woeste kreten. + +"Vervolgens gingen we rondom mijn steenen tafel zitten, en iedereen +bleef doorweenen. Ik maakte wat Poolsche punch klaar. Elks gedachten +waren bij het vaderland, dat niemand durfde hopen ooit te zullen +weêrzien." + +"Gij zijt wel gelukkig," zeiden ze tot Kopec. "Ge vertrekt in drie +jaar." Het schip lichtte inderdaad eerst het anker na zoo lang in +deze kuststreken te hebben vertoefd. + +Hoeveel treffende geschiedenissen zou de wildernis niet kunnen +vertellen, als ze spreken kon! Ze is echter even stom als somber. Deze +oceaan van bevroren vlakten is nog geslotener dan de Oceaan der wateren +over de schipbreuken, welke hij overdekt. Aan dit uitgestrekte graf +heeft Rusland, even onvermijdelijk als de dood, de zorg toevertrouwd +om den heldenaard te vernietigen der al te schitterende naties, +die het omringden. Door krijgsgevangenen niet terug te geven, maar +hen te laten verdwijnen, heeft het Zweden uitgeput. De metgezellen +van Karel XII, [29] gedwongen tot deerniswaardig metselaarswerk, +slapen aan den voet der bastions van Tobolsk, door hen-zelven met +inspanning van alle krachten gebouwd. Zweden is dáár leeggevloeid. En +Polen is er op komst. De droevige processie gaat maar steeds voort; +gansch een volk marcheert naar de woestijn, naar het graf. + +Terwijl alzoo het onpersoonlijke, onverschillige groote slaafsche +Rusland zich vermenigvuldigt, vruchtbaar als het gras der steppen en +niet minder eentonig dan deze,--verdwijnt de krachtige persoonlijkheid +der heldenvolken, bij welke ieders hart warm klopte, wordt ze +uitgebluscht, begraven. Siberië bedekt, verbergt zijn schat onder +de aarde. + +Treffende eigenaardigheid! Wat men niet heeft kunnen geheim houden, +wat aan het helderst daglicht gekomen is, dat is niet de weerstand +der dapperen, het zijn de bewijzen van toewijding als een natuurlijk +uitvloeisel van den band van 't familieleven. De helden zijn +heengegaan; maar de vader, de echtgenoot, de verloofde is gebleven, +en de natuur, de wonderen van het hart, de overwinningen van de liefde +op de menschelijke wreedheid duren voort. + +Iedereen heeft bij Custine de aandoenlijke geschiedenis gelezen +van prinses Troubetskoi, [30] die alles verlaten heeft om haar +man te volgen, een rampspoedige maar toch weinig belangwekkende +persoonlijkheid, die het groote ongeluk gehad heeft zijn vrienden te +laten omkomen, zich te verontschuldigen en hen te overleven. Werd hij +bemind toen hij vorst was? Niets toont het aan. Maar als veroordeelde +won hij liefde. In Rusland hadden zij geen kinderen; in Siberië +krijgen zij er vijf. Deze bewonderenswaardige vrouw heeft door haar +onverwachte liefde den balling veel meer geschonken, dan de keizerlijke +wraak hem had ontnomen. + +Laat mij hier een gebeurtenis boekstaven, nog verrukkelijker, maar +minder bekend, historisch vaststaande door het getuigenis van een +waarheidlievenden mond, die niet in staat was te liegen.--In 1825 werd +een jonge Rus (noemen we hem Iwan) naar Siberië gezonden. Hij had +lief en werd bemind. Een Fransch meisje, een jeugdige onderwijzeres +bij zijn familie, had trouwbelofte van hem. De familie, die dit +wist, maar op de verbintenis niet gesteld was, had het jonge meisje +verwijderd. Nauwelijks had zij vernomen, dat haar verloofde in 't +ongeluk was gestort en van allen verlaten, dat hij "aan den ketting +moest," of zij liet de haar gedane trouwbelofte gelden. Zij ging zonder +schroom naar Sint-Petersburg, regelrecht naar den keizer. Hij dacht +dat ze krankzinnig was, trachtte haar van haar voornemen af te brengen, +beduidde haar niet te volharden in haar wensch de vrouw te worden van +een tot dwangarbeid veroordeelde. Helaas! 't was zoo gemaklijk hem +zijn vrijheid te hergeven... De gunst, die men haar toestond bestond +alleen in 't verlof hem te volgen, met hem te lijden, te sterven. De +arme Française werd inderdaad het slachtoffer van haar toewijding; +haar zwakke borst kon het verschrikkelijke klimaat niet verdragen; +na verloop van een jaar stierf zij. Haar man overleefde haar niet; +'t zij door ellende, 't zij door smart vergezelde hij haar in 't graf. + +Zij lieten een kind na, een ongelukkige wees, bij zijn geboorte reeds +een verschoppeling en geruïneerd. De bezittingen van zijn vader moesten +overgaan in de handen van een natuurlijken zoon zijns grootvaders. Doch +deze (niets is eervoller voor het Russisch karakter) weigerde voordeel +te trekken uit de wreedheid der wet en liet den wees alles behouden. + +Een gevaar, dat Siberië meêbrengt, en wel het grootste, is dat +men er sterft vóór zijn dood. De oneindige verscheidenheid der +lotsbeschikkingen, die men er aantreft, de absolute willekeur waaraan +allen daar onderworpen zijn, maakt het maar al te makkelijk zelfs +de sterkste zielen te beteugelen, te vernietigen. Rusland heeft niet +noodig, zooals Oostenrijk, met zorg ingerichte gevangenissen te bouwen, +waar de veroordeelde gedwongen wordt onwaardig werk te verrichten, +vrouwenarbeid te doen of met allerlei beuzelingen zich af te geven, +die den geest verstompen. Het verlaat zich op het voor den mensch al +te ruwe klimaat, dat hem breekt. Het verlaat zich op de beestachtigheid +van de militaire geweldenarij, welke iederen veroordeelde van karakter +als 't ware door een molensteen fijnmaalt. De hardvochtige soldaat, +die telkens vervangen wordt, maakt den veroordeelde weerloos door +die wrijving. Deze wordt hoe langer zoo kleiner gemaakt, verslapt, +en verliest ten slotte alle kracht tot verder verzet. Het verstand +komt hem te hulp en betoont zich vindingrijk, door hem zich zelf te +doen wijsmaken dat hij verkeerd zou handelen met langer tegen te +spartelen. Het laat hem zijn beulen rechtvaardigen, vernietigt in +hem het begrip van goed en kwaad, maakt hem volkomen onverschillig +voor alles, verderft zijn zinnen, doet hem gelooven dat het goed is. + +Dit is het, wat de vrijheid altijd voor haar aanhangers gevreesd +heeft; niet den dood, een edelen en heiligen dood. Dit is het, +wat Europa vreesde, toen het wist dat de helden van November 1831, +[31] ter dood veroordeeld, begenadigd werden, om naar Siberië +te kunnen worden gezonden. Lazen wij niet aan het slot van ieder +geschiedverhaal in de mooie verzameling, getiteld Poolsche Zaken, +van 1830 (door Straszewicz): "Zij leven, ze zijn in Siberië, ziedaar +alles wat men weet; welke hun toestand is naar lichaam en hart, +dat blijft ongelukkigerwijs onbekend." + +Maar, we zijn het, Goddank, te weten gekomen. We zijn +gerustgesteld,--hun ziel is niet dood. Ze hebben haar gaaf behouden, +en hun lichaam aan 't noodlot prijs gegeven.--Sommige dood, de andere +stervende: alle zijn ze onwrikbaar gebleven in hun geloof en hun hoop. + +Een balling, uit Siberië weêrgekeerd (Piotrowski), heeft ons omtrent +hun martelaarschap ingelicht. + +Peter Wysocki, de jonge held, die den slag van November [32] heeft +toegebracht door de militaire school tot medewerking te bewegen aan de +bevrijding van Warschau, is het eerste slachtoffer geweest. In 1833, +of daaromtrent, in Siberië aangekomen, waagde hij de onderneming +om gewapenderhand terug te keeren. Hij moest dus vernietigd worden: +hij kreeg vijftienhonderd stokslagen. Men kan er niet méér opleggen, +zonder den dood te veroorzaken. Uit verfijnde wreedheid wilde men, +dat hij in leven bleef, dat hij gespaard werd om de hardste straffen +der dwangarbeiders op hem toe te passen. Wat voor martelingen heeft +hij ondergaan! Maar een dergelijke ziel is sterk in vertrouwen op +'t vaderland en God! + +In 1837 is de beroemde dichter Sierocinski met drie van zijn +lotgenooten bezweken. In 1831 voor 't gerecht gebracht en +veroordeeld, had men hem, niettegenstaande zijn jeugd en zijn ambt +(hij was priester), soldaat gemaakt. Te paard gezet, met de lans +ter hand, leidde de ongelukkige het ruwe leven der Kozakken uit +de grensstreken, die in Siberië jacht maken op de Tartaren, de +smokkelaars. De autoriteiten in Siberië echter, verstandiger dan die +te Sint Petersburg, meenden dat men meer nut van hem kon trekken als +onderwijzer in een militaire school. Dáár beraamde deze zwakke en +tengere man, in wiens lichaam evenwel een veerkrachtige ziel huisde, +het vermetele plan, de stoutmoedigheid van Beniowski na te volgen en +te overtreffen, door in geheel Siberië te bewerken, wat hij alleen +voor Kamschatka deed, nl. de veroordeelden en de inwoners tot opstand +te brengen. Het land, dat naar gemeentelijke wetten geregeerd wordt, +zou ongetwijfeld voordeel hebben getrokken door zich af te zonderen +van het groote rijk, dat slechts het Zuidelijk gedeelte koloniseert +en het Noorden een wildernis laat. De oude stammen van het Noorden, +vroeger tevreden met hun zwervend herdersbestaan, leven, nu zij hun +rendierkudden niet meer kunnen weiden, alleen van de jacht, of liever +zij sterven uit en verdwijnen als de Roodhuiden van Amerika. + +Er vormde zich een uitgebreide vereeniging. Het plan stond vast, om, +als men niet langer stand mocht kunnen houden, zich gewapenderhand +een doortocht te banen naar Bucharije, [33] misschien zelfs wel naar +Voor-Indië. Drie saamgezworenen werden verraders. Van 1834 tot 1837 +werd de zaak te Sint-Petersburg gerechtelijk onderzocht; Sierocinski, +steeds onwrikbaar, behield al de kalmte van zijn ziel en maakte verzen +in zijn gevangenis. + +Eindelijk kwam uit Sint-Petersburg het verschrikkelijk +vonnis. Verscheiden Polen en een Rus zouden zeven duizend stokslagen +krijgen! zonder dat hun er één geschonken mocht worden!--de overigen +drie duizend, wat trouwens genoeg is om er aan te bezwijken.--Generaal +Gatafiejew werd expresselijk overgezonden om een wakend oog op de +terechtstelling te houden. Zijn wreedheid maakte de verontwaardiging +zelfs van de Russen gaande. + +Bij het aanbreken van den dag schaarden twee voltallige bataillons, +elk duizend man sterk, om de slagen te beter te kunnen tellen, +zich buiten de stad ieder in één linie. Gatafiejew plaatste zich in +het midden van de strafplaats. Voor spitsroeden gebruikte men dikke +stokken, en de soldaten werden dicht bij elkaar geposteerd, opdat de +slagen te harder konden aangebracht worden. + +"Het was heel koud (Maart, in Siberië!) Men ontdeed Sierocinski +van zijn kleederen, en plaatste hem vóór den loop van een geweer, +met de bajonet tegen zijn borst gekeerd, wat gewoonte is bij zulke +straf oefeningen. Daarna werden twee soldaten aan weerskanten gesteld +van den veroordeelde, opdat zijn gang tusschen de rijen door noch zou +verflauwen, noch versnellen. Toen kwam de bataillonsdokter naderbij, +om den patiënt met versterkende droppels op te wekken, want zijn +zwak gestel was door drie jaren gevangenis uitgeput, en hij leek +meer een schim, dan een mensch; maar hij had zijn zielskracht en zijn +wilskracht behouden. + +"Hij wendde het hoofd af, toen de dokter hem de droppels aanbood, en +antwoordde: "Drinkt ons bloed en het mijne, ik heb geen behoefte aan +uw droppels." Toen het teeken gegeven werd, begon hij met luider stem +den psalm Miserere [34] te zingen. Gatafiejew riep driemaal woedend +uit: "Harder slaan, harder, harder!" De slagen waren zoo krachtig, +dat, toen het slachtoffer, na de rijen één keer langs te zijn gegaan +en duizend stokslagen te hebben ontvangen, aan het andere eind van +'t bataillon was gekomen, hij flauw viel en in zijn bloed badend op +de sneeuw nederzonk. + +"Men wilde hem weêr overeind richten, maar hij kon niet meer op +zijn beenen blijven staan. Een stellage op een sleê was al in +gereedheid gebracht. Sierocinski werd er in knielende houding +opgeplaatst, zijn handen werden op zijn rug vastgebonden en hij +moest zich vooroverbuigen. In deze houding bevestigde men hem aan +het stellage, zóó dat hij zich onmogelijk kon bewegen. Op deze wijs +begon men hem door de rijen te slepen. Gatafiejew raasde aldoor: +"Harder! harder! harder!" Aanvankelijk kermde Sierocinski nog van pijn, +maar het werd hoe langer zoo flauwer en zwakker, om eindelijk geheel +op te houden. + +"Hij ademde nog na vier-duizend slagen ontvangen te hebben; toen gaf +hij den geest. De drie-duizend, die overbleven werden aan zijn lijk +toegeteld, of liever aan zijn geraamte. Alle veroordeelden, hij vooral, +werden zoo met slagen overstelpt, dat, volgens de uitdrukking van +ooggetuigen, Polen zoowel als Russen, met wie ik erover gesproken heb, +het vleesch bij iederen slag stuksgewijze opzwol; men zag slechts +gebroken beenderen. Dit totdusver ongehoorde bloedbad wekte een +algemeene verontwaardiging op onder de Polen en zelfs onder de Russen. + +"Een tweetal veroordeelden, die op de plaats dood waren gebleven, en +zij die nog adem haalden onder de wreedste folteringen, werden naar +het hospitaal overgebracht, en dadelijk daarop werden de Polen en een +Rus in éénzelfden kuil ter aarde besteld. De Polen kregen verlof een +kruis te planten op de laatste rustplaats dezer martelaars, en tot op +heden (1846) verheft zich dit gedenkteeken van zwart hout in de eenzame +steppen, zijn armen uitbreidende over het graf der slachtoffers, als om +ze te beschermen en de barmhartigheid van God over hen in te roepen." + + + + + + + +VII. + +VAN HET TOENEMEND SCHRIKBEWIND IN RUSLAND. + +MARTELAARSCHAP VAN PESTEL EN RYLEJEW. + + +Het is juist honderd jaar geleden, dat Rusland de doodstraf heeft +afgeschaft. Onze wijsgeeren weenden toen tranen van vreugde. Zelfs +nu nog stelt een Russisch schrijver, Tolstoï, [35] er zijn roem +in. Gelukkig, menschlievend Rusland, dat alléén op aarde het levend +werk van God heeft weten te eerbiedigen, terwijl de Dood nog steeds +ten troon verheven is in de goddelooze wetgevingen van het barbaarsche +Westen! + +Men brengt dus niet meer ter dood in Rusland,--men verbant er +alleen. Slechts kan het voorkomen, dat de fijn-bewerktuigde mensch, +te dicht in de nabijheid van de pool gezonden, er van kou en ellende +omkomt. Ja, wat is daartegen te doen? + +Men brengt niet ter dood,--men verlaagt in rang en stand. Slechts kan +daarbij iets voorkomen, als onlangs met een zekeren Paulof gebeurde. De +beul, zijn degen boven zijn hoofd in tweeën brekende, deed dit, +bij ongeluk, met zooveel kracht, dat hij hem den schedel insloeg. + +Men brengt niet ter dood,--men ranselt met roeden. De knoet is +afgeschaft. Spaar de roede niet aan uw zoon. Het kan echter soms +gebeuren, dat de roeden knuppels zijn. + +Het vonnis der 7000 stokslagen, waarvan wij hierboven gesproken hebben, +bevatte deze bespotting, dat, als de patiënten het leven behielden, +zij in de mijnen moesten gaan werken tot aan het eind van hun leven. Nu +sterft men gewoonlijk bij 3 of 4000 slagen. + +Deze afschuwelijke huichelarij, die men overal in Rusland voelt, is +niet de daad van den mensch alleen. Zij is voornamelijk het gevolg +van het onoplosbaar vraagstuk, dat aan de regeering is voorgelegd: +Door dezelfde wetten de meest barbaarsche en de beschaafdste naties +te besturen. Het rijk heeft hierdoor alleen een afschuwelijken Janus +[36] voor zich geschapen, die, als hij naar het Westen ziet, zich +zachtzinnig voordoet, terwijl hij naar het Oosten zijn waar gelaat +toont, dat van Mongoolsche wreedheid. + +De woeste stammen van Siberië hebben misschien alleen de juiste +opvatting van het bewind, dat boven hen staat. Zij stellen zich den +czaar niet voor als een mensch, maar als een tweehoofdig monster, +den dubbelen griffioen, half arend, half tijger, dien zij op het +Russisch wapen zien. + +Dáár moet werkelijk het geheim der Russische wreedheid gezocht +worden. In deze niet tot één te brengen tweeslachtigheid ligt Ruslands +onmacht. Het werpt er verwoede hinderpalen tegen op, om haar te +overwinnen, en alle hinderpalen behandelt het als oproer. Maar in dit +onrechtvaardig pogen is het Rusland-zelf, dat in opstand komt tegen +de natuur. + +Als deze tweeslachtigheid een heftig en ernstig man op haar pad +ontmoet, als Peter III of Paul I, [37] dan verschijnt ze in haar ware +gedaante, als razernij, krankzinnigheid. + +Krankzinnigheid, niet zoozeer van het individu als van den +toestand. Peter de Groote, wat voor een genie hij ook was, vertoont +zich niettemin in vele zijner daden als een gek. Rus en barbaar +van geboorte, is hij door zijn wil een Europeaan: dus een levende +tegenstrijdigheid. + +Bij Catharina is het juist andersom, daar zij een Duitsche was, +die Russin is geworden. Van geestesgesteldheid was zij zeer droog, +zeer precies, zeer koud, maar in haar daden geeft ze niettemin +het bewijs van het sterkste tegendeel. Als philosofe verdedigt zij +in Polen de verdraagzaamheid, maar bewerkt zij tegen de Polen den +Bartholomeüsnacht van de Ukraine. [38] Zij laat de revolutionnairen te +Praga [39] vermoorden, maar haar kleinzoon [40] door een Zwitserschen +revolutionnair opvoeden. + +Alexander, zóó opgevoed, door zijn moeder een Duitscher, zacht van +aard, is van alle keizers juist degeen, onder wien het Russische volk +het meest geleden heeft. In zijn dolzinnige onderneming der militaire +kolonies, geleid door zijn onmenschelijken gunsteling Araschieff, +tastte hij Rusland in het hart aan, in het gezin, in den huiselijken +haard. + +Alzoo, welke de persoonlijke aard der czaren ook moge zijn, de +verschrikkelijke regeeringsvorm gaat steeds verder in zijn woeden, +ten minste het wordt verfijnder. Alexander, die niet de wreede +koelheid van Catharina bezat, heeft niettemin Rusland veel dieper +getroffen. Maar wat heeft dit alles te beteekenen in vergelijking +met den czaar die thans regeert? [41] + +Niemand heeft den dood op zoo groote schaal toegepast, niet op enkele +personen, maar op geheele volksstammen. De officiëele cijfers, +welke de Russen zelf bekend maken, doen van verbazing de handen +ineenslaan. Ongehoorde menschenslachtingen, welke het zwaard niet +zou hebben kunnen bewerkstelligen, zijn met behulp van de natuur tot +stand gebracht, ik bedoel, door snelle overplantingen van geheele +bevolkingen naar moordende luchtstreken. + +Afstootend en op-zich-zelf-staand schouwspel, zoo'n ver om zich +grijpende werkzaamheid van den dood! Behoort een gewelddadige dood dan +zoozeer tot de noodzakelijkheden van het leven? Het was nog maar kort +geleden, dat de groote uitroeiïng door de Napoleontische oorlogen +had opgehouden, toen deze moordende volksverhuizingen begonnen, +veel noodlottiger dan veldslagen, en die, in vollen vredestijd, +geheele geslachten hebben verdelgd. + +De keizer gaf in zijn jeugd geen enkel bizonder kenteeken van een +woesten aard, geen enkel van barbaarsche afwijkingen, zooals wèl zijn +broer Constantijn. Zijn levensbeschrijver Schnitzler merkt alleen +op, dat hij een spotzieke neiging had en er behagen in schepte de +hovelingen na te bootsen. Hij ontving, onder toezicht van zijn moeder, +zijn opvoeding in 't bizonder van een oude hofdame, gravin Von Lieven, +die hem zeker niet op de betere kanten van de menschelijke natuur +moet hebben gewezen. + +Er werd een zeer sterke invloed op de vorstinnen van de keizerlijke +familie geoefend door een eerbiedwaardig geleerde, Rus in merg en been, +rechtschapen en onbaatzuchtig, den geschiedschrijver Karamsin. Zij +hadden hem een woning gegeven in het park van Tsarsko-Selo. [42] +Deze verdienstelijke man, grootgebracht naar den geest der Oudheid, +die langen tijd geleefd had in vertrouwelijken omgang met de vroegere +czaars, hield van niets zoozeer, bewonderde niets zoozeer als het +Schrikbewind en Robespierre. Hij was in 1793 te Parijs geweest, en had +er een groote voldoening van meêgenomen. Toen hij van den 9en Thermidor +[43] vernam, smolt hij in tranen weg. Al zijn streven bij Alexander, +in overeenstemming met de vorstinnen, was hem af te houden van zijn +zwak voor 't liberalisme. + +Bij dezen invloed voegde zich een andere, die sterk op de Russische +groote wereld inwerkte, die van de Maistre. Dank zij dezen uitnemenden +schrijver leerde Rusland, als uit den mond van Frankrijk, dat +het despotisme, waarover het zich ontschuldigde, juist het ideaal +was der menschelijke samenleving. Hoewel Alexander de Maistre voor +korten tijd verwijderd had, werd zijn invloed steeds grooter, en de +Soirées de Saint-Petersbourg (1822) voerden dien ten toppunt. Zijn +paradoxale stelling over den lof van den beul, van dit levend wonder, +totdusver te zeer miskend, maakte een diepen indruk. Nicolaas [44] +was 26 jaar. Dit boek moest het zaad, door Karamsin uitgestrooid, +welig bij hem doen ontkiemen. + +Tegen deze vreemde leeringen van de absolute willekeur kwam +evenwel een geheiligde macht in verzet die nooit sterft: de Wet, de +Rechtvaardigheid. De wetgevende proefnemingen van Catharina werden door +Alexander weêr hervat. Hij zocht, bij de gevaren waarin hij verkeerde, +een versterking in de wetten. Speranski begon in 1808 het Russisch +recht te verzamelen. Maar jonge, energieke mannen bepaalden zich +niet tot bijeenbrengen: zij wilden dat dit recht iets levends werd, +dat het een ziel had. Voor een van hen doemde het denkbeeld op een +wèrkelijk Russisch wetboek saam te stellen, gegrondvest op de vrijheid. + +Pestel, zoo heette hij, was een man van genie, practisch, heelemaal +geen utopist. Hij schiep zich geen hersenschimmig Rusland. Hij nam het +zooals het is, communistisch, en liet het zoo. Hij onderstelde, dat, +door de gemeente te versterken, te bevrijden en door haar heur beginsel +(de bodem het eigendom van den bebouwer) in toepassing te doen brengen, +men het allereerste bestanddeel, het oorspronkelijke molecuul van de +Republiek bezat; dat, opklimmende naar het arrondissement (de gemeente +vàn de gemeenten), naar de provincie, en eindelijk tot het centrum, men +van het Russisch element gemaklijker kon komen tot het republikeinsch +bestuur dan tot het Tartaarsche czarendom of het Duitsche keizerschap. + +Deze jonge man, toen nog luitenant, doch die als kolonel stierf, +maakte den veldtocht in Frankrijk meê, [45] en gaf er het bewijs van +een hooggestemd gevoel voor menschelijkheid en recht. Te Bar-sur-Aube +[46] gekomen, zag hij hoe Beiersche soldaten de inwoners mishandelden, +en zonder te onderzoeken of deze Duitschers ook Russische bondgenooten +waren, stormde hij met zijn getrouwen op hen los. + +Alexander had juist in dien tijd aan de wereld het zonderlinge +schouwspel geschonken van een vrijzinnigen czaar. De vrienden van +Pestel werden daardoor om den tuin geleid. Zij vertrouwden kort daarop +hun verbeteringsplannen juist aan Alexander. Zij kwamen er een weinig +laat meê; Alexander was onder de macht gekomen van de mystieke mevrouw +Krüdener; hij was geen keizer meer, maar een heilige geworden. Hij +had den ouden mensch afgeschud, en, tegelijk ermede, elke herinnering +aan gedane beloften en gewekte verwachtingen uit de dagen van zijn +gevaar. Hij hoorde hen welwillend aan, werd bewogen, weende, en zei +hun dat voor zulke schoone zaken de maatschappij nog niet rijp was. + +Ziende dat hij alles uitstelde tot het hemelsch Jerusalem, +namen zij den schijn aan van hun vereeniging te ontbinden, maar +sloten zich heimelijk hechter aaneen. Negen jaar lang hebben ze +aan haar uitbreiding gewerkt. Zoozeer lag zij in den geest en de +noodzakelijkheid van den tijd, dat de deelhebbers tot de ontdekking +kwamen van drie soortgelijke vereenigingen, die van elkanders bestaan +niets afwisten. De eene (de Ridders, verhelpers van misstanden) was +Russisch. Een tweede (de Onafhankelijkheid) was Poolsch. Een derde +omvatte Rusland, Polen, àlle Slavische landen, en droeg den naam van +Vereenigde Slaven. + +Alle drie traden zij in nadere betrekking tot elkander en kwamen ze +tot overeenstemming. Twee punten alleen brachten verdeeldheid in de +groote Russische maatschappij: de bevrijding van Polen en de vrijmaking +der lijfeigenen. Om der billijkheidswil moet gezegd worden, dat de +stichters der vereenigingen hieromtrent niet aarzelden. Zelve hadden +zij elke lichamelijke kastijding van hun lijfeigenen afgeschaft. Zij +wilden den boer vrijmaken en hem den grond, dien hij bebouwde, in +eigendom afstaan: d.w.z. dat zij hun leven in de waagschaal stelden +voor de zegepraal van een denkbeeld, dat, als het verwezenlijkt werd, +hun in de eerste plaats hun vermogen zou gekost hebben. + +De stichters, onsterfelijker nagedachtenisse, waren, voor de Zuidelijke +vertakking der vereeniging, Pestel, inmiddels tot kolonel bevorderd, +en de Mouravieff's, ook officieren; voor het Noorden waren het Rylejew, +de Bestousheff's, prins Obolenski en sommige anderen. + +Welke bron men ook raadpleegt, het staat vast door aller getuigenissen, +dat Rylejew een der verhevenste karakters is, welke de geschiedenis ons +te aanschouwen geeft. Militair, daarna beambte bij het Amerikaansch +Genootschap, dat te Sint-Petersburg gevestigd was, had hij het niet +beneden zijn waardigheid geacht den onbezoldigden post van secretaris +bij de lijfstraffelijke rechtbank te aanvaarden; een daad, zooals +alleen een uitstekend burger die kan verrichten, in een land van +louter omkoopbaren, waar het van belang was dat deze betrekking niet +in onwaardige handen viel. Rylejew was een dichter, men leest nog +altijd met tranen in de oogen zijn profetisch poëem, waarin hij zich +zelf onder den naam van Mazeppa verpersoonlijkt: het op een wild, +onstuimig ros vastgebonden slachtoffer, dat, naar de woeste steppen +meêgesleurd, er verlaten en eenzaam moest omkomen. + +Het eerst van alle Russen schreef Rylejew in dit gedicht het woord, +nog zoo weinig begrijpelijk voor de àndere Russen van toen, maar +verheven, heilig voor de toekomst... "Vóór alles ben ik burger." + +Hij was een zachtzinnig man, vol menschenliefde, en toch +heldhaftig. Welke moeite het gerechtelijk onderzoek zich ook gaf om +een ander licht op zijn karakter te doen schijnen, het blijft een +onomstootelijk feit, dat hij, ziende hoe een der saamgezworenen het +vaste plan had opgevat keizer Alexander te vermoorden, hem bad zijn +voornemen ten minste uit te stellen, het hem op zijn knieën bezwoer, +en, toen hij onwrikbaar bleek, hem toevoegde: "dan zal ik jou veeleer +dooden." + +Met zulke waardige aanvoerders, was het ongeluk der saamgezworenen, +dat zij zich niet nauwer onder elkander aansloten, dat zij aan andere +invloeden gehoorzaamden, en hun vereeniging te vèr uitstrekten. + +De hoofden van een ander eedgenootschap, die zij tot het hunne +hadden toegelaten: Michaël Orloff met enkele zijner medestanders, +verzochten en kregen ook gedaan, dat boven Rylejew, wiens werkkring +niet heel hoog aangeschreven stond, en boven Pestel, dien men voor +te geslepen en te eerzuchtig hield, een dictator benoemd werd. Men +koos een man van hoogen rang, uit een geslacht, dat indertijd den +troon aan de Romanow's betwist had. Het was een prins Troubetskoi, +[47] zachtzinnig, zwak, besluiteloos, juist de persoon die er voor +aangelegd scheen een dergelijke onderneming te doen mislukken. Zij, die +hem deden benoemen, wilden door de omwenteling alleen een oligarchie +van groote heeren vestigen, en vreesden bovenal een energiek leider. + +Wij zullen nooit de verbazing van Europa in 1825 vergeten, toen men +in de couranten las, dat noch Constantijn, noch zijn broer, [48] +keizer wilden zijn. [49] Zij bleven de een voor den ander tegenover +deze bloedige kroon en dien troon van vuur staan, zonder er met +den vinger aan te durven ráken. In dit land van broedermoord scheen +elk van beide, daartoe door den ander aangezet, de uitnoodiging tot +opvolging te beschouwen als een oproep tot den dood. Hun houding was +werkelijk ernstig gemeend. Constantijn, koning van Polen, gehuwd met +een Poolsche, was sedert 1822 bezweken voor de tranen van zijn vrouw +en had reeds van tevoren van de opvolging afstand gedaan. Nicolaas, +wien dit niet onbekend kon zijn, laat niettemin zijn broer tot +keizer uitroepen en den eed van trouw aan hem afleggen. Daarop doet +Constantijn opnieuw afstand en volhardt hierbij; de senaat roept nu +Nicolaas uit. Dit geschiedt met gesloten deuren, om twee uur in den +nacht. Geen verklaring aan het volk, noch aan het leger. Men beschikt +over het laatste als over een kudde; het heeft den eed al eenmaal +gezworen, en men laat het daarop het tegendeel bezweren. + +Men wordt door medelijden aangegrepen, als men de onzekerheid +ziet, den volslagen moreelen nacht, waarin de eerlijke ziel van +den Russischen soldaat door zijn chefs gelaten wordt. De eenen, +aanhangers van Nicolaas, waagden het niet hem in te lichten over den +veranderden toestand. De anderen, de saamgezworenen, geen kans ziende +hem de begrippen van vrijheid te doen vatten, deden hem gelooven dat +Constantijn, aan wien hij trouw gezworen had, de werkelijke czaar +was, en hen zou straffen, die naar Nicolaas overliepen. Vervuld +van schroom en vrees, bleven die beklagenswaardige lieden voor 't +meerendeel werkeloos, roerloos. Sommigen werden slechts meêgesleept +door den drang van hun goeie hart en van hun menschelijkheid, toen +zij van ontslaggevingen hoorden en men hun zei, dat hun kameraden +vermoord werden. + +De keizer had het paleis en de citadel gevuld met troepen, die van +alle gemeenschap waren uitgesloten. Om zich des te beter te verzekeren +van die in het paleis waren, gaf hij zijn zoon, een mooi kind van +acht jaar, in hun macht. Ze ontvingen hem met tranen in de oogen, +en ofschoon zij behoorden tot de Finsche troepen, die in den opstand +waren betrokken, betoonden zij zich onwrikbaar in hun trouw. + +De saamgezworenen brachten alleen aan hun zij het regiment van +Finland, dat als vréémd stond tegenover Rusland en het tegen wil +en dank dient; het regiment van Moscou; het corps garde-mariniers, +en de gardegrenadiers, deze laatste niet dan na groote moeite, na een +kortstondig maar hevig gevecht, waarin de Bestousheff's de officieren +van Nicolaas neêrsabelden en het vaandel veroverden. + +Zij plantten het op het onmetelijk plein, zeggen we liever de vlakte +van Sint-Isaäc, en vatten post achter het standbeeld van Peter den +Grooten. Er waren een groot aantal niet-militaire saamgezworenen, +tot de tanden gewapend, nog meer nieuwsgierigen en heel veel volk, +maar die alle als verzonken in dit uittermate groote veld. Zij haalden +de beide kolonels, de militaire hoofden van den opstand, Troubetskoi +en Boulatoff. Maar noch de een, noch de ander verscheen. Boulatoff +bleef zelfs den geheelen dag bij het escorte van den keizer, in zijn +onmiddellijke omgeving, 't zij omdat hij nog niet besloten was, 't zij, +zooals hij later pochte, dat hij zich dáár bevond om hem te dooden, +zoodra hij zijn moed zou zien verflauwen. Wat Troubetskoi betreft, +die zijn hoofd verloren had, hij liet alles in den steek, zoowel de +aanvoering van den opstand, als de zorg voor zijn papieren, welke +zooveel mannen in het verderf zouden storten. Hij zocht zijn toevlucht +bij een vrouw, zijn schoonmoeder; daarop bij den Oostenrijkschen +ambassadeur; eindelijk bij den keizer zelven, te midden van diens +generalen staf, als een verdoolde haas, die een schuilplaats tracht +te vinden bij de honden, die hem najagen. + +Het burgerhoofd van den opstand, Rylejew betoonde zich flinker dan +de beide militaire chefs. Hij verscheen op het plein, maar zocht hen +tevergeefs. Het geringe aantal der troepen in opstand gaf weinig +hoop. Sommigen gaven hem den raad een leger te scheppen, aan den +opstand toe te voegen een massa gering volk, dat daar aanwezig +was. Daarvoor zou het voldoende zijn, als hij hun de herbergen +liet plunderen. Dit zou echter nauwelijks gebeurd zijn, of het volk +zou tot een algemeene plundering overgaan, tot een moord op groote +schaal van de politie, aan welke het een doodelijken haat had. Deze +wanordelijkheden zouden een onverwachten tegenaanval ten gevolge +hebben, daar Nicolaas genoodzaakt zou zijn geworden de moordenaars +te doen vermoorden. Maar Rylejew weigerde van dit verschrikkelijk +middel gebruik te maken. Van dit oogenblik af aan was gemakkelijk te +voorzien, wat gebeuren zou. De opstandelingen, teruggedrongen tegen +het paleis van den Senaat, aan den uithoek van een ontzaglijk plein +gelegen, moesten onvermijdelijk worden weggevaagd door het geweervuur, +neêrgesabeld door de cavalerie. Rylejew verliet het plein; hij zocht +geen toevluchtsoord, hij ging naar zijn huis terug en wachtte er den +dood af. + +De keizer, bleek en ontdaan, zooals een ooggetuige zegt, toonde +niettemin veel moed. Aan het hoofd van de garde-te-paard reed hij +voorwaarts en ontmoette detachementen, welke zich tot de opstandelingen +begaven. "Dag, mijn kinderen!" riep hij hun volgens keizerlijke +gewoonte toe. "Hoera voor Constantijn!" was hun eenig antwoord. Men +beweert eenstemmig, dat hij zich flink hield en van geen verwarring +blijk gaf. En wat zei hij hierop? Ja, dit weet men niet bepaald +zeker. Twee lezingen worden gegeven: de een door den heer Schnitzler, +die het geval bijwoonde, de ander door den heer de Custine, aan wien de +keizer zelf de zaak heeft verteld. Het waarschijnlijkst van beide is, +dat hij met luidklinkende stem zou gezegd hebben: "Rechts zwenken, +marsch!" De soldaten zouden automatisch gehoorzaamd hebben. + +De korte Decemberdag ging op deze wijs voorbij, zonder dat de +opstandelingen hun beide kolonels zagen verschijnen. Hun aantal +verminderde. Het regiment van Moscou kwam tot andere gedachten en +liet zijn makkers in den steek. Zij, die stand hielden, betoonden zich +zeer flink. Zonder zich te verontrusten over de artillerie, welke men +den keizer tot versterking had gezonden en die hen zou neerschieten, +wezen zij elke poging tot verzoening van de hand, uitroepende: "Leve +Constantijn! leve de Constitutie!" Dit laatste woord, verre van de +hunnen aan te vuren, zooals men meende dat moest, wierp den soldaat +veeleer in de onzekerheid: "Wat beteekent dat Constitoutzia?" vroeg +hij. "Is dat de vrouw van den keizer?" + +De gouverneur van Petersburg, de dappere Miloradovitsch, die eenige +opstandelingen met mooie woorden van hun vrienden had losgemaakt, om +ze daarna in de citadel op te sluiten, waagde het naderbij te komen, +rekenende op de oude aanhankelijkheid der soldaten. "Verrader," zeiden +de saamgezworenen, "je bent hier niet achter de coulissen van den +schouwburg. (Hij was een aanbidder van actrices en danseressen). Wat +heb-je met onze kameraden uitgehangen?" Obolenski stak met zijn +bajonet naar de borst van zijn paard, en Kakhofski velde het met een +pistoolschot. Deze laatste, die erg opgewonden was en die zich sterk +gemaakt had den keizer te dooden, dacht dat hij nog al vast in zijn +schoenen stond; maar toen hij nòg eens geschoten had en kolonel Sturler +gedood, kwam zijn hart boven. "Weêr een op mijn geweten!" riep hij uit, +en hij wierp zijn pistool verre van zich. + +De indruk, dien de zeelui ontvingen, was dezelfde, toen een hunner +aanlegde op grootvorst Michaël. 't Zij uit eerbied, 't zij uit +goedhartigheid, zij sloegen zijn arm neêr en deden het schot missen. + +Inmiddels naderden, met groote praal, het kruis ter hand, de +metropolitanen van Petersburg en Kiew, door den keizer gezonden. Toen +kon men gewaar worden hoe weinig de Rus, met al zijn uiterlijke +vroomheid, in groote omstandigheden, onder den invloed geraakt van +wat heilig is bij zijn eeredienst; hoe weinig achting hij heeft voor +zijn priesters, die--het moet erkend worden--ook weinig achtenswaard +zijn. Zij werden door de soldaten ontvangen met gejouw, en hun stem +werd gesmoord door tromgeroffel. + +Dit had men verwacht. Na God aan zijn zij geplaatst te hebben, +liet de keizer, die zich in zijn paleis teruggetrokken had, het +gevecht beginnen. Zijn troepen waren van te voren natuurlijk +reeds overwinnaars. Zij hadden niets anders te doen, dan het +artillerievuur maar te laten spelen. Grootvorst Michaël, vreezende +dat zijn artilleristen er een gewetenszaak uit zouden maken op hun +arme landgenooten te vuren, gaf zelf het voorbeeld door het eerste +schot te lossen. Daar op korten afstand geschoten werd, richtten de +kogels een afschuwelijke slachting aan. Er werd ongeveer tien maal +een aanval gedaan, en wie toen nog overbleven, zochten hun heil in +de vlucht, achtervolgd door de cavalerie, waarvan een detachement +hen van achteren aanviel. Men weet niet hoevelen er omgekomen zijn; +de lijken werden onmiddellijk geworpen in openingen, die men in het +dikke ijs maakte, waarmeê de Newa bedekt was. + +De saamgezworenen van het Zuiden hadden geen beter lot. Een der +Bestousheff's en de gebroeders Mouravieff, onverschrokken en vol +geestdrift, waren niet verwonderd over de lusteloosheid, waarvan de +meesten hunner medeverbondenen blijk gaven. Zij wendden zich daarom +tot de soldaten en lieten hun in een kerk, door een priester nog al, +een republikeinsche geloofsbelijdenis voorlezen, die Bestousheff +saamgesteld had uit allerlei bijbelteksten. Er werd in verteld, +dat alle menschen gelijk zijn en dat de slavernij een misdaad is +jegens God. Deze waarheden hadden weinig uitwerking op hen; men kon +hen alleen in beweging brengen door den naam van Constantijn. De +aanhangers van Nicolaas, die talrijker waren en bovendien beschikten +over de keizerlijke artillerie, versloegen hen; de dappere aanvoerders +doodden zich zelven of lieten zich dooden; Bestousheff en Mouravieff +werden, zwaar gewond, gevangen genomen. + +Pestel, te Moscou gearresteerd, toonde niet de minste ontroering. Door +een vriend gewaarschuwd, had hij hem slechts één woord toegevoegd: +"Breng mijn Russisch wetboek in veiligheid." Dit werk, onder den grond +verborgen, werd opgegraven en aan de Commissie in handen geleverd, +welke het in haar onderzoek belachelijk trachtte te maken. Men +verzekert niettemin, dat de ontwerpers van het wetboek, 't welk +Nicolaas liet vervaardigen, verplicht zijn geweest, verschillende +inzichten van Pestel over te nemen. Wat in allen gevalle vaststaat, +is, dat zijn boek in het politieke gedeelte, verstandige en humane +denkbeelden bevatte. Zoo bijvoorbeeld een billijke ontspanning van de +knellende banden, die Rusland verstikken; een milden regeeringsvorm, +gelijkende op dien van de Vereenigde Staten; een herstelling van +het groote onrecht, dat zoo noodlottig is voor het Russische rijk: +de volkomen bevrijding van Polen; uitgebreide vrijheden aan de Joden +toe te staan, die, met ontlasting van dit land, de middelen zouden +ontvangen om in het Oosten een Staat te stichten. + +Zoo zaten dus Pestel, Rylejew, de beminnelijke en dappere Alexander +Bestousheff, de onverschrokken Mouravieffs, m.a.w. het genie, de deugd, +de moed, het ware hart van Rusland, in de onderaardsche cellen van +Petersburg. Alleen Puschkin, de groote nationale dichter, ontbrak +eraan. Hij behoorde tot de saamgezworenen. Ver van de hoofdstad +wonende, wilde hij met hen komen medestrijden, sterven. Onderweg +loopt een haas over zijn pad: zijn koetsier houdt stil; zulk een +ontmoeting is voor iederen Rus een slecht voorteeken. Puschkin laat +hem doorrijden. Hij komt een oude vrouw tegen; nieuwe vertraging: +de koetsier wilde niet verder. + +Als de koetsier eindelijk nog een priester ziet voorbijgaan (het +allerongunstigst voorteeken), verlaat hij zijn bok, werpt zich op +de knieën en deelt aan zijn meester zijn bijgeloovige vrees meê. De +dichter keerde terug, werd gered, maar bleef alleen behouden voor +grooter rampen, voor een tragischer levenseind. + +Het dreigend en verschrikkelijk manifest, dat de czaar den volgenden +dag uitvaardigde, was opgesteld, zegt men, door het werktuig der +keizerin-weduwe, den levensbeschrijver der Iwan's, den vader van de +school van 't Schrikbewind, den ouden Karamsin. + +Zijn leerling en de voortzetter van zijn werk was Bloudow, de +secretaris der Enquête-Commissie. Zij werd saamgesteld uit een aantal +mannen, wier voorzitter de keizer-zelf was in den persoon van zijn +alter ego, [50] zijn broer grootvorst Michaël. Deze, een hardvochtig +en ruw soldaat, doet zich door één enkelen trek kennen. Toen een der +saâmgezworenen zijn politiek geloof onverschrokken beleed, merkte +de grootvorst kalm op: "Men moest zijn mond door bajonetsteken tot +zwijgen brengen." + +De uitkomsten door deze geheime rechtspleging, gedurende vijf maanden +van verhoor, verkregen, waarbij ongetwijfeld van alle middelen van +vreesaanjaging en omkooping gebruik werd gemaakt, zijn door het +gouvernement in druk verspreid, tot over geheel Europa. + +Het spreekt van zelf, dat de eedgenooten worden voorgesteld, of zij +allen lafaards en botteriken waren. De openbare aanklager geeft hun +ieder oogenblik rijkelijk de beleedigenste benamingen. Zeker van +niet tot leugenaar te worden gemaakt, beschuldigt hij het meerendeel +van hen van hun bekentenissen telkens te hebben ingetrokken. O, +vele onder hen, vooral de saamgezworenen die soldaat waren, Russen +van den ouden stempel, van hun jeugd af-aan gewoon den keizer te +vergoden, zullen uit overtuiging tot hun vroegeren eeredienst zijn +teruggekeerd, en in de gebeurtenis van 14 December het oordeel Gods +hebben opgemerkt; maar heeft men voor het meerendeel der overigen +niet het recht te onderstellen, dat zulke partijdige beoordeelaars +het erop hadden aangelegd hen te brandmerken? Wat het ten minste doet +gelooven, is dat dit zoo ijverig doorwrochte onderzoek feiten bevat, +welke door alle partijen als onwaar zijn erkend, bij voorbeeld +valsche dagteekeningen. Het gaat o.a. uit van de onderstelling, +dat de saamgezworenen in 1817,--toen Alexander nog zóó bemind was, +dat zij hem hebben geraadpleegd en hun plan aan zijn goedkeuring +onderwierpen,--! het voornemen hadden den czaar en de keizerlijke +familie te dooden. + +Als men nagaat dat, gedurende zooveel jaren, onder zooveel personen, +er niet één verrader was; wanneer men overweegt hoe onverschrokken +de aanvoerders waren en hoe hun dood van verheven eenvoud getuigde, +hoe kan men dan gelooven, dat zij er behagen in schiepen hun vrienden +te verraden, aan de wraak over te leveren? + +De geschiedenis zal haar zwartste bladzijde openhouden om er de +namen der rechters op te schrijven, die, niet tevreden met deze +verheven zoenoffers ter slachtbank te voeren, getracht hebben hen in +een schotschrift, met den naam van gerechtelijk onderzoek versierd, +te onteeren en hun nagedachtenis te vermoorden! Wat zeg ik, hen aan +te tasten op een punt, dat dikwijls grootmoedigen méér treft dan de +eer-zelve; aan te tasten in wat het leven van het leven dier helden +en waarlijk goede menschen was, ik bedoel: in hun vriendschap! + +Men leze de geestdriftige lofspraak, welke Rylejew, in zijn gedicht, +houdt op hem, dien hij aan zijn vaderland voorstelt als held, op zijn +jongen vriend Alexander Bestousheff,--en men zal de innige teederheid +beseffen die deze groote ziel kenmerkte. + +Wat zou, in 's Hemels-naam, Rylejew erbij gewonnen hebben, als hij +zijn vrienden had overgeleverd, hij die, van den beginne af-aan, +den dood slechts voor zich-alleen eischte, verklarende, dat de 14de +December zìjn werk, en hìj er de schepper van was!? + +Het krachtige en rustige bewustzijn, waarvan Rylejew bij zijn vonnis +blijk gaf, is reeds in zijn dichtwerk verkondigd. Door een soort +van vóórgevoel had de held zijn lot vermoed, en had hij vooràf +zijn doodszang gezongen. "Wat ons in onze droomen een besluit des +Hemels scheen te zijn, was nog niet besloten. Geduld! Dat de kolos +zijn eene fout nog op de andere stapele, dat hij te kort schiete +bij zijn wil de helft van 't heelal te versmoren! Dat hij zijn +gang ga, opgeblazen van trots, een praalvertooning te maken in de +stralen der zon... Geduld! De toorn des hemels zal hem niettemin +verpletteren... God is de vergelding-zelve! Hij staat niet toe, +dat de zonde, eenmaal gezaaid, haar oogst niet zou opleveren." + +Inmiddels openbaarde het proces, vijf maanden lang voortgezet, aan de +verschrikte gemoederen het eindeloos aantal schuldigen. De keizer had +niet het minste besef gehad van het gevaar, dat hem bedreigde. Hij +dacht, op den 14 December, dat hij alleen te doen had met enkele +aanhangers van Constantijn, en daar onthulde men hem den omvang van +een vreeselijke samenzwering, die overal haar vertakkingen had. Geen +familie van eenige beteekenis, waarvan ten minste niet een der leden +aan het komplot had deelgenomen. Om de waarheid te zeggen: Rusland +zelf, althans het denkend Rusland, had het czarendom afgezworen en +wilde anders worden. Op welken grondslag verhief zich nu de troon, dien +Nicolaas bestegen had? Zweefde hij eigenlijk niet in de lucht? Alleen +maar steunende op den onvasten eerbied der lijfeigenen, op hun hoop +vroeg of laat bescherming te vinden bij dien onbekenden god, ver weg +zetelend en die nooit bescherming verleent! + +Onder de regeering van Paul, die toch een levendig +rechtvaardigheidsgevoel bezat, waren de lijfeigenen, die zich bij hem +kwamen beklagen, er slecht aan toe; hij vond de zaak zóó gevaarlijk, +dat hij hun meesters liet waarschuwen en de ongelukkigen zelven aan +een tuchtiging overleverde. Gedurende de vijf maanden, welke het +gerechtelijk onderzoek duurde, zei men in heel Rusland, dat keizer +Nicolaas de bevrijding der lijfeigenen zou uitspreken. Zij geloofden +het zoo vast, dat zij hun pacht niet meer opbrachten. Zoodra zijn +troon bevestigd was, herstelde hij den vroegeren stand van zaken en +dwong hen met den sterken arm tot betalen. + +Wat was er geworden van de regimenten, die deel genomen hadden aan +den opstand? Hun lot is een geheim gebleven. Het eene bataillon werd +naar den Kaukasus gezonden, een ander naar Siberië. Velen in Rusland +zijn er van overtuigd, dat het meerendeel der Finsche regimenten +bedolven is in de onderaardsche kerkers van Kroonstad, in vochtige +cellen zonder licht en beneden zeepeil. Wat zulke verblijfplaatsen +moeten zijn, bij het verschrikkelijk Russisch klimaat, kan men zich +voorstellen. Die ongelukkigen--als er ten minste nog van in leven +zijn gebleven--hooren al dertig jaar lang de Oostzee boven hun hoofden +bruisen, de in vrijheid aanrollende golven en zelfs de rondzwalkende +schipbreukelingen benijdend. Denkvermogen en smartgevoel moeten--laat +ons het hopen--onder zulke omstandigheden uitgedoofd worden. + +Van de bekende families werden maar zeer weinig leden gestraft: +in 't geheel honderd twintig. Men wilde de wijde vertakking van +'t kwaad verhelen. + +Men beefde bij de gedachte, dat die tallooze benden van schuldigen +zouden weten, dat zij als zoodanig algemeen bekend waren, en dat zij +uit wanhoop zich bij de beweging hadden aangesloten. De keizer liet +een groot aantal van hen vóór zich komen, hoorde hen welwillend aan, +wilde hen voor onschuldig houden, en liet ze in die voorop gezette +meening gaan. IJdele pogingen, er was geen veiligheid of vertrouwen +meer! De vrees, eenmaal van den troon weggeslingerd, keerde tot den +troon weêr. En zij is er gebleven, en de keizer, van nature reeds +gestreng, is, uit wantrouwen, steeds hardvochtiger en onverzoenlijker +geworden. De onmogelijkheid zijn werkelijke vijanden te kennen +heeft zijn hart verbitterd, gewond, verwilderd. Daar Rusland zonder +ondergrond is, heeft het, zooveel het kon, de Russen moeten afbrengen +van hun strafmanie, welke hun tweede natuur is geworden. Alles is +schuldig: Polen, de Joden, de Katholieken, de Revolutie, Europa... Zoo +schrijdt van den 14den December tot aan ònze dagen, gestadig, steeds +heftiger, verschrikkelijker, het Russische 1793 [51] verder, dat nu +al dertig jaren lang voortduurt. + +Wat op den keizer den diepsten indruk maakte, was zijn samenkomst +met Nicolaas Bestousheff. Wij halen dit onderhoud aan uit een +zeer Russisch-gezind boek, bizonder partijdig voor den czaar. Hij +werd getroffen door de onverschrokkenheid van dezen saâmgezworene, +zijn vrijmoedigheid, de juistheid waarmeê hij alle gebreken van het +keizerrijk aantoonde. Hij zag hem recht in de oogen, en zei: + +"Als ik er zeker van was in u voortaan een trouw dienaar te +mogen aanschouwen, zou ik u vergiffenis kunnen schenken."--"Wel, +sire!" antwoordde Bestousheff, "dat is het juist waar wij ons over +beklagen, dat de keízer alles zou kunnen doen. Laat het gerecht zijn +loop volgen, en dat het lot uwer onderdanen voortaan alleen van de +wètten afhange." + +Vijf der schuldig-bevondenen van den 14den December werden veroordeeld +om te worden geradbraakt: Pestel, Rylejew, Mouravieff-Apostol, +Michaël Bestousheff en Kakhofski. + +De keizer schonk hun genade, maar droeg er toch zorg voor dat de +mindere straf, in de plaats van de radbraking, onteerender zou +zijn. Zij moesten gehàngen worden, een ongehoorde straf in Rusland. + +Alle vijf hielden zich flink. + +Hun meerendeel verlangde geen priester, zich zelven voldoende +gereinigd achtende door het martelaarschap, dat zij voor hun vaderland +ondergingen. + +Pestel verklaarde, dat hij meer dan ooit vast stond in het geloof, +neêrgelegd in zijn Russisch Recht. + +Den 25sten Juli 1826, des nachts te twee uren, werd op den muur +der vesting het strafwerktuig, een hooge groote galg, opgericht, +waaraan vijf lichamen zouden kunnen bengelen. Zooals bekend is, +heerscht er in het Russisch klimaat in Juli geen eigenlijke nacht: +de avondschemering gaat ongemerkt in den dageraad over. Men kon alles +gewaar worden. De soldaten naderden; er waren weinig toeschouwers; +het uur van de terechtstelling was niet bekend gemaakt. Heel Rusland +sliep, toen enkelen hun leven voor 't vaderland opofferden. + +Om drie uur werden de veroordeelden voorgebracht, aan wie men het +leven geschonken had: zij werden gedegradeerd, voor hun oogen werd +hun uniform verbrand. In het pak der dwangarbeiders werden zij naar +Siberië gezonden. + +Eindelijk verschenen de vijf ter dood veroordeelden, met groote kappen +op, waardoor hun geheele gelaat bedekt werd. + +Toen zij de treden van het schavot beklommen hadden en zij het koord +om hun hals hadden gekregen, zonk de vloer, waarop zij stonden, +onder hun voeten weg. Twee werden in hun val gedood. Wat de drie +anderen betreft, deze ongelukkigen vielen, terwijl de strop over +hun kappen gleed, mèt het valluik en den ladder, in het gapend gat +onder de galg. De gehangene, die aan zijn noodlot ontsnapt, moet +kwijtschelding verkrijgen, volgens tal van wetten, die al uit de +Middeleeuwen dateeren. Maar wie zou de voltrekking van het vonnis +hebben durven opschorten? De keizer was niet te Sint-Petersburg, +maar in zijn paleis van Tsarko-Selo. Vol kneuzingen, werden zij weêr +op de been gebracht. Rylejew, met vasten tred het schavot opnieuw +bestijgende, richtte op zachten toon een verwijt tot het noodlot: +"Er was bepaald, dat niets mij zou gelukken, zelfs niet de dood." Een +oogenblik later had hij opgehouden te bestaan. + +Deze groote man had, zegt men, zelf gewenscht te sterven, daar +hij voelde dat over zijn edele daad een floers was gespreid. Hij +verklaarde dit met zijn eigen woorden: "Ik heb zonder goedkeuring +van het Russische volk gehandeld." + +Dat sproot voort uit den tijd, was geen fout van den man. Dit volk, +in volle duisternis van barbaarschheid, nog minderjarig, een onnoozel +kind, was zich zijn eigen instinct niet helder bewust, en kon aan +wat het voelde of dacht geen woorden geven. Een middel om het te +raadplegen wàs er niet. + +Wil dit zeggen, dat deze nacht eeuwig moest duren? dat men dit +onvermogen, door het te eerbiedigen, voor altijd moest bestendigen? dat +men, een volk hebbende, 'twelk zich niet kon uiten, niets moest +doen om zijn tong los te maken, het eindelijk zijn eerste woord te +doen spreken? + +Het gewetensbezwaar van Rylejew is begrijpelijk, men voelt het +meê. Staande voor het feit, dat hij alleen de intelligentie, de +gedachte, het brein vertegenwoordigde van die enorme massa van vijftig +millioen menschen, die nog niet konden denken, was hij zelf getroffen +door zijn verantwoordelijkheid, en vroeg hij een oogenblik aan God of +werkelijk hij, eenvoudig man als hij was en op zich zelf staand wezen, +uitverkoren zou zijn het denkbeeld van zijn volk te verwezenlijken. + +Altijd opmerkelijk gewetensbezwaar, dat de makers van omwentelingen +zelden zal belasten en dat ons de oprechtheid van ziel van 't Russische +volk moet doen eeren. Maar, voor de praktijk gaat het te ver. + +Neen, krachtige geest, twijfel er niet aan: gij zijt op dien dag het +geweten van Rusland geweest, zijn profetisch geweten. Wat het eenmaal +zal denken, naar mate het zich tot denken zal zetten, openbaarde zich +reeds in den geest van Pestel en in het hart van Rylejew. De ziel +van Rusland, niet zooals zij zich in haar diepe vernedering te allen +tijde heeft doen kennen, maar gelijk zij zich eenmaal zal openbaren, +hebt gij verkondigd; gij hadt het rècht te handelen en te spreken in +háár naam! Waarom? Omdat gij-zelf Rusland's ziel waart. + +En wat heeft uw dood haar niet een dienst bewezen! + +Totdusver dobberde zij in heel een volk en vermocht zij niets uit +te richten. Maar vastgelegd, tot één gebracht in u, hebt gij haar +machtig gemaakt en haar kracht gegeven, onder den eenigen vorm, +welken heur kindsheid haar toelaat te begrijpen,--in de gedaante van +mànnen en martelaren,--vleeschgeworden in uw leven, verheerlijkt +in uw dood. Zoodat zij, in plaats van de twijfelachtige schimmen, +welke zij had in de heiligen van het verleden, in u de heiligen der +heiligen bezit. Zij had uw toespraken niet begrepen, maar zij begrijpt +wat van u overblijft des te beter. Gij hebt haar iets gegeven, dat +zij voor altijd op het altaar kan plaatsen. + + + + + + + +VIII. + +OVER DE VERNIETIGING VAN POLEN. + + +Op hetzelfde oogenblik, waarop de keizer, bekomen van de indrukken +van den 14den December, de lijfeigenen weêr vasthechtte aan den grond +en hun verwachtingen den bodem insloeg, gaven zij hem een bewijs van +hun moedige toewijding, daarmeê bevestigend wat de saâmgezworenen hem +hadden meêgedeeld van de bestaande misbruiken, en ze tevens met groot +gevaar voor zich zelven ontdekkend. Bij een wapenschouwing, welke +de keizer hield, treden vier boeren naar voren en verzoeken hem te +spreken. Men stoot hen terug; men beduidt hun, dat zij kunnen te kennen +geven wat zij aan den czaar te zeggen hebben; zij willen tot niemand +anders dan tot hem spreken. Toen zij toegelaten waren, wierpen zij zich +op de knieën, en zei een van hen: "Vadertje, gij wordt bestolen... Ga +maar naar Kroonstad, en ge zult zien, dat op de markt, openlijk, in de +winkels de tuigage van uw schepen, al wat tot uw marine behoort wordt +verkocht." De keizer zendt er driehonderd man heen; de bazaar (markt) +wordt omsingeld, het gestolene wordt gevonden. Een streng onderzoek +wordt ingesteld. Kort daarop gaat de scheepstimmerwerf, de bazaar, +alles in vlammen op, en het onderzoek verdwijnt tegelijk met den rook. + +De keizer kon de beteekenis der mannen van den 14den December +schatten, toen die ongekunstelde stemmen uit het volk op deze +wijs hun onthullingen ondersteunden. Zij hadden hem in hun laatste +onderhoud een wezenlijken dienst bewezen, door hem Rusland in zijn +ware gestalte te toonen, als één groote bloedende wond. Zij hadden +dezen jongen krijgsman, van aard hard en spotziek, geleerd eerbied te +hebben voor het Russische volk, een volk, waaronder mannen voorkwamen, +zoo ijverend voor wet en gerechtigheid, dat zij, zelfs in het aanzien +van den dood, van willekeurige genade niets weten wilden, en uitriepen: +"Laat de wetten haar gang gaan!" + +Pestel had een dictator gewild, om de administratie te hervormen, te +zuiveren. En de wensch van het Russische volk was daar niet ver van +af. Het verlangde een rechtvaardigen rechter, onverbiddelijk tegenover +de misdadigers. En zulk een rechter had zich te vermenigvuldigen +over 't geheele rijk. Rusland had niet alleen behoefte aan wetten, +maar aan mànnen. Er moesten, tusschen den vader en zijn kinderen, +eerlijke rechters gekozen worden, die behoorlijk bezoldigd werden, +opdat zij zich niet hoefden te laten omkoopen; er moesten strenge +voorbeelden gesteld worden bij de eerste ambtsovertredingen, en zelden, +maar met kracht, daartegen opgetreden worden; de eerlijkheid moest bij +de rechtbanken en de administratie hersteld, het zedelijk peil der +natie verhoogd worden, men moest haar helpen zich te bevrijden van +een ingekankerd bederf, haar trapsgewijze waardig maken het beheer +over zich zelve te voeren. Het eerste noodige hierbij was, dat er +aan de spits, niet een man van genie, stond, maar een met grooten +moed bezield, en groot van hart, die, juist door zijn voorbeeld, het +Russisch karakter ophief, krachtig maakte, inwijdde in het goede,--in +één woord, een heldhaftig opvoeder van het nationale geweten. + +De keizer was dit geenszins. Omgeven door menschen tegen wie hij +een gewettigd wantrouwen koesterde, trachtte hij aanvankelijk alles +zelf te doen, maar hij kon de bezwaren niet overwinnen. Hij had niet +zoozeer daden te verrichten als wel mannen te scheppen, uitvoerders +van zijn wil te kiezen en te maken. + +Evenals de meeste menschen van dit tijdvak, en verscheiden +saâmgezworenen zelfs, geloofde hij vast aan de levende kracht van +wetten. Een van hen, Tourgenieff, schijnt in zijn lofwaardig boek +de meening te zijn toegedaan, dat Rusland gered zou worden als +het deze of gene Engelsche of Fransche wet aannam. De keizer was er +eveneens van overtuigd, dat orde in het rijk zou heerschen, als men de +groote massa der Russische wetten maar ordende en bijeenbracht. Hij +vertrouwde dit reuzenwerk toe aan den wetskenner Speranski. Hierdoor +heeft hij grooter dienst bewezen aan de rechtsgeleerdheid dan aan de +wetgeving. In den oneindigen chaos van elkaar tegensprekende ukazen, +kiest de rechter welke hij wil, en de willekeur is dezelfde. + +Een strenge regeling van de rechterlijke macht diende vóór alles te +gaan. Wat het volk overal vroeg, was een rechtvaardig rechter. Het +had behoefte aan een ernstige opvoeding tot gerechtigheid. + +Helaas! het noodlot, de hartstocht hebben dit volk op den +tegengestelden weg gevoerd: een opvoeding tot ònrechtvaardigheid,--door +het tegenover een broedervolk het verderfelijkst bedrijf te doen +uitoefenen, dat van den beul. + +De keizer zòcht den juisten weg, maar hij had in zich een heimelijke +drang tot afwijking ervan. Hij hield van rechtvaardigheid, maar met +een wreed hart; hij hield ervan uit persoonlijken hoogmoed, als van +iets dat hèm toebehoorde, hij beschouwde ze als gerechtigheid van +den czaar, niet als gerechtigheid van God. + +Een steen bevond zich op zijn weg,--en hij is voor altijd uit het +spoor geraakt.--Waar gaat hij heen? Niemand weet het. + +Die steen was Polen. + +Een noodlottige steen, niet te verbrijzelen, dien men tevergééfs +zoekt fijn te stooten. Hij blijft altijd onwrikbaar. + +Het onderzoek van den 14den December had één ding ontsluierd, dat den +keizer moest verwonderen, treffen, zijn hart voor goed ontwapenen, +namelijk de zielegrootheid, welke de Polen ten toon spreidden in +hun heimelijke betrekkingen tot de Russische saamgezworenen.--Deze +laatsten openbaarden zich als Romeinen, en de Polen als ridders. Pestel +geloofde, evenals Brutus, [52] dat men den tyran moet dooden om de +tyrannie te dooden. De Polen kwamen daartegen op. Zij betoonden zich +barmhartiger voor hun vijand, dan de Russen voor hun meester. Dezen +onrechtvaardigen overweldiger, dezen meineedigen souverein, die den +draak stak met de grondwet, welke hij zelf verleend had: de Polen +drongen erop aan hem te sparen. De goede, grootmoedige kolonel +Krzyzanowski, een man met een eerlijk, menschelijk en teeder hart, +zei tot den Russischen republikein, dat hij niet had hooren zeggen, +dat de Polen ooit hun koningen hadden gedood. + +Dienzelfden kolonel heeft mevrouw Felinska later in Siberië zien +sterven. [53] + +Om den zieleadel der Polen naar waarde te schatten, moet men weten +dat niet alleen hun wetten waren verkracht, hun vergaderingen een +schijnvertooning; dat men hun de openbaarheid der beraadslagingen had +ontnomen, enz. enz.; maar dat de keizer hen persoonlijk overleverde +aan de luimen, aan de wreedheid van Constantijn. [54] Men moet weten +dat deze boosaardige woestaard, deze tijger-aap, er zijn behagen in +stelde de uitgezochtste kwellingen en straffen uit te denken. Het is +ontzettend om neêr te schrijven, maar hij had, in de onderaardsche +kerkerholen van een karmelieterklooster, tot speelbal een gevangene, +den ongelukkigen Lukasinski, tegen wien hij zich uitputte in het +verzinnen van al wat het menschelijk vernuft aan zijn slachtoffer +kan doen lijden: honger, ketenen, pijnigingen, dorst gedurende weken +achtereen (geen water, en zoute haringen als uitsluitend voedsel), +en geeselingen, telkens opnieuw toegediend, zoodra hij weêr van zijn +wonden genezen was... En dit alles met duivelsch overleg. Constantijn +was vóór alles bevreesd, dat hij hem door den dood zou ontsnappen. + +De man van ijzer en staal, die zooveel martelingen te boven kwam, was +een dapper officier van het oude leger. Hij had de laatste woorden, +den laatsten adem van Dombrowski opgevangen. Deze aanvoerder en +formeerder der beroemd geworden Poolsche legioenen, beklaagde zich +erover, toen hij in 1818 stierf, dat zijn heldhaftige kameraden +zooveel bloed vergoten hadden voor vreemde belangen, zoo weinig +ten bate van Polen-zelf. Sedert dit ernstig woord gesproken werd, +groeide een nieuw geslacht op, een nieuwe wereld van helden, van +onverschrokken samenzweerders. De eerste was Lukasinski. + +De tyran voelde bij instinct, dat deze man voor hem een schrikbeeld +was, dat in hem de ziel van Polen huisde; in hem zocht hij deze groote, +onzichtbare ziel der natie te treffen. Daar hij zijn stilzwijgen +niet kon overwinnen, wilde hij hem althans onteeren; men gaf voor +dat hij zijn medeplichtigen had verraden. Als dit waar geweest was, +zou zijn cipier in zijn woede geen toenemende barbaarschheden tegen +hem uitgedacht hebben. + +Toen in 1830 de Polen de krankzinnige grootmoedigheid aan den dag +legden Constantijn te laten ontvluchten, voerde hij geen andere +schatten meê, dan alleen dezen gevangene; goud en zilver golden +niet zooveel voor zijn onmenschelijkheid als zijn levend speelgoed; +bij zijn overijlden aftocht werd hij gevolgd door de schim van een +man, aan het affuit van een kanon meêdoogenloos vastgebonden: den +rampzaligen Lukasinski... + +Maar keeren wij terug tot de gebeurtenissen van December 1825. De +Poolsche aangeklaagden, de goede kolonel en de anderen, zouden in +hun vaderland door het opperste gerechtshof, den senaat, gevonnist +worden. Dit lichaam, waarin bijna alleen toegewijde aanhangers van +Rusland zitting hadden, scheen blindelings te moeten veroordeelen. De +keizer twijfelde er geen oogenblik aan. Maar de macht der openbare +meening was toen zoo krachtig, dat zij den senaat op haar kant +kreeg. Hij verklaarde de aangeklaagde schuldig, omdat zij het Russisch +complot niet hadden ontdekt, doch onschuldig voorzoover Polen betrof; +hij veroordeelde hen slechts tot lichte straffen. De voorzitter had den +moed aan den czaar te berichten: "Zij hebben zich slechts verbonden +voor de handhaving van hun volksbestaan; zij stelden zich op het +standpunt van het traktaat van Weenen, [55] dat dit erkend heeft. Het +opperste gerechtshof heeft hierin niets misdadigs noch strafwaardigs +kunnen zien." Welk een overmoedige daad! Men houde hierbij wel in het +oog, dat zij niet uitging van het aloude Polen met twintig millioen +zielen; maar van het nietige Polen, dat door Alexander om zoo te +zeggen, was ingekrompen tot Warschau en zijn stadsgebied. + +De ijsbeer knerste op de tanden.--En als ik spreek van den beer, +bedoel ik Rusland. De vrijspreking verontwaardigde het meerendeel +der Russen, bracht hen tot verzet. Zij vonden Polen ondankbaar; +moest het, beter behandeld dan Rusland, daar het, althans in schijn, +een grondwet had, zich niet gelukkig rekenen? Zij verweten het zijn +materiëelen voorspoed, een natuurlijke vrucht van den vrede, maar +dien zij voor het werk van den czaar hielden; ook de verfraaiïngen +van Warschau (door Poolsch geld tot stand gebracht) en vooral de +instelling der territoriale banken, welke aan de Polen een zoo +aangename gemakkelijkheid verschaffen om zich te ruïneeren. + +Toen nu de keizer de opwinding in Rusland aanzag, en dat hij zijn +volk aan zijn zijde had, kon hij zijn woede niet langer in bedwang +houden. Hij dacht niet meer aan de wetten, noch aan zijn rol van +wetgever, van Russischen Justinianus. [56] Hij gedroeg zich openlijk, +volgens zijn natuur, als een Tartaar. Hij wilde zelfs geen verlof +geven het vonnis openbaar te maken. Constantijn verlangde niets minder +dan een militaire commissie om de veroordeelden dood te schieten. Zij +werden naar Siberië gebracht. De Poolsche rechtbank en geheel Polen +werden beleedigd en met minachting behandeld. + +Intusschen begon men den keizer aan 't verstand te brengen, dat +dit kleine land op niets méér recht had dan elke andere Russische +provincie. Het bevond zich in een uitzonderingstoestand, die moest +opgeheven worden; het diende te worden gebracht onder het algemeene +centrale gezag van het rijk. De souvereinen, bewonderaars van Napoleon +(vooral van zijn fouten), achten niets hooger in hem dan zijn streven +naar centralisatie, welke hem naar dezelfde wetten volken liet besturen +met tien verschillende talen en uiteenloopende zeden: de prefectuur +van Hamburg en die van Rome. De wetgeleerde en bureaucratische geest, +die te Petersburg heerschte, dreef den keizer in beide richtingen, die +van onrechtmatige centralisatie en van plompe wetboekvervaardiging. Hij +ondernam een onzinnig, een onbegonnen werk, al zou 't hem ook het leven +kosten: de volkomen gelijkmaking van Polen met Rusland, de opslorping, +de vernietiging van het Poolsche volksbestaan. + +De verkeerde wegen, die hierbij konden worden ingeslagen, waren reeds +gebaand. Catharina, een godloochenaarster, had tot uitgangspunt +tegen Polen het godsdienstig vraagstuk gekozen. Dit is het beste +aanvalsmiddel, het krachtigste houvast. Ten eerste steunt men daarbij +op de bekrompen vroomheid en dweperij der Russen; vervolgens treft +men er Polen door op een punt, waar het de sympathieën van Europa +niet bezit. Europa is er spoedig bij, in dit geval, te gelooven, +dat het een zaak van priesters geldt, en het hult zich in een mantel +van rustige onverschilligheid. + +Wat Polen het meest geschaad heeft, zijn zijn ultra-roomsche +verdedigers, die aantoonden dat het juist gebonden was aan wat afsterft +en moet òndergaan. Italië zal overwinnen en leven, omdat het den +priester eraan gegeven heeft en met Europa meê vooruitgaat. Ierland +zinkt hoe langer zoo dieper weg, omdat het zich aan den priester blijft +vastklampen, d.w.z. zich buiten Europa plaatst: het heeft zijn leven +gezet op wat dood is. Polen is niet dood; het ligt slechts levend in +zijn graf, en zal er niet uit opstijgen zoolang het zijn innerlijke +tegenspraak niet zal begrijpen, die zijn kracht verlamt en het van de +levende wereld vervreemdt. Volk van heldhaftigen en vrijen geest, meent +het katholiek te zijn; het is 't, ja; maar niet van nature, alleen +omdat het 't wil, als verweermiddel tegen Rusland. Het katholicisme +is juist de ontkenning van de heldhaftige persoonlijkheid, welke de +karaktertrek van de Polen uitmaakt. + +De paus en de Quotidienne [57] hebben 't hun meer dan tienmaal en met +reden gezegd: "Als gij katholieken zijt, gehoorzaamt dan, onderwerpt u, +draagt het juk van Rusland." + +De Montalembert heeft in zijn warmgeschreven verdediging van Polen, +uit zijn jeugd dagteekenend (1833), een onberaden woord gebruikt, dat +keizer Nicolaas met goud zou betaald hebben. Hij vergelijkt den roem +der Polen met dien der Vendéeërs. Het was een even onnauwkeurige als +onvoorzichtige gelijkstelling. De Vendée, dat is de burgeroorlog. De +Vendée is de Franschman Frankrijk in den rug aanvallend, terwijl +heel Europa het vanvoren aantast. [58] Geen overeenkomst alzoo met de +wettige, eerlijke, heldhaftige worsteling van het ongelukkige Polen +tegen den vreemdeling, met Rusland. + +Dit rijk had, onder het bestuur van Alexander, den vader van het +Heilig Verbond, [59] die zelf aan den invloed gehoorzaamde van mevrouw +Krüdener en van de Maistre, in de hooge Poolsche geestelijkheid een der +beste werktuigen van den dompersgeest gezien. De bisdommen werden in +aantal vermeerderd, ver boven de behoeften der dungezaaide bevolking, +en buitensporig bezoldigd. Iedere bisschop kreeg een jaarwedde van +zestigduizend Poolsche guldens, één honderdachtduizend, en de primaat +hondertwintig-duizend. Wat de lagere geestelijkheid betreft, deze +werd ontzien, terwijl men de oogen sloot voor haar eisch de gewone +rechtbanken niet te hoeven erkennen. + +Hoe meer de geest van staatkundige vrijheid en het nationaliteitsgevoel +hardvochtig werden onderdrukt, zooveel te meer ontzag men den +onafhankelijksheidszin der geestelijkheid. Aan haar werd toegestaan +zelve haar eigen zaken, in overeenstemming met Rome, te regelen. Ja, +wat meer is, men had haar het ministerie der eerediensten en van +het openbaar onderwijs overgelaten, waarin de aartsbisschop-primaat +met twee bisschoppen zitting had. Het paleis van Constantijn was het +middelpunt der bijgeloovige vroomheid. Zijn gemalin was de steunpilaar +van het geestelijk genootschap Het Lam Gods. De zedelijke verstomping +van Polen scheen het gemeenschappelijk doel, waarnaar militaire +dwingelandij en godsdienstige domperij in roerende overeenstemming +streefden. + +In de groote zaak van het vonnis van het hooggerechtshof rekende +Rusland op den steun der acht bisschoppen, die er zitting in +hadden. Zij hadden zich kunnen beroepen op hun waardigheid om zich +van een oordeel te onthouden. Zij gaven niettemin hun oordeel en +verklaarden, den stortvloed der openbare meening volgend, evenals de +andere rechters, dat de aangeklaagden niet schuldig waren voorzoover +Polen betrof. + +De keizer vatte deze vrijspraak als een persoonlijke beleediging +op. Hij begon den oorlog tegen de kerk in Polen. + +De eerste daad, overigens een zeer verstandige, was een algemeene +regeling van het geheele openbaar onderwijs, om aan de katholieke +geestelijkheid allen invloed op de opvoeding te ontnemen. De tweede +daad, weer van dadelijk-aanvallend karakter, bestond hierin, dat een +geestelijk genootschap of gerechtshof werd opgericht, om de belangen +der Vereenigde Grieken (d.w.z. verbonden aan Rome) te regelen: +een genootschap overeenkomstig met dat, 'twelk, onder den keizer, +de Grieksche kerk in Rusland beheert. Het was een volk van drie +millioen zielen, totdusver aan 't gezag van den paus onderworpen, +dat de czaar zoodoende onder 't Moscovitisch kerkgezag bracht. + +Hij wilde nog verder gaan, de Poolsche geestelijkheid beletten in +briefwisseling te blijven met den paus, anders dan door bemiddeling +van de regeering. Dit werd de oorzaak, dat de geestelijkheid zich +aansloot bij de omwenteling van 1830. + +Zonderlinge samenloop van omstandigheden! Onze Juli-revolutie, [60] +in de eerste plaats begonnen tegen de priesters en de femelarij +van den koning, vond op haar weg, als nabootster, België en Polen: +priesterrevoluties! + +Wat meer dan iets anders ertoe bijgedragen heeft om den opstand der +Polen een verloren zaak te doen zijn, was vooral dat een belachelijk +generaal [61] aan 't hoofd werd geplaatst, een man van het Heilig +Hart of het Lam Gods, verdacht, onbekwaam of verraderlijk, die slechts +Rusland ontzag en alleen den Poolschen patriotten den oorlog aandeed. + +De Poolsche omwenteling, onder zulk een treurige leiding, +verontschuldigde zich als een revolutie, werd een kruistocht, en keerde +zich natuurlijk naar den kant van Rome. Zij verwachtte van den paus +zedelijken steun; zij onderstelde dat een bul het volk zou wapenen, +de landelijke bevolking in massa zou meêsleuren, den bodem zelf tot +opstand brengen. Men moet het erbarmelijk antwoord van Rome lezen, +en hoe het zich schandelijk verschuilt achter de mogendheden van +den eersten rang, die het lot van Polen zullen bepalen tot algemeene +genoegdoening van partijen! + +Genoegdoening! Er is nooit een meer wreedaardig-spottend woord +gesproken!... Het was het oogenblik waarop de keizer, ziende dat Rome +en Frankrijk Polen aan zijn lot overlieten, het besluit nam--het +te onderdrukken? neen,--het te vernietigen, te doen verdwijnen van +den aardbodem. + +Dit is de grootste misdaad, die ooit begaan is. Men wachte zich wel +naar eenigen grond voor vergelijking te zoeken. + +Men heeft het ondernomen niet alleen Polen te vermoorden, +zijn wetten, zijn godsdienst, zijn taal, zijn letterkunde, +zijn volksbeschaving,--maar ook de Polen te dooden, hen als ras +te vernietigen, de kracht der bevolking te breken, zoodat, wanneer +zij als kudde van menschelijke wezens nog bestaat, zij als Poolsche +bevolking, met levensvatbaarheid en zedelijk vermogen, verdwenen is. + +Totdusver had ik 't zelf niet willen gelooven. Ik had mij +altijd hardnekkig voorgenomen de uitdrukking: Polen te dooden, +voor niets anders dan louter grootspraak te houden, rhetorische +overdrijving. Evenwel, ik moet mij voor overwonnen verklaren. Ik heb +onder de oogen de (alsnog onvolledige) reeks van keizerlijke ukazen, +die van jaar tot jaar, op onverstoorbare wijze, het voornemen eener +stelselmatige vernietiging ten uitvoer willen brengen. + +Wat is toch de reden, dat de Polen het eenvoudig werk niet hebben +ondernomen den veelbeteekenenden tekst dier afschuwelijke wetten bijeen +te brengen en te doen drukken, om daardoor voor hun vijand het groote +grafmonument op te richten, dat hem beter zou hebben gekarakteriseerd +dan iedere schimprede? + +Een Tartaarsch veroveraar heeft er eens behagen in gevonden voor +zijn roem in de vlakte van Bagdad een pyramide op te richten van +honderdduizend doodshoofden. Hoeveel grootscher zou het gedenkteeken +zijn, dat wij voorstellen, saamgesteld uit duizenden moordende +wetten! Welk een heerlijke Doodstropee! + +Niets kan hiermeê in vergelijking komen. + +Het oude Rome meende den Joodschen naam te hebben uitgeroeid. En het +deed niets anders dan hem over de gansche aarde te verbreiden. De +verdrijving der Joden uit Spanje heeft hun vernietiging toch niet +ten gevolge gehad. + +De Conventie heeft, in een oogenblik van gevaar en woede, door heel +Europa in 't nauw gebracht, in den rug door den opstand van de Vendée +aangevallen, den eed gezworen de Vendée te zullen verdelgen. Maar +de Vendée is blijven bestaan, en is een der dichtstbevolkte streken +van Frankrijk. + +De onderneming van Lodewijk XIV om de protestanten te bekeeren of uit +te roeien biedt meer overeenkomst met de Poolsche vernietiging. Wij +vinden, als in Rusland, een reusachtig wetboek, saamgesteld uit +wetten ter verbanning en vogelvrijverklaring. Toch is het onderscheid +groot. Bij de protestanten-vervolgingen komen geen Tartaarsche razzia's +voor, als in Polen zijn gehouden, geen moordende overplaatsingen +van rassen en geslachten. Ook hebben de uitgeweken protestanten niet +alleen hun bestaan in Europa gered, maar zij hebben stand gehouden in +Frankrijk en zijn er tot voorspoed geraakt, door den geldhandel vooral: +zij leenen tegenwoordig geld aan de nakomelingen hunner vervolgers. + +Neen, niets is te vergelijken met wat in Polen geschied is, niets. Noch +wetten, noch het zwaard zouden de bovenmenschelijke verrichting eener +zoo verschrikkelijke verwoesting hebben kunnen volvoeren. Slechts +twee voorbeelden konden op den weg helpen van krachtdadiger middelen +om het doel te bereiken. + +In Ierland heeft men een volk gezien, dat door overmaat van ellende, +zonder mèrkbaar in getalsterkte te verminderen, ontaardde, wegsmolt, +geheel verdween. Er bleven nog wel menschen over, maar het ras bestond +niet meer. + +In Frankrijk, heeft men tijdens de laatste jaren van Napoleon, toen de +heele mannelijke bevolking regelmatig door den oorlog was weggevoerd, +de lichaamslengte zien inkrimpen. Nog eenige jaren zulk een systeem +volgehouden, en het ras zou verànderd zijn. Een natie die slechts +vernieuwd wordt door zwakken, zieken, verkromden, moet ten slotte +ondergaan. In getalsterkte kan zij dezelfde blijven; als macht van +eenige beteekenis zal zij weldra verdwijnen. + +Ziedaar voorbeelden, ziedaar lessen. Door deze middelen tot een +te brengen, kunnen wij iets uitrichten in de groote kunst van +den dood. Laat ons bij elkander voegen de ellende van Ierland, de +lichtingen van Napoleon, de beruchte verordeningen op de verdachten, +gevangen genomen volgens de wetten van het Schrikbewind of die van +Lodewijk XIV; vermeerderen we al deze westersche middelen met het +groote oostersche: de gewelddadige overplantingen van menschen naar +hun vijandige klimaten, en het moest wel ongelukkig treffen als het +Polonisme aan al deze vereenigde pogingen weêrstand zou bieden. + +Het Polonisme, een nieuw woord, dat niet zoozeer een ras als een +geestesrichting aanduidt. Polen is niet meer een volk in de gedachte +der verdelgers, het is een denkbeeld, het is een leelijke ziel, +het is een verbastering van het ware begrip, iets als een ketterij. + +Dit kenmerkt den strijd en voorspelt het resultaat ervan. Ja, Polen +is iets geestelijks, en het heeft niets dan een lichaam tegen zich +over. De barbaarsche, wreede kracht die het met zijn grijparmen +vasthoudt, vermag alles, behalve om een geest te worden. Zij blijft +ruwheid, stof, en wordt het hoe langer zoo meer. Om een ziel in zich te +kunnen opnemen, moest zij zelve een ziel zijn, en die is haar ontzegd. + +Maar nu moet alle dichterlijkheid aan een kant gezet worden, dient de +platte werkelijkheid, als zóódanig, dus ook platweg, gezegd te worden, +het lage met lage woorden genoemd. + +Welke macht is het, die in werkelijkheid de uitroeiïng van Polen zich +ten doel gesteld heeft? De keizer alleen? De hemel gave 't! Een ènkel +mensch put zich uit. Rusland? In geenen deele; tegenwoordig boezemt +het ternauwernood nog medelijden in. + +Neen, deze doodbrengende macht is noch een mensch, noch een heel volk; +het is de geörganiseerde verachtelijkheid, welke men bureaucratie +noemt; het is het samenstel van intriganten, vreemde parvenu's, +moeras-insekten van het Noorden, die rondom den keizer krielen +en zwermen. + +Polen is een ding, een zaak. Daarin ligt het geheim. + +Duizenden menschen, bureaucraten, politiemannen en allerlei ambtenaren, +militairen, halve-militairen (zooals er zooveel in Rusland zijn), +die allen zijn in de zaak betrokken, door winstgevende betrekkingen òf +door verbeurdverklaringen. De keizer is goed, en hij weet zijn dienaren +te beloonen. Een van hen, Adam van Wurtemberg, heeft zich door zijn +meester het huis zijner nog levende moeder doen schenken. Hij heeft +die moeder aan de deur gezet. Hij heeft het huis van zijn grootmoeder, +een ziekelijke tachtigjarige, die niet meer vervoerd kon worden, +door kogels doen doorboren. + +De prooi vermeerdert den honger, de eters vermenigvuldigen zich als +de lokspijs overvloedig is. De dood en de vernietiging, die krachten +welke men negatief waande, zijn van scheppend vermogen bevonden; zij +hebben bewezen een afgrijselijke vruchtbaarheid te bezitten, zij hebben +een geslacht gekweekt van kruipend gedierte en knagende wormen. En +Rusland wordt tegenwoordig opgegeten door dit gespuis. Onophoudelijk +krijgt het stukken van Polen te verslinden. + +Werpt u dus, wormen, hongerigen, intriganten van alle soort, werpt u +op den begeerlijken buit! De zoon van den pope, [62] die kan lezen, +schrijven en proces-verbaal opmaken, krijgt een plaats bij de +politie. De jonge man van kleinen adel, die sedert zijn schooltijd +verdorven is, hebzuchtig geworden en eergierig, tot alles bereid, zal +wel een kamertje weten te vinden in de monstergebouwen der centrale +administraties te Sint-Petersburg. Als hij laaghartig is, zal hij wel +spoedig bevorderd worden. De promotie gaat zeer snel. Verscheiden +hooge ambtenaren van het keizerrijk zijn niet ouder dan dertig +jaar. Als zij kans zien in de omgeving van den meester te komen, +als zij gelegenheid vinden de eenige zijde te vleien, waar hij vat op +zich geeft, zijn woede, dan is hun fortuin gemaakt. Aan hen de zorg +om, ter eere van zijn naam, onophoudelijk deze woede op te wekken, +bij een op zulk een noodlottige hoogte geplaatst man de duizeling te +onderhouden, het valsch poëtisch gevoel te voeden, dat gelegen is in +de inbeelding, dat men een volk heeft kunnen vernietigen. + +Zulke lieden zullen er nooit om verlegen zijn nieuwe ukazen voor te +stellen. De heftigheid van den keizer is voor hen een uitnemende bodem +ter ontginning; dag en nacht bewerken zij dien. Zij vinden er fortuin, +eereambten, hooge posten en plotselinge, onverwachte bevordering, +waardoor zij vele rangen overspringen. + +Verplaatsen wij ons naar het oogenblik van de eerste woede-uiting van +den keizer, toen hij het overwonnen Polen in zijn macht had. Een Polen, +dat ingekrompen was tot drie millioen menschen, had het gewaagd het +zwaard op te heffen tegen een Rusland van vijftig. Die onbeschaamde +Polen, een Dembinski bijvoorbeeld, hadden zoo weinig eerbied voor de +keizerlijke macht, dat zij met eenige hoopjes mannen de Russische +legers van achter en van terzij bestookten, zonder dat men ze kon +vatten. + +Maar nu hàd hij 't dan in zijn macht, dat Polen; hij bezag 't met het +oog, waarmeê de beer kijkt, die honigvreter uit de bosschen van het +Noorden, wanneer hij een bij in de holte van zijn fluweelen poot te +pakken heeft. Zal hij haar dezen of den anderen vleugel, of een van +haar pooten uittrekken? Hij wil haar niet versmoren, maar langzaam +doen omkomen. + +De eerste daad was, de gevangenen die geen Russen wilden worden, +te doen afranselen. Wij hebben al gesproken van de slachting van +Kroonstad: aan ieder man acht-duizend stokslagen! Daar men dood +gaat bij hoogstens vier-duizend, was men zoo welwillend de patiënten +te laten genezen, om de volledige strafoefening mogelijk te maken: +deze werd dus bij gedeelten toegepast. + +Zij die zich wel tot Russen lieten omdoopen, werden naar den Kaukasus +gevoerd en daar bij de voorposten geplaatst. De Tscherkessen, +voortreffelijke schutters, hadden weldra gerechtigheid aan hen +geoefend. + +De keizer werd in deze genietingen een weinig gestoord door de +zwakke, koude en laffe vertoogen van de regeeringen van Engeland en +Frankrijk. Maar hij was er volkomen van overtuigd dat het eerste rijk, +den kogel zijner nijverheid achter zich aansleepende (een gouden +kogel, maar niettemin een zwaren), niets wilde en niets zou doen; +en Louis-Philippe nog minder, die tegenover Nicolaas de nederige +houding aannam van een koning op zijn knieën. Aan beide zijden +schijnvertooningen. En een schijnvertooning was het antwoord. Hij zou +aan de overwonnelingen een nieuwe grondwet geven. Deze daad beteekende +niets anders dan de vernietiging van Polen. Zij, die haar verlangden, +hielden zich voor voldaan. + +Door de verordening van Februari 1832 werd Polen eenvoudig een +onderdeel van het Russische rijk. De Poolsche kroon kon voortaan +alleen te Moscou verkregen worden. Geen persoonlijke vrijheid meer +noch vrijheid van drukpers. Ook geen landdag meer. Rechters, die naar +willekeur konden worden afgezet. Alle posten toegankelijk voor de +Russen. Geen ministeriëele verantwoordelijkheid meer. Geen speciaal +Poolsch leger meer. De verbeurdverklaring wederom ingesteld. Verbanning +buiten Polen, d.w.z. naar Siberië, enz., enz. + +Maar welke bepalingen dit vreemde staatsstuk dan ook bevatte, het +schijnt dat de keizer verontwaardigd was een schaduw van grondwet +te moeten behouden. De provinciale staten, die hij in de plaats +stelde van den landdag, hield hij voor een buitensporige, onduldbare +toegefelijkheid. Door ze toe te staan aan Europa, wilde hij Europa +tevens trotseeren. En een maand later, in Maart, liet hij een +aanvang maken met de uitvoering van twee afschuwelijke maatregelen, +de wegvoering van geheele familiën en de oplichtingen van kinderen. + +In een enkel gouvernement, dat van Podolië, bevel tot verplaatsing +van vijf-duizend familiën (vijf-en-twintig- tot dertig-duizend +menschen) van opstandelingen, aan wie hun straf was kwijtgescholden, +of van verdachte personen; bevel ze naar de onveilige streken van +den Kaukasus te brengen, op onbebouwden grond, in een atmosfeer van +koorts, op twee pas afstands van den vijand. + +Het antwoord van den gouverneur van Podolië is merkwaardig.--Er zijn, +zegt hij, drie klassen van adelijken: de adelijke grondbezitters,--de +adelijke bedienden, landbouwers en werklui,--èn de adelijken uit +de steden, burgers, advokaten, enz. Het is noodzakelijk zich niet te +bepalen tot de eerste klasse, maar vooral uit de beide andere te nemen, +"het land van déze lieden te ontvolken." + +Dit beroep van verfoeilijke vleierij op de keizerlijke wreedaardigheid +werd volkomen begrepen. In zijn brief van 6 (18) April 1832 +antwoordt de minister van binnenlandsche zaken, dat Zijne Majesteit +de voorschriften heeft bekrachtigd, er eigenhandig aan toevoegende: +"Ze moeten niet alleen dienen voor Podolië, maar voor alle westelijke +gouvernementen. Alleen menschen, die in staat zijn te werken, mogen +gezonden worden; hun gezinnen kunnen later volgen." + +Alzoo moeten zij alleen weggaan, van de hunnen gescheiden; de vrouw +en de kinderen blijven achter om van honger in Polen te sterven, +de man vertrekt om in den Kaukasus den dood te vinden. + +Ten slotte voegt de keizer erbij, dat de adelijken van de tweede +klasse, de niet-grondbezitters, afzonderlijk zullen gehouden worden, +ingedeeld bij de Kozakken, zonder aanraking met de koloniën van hun +landgenooten. + +Dit verschrikkelijk reglement is niet een overgangsmaatregel geweest; +het diende en dient nog tot grondslag voor besluiten en daden, die +de menschheid doen sidderen. + +Voor de Fransche conscriptie, die de mannen naar het lot wegnam, +heeft men de verschrikking van de Russische lichtingen in de plaats +gesteld, waar de mannen gekozen, aangewezen worden naar de luimen +des meesters en van publieke agenten. Men oordeele of mannen, +verdacht om hun energie, van Polonisme dus, bij deze doorzichtige, +partijdige handelwijze zullen gespaard worden. Zij verdwijnen alzoo +naar den Kaukasus, en, volgens de verzekering van Paskjewitsch, +[63] keeren zij er nooit van terug. Rusland heeft dáár als 't ware +een afzichtelijke fistel gevonden, door welke het 't beste bloed van +Polen, zijn manlijkheid en zijn kracht, doet wegvloeien. Het houdt +'t land zwak, altijd ziek, als na een aderlating. + +Al de strengheid van dit stelsel is neêrgekomen op de tweede klasse, +die der adelijke boeren, een in zijn wezen militairen stand, en die +meer dan de burgers der steden, den waren derden stand van Polen +uitmaakte. Men begon met hen te verlagen tot den rang der zoogenaamd +vrije boeren van Rusland (odnod-wortzi); vervolgens vond men een middel +uit om hen viermaal voor één de bloedschatting te doen betalen. Al de +andere onderdanen van het rijk ondergaan de lichting slechts om de twee +jaren, zij echter ieder jaar. De anderen geven vijf man op de duizend, +zij tien. Zoodat de lasten, die op hen rusten vierdubbel zijn. Deze +ongelukkige klasse, uit ongeveer een millioen zielen bestaande, +zal op den duur geen weerstand kunnen bieden aan zulk een herhaalde +ontzettende aderlating. Niettemin verzekert men mij, dat dit jaar +(1851) de keizer vindt, dat de zaken te langzaam vorderen, en dat men +zint op middelen hen in massa naar de woestenijen van Zuid-Rusland +over te brengen. + +Wat aan Polen overbleef, de wet van 1832, is door den keizer-zelf +vernietigd. Hij heeft in de volgende jaren, een geheele +gedaanteverandering van het land ondernomen. Voor de verdeeling +van Polen in woiwodschappen heeft hij de Russische indeeling in +gouvernementen in de plaats gesteld, de Russische munt ingevoerd +ter vervanging van de Poolsche, het Russisch stelsel van maten en +gewichten in zwang gebracht voor het decimale en metrische systeem, +dat de Polen bezaten, den ouden Juliaanschen kalender hersteld, +met afschaffing van den wetenschappelijken Gregoriaanschen, dien +alle moderne naties volgen. Hij heeft, om de deur dicht te doen, +getracht de Poolsche taal te doen verdwijnen, door haar gebruik op te +heffen bij de administratiën; de ambtenaren, die het Russisch niet +verstonden, af te zetten, de Russische taal in de Poolsche scholen +verplichtend te stellen, aan de jeugd te verbieden haar eigen taal te +spreken!--Eenige studenten te Wilna vereenigden zich in 't geheim om +onder elkander Poolsch te spreken; betrapt, opgelicht, aan den staart +van Kozakken-paarden gebonden, werden zij voor hun leven soldaat! + +Dit is, dunkt mij, het gedrochtelijkst, het monsterachtigst-barbaarsch +en het tegennatuurlijkst ondernemen, dat zich bedenken laat. De taal, +onze dierbare moedertaal, ons allen even lief, waarvan elk woord, +elke klank ons aan het vaderland doet denken, herinnert ons alle +aandoeningen van het leven, onze wieg, al wat wij liefhadden! Haar +uit ons hart te rukken, is ons van ons-zelven los te scheuren. Het +wil mij voorkomen dat, ten opzichte van de personen die ons dierbaar +waren en die wij moesten verliezen, de klank der dagelijksche woorden +niet het minste is, wat ons in de herinnering is gegrift, ja, méér +is dan de trekken van het gelaat, meer dan hun gebaar en hun houding +en gang. Wat mij het sterkst is bijgebleven van mijn vader, met wien +ik acht-en-veertig jaren van mijn leven heb samengeleefd, is zijn +stem... Een trilling vaart door mij heen, als ik me verbeeld, dat +hij in mijn nabijheid is, mij toespreekt en tot me zegt: "Mijn zoon!" + +Zeker, heel het hart ligt in de taal: gezin, liefde, het +vaderland. Iedere krachtige natie heeft het beste van zich zelve +in haar spraak gelegd. De heldhaftige Poolsche taal, trillend van +forsche klanken, doet zelfs hem, die de beteekenis der woorden niet +kent, de majesteit van den ouden Vrijstaat voeden, en toovert voor +het ontvankelijk hart heel de glorie van zijn geschiedenis opnieuw +te voorschijn. Men hoort er de kloeke stem der helden in weêrklinken. + +Het Russisch heeft een aangenamen klank, het is een zoete, het +gehoor streelende taal; het heeft iets van de zangerige talen van +het Zuiden. Het op te dringen aan Polen, is het nationaal karakter +in een gewichtig punt veranderen, is het verzwakken en ontzenuwen. + +Ik ben overigens geneigd te gelooven, dat, wat men door dit barbaarsch +verbod vooral wilde bewerken, was Polen te beleedigen, zijn ziel +doodelijk te bedroeven, zijn hart te doorboren, waar het 't zekerst +te verwonden was en het 't meest door zou lijden. + +Het geschiedde in dien tijd dat de keizer Europa deed dreunen door de +beleedigende, verwoede rede, welke hij de overheden van Warschau in het +gelaat slingerde. Hij liet niets achterwege om den naam zich waard te +maken van een meedoogenloos man te zijn. Toen prinses Sanguszko tot hem +kwam om genade te smeeken voor haar jongen man, die naar Siberië moest, +liet de keizer zich het vonnis geven, en voegde er eigenhandig aan toe: +"te voet." + +Zulk een theatraal schrikbestuur is een echt Russisch middel. Men +heeft er zich van overtuigd door de wandaad van Kroonstad, ten +aanschouwe van heel Europa op een der drukst bezochte plaatsen +openlijk bedreven. Men heeft het ook maar al te zeer kunnen zien +dit jaar, den 20sten Juli 1851, toen het gerucht zich verbreid had, +dat enkele gevangenen zouden begenadigd worden en het viertal, ten +antwoord hierop, onmiddellijk werd ter-dood-gebracht. + +Soms heeft de Russische regeering den schijn aangenomen alsof ze er +genoegen in vond voor deze of gene harer daden zich, met bedekten spot, +te verdedigen. Bij voorbeeld, in 1842, toen ze te Rome en misschien +ook aan andere hoven liet weten, dat, zoo ze zich de bezittingen der +Poolsche kerk had toegeëigend, ze dit gedaan had om ze in het belang +dier kerk-zelve beter te beheeren; en dat, wat betreft den kinderroof, +waarvan zooveel schande werd gesproken, deze alleen uit barmhartigheid +gepleegd was. + +Uitsluitend om barmhartigheid te oefenen worden nog altijd de kinderen +der Joden gestolen. Behalve de razzia's op groote schaal, welke de +Staat houdt, rooven de Kozakken ze onophoudelijk, drijven er handel +in en verkoopen ze tegen vastgestelden prijs. + +De keizerlijke barmhartigheid houdt de Poolsche moeders steeds in +vreezen en beven. Altijd zijn zij beangst voor nieuwe slagen. + +Het was in de maand Maart van 1832, toen de keizer juist in de +hevigste bui van woede verkeerde, toen hij 't bevel gaf tot wegvoering +van zooveel gezinnen, dat hij de kinderen van mannelijk geslacht, +zwervers, weezen, èn arm, van zeven tot zestien jaar, liet vangen (dit +is het woord, waarvan zich de raad van administratie bedient). Het +bevelschrift kwam onmiddellijk van den generaal-adjudant Tolstoï. + +Paskjewitsch drukt zich in zijn reglement anders uit; met twee +letters verandert hij alles, een verandering, die hij wel niet zonder +machtiging des keizers zal aangebracht hebben: hij zegt OF en niet +en; hij zegt weezen OF arm; een wreedaardig verschil: immers sedert +was het geoorloofd kinderen, die geen weezen waren te rooven, alleen +maar als ze arme ouders hadden. + +Het gouvernement van Warschau voegde, toen het dit onmenschelijk +bevelschrift liet aanplakken, om de gisting onder het publiek te +verminderen en te verzachten, er deze, aan den tekst onbekende, +woorden aan toe: de kinderen, die geen toevluchtsoord hadden. + +In werkelijkheid stal men, over 't algemeen, niettemin de kinderen +van arme ouders, en niettegenstaande de heftige en verschrikkelijke +tegenspartelingen van die ouders. + +Het was een weerzinwekkend tafereel. Na menigen stoet van des nachts +opgelichte kinderen, liet men den 17den Mei 1832 er een over dag +vertrekken. De moeders liepen achter de karren en reten zich de +borsten stuk; verscheidene wierpen zich onder de wielen; ze werden +door stokslagen weggejaagd. Den 18den werden wederom een menigte jonge +kinderen opgelicht, die werk verrichtten of in de straten ventten. Den +19den werden parochie-scholen leeggehaald. De arme kleinen, op deze +wijs heengevoerd, stierven den heelen weg over als vliegen. Als ze +te zwak waren om den tocht voort te zetten, liet men ze aan hun lot +over. De menschen, die in de streek woonden, vonden de lijken dier +jonge slachtoffers met hun stukje brood naast zich: ze hadden niet +meer de kracht gehad het op te eten. + + + + + + + +IX. + +OVER DEN CZAAR ALS PAUS EN ALS GOD. + +KERKELIJKE VERVOLGINGEN. + + +Een zeker personnage van het antieke tooneel roept in de eerste +verwarring van zijn liefdesgeluk uit: "Ik ben God geworden!" + +De dood is als de liefde: hij windt op. De woeste vreugde, veroorzaakt +door verdelgingen op groote schaal, doet de ziel duizelen. Wie meent +een wereld te vernietigen geeft niets toe aan den Schepper. Hij zegt: +"Ik ben God geworden!" + +Meer dan God.--God schept langzaam, in de oneindige goedheid van het +goddelijk moederschap, met de omzichtigheid der natuur.--De vernieler +daarentegen is er trotsch op dat hij onverhoeds vernietigt. Wat hem +bij den dood aangenaam stemt, is de plotselinge verandering. Het zou +zijn hoogste vreugde zijn met één woord te verdelgen wat jaren van +worden gekost heeft; van een menschelijke wereld te kunnen zeggen: +"Ik ben er langs gegaan, ze bestaat niet meer." + +Te midden van de groote vernietiging van Polen heeft het hoofd van +Rusland voor het eerst zijn titels van Plaatsvervanger van God en +Emanatie (uitvloeisel) van God, welke in zijn geloofsbelijdenis staan, +in ernst opgevat. Opperhoofd en rechter van zijn priesters (naar de +bewoordingen van hun eed), is hij bij de vervolging der Katholieken en +de uitroeiïng der Joden te werk gegaan als een Russische paus. Zijn +portretten in Byzantijnschen stijl, met kwistige hand uitgedeeld, +hebben hem, met den stralenkrans van den heiligen Nicolaas om 't +hoofd, ter aanbidding voorgesteld aan de volkeren van den Donau en +van de Grieksche stammen, in het Turksche rijk wonende. + +Maar wat zou die nieuwe God verrichten? + +Hij wist het zelf niet. + +Terwijl hij in Polen den adel vogelvrij verklaarde, trad hij in Rusland +voor korten tijd als revolutionnair op, door de edelen op te roepen +tot vrijmaking der lijfeigenen, waaraan zij echter geen gevolg konden +geven zonder de afkondiging van een agrarische wet. Als hij op deze +helling was voortgegaan, zou hij een soort van Messias der lijfeigenen +geworden zijn, een barbaarsche Messias, gevaarlijk voor Europa. + +Hij heeft het niet gedurfd. En, zich plotseling naar den anderen +kant wendende, trad hij als paus en veldheer van de tegen-revolutie +op en liet hij, na het beleg van Rome (October 1849), verklaren dat +de Latijnsche kerk, vervallen en dood, niet anders doen kon dan zich +met de algemeene, de katholieke kerk van Moscou te vereenigen. + +Deze zonderlinge geestelijke vader, die bekeert door het zwaard, die +zegent met den knoet, heeft, tusschen twee stelregelen geslingerd en +daardoor des te heftiger in zijne uitingen, in het korte tijdsbestek +van twintig jaren, verbazingwekkende, ongehoorde teekenen gegeven +van zijn aanmatiging God te zijn. Noch de keizers-opperpriesters van +het oude Rome, als zij altaren voor zich zelven oprichtten, noch de +opperpriesters-koningen van het nieuwe Rome, wanneer zij den aardbol +verdeelden of aan de aarde verboden te draaien, hebben hun hoogmoed +trotscher ten toon gespreid. + +Hij heeft aan den tijd verboden de tijd te zijn, de mathematische +en astronomische wetenschappen verloochend, den ouden kalender +opgedrongen, die door de heele overige wereld was afgeschaft. Hij +heeft aan de munt verboden de waarde te hebben, die ze bezit, door te +bevelen dat drie roebels voortaan voor vijf zouden gelden. Hij heeft +aan de rede verboden de rede te zijn, en als er een wijze in Rusland +werd aangetroffen, werd hij bij de gekken opgesloten. + +Wat hem bij zulke ongeloofelijke buitensporigheden heeft aangemoedigd, +was--het mag niet verzwegen worden--dat hij alléén stond op de wereld, +daar iedere zedelijke kracht in dien tijd verslapt of buiten werking +gesteld was. + +Het pontificaat van het verleden, Rome, had afstand gedaan van zijn +gezag, sedert de paus niet anders meer durfde optreden dan als een +machteloos Italiaansch vorst. + +Het pontificaat van den tegenwoordigen tijd, Frankrijk, had zich zelf +vergeten onder zijn burgerlijk koningschap en bij zijn verafgoding +van de nijverheid, op zijn Engelsch. + +Rome is in allen geval--het moet erkend worden--niet uitsluitend ten +onder gegaan door de persoonlijke zwakheid der pausen, maar meer nog +door het logisch uitvloeisel der Katholieke leeringen. Deze hebben +geen ander doel dan gehoorzaamheid te kweeken. Rome heeft haar gestadig +onderwezen. Niet alleen heeft het in 1831, toen het zieltogende Polen +het de hand reikte, de stervende naar den czaar terug-verwezen, maar +het heeft in 1832 de Poolsche omwenteling onteerd, door aan de Polen +te gelasten hun beul te gehoorzamen. + +Rome hoopte, in ruil voor zijn lastbrief, van den czaar te verkrijgen, +dat hij een pauselijk gezant te Sint-Petersburg zou ontvangen. Maar hij +dacht er niet aan en begon onverhoeds den oorlog met den paus (1833), +door te bevelen dat de Unie-Grieken, geloovigen van de Latijnsche kerk, +zich onmiddellijk hadden te bekeeren. De wijze waarop men hierbij te +werk ging was eenvoudig. Men omsingelde een dorp, de priester werd met +den knoet behandeld en daarna weggevoerd. De pope hield de zweep in +de hand en bedreigde, sloeg zijn sidderende kudde, terwijl hij haar +onderzoekend langs ging. De weêrspannigen werden opgesloten in vol +rook staande badstoven. De genade had daar dadelijke uitwerking door +middel van bedwelming. Als dan allen het eens waren geworden, werden +ze in de kerk bijeengebracht en duwde men hun het heilig avondmaal +met geweld in den mond,--onder voortdurende bedreiging met den knoet. + +De ergste dezer dwang-bekeeringen geschiedden buiten Polen, in de +militaire koloniën, in de woestenijen van Rusland gevestigd. Daarheen +werden de weêrspannigen gebracht en er lam geslagen onder het +voorwendsel van de krijgstucht te handhaven, zonder den troost te +hebben van een godsdienstig martelaarschap, en gedood, niet als +katholieken, maar als oproerige soldaten. + +Niettemin werd de bekeering als een groote overwinning overal +rondgebazuind. Zichtbaar wonder. De kettersche geestelijkheid +vraagt, onder het storten van vreugdetranen, om hereeniging met de +kerk van Moscou. De keizer verwaardigt zich die toe te staan. Zijn +officiëel dagblad zingt in een zalvend artikel een vroom loflied: +"Gelukkige hereeniging!" roept het uit, "die zonder tranen is tot +stand gekomen! Alleen overreding, zachtheid is gebruikt!" + +Wat antwoordde de paus op dezen leugen? Hij, die zich in de +Keulsche aangelegenheid [64] zoo fier tegenover Pruisen gedroeg, +bleef in ootmoed en vreeze ten overstaan van Rusland. Binnenskamers, +in een geheime vergadering met de kardinalen, deed hij niets dan +zuchten slaken. Maar in 't openbaar ontving hij den jeugdigen zoon +des keizers. Ternauwernood dat hij 't in 1842, toen de czaar de +kerken en de geestelijke goederen zich toeëigende, waagde, altijd in +heimelijke bijeenkomst, een eerbiedige klacht te uiten, maar in die +klacht bezoedelde hij de Poolsche omwenteling opnieuw door haar een +oproer te noemen. + +Op de vreesachtige woorden van den paus, die de ronde deden in Europa, +in 't bizonder door de half-officiëele dagbladen van de Fransche +regeering, had de keizer van tevoren geantwoord door daden, die, +naar barbaren-aard, even wreed als handig waren. Om zijn christelijke +gezindheid te bewijzen, te toonen dat hij een onwankelbaar, en tevens +streng Christen was, vaardigde hij zijn ukaze uit ter uitroeiïng van +de Joden. + +"Hoe kan men nu nog twijfelen, dat de keizer een geloovig en vroom +Christen is, als men hem ziet kruisigen die den Christus gekruisigd +hebben?" + +Op deze wijze vestigde hij den roep zijner vroomheid al heel goedkoop: +in anima vili, [65] in de personen van hen, die door niemand verdedigd +werden en door niemand beklaagd. De Duitschers, die in verscheiden +steden de Joden met steenworpen vervolgden, vatten van dit tijdstip +af-aan veel achting op voor den keizer van Rusland. + +Op een goeien morgen werd de ukaze uitgevaardigd. De keizer is tot de +ontdekking gekomen (wat men te allen tijde al wist) dat de Poolsche +Joden, van elke nijverheidsonderneming buitengesloten, leven van den +handel in rariteiten en van smokkelen. Bevel ze onmiddellijk over +te plaatsen naar het hart van Rusland. Sedert den val van Jerusalem +is niemand ooit zoo wanhopig geweest. Geen uitstel. De Kozakken +komen. Daar liggen hun eigendommen op straat... "Allo, vooruit! pakt +je uit de voeten... jullie moet weg, zoo is 't bevel... Geen dag, geen +uur uitstel..." Grijsaards, vrouwen, jonge kinderen vertrekken, slepen +zich voort. De soldaat dringt van achteren aan en maakt, zoo noodig, +van zijn wapens gebruik om tot voortgang te prikkelen. Uitgeput, +verhongerd vallen de slachtoffers neêr. Zonder hulp laat men hen daar, +als honden, omkomen. De vrouw valt in zwijm en sterft; haar man moet +den weg voortzetten. + +Is dit nu genoeg? O, neen. De overlevenden bemerken alras, dat voor +hen, in hun nieuwe woonplaatsen, een verschrikkelijke vervolging +begint: de lichting der kinderen! Ze worden, op zesjarigen leeftijd, +weggevoerd, zwak en teeder als ze nog zijn, om ingelijfd te worden bij +het leger of de marine. Maar het joodsche ras is van oudsher volkomen +ongeschikt voor den militairen dienst. Al die kinderen sterven. De +Jood kan als soldaat niet leven. + +De keizer heeft goed gerekend. Deze wreede strafoefening is zeer +populair geweest. De Russische en Poolsche boeren verafschuwen de +Joden. Zij bedenken niet, dat wanneer dit ongelukkig ras gehate +ambachten en bedrijven uitoefent, geen andere aan hen worden +overgelaten. Den gelukkigen aanleg, dien in den laatsten tijd zooveel +Joden uit verschillende landen hebben bewezen, de Oostersche schoonheid +van hun ras, hun vrouwen, de mooiste van de heele wereld, àlles moet +de barbaarsche middelen ter uitroeiïng doen betreuren, welke men in +Rusland tegen hen in toepassing brengt. + +Doch de keizer is in dit opzicht zijn volk in 't gevlei gekomen. En +hij heeft opnieuw hun hart gestolen, toen hij den geheelen adel van +'t koninkrijk Polen van vijftig-duizend familiën, met één pennestreek, +terugbracht tot vijfduizend. Kort daarop slingerde hij zijn vermaard +geworden ukaze van 2 April 1842, ter vrijmaking van de Russische +lijfeigenen, de wereld in. + +De vrijmaking in naam en de voorgewende onafhankelijkheid der +lijfeigenen van de kroon had niets bizonder aanlokkelijks voor de +lijfeigenen, die den adel toebehoorden. De eersten, het is zoo, +kunnen elk bedrijf uitoefenen, waar zij behagen in scheppen; maar de +keizerlijke zaakwaarnemer zwaait een roede over hen, die veel harder +is dan van eenig ander meester. De omkoopbaarheid van dezen persoon, +dien zij onophoudelijk moeten tevreden stellen, doet hen de slavernij +betreuren. + +Wat beoogde inderdaad de keizer, toen hij door de ukaze van 1842 +de heeren aandreef om met hun boeren een overeenkomst aan te gaan, +waardoor ze zoogenaamd vrij zouden worden, d.w.z. onderworpen raken +aan de heerschappij van den keizerlijken knoet? + +Hij wilde den adel vrees aanjagen. + +De werkelijke vrijmaking kan door dezen niet geschieden, tenzij aan +de boeren, mèt de vrijheid, een groot stuk grond wordt gegeven. Wordt +dit goed bebouwd, dan zou 't hun gemaklijk zooveel opbrengen, dat +hun verlies gedekt werd. Velen denken en zeggen het, maar durven +toch niets doen. Zij beweren de eigenlijke meening van den keizer op +dit stuk te kennen. Zij verzekeren, dat hij in toorn zou ontsteken, +wanneer hij hierin gehoorzaamd werd, dat hij hen, die zijn officiëele +uitspraak als gemeend zouden opvatten, en beginnen zouden haar ten +uitvoer te brengen zeer verdacht zou vinden. Een ernstig schrijver, +Tolstoï, [66] zegt dat de boeren in sommige gewesten onderstelden +dat de vorsten en de adel in den hemel andere beschermers hadden dan +zij, een afzonderlijk God, een God van rijkdom, die hun met kwistige +hand hun bezittingen schonk. Tijdens den hongersnood in den winter +van 1845-'46 gingen de boeren van Esthland, Lijfland en Koerland in +grooten getale tot den staatsgodsdienst over, om eenige ondersteuning +te verkrijgen. Alleen verkeerden zij hierbij in de meening, dat zij, +door het geloof van den keizer te omhelzen, dus over te gaan tot den +god van den rijkdom, den eigendom zouden verkrijgen van den grond, +die door hen bebouwd werd. De keizer was wel verplicht deze al te +voorbarige bekeeringen tegen te gaan. Wij vernamen deze bizonderheden +van personen, die ze ter plaatse zelf hebben verzameld, te Riga en +te Dorpat. + +De keizer sidderde, toen hij begreep dat hij aan 't hoofd stond van +een uitgebreiden communistischen en godsdienstigen boerenopstand. + +Hij deinsde terug voor de noodzakelijke gevolgen, die zijn geestelijke +aanspraken en zijn beroep op vrijmaking schenen te hebben. Eén stap +verder, en hij zou misschien de Messias der lijfeigenen geworden +zijn. Men weet door de tallooze voorbeelden der geschiedenis van +het Oosten, hoe spoedig de vonk van dweepzucht bij de blinde massa +oplaait. Zij zou, wie haar, zelfs door moord, tegelijkertijd het +bezit van den grond en de vrijheid schonk, hebben aangebeden en door +dik en dun gevolgd zijn. + +Dus, de keizer deinsde terug. Hij wendde zich naar den adel, dien +hij totnogtoe had bedreigd. + +En sedert staan beide partijen, czaar en adel, van aangezicht tot +aangezicht tegenover elkaar, niets doende, niets durvende ondernemen, +elkaâr schrik aanjagende, als twee spinnen, die elkander beloeren +omdat ze niet weten of zij bevriend of vijandig zijn, en of bij de +bespieding de een er niet op zint de ander te verslinden. + + + + + + + +X. + +OVER DEN CZAAR ALS PAUS EN ALS GOD. + +MEN DOET HET VOORSTEL HEM TOT UNIVERSEEL PAUS TE BENOEMEN. + + +De Russische boer, die in zijn catechismus den naam van den keizer +met groote letters ziet gedrukt, evenals dien van God, terwijl die +van Jezus maar klein gedrukt is, vormt zich natuurlijk een zeer hoog +denkbeeld van de keizerlijke macht. Hij leest erin dat de keizer een +emanatie (uitvloeisel) van God is. Maar wat is een emanatie? Als hij +bij zijn priester daarnaar vraagt, of bij den keizerlijken beambte +(gewoonlijk een priesterszoon), zegt men hem dat Gods geest inderdaad +in den keizer moet zijn gevaren, omdat de geestelijke rechtbank, die +de plaats bekleedt van den patriarch, hem als hoofd en rechter van +de Kerk erkent, en omdat hij de bisschoppen kiest. Rechtstreeks aan +hem leggen de burgerlijke en militaire ambtenaren van het rijk ieder +jaar door getuigschriften de verklaring af, dat zij hun godsdienstige +plichten nauwgezet hebben vervuld. + +Groot is dan ook de verwondering van zoo'n boer, wanneer hij, naar +Sint-Petersburg of Moscou gegaan, er den keizer ziet. Wat! is dat een +emanatie? Wat! die hoogste vertegenwoordiger van den godsdienst, van +wien de bisschoppen afhankelijk zijn, is een officier in nauwsluitende +uniform en met de stramme houding, die alle andere Russische militairen +ook hebben? + +Volgens een overlevering, misschien wel weinig betrouwbaar, maar +die toch verdient dat er aandacht aan geschonken wordt, als aan elke +volksoverlevering, zou eens een soldaat, die den keizer voor de eerste +maal zag en hem den eed van trouw moest afleggen, geweigerd hebben dit +te doen, zeggende niet te kunnen gelooven, dat die militair werkelijk +de keizer was. + +De Rus heeft van nature een verheven, vriendelijken en heiligen dunk +van de macht van zijn souverein. Hij onderstelt, dat degeen die hier +op aarde de plaatsvervanger is van den Vader der wereld zelf ook een +vader is (batouska). En die vadernaam, dien hij den keizer geeft, +omvat voor hem het begrip van priester en rechter. + +Het moderne czaarschap, door Peter den Grooten en zijn opvolgers +gemodelleerd naar het Pruisische despotisme, met zijn ganschen +nasleep van soldaten en bureaucraten, beantwoordt in geenen deele +aan de aartsvaderlijke voorstelling, welke de Rus zich in zijn hart +gevormd heeft. + +Gelooft de keizer-zelf er aan te beantwoorden? Heeft hij de zekerheid, +welke deze overtuiging hem zou geven? Ik betwijfel het. Naar welk +tijdperk ik opklim tot aan Peter den Grooten toe, zijn alle reizigers +eenstemmig in de voorstelling van den czaar, wèlken zij ook bedoelen, +als van een minder majestueus vorst, dan men van zulk een machthebber +zou verwachten: een gejaagd en vreesachtig man. Deze karaktertrek +vindt men ook bij den tegenwoordigen keizer, [67] wiens hooge en +trotsche gestalte hem van zèlf majestueus zou doen zijn. Hij geeft +er zich te veel moeite voor. Zelfs in de kerk, bij een plechtige +gelegenheid: het huwelijk van zijn zoon, heeft de heer de Custine +deze gejaagdheid opgemerkt. + +Als hij voèlde op zijn wettigen grondslag, de Russische opvatting, vàst +gezeteld te zijn; als hij van zich getuigen kon, dat hij beantwoordde +aan de voorstelling van een volk uit zoo veel millioenen menschen +bestaande, dan zou hij zeker niet zoo gejaagd zijn. Wanneer de ziel +van een volk ook in het lichaam huist van één man, vindt hij daarin +een houvast en een hechtheid, die hem een rustig evenwicht schenken. + +Het gezag is vredelievend, wanneer het voelt in gemeenschap te staan +met de menschen, te worstelen in de groote samen-leving van het volk +met zijn God. Hier echter is het in beroering, omdat het alleen staat, +volslagen alleen, omdat het, bij de diepe stilzwijgendheid van het +rijk, slechts zijn eigen stem hoort, zonder te worden gewaarschuwd, +gerust gesteld door de stem van het algemeen gezond verstand. Het weet, +dat het een kracht is; maar is het wel zeker ook een recht te zijn? + +Er is geen recht in Rusland. De wet is er een onmogelijkheid. De +zestig wetsdeelen, die de keizer heeft laten bijeenbrengen, vormen +één groote bespotting. + +Alle recht berust er op dezen grondslag, die het belet een recht te +zijn: Het goede is wat overeenstemt met den wil van den meester. Het +kwaad is wat zich verzet tegen dienzelfden wil. + +Het gebouw is gevestigd op het ledig. Daar de moraal niet in de +fundamenten is gelegd, verheft de wetgeving zich, zonder steun, +als 't ware in de lucht. Van onwaarde in de basis, is zij van geen +beteekenis tot aan den top. Welke is de drager van dat onmogelijk +wetboek? De willekeur. En deze alleen wordt, in den naam van de wet, +ten uitvoer gelegd. + +Doch het is niet alleen de willekeur van den meester, welke een spel +speelt met de wetten, het is ook de willekeur van alle meesters van +minderen rang (de uitvoerders der bevelen van den souverein), ontrouwe +tusschenpersonen, die tot eigen voordeel de opperste dwingelandij +bedriegen, exploiteeren en deze trotsche macht tot een afhankelijke +maken. Zij bedreigt, zij beveelt, en zonder het te weten of 't wèl +wetend, gehoorzaamt zij meestal aan haar dienaars, menschen van het +laagst allooi. Zoodat wij, het zonderling gebouw van rechtsverkrachting +en list, dat versierd is met den naam van wetten wel beschouwende, +op de spits zelfs van deze pyramide van slavernij, een slaaf ontdekken. + +Slaaf van zijn agenten, van zijn ministers, van zijn rechters, slaaf +van hun trouweloosheid en haar ieder oogenblik voelende. + +Hierin ligt het martelaarschap van den keizer. + +Men moet er zich niet over verwonderen, wanneer hij in zijn wantrouwen +en zijn onrust telkenmale de orde, die hij gesticht heeft, zelf +verstoort, door b.v. zaken aan haar natuurlijke rechters te onttrekken, +en ze dadelijk voor de hoogere rechtbanken te doen brengen. Maar de zoo +hóóggeplaatste rechters zijn niet betrouwbaarder dan de anderen. De +keizer voelt onder zijn voeten de aarde beven van kuiperijen. Hij +is verontwaardigd. Hij roept de zaak voor zich als rechter. Hij zal +alléén oordeel vellen. Maar heeft hij den tijd, de kennis, de noodige +studie? Hij moet toch een beslissing nemen, gelooven aan zijn eigen +wijsheid, of liever aan zijn instinct, aan ingeving van den hemel, +hij moet in zich den Heiligen Geest voelen. + +Alzoo blijft deze uitgebreide komedie van wetten en rechtbanken, al die +moeite om een wereld van gerechtigheid in te richten, ijdel doen. Alles +is uitgegaan van de willekeur des keizers, alles keert terug tot de +ingeving van den keizer. Of hij wil of niet, hij moet wel paus zijn. + +Vreeselijke straf voor een zoo groote aanmatiging. Terwijl in een +wereld, waar alles natuurlijk en rechtvaardig toegaat, alles hellend +naar beneden gaat, en het recht, afwaarts stremmende als een rivier, +aan de maatschappij leven en kracht inblaast,--gaat hier alles naar +boven, komt alles op onnatuurlijke wijze aan de spits aankloppen, +aan een zwak menschelijk hoofd, waarin, naar men beweert, de wijsheid +en de geest Gods zetelen. + +De dienaren van de hoofdmacht gevoelen zich al te wel op hun +monsterachtige plaats, om niet voortdurend te wenschen, dat de keizer +alles tot zich laat opklimmen, dat hij de rechtspraak opschort en in +alles stoutweg zelf uitspraak doet uit kracht van zijn pauselijk gezag. + +Het streven van zulk een staat is klaarblijkelijk hoe langer zoo minder +een staat te worden, meer en meer een godsdienst. Alles is godsdienstig +in Rusland. Niets is wettelijk, niets is rechtvaardig. Alles is of +tracht heilig te zijn. + +Het binnenlandsch bestuur is heilig. De priesters zijn ambtenaren, +godsdienstige koningen. De kommiezen zelven zijn zonen van priesters. + +De actie naar buiten is heilig; zij bestaat voornamelijk in de +kerkelijke propaganda, welke Rusland naar alle onbeschaafde volkeren +heendrijft. Het is een soort van godsdienstige overheersching. + +Dit alles geschiedt haast zonder medeweten van Europa. Men spreekt er +bitter weinig over. Rusland heeft niet graag, dat men over hem spreekt, +zelfs niet ten goede. Zijn agenten bewerken de voornaamste organen +van de Europeesche pers en weten haar stilzwijgendheid te verkrijgen. + +Laat het heilige Rusland maar onder den grond voortkruipen. God +zal het met zijn licht wel eenmaal beschijnen, tot stichting van de +gansche wereld. + +Wat voor de vrome zielen reeds een heele troost is, is dat tegenwoordig +alle rechtschapen menschen, van Moscou tot Rome, Jezuïeten en Kozakken, +in nadere aanraking met elkaâr zijn gekomen. + +De slecht ingelichte katholieken, die, in weêrwil van den paus, +Polen zoo lang hebben verdedigd en Rusland aangeblaft, zijn tot beter +inzicht gekomen en houden hun mond. + +Toch is er één oogenblik geweest, waarop dit stomme Rusland, dat +zooveel van zwijgen houdt, zelf de stilte heeft verbroken. Zijn hart +bevrijdde zich; een overwinningskreet--weldra gesmoord--is door zijn +mond geüit. + +Het was na de Hongaarsche geschiedenis, na het beleg van Rome, toen +de Omwenteling [68] door eigen hand ten doode gewond scheen, dat de +keizer een manifest de wereld inzond, als riep hij ter kruisvaart op: +"Rusland zal zijn heilige roeping vervullen..." + +Welke roeping? Dat was nog niet duidelijk uiteengezet. Die om den paus +te doen zegevieren? Tijdens het beleg van Rome [69] bevond zich onder +de priesters-afgevaardigden, aan het hoofd van het corps diplomatique, +inderdaad de afgezant van Rusland. + +Maar de vreugde zat te diep, de hartstocht was te hevig, om zich aan +duistere woorden te houden. De keizer heeft zijn minachting voor Rome +laten uitbazuinen; later, verdronk de stad in bloed. Hij heeft, niet +zonder reden, gedacht, dat het zich na zulk een zegepraal niet weêr +zou opheffen. Op 't zelfde tijdstip, waarop hij met zooveel macht +het herstel van het wereldlijk gezag in de hand werkte, heeft hij +den geestelijken ondergang doen verkondigen. + +De wijze waarop dit geschiedde was vreemd, niet op den man af, maar +zeer duidelijk en zeer authentiek. In dit land wordt, over zulke +ernstige onderwerpen, geen woord gesproken, dat niet geoorloofd is. En +in deze zaak is het woord overgebracht door een lid van de Russische +diplomatie-zelve, een werktuig van den keizer. + +Er zijn altijd in zijn omgeving jonge mannen, vol ambitie, +voortgesproten uit de opbruischende school van de Maistre, die, +in weêrwil van de oude diplomaten, branden van verlangen om hun +stem te doen hooren en opzien te baren. Zij hebben blijkbaar hun +voordeel gedaan met een aanval van hoogmoed van hun meester om zich +een volmacht te doen geven tot een ongehoorden stap, indruischend +tegen de lijn van omzichtigheid, doodzwijgen en list, welke altijd +door Rusland gevolgd wordt. + +Een brief van den 13den October 1849, gedateerd van Sint-Petersburg, +en geteekend: Een Russisch diplomaat, verschijnt in een Revue. De +schrijver is de gezant van den keizer in Beieren. De titel: Het pausdom +en de Romeinsche kwestie, bezien van het standpunt van Sint-Petersburg. + +De mystieke en godvruchtige toon herinnert niettemin herhaaldelijk, +door hooghartige, half-ironische trekken, den meester, wiens ruwe +wenken de schrijver heeft gevolgd. Zonder het te willen, zonder er +zich misschien van bewust te zijn, slaat hij tusschenbeide een harden, +bitteren en hoogen toon aan, zooals die zou zijn van den machtigen +heer, wiens geheimschrijver hij is. + +Het artikel is vol minachting voor Frankrijk en het Westen, en vol +medelijden met Rome, maar een minachtend medelijden. "Rome, dat +de oorsprong was van het Westen, was nog zijn laatste kracht. Het +bezwijkt. Het is bewezen dat de Romeinsche kwestie onoplosbaar is, daar +Rome niet te verzoenen is met Rome en de paus en de Romeinsche staat +elkander niet meer kunnen erkennen. De paus is door God gestraft, omdat +hij is afgeweken van de Katholieke eenheid, omdat hij den christelijken +hoofdzetel heeft doen ondergaan in pauselijke en romeinsche eigenbaat." + +Maar zoo dáár dan een eind is, hier is een begin. We zouden ongelijk +hebben bang te zijn. De wereld sterft nog niet. Zij bestaat, +die katholieke eenheid, die de redding moet aanbrengen; zij is in +de Grieksche Kerk. Deze wacht tot de bewaarster der christelijke +lotgevallen in het Westen, het zieke en oud-geworden Rome, haar het +toevertrouwde heilig pand teruggeeft. + +Het is niet moeilijk de conclusie te trekken. Rome, om zijn baatzucht +veroordeeld, moet het Latijnsche pausdom met dat van den paus te Moscou +vereenigen, die klaarblijkelijk minder egoïstisch is. En, daar deze +militaire paus de beide zwaarden in zijn hand voert, het wereldlijk en +het geestelijk; daar hij, als apostelen, achtmaal honderdduizend Russen +en Kozakken te zijner beschikking heeft, zal de orde weldra hersteld +zijn zoowel in de maatschappelijke wereld, als in die van het geweten. + +Achtmaal-honderdduizend! Dat is zeker veel. Maar, afgezien van +overdrijving, ontslaat dit toch niet van gehoorzaamheid aan de logica. + +Tegen wie is die kruistocht gericht? Tegen het democratisch +individualisme, wordt beweerd. Maar wat is de czaar-zelf, en het +Russisch gouvernement? Immers het individualisme. + +En er is dit onderscheid, dat, zoo het republikeinsche ik een onrustig, +bewegelijk ik is, vol van gejaagdheid, deze onrust vruchtbaar is, +deze gejaagdheid voortbrengende kracht heeft. Zij wekt zonder ophouden +de levensvonken op. De democratie van Athene, de volksregeering van +Florence, [70] zijn de roem van de menschheid geweest. + +Het czarendom is ook een individuëel ik; maar wat voor vrucht +draagt het? Wie ziet niet in, dat Rusland daardoor uitgebluscht is, +onvruchtbaar geworden, als 't ware gestorven? Zijn rust is geen rust: +het is de droom van een levend begraven mensch. O, om alleen maar +van het geluk te spreken, zonder van den roem te gewagen, wat zou +'t meer baat hebben bij al de woelingen, welke de vrijheid meêbrengt! + +Ongeloofelijk ondernemen! Gij kunt niet eens bij u zelven den toestand +van maatschappelijke orde scheppen, die toch van ondergeschikten +aard is! En gij maakt aanspraak op de hoogere sferen van den +godsdienst! Vijanden der Wet, wilt gij hooger stijgen dan de Wet, +gij vergrijpt u aan de wereld der Genade!... Onmachtig de werken van +den mensch tot stand te brengen, noemt gij u daarom God! + +Gij stelt u in de plaats van de Kerk! Maar gij wéét niet eens wat +een Kerk is. + +O, een Kerk van de Godheid, wie geeft mij er zoo een te aanschouwen? De +Middeleeuwen hebben er een onjuist beeld van gegeven, en de Nieuwe +tijd gaat er langzaam heen. In allen gevalle zal de groote toekomstige +omwenteling, die in aantocht is, ons zeker vergunnen er den eersten +steen van te leggen, d.i. dien van Gerechtigheid. + +Een Kerk, dat wil zeggen een geest,--een geest van broederliefde. + +Een Kerk, dat wil zeggen een gemeenschap in dien geest--een wezenlijke, +diepgaande gemeenschap, in volkomen overeenstemming. + +Een Kerk, dat wil zeggen een beschaving, die deze overeenstemming en +deze liefde uitstraalt. + +Geen enkele dezer drie kenmerken van een ware Kerk kan +bij u gevonden worden. Waar is de geest? Hol en ijdel. En +de geestesovereenstemming? Valsch; gij verbiedt het volk te +onderrichten. En de beschaving?...... Men vindt op den ganschen +aardbodem geen dorheid, die te vergelijken is met die van de Grieksche +Kerk, gedurende haar bestaan van duizend jaren. + +Maar wat u een strenger verbod moet zijn den naam van Kerk te voeren, +dat is uw bloedvergieten, de schrikbarende, krankzinnige verkwisting +van menschenlevens, waaraan gij u schuldig maakt. Het zwaard, het vuur, +de knoet waren daartoe niet voldoende; gij hebt ook gebruik gemaakt +van de moordende natuurkrachten van het klimaat en van de elementen. + +Hoe kunt gij het altaar beroeren met door bloed bezoedelde handen! + +De keizer is in 't jaar 1846 te Rome geweest; hij is door den paus +goed ontvangen; hij heeft de Sint-Pieter bezocht; hij heeft gebeden +op het graf der heiligen. + +Wat zou de heilige Ambrosius [71] gedaan hebben? Zou hij niet voor de +deur gestaan hebben, om den keizer den toegang te beletten? Zou hij +niet gezegd hebben: "Vóór dezen tempel binnen te gaan, verwaardige +Uwe Majesteit zich ons zijn handen te toonen." + +"Men herinnert zich", zegt de Russische schrijver, dien ik +vroeger aanhaalde, "men herinnert zich de ontroering, welke in de +Sint-Pieter de verschijning verwekte van den orthodoxen keizer, die na +verscheiden eeuwen van afwezigheid te Rome wederkeerde. Begrijpelijke +ontroering! De neêrgeknielde keizer was niet alleen." Enz. + +Neen, zeker, hij was niet alleen. Om hem bevond zich een groot +gezelschap. Rechts de martelaren van Rusland, die van Polen ter +linkerzijde. De zielen van eenige honderd-duizenden menschen vulden +op dien dag de Kerk; zooveel duizenden, die van ellende in Siberië +omkwamen, zooveel duizenden, die doodgeranseld waren, een bevolking +van rampzalige schimmen, vooral van kinderen, Poolsche en Joodsche, +op zoo hardvochtige wijze aan hun moeders ontrukt, die den Dood +tot voedster hadden en wier jonge beenderen men langs alle wegen +aantrof...... Ja, deze alle waren dien dag ook in Sint-Pieter, en +hun stemmen stegen op tot God! + +De paus heeft deze zielen gezien noch gehoord. Van dat oogenblik +af-aan was hij geoordeeld. + +Hij heeft gezwegen. Maar Frankrijk zal niet zwijgen. Het zal in zijn +plaats spreken. Bewaakster van de Nieuwe Kerk, zal het bij den ingang +dien helschen Messias tegenhouden, die komt in den naam van God. + +Moordenaar van Gods werk, van zijn levende schepselen, wat zoekt +gij hier? + +Een nieuwe wereld is opgestaan, een van menschelijkheid en +rechtvaardigheid. Frankrijk behoedt den drempel, en gij zult +niet verder gaan. Het spreekt zijn priesterwoord: "Gij zult niet +binnentreden!" + + + + + + + +INHOUD. + + + Bladz. + + Inleidend woord van de Redactie 5 + I. Aan de Russische Officieren 7 + II. 18 + III. Geschiedenis van Katya, eene Russische Lijfeigene 26 + IV. De Minotaurus.--Over het Leger als Strafmiddel 37 + V. Siberië 47 + VI. Siberië.--De Straffen 54 + VII. Van het toenemend Schrikbewind in Rusland. + --Martelaarschap van Pestel en Rylejew 65 + VIII. Over de vernietiging van Polen 87 + IX. Over den Czaar als Paus en als God.--Kerkelijke + vervolgingen 110 + X. Over den Czaar als Paus en als God.--Men doet het + voorstel hem tot universeel Paus te benoemen 118 + + + + + + + +AANTEEKENINGEN + + +[1] Een beschrijving van de schrijnende toestanden in Rusland in de +eerste helft van de negentiende eeuw. Vertaling van Les Martyrs de +la Russie uit 1854. + +[2] 1851. + +[3] Nicolaas I, 1825 (Dec.)-1855, gekroond 22 Aug. 1826. + +[4] Het Keizerlijk huis der Romanows, dat zich steeds met Duitsche +hoven vermaagschapte. + +[5] In hoofdstuk VII worden deze beide en de opstand van 14 (26) +Dec. 1825 nader besproken. + +[6] Hij was natuurlijk een Poolsch veroordeelde, maar wat hij misdreven +(?) heeft, kon de vertaler niet uitvinden. + +[Dit was Teofil Wisniowski, prominent lid van de Poolse Democratische +Vereniging (Towarzystwo Demokratyczne Polskie), die na de opstand van +Kraków ter dood veroordeeld werd, en op 31 juli 1847 opgehangen.--J.H.] + +[7] Hier werden in 1757 de Franschen door de Pruisen, onder Frederik +den Grooten, gevoelig geslagen. + +[8] Een afgod der oude Semietische volken, aan wien menschenoffers +werden gebracht. + +[9] Van 1801-1825 was Alexander I keizer der Russen. + +[10] Lermontow en Puschkin kwamen 1841 en 1837 in een duel +om. Gribojedew werd 1829 in Perzië door een woedende volksmenigte +vermoord. + +[11] Naam van een Oostersch despoot uit de oudheid, koning van +Babylonië, regeerde 604-561 v. Chr. + +[12] Beteekent zooveel als »oudste«; het is ook de naam voor +dorpsburgemeester. + +[13] Hij was een Oostfries uit Sleeswijk, geb. 1798, gest. 1870. + +[14] 1830, in Parijs. + +[15] Een vroeger zeer beroemd Duitsch schrijver, vooral als dramatisch +auteur in geheel Europa gevierd. Geb. 1761, gest. 1819. + +[16] Stad in Siberië. + +[17] In Parijs. + +[18] Het alverslindend monster. + +[19] Een Russisch generaal, bekend uit de dagen van den Poolschen +opstand van 1830-'31. + +[20] Fransch generaal, die onder Napoleon I gediend heeft. + +[21] Dit werkje is geschreven vóór de uitbarsting van den Krimoorlog. + +[22] Overwon de Polen (1795) en streed tegen Napoleon. + +[23] Catharina II regeerde over Rusland van 1762-1796. Zij was een +flinke, maar onzedelijke vrouw. + +[24] Poolsch schrijver en patriot (geb. 1757, gest. 1841), die tegen +de Russen streed en krijgsgevangen werd gemaakt. + +[25] Het verstverwijderde gedeelte van Siberië. + +[26] Stadje in het Noordwesten van Siberië. + +[27] Een der grootste Poolsche helden uit den laatsten oorlog tegen +Rusland, welke met den val van het land eindigde (1794). + +[28] Deze was in 1767 door de Russen gevangen genomen. + +[29] Koning van Zweden, 1697-1718, voerde een aanvankelijk gelukkigen +oorlog tegen Rusland, onder Peter den Grooten, maar leed later een +gevoelige nederlaag. + +[30] Prins Troubetskoi nam deel aan de samenzwering van 1825 (zie +hoofdstuk VII). Hij werd later begenadigd. + +[31] De overwonnen Poolsche opstandelingen. + +[32] 1830. + +[33] De streken omvattend tusschen de Kaspische Zee en Tibet. + +[34] [God,] wees mij genadig. + +[35] Niet de in onze dagen zoo beroemde Leo T., maar Alexei, +gest. 1875. + +[36] Een afgodsbeeld met twee aangezichten. + +[37] Peter III was keizer in 1762, Paul van 1796-1801. Beiden werden +vermoord. + +[38] De Bartholomeüsnacht was een te Parijs in 1572 onder de +Protestanten aangericht bloedbad. De Ukraine was vroeger een deel +van het Poolsche rijk. + +[39] Voorstad van Warschau. + +[40] Den lateren keizer Alexander I. + +[41] Nicolaas I (1825-1855). + +[42] Keizerlijk paleis buiten Petersburg. + +[43] 27 Juli 1794: deze dag maakte een einde aan het Schrikbewind. + +[44] De opvolger van keizer Alexander. + +[45] Tegen Napoleon, 1814. + +[46] De schrijver vergist zich: niet Bar-sur-Aube, maar Arcis-sur-Aube +was de plaats: Maart 1814. + +[47] Dezelfde die in hoofdstuk VI is genoemd. + +[48] Grootvorst Nicolaas. + +[49] Het was bij den dood van keizer Alexander. + +[50] Ander ik. + +[51] Het Fransche schrikbewindsjaar. + +[52] Een der samenzweerders tegen Julius Caesar, die dezen in 44 +v. Chr. vermoordden. + +[53] Zie slot van hoofdstuk V. + +[54] Den reeds meermalen genoemden onderkoning van Polen, 1816-1830, +broer van de keizers Alexander I en Nicolaas I. + +[55] Na den val van Napoleon door de mogendheden gesloten, 1815, +om orde te brengen in den ontredderden toestand van Europa. + +[56] Keizer van het Oost-Romeinsche rijk (527-565), vooral beroemd +door zijn samenstelling van de Romeinsche wetten: corpus juris civilis. + +[57] Is, of was, zeker een kerkelijk blad of zoo iets. De vertaler +is er niet achter kunnen komen. + +[Een Frans monarchistisch tijdschrijft, dat verscheen tussen 1790-1792, +en opnieuw tussen 1817-1847.--J.H.] + +[58] 1792-'93. + +[59] Na den slag van Waterloo aangegaan. + +[60] Van 1830. + +[61] Chlapicki. + +[62] Priester. + +[63] Nam in 1831 Warschau in en brak daarna den Poolschen opstand. + +[64] Een strijd over gemengde huwelijken. + +[65] Op levende wezens zonder waarde. + +[66] Zie de aanteekening bij den aanvang van hoofdstuk VII. + +[67] Nicolaas I, 1825-1855. + +[68] Van 1848. + +[69] Door de Franschen, 1849. + +[70] De eerste, onder leiding van Pericles, in de 5e eeuw vóór +Christus; de andere, onder die van het geslacht der Medici's, in de +15e eeuw. + +[71] Deze weigerde aan den Romeinschen keizer Theodosius eens den +toegang tot de kerk, wegens een te Thessalonica aangericht bloedbad. + + + + + + +End of Project Gutenberg's Martelaren van Rusland, by Jules Michelet + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND *** + +***** This file should be named 33719-8.txt or 33719-8.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + https://www.gutenberg.org/3/3/7/1/33719/ + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project +Gutenberg. + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +https://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at https://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at https://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit https://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including including checks, online payments and credit card +donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + https://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/old/33719-8.zip b/old/33719-8.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..8de166b --- /dev/null +++ b/old/33719-8.zip diff --git a/old/33719-h.zip b/old/33719-h.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0c2f907 --- /dev/null +++ b/old/33719-h.zip diff --git a/old/33719-h/33719-h.htm b/old/33719-h/33719-h.htm new file mode 100644 index 0000000..5f6fa73 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/33719-h.htm @@ -0,0 +1,5523 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" +"http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> +<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source on 2010-09-13T21:25:57.576+02:00. --> +<html lang="nl-1900"> +<head> +<meta name="generator" content= +"HTML Tidy for Windows (vers 25 March 2009), see www.w3.org"> +<title>Martelaren van Rusland</title> +<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=us-ascii"> +<meta name="generator" content= +"tei2html.xsl, see http://code.google.com/p/tei2html/"> +<meta name="author" content="Jules Michelet (1798–1874)"> +<link rel="schema.DC" href= +"http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/"> +<meta name="DC.Creator" content="Jules Michelet (1798–1874)"> +<meta name="DC.Title" content="Martelaren van Rusland"> +<meta name="DC.Date" content="#####"> +<meta name="DC.Language" content="nl-1900"> +<meta name="DC.Format" content="text/html"> +<meta name="DC.Publisher" content="Project Gutenberg"> +<meta name="DC:Subject" content="Russia -- Politics and government"> +<style type="text/css"> +body +{ +font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif; +margin: 1.58em 16%; +text-align: left; +} +/***** Titlepage *****************************************************/ +.titlePage +{ +border: #DDDDDD 2px solid; +margin: 3em 0% 7em 0%; +padding: 5em 10% 6em 10%; +text-align: center; +} +.titlePage .docTitle +{ +line-height: 3.5em; +margin: 2em 0% 2em 0%; +font-weight: bold; +} +.titlePage .docTitle .mainTitle +{ +font-size: 1.8em; +} +.titlePage .docTitle .subTitle, .titlePage .docTitle .seriesTitle, .titlePage .docTitle .volumeTitle +{ +font-size: 1.44em; +} +.titlePage .byline +{ +margin: 2em 0% 2em 0%; +font-size:1.2em; +line-height:1.72em; +} +.titlePage .byline .docAuthor +{ +font-size: 1.2em; +font-weight: bold; +} +.titlePage .figure +{ +margin: 2em 0% 2em 0%; +margin-left: auto; +margin-right: auto; +} +.titlePage .docImprint +{ +margin: 4em 0% 0em 0%; +font-size: 1.2em; +line-height: 1.72em; +} +.titlePage .docImprint .docDate +{ +font-size: 1.2em; +font-weight: bold; +} +/***** End Titlepage *****/ +.transcribernote +{ +background-color:#DDE; +border:black 1px dotted; +color:#000; +font-family:sans-serif; +font-size:80%; +margin:2em 5%; +padding:1em; +} +.advertisment +{ +background-color:#FFFEE0; +border:black 1px dotted; +color:#000; +margin:2em 5%; +padding:1em; +} +.width20 +{ +width: 20%; +} +.width40 +{ +width: 40%; +} +.indextoc +{ +text-align: center; +} +.div0 +{ +padding-top: 5.6em; +} +.div1 +{ +padding-top: 4.8em; +} +.index +{ +font-size: 80%; +} +.div2 +{ +padding-top: 3.6em; +} +.div3, .div4, .div5 +{ +padding-top: 2.4em; +} +.footnotes .body, +.footnotes .div1 +{ +padding: 0; +} +.apparatusnote +{ +text-decoration: none; +} +h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, pseudoh4 +{ +clear: both; +font-style: normal; +text-transform: none; +} +h3, .pseudoh3 +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +} +h3.label +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} +h4, pseudoh4 +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +} +.alignleft +{ +text-align:left; +} +.alignright +{ +text-align:right; +} +.alignblock +{ +text-align:justify; +} +p.tb, hr.tb +{ +margin-top: 1.6em; +margin-bottom: 1.6em; +margin-left: auto; +margin-right: auto; +text-align: center; +} +p.argument, p.note, p.tocArgument +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +text-indent:0; +} +p.argument, p.tocArgument +{ +margin:1.58em 10%; +} +p.tocChapter +{ +margin:1.58em 0%; +} +p.tocSection +{ +margin:0.7em 5%; +} +p.dateline +{ +margin-top: 1.6em; +margin-bottom: 1.6em; +} +p.signed +{ +margin-top: 1.6em; +margin-left: 3.58em; +text-indent: -2em; +} +.epigraph +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +width: 60%; +margin-left: auto; +} +.epigraph span.bibl +{ +display: block; +text-align: right; +} +.trailer +{ +clear: both; +padding-top: 2.4em; +padding-bottom: 1.6em; +} +.figure +{ +margin-left: auto; +margin-right: auto; +} +.floatLeft +{ +float:left; +margin:10px 10px 10px 0; +} +.floatRight +{ +float:right; +margin:10px 0 10px 10px; +} +p.figureHead +{ +font-size:100%; +text-align:center; +} +.figAnnotation +{ +font-size:80%; +position:relative; +margin: 0 auto; /* center this */ +} +.figTopLeft, .figBottomLeft +{ +float: left; +} +.figTop, .figBottom +{ +} +.figTopRight, .figBottomRight +{ +float: right; +} +.figure p +{ +font-size:80%; +margin-top:0; +text-align:center; +} +img +{ +border-width:0; +} +p.smallprint,li.smallprint +{ +color:#666666; +font-size:80%; +} +span.parnum +{ +font-weight: bold; +} +.marginnote +{ +font-size:0.8em; +height:0; +left:1%; +line-height:1.2em; +position:absolute; +text-indent:0; +width:14%; +} +.pagenum +{ +display:inline; +font-size:70%; +font-style:normal; +margin:0; +padding:0; +position:absolute; +right:1%; +text-align:right; +} +a.noteref, a.pseudonoteref +{ +font-size: 80%; +text-decoration: none; +vertical-align: 0.25em; +} +.displayfootnote +{ +display: none; +} +div.footnotes +{ +font-size: 80%; +margin-top: 1em; +padding: 0; +} +hr.fnsep +{ +margin-left: 0; +margin-right: 0; +text-align: left; +width: 25%; +} +p.footnote +{ +margin-bottom: 0.5em; +margin-top: 0.5em; +} +p.footnote .label +{ +float:left; +width:2em; +height:12pt; +display:block; +} +/****** Tables ******/ +td.sum +{ +padding-top: 2px; border-top: solid black 1px; +} +/****** Poetry ******/ +.lgouter +{ +margin-left: auto; +margin-right: auto; +display:table; /* used to make the block shrink to the actual size */ +} +.lg +{ +text-align: left; +} +.lg h4, .lgouter h4 +{ +font-weight: normal; +} +.lg .linenum, .sp .linenum +{ +color:#777; +font-size:90%; +left: 16%; +margin:0; +position:absolute; +text-align:center; +text-indent:0; +top:auto; +width:1.75em; +} +p.line +{ +margin: 0 0% 0 0%; +} +span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */ +{ +color: white; +} +.versenum +{ +font-weight:bold; +} +/***** Drama *****/ +.speaker +{ +font-weight: bold; +margin-bottom: 0.4em; +} +.sp .line +{ +margin: 0 10%; +text-align: left; +} +/***** End Drama *****/ +/* right aligned page number in table of contents */ +.tocPagenum, .flushright +{ +position: absolute; +right: 16%; +top: auto; +} +span.corr +{ +border-bottom:1px dotted red; +} +span.abbr +{ +border-bottom:1px dotted gray; +} +span.measure +{ +border-bottom:1px dotted green; +} +/****** Font Styles and Colors *****/ +.ex +{ +letter-spacing: 0.2em; +} +.sc +{ +font-variant: small-caps; +} +.uc +{ +text-transform: uppercase; +} +/* overline is actually a bit too high; overtilde is approximated with overline */ +.overline, .overtilde +{ +text-decoration: overline; +} +.rm +{ +font-style: normal; +} +.red +{ +color: red; +} +/***** End Font Styles and Colors *****/ +hr +{ +clear:both; +height:1px; +margin-left:auto; +margin-right:auto; +margin-top:1em; +text-align:center; +width:45%; +} +.aligncenter, div.figure +{ +text-align:center; +} +h1, h2 +{ +font-size:1.44em; +line-height:1.5em; +} +h1.label, h2.label +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} +h5, h6 +{ +font-size:1em; +font-style:italic; +line-height:1em; +} +p +{ +text-indent:0; +} +p.firstlinecaps:first-line +{ +text-transform: uppercase; +} +p.dropcap:first-letter +{ +float: left; +clear: left; +margin: 0em 0.05em 0 0; +padding: 0px; +line-height: 0.8em; +font-size: 420%; +vertical-align:super; +} +.lg +{ +padding: .5em 0% .5em 0%; +} +p.quote,div.blockquote, div.argument +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +margin:1.58em 5%; +} +.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden +{ +text-decoration:none; +} +ul { list-style-type: none; } +.castlist, .castitem { list-style-type: none; } +/***** External Links *****/ +.pglink +{ +background: url(images/book.png) center right no-repeat; +padding-right: 18px; +} +.catlink +{ +background: url(images/card.png) center right no-repeat; +padding-right: 17px; +} +.exlink +{ +background: url(images/external.png) center right no-repeat; +padding-right: 13px; +} +.pglink:hover +{ +background-color: #DCFFDC; +} +.catlink:hover +{ +background-color: #FFFFDC; +} +.exlink:hover +{ +background-color: #FFDCDC; +} +body +{ +background: #FFFFFF; +font-family: "Times New Roman", Times, serif; +} +body, a.hidden +{ +color: black; +} +.titlePage +{ +color: #001FA4; +font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} +h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, .pseudoh4 +{ +color: #001FA4; +font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} +p.byline +{ +font-style: italic; +margin-bottom: 2em; +} +.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, .marginnote, p.legend, .versenum, .stage +{ +color: #001FA4; +} +.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a +{ +color: #AAAAAA; +} +a.hidden:hover, a.noteref:hover +{ +color: red; +} +p.dropcap:first-letter +{ +color: #001FA4; +font-weight: bold; +} +sub, sup +{ +line-height: 0; +} +.pagenum, .linenum +{ +speak: none; +} +</style> + +<style type="text/css"> +.xd20e76width +{ +width:496px; +} +.xd20e82 +{ +text-align:center; +} +.xd20e87width +{ +width:474px; +} +.xd20e160 +{ +background: url(images/initial-a.png) no-repeat top left; +} +.xd20e160init +{ +float: left; +width: 120px; +height: 120px; +background: url(images/initial-a.png) no-repeat; +text-align: right; +color: white; +font-size: 1px; +} +.xd20e366width +{ +width:183px; +} +.xd20e451width +{ +width:106px; +} +.xd20e599width +{ +width:148px; +} +.xd20e740width +{ +width:156px; +} +.xd20e866width +{ +width:154px; +} +.xd20e1008width +{ +width:91px; +} +.xd20e1343width +{ +width:149px; +} +.xd20e1770width +{ +width:183px; +} +.xd20e1901width +{ +width:148px; +} +.xd20e2142width +{ +width:105px; +} +.xd20e2494width +{ +width:183px; +} +.xd20e2500width +{ +width:720px; +} +.xd20e2507width +{ +width:487px; +} +</style> +</head> +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Martelaren van Rusland, by Jules Michelet + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Martelaren van Rusland + +Author: Jules Michelet + +Translator: S.J. Bouberg Wilson + +Release Date: September 13, 2010 [EBook #33719] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ASCII + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND *** + + + + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project +Gutenberg. + + + + + + +</pre> + +<div class="front"> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar"></p> +<div class="figure xd20e76width"><img src="images/cover.jpg" alt= +"Oorspronkelijke voorkant." width="496" height="720"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e80" href="#xd20e80" name= +"xd20e80">1</a>]</span></p> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar xd20e82">Martelaren van Rusland <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e84" href="#xd20e84" name= +"xd20e84">3</a>]</span></p> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar"></p> +<div class="figure xd20e87width"><img src="images/titlepage.jpg" alt= +"Oorspronkelijke titelpagina." width="474" height="720"></div> +</div> +<div class="titlePage"> +<div class="docTitle"> +<div class="seriesTitle">Wereld Bibliotheek</div> +</div> +<div class="byline">Onder leiding van L. Simons</div> +<div class="docTitle"> +<div class="mainTitle">Martelaren van Rusland</div> +</div> +<div class="byline">door<br> +<span class="docAuthor">Jules Michelet</span><br> +vertaald en van korte aanteekeningen voorzien door<br> +<span class="docAuthor">S. J. Bouberg Wilson</span></div> +<div class="docImprint">Uitgegeven voor de M<sup>ij</sup> voor Goede en +Goedkoope Lectuur door<br> +G. Schreuders Amsterdam</div> +</div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e119" href="#xd20e119" name= +"xd20e119">5</a>]</span></p> +<div id="inleidendwoord" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">Inleidend Woord.</h2> +<p class="firstpar"><i>Jules Michelet’s “<span lang= +"fr">Les Martyrs de la Russie</span>” is een halve eeuw oud. Het +verscheen in 1854, toen Russische toestanden de verontwaardiging van +geheel Europa gaande maakten.</i></p> +<p><i>Dat we het nu (en voor het eerst) in het Nederlandsch geven, +vindt ten deele zijn verklaring in het feit, dat het, hoewel zoo oud, +niets verouderd blijkt. Michelet, de groote liberale Fransche +geschiedschrijver van het midden der negentiende eeuw, heeft in dit +werkje den geest van het Russische volk, van overheid en onderdrukten, +met groote scherpte geschetst. Zijn boekje was een revolutionnair +pamflet, bestemd om de Russische officieren te winnen voor de +vrijheidszaak, en dat merken we ook aan de bloemrijkheid en de +rethorika van zijn stijl, aan het veelvuldige gebruik van de +“phrase”. Voor ons, menschen van 1905, heeft het vooral +bizondere waarde, omdat het ons zoo volkomen doordringt van de +voorgeschiedenis der nu wordende revolutie. In dit pamflet van 50 jaar +geleden worden toch de onderdrukking in Rusland, het ruw <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e133" href="#xd20e133" name= +"xd20e133">6</a>]</span>geweld en de gemeenheid der autocratie al als +onhoudbaar voorgesteld. <span class="corr" id="xd20e135" title= +"Bron: Sintsdien">Sindsdien</span> is de afschaffing der lijfeigenschap +gebeurd, doch de tyrannie is er weinig door verzacht of verzwakt. En +het onhoudbare heeft zich nog een halve eeuw staande gehouden. Hoe dit +kon, verklaart dit boekje eveneens: door de lijdzaamheid van het +Russische volk.</i></p> +<p><i>Nog een enkel woord over den Franschen schrijver zelf. Hij was +geboren in 1798 en stierf in 1874. In dien levenstijd heeft hij +ontzaglijk weten te werken. Als geschiedschrijver gaf hij voornamelijk: +Beknopt Overzicht der Nieuwe Geschiedenis (1827), Romeinsche +Geschiedenis (1839), Geschiedenis van Frankrijk (1833–1844 en +1855–1867: in zeventien deelen), Geschiedenis der Revolutie +(1847–1853: in zeven deelen) en Geschiedenis van de XIXe eeuw (na +zijn dood verschenen).</i></p> +<p><i>Zijn stijl, zijn levendige voorstelling hebben hem veel +bewonderaars verzekerd. Zijn kenschets en geschiedenis van Jeanne +d’Arc, de Maagd van Orleans, uit zijn “Geschiedenis van +Frankrijk”, is een fijngevoeld begrijpen van een katholieke +dweepster door een liberaal denker. Wij stellen ons voor, fragmenten +uit zijn werken in onze Bibliotheek op te nemen, zooals ook enkele +zijner natuur-beschrijvingen op het lijstje staan, dat we van den heer +Thijsse ontvingen.</i></p> +<p class="signed"><i>Redactie Wereld-Bibliotheek.</i> <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e151" href="#xd20e151" name= +"xd20e151">7</a>]</span></p> +</div> +</div> +<div class="body"> +<div id="ch1" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">Aan de Russische officieren.</h2> +<p class="firstpar opener"><span class="ex">Mijne Heeren,</span></p> +<p class="xd20e160"><span class="xd20e160init">A</span>lweêr +menschenlevens ten offer gevallen. Gisteren, 20 Juli,<a class="noteref" +id="xd20e162src" href="#xd20e162" name="xd20e162src">1</a> zijn te +Warschau, tot ieders ontzetting, zonder reden of voorwendsel, vier +gevangenen onverwacht uit hun kerker te voorschijn gehaald, voor uwe +militaire rechtbanken gevoerd, veroordeeld en door stokslagen +doodgeranseld.</p> +<p>Geen enkel te voren gesmeed komplot verklaart deze wreede +strafoefening. Het waren gevangenen, die reeds lang, om staatkundige +reden opgesloten zaten. Hun bloedverwanten meenden, dat de komst van +den keizer,<a class="noteref" id="xd20e167src" href="#xd20e167" name= +"xd20e167src">2</a> de aanstaande viering van den vijf-en-twintigsten +jaardag zijner troonsbeklimming, hen genade zou doen krijgen.</p> +<p>Nu, begenadigd zijn ze!</p> +<p>Zijt gij het wel, mijne heeren, gij, vervuld van den geest van +Frankrijk, door dezen en zijn denkbeelden gevoed: gij, meer Franschen +dan Russen, die tot zulke barbaarsche, zulke vernederende straffen +bevel kunt geven?</p> +<p>Ons is de geweldige angst niet onbekend gebleven, die u terneder +drukt. Een ijzeren vuist dwingt u tot <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e176" href="#xd20e176" name="xd20e176">8</a>]</span>zulke +afschuwelijke vonnissen, en doet ze u onderteekenen. Meer dan +één onder u zou zeker zijn degen stuk breken, als hij +daardoor slechts zijn leven op ’t spel zette.</p> +<p>Wij kennen u, wij weten dat, als ge onttrokken zijt aan ieders +blikken, gij het waagt menschelijk te zijn. Ik zou kunnen zeggen +wáár en in welk opzicht; maar ik zal u niet verraden. Het +is waarschijnlijk, dat ge op den 20sten Juli het aantal slachtoffers, +dat men u vroeg, hebt beperkt. Van de vier-en-dertig, die ge moest +oordeelen, zullen dertig in ’t leven blijven: zij gaan naar +Siberië!</p> +<p>Welke misdaad hebben die Polen bedreven?</p> +<p>Dat zij juist zoo denken als gij.</p> +<p>Wie verafschuwt, vervloekt méér dan gij het +barbaarsche bewind van de bastaard-Duitschers,<a class="noteref" id= +"xd20e186src" href="#xd20e186" name="xd20e186src">3</a> die +Rusland’s ondergang bewerken? Wat zou men bij de meesten uwer +vinden, mijne heeren, wanneer uw hart werd blootgelegd? Immers de +revolutie, het geloof aan den 14den December, het niet-uitteblusschen +vuur van Pestel en Rylejew?<a class="noteref" id="xd20e189src" href= +"#xd20e189" name="xd20e189src">4</a> Droevig noodlot, door heel Europa +heen te moeten trekken, en de deelgenooten uwer denkbeelden, de +martelaren van uw overtuiging te bestrijden of te +veroordeelen—hen, wier dood gij benijdt!</p> +<p>Gij hebt de Hongaren bewonderd, wier opstand slechts door de +Russische tusschenkomst van 1849 gebroken werd. De straffen, die +volgden, de afgrijselijke beleedigingen, welke heldhaftige vrouwen +hebben moeten verduren, gij voelt ze na, evenals wij.</p> +<p>Gij hebt de helden van de Poolsche omwenteling bewonderd, die het in +1837 waagden, door een daad van ongeloofelijke stoutmoedigheid, hun +Siberisch verbanningsoord te wapen te brengen: gij waart nog +méér <span class="pagenum">[<a id="xd20e200" href= +"#xd20e200" name="xd20e200">9</a>]</span>lijk dan zij, den dag toen zij +onder de stokslagen neêrvielen van uw soldaten, zelven in tranen +en vol wanhoop.</p> +<p>Uw hart moet als door een dolk doorboord zijn geworden, toen +Wisniowski,<a class="noteref" id="xd20e204src" href="#xd20e204" name= +"xd20e204src">5</a> in 1847, van de galg af, dit verheven woord +verkondigde: “Hebt elkander lief en vergeeft.”</p> +<p>Diegenen onder u, die in 1831 dienden, zullen altijd voor oogen en +in ’t hart houden een droevig beeld, dat hun steeds zuchten en +nachtwaken zal kosten. Zij herinneren zich Kroonstad, het plechtig +martelaarschap van het Poolsche leger in die drukbezochte haven, ten +aanzien van de verontwaardigde zeelieden van de heele wereld. +Verscheiden honderdtallen van dapperen, krijgsgevangenen, en wel bij +capitulatie, weigerden hun vaderland af te zweren en Russen te worden. +Geslagen, genezen, opnieuw geslagen toen hun wonden zich sloten, +volhardden zij als onverwinlijken, totdat de karren hen wegvoerden, aan +flarden geranseld, vormelooze, afzichtelijke massa’s vleesch, +waaraan niets meer den mensch deed herkennen.</p> +<p>Welke zijn uw ongeopenbaarde gevoelens bij dergelijke +verschrikkelijke beproevingen? Ze zijn voor ons geen geheim.</p> +<p>Het zij mij vergund een feit te noemen:</p> +<p>In een oorlog van jongen datum werd een uwer jeugdige officieren, +bij zijn komst in een stad van het overweldigd land, ingekwartierd bij +een dame uit de groote wereld, die, vol van wrok tegen de Russen en +Rusland, hem door haar bedienden liet ontvangen en weigerde hem te +zien. Niet dan met groote moeite slaagde hij erin tot haar door te +dringen en sprak hij aanvankelijk op hoogen toon. Zij, onwrikbaar, +heldhaftig, antwoordde zooals het Vaderland-zelf den vijand zou te +woord gestaan hebben... Het hart van den jongen man verdroeg dit niet, +en, van bewondering aangegrepen, <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e221" href="#xd20e221" name="xd20e221">10</a>]</span>zich aan haar +voeten werpende, zei hij onder tranen: “Mevrouw, wij zijn +ongelukkiger dan u...; van mijn geheele familie ben ik +alléén over; ze zijn allen in Siberië.”</p> +<p>Dus, gij treedt naar voren, zwijgend, bleek, den degen in de hand, +om, tegen uw overtuiging in, het vonnis uit te voeren, dat een vijandig +noodlot heeft geveld. Gij treedt naar voren, met gebogen hoofd, zonder +achter u noch vóór u uit te zien.</p> +<p>Achter u ligt Siberië, bevolkt door den Russischen adel, en de +Kaukasus, of de algemeene slachtplaats, waar men u laat ombrengen. +Niettemin gaat gij voorwaarts.—Achter u is de revolutie, +waarmeê ge sympathiseert, Frankrijk en de Fransche +gedachte-wereld, uw geheele <span class="ex">zijn</span> +vertegenwoordigend. En niettemin gaat gij voorwaarts.</p> +<p>Hebt medelijden met u-zelf... Welk gevaar loopt gij ten slotte, +tenzij te sterven?</p> +<p>Maar sterft ge dan niet reeds? Is uw leven niet de dood?</p> +<p>Velen, in dezen droevigen toestand, trachten zich zelven te +bedriegen. Zij doen zich geweld aan om volijverig te zijn voor de +grootheid van Rusland.</p> +<p>Laat ons onderscheiden, mijne heeren. Dit woord heeft twee zeer +verschillende beteekenissen: het rijk en het volk. Welnu, het rijk +heeft geen stap gedaan—ik maak mij sterk het te +bewijzen—die niet tevens een schrede was naar de vernietiging van +uw nationalen geest, de uitwissching van het Slavisch karakter, dat u +kenmerkt. De eenige goede omschrijving van de schrikkelijke regeering, +waaronder gij gebukt gaat, is: <span class="ex">de ondergang van +Rusland</span>.</p> +<p>Anderen, die zich zelven niet wat trachten wijs te maken, sluiten de +oogen, geven zich over aan het noodlot; zij zetten zich neêr, +enkel in twijfel gevangen; nemen plaats boven den afgrond: “Wie +weet waar de oorzaak schuilt?” zeggen zij. “Wij zijn +verdorven, dat is zoo. Maar het Westen is ’t niet minder... Laat +ons genieten, en dan sterven.” <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e244" href="#xd20e244" name="xd20e244">11</a>]</span></p> +<p>Ja, de Westersche wereld is verdorven, doch in de opperste lagen, de +eenige die ge kent, veel meer dan in de onderste. Frankrijk bezit +bovendien dit vóórdeel, dat het, meer of minder +verdorven, steeds in zich zelf het vermogen behoudt tot zedelijke +vernieuwing door de kracht der denkbeelden. Frankrijk leeft van den +geest, en het vindt daarin een onuitputtelijke opwekking, kracht tot +ommekeer en wedergeboorte. Zijn aanvallen van zwakte zijn niet gering. +De wereld roept dan uit: “Het is dood.” Men riep ’t +bij Rosbach.<a class="noteref" id="xd20e247src" href="#xd20e247" name= +"xd20e247src">6</a> En toch hernam het, juist door deze nederlaag en +opgewekt door een flauwen lichtstraal, zijn vorige kracht en gloed, +bemoedigde hen, die vreesden dat zijn levenszon uitgedoofd was, en, +door zijn geest een herschepping ondergaande, werd het ’t licht +der wereld.</p> +<p>Dit herscheppingsvermogen, het ligt in de gedachte die zich telkens +hernieuwt. Wat zou er van een volk worden, dat, na zijn +oorspronkelijkheid ingeboet te hebben, afgehouden werd van den omgang +met elk ander, aan zich zelf overgelaten, buiten het verkeer met +menschen gesloten, als men de vrije toestrooming van versche lucht +tegenhield?</p> +<p>Dit is het geval met het Russische volk.</p> +<p>Zijn leven lag in de gemeenschap, een kleine patriarchale +maatschappij, die den grond onder haar leden verdeelt en er hun de +afwisselende bebouwing van overlaat. Een machtige onderlinge band. +Tegenwoordig is de bewoner losgerukt van den bodem en van de +gemeenschap. Vroeger bezitter van dien grond; sedert, gedurende twee +eeuwen, als lijfeigene eraan vastgehecht, troostte hij zich met de +voorstelling, dat het juist andersom was.—Het is nu zoover +gekomen, dat hij er niets meer van is dan een verplaatsbaar aanhangsel, +een stuk gereedschap, dat men aan de mijnen, aan de fabrieken +verkoopt.</p> +<p>Een aandoenlijke toestand, die tot tranen toe ontroert. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e258" href="#xd20e258" name= +"xd20e258">12</a>]</span>Deze tot de lijfeigenschap gedoemde bevolking +had zich met het hart erop toegelegd haar in overeenstemming te brengen +met de natuurlijke menschelijke gevoelens; de lijfeigene noemde zijn +meester <span class="ex">vader</span>. Hij was het kind van zijn heer, +en de heer de zoon van den czaar. Heel deze wereld had zich +vereenzelvigd met het denkbeeld van <span class="ex">vaderschap</span>. +Daarin zat het geloof en het gansche hart van den Rus... En gij hebt +dat hart gebroken!</p> +<p>Den lijfeigene aan uw agenten overleverende, die hem tot wanhoop +brengen, hebt gij de keizerlijke politie tegen zijn oproerigheden +moeten te hulp roepen, haar verbreiding moeten aanvragen over het +geheele rijk, in ieder dorp den bleeken, kwaadwilligen man doen komen, +die den boer bedreigt en den meester verraadt. Vroeger ongetwijfeld +zeer afhankelijk in uw verhouding tot den czaar, hadt ge ten minste dit +geluk, dat de punten van aanraking zeldzaam waren; oppermachtig thuis, +van het oogenblik af dat de winter alle gemeenschapsmiddelen verbrak, +hield de dwangheerschappij voor u op. Acht maanden per jaar waart gij +koningen. Met den herfst sloot gij uw deur, en niemand kwam u +verontrusten. Tegenwoordig ontmoet ge op uw goederen overal den +onheilspellenden man, met het gluipend, ter-zij-uitziend oog, door wien +de czaar van Sint-Petersburg uit u aanziet.</p> +<p>Een mijner vrienden bevond zich eens in een Russisch paleis, in het +hart van ’t rijk, ver van alle wegen verwijderd, en nam deel aan +een grooten maaltijd, welken de vrouw des huizes gaf aan den talrijken +adel uit de buurt. De eetzaal zag op een uitgestrekt park uit, waarvan +de voornaamste laan vlak naar het midden venster voerde en de plaats, +welke de dame aan tafel innam. Plotseling houdt zij op te spreken, +blijft roerloos zitten, de oogen naar buiten gericht... daarop +verbleekt zij; ziet als een doode, siddert... zij klappertandt... Zij +is op het punt in onmacht te vallen. Een militair-uitziend persoon +treedt de zaal binnen; het was de generaal der keizerlijke gendarmerie, +dien ze had <span class="pagenum">[<a id="xd20e270" href="#xd20e270" +name="xd20e270">13</a>]</span>zien aankomen. Ze dacht niet anders of ze +was verloren. Gelukkig stelt hij haar gerust. Een ongeval, hem met zijn +rijtuig overkomen, had hem opgehouden, en hij had daarom een anderen +weg ingeslagen, om haar een bezoek te brengen.</p> +<p>Zoo leeft gij nu. Gedwongen te kiezen tusschen twee verschrikkingen, +van onderen de muiters vreezende, van boven den verpletterenden afgod, +die iederen dag zwaarder drukt, zoekt gij uw toevlucht onder de +bescherming van den laatste. Gij vlucht, waarheen? Ongelukkigen! Naar +het bloedig altaar van Moloch.<a class="noteref" id="xd20e274src" href= +"#xd20e274" name="xd20e274src">7</a></p> +<p>Wat déze verschrikkelijke god verslindt, zijn echter niet +alleen menschen; het is ook het talent, de innerlijke kracht, de +levensvatbaarheid van Rusland.</p> +<p>Van 1812 tot 1825 hebt gij een proef genomen op de nationale +veerkracht. Het zachtzinnige vaderschap van Alexander<a class="noteref" +id="xd20e282src" href="#xd20e282" name="xd20e282src">8</a> werd de +vertrouwde van uwe menschlievendheid. De gebeurtenis van den 14en +December verschrikte, beklemde de harten, drong ze weêr terug +naar de eigenbaat.</p> +<p>De letterkundige werkzaamheid duurde nog voort, bij gebreke van die +van den staat; zelfs in dezen onschuldigen kring werd het Russische +zieleleven vervolgd, de poëzie gedood mèt de dichters... +Lermontow gedood. Gribojedew gedood. Puschkin gedood. En welk een +tragische dood!<a class="noteref" id="xd20e287src" href="#xd20e287" +name="xd20e287src">9</a></p> +<p>Kort na 1840 eindigt uw letterkunde. Diep stilzwijgen, gij laat u +niet meer hooren. Gelooft gij, dat men u kwijtschelding geeft? Neen, +een nieuw jachtveld voor vervolgingen wordt geopend, uitgestrekter, +verschrikkelijker. Het despotisme, tot dusver uitwendig, +materiëel, <span class="pagenum">[<a id="xd20e292" href= +"#xd20e292" name="xd20e292">14</a>]</span>wil nu tot de zielen +doordringen, en maakt zich ongerust over het geloof.</p> +<p>“Gij gehoorzaamt; goed. Als Polen en als Rusland zijt gij +gebroken; best... Toch ontbreekt er iets, zonder ’twelk de rest +mij niets waard is: gij moet mij erkennen als richtsnoer van uw denken, +als beslisser in uw geloofszaken; in mij moet gij vereeren de +vereeniging der twee machten, zonder welke niets bestaat. Als beide mij +toebehooren, ben ik een gehéél, ben ik God.”</p> +<p>Zoo spreekt Nebukadnezar;<a class="noteref" id="xd20e298src" href= +"#xd20e298" name="xd20e298src">10</a> hij heeft het doen verkondigen +door een van zijn slaven (Januari 1850); hij heeft verklaard, dat Rome +uitgediend had, dat de Latijnsche kerk vereenigd moest worden met de +Grieksche, de eenig katholieke, d.i. de algemeene, en dat de Czaar de +Opperpriester van de geheele wereld was.</p> +<p>Grootvorst Michaël had het reeds gezegd, twintig jaar vroeger, +bij gelegenheid van een bezoek aan de Sint-Pieter te Rome, toen de paus +juist den kerkdienst waarnam: “Dit is alles wel mooi, wel +verheven; maar wat zal het schoon zijn als wij hier eens den dienst +verrichten!”</p> +<p>De keizer heeft meer gedaan, dan een woord te spreken. Sedert 1833 +heeft hij gehandeld als paus, door de wreede vervolging der Uniaten +(Grieken, vereenigd met Latijnen). Polen, staatkundig reeds +verpletterd, heeft ook nog de slachtoffers geleverd voor deze +verschrikkelijke godsdienstige strafoefening.</p> +<p>Wat wil de nieuwe God anders doen, dan Rusland mishandelen en de +aanhangers der tallooze secten, die er zich, totdusver onder de +bescherming der heeren, verborgen? Reeds deze ongelukkigen alleen +verschaffen, gemiddeld per jaar, vijfhonderd ballingen aan +Siberië.</p> +<p>Zóó slaat deze macht met den dood, verbrijzelt, +verslindt. Als zij niets had om tusschen haar moordende <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e309" href="#xd20e309" name= +"xd20e309">15</a>]</span>kaken te nemen, zou zij zich-zelve +verscheuren.—Staatkundig leven? Verslonden. Letterkundig leven? +Verslonden. Nu heeft zij ’t gemunt op het godsdienstig leven, in +Rusland en in Europa. Zij nadert, met open muil. Waarom is de revolutie +haar onuitstaanbaar? Het orgaan van den czaar heeft het met +buitengewone openhartigheid gezegd: <span class="ex">omdat de Fransche +revolutie een godsdienst is</span>.</p> +<p>Frankrijk en de revolutie zijn volstrekt niet ongerust en vreezen +niets.—Wie moet vreezen? Gij vooral, mijne heeren. Het werktuig, +waardoor deze macht de wereld aangrijpt, kiest zijn steunpunt op u, het +drukt u neêr en verplettert u. Het verricht niets naar buiten, +zonder het eerst naar binnen te hebben gedaan.</p> +<p>Het is niet maar een mensch, merk dit wel op, het is een werktuig. +De dood van een menschelijk wezen (ofschoon de kracht van zijn +persoonlijkheid de drukking vermeerdert), zijn dood, zeg ik, kan niet +volstaan om het zoo verbazend gespannen mechaniek te verminderen.</p> +<p>Wie kan het losser maken, meneeren? Gij, meer dan iemand anders. +Zelfs de czaar vermag niets zonder u.</p> +<p>Indien hij de machine door bovenmatige krachtsoefening, zoo +natuurlijk bij de oppermacht, met behulp van vreemdelingen, die den +Russischen aard niet kennen, haar hoogste spankracht heeft doen +bereiken,—dan hebt gij die er niet minder aan gegeven, door het +lot van den lijfeigene te verzwaren, door overal, om de oproerigen in +toom te houden, de tusschenkomst van de keizerlijke macht noodzakelijk +te maken. Gij hebt aan den troon van den czaar dit nieuwe, +verschrikkelijke overwicht geschonken, waaronder Rusland kraakt.</p> +<p>De stelling, die gij inneemt, is nog sterk; uw macht, ten goede en +ten kwade, ontzaglijk. Het volk, tusschen u en den czaar geplaatst, zou +aan u de voorkeur geven. Vrijgemaakt, is het aan erger dienstbaarheid +overgeleverd: die der omgekochte bureaucraten, zonder hart of +eergevoel. Wat het vraagt is, dat gij het, door u aan <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e325" href="#xd20e325" name= +"xd20e325">16</a>]</span>te sluiten bij het echt-Russisch element, de +gemeenschap, zoowel tegen de regeering als tegen uw eigen +zaakwaarnemers beschermt. De gemeenschap zou, onder uw bescherming, +zich oefenen in de vrijheid. Luistert naar de mannen van den ouden +stempel, en naar de ouden van dagen, eerbiedigt zeden en gewoonten; +legt uwen intendant het zwijgen op tegenover den starost<a class= +"noteref" id="xd20e327src" href="#xd20e327" name="xd20e327src">11</a> +en de plaatselijke patriarchen. Verwijdert de zakenmenschen. Zorgt, dat +de grondpachten matig, billijk worden; dat de <span class= +"ex">obrok</span> (de vaste belasting), ongelukkigerwijs tegenwoordig +in Groot-Rusland minder verbreid, algemeen worde, de aan verandering +onderhevige heerendiensten vervange en uit vrijen wil worde +toegestaan.</p> +<p>Wanneer de plaatselijke regeering aldus van haar banden wordt +bevrijd, zal het centraal bewind voor u een minder noodzakelijke +beschermer zijn. Het zal voelen, dat gij sterk zijt door de liefde der +uwen, en het zal u ontzien. Alles zal trapsgewijze milder worden, juist +zooals het in de natuur gaat.</p> +<p>Rusland heeft voor zijn grootheid niet noodig een tegennatuurlijke +wereld te blijven.</p> +<p>“<span class="ex">Keert tot de natuur terug.</span>”</p> +<p>Als men haar eenmaal verlaat, maakt de eene gedrochtelijkheid iedere +andere, niet minder monsterachtig, noodzakelijk, onvermijdelijk.</p> +<p>Om maar één voorbeeld te geven, uw kankerende wond, +Polen, vraagt den Kaukasus ter zuivering. En de etterende plek, de +Kaukasus, eischt onophoudelijk het Russisch bloed, het Poolsch +bloed.</p> +<p>“<span class="ex">Keert tot de natuur terug.</span>”</p> +<p>Maakt de gestrengheid van uwe politie minder wreed, door haar +overbodig te doen zijn. Dat zal zij zijn, als de lijfeigene u +zegent.</p> +<p>Viert de teugels aan de barbaarsche gestrengheid van uw militaire +inrichting. Het uitwendige heeft er <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e356" href="#xd20e356" name="xd20e356">17</a>]</span>toch het +wezen van vernietigd. Zij zou veel krijgshaftiger zijn, als zij niet +vervallen was tot de aanmatigende geweldenarij van de Duitsche +krijgstucht.</p> +<p>Rusland is een veroverende staat en moet het zijn, volgens de +natuurwet. Zijn veroveringen liggen in het Zuiden.</p> +<p>Raadpleegt den eersten den besten Rus; er is er niet een, die zich +om het Westen bekommert. Zijn ras en zijn geest zijn van een Zuidelijke +natie, die zich ongelukkigerwijs naar het Noorden ziet verbannen.</p> +<p>Laat dit bibberende volk zich komen warmen in het Zuiden, afdalen +naar de vruchtbare steppen, die, eenmaal goed bebouwd, meer waard +zullen zijn dan Polen, en een Italië zullen worden. Rusland glooit +in werkelijkheid naar de Zwarte Zee af. De menschen gaan er van zelf +heen, evenals de rivieren er naartoe stroomen; en telkens als ze in de +nabijheid komen van dat paradijs, de Krim, meenen zij hun vaderland +terug te vinden.</p> +<p>Wanneer gij uw wettige en natuurlijke zending gaat vervullen, de +verovering van de woestenij in het Zuiden, zult gij zonder spijt een +ontaarden strijd beëindigen. Dan zult gij voldoening schenken aan +uw zuster, aan Polen; het helpen om zich los te maken van Duitschland, +en het eigenhandig herstellen. Het zal u verzoenen met God en met +Europa, en als een gezegende zult gij tot de broederschap der +menschheid weêr toegelaten worden.</p> +<div class="figure xd20e366width"><img src="images/o017.png" alt= +"Ornament." width="183" height="66"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e370" href="#xd20e370" name= +"xd20e370">18</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e162" href="#xd20e162src" name="xd20e162">1</a></span> 1851.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e167" href="#xd20e167src" name="xd20e167">2</a></span> Nicolaas I, +1825 (Dec.)–1855, gekroond 22 Aug. 1826.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e186" href="#xd20e186src" name="xd20e186">3</a></span> Het +Keizerlijk huis der Romanows, dat zich steeds met Duitsche hoven +vermaagschapte.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e189" href="#xd20e189src" name="xd20e189">4</a></span> In <a href= +"#ch7">hoofdstuk VII</a> worden deze beide en de opstand van 14 (26) +Dec. 1825 nader besproken.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e204" href="#xd20e204src" name="xd20e204">5</a></span> Hij was +natuurlijk een Poolsch veroordeelde, maar wat hij misdreven (?) heeft, +kon de vertaler niet uitvinden.</p> +<p class="footnote" lang="nl">[Dit was Teofil Wiśniowski, +prominent lid van de Poolse Democratische Vereniging (<i>Towarzystwo +Demokratyczne Polskie</i>), die na de opstand van Kraków ter +dood veroordeeld werd, en op 31 juli 1847 opgehangen.—J.H.]</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e247" href="#xd20e247src" name="xd20e247">6</a></span> Hier werden +in 1757 de Franschen door de Pruisen, onder Frederik den Grooten, +gevoelig geslagen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e274" href="#xd20e274src" name="xd20e274">7</a></span> Een afgod +der oude Semietische volken, aan wien menschenoffers werden +gebracht.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e282" href="#xd20e282src" name="xd20e282">8</a></span> Van +1801–1825 was Alexander I keizer der Russen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e287" href="#xd20e287src" name="xd20e287">9</a></span> Lermontow +en Puschkin kwamen 1841 en 1837 in een duel om. Gribojedew werd 1829 in +Perzië door een woedende volksmenigte vermoord.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e298" href="#xd20e298src" name="xd20e298">10</a></span> Naam van +een Oostersch despoot uit de oudheid, koning van Babylonië, +regeerde 604–561 v. Chr.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e327" href="#xd20e327src" name="xd20e327">11</a></span> Beteekent +zooveel als »oudste«; het is ook de naam voor +dorpsburgemeester.</p> +</div> +</div> +<div id="ch2" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">II.</h2> +<p class="firstpar">Een vrijdenker uit Friesland, een officier die den +dienst der Russische garde verlaten had en die een boeiend werk +geschreven heeft over de militaire dwingelandij, welke hij had +aanschouwd en ondervonden, de heer Harro Harring,<a class="noteref" id= +"xd20e376src" href="#xd20e376" name="xd20e376src">1</a> plaatste als +motto boven zijn boek: <span class="ex">Ausi</span> (ik heb het +gewaagd), 1832.</p> +<p>Weinige jaren vroeger had een Duitscher, luitenant Mörtens, +evenzeer uit Russischen dienst getreden, schrijver van een klein boek +over de buitenlandsche aangelegenheden van Rusland, zich te Dresden +metterwoon gevestigd. Wie zou niet gedacht hebben, dat hij in deze +stad, onder ’t oog van Duitschland, zich in veiligheid bevond? +Niettemin is hij, zonder eenig spoor van zich na te laten, verdwenen, +en niemand heeft kunnen zeggen, wat er van hem geworden is (1829). Men +gaf de schuld aan het Russisch gouvernement, en dit is er niet boos om +geworden: het zoekt immers zijn voordeel in vreesaanjaging!</p> +<p>Toen men kennis kreeg van de Juli-revolutie,<a class="noteref" id= +"xd20e386src" href="#xd20e386" name="xd20e386src">2</a> bevonden zich +twee zeer bekende en zeer geachte Fransche ingenieurs, de heeren L... +en Cl... in een gezelschap te Moscou. De eerste hield zijn mond; de +tweede besprak en prees de omwenteling. Denzelfden avond gevangen +genomen, zou hij naar Siberië overgebracht zijn, als onze gezant +niet in tijds gewaarschuwd was en hem met aandrang had +opgeëischt.</p> +<p>Geen enkel paspoort gaf den vreemdeling zekerheid. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e391" href="#xd20e391" name= +"xd20e391">19</a>]</span>Kotzebue<a class="noteref" id="xd20e393src" +href="#xd20e393" name="xd20e393src">3</a> was in ’t bezit van een +Pruisischen pas, volkomen in orde, toen hij te Petersburg werd +opgelicht en in eens door, regelrecht naar Tobolsk<a class="noteref" +id="xd20e396src" href="#xd20e396" name="xd20e396src">4</a> werd +gevoerd. Men had hem bang willen maken, en het vervolg bewees, dat men +daarin volkomen geslaagd was. Hij bekeerde zich zonder voorbehoud, en +werd oprechtelijk goed-Rus; zóó goed, dat de keizer, +verheugd over zijn ommekeer, hem tot directeur der schouwburgen van de +hoofdstad aanstelde. Men weet, dat hij, sedert dit tijdstip, met zijn +aan Rusland verkochte pen Duitschland verried en belasterde.</p> +<p>Onze vriend, de heer Pernet, directeur van de <span class="ex" lang= +"fr">Revue indépendante</span>, was ook in ’t bezit van +een pas, toen hij verraderlijk werd in hechtenis genomen. Men liet hem +vrijelijk reizen tot Moscou. Daar, uit het gezicht van Europa +verwijderd en ver van het Fransch gezantschap, nam men hem zonder +voorwendsel gevangen. Geen enkele Rus, dien hij kende, durft voor hem +in de bres springen. Men werpt hem in een onderaardsche kerkercel, op +gelijke hoogte met den bodem der omringende grachten, zoodat hij den +ganschen dag, door zijn traliën heen, het gezicht had op, en het +ondragelijk gestommel hoorde van de barbaarsche terechtstellingen, die +er plaats vonden. Men bracht hem daar onder de oogen lijfeigenen, welke +de gedienstige keizerlijke politie zich belast voor hun meesters af te +rossen. De smartkreten, de pijnlijke klachten, de stokslagen, die de +beenderen doen kraken, de woedende geluiden der bij hun dienst tierende +beulen, dit alles vormde voor hem een helsch schouwspel, dat hem +’t harte brak, en op verschrikkelijke wijze zijn oogen, zijn +ooren en langzamerhand ook zijn hersenen aandeed. Aan zijn +tralievenster vastgeketend, zonder er zich van te kunnen verwijderen, +<span class="pagenum">[<a id="xd20e404" href="#xd20e404" name= +"xd20e404">20</a>]</span>voelde hij zich reeds in twee dagen als +verstompt worden; zijn gedachten ontsnapten hem... Maar erger werd het +nog, toen men twee jonge meisjes van twintig jaar, half naakt, +voorbracht, welke haar meesteres, een furie, wreedaardig liet geeselen! +Het waren twee ongelukkige mode-naaistertjes, die, niet wetende dat ze +lijfeigenen waren, tijdens de afwezigheid harer gebiedster haar +geliefden bij zich ontvangen hadden. Zij liet ze door karwatsen stuk +rijten. Zij gilden om genade en krompen ineen... Op het zien van die +bloedende vrouwenlichamen met blootgelegde zenuwen, dreigde onze +landgenoot flauw te vallen. Men hield niet eerder op, dan nadat een der +jonge meisjes neêrgevallen was en op het punt van sterven... +Pernet bestierf het zelf.</p> +<p>Was dit alles een toeval? Men moet Rusland niet kennen om het te +gelooven. Men wilde den Franschman kapot maken, hem een sterken en +duurzamen indruk van schrik geven. De vreemdeling heeft inderdaad +aanleiding om na te denken, als hij ziet, dat de afstand tusschen den +vrije en den aanhoorige zóó gering is, dat de minste +politiedienaar den vrije kan arresteeren en doen afranselen. Deze +naaistertjes waren géén lijfeigenen; waarschijnlijk waren +’t Fransche meisjes: alle modistes zijn dat.</p> +<p>Twee Duitschers, uit Rusland vertrekkend en den voet op een Engelsch +schip zettend, vliegen elkander in de armen. “Goddank, mijn +vriend!”—roept de een uit—“eindelijk kunnen we +dan weêr eens vrij ademhalen!”</p> +<p>Ik weet niet of al degenen, die Rusland verlaten, zich aldus kunnen +gelukwenschen. Het meerendeel laat er een aanmerkelijk deel van +zich-zelven achter. Zij, die er eenigen tijd doorgebracht hebben, +spreken er nauwelijks over dan met groote voorzichtigheid, ’t zij +omdat ze iets van de verschrikking overhouden, die hen nooit verlaat, +’t zij omdat ze zich met dit vreemde land vereenzelvigd hebben, +als ’t ware <span class="ex">gerussificeerd</span> zijn. Zij +ontkennen niet, wat er <span class="pagenum">[<a id="xd20e415" href= +"#xd20e415" name="xd20e415">21</a>]</span>in Rusland voor hatelijks of +ontaards is; zij stemmen het toe, maar zonder het te laken. Aldus is +hun zedelijke zin, verzwakt en ontzenuwd, niet meer dezelfde als bij +andere menschen. Zij zijn ongeschikt geworden om een flink en ernstig +oordeel te vormen.</p> +<p>Rusland bezit, behalve zijn verschrikkelijkheden, bovendien een +macht die tot aanmerkelijke ontzenuwing leidt. Het voortdurende gebruik +maken van warme baden en van dampbaden, de nacht en dag verwarmde +huizen, de weekelijke zeden der Slavische landen, alles verslapt het +zedelijk gevoel. Het hart, aanvankelijk door de barbaarsche kanten der +slavernij gewond, heeft zich het zwijgen opgelegd; de zinnelijke kanten +hebben de overhand gekregen. Hij, die eerst in opstand kwam, +verontschuldigt weldra, en eindigt met alles heel zachtzinnig te +vinden.</p> +<p>Een schrijver, die twintig jaar in Rusland heeft vertoefd, +beschrijft de aandoening, welke zich van hem meester maakte, den +eersten dag waarop hij vrouwen hoorde slaan. Haar hart-brekende en +-verscheurende stemmen drongen tot zijn ooren door, tegelijk met +allerlei kinderlijke klachten van een smartelijke naïveteit, met +alle vleiwoordjes, waardoor het slachtoffer den beul tot zachtheid +hoopt te stemmen. Het meisje: “Genade! medelijden! niet vandaag! +ik ben niet wel! spaar me!”—De getrouwde vrouw: +“Genade! ik ben zwanger!... Och, man, zacht toch!... Je zult twee +schepselen vermoorden!” In één woord, alles wat +pijn en vrees voor roerends weten te uiten.—Hij smolt in tranen. +De prinses, vrouw van den huize, die hem in dien staat <span class= +"corr" id="xd20e421" title="Bron: verrastte">verraste</span> en die dit +niet kon begrijpen, zei tot hem: “Wat u zoo van streek brengt, +daar zijt ge zelf de oorzaak van. U hebt gezegd, dat u zooveel van +aardbeien hield; ik heb deze meisjes naar het bosch gestuurd, en ze +hebben haar plicht zoozeer vergeten, dat ze in het dorp zijn gaan +dansen.” Het was dus uit goedheid, tengevolge van haar +beleefdheid voor den gast, dat zij haar tachtig bedienden liet +geeselen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e424" href="#xd20e424" +name="xd20e424">22</a>]</span></p> +<p>De vrouwen zijn in Rusland veel talrijker dan de mannen; het leger +verslindt verschrikkelijk veel van de laatste. De vrouwen verrichten +weinig werk, zoo op ’t veld als in huis. Een niets-doende, +vernederende dienstbaarheid is het lot van een oneindig aantal onder +haar. Een Russische dame zei mij eens: “Op een klein landgoed van +honderd-vijftig boeren, waar ik nooit kom, heb ik veertig <span class= +"ex">kamervrouwen</span>, die letterlijk niets uitvoeren.” Zij +zijn zoo weinig in tel, dat de banken alleen voorschot geven op +mannelijke lijfeigenen; de vrouwelijke kan men op den koop toe +krijgen.</p> +<p>De vernederende plaats door de vrouwen ingenomen, die altijd ter +beschikking moeten zijn, is een der dingen, welke Rusland zeer laag +stellen. Het Russische familieleven is minder beveiligd dan dat van den +neger. Van den meester tot de eigenen is de kleur dezelfde, en de +vermengingen geschieden zonder dat een beschuldigende kleurschakeering +het ware vaderschap aan den dag brengt. Vandaar afschuwelijke gevolgen, +die veel minder in onze koloniën voorkomen. De meester gebruikt +broers als dienstbaren, misbruikt zijn zusters, dikwijls zijn dochters. +En wanneer wij zeggen de meester, moet men daaronder minder den heer +verstaan, dan den werkelijken meester, den intendant, den onbeschaamden +zaakwaarnemer, die, op een verafgelegen landgoed, zonder toe- of +opzicht, zonder eerbied voor den mensch, naar willekeur de ongelukkige +bevolking verkracht.</p> +<p>Wat men ook gelieft te beweren van de gevoelsverstomping der +hoorigen, zoo gelooven wij niettemin, dat deze onafgebroken ontwijding +van de familie een der martelingen is van het Russisch zieleleven. Geen +mensch is zoo ontaard, dat hij niet bitter moet lijden, als hij er niet +zeker van is, of de kinderen, die hij liefkoost, wel de zijne zijn. Er +is overigens geen volk, geen land, waar ’t gevoel voor ’t +vaderschap inniger is. Voor den aangedanen hoon buigen zij het hoofd. +Hoe zouden wij ons daarover kunnen verwonderen? <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e435" href="#xd20e435" name= +"xd20e435">23</a>]</span>Oproeren blijven altijd plaatselijk, en geven +daardoor nooit hoop op bevrijding; men gaat ertoe over, met de +zekerheid van onder stokslagen te zullen bezwijken. De mensch wordt in +Rusland als gevangene geboren, door de natuur als zoodanig aangewezen, +vóór hij het door zijn medemensch gemaakt wordt. De +dorpen, op grooten afstand van elkaar afgelegen, hebben weinig +onderling verkeer, gescheiden door bosschen en moerassen en, gedurende +den meesten tijd van het jaar, door ontoegankelijke +sneeuwmassa’s. Dáár zijn zij geboren, +dáár sterven zij, onder de ijzeren hand van het noodlot. +Maar niettemin hebben zij een hart, en dit hart wordt zooveel te meer +verteederd voor het eigen gezin, waar al de rest zoo wreed is, niet +alleen het gezag, maar ook de hemel.</p> +<p>Men siddert, als men bedenkt met welk een ruwe lichtvaardigheid deze +dierbare banden verbroken worden. Wat ons de natuur het meeste geweld +schijnt aan te doen, de ontvoering van kinderen, is in Rusland aan de +orde van den dag. Niemand verbaast er zich over. De keizer geeft er het +voorbeeld van. Hij heeft vervaarlijke rooverijen van kinderen doen +plegen en laat ze nog geschieden. Na de revolutie waren het Poolsche +kinderen, die opgelicht werden, onder voorgeven van ze in het Grieksche +geloof op te doen voeden. De moeders liepen achter de rijtuigen aan en +lieten zich onder de hoeven der paarden verpletteren. Later, en nog +tegenwoordig, laat hij de kinderen der Joden op zesjarigen leeftijd +oplichten, om ze, naar men zegt, voor den soldatendienst voor te +bereiden. De arme kleinen, meêdoogenloos behandeld, die voor +verzorgsters slechts Kozakken hebben, sterven onderweg. Het doet er +niet toe, de begeleiders brengen toch het vereischte getal aan: de +dooden worden aangevuld door de kinderen der Russische boeren te +stelen.</p> +<p>De heeren rooven de kinderen, niet alleen voor hun genoegen, maar +soms ook uit winstbejag. Laat ons hier alleen als voorbeeld noemen +één, die op zijn goederen jeugdige dansers liet opleiden, +welke hij aan de schouwburgen <span class="pagenum">[<a id="xd20e441" +href="#xd20e441" name="xd20e441">24</a>]</span>van Moscou leverde, en +tegen hooge prijzen verkocht aan andere heeren, die op hun kasteelen +opera’s geven.</p> +<p>Deze kinderen, op die wijze in een andere wereld verplaatst, +ontvingen een zorgvuldige opvoeding, beter dikwijls dan die van hun +meesters; maar toch zijn zij er het ongelukkigst van allen aan toe. Zij +blijven lijfeigenen; een redelooze nuk kan hen ieder oogenblik weer +laten vervallen tot de hardste vernedering van dienstbaarheid. Een +jonge lijfeigene, door zijn meester naar Italië gezonden en een +uitstekend violist geworden, had na zijn terugkeer zooveel te verduren, +dat hij, zijn kunst vervloekende, in wanhoop zich een vinger afsneed, +om ongeschikt te worden zijn instrument verder te bespelen. Een +nòg tragischer geval ontstond door de onmenschelijkheid van de +bijzit van den wreeden Araschejeff, den gunsteling van keizer +Alexander. Deze vrouw had tot gezelschapsdame opgeleid een +voortreffelijk, bekoorlijk jong meisje. In ik weet niet welken aanval +van woede liet zij haar eens grijpen en met de zweep kastijden. De +zuster van het slachtoffer (men houde vol, dat de lijfeigenen geen +gevoel hebben!) doorstak de groote dame. Alle bedienden werden op +verschrikkelijke wijze gemarteld en naar Siberië gezonden.</p> +<p>Slechts een klein aantal tragische gebeurtenissen wordt ruchtbaar en +wekt de aandacht. Het meerendeel wordt echter doodgezwegen. Wij kennen +maar enkele treurige feiten. Ons blijft verborgen wat het gewichtigste, +het leerrijkst zou zijn: de reeks van lijdensgevallen, die de +lijfeigene moet doormaken, het gehéél van een +levensnoodlot.</p> +<p>Ik heb het zeldzame voorrecht gehad de volledige levensgeschiedenis +te leeren kennen van een zeer belangwekkende en zeer deugdzame +lijfeigene, die, wreedaardig aan haar familie ontrukt door de gril van +een aanzienlijke dame, maar sedert door haar aan eigen lot overgelaten, +te Parijs dienstbode is geworden bij achtenswaardige dames, die mij met +<span class="pagenum">[<a id="xd20e449" href="#xd20e449" name= +"xd20e449">25</a>]</span>haar vriendschap vereeren. Dit reine, heilige +meisje leest bijna nooit, geloof ik; zoo niettemin het toeval wilde, +dat deze regels haar onder de oogen kwamen, houde ze mij ten goede, dat +ik, mèt de onmenschelijke wreedheid van haar land, het mysterie +van haar zoo oneindig teêre ziel ontsluier, welk, zonder gal en +heugenis van het kwaad, nog zoo zacht en vol eerbied gestemd is voor +hen, die haar hebben doen lijden.</p> +<div class="figure xd20e451width"><img src="images/o025.png" alt= +"Ornament." width="106" height="104"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e455" href="#xd20e455" name= +"xd20e455">26</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e376" href="#xd20e376src" name="xd20e376">1</a></span> Hij was een +Oostfries uit Sleeswijk, geb. 1798, gest. 1870.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e386" href="#xd20e386src" name="xd20e386">2</a></span> 1830, in +Parijs.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e393" href="#xd20e393src" name="xd20e393">3</a></span> Een vroeger +zeer beroemd Duitsch schrijver, vooral als dramatisch auteur in geheel +Europa gevierd. Geb. 1761, gest. 1819.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e396" href="#xd20e396src" name="xd20e396">4</a></span> Stad in +Siberië.</p> +</div> +</div> +<div id="ch3" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">III.</h2> +<h2 class="main">Geschiedenis van Katya, eene Russische +Lijfeigene.</h2> +<p class="firstpar">Ik heb wel niet noodig te zeggen, dat ik, in deze +op zichzelf zeer eenvoudige geschiedenis, zorgvuldig alle opsmukking +der verbeelding vermeden heb. Er komt geen enkele omstandigheid in +voor, die ik niet door mij zèlf heb leeren kennen, of door zeer +betrouwbare personen. Hun namen reeds, die ik zal noemen, geven aan het +publiek den zekersten waarborg.</p> +<p>Iedereen heeft Katya, zonder haar te kennen, aanschouwd op de +schilderijen, waarvoor zij als model gediend heeft. Paulin +Guérin heeft haar mooie gezicht afgebeeld op verschillende +historiestukken. De verrukkelijke schilder van vrouwen-portretten, +Belloc, heeft haar als heilige Cecilia voor een geestelijke te Parijs +op doek gebracht, en haar zachten blik voortreffelijk +weêrgegeven.</p> +<p>Haar vroeg-ontwikkelde schoonheid was de oorzaak van haar rampen. +Zij leefde bij haar familie, in ’t hart van Rusland, ver achter +Moscou. Het was een gezin van lijfeigenen, maar in goeien-doen; haar +grootvader, die bizonder veel van haar hield, dreef handel in +pelterijen. Het kind, vier jaar oud, speelde aan de oevers van een +meer, vlak bij den straatweg, toen rijtuigen voorbijkwamen, de +rijtuigen van een dame uit de groote wereld, de vrouw van den +gouverneur van ..., die met haar kinderen en haar geheele personeel op +reis was. Zij merkte de aanvalligheid <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e467" href="#xd20e467" name="xd20e467">27</a>]</span>van Katya op, +en daar haar eigen kinderen zoowat van denzelfden leeftijd waren, kwam +de begeerte bij haar op hun het meisje als speelpop te geven. Zonder +eenigen omslag, zonder de familie te raadplegen, noch den meester, wien +zij toebehoorde, nam ze haar op, als een kat, die men op zijn weg +vindt; zij droeg haar in haar rijtuig en reed verder.</p> +<p>De ongeruste familie vernam ten slotte wat er gebeurd was. De dame +had halt gehouden in een naburige stad. De troostelooze grootvader gaat +erheen, biedt een losprijs aan; zijn geheele fortuin, als men dit +eischt, als men hem het kind maar teruggeeft. Hij werd op ruwe wijs +teruggestooten, misschien wel geslagen. De dame lachte hem in zijn +gezicht uit en nam haar prooi meê.</p> +<p>Men kent het lot der kinderen van minderen stand, welke met die der +grooten samen worden opgevoed. De laatste, bedorven en in hun +zelfzuchtige grillen aangemoedigd, maken van het levend speelgoed arme +zondebokken. Bijaldien de ouders, aan den anderen kant, eenig voorbeeld +moeten stellen, een strenge les geven, geschiedt dit liefst op den rug +van den kleinen vreemde. Men kent de geschiedenis van den jongen prins, +die een page tot speelmakker had gekregen; het was regel dat, als de +prins een fout beging, de page er zweepslagen voor opliep.</p> +<p>Naarmate Katya grooter werd, maakte haar meesteres van haar voor +eigen dienst gebruik, als kameniertje. Het scheen wel of haar lot zich +zou verbeteren. Het tegendeel was waar. De dames-eigenaressen van +slavinnen zijn zelve niets meer dan groote kinderen, even nukkig als de +kleine, maar heftiger en willekeuriger. Katya, al aardig opgewassen, +een mooi meisje van ongeveer tien jaar, begon door de mannen opgemerkt +te worden, die ongetwijfeld niet nalieten der meesteres een +complimentje over haar te maken. Deze ging toen hoe langer zoo minder +van haar houden. Ze liet geen gelegenheid ontsnappen om haar hard te +behandelen. Als ze bijvoorbeeld een beetje langzaam <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e475" href="#xd20e475" name= +"xd20e475">28</a>]</span>was in het aandoen der laarsjes van mevrouw, +schopte deze haar, zoodat ze met het gezicht tegen den grond viel.</p> +<p>Zij sliep, als een hond, op een vloermat, aan de deur. Wee haar, als +men ze ’s nachts hoorde snikken. Ofschoon zoo jong nog aan het +ouderlijk huis ontvoerd, had ze er niettemin een levendigen indruk van +bewaard; herinnerde ze zich haar dorp, de bosschen, het meer, haar +kameraadjes nog zeer goed; bracht ze zich den zonnigen tijd van +vriendelijke behandeling en vrij-zijn, de liefkoozingen van haar armen +grootvader, op wiens schoot zij zoo dikwijls in slaap was gevallen, +herhaaldelijk te binnen! Deze beelden zijn haar altijd bijgebleven, en +thans nog, na verloop van veertig jaren, even levendig bij haar. Hoe +ver-af dit verleden ook zij, het is haar steeds lief! Het is voor haar +de eenige werkelijkheid in dit leven geweest, en al het overige slechts +een benauwde droom.</p> +<p>Ze was nagenoeg twaalf jaar oud, toen haar meesteres een reis naar +Frankrijk maakte en haar meenam, in 1815. De dame, mèt haar man +meêgekomen, liet hem alleen, met het Russische leger, terugkeeren +en bleef zelve in ons land. Weêrhouden door de een of andere gril +uit passie of vroomheid voortgesproten, misschien onder den +beheerschenden invloed van een boetprediker (waarvoor zoo menige +Russische dame uit den tijd van keizer Alexander I zwichtte), zette zij +zich in ’t hoofd te Parijs te blijven, en wilde van Rusland niet +meer hooren spreken. Haar man, die er ten slotte genoeg van had haar +tevergeefs te schrijven, te verzoeken, te gelasten, eindigde met haar +geen geld meer te sturen, overtuigd haar door den honger tot terugkeer +te zullen dwingen. Maar zij hield vol, nam haar intrek in een klooster, +waar ze voor weinig geld terecht kon, en zond al haar bedienden weg. De +jonge Katya deelde in hun lot. Haar meesteres verjoeg haar even +onmeedoogend, als ze haar had geroofd. Zij stootte haar letterlijk in +haar verderf. Uit de omgeving van het Pantheon werd zij naar het +<span class="pagenum">[<a id="xd20e481" href="#xd20e481" name= +"xd20e481">29</a>]</span>Marais gevoerd, rue du Chaume,<a class= +"noteref" id="xd20e483src" href="#xd20e483" name="xd20e483src">1</a> +bij vallende duisternis, en daar op de stoep van een huis +achtergelaten.</p> +<p>Het was al donker, en het regende. Een voorbijgaande dame hoort een +kind weenen en treedt naderbij. Verwonderd, daar dit meisje te vinden, +zoo groot al, en mooi als een engel, spreekt ze haar toe, maar krijgt +slechts tranen tot antwoord. Het kind verstond geen twee woorden +Fransch. God had echter ontferming met haar gehad. De dame was mevrouw +Leroy, zuster van den schilder Belloc. In haar medelijden neemt zij +Katya meê met zich naar huis, tevens uit verontwaardiging over de +wreedheid, waarmeê men een ongelukkige van dien leeftijd, door +haar schoonheid natuurlijk nog meer gevaar loopende, in een groote stad +bloot kan stellen aan de kwade kansen van den nacht. Zij houdt haar bij +zich, geeft haar een opvoeding, leert haar onze taal en behandelt haar +met een zachtheid, zooals zij na haar ouderlijk huis nooit meer +ondervonden had.</p> +<p>Toen mevrouw Leroy later Parijs verliet, stelde zij haar in handen +van twee vriendinnen, die zij meer dan andere liefhad en hoogachtte. +Waarom zou ik ze niet noemen en hier niet een der aangenaamste +herinneringen levendig houden, welke ik aan deze beminnelijke vrouwen +heb bewaard? Het waren de energieke, verstandige mevrouw de +Montgolfier, toen een tachtigjarige, de vrouw van den uitvinder der +luchtballons, en haar waardige dochter, een groote schrijfster, die +nooit iets uitgaf om de aandacht op zich te vestigen en haar werken +bijna nooit met haar naam teekende. Men stelle zich voor, hoe goed deze +laatste, met haar warm en teeder hart, voor Katya was. Het jonge meisje +moest met groote behoedzaamheid verzorgd worden, had zèlve +eerder behoefte aan bediening. Ze was heel wat grooter geworden en zeer +zwak. De minste last, dien ze had te tillen, een trap, die ze +<span class="pagenum">[<a id="xd20e491" href="#xd20e491" name= +"xd20e491">30</a>]</span>op moest, bracht haar buiten adem. Men +vermoedde, dat ze een hartaandoening had.</p> +<p>In zulke goede handen gevallen, en als een kind, een kleinood dezer +dames behandeld, was het toch niet moeilijk op te merken, dat haar +familieherinneringen haar altijd vervolgden, dat niets haar die kon +ontnemen, dat ze met haar gedachten altijd in Rusland was, altijd aan +de oevers van het vaderlandsche meer, vanwaar men haar gewelddadig had +weggevoerd. In werkelijkheid had ze haar geboortegrond nauwelijks +verlaten. Haar geest had zich maar middelmatig verruimd (ofschoon ze +het Fransch met merkwaardige gemakkelijkheid kon spreken); haar hart +evenwel was, misschien te sterk zelfs, ontwikkeld, maar alleen ten bate +van de herinneringen aan haar kindsheid, die nooit bij haar konden +opkomen, zonder dat zij tot tranen geroerd werd.</p> +<p>Beide dames, de goedheid zelve, besloten, in overleg met de haar +bevriende mevrouw Belloc, alle mogelijke stappen te doen om haar +familie op te sporen. Zij werden hierin door het Russisch gezantschap +bereidvaardig gesteund, doch men kon niets uitvinden. De aanduidingen, +welke Katya kon geven, waren te vaag en verward.</p> +<p>Het was ongeveer 1823. Ik zag haar toen eens bij deze dames. Het was +de éénige maal, dat ik haar ontmoette. Ik herinner mij +levendig den indruk, dien zij teweegbracht op de vreemdelingen, die in +het salon waren, toen zij binnentrad. Eerst liet zich een algemeene +uitroep van bewondering hooren, weldra bedwongen, maar vervangen door +een soort van verteedering. Zij was vrij groot, zichtbaar zwak; in haar +jonge, sierlijk gevormde armen, ofschoon eenigszins mager voor een +meisje van twintig jaar, droeg ze, een weinig naar voren gebogen, een +blad met kopjes thee beladen. Zij scheen onder den lichten last gebukt +te gaan, zooals een populier doorbuigt voor het zachtste blazen zelfs +van den wind. Zij glimlachte over haar zwakte en wekte het denkbeeld, +dat zij er zich over verontschuldigde. <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e499" href="#xd20e499" name="xd20e499">31</a>]</span></p> +<p>Men voelde de neiging bij zich opkomen er verschooning voor te +vragen, dat men zich door haar liet bedienen. Haar bevalligheid, haar +manier van spreken, haar schoonheid, merkwaardiger door de lijnen dan +door frischheid, wekte de gedachte aan een Russische prinses, die zich +verkleed had. Maar de reinheid van haar oogen, gepaard aan den blik van +goedheid en teederheid, gaf een gansch àndere bekoring dan +doorgaans uitgaat van aristocratische vrouwen.</p> +<p>Deze uitdrukking van goedheid, zachtheid, inschikkelijkheid, +moedigde de onbeschaamde vermetelheden maar al te zeer aan, en dit was +voor ’t arme meisje een reden tot voortdurende verlegenheid. De +lichtzinnige jonge mannen, de zoogenaamde “geluksvogels”, +bedroefden met hun onbescheiden achtervolgingen dit gebroken hart. Zij +had een rein, liefdevol gemoed (zonder er zich zelve van bewust te +zijn); sexuëelen hartstocht kende zij niet; in dit opzicht was ze +koud als het ijs van de poolstreken. Het leek wel of zij was blijven +staan op den leeftijd, toen men aanving haar een opvoeding te +geven.</p> +<p>Zij hield er veel van zich af te zonderen. Uit eigen beweging, +zonder priesterlijken aandrang, ging zij dikwijls naar de kerk. Haar +mystieke aanleg zou zich zeker welig ontwikkeld hebben, als ze maar wat +beschaafder was geweest. Zeer waarschijnlijk om meer +alléén te kunnen zijn, zich vrij aan haar droomerijen en +haar gebeden te kunnen wijden, verliet zij haar dienst, huurde een +kamertje en werd naaister. Moeilijke broodwinning te Parijs, +waarmeê de vrouwen slechts weinig verdienen. Af en toe, wanneer +ze geen werk had, trad ze weêr in een of anderen dienst. Maar +zoodra ze er toe in staat was, keerde ze tot haar eenzaamheid terug, +die haar, met het uitzicht op de daken der Parijsche huizen, +veroorloofde altijd te droomen van de woeste streken van haar +geboortegrond en van haar verloren familie.</p> +<p>Haar beschermsters, die haar nooit uit het oog <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e508" href="#xd20e508" name= +"xd20e508">32</a>]</span>lieten gaan, hebben haar dikwijls aangeraden +te trouwen. ’t Ontbrak nooit aan pretendenten. Maar steeds +verwierp zij ’t huwelijk, ’t zij omdat ze, evenals alle +zwaartillende harten, vreesde daarin troost te zullen vinden, ’t +zij omdat de fatsoenlijke, maar misschien eenigszins grofgenatuurde, +doch overigens goede mannen haar fijngevoeligheid afschrikten en weinig +beantwoordden aan haar vage poëtische neigingen. Terecht of +misplaatst, ze geeft altijd den indruk van een vrouw van beschaving, +zelfs een dame uit de groote wereld te zijn, vol waren adel en +zachtzinnigheid. Niets van trots, noch van onderdanigheid. Eén +enkel iets herinnert aan haar verleden, namelijk dat ze, wanneer zij +haar weldoensters bezoekt, van wie ze veel houdt, haar nederig de +handen kust, op de wijs van Oosterlingen.</p> +<p>De jaren doen het hunne. De mooie Katya moet nu zoowat +zeven-en-veertig jaar zijn. Laatstelijk heeft zij het gezelschap +gezocht van een achtenswaardige vrouw, die, op tachtigjarigen leeftijd, +nog van haar handenarbeid leeft. Deze, vrouw Paul genaamd, een arme +werkster, mismaakt en een dwerg, deelt haar woning met haar. Ik weet +niet, hoe zij ’t aanleggen, maar bij al haar armoe, vinden zij +nog gelegenheid om haar misdeelde buren bij te staan.</p> +<p>Vóór eenigen tijd werd het hart van Katya op een +merkwaardige proef gesteld. Zij ontmoette op straat een bejaarde dame, +die zij meende te herkennen, maar die schamel gekleed was, met een +versleten sjaal en een ouden hoed. Zonderlinge ommekeer der dingen! het +was haar vroegere meesteres, nòg armer geworden dan zij zelve +was. Katya gaat naar haar toe, groet haar, kust haar de hand; de oude +vrouw, zichtbaar ontsteld en van streek gebracht, stamelt uit een +overkropt gemoed eenige woorden over het haar overkomen ongeluk en de +ellende, waarin ze verkeert. “O, mevrouw,” roept Katya uit, +zich tegenover haar uit de volheid van haar goede hart weêr +dienstbode voelend, “u blijft altijd mijn meesteres, en wat ik +bezit is het <span class="pagenum">[<a id="xd20e514" href="#xd20e514" +name="xd20e514">33</a>]</span>uwe.” Dienzelfden dag verliet zij +haar woning, met al haar spaarpenningen bij zich, en stelde die in +handen van de oude dame, die niet anders kon dan stille tranen +weenen.</p> +<p>De lezers zullen er zich misschien over verwonderen, dat wij, in een +werk van zoo kleinen omvang, waarin wij de lijdensgeschiedenis van +Rusland slechts verhalen om tot de martelaarsschappen te komen, die er +het gevolg van zijn, zoo lang hebben stilgestaan bij het leven van dit +meisje.</p> +<p>Wij antwoorden, dat de volledige kennis van één enkel +lotsgeval ons beter heeft ingewijd in de geschiedenis van het Russische +zieleleven, dan eenig verhaal, eenig boek, eenige mededeeling ooit zou +hebben bereikt.</p> +<p><span class="ex">Rusland is één lijden</span>, dat +blijkt maar al te duidelijk. Tot hoever is de ziel van ’t volk er +door aangetast? Dat is de vraag. Die ongelukkigen stellen tegenover de +slagen, de beleedigingen, een schijnbare ongevoeligheid. Men kent hun +taal heel weinig. En, kende men haar, in hun zoo gewettigd wantrouwen +tegen de standen, die hen overheerschen, zouden zij zich wel wachten +hun hart bloot te leggen. Hun bestaan is zóó onzeker, hun +dierbaarste banden zijn zóó weinig hecht, dat zij erg +vreezen te zullen mishagen, en wie hen ook bezoekt, treft hen altijd +aan met een glimlach op de lippen. Zij zijn er bang voor om ongelukkig +te schijnen en vragen haast vergiffenis voor ’t kwaad, dat men +hun aandoet. Hoe zal ik de ware beteekenis weêrgeven, de +heimelijke gedachtenkring van een wereld, die zich niet uit? +Ternauwernood zal ik er iets van kunnen voelen in de zoo diep-treurige +melodieën, die deze oogenschijnlijk vroolijke man doet hooren, +wanneer hij alléén is, als hij zijn grond bewerkt, of +’s morgens zich ver in zijn uitgestrekte bosschen begeeft.</p> +<p>Katya was voor mij de openbaring van een gansche wereld. Haar alleen +maar te zien en van haar levensloop kennis te krijgen, verklaarde mij +tal <span class="pagenum">[<a id="xd20e527" href="#xd20e527" name= +"xd20e527">34</a>]</span>van dingen, waarvan ik gelezen had zonder ze +te begrijpen.</p> +<p>En haar eenmaal ontmoetende, en die keer was de eenige, vond ik +niets anders dan dit woord: <span class="ex">Gebroken hart</span>.</p> +<p>Dit is het juiste woord voor den zieletoestand van den Rus.</p> +<p>Wij generaliseeren hier niet lichtvaardelijk. Wij hebben de zaak tal +van malen bestudeerd.</p> +<p>Er is geen jaar voorbijgegaan, waarin wij er niet van nieuws af-aan +onze aandacht aan schonken. En sedert de meer dan vijf-en-twintig +jaren, gedurende welke deze oplossing nader door ons op de proef werd +gesteld, is zij ons nòg de eenig juiste gebleken.</p> +<p>Wij leerden toen Rusland kennen, den waren zedelijken grondslag, +waarop het volk staat, en daarmeê een dusdanige <span class= +"ex">hartebreking</span>, dat niets er zich meê kan +vergelijken.</p> +<p>Het Poolsche volksbewustzijn is ongelukkig—maar ’t is +niet gebroken; integendeel, ’t heeft nieuw leven ontvangen door +het besef van zijn martelaarschap.</p> +<p>De Oostersche dienstbaarheid geeft evenmin eenig denkbeeld van dit +gebroken-zijn. Niets is ongerijmder, dan, gelijk men gewoonlijk doet, +Rusland met de Oostersche wereld te vergelijken. De Aziatische rijken, +zelfs die het willekeurigst bestuurd worden, genieten veel meer van de +vrijheden, waarop de mensch van nature recht heeft.</p> +<p>Azië verkeert over ’t algemeen in een toestand van +ontspanning, van onzekerheid, zelfs in wat het nog barbaarsch doet +zijn; Rusland, tot brekens toe gespannen, is met voorbedachten rade, op +wreedaardige wijs tot lijden afgericht.</p> +<p>Wat het voor gruwzaams heeft is dit, dat het eenige waaraan Rusland +hecht, de gedachte die alleen door zijn brein woelt, de uitsluitende +liefde welke het in zijn hart koestert,—dat dit alles vereenigd +schijnt om het telken ure ten val te brengen.</p> +<p>Een éénig verschijnsel, wij herhalen het, zonder +<span class="pagenum">[<a id="xd20e556" href="#xd20e556" name= +"xd20e556">35</a>]</span>’twelk het Russisch zieleleven leeg is, +een met zegelen gesloten boek, tot welks inhoud zelfs het scherpste oog +niet kan doordringen.</p> +<p>Wat is dit? Is het de politieke idée: de Staat? +Geenszins.</p> +<p>De <span class="ex">Staat</span> is niets voor den Rus; hij kent +slechts zijn Gemeente, of, zoo hij iets van een Staat vermoedt, dan +lijkt het een dichterlijke droom, die op verren afstand verplaatst.</p> +<p>De <span class="ex">godsdienst</span> is louter van uitwèndig +belang voor hem; hij is vol vromen eerbied voor het beeld van den een +of anderen heilige, maar deze zelf betéékent niets voor +hem, hij mist het geloof. Niets is onbegrijpelijker dan de +verschillende uitleggingen, die hij aan het Christendom geeft; hij +miskent het in zijn gehéél.</p> +<p>Het <span class="ex">eigendomsrecht</span>, dat voor de Westerlingen +zooveel waarde heeft en hen zoo vervult, is niets in de schatting van +den Rus. Maak hem bezitter, en hij keert onmiddellijk tot zijn +communistische begrippen weêr.</p> +<p>Waarvoor de Rus alléén iets voelt, dat is voor +<span class="ex">zijn gezin</span>; de rest kan hem niet schelen.</p> +<p>Al dat overige, zelfs de gemeenschap, heeft voor hem slechts waarde, +voorzoover de hardvochtige politiek aan zijn oorspronkelijk bestaan, +als lid eener familie, iets heeft toegevoegd. Den <span class= +"ex">meester</span> en den oppersten der meesters, hij kan hen zich +niet anders voorstellen dan van het familie-standpunt, deze benamingen +door andere, zoo liefelijk klinkende, weêrgevende van +<span class="ex">vadertje</span>, grootvadertje, enz.</p> +<p>Het paradijs van den Rus is zijn goed gesloten en verwarmd huis, +waarin hij acht maanden lang, een grof kleedingstuk wevende en er zijn +behagen in vindend voor de behoeften van zijn gezin te verbouwen en te +timmeren, boven op zijn kolossalen oven leeft, terwijl de scherpe, van +Archangel overwaaiende Noordenwind, langs de kleine woning heenstrijkt, +zonder de minste opening te vinden tusschen de dicht aaneengeplante +<span class="pagenum">[<a id="xd20e590" href="#xd20e590" name= +"xd20e590">36</a>]</span>boomen, met mos toegestopt en die het nestje +zoo goed sluiten.</p> +<p>Het helle-bestaan voor den Rus is de gewelddadige verbreking van +zijn familiebanden. De “heer” kan door zijn machtwoord +alles verstoren. Dit is de oorzaak, dat de ongelukkige zoo voor hem +kruipt. <span class="ex">Tot zelfs de ingewanden</span> behooren aan +den heer. Men neme hem zijn vrouw of zijn dochter, hij kan er niets aan +doen; men ontneme hem zijn jonge kind, hij heeft het maar goed te +vinden.</p> +<p>En eindelijk, als men hem zelf oplicht, hem op een noodlottigen +morgen vat, haar en baard afscheert, in boeien slaat en naar de mijnen +voert, of naar de fabrieken, of bij het leger inlijft, hij kan er +wederom niets tegen inbrengen. Zijn vrouw, hoe afschuwelijk zij +’t ook vindt, is verplicht met een ander man te bed te gaan. +Immers, zij is niets anders dan een stuk bezit; en dat mag niet +ongebruikt blijven. Zij moet, evenals de grond, ieder jaar +voortbrengen, zooveel mogelijk lijfeigenen telen, al wordt ze ook in +wanhoop bevrucht.</p> +<div class="figure xd20e599width"><img src="images/o036.png" alt= +"Ornament." width="148" height="88"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e603" href="#xd20e603" name= +"xd20e603">37</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e483" href="#xd20e483src" name="xd20e483">1</a></span> In +Parijs.</p> +</div> +</div> +<div id="ch4" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">IV.</h2> +<h2 class="main">De Minotaurus.<a class="noteref" id="xd20e609src" +href="#xd20e609" name="xd20e609src">1</a></h2> +<h2 class="sub">Over het Leger als Strafmiddel.</h2> +<p class="firstpar">Eén feit is ten opzichte van het Russische +leger welsprekender dan alle woorden. Het is de schaarschte aan mannen +in Rusland. De vrouwen zijn er klaarblijkelijk veel talrijker, en, wat +dit het duidelijkst aantoont, zijn de ongelijke huwelijken, waartoe men +ze verplicht: men laat dikwijls een jongen van twaalf jaar trouwen met +een vrouw van vijf-en-twintig of dertig, liever dan haar weduwe te doen +blijven.</p> +<p>Het gering aantal mannelijke wezens is niet de schuld van de natuur, +maar van de regeering; het is ’t gevolg van de buitensporige +verkwisting van mannen ten bate van het leger. In Rusland bestaan niet +die menigte van uitputtende of den dood brengende ambachten, die, +zooals bij ons, zooveel werklui ten grave sleepen. De Russische +lijfeigene beult zich niet af; hij werkt op zijn gemak en langzaam, +nooit met dien verterenden koortsgloed van de mannen in de Westersche +wereld.</p> +<p>Wat voor een leger is het dan, dat, in vredestijd (de Kaukasus telt +niet meê) op zoo zichtbare wijs een bevolking van zestig millioen +zielen zoo kan dunnen! Tot welk een ongehoord cijfer men dit leger ook +wil opvoeren, men zou ’t niet kunnen begrijpen, zonder te weten +op welk een onmenschelijke manier het wordt gerecruteerd, gedrild en +gevoed. Het moet van ’t volk <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e619" href="#xd20e619" name="xd20e619">38</a>]</span>driemaal meer +mannen nemen dan het soldaten telt. Wat is het lot van de rest? +Weinigen, zeer weinigen keeren naar den huiselijken haard terug: +<span class="ex">niet één man op de honderd</span>; +Paskjewitsch<a class="noteref" id="xd20e624src" href="#xd20e624" name= +"xd20e624src">2</a> zelf zegt het, ik heb zijn woord al aangehaald. +Nergens in Rusland ziet men verminkte oud-soldaten, zooals in andere +landen zoo veelvuldig aanwezig zijn. Alle genezen; zij hebben tot arts +den besten heelmeester: den Dood.</p> +<p>Als de hertog van Ragusa<a class="noteref" id="xd20e629src" href= +"#xd20e629" name="xd20e629src">3</a> in zijn boek, dat +méér Russisch-gezind is, dan de Russen-zelven, tot onzen +schrik berekent, dat de Russische soldaat den keizer twee of drie maal +minder kost dan de onze, dan ziet hij in zijn becijfering over ’t +hoofd, dat om één geoefenden en geharden Russischen +soldaat te verkrijgen, er vooraf twee of drie moesten doodgaan.</p> +<p>Hij verzuimt, als iets van minder waarde en dat zonder twijfel zijn +aandacht niet verdient, rekening te houden met zulk een verschrikkelijk +misbruiken van menschenvleesch.</p> +<p>Het ongehoord sterftegehalte heeft voornamelijk drie oorzaken: 1o. +is de Rus physiek (door zijn ras, zijn levenswijs, zijn opvoeding) de +voor den militairen dienst minst geschikte man; 2o. vervult hij zijn +dienstplicht tegen zijn zin, sterft hij van hartzeer en heimwee; kan +hij zich nooit troosten over het verlaten van zijn geboortegrond en +zijn familie; en 3o. wordt hij nooit met die behoedzaamheid behandeld, +waardoor hij aan zijn lot went en het aanvaardt; hij wordt onverhoeds +verplaatst van de eene levenswijze naar een andere, gansch +tegenovergestelde.</p> +<p>Een opmerking is misschien de aandacht waard der physiologen, +namelijk dat dit ras, in vergelijking met de andere in Europa, weinig +gevormd schijnt, niet rijp in zijn ontwikkeling, nog kinderlijk is. De +gelaatstrekken <span class="pagenum">[<a id="xd20e638" href="#xd20e638" +name="xd20e638">39</a>]</span>zijn dikwijls innemend, maar de hoofden +zwak, de hersens onbevattelijk, het denken gaat niet diep. Men ontmoet +in grooten getale mooie grijsaards, met rozige wangen; witgebaarde +mannen, die nog jong lijken, en niet juist eerbiedwaardig zijn.</p> +<p>Bij de Russen doet, evenals bij kinderen, het minder georganiseerde, +slechts zwakjes gecentraliseerde leven, onophoudelijk wonderbaarlijke +levens ontstaan: ik bedoel insecten; zij worden namelijk door wormen +opgegeten.</p> +<p>Het schijnt dat zij koud bloed hebben, of dat zij water in hun bloed +hebben. Zij drinken ongestraft hoeveelheden brandewijn, waardoor +menschen van hartstochtelijker geaardheid, met voller, krachtiger +bloed, inwendig zouden verbranden.</p> +<p>Onze Westersche nationaliteiten, die zooveel hebben doorgemaakt, +bezitten een karakter van krachtige degelijkheid, aan Rusland onbekend. +De Rus is voor ons, wat voor den olm, den eeuwen-ouden eik de slanke +populier is, een hoog spoedig opschietend gewas, als ’t ware +onvoorbereid door de natuur geschapen. Deze of gene Engelschman, ros +van haren en met vleesch gevoed, uit ouders gesproten, die ijzer +gebeukt hebben en die van smeden zijn opgeklommen tot mechanici, +zoo’n man alleen heeft pit in zich voor vijftig Russen. De sobere +Fransche boer, vol van kracht en gezond verstand, die zijn winter in de +open lucht doorbrengt, terwijl de Rus acht maanden lang bij zijn oven +zit uit te drogen, zou heel wat beter dan hij een legering onder den +blooten hemel van den Kaukasus verduren. Die boer is, in zeven jaar, +een even goed geoefend soldaat, als de Rus in twintig, en bovendien +heeft hij een kijk op de dingen, een levendige en krachtige manier van +opmerken en handelen, van een besluit te nemen, welke de Rus nooit +heeft. Deze, zelfs wanneer hij een flink soldaat is geworden, doet +zelden iets uit eigen beweging.</p> +<p>Ziet eens, op eenzelfden dag, naar twee dorpen, in Frankrijk en in +Rusland, den dag van het vertrek der <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e649" href="#xd20e649" name="xd20e649">40</a>]</span>rekruten. De +Fransche dienstplichtige hecht linten aan zijn hoed, en, ofschoon hij +dikwijls zou willen huilen omdat hij zijn familie verlaten moet, drinkt +hij en tracht vroolijk te zijn. De Rus werpt zich op den grond en trekt +zijn baard uit. Door zijn heer aangewezen, meestal voor straf, zou hij +als kolonist naar Siberië kunnen gezonden zijn; maar hij is er nog +slechter aan toe, hij wordt soldaat gemaakt. Een verschrikkelijk iets +voor een man, doorgaans gehuwd, vader van verscheiden kinderen, en al +dertig jaar en ouder. Want tot zijn veertigste jaar kan de boer +ingelijfd worden, en blijft hij in den treurigsten angst omtrent zijn +lot.</p> +<p>De jaarlijksche lichting van soldaten door heel het rijk heeft +volkomen het karakter van een algemeene drijfjacht op arme wilde +dieren, door de honden naar één plaats gejaagd. Om den +ketting, waaraan ze allen, geschoren en kaal geknipt, bevestigd zijn, +rent voortdurend de Kozak heen en weêr, als een ware wachthond +van deze rampzalige kudde. Hij, de eenige in het rijk, <span class= +"corr" id="xd20e653" title="Bron: wienst">wiens</span> vrijheden +eenigszins geëerbiedigd worden, wordt soldaat geboren, en, verre +van schatting te betalen, ontvàngt hij geld van den keizer. +Vleeschverbruiker, voortvarend en ruw, ziet hij met medelijden +neêr op die half-gevoede Russische boeren. Zijn klein, leelijk, +slechtgebouwd paard, maar vlug, onvermoeid, maakt een deel uit van den +ruiter. De Kozak, de voor alles bruikbare onderdaan, weet wonderwel +partij te trekken van het rijk. Visscher, jager, koopman, handelaar in +rariteiten en tolbeambte, bestrijdt hij de smokkelarij, maar uit +beroepsnijd en om zelf alléén te kunnen sluiken.</p> +<p>Wie kan het ontzettend getal stokslagen tellen, die noodig worden +geoordeeld om een goed Russisch soldaat te vormen? Wie wel eens in het +bad gezien hebben Russen van elken stand, maar vooral soldaten, de oude +grenadiers van de garde, stonden verbaasd over hun rug vol naden, +wreedaardig opgesmukt met litteekens.</p> +<p>Die dappere mannen, die slechts wònden hadden van voren, +vertoonden van achteren de afgrijselijke <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e660" href="#xd20e660" name="xd20e660">41</a>]</span>merken van de +krijgstucht, en oude krijgers, eerbiedwaardige mannen, werden, na aan +honderd veldslagen te hebben deelgenomen, om de geringste kleinigheid +afgeranseld.</p> +<p>Neen, barbaren, dàt is geen militaire opleiding. De Russische +discipline, naar uw eigen officieren dikwijls verzekerd hebben, is een +afschuwelijk kazernemonnikwezen, een harde kloosterregel, waarbij de +kleinste fouten, die niet eens fouten zijn, zoo wreed worden gestraft, +dat men geen kastijding meer kon uitvinden voor de werkelijke +fouten.</p> +<p>Het toppunt in dit opzicht, om het grillige en onmenschelijke ervan, +bereikte de czarewitz Constantijn. Om een handschoen, die niet +onberispelijk wit was, liet hij vijfhonderd stokslagen uitdeelen. De +door vrees bevangen soldaten, zuinigden ondershands uit, om zelf +handschoenen te koopen: die hun verstrekt werden, zouden hun, na +tweemaal gewasschen te zijn, een pak slaag bezorgd hebben. “Ik +ben niet gesteld op den oorlog,” zei Constantijn, “hij +bederft den soldaat en maakt zijn uniform maar vuil.” En toen +iemand, om een officier bij hem te ontschuldigen, zei: “’t +is ten minste een man, die veel moed bezit,” riep hij uit: +“moed? Wat kan me dàt schelen? Ik hou niet van +moed.”</p> +<p>Hij onthulde met dit gezegde, in zijn naïeve brutaliteit, wat +het gezag werkelijk denkt. Het bekommert zich in geenen deele om moed +of energie. Heldhaftigheid, zelfs te zijnen voordeele, is verdacht. Men +bewijst een slechten dienst aan de autocratie door een held te zijn. +Wees een goed onderdaan, middelmatig en onderworpen, sta wat achteraf +en wacht op bevelen,—dan is ’t in orde.</p> +<p>Als de regeering, die zoo hard is, naar verhouding ten minste +rechtvaardig en flink was, zou het kwaad heel wat minder erg zijn. Tot +nadeel van den soldaat echter is er in de administratie van ’t +leger oneindig veel toevalligs, onregelmatigs, en heerscht het misbruik +er; het gouvernement wéét dit, maar doet er <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e670" href="#xd20e670" name= +"xd20e670">42</a>]</span>niets tegen. Hoe kan het gezag, dat zoo sterk +is, de oogen sluiten voor de monsterachtige winsten, welke men behaalt +op de levensmiddelen, ja zelfs op het leven der menschen? Hoe heeft het +de eenvoudige hervorming nog niet aangedurfd, sinds lang reeds overal +ingevoerd, van nl. de administratie af te scheiden van het commando, +door aan de kolonels de winstgevende verdeeling der levensbehoeften te +ontnemen?</p> +<p>Ziedaar dan de ongelukkige soldaat, geslagen, slecht gevoed, slecht +gekleed, gevoerd naar de toegangen tot de bergengten van den Kaukasus. +De gewoonten zijner jonge jaren, die hierin bestonden, dat hij zich +’s winters (en de winter is zoo lang in Rusland) opsloot, zijn in +wreede tegenstelling met de bivaks in het gebergte, de voortdurende +afwisselingen van warmte en kou, van brandende zon en hagelstormen. +Zijn huisvestingen, slecht ineengezet, bestáán dikwijls +niet eens; ze zijn aangegeven op de kaart, waarop de keizer de +krijgsverrichtingen volgt. Hij geeft bevel—’t is ongeveer +vijf en twintig jaar geleden—een fort te bouwen, geeft daar +jaarlijks geld voor en laat het werk met ijver doorzetten. Generaal +Woronzoff, die evenals de keizer dacht dat het fort bestond, zendt er +een bataillon heen; men zoekt er lang naar: nergens een fort te +bekennen. Eindelijk vindt men echter een bordje, waarop zijn +toekomstige plaats stond aangegeven. Het bataillon sliep in de sneeuw +der bergen.</p> +<p>Ik zal geen kwaad van den Kaukasus zeggen, noch van zijn +krijgshaftige bewoners, die niet alleen de meerderen zijn van de +Russen, maar van alle volkeren der aarde. De Tscherkessen bijvoorbeeld +hebben, zooals men weet, aan Egypte de Mamelukken geleverd, die het een +tijd lang beheerschten, en hoofden gegeven aan menigen Oosterschen +staat. Bekijkt de vrij goede gravures maar eens, die overal voorhanden +zijn. Het zijn blijkbaar koningen. Door hun zuiver koninklijke wapenen, +hun klingen, die van geslacht op geslacht <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e677" href="#xd20e677" name="xd20e677">43</a>]</span>overerfden, +hun geweren van platina, die nooit hun schot missen, hun +bewonderenswaardige paarden, die, zonder teugel of stang, alleen +gehoorzamen aan de stem van hun meester,—zijn zij voor de Russen, +wat de adelaar is voor het schaap. Dikwijls verwaardigen zij zich niet +hun vijand te dooden, zij achterhalen hem, in galop, met hun +ongeëvenaard ros.</p> +<p>Zelfs de Kozak, hoe goed krijgsman hij is, maar zoo zonderling +toegetakeld, en daarbij <span class="ex">zaken</span> doende, is een +belachelijk wezen, vergeleken bij deze koningen van ’t +gebergte.</p> +<p>Men moet zich niet verwonderen over het verdriet en den afkeer, +welken aan de Russische officieren een oorlog veroorzaakt, waarin ze +wel slaag krijgen, maar het niet teruggeven. Ze zijn er nauwelijks +minder erg aan toe dan hun ongelukkige soldaten. Van adel en rijk, van +kindsbeen af gewend aan genietingen, zijn zij al vroeg opgesloten in +een militaire school, waar ze niets leeren. Niets is treuriger, +akeliger dan in het dagboek van een officier te lezen, tot welk een +wanhopige leegte, een ondragelijk nietsdoen de leerlingen van de +cadettenschool te Warschau onder Constantijn (zijn de toestanden wel +veranderd?), veroordeeld waren. Geen onderwijs, geen boek, geen vermaak +was geoorloofd; alleen meisjes konden ze krijgen, zooveel ze wilden; +uitstekende manier van doen om de lichamen uit te mergelen, de zielen +te verlagen, goeie dienaars te maken en <span class="ex">goeie +onderdanen</span>. Men vond hen voorbeeldig; men wenschte zich zelf al +geluk, dat ze zoo gedwee waren geworden. Maar diezelfde jongelui, van +wie men geloofde dat ze gedemoraliseerd zouden zijn, marcheeren op een +zekeren morgen, ten getale van tweehonderd, met een ongelooflijke +stoutmoedigheid, tegen een Russisch leger op, dat meende in het bezit +te zijn van Warschau, brengen het volk te hoop en weten het hun zijde +te doen kiezen.</p> +<p>Welke is de zedelijke toestand van den militair in Rusland? Welke +gedragslijn zal hij kiezen bij een <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e691" href="#xd20e691" name="xd20e691">44</a>]</span>groot +conflict met Europa?<a class="noteref" id="xd20e693src" href= +"#xd20e693" name="xd20e693src">4</a> Men kan dit in geenen deele +voorzien; welke de gevoelens der officieren of van de soldaten ook +mogen zijn, zij dragen een juk van vrees, dat moeilijk af te schudden +is.</p> +<p>Dit ras is, onder alle van de geheele wereld, het gemakkelijkst +<span class="ex">door vrees in bedwang te houden</span>.</p> +<p>Verstaan wij elkaâr goed ten opzichte van deze uitdrukking, +van het verschijnsel, dat men <span class="ex">vrees</span> noemt. Er +is geen sprake van bangheid, ik beweer niet dat de Russen laf zijn. De +vrees is een op zichzelf staand verschijnsel van de verbeelding. Het is +de toestand, waarin iemand verkeert, die door een onweêrstaanbare +macht meent beheerscht te worden, zooals b.v. van een natuurkracht. Men +kan zich moedig gedragen tegenover de menschen, en het toch niet zijn, +als men staat tegenover geheimzinnige machten.</p> +<p>Welnu, voor den moedigsten Rus is het gezag als een +onweêrstaanbaar, natuurlijk noodlot. Zwak als enkeling, buigt hij +zich onder de vage voorstelling die hij heeft van het kolossale rijk; +hij onderwerpt er zich aan, hij voelt er den druk van bij de bevelen +van zijn minste overheid. En het is maar niet een uiterlijk +gehoorzamen: hij paart aan zijn fatalisme een godsdienstig gevoel, hij +gehoorzaamt met vrome onderwerping.</p> +<p>Een uitnemend beoordeelaar, die, koel, als buiten de zaak staande, +de dingen bekeken heeft, heeft deze opmerking <span class="corr" id= +"xd20e710" title="Bron: maakt">gemaakt</span>: de Rus en de Franschman, +gelijkelijk dapper in het gevaar, vertoonen dit verschil: de Rus trekt +zijn schako tot over de oogen en stormt erop los, zonder te zien; de +Franschman gaat voorwaarts en kijkt het gevaar aan.</p> +<p>De Russen plaatsen in de gelederen slechts oude soldaten. Men mag +aannemen, dat zij die blijven leven, die vergrijzen in een zoo harde +krijgstucht, mannen zijn van ongewoon weêrstandsvermogen, +zéér flinke <span class="pagenum">[<a id="xd20e715" href= +"#xd20e715" name="xd20e715">45</a>]</span>soldaten. Men kan geen andere +met hen vergelijken. Tegenover een dusdanigen vijand moet ieder +Europeesch leger zich altijd versterken door nieuwe aanwervingen.</p> +<p>Is het Russische leger, dat vroeger dweepziek was, dit tegenwoordig +nog? O, neen. Is het dan ten minste geestdriftig? Waarvoor zou het dit +zijn? Dertig jaren lang onder de wapenen gehouden, ten aanschouwe van +heel Europa, afgemat, verkild door eeuwig paradespel, gelooft het niet +meer aan dien God van den oorlog, die altijd de wegen der diplomatie +heeft bewandeld.</p> +<p>Niets heeft dit leger méér ontzenuwd dan de +buitensporige geest van wantrouwen, welken een bezorgd toezicht er in +heeft gebracht. Allen bespieden alles, letten op alles. Iedere officier +leeft gestadig in de vrees door zijn buurman te worden verraden en +voorkomt hem daarom heel dikwijls. De soldaat merkt dezen treurigen +moreelen toestand van zijn chefs terdege op; hij behoudt den eerbied, +niet de achting. De innerlijke gehoorzaamheid is er door geschokt.</p> +<p>Niemand kent den Russischen soldaat goed. Met al zijn uiterlijk van +een automaat en dat gezicht van hout, heeft hij toch soms een zeer +critisch oordeel. Het komt uiterst zelden voor dat hij dit laat +doorzien. Laat ik een kostelijk staaltje van dit soort aanhalen. +Hierbij is sprake van het dweepzieke tijdperk der soldaten van +Suwarow.<a class="noteref" id="xd20e724src" href="#xd20e724" name= +"xd20e724src">5</a> In het verhaal, dat zeer natuurlijk schijnt en +klaarblijkelijk getrouw en waar is, merkt men hiervan niets, maar wel +een lichte spotzucht, een treffende neiging tot medelijden, de vage +hoop van eindelijk den dienst te zullen verlaten, en, wat den Rus +altijd bijblijft, de liefde voor zijn land en zijn familie.</p> +<p>Het was bij den dood van Catharina.<a class="noteref" id= +"xd20e729src" href="#xd20e729" name="xd20e729src">6</a> Ziehier het +<span class="pagenum">[<a id="xd20e732" href="#xd20e732" name= +"xd20e732">46</a>]</span>gesprek der soldaten, dat Niemcewicz<a class= +"noteref" id="xd20e734src" href="#xd20e734" name="xd20e734src">7</a> in +zijn gevangenis afluisterde: “Eindelijk zullen we dan een czaar +krijgen!” zei de een. Waarop de ander antwoordde: “Dat is +in lang niet gebeurd. Onze oude <span class="ex">matuszka</span> +(moedertje) heeft er haar plezier, geloof ik, wèl van +genomen.”—“Meer dan welletjes,” zei de eerste, +“maar ieder zijn beurt. Ik hoop dat nù onze arme +gevangenen zullen vrijgelaten worden.”—“Er zullen +groote veranderingen komen,” zei een derde. “Men vertelt +dat allen, die dertig jaar dienst hebben naar huis kunnen gaan, als ze +willen.”—“God geve ’t!” beaamden allen +met een diepen zucht.</p> +<div class="figure xd20e740width"><img src="images/o046.png" alt= +"Ornament." width="156" height="108"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e745" href="#xd20e745" name= +"xd20e745">47</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e609" href="#xd20e609src" name="xd20e609">1</a></span> Het +alverslindend monster.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e624" href="#xd20e624src" name="xd20e624">2</a></span> Een +Russisch generaal, bekend uit de dagen van den Poolschen opstand van +1830-’31.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e629" href="#xd20e629src" name="xd20e629">3</a></span> Fransch +generaal, die onder Napoleon I gediend heeft.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e693" href="#xd20e693src" name="xd20e693">4</a></span> Dit werkje +is geschreven vóór de uitbarsting van den Krimoorlog.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e724" href="#xd20e724src" name="xd20e724">5</a></span> Overwon de +Polen (1795) en streed tegen Napoleon.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e729" href="#xd20e729src" name="xd20e729">6</a></span> Catharina +II regeerde over Rusland van 1762–1796. Zij was een flinke, maar +onzedelijke vrouw.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e734" href="#xd20e734src" name="xd20e734">7</a></span> Poolsch +schrijver en patriot (geb. 1757, gest. 1841), die tegen de Russen +streed en krijgsgevangen werd gemaakt.</p> +</div> +</div> +<div id="ch5" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">V.</h2> +<h2 class="main">Siberië.</h2> +<p class="firstpar">Men heeft dikwijls gesproken van de martelaars van +Siberië. Maar waarom ze afzonderlijk te noemen? De scheidingslijn +is geheel denkbeeldig. Behalve een verscherping van kou, is +Siberië overal in Rusland, het begint bij den Weichsel.</p> +<p>Men spreekt van veroordeelden. Maar iedere Rus is een +veroordeelde.</p> +<p>In een land waar de wet, die slechts een bespotting is, geen ernstig +oordeel kan vellen, zijn allen veroordeelden of is niemand het. Er is +geen onderscheid te maken tusschen lijden en kwelling.</p> +<p>De algemeene kwelling is niet het een of ander stoffelijk kwaad, het +is ’t breken van het hart, het is de zedelijke angst van een bij +voorbaat gebroken ziel wegens de mogelijkheid van een oneindigheid van +rampen. In deze zoo hardvochtige wereld, waar alles de onbewegelijke +stijfheid schijnt te hebben van het ijs, is niets vast; in +werkelijkheid is alles vol van wisselvalligheid en twijfel.</p> +<p><span class="ex">Allen zijn veroordeelden</span>, zeggen we. De +lijfeigene is het niet zoozeer door zijn dienstbaarheid en zijn +ellende, als omdat hij niet zeker is van zijn ellende-zelve. Morgen kan +alles voor hem veranderen, hij kan worden weggevoerd naar het leger of +de fabrieken, zijn vrouw aan een ander gegeven worden, zijn gezin +verspreid worden.</p> +<p><span class="ex">De soldaat is een veroordeelde</span>, niet alleen +omdat hij den een of anderen morgen, uit zijn <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e767" href="#xd20e767" name= +"xd20e767">48</a>]</span>huis opgelicht, overgeleverd wordt aan de +voortdurende afranseling, die men militairen dienst noemt, maar ook +omdat hij niet weet wanneer het uur van zijn bevrijding zal slaan. +Vroeger na dertig jaren, tegenwoordig na twintig: zoo luidt de wet. +Maar wat beteekent de wet in Rusland?</p> +<p><span class="ex">De officier is een veroordeelde.</span> Tegen wil +en dank volgt hij den harden, eentonigen weg van een eeuwigheid van +exercities, parades en telkens weêrkeerende +garnizoensveranderingen. Ongelukkige oorlogsmonnik, terwijl zijn +fortuin hem riep naar de genietingen van de wereld! Maar, als hij niet +in dienst treedt, wat zal er dan gebeuren? Dan is zijn familie voortaan +verdacht, kan zij geruïneerd, van haar rang ontzet worden, en +hij-zelf<span class="corr" id="xd20e773" title="Niet in bron">,</span> +<span class="ex">hij is verloren</span>.</p> +<p><span class="ex">Verloren?</span> Wat beteekent dit woord? +<span class="ex">Gedood?</span></p> +<p>Maar klaarblijkelijk is het iets ergers dan gedood, omdat een +officier aan den oorlog deelneemt, zich laat dooden als ’t moet; +<span class="ex">anders</span>, zegt hij, <span class="ex">zou hij +verloren zijn</span>.</p> +<p>De lijfeigene, die voor het leger gevat wordt, zegt: “Ik ben +verloren!” Hij staat op de onderste trede van het ongeluk, en kan +niet lager dalen. De officier kan wel dieper zakken. Hij heeft +nòg iets te vreezen, en wat hij méér vreest dan +den dood: Siberië.</p> +<p>Met den lijfeigene soldaat te doen worden, heeft men slechts zijn +lichaam genomen; over zijn hart bekommert men zich weinig. Maar wat den +officier aangaat, van hem wil men de ziel; de opgaaf, welke het +Russisch gouvernement zich stelt, is te weten te komen op welke wijs +zich meester te maken van de ziel van een mensch, die door een +ondragelijk leven onverschillig is geworden voor den dood.</p> +<p>Men heeft deze ziel vroegtijdig verstompt in scholen, waar niets +wézenlijks onderwezen wordt, een weinig, maar heel weinig van +practischen aard, en niets van moreel belang; in-dier-voege, dat de +wanhopigste verveling haar drijft tot ontzenuwende genietingen, welke +haar nog meer verstompen. Maar deze dubbele operatie <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e801" href="#xd20e801" name= +"xd20e801">49</a>]</span>is niet altijd in staat een sterke ziel uit te +blusschen. Wat zij menschelijks zou kunnen overhouden, moet bedwongen, +ten onder gebracht worden door vrees van moreel gehalte. Welke? Die +voor een onbekende straf.</p> +<p>De inquisitie der katholieke kerk beschikte, behalve over +onderaardsche kerkerholen en foltertuigen, om de stoffelijke kwellingen +te voltooien, nog over een moreele straf: de eeuwige hellepijnen, de +oneindigheid van haar duur. Rusland heeft evenzeer zijn hel, de +oneindigheid van ruimte, de verschrikking van de woestenij, van het +ledig.</p> +<p>Een oneindigheid van afstand. Wie de reis te voet aflegt, beladen +met zware ketenen, vertrekt jong en komt oud aan. Een man van vijf en +twintig jaar, vol levenslust en levenskracht, is uit Polen weggevoerd. +Drie jaren later valt een schim uitgeput in Kamschatka<a class= +"noteref" id="xd20e807src" href="#xd20e807" name="xd20e807src">1</a> +neder.</p> +<p>Een oneindigheid van lijden is een gevolg van het klimaat. Een +onmeêdoogend klimaat; eenige graden méér beneden +het vriespunt zijn voldoende om den dood te veroorzaken.</p> +<p>Als de Rus, zelfs in zijn eigen woning, acht maanden opgesloten +naast zijn oven, in een gloeiend verhit vertrek, nauwelijks de woede +van den fellen Noordenwind weet te verschalken, hoe moet het dan niet +zijn in dit tweede Rusland, waar de kou brandwonden doet ontstaan, waar +het staal als glas afknapt, waar de honden, die de sleden voorttrekken, +zouden omkomen, als hun buik en pooten niet omwoeld waren met bont?</p> +<p>Daar aan te komen zonder hulpmiddelen, zonder beschutting, zou +slechts verlossing geven; men zou sterven. Men mag er echter niet +spoedig dood gaan. In een klein fort onder dak gebracht, te midden van +een bevroren woestenij, met een houweel zwoegende of tot kruiwagenstraf +veroordeeld, gevoed met zure melk en bedorven visch, twee, drie jaren +lang, soms <span class="pagenum">[<a id="xd20e816" href="#xd20e816" +name="xd20e816">50</a>]</span>langer, dan sterft gij wel onder zulke +omstandigheden.</p> +<p>Maar voor hen, die niet zulk een afschuwelijk lot hoeven te +ondergaan, die nog een halve-vrijheid genieten, een leven, dat +stoffelijk ten minste bijna te dragen is, is de zedelijke uitwerking +nauwelijks minder verschrikkelijk. Al is Siberië voor hen geen +oneindigheid van lijden, zoo is het er toch een van vergetelheid, waar +zij zich voelen verdwijnen, afsterven voor de wereld der menschen, voor +hun familie en hun vrienden. Zijn naam verliezen, zich <span class= +"ex">numero tien</span>, <span class="ex">numero twintig</span> hooren +noemen, en, als het huwelijksleven voortgezet mag worden, kinderen te +verwekken zonder naam, een beklagenswaardig ras, dat zich zal +voortplanten in eeuwige ellende: barbaarsche uitbeelding van de +barbaarsche leerstelling van de zonden der vaderen! De verloren mensch +verliest zijn kinderen; verdoemd, verdoemt hij hen, en, door een +hardvochtig <span class="ex">crescendo</span>, komt het voor, dat de +kinderen van een tot twintig jaren arbeid in de mijnen veroordeeld man, +mijnwerkers zullen zijn veertig, vijftig jaar lang, tot aan hun dood +toe, hun kinderen nog na hen, en heel hun nakomelingschap.</p> +<p>Siberië sleept de ontaarding mede niet alleen van de menschen, +maar ook van de voorwerpen, die er heen worden gevoerd. Een klok werd +er naartoe gebracht, omdat ze alarm had geluid bij een oproer. Kanonnen +werden er naartoe gebracht, en ontvingen te Tobolsk knoetslagen. De +vernedering moet wel zeer ernstig zijn voor de mènschen, in een +land waar een pak slaag naar welgevallen wordt uitgedeeld.</p> +<p>Hadden de ballingen niets anders te vreezen dan den geheelen +ommekeer in hun levenswijs, den overgang van een slap, Aziatisch +bestaan tot een van zwoegende arbeiders, dan zou dit reeds voldoende +zijn om Siberië tot den afschrik der Russen te maken. Hun +weekelijkheid verdraagt ternauwernood het leven dat gezeten lieden in +het Westen van Europa leiden. Een Russische dame bekende mij eens niet +hier te Parijs te kunnen blijven; tallooze veraangenamingen, die +<span class="pagenum">[<a id="xd20e833" href="#xd20e833" name= +"xd20e833">51</a>]</span>haar eigen land aan de hand deed, ontbraken +haar; de bediening door onze dienstboden leek haar te plomp, hun +stemmen klonken te hard en te aanmatigend; zij kon de natuurlijke +verhoudingen niet verdragen, die in een wereld van gelijkheid ontstaan. +Zij had behoefte aan de vleierijen van haar kameniers, haar +voorkomendheden, aan de genegenheidsbewijzen van haar voedster, aan een +leven in sterk verwarmde vertrekken en badkamers, de lauwe atmosfeer +van het Russisch huis. Wat zou er van die arme vrouw terecht zijn +gekomen, indien ze, inplaats van den tocht naar Parijs, welken zij zoo +pijnlijk vond, dien naar Tobolsk had gemaakt?</p> +<p>Er bestaat een overlevering in Rusland, dat Catharina (of misschien +een der keizerinnen, die haar vooraf gingen), aan zekere groote dames, +om haar trots te breken, soms bevel zond zich zelven, in haar paleis, +door haar dienstboden te laten geeselen. Het hoofd der geheime +kanselarij zei dit bevel van hooger hand eerbiedig aan, maar bleef +getuige van de uitvoering. Als de patiënte de vernederende +behandeling had ondergaan, bracht zij haar toilet weêr in orde, +zich gelukkig rekenende er tot dien prijs van af te komen en aan de +verbanning naar Siberië te zijn ontsnapt.</p> +<p>Men oordeele eens inderdaad over al de afschuwelijkheid, die er voor +een arme, vreesachtige vrouw in gelegen is, uit haar paleis te worden +weggerukt, beroofd van al haar weelderige overdaad, van haar eeuwigen +zomer, en misschien nog wel des nachts in een met ijzer beslagen koets +te worden geduwd voor een tocht van vijftienhonderd mijlen!... Of +misschien gedwongen te worden, zij die nooit geloopen heeft, die +afgrijselijke reis te voet af te leggen, onder zweepslagen, al +bedelend, onder weg slechts aalmoezen ontvangend van de liefdadigheid +der lijfeigenen!...</p> +<p>Op welke manier zij dan ook trekken, het is in waarheid, voor een +vrouw, een verschrikkelijke straf alléén te moeten +weggaan, met achterlating van haar man, haar kinderen, alles wat zij +liefhad, alléén, in <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e842" href="#xd20e842" name="xd20e842">52</a>]</span>den nacht, in +het ruwe Noorden en in den winter, met de verschrikking van de +onbekende toekomst. Van Europa over te gaan naar Siberië, staat +gelijk met in het ijdel niet te vervallen. Een leegte van menschen, een +leegte van gedachten. Een uitgestrekt niets, zonder verleden, zonder +tradities, zonder geloof (behalve dat aan hekserij). Een leegte, zoo +volkomen, zoo volslagen, dat zelfs de godsdiensten, die er zijn +binnengedrongen, het Tartaarsche Mahomedanisme bijvoorbeeld, er hun +leerstellingen, hun overleveringen, hun waas van heiligheid verliezen, +er verbleeken, weggewischt worden, tot niets verdwijnen, evenals de +onzichtbare zon van Siberië.</p> +<p>Weinigen bieden weerstand aan deze droef-stemmende macht der +ontkenning. Opgaande in dit uitgestrekte niets, vervormen zij zich naar +het beeld daarvan en worden ten slotte ook een niets.</p> +<p>In een reisverhaal, in 1850 te Wilna uitgekomen, met goedkeuring van +de Russische censuur, beschrijft een zekere juffrouw Eva Felinska den +betreurenswaardigen <span class="corr" id="xd20e848" title= +"Bron: tostand">toestand</span>, waarin zij te Tobolsk een Poolschen +kolonel aantrof. Betrokken in het verzet van 1825, was hij door den +senaat veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, <span class= +"ex">alleen voor het achterhouden van onthullingen</span>. De keizer +schonk niet de minste aandacht aan deze veroordeeling; hij deed hem +naar het Noorden van Siberië overbrengen, op drie-en-zeventig +graden breedte, vanwaar men hem, <span class="ex">bij wijze van +gratie</span>, naar Tobolsk liet komen. Deze ongelukkige, eens de +mooiste man van het leger, was niet meer te herkennen. “Daar hij +zich niet meer staande kon houden, had hij in een armstoel plaats +genomen. Zijn haren, reeds vergrijsd en hoe ook gedund, waren met zorg +gekamd, vielen hem op de schouders en daalden tot zijn elbogen. Zijn +gelaat was heel bleek en gezwollen, zijn blik dof. De aandoening deed +zijn oogen en zijn lippen trillen. Men zag hem aan, dat hij wilde +spreken, maar het niet kon. Hij gaf ons met zijn hand een teeken +naderbij te komen, om ons te kunnen <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e857" href="#xd20e857" name="xd20e857">53</a>]</span>begroeten. +Zijn geest genoot toen een oogenblik van helderheid, doch de ontroering +maakte het hem moeilijk zijn tong te gebruiken, die half verlamd was. +Wetende, dat wij naar Berezow<a class="noteref" id="xd20e859src" href= +"#xd20e859" name="xd20e859src">2</a> gingen, waar hij had gewoond, +bewoog hij ons onzen intrek te nemen bij zijn gastvrouw. Het geheele +onderhoud werd van zijn kant met groote moeite gevoerd; we moesten +veeleer raden, wat hij wilde zeggen. Maar weldra bemerkten we, dat hij +’t gebruik zijner vermogens had uitgeput, want, terwijl hij in +zijn verbeelding ongetwijfeld vertoefd had aan de oevers van den Taag +en van de Seine, die hij zoo door en door kende, deelde hij ons +meê, dat we te Berezow meloenen zouden vinden, druiven en andere +zuidvruchten. Wij maakten toen een eind aan ons bezoek, met beklemd +hart, terwijl hij ons nog met een gebaar wilde doen blijven, en poogde +te zeggen: <span class="ex">Blijft nog wat!!!</span>”</p> +<div class="figure xd20e866width"><img src="images/o053.png" alt= +"Ornament." width="154" height="108"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e870" href="#xd20e870" name= +"xd20e870">54</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e807" href="#xd20e807src" name="xd20e807">1</a></span> Het +verstverwijderde gedeelte van Siberië.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e859" href="#xd20e859src" name="xd20e859">2</a></span> Stadje in +het Noordwesten van Siberië.</p> +</div> +</div> +<div id="ch6" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">VI.</h2> +<h2 class="main">Siberië.</h2> +<h2 class="sub">De Straffen.</h2> +<p class="firstpar">“Hier is de nacht somber als de winter. Hij +is droefgeestig, maar indrukwekkend. Wanneer hij verhelderd wordt door +het noorderlicht, vertoonen zich aan den donkerblauwen, bijna zwarten +hemel duizenden vallende sterren en schijnt hij in vlam te staan. Dit +vuur verwarmt niet, verlicht niet. Die sterren zijn zwaarmoedig; men +zou ze houden voor de oogen der geesten van veroordeelden, die voor +immer dit ongelukstafereel willen vastleggen...</p> +<p>“Kolommen vuurs, vreemdsoortige, verschrikkelijke, majestueuse +gedaanten stooten op alle punten van den hemel tegen elkander; men zou +zeggen gloeiende houtskolen, bijwijlen stroomen bloeds... Zou de +natuur, evenals de mensch, visioenen hebben? Deze Noordsche natuur, +misdeeld, ingeslapen, schijnt droomen van ballingen te +droomen.”</p> +<p>Dit is een der trekken van de groote schildering, welke de goede +generaal Kopec, metgezel van Kosciusko,<a class="noteref" id= +"xd20e884src" href="#xd20e884" name="xd20e884src">1</a> voor ons heeft +ontworpen van Oostelijk Siberië, bij de punt van Kamschatka, +waarheen hij was verbannen. Niets kan treffender zijn dan de +mémoires van dezen eenvoudigen man. Geen grooter verschil dan +met die van zijn voorganger in dezelfde streken, den Pool +Beniowski.<a class="noteref" id="xd20e887src" href="#xd20e887" name= +"xd20e887src">2</a> Deze, ontembaar, woelziek, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e890" href="#xd20e890" name= +"xd20e890">55</a>]</span>vermetel speler en nog vermeteler soldaat, +eigent zich in één oogenblik de wildernis toe en wordt +koning in het oord van zijn ballingschap. Hij herwint zijn fortuin, +vindt een tweede vrouw, vervolgt zijn vervolgers, verslaat zijn +bewakers, en <span class="corr" id="xd20e892" title="Bron: inplaats">in +plaats</span> van gevangene te blijven in Kamschatka, voert hij haar +meê, scheept hij zich met haar in.—Kopec wendt zich tot +God; hij voelt zich in het hart getroffen, te zeer gewond om dergelijke +avonturen te wagen. Zonder studie of opleiding, alleen door zijn +ongeluk gevormd, legt hij in zijn onopgesmukt verhaal de teedere en +vrome melancholie van de ziel der Lithauers. Zijn boek geeft getuigenis +van een zedelijke omwenteling. Polen is in zijn wezen veranderd, het +heeft de gaaf der tranen ontvangen.</p> +<p>“Ik wandelde langs de kust der zee, en als het weêr +stormachtig werd, zag ik allerlei vreemdsoortige dieren, walvisschen, +zeeleeuwen en zeehonden. Soms werd ik door steenen getroffen; beren +slingerden die naar mij toe, om mij te wonden en vervolgens aan te +vallen. Deze zee heeft in den herfst veel deining; zij breekt met +zooveel kracht, dat Kamschatka er tot op zijn grondslagen van trilt. De +dagen zijn grauw en de nachten zwart. Als de storm in aantocht is en de +Oceaan zijn gerommel doet hooren, huilen de groote troepen honden, die +leven van visschen (er zijn er misschien wel twintig duizend) tegen den +Oceaan, en tallooze beren geven antwoord door onheilspellend gebrom. +Gedurende dien tijd rommelen de vulkanen en braken vlammen en asch. O, +wat een helsch schouwspel! en wat is een eerlijk man in een benarden +toestand te midden van den tweespalt der toornige elementen!”</p> +<p>Kopec beklaagt zich over de natuur, zelden over de menschen. Toch +was hij met groote barbaarschheid behandeld. Gekwetst, ziek, zonder dat +men op zijn wonden acht sloeg, die door de kou weêr opengingen, +was hij dag en nacht in een koets, van binnen dubbel met ijzer +beslagen, voortgesleurd. Geheel uitgeput, <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e899" href="#xd20e899" name="xd20e899">56</a>]</span>vroeg hij den +officier, die hem geleidde, eenige rust. “Ik heb order zonder +oponthoud verder te gaan, zei deze; ik zal in allen geval uw lijk +meêvoeren. U heeft vrijheid onderweg te sterven.”</p> +<p>Wat ook nog erg treurig voor hem was, was dat hij onmetelijke +convooien ontmoette van arme Polen, die naar Siberië gevoerd +werden, kaal geschoren, met een brandmerk op ’t voorhoofd en een +afgehakten neus. Verder voortgaande werd de weg niet anders aangewezen +dan door doodsbeenderen van beren, paarden of menschen, en enkele +graven van in de woestenij gestorven ballingen, welke afwachtten wie na +hen zouden komen.</p> +<p>Bij eene pleisterplaats zag hij een oogenschijnlijk voorname vrouw, +die dienstbode was. “Wie is u?” vroeg +hij.—“Indertijd echtgenoote van een kolonel, nu van een +grofsmid.” En zij verwijderde zich, zonder te zeggen wie ze +was.</p> +<p>Kopec scheen een verloren man, voor altijd Siberiër te worden, +zonder eenige gelukkige kans. Andere generaals, die men later zocht om +ze de vrijheid te hergeven, konden nergens gevonden worden.</p> +<p>“Eens op een dag keek ik, in droefgeestige gedachten, terwijl +ik mij op de overblijfselen van een verongelukt schip bevond, naar de +zee, die vol was van allerlei monsters. Plotseling ontdek ik een +jongen, knappen, statigen man, in een vreemde kleederdracht; de +verschijning greep me zeer aan. “Tot welke natie behoort +u?” vroeg hij mij.—“Tot het ongelukkig volk.” +“O, je bent dus een Pool!... Ik ben koopman... ik ga naar Rusland +terug... Schrijf een brief aan de uwen... Ik weet wel wat voor gevaar +ik loop... maar dat kan me niet schelen! gauw, ga schrijven.” Hij +trotseerde het gevaar, belastte zich met den brief en heeft hem eerlijk +bezorgd.”</p> +<p>Maanden en jaren verloopen. Eens op een dag komt de man, bij wien +Kopec inwoonde, bleek en ontdaan bij hem in de kamer: “Er is een +schip in zee gezien.”—“Nu, des te beter!” gaf +de Pool ten antwoord.—<span class="pagenum">[<a id="xd20e912" +href="#xd20e912" name="xd20e912">57</a>]</span>“Neen, des te +erger,” zei de man. “De kommandant hier zal ons +beschuldigen een komplot te hebben gesmeed, zooals hij wel meer doet; +hij zal ons goed en leven nemen. Hij weet, dat het drie jaar duurt +vóór een klacht te bestemder plaatse komt.”</p> +<p>Het schip bracht de gratie van Kopec, zijn bevrijding. Hij wilde het +eerst niet gelooven. Toen hij ’t zelf gelezen had, viel hij in +zwijm. Om zich te herstellen, ging hij naar de zee. “Het was +stormachtig weêr; de monsters kwamen bij troepen naar de kust +toezwemmen. Ik verbeeldde mij menschen te zien, gezichten te herkennen, +ik zag tafereelen uit ons volksleven, processies, monniken die mij het +kruis tegemoet droegen. Ik wilde mij naar voren werpen... maar werd +tegen gehouden.</p> +<p>“Teruggekomen, had ik moeite om mijn kamer binnen te treden. +Ieder kwam mij gelukwenschen. De vrouwen brachten mij geschenken, goede +en zonderlinge: rum, suiker, waskaarsen (in het land van eindelooze +nachten, van alle dingen het meeste waard).</p> +<p>“De geestelijke, een gemoedelijke grijsaard van tachtig jaar, +balling als de overigen, kwam in zijn priestergewaad, met zijn +koorzangers, zes kinderen van de naburige eilanden, door hem gevormd, +die heel goed zongen, bepaald aandoenlijk. Ik stak al mijn kaarsen +tegelijk aan. Hun fijne stemmetjes drongen ons tot in het hart. Ik ben +altijd spoedig tot tranen geroerd geweest; maar ditmaal barstte ik in +snikken uit, of, om ’t juister uit te drukken, in woeste +kreten.</p> +<p>“Vervolgens gingen we rondom mijn steenen tafel zitten, en +iedereen bleef doorweenen. Ik maakte wat Poolsche punch klaar. Elks +gedachten waren bij het vaderland, dat niemand durfde hopen ooit te +zullen weêrzien.”</p> +<p>“Gij zijt wel gelukkig,” zeiden ze tot Kopec. “Ge +vertrekt in drie jaar.” Het schip lichtte inderdaad eerst het +anker na zoo lang in deze kuststreken te hebben vertoefd. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e924" href="#xd20e924" name= +"xd20e924">58</a>]</span></p> +<p>Hoeveel treffende geschiedenissen zou de wildernis niet kunnen +vertellen, als ze spreken kon! Ze is echter even stom als somber. Deze +oceaan van bevroren vlakten is nog geslotener dan de Oceaan der wateren +over de schipbreuken, welke hij overdekt. Aan dit uitgestrekte graf +heeft Rusland, even onvermijdelijk als de dood, de zorg toevertrouwd om +den heldenaard te vernietigen der al te schitterende naties, die het +omringden. Door krijgsgevangenen niet terug te geven, maar hen te laten +verdwijnen, heeft het Zweden uitgeput. De metgezellen van Karel +XII,<a class="noteref" id="xd20e927src" href="#xd20e927" name= +"xd20e927src">3</a> gedwongen tot deerniswaardig metselaarswerk, slapen +aan den voet der bastions van Tobolsk, door hen-zelven met inspanning +van alle krachten gebouwd. Zweden is dáár leeggevloeid. +En Polen is er op komst. De droevige processie gaat maar steeds voort; +gansch een volk marcheert naar de woestijn, naar het graf.</p> +<p>Terwijl alzoo het onpersoonlijke, onverschillige groote slaafsche +Rusland zich vermenigvuldigt, vruchtbaar als het gras der steppen en +niet minder eentonig dan deze,—verdwijnt de krachtige +persoonlijkheid der heldenvolken, bij welke ieders hart warm klopte, +wordt ze uitgebluscht, begraven. Siberië bedekt, verbergt zijn +schat onder de aarde.</p> +<p>Treffende eigenaardigheid! Wat men niet heeft kunnen geheim houden, +wat aan het helderst daglicht gekomen is, dat is niet de weerstand der +dapperen, het zijn de bewijzen van toewijding als een natuurlijk +uitvloeisel van den band van ’t familieleven. De helden zijn +heengegaan; maar de vader, de echtgenoot, de verloofde is gebleven, en +de natuur, de wonderen van het hart, de overwinningen van de liefde op +de menschelijke wreedheid duren voort.</p> +<p>Iedereen heeft bij Custine de aandoenlijke geschiedenis <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e936" href="#xd20e936" name= +"xd20e936">59</a>]</span>gelezen van prinses Troubetskoi,<a class= +"noteref" id="xd20e938src" href="#xd20e938" name="xd20e938src">4</a> +die alles verlaten heeft om haar man te volgen, een rampspoedige maar +toch weinig belangwekkende persoonlijkheid, die het groote ongeluk +gehad heeft zijn vrienden te laten omkomen, zich te verontschuldigen en +hen te overleven. Werd hij bemind toen hij vorst was? Niets toont het +aan. Maar als veroordeelde won hij liefde. In Rusland hadden zij geen +kinderen; in Siberië krijgen zij er vijf. Deze bewonderenswaardige +vrouw heeft door haar onverwachte liefde den balling veel meer +geschonken, dan de keizerlijke wraak hem had ontnomen.</p> +<p>Laat mij hier een gebeurtenis boekstaven, nog verrukkelijker, maar +minder bekend, historisch vaststaande door het getuigenis van een +waarheidlievenden mond, die niet in staat was te liegen.—In 1825 +werd een jonge Rus (noemen we hem Iwan) naar Siberië gezonden. Hij +had lief en werd bemind. Een Fransch meisje, een jeugdige onderwijzeres +bij zijn familie, had trouwbelofte van hem. De familie, die dit wist, +maar op de verbintenis niet gesteld was, had het jonge meisje +verwijderd. Nauwelijks had zij vernomen, dat haar verloofde in ’t +ongeluk was gestort en van allen verlaten, dat hij “aan den +ketting moest,” of zij liet de haar gedane trouwbelofte gelden. +Zij ging zonder schroom naar Sint-Petersburg, regelrecht naar den +keizer. Hij dacht dat ze krankzinnig was, trachtte haar van haar +voornemen af te brengen, beduidde haar niet te volharden in haar wensch +de vrouw te worden van een tot dwangarbeid veroordeelde. Helaas! +’t was zoo gemaklijk hem zijn vrijheid te hergeven... De gunst, +die men haar toestond bestond alleen in ’t verlof hem te volgen, +met hem te lijden, te sterven. De arme Française werd inderdaad +het slachtoffer van haar toewijding; haar zwakke borst kon het +verschrikkelijke klimaat niet verdragen; na verloop van een jaar stierf +<span class="pagenum">[<a id="xd20e947" href="#xd20e947" name= +"xd20e947">60</a>]</span>zij. Haar man overleefde haar niet; ’t +zij door ellende, ’t zij door smart vergezelde hij haar in +’t graf.</p> +<p>Zij lieten een kind na, een ongelukkige wees, bij zijn geboorte +reeds een verschoppeling en geruïneerd. De bezittingen van zijn +vader moesten overgaan in de handen van een natuurlijken zoon zijns +grootvaders. Doch deze (niets is eervoller voor het Russisch karakter) +weigerde voordeel te trekken uit de wreedheid der wet en liet den wees +alles behouden.</p> +<p>Een gevaar, dat Siberië meêbrengt, en wel het grootste, +is dat men er sterft vóór zijn dood. De oneindige +verscheidenheid der lotsbeschikkingen, die men er aantreft, de absolute +willekeur waaraan allen daar onderworpen zijn, maakt het maar al te +makkelijk zelfs de sterkste zielen te beteugelen, te vernietigen. +Rusland heeft niet noodig, zooals Oostenrijk, met zorg ingerichte +gevangenissen te bouwen, waar de veroordeelde gedwongen wordt onwaardig +werk te verrichten, vrouwenarbeid te doen of met allerlei beuzelingen +zich af te geven, die den geest verstompen. Het verlaat zich op het +voor den mensch al te ruwe klimaat, dat hem breekt. Het verlaat zich op +de beestachtigheid van de militaire geweldenarij, welke iederen +veroordeelde van karakter als ’t ware door een molensteen +fijnmaalt. De hardvochtige soldaat, die telkens vervangen wordt, maakt +den veroordeelde weerloos door die wrijving. Deze wordt hoe langer zoo +kleiner gemaakt, verslapt, en verliest ten slotte alle kracht tot +verder verzet. Het verstand komt hem te hulp en betoont zich +vindingrijk, door hem zich zelf te doen wijsmaken dat hij verkeerd zou +handelen met langer tegen te spartelen. Het laat hem zijn beulen +rechtvaardigen, vernietigt in hem het begrip van goed en kwaad, maakt +hem volkomen onverschillig voor alles, verderft zijn zinnen, doet hem +gelooven dat het goed is.</p> +<p>Dit is het, wat de vrijheid altijd voor haar aanhangers gevreesd +heeft; niet den dood, een edelen en heiligen dood. Dit is het, wat +Europa vreesde, toen het wist <span class="pagenum">[<a id="xd20e955" +href="#xd20e955" name="xd20e955">61</a>]</span>dat de helden van +November 1831,<a class="noteref" id="xd20e957src" href="#xd20e957" +name="xd20e957src">5</a> ter dood veroordeeld, begenadigd werden, om +naar Siberië te kunnen worden gezonden. Lazen wij niet aan het +slot van ieder geschiedverhaal in de mooie verzameling, getiteld +<span class="ex">Poolsche Zaken</span>, van 1830 (door Straszewicz): +“Zij leven, ze zijn in Siberië, ziedaar alles wat men weet; +welke hun toestand is naar lichaam en hart, dat blijft ongelukkigerwijs +onbekend.”</p> +<p>Maar, we zijn het, Goddank, te weten gekomen. We zijn +gerustgesteld,—hun ziel is niet dood. Ze hebben haar gaaf +behouden, en hun lichaam aan ’t noodlot prijs +gegeven.—Sommige dood, de andere stervende: alle zijn ze +onwrikbaar gebleven in hun geloof en hun hoop.</p> +<p>Een balling, uit Siberië weêrgekeerd (Piotrowski), heeft +ons omtrent hun martelaarschap ingelicht.</p> +<p>Peter Wysocki, de jonge held, die den slag van November<a class= +"noteref" id="xd20e969src" href="#xd20e969" name="xd20e969src">6</a> +heeft toegebracht door de militaire school tot medewerking te bewegen +aan de bevrijding van Warschau, is het eerste slachtoffer geweest. In +1833, of daaromtrent, in Siberië aangekomen, waagde hij de +onderneming om gewapenderhand terug te keeren. Hij moest dus vernietigd +worden: hij kreeg vijftienhonderd stokslagen. Men kan er niet +méér opleggen, zonder den dood te veroorzaken. Uit +verfijnde wreedheid wilde men, dat hij in leven bleef, dat hij gespaard +werd om de hardste straffen der dwangarbeiders op hem toe te passen. +Wat voor martelingen heeft hij ondergaan! Maar een dergelijke ziel is +sterk in vertrouwen op ’t vaderland en God!</p> +<p>In 1837 is de beroemde dichter Sierocinski met drie van zijn +lotgenooten bezweken. In 1831 voor ’t gerecht gebracht en +veroordeeld, had men hem, niettegenstaande zijn jeugd en zijn ambt (hij +was priester), soldaat gemaakt. Te paard gezet, met de lans ter hand, +leidde de ongelukkige het ruwe leven der Kozakken <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e974" href="#xd20e974" name= +"xd20e974">62</a>]</span>uit de grensstreken, die in Siberië jacht +maken op de Tartaren, de smokkelaars. De autoriteiten in Siberië +echter, verstandiger dan die te Sint Petersburg, meenden dat men meer +nut van hem kon trekken als onderwijzer in een militaire school. +Dáár beraamde deze zwakke en tengere man, in wiens +lichaam evenwel een veerkrachtige ziel huisde, het vermetele plan, de +stoutmoedigheid van Beniowski na te volgen en te overtreffen, door in +geheel Siberië te bewerken, wat hij alleen voor Kamschatka deed, +nl. de veroordeelden en de inwoners tot opstand te brengen. Het land, +dat naar gemeentelijke wetten geregeerd wordt, zou ongetwijfeld +voordeel hebben getrokken door zich af te zonderen van het groote rijk, +dat slechts het Zuidelijk gedeelte koloniseert en het Noorden een +wildernis laat. De oude stammen van het Noorden, vroeger tevreden met +hun zwervend herdersbestaan, leven, nu zij hun rendierkudden niet meer +kunnen weiden, alleen van de jacht, of liever zij sterven uit en +verdwijnen als de Roodhuiden van Amerika.</p> +<p>Er vormde zich een uitgebreide vereeniging. Het plan stond vast, om, +als men niet langer stand mocht kunnen houden, zich gewapenderhand een +doortocht te banen naar Bucharije,<a class="noteref" id="xd20e978src" +href="#xd20e978" name="xd20e978src">7</a> misschien zelfs wel naar +Voor-Indië. Drie saamgezworenen werden verraders. Van 1834 tot +1837 werd de zaak te Sint-Petersburg gerechtelijk onderzocht; +Sierocinski, steeds onwrikbaar, behield al de kalmte van zijn ziel en +maakte verzen in zijn gevangenis.</p> +<p>Eindelijk kwam uit Sint-Petersburg het verschrikkelijk vonnis. +Verscheiden Polen en een Rus zouden zeven duizend stokslagen krijgen! +<span class="ex">zonder dat hun er één geschonken mocht +worden!</span>—de overigen drie duizend, wat trouwens genoeg is +om er aan te bezwijken.—Generaal Gatafiejew werd expresselijk +overgezonden om een wakend oog op de <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e986" href="#xd20e986" name= +"xd20e986">63</a>]</span>terechtstelling te houden. Zijn wreedheid +maakte de verontwaardiging zelfs van de Russen gaande.</p> +<p>Bij het aanbreken van den dag schaarden twee voltallige bataillons, +elk duizend man sterk, om de slagen te beter te kunnen tellen, zich +buiten de stad ieder in één linie. Gatafiejew plaatste +zich in het midden van de strafplaats. Voor spitsroeden gebruikte men +dikke stokken, en de soldaten werden dicht bij elkaar geposteerd, opdat +de slagen te harder konden aangebracht worden.</p> +<p>“Het was heel koud (Maart, in Siberië!) Men ontdeed +Sierocinski van zijn kleederen, en plaatste hem vóór den +loop van een geweer, met de bajonet tegen zijn borst gekeerd, wat +gewoonte is bij zulke straf oefeningen. Daarna werden twee soldaten aan +weerskanten gesteld van den veroordeelde, opdat zijn gang tusschen de +rijen door noch zou verflauwen, noch versnellen. Toen kwam de +bataillonsdokter naderbij, om den patiënt met versterkende +droppels op te wekken, want zijn zwak gestel was door drie jaren +gevangenis uitgeput, en hij leek meer een schim, dan een mensch; maar +hij had zijn zielskracht en zijn wilskracht behouden.</p> +<p>“Hij wendde het hoofd af, toen de dokter hem de droppels +aanbood, en antwoordde: “Drinkt ons bloed en het mijne, ik heb +geen behoefte aan uw droppels.” Toen het teeken gegeven werd, +begon hij met luider stem den psalm <span class= +"ex">Miserere</span><a class="noteref" id="xd20e997src" href= +"#xd20e997" name="xd20e997src">8</a> te zingen. Gatafiejew riep +driemaal woedend uit: “Harder slaan, harder, harder!” De +slagen waren zoo krachtig, dat, toen het slachtoffer, na de rijen +één keer langs te zijn gegaan en duizend stokslagen te +hebben ontvangen, aan het andere eind van ’t bataillon was +gekomen, hij flauw viel en in zijn bloed badend op de sneeuw +nederzonk.</p> +<p>“Men wilde hem weêr overeind richten, maar hij kon niet +meer op zijn beenen blijven staan. Een stellage op een sleê was +al in gereedheid gebracht. Sierocinski <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1002" href="#xd20e1002" name="xd20e1002">64</a>]</span>werd er in +knielende houding opgeplaatst, zijn handen werden op zijn rug +vastgebonden en hij moest zich vooroverbuigen. In deze houding +bevestigde men hem aan het stellage, zóó dat hij zich +onmogelijk kon bewegen. Op deze wijs begon men hem door de rijen te +slepen. Gatafiejew raasde aldoor: “Harder! harder! harder!” +Aanvankelijk kermde Sierocinski nog van pijn, maar het werd hoe langer +zoo flauwer en zwakker, om eindelijk geheel op te houden.</p> +<p>“Hij ademde nog na vier-duizend slagen ontvangen te hebben; +toen gaf hij den geest. De drie-duizend, die overbleven werden aan zijn +lijk toegeteld, of liever aan zijn geraamte. Alle veroordeelden, hij +vooral, werden zoo met slagen overstelpt, dat, volgens de uitdrukking +van ooggetuigen, Polen zoowel als Russen, met wie ik erover gesproken +heb, het vleesch bij iederen slag stuksgewijze opzwol; men zag slechts +gebroken beenderen. Dit totdusver ongehoorde bloedbad wekte een +algemeene verontwaardiging op onder de Polen en zelfs onder de +Russen.</p> +<p>“Een tweetal veroordeelden, die op de plaats dood waren +gebleven, en zij die nog adem haalden onder de wreedste folteringen, +werden naar het hospitaal overgebracht, en dadelijk daarop werden de +Polen en een Rus in éénzelfden kuil ter aarde besteld. De +Polen kregen verlof een kruis te planten op de laatste rustplaats dezer +martelaars, en tot op heden (1846) verheft zich dit gedenkteeken van +zwart hout in de eenzame steppen, zijn armen uitbreidende over het graf +der slachtoffers, als om ze te beschermen en de barmhartigheid van God +over hen in te roepen.”</p> +<div class="figure xd20e1008width"><img src="images/o064.png" alt= +"Ornament." width="91" height="90"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1012" href="#xd20e1012" name= +"xd20e1012">65</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e884" href="#xd20e884src" name="xd20e884">1</a></span> Een der +grootste Poolsche helden uit den laatsten oorlog tegen Rusland, welke +met den val van het land eindigde (1794).</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e887" href="#xd20e887src" name="xd20e887">2</a></span> Deze was in +1767 door de Russen gevangen genomen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e927" href="#xd20e927src" name="xd20e927">3</a></span> Koning van +Zweden, 1697–1718, voerde een aanvankelijk gelukkigen oorlog +tegen Rusland, onder Peter den Grooten, maar leed later een gevoelige +nederlaag.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e938" href="#xd20e938src" name="xd20e938">4</a></span> Prins +Troubetskoi nam deel aan de samenzwering van 1825 (zie <a href= +"#ch7">hoofdstuk VII</a>). Hij werd later begenadigd.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e957" href="#xd20e957src" name="xd20e957">5</a></span> De +overwonnen Poolsche opstandelingen.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e969" href="#xd20e969src" name="xd20e969">6</a></span> 1830.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e978" href="#xd20e978src" name="xd20e978">7</a></span> De streken +omvattend tusschen de Kaspische Zee en Tibet.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e997" href="#xd20e997src" name="xd20e997">8</a></span> [God,] wees +mij genadig.</p> +</div> +</div> +<div id="ch7" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">VII.</h2> +<h2 class="main">Van het toenemend Schrikbewind in Rusland.</h2> +<h2 class="sub">Martelaarschap van Pestel en Rylejew.</h2> +<p class="firstpar">Het is juist honderd jaar geleden, dat Rusland de +doodstraf heeft afgeschaft. Onze wijsgeeren weenden toen tranen van +vreugde. Zelfs nu nog stelt een Russisch schrijver, +Tolstoï,<a class="noteref" id="xd20e1022src" href="#xd20e1022" +name="xd20e1022src">1</a> er zijn roem in. Gelukkig, menschlievend +Rusland, dat alléén op aarde het levend werk van God +heeft weten te eerbiedigen, terwijl de Dood nog steeds ten troon +verheven is in de goddelooze wetgevingen van het barbaarsche +Westen!</p> +<p>Men brengt dus niet meer ter dood in Rusland,—men verbant er +alleen. Slechts kan het voorkomen, dat de fijn-bewerktuigde mensch, te +dicht in de nabijheid van de pool gezonden, er van kou en ellende +omkomt. Ja, wat is daartegen te doen?</p> +<p>Men brengt niet ter dood,—men verlaagt in rang en stand. +Slechts kan daarbij iets voorkomen, als onlangs met een zekeren Paulof +gebeurde. De beul, zijn degen boven zijn hoofd in tweeën brekende, +deed dit, bij ongeluk, met zooveel kracht, dat hij hem den schedel +insloeg.</p> +<p>Men brengt niet ter dood,—men ranselt met roeden. De knoet is +afgeschaft. <span class="ex">Spaar de roede niet aan uw zoon.</span> +Het kan echter soms gebeuren, dat de roeden knuppels zijn.</p> +<p>Het vonnis der 7000 stokslagen, waarvan wij hierboven <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1036" href="#xd20e1036" name= +"xd20e1036">66</a>]</span>gesproken hebben, bevatte deze bespotting, +dat, <span class="ex">als de <span class="corr" id="xd20e1040" title= +"Bron: patienten">patiënten</span> het leven behielden</span>, zij +in de mijnen moesten gaan werken <span class="ex">tot aan het eind van +hun leven</span>. Nu sterft men gewoonlijk bij 3 of 4000 slagen.</p> +<p>Deze afschuwelijke huichelarij, die men overal in Rusland voelt, is +niet de daad van den mensch alleen. Zij is voornamelijk het gevolg van +het onoplosbaar vraagstuk, dat aan de regeering is voorgelegd: +<span class="ex">Door dezelfde wetten de meest barbaarsche en de +beschaafdste naties te besturen.</span> Het rijk heeft hierdoor alleen +een afschuwelijken Janus<a class="noteref" id="xd20e1052src" href= +"#xd20e1052" name="xd20e1052src">2</a> voor zich geschapen, die, als +hij naar het Westen ziet, zich zachtzinnig voordoet, terwijl hij naar +het Oosten zijn waar gelaat toont, dat van Mongoolsche wreedheid.</p> +<p>De woeste stammen van Siberië hebben misschien alleen de juiste +opvatting van het bewind, dat boven hen staat. Zij stellen zich den +czaar niet voor als een mensch, maar als een tweehoofdig monster, den +dubbelen griffioen, half arend, half tijger, dien zij op het Russisch +wapen zien.</p> +<p>Dáár moet werkelijk het geheim der Russische wreedheid +gezocht worden. In deze niet tot één te brengen +tweeslachtigheid ligt Ruslands onmacht. Het werpt er verwoede +hinderpalen tegen op, om haar te overwinnen, en alle hinderpalen +behandelt het als oproer. Maar in dit onrechtvaardig pogen is het +Rusland-zelf, dat in opstand komt tegen de natuur.</p> +<p>Als deze tweeslachtigheid een heftig en ernstig man op haar pad +ontmoet, als Peter III of Paul I,<a class="noteref" id="xd20e1062src" +href="#xd20e1062" name="xd20e1062src">3</a> dan verschijnt ze in haar +ware gedaante, als razernij, krankzinnigheid.</p> +<p>Krankzinnigheid, niet zoozeer van het individu als van den toestand. +Peter de Groote, wat voor een genie <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1067" href="#xd20e1067" name="xd20e1067">67</a>]</span>hij ook +was, vertoont zich niettemin in vele zijner daden als een gek. Rus en +barbaar van geboorte, is hij door zijn wil een Europeaan: dus een +levende tegenstrijdigheid.</p> +<p>Bij Catharina is het juist andersom, daar zij een Duitsche was, die +Russin is geworden. Van geestesgesteldheid was zij zeer droog, zeer +precies, zeer koud, maar in haar daden geeft ze niettemin het bewijs +van het sterkste tegendeel. Als philosofe verdedigt zij in Polen de +verdraagzaamheid, maar bewerkt zij tegen de Polen den +Bartholomeüsnacht van de Ukraine.<a class="noteref" id= +"xd20e1071src" href="#xd20e1071" name="xd20e1071src">4</a> Zij laat de +revolutionnairen te Praga<a class="noteref" id="xd20e1074src" href= +"#xd20e1074" name="xd20e1074src">5</a> vermoorden, maar haar +kleinzoon<a class="noteref" id="xd20e1077src" href="#xd20e1077" name= +"xd20e1077src">6</a> door een Zwitserschen revolutionnair opvoeden.</p> +<p>Alexander, zóó opgevoed, door zijn moeder een +Duitscher, zacht van aard, is van alle keizers juist degeen, onder wien +het Russische volk het meest geleden heeft. In zijn dolzinnige +onderneming der militaire kolonies, geleid door zijn onmenschelijken +gunsteling Araschieff, tastte hij Rusland in het hart aan, in het +gezin, in den huiselijken haard.</p> +<p>Alzoo, welke de persoonlijke aard der czaren ook moge zijn, de +verschrikkelijke regeeringsvorm gaat steeds verder in zijn woeden, ten +minste het wordt verfijnder. Alexander, die niet de wreede koelheid van +Catharina bezat, heeft niettemin Rusland veel dieper getroffen. Maar +wat heeft dit alles te beteekenen in vergelijking met den czaar die +thans regeert?<a class="noteref" id="xd20e1084src" href="#xd20e1084" +name="xd20e1084src">7</a></p> +<p>Niemand heeft den dood op zoo groote schaal toegepast, niet op +enkele personen, maar op geheele volksstammen. De officiëele +cijfers, welke de Russen zelf <span class="pagenum">[<a id="xd20e1089" +href="#xd20e1089" name="xd20e1089">68</a>]</span>bekend maken, doen van +verbazing de handen ineenslaan. Ongehoorde menschenslachtingen, welke +het zwaard niet zou hebben kunnen bewerkstelligen, zijn met behulp van +de natuur tot stand gebracht, ik bedoel, door snelle overplantingen van +geheele bevolkingen naar moordende luchtstreken.</p> +<p>Afstootend en op-zich-zelf-staand schouwspel, zoo’n ver om +zich grijpende werkzaamheid van den dood! Behoort een gewelddadige dood +dan zoozeer tot de noodzakelijkheden van het leven? Het was nog maar +kort geleden, dat de groote uitroeiïng door de Napoleontische +oorlogen had opgehouden, toen deze moordende volksverhuizingen +begonnen, veel noodlottiger dan veldslagen, en die, in vollen +vredestijd, geheele geslachten hebben verdelgd.</p> +<p>De keizer gaf in zijn jeugd geen enkel bizonder kenteeken van een +woesten aard, geen enkel van barbaarsche afwijkingen, zooals wèl +zijn broer Constantijn. Zijn levensbeschrijver Schnitzler merkt alleen +op, dat hij een spotzieke neiging had en er behagen in schepte de +hovelingen na te bootsen. Hij ontving, onder toezicht van zijn moeder, +zijn opvoeding in ’t bizonder van een oude hofdame, gravin Von +Lieven, die hem zeker niet op de betere kanten van de menschelijke +natuur moet hebben gewezen.</p> +<p>Er werd een zeer sterke invloed op de vorstinnen van de keizerlijke +familie geoefend door een eerbiedwaardig geleerde, Rus in merg en been, +rechtschapen en onbaatzuchtig, den geschiedschrijver Karamsin. Zij +hadden hem een woning gegeven in het park van Tsarsko-Selo.<a class= +"noteref" id="xd20e1097src" href="#xd20e1097" name="xd20e1097src">8</a> +Deze verdienstelijke man, grootgebracht naar den geest der Oudheid, die +langen tijd geleefd had in vertrouwelijken omgang met de vroegere +czaars, hield van niets zoozeer, bewonderde niets zoozeer als het +Schrikbewind en Robespierre. Hij was in 1793 te Parijs geweest, en had +er een groote voldoening <span class="pagenum">[<a id="xd20e1100" href= +"#xd20e1100" name="xd20e1100">69</a>]</span>van meêgenomen. Toen +hij van den 9en Thermidor<a class="noteref" id="xd20e1102src" href= +"#xd20e1102" name="xd20e1102src">9</a> vernam, smolt hij in tranen weg. +Al zijn streven bij Alexander, in overeenstemming met de vorstinnen, +was hem af te houden van zijn zwak voor ’t liberalisme.</p> +<p>Bij dezen invloed voegde zich een andere, die sterk op de Russische +groote wereld inwerkte, die van de Maistre. Dank zij dezen uitnemenden +schrijver leerde Rusland, als uit den mond van Frankrijk, dat het +despotisme, waarover het zich ontschuldigde, juist het ideaal was der +menschelijke samenleving. Hoewel Alexander de Maistre voor korten tijd +verwijderd had, werd zijn invloed steeds grooter, en de <span class= +"ex">Soirées de Saint-Petersbourg</span> (1822) voerden dien ten +toppunt. Zijn paradoxale stelling over den lof van den beul, +<span class="ex">van dit levend wonder</span>, totdusver te zeer +miskend, maakte een diepen indruk. Nicolaas<a class="noteref" id= +"xd20e1113src" href="#xd20e1113" name="xd20e1113src">10</a> was 26 +jaar. Dit boek moest het zaad, door Karamsin uitgestrooid, welig bij +hem doen ontkiemen.</p> +<p>Tegen deze vreemde leeringen van de absolute willekeur kwam evenwel +een geheiligde macht in verzet die nooit sterft: de Wet, de +Rechtvaardigheid. De wetgevende proefnemingen van Catharina werden door +Alexander weêr hervat. Hij zocht, bij de gevaren waarin hij +verkeerde, een versterking in de wetten. Speranski begon in 1808 het +Russisch recht te verzamelen. Maar jonge, energieke mannen bepaalden +zich niet tot bijeenbrengen: zij wilden dat dit recht iets levends +werd, dat het een ziel had. Voor een van hen doemde het denkbeeld op +een wèrkelijk Russisch wetboek saam te stellen, gegrondvest op +de vrijheid.</p> +<p>Pestel, zoo heette hij, was een man van genie, practisch, heelemaal +geen utopist. Hij schiep zich geen hersenschimmig Rusland. Hij nam het +zooals het is, communistisch, en liet het zoo. Hij onderstelde, dat, +door de gemeente te versterken, te bevrijden en door <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1121" href="#xd20e1121" name= +"xd20e1121">70</a>]</span>haar heur beginsel (de bodem het eigendom van +den bebouwer) in toepassing te doen brengen, men het allereerste +bestanddeel, het oorspronkelijke molecuul van de Republiek bezat; dat, +opklimmende naar het arrondissement (de gemeente vàn de +gemeenten), naar de provincie, en eindelijk tot het centrum, men van +het Russisch element gemaklijker kon komen tot het republikeinsch +bestuur dan tot het Tartaarsche czarendom of het Duitsche +keizerschap.</p> +<p>Deze jonge man, toen nog luitenant, doch die als kolonel stierf, +maakte den veldtocht in Frankrijk meê,<a class="noteref" id= +"xd20e1125src" href="#xd20e1125" name="xd20e1125src">11</a> en gaf er +het bewijs van een hooggestemd gevoel voor menschelijkheid en recht. Te +Bar-sur-Aube<a class="noteref" id="xd20e1128src" href="#xd20e1128" +name="xd20e1128src">12</a> gekomen, zag hij hoe Beiersche soldaten de +inwoners mishandelden, en zonder te onderzoeken of deze Duitschers ook +Russische bondgenooten waren, stormde hij met zijn getrouwen op hen +los.</p> +<p>Alexander had juist in dien tijd aan de wereld het zonderlinge +schouwspel geschonken van een vrijzinnigen czaar. De vrienden van +Pestel werden daardoor om den tuin geleid. Zij vertrouwden kort daarop +hun verbeteringsplannen juist aan Alexander. Zij kwamen er een weinig +laat meê; Alexander was onder de macht gekomen van de mystieke +mevrouw Krüdener; hij was geen keizer meer, maar een heilige +geworden. Hij had den ouden mensch afgeschud, en, tegelijk ermede, elke +herinnering aan gedane beloften en gewekte verwachtingen uit de dagen +van zijn gevaar. Hij hoorde hen welwillend aan, werd bewogen, weende, +en zei hun dat voor zulke schoone zaken de maatschappij nog niet rijp +was.</p> +<p>Ziende dat hij alles uitstelde tot het hemelsch Jerusalem, namen zij +den schijn aan van hun vereeniging te ontbinden, maar sloten zich +heimelijk hechter aaneen. Negen jaar lang hebben ze aan haar +uitbreiding <span class="pagenum">[<a id="xd20e1135" href="#xd20e1135" +name="xd20e1135">71</a>]</span>gewerkt. Zoozeer lag zij in den geest en +de noodzakelijkheid van den tijd, dat de deelhebbers tot de ontdekking +kwamen van drie soortgelijke vereenigingen, die van elkanders bestaan +niets afwisten. De eene (<span class="ex">de Ridders</span>, verhelpers +van misstanden) was Russisch. Een tweede (<span class="ex">de +Onafhankelijkheid</span>) was Poolsch. Een derde omvatte Rusland, +Polen, àlle Slavische landen, en droeg den naam van <span class= +"ex">Vereenigde Slaven</span>.</p> +<p>Alle drie traden zij in nadere betrekking tot elkander en kwamen ze +tot overeenstemming. Twee punten alleen brachten verdeeldheid in de +groote Russische maatschappij: de bevrijding van Polen en de vrijmaking +der lijfeigenen. Om der billijkheidswil moet gezegd worden, dat de +stichters der vereenigingen hieromtrent niet aarzelden. Zelve hadden +zij elke lichamelijke kastijding van hun lijfeigenen afgeschaft. Zij +wilden den boer vrijmaken en hem den grond, dien hij bebouwde, in +eigendom afstaan: d.w.z. dat zij hun leven in de waagschaal stelden +voor de zegepraal van een denkbeeld, dat, als het verwezenlijkt werd, +hun in de eerste plaats hun vermogen zou gekost hebben.</p> +<p>De stichters, onsterfelijker nagedachtenisse, waren, voor de +Zuidelijke vertakking der vereeniging, Pestel, inmiddels tot kolonel +bevorderd, en de Mouravieff’s, ook officieren; voor het Noorden +waren het Rylejew, de Bestousheff’s, prins Obolenski en sommige +anderen.</p> +<p>Welke bron men ook raadpleegt, het staat vast door aller +getuigenissen, dat Rylejew een der verhevenste karakters is, welke de +geschiedenis ons te aanschouwen geeft. Militair, daarna beambte bij het +Amerikaansch Genootschap, dat te Sint-Petersburg gevestigd was, had hij +het niet beneden zijn waardigheid geacht den onbezoldigden post van +secretaris bij de lijfstraffelijke rechtbank te aanvaarden; een daad, +zooals alleen een uitstekend burger die kan verrichten, in een land van +louter omkoopbaren, waar het van belang was dat deze betrekking niet in +onwaardige handen viel. Rylejew was een dichter, men leest nog +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1152" href="#xd20e1152" name= +"xd20e1152">72</a>]</span>altijd met tranen in de oogen zijn profetisch +poëem, waarin hij zich zelf onder den naam van Mazeppa +verpersoonlijkt: het op een wild, onstuimig ros vastgebonden +slachtoffer, dat, naar de woeste steppen meêgesleurd, er verlaten +en eenzaam moest omkomen.</p> +<p>Het eerst van alle Russen schreef Rylejew in dit gedicht het woord, +nog zoo weinig begrijpelijk voor de àndere Russen van toen, maar +verheven, heilig voor de toekomst... “Vóór alles +ben ik burger.”</p> +<p>Hij was een zachtzinnig man, vol menschenliefde, en toch heldhaftig. +Welke moeite het gerechtelijk onderzoek zich ook gaf om een ander licht +op zijn karakter te doen schijnen, het blijft een onomstootelijk feit, +dat hij, ziende hoe een der saamgezworenen het vaste plan had opgevat +keizer Alexander te vermoorden, hem bad zijn voornemen ten minste uit +te stellen, het hem op zijn knieën bezwoer, en, toen hij +onwrikbaar bleek, hem toevoegde: “dan zal ik jou veeleer +dooden.”</p> +<p>Met zulke waardige aanvoerders, was het ongeluk der saamgezworenen, +dat zij zich niet nauwer onder elkander aansloten, dat zij aan andere +invloeden gehoorzaamden, en hun vereeniging te vèr +uitstrekten.</p> +<p>De hoofden van een ander eedgenootschap, die zij tot het hunne +hadden toegelaten: Michaël Orloff met enkele zijner medestanders, +verzochten en kregen ook gedaan, dat boven Rylejew, wiens werkkring +niet heel hoog aangeschreven stond, en boven Pestel, dien men voor te +geslepen en te eerzuchtig hield, een dictator benoemd werd. Men koos +een man van hoogen rang, uit een geslacht, dat indertijd den troon aan +de Romanow’s betwist had. Het was een prins Troubetskoi,<a class= +"noteref" id="xd20e1162src" href="#xd20e1162" name= +"xd20e1162src">13</a> zachtzinnig, zwak, besluiteloos, juist de persoon +die er voor aangelegd scheen een dergelijke onderneming te doen +mislukken. Zij, die hem deden benoemen, wilden door de omwenteling +alleen een oligarchie van groote heeren vestigen, en vreesden bovenal +een energiek leider. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1168" href= +"#xd20e1168" name="xd20e1168">73</a>]</span></p> +<p>Wij zullen nooit de verbazing van Europa in 1825 vergeten, toen men +in de couranten las, dat noch Constantijn, noch zijn broer,<a class= +"noteref" id="xd20e1172src" href="#xd20e1172" name= +"xd20e1172src">14</a> keizer wilden zijn.<a class="noteref" id= +"xd20e1175src" href="#xd20e1175" name="xd20e1175src">15</a> Zij bleven +de een voor den ander tegenover deze bloedige kroon en dien troon van +vuur staan, zonder er met den vinger aan te durven ráken. In dit +land van broedermoord scheen elk van beide, daartoe door den ander +aangezet, de uitnoodiging tot opvolging te beschouwen als een oproep +tot den dood. Hun houding was werkelijk ernstig gemeend. Constantijn, +koning van Polen, gehuwd met een Poolsche, was sedert 1822 bezweken +voor de tranen van zijn vrouw en had reeds van tevoren van de opvolging +afstand gedaan. Nicolaas, wien dit niet onbekend kon zijn, laat +niettemin zijn broer tot keizer uitroepen en den eed van trouw aan hem +afleggen. Daarop doet Constantijn opnieuw afstand en volhardt hierbij; +de senaat roept nu Nicolaas uit. Dit geschiedt met gesloten deuren, om +twee uur in den nacht. Geen verklaring aan het volk, noch aan het +leger. Men beschikt over het laatste als over een kudde; het heeft den +eed al eenmaal gezworen, en men laat het daarop het tegendeel +bezweren.</p> +<p>Men wordt door medelijden aangegrepen, als men de onzekerheid ziet, +den volslagen moreelen nacht, waarin de eerlijke ziel van den +Russischen soldaat door zijn chefs gelaten wordt. De eenen, aanhangers +van Nicolaas, waagden het niet hem in te lichten over den veranderden +toestand. De anderen, de saamgezworenen, geen kans ziende hem de +begrippen van vrijheid te doen vatten, deden hem gelooven dat +Constantijn, aan wien hij trouw gezworen had, de werkelijke czaar was, +en hen zou straffen, die naar Nicolaas overliepen. Vervuld van schroom +en vrees, bleven die beklagenswaardige lieden voor ’t meerendeel +werkeloos, roerloos. Sommigen werden slechts meêgesleept door den +drang <span class="pagenum">[<a id="xd20e1180" href="#xd20e1180" name= +"xd20e1180">74</a>]</span>van hun goeie hart en van hun +menschelijkheid, toen zij van ontslaggevingen hoorden en men hun zei, +dat hun kameraden vermoord werden.</p> +<p>De keizer had het paleis en de citadel gevuld met troepen, die van +alle gemeenschap waren uitgesloten. Om zich des te beter te verzekeren +van die in het paleis waren, gaf hij zijn zoon, een mooi kind van acht +jaar, in hun macht. Ze ontvingen hem met tranen in de oogen, en +ofschoon zij behoorden tot de Finsche troepen, die in den opstand waren +betrokken, betoonden zij zich onwrikbaar in hun trouw.</p> +<p>De saamgezworenen brachten alleen aan hun zij het regiment van +Finland, dat als vréémd stond tegenover Rusland en het +tegen wil en dank dient; het regiment van Moscou; het corps +garde-mariniers, en de gardegrenadiers, deze laatste niet dan na groote +moeite, na een <span class="corr" id="xd20e1186" title= +"Bron: korststondig">kortstondig</span> maar hevig gevecht, waarin de +Bestousheff’s de officieren van Nicolaas neêrsabelden en +het vaandel veroverden.</p> +<p>Zij plantten het op het onmetelijk plein, zeggen we liever de vlakte +van Sint-Isaäc, en vatten post achter het standbeeld van Peter den +Grooten. Er waren een groot aantal niet-militaire saamgezworenen, tot +de tanden gewapend, nog meer nieuwsgierigen en heel veel volk, maar die +alle als verzonken in dit uittermate groote veld. Zij haalden de beide +kolonels, de militaire hoofden van den opstand, Troubetskoi en +Boulatoff. Maar noch de een, noch de ander verscheen. Boulatoff bleef +zelfs den geheelen dag bij het escorte van den keizer, in zijn +onmiddellijke omgeving, ’t zij omdat hij nog niet besloten was, +’t zij, zooals hij later pochte, dat hij zich dáár +bevond om hem te dooden, zoodra hij zijn moed zou zien verflauwen. Wat +Troubetskoi betreft, die zijn hoofd verloren had, hij liet alles in den +steek, zoowel de aanvoering van den opstand, als de zorg voor zijn +papieren, welke zooveel mannen in het verderf zouden storten. Hij zocht +zijn toevlucht bij een vrouw, zijn schoonmoeder; daarop bij den +Oostenrijkschen ambassadeur; eindelijk bij den keizer <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1191" href="#xd20e1191" name= +"xd20e1191">75</a>]</span>zelven, te midden van diens generalen staf, +als een verdoolde haas, die een schuilplaats tracht te vinden bij de +honden, die hem najagen.</p> +<p>Het burgerhoofd van den opstand, Rylejew betoonde zich flinker dan +de beide militaire chefs. Hij verscheen op het plein, maar zocht hen +tevergeefs. Het geringe aantal der troepen in opstand gaf weinig hoop. +Sommigen gaven hem den raad een leger te scheppen, aan den opstand toe +te voegen een massa gering volk, dat daar aanwezig was. Daarvoor zou +het voldoende zijn, als hij hun de herbergen liet plunderen. Dit zou +echter nauwelijks gebeurd zijn, of het volk zou tot een algemeene +plundering overgaan, tot een moord op groote schaal van de politie, aan +welke het een doodelijken haat had. Deze wanordelijkheden zouden een +onverwachten tegenaanval ten gevolge hebben, daar Nicolaas genoodzaakt +zou zijn geworden de moordenaars te doen vermoorden. Maar Rylejew +weigerde van dit verschrikkelijk middel gebruik te maken. Van dit +oogenblik <span class="corr" id="xd20e1195" title="Bron: afaan">af +aan</span> was gemakkelijk te voorzien, wat gebeuren zou. De +opstandelingen, teruggedrongen tegen het paleis van den Senaat, aan den +uithoek van een ontzaglijk plein gelegen, moesten onvermijdelijk worden +weggevaagd door het geweervuur, neêrgesabeld door de cavalerie. +Rylejew verliet het plein; hij zocht geen toevluchtsoord, hij ging naar +zijn huis terug en wachtte er den dood af.</p> +<p>De keizer, bleek en ontdaan, zooals een ooggetuige zegt, toonde +niettemin veel moed. Aan het hoofd van de garde-te-paard reed hij +voorwaarts en ontmoette detachementen, welke zich tot de opstandelingen +begaven. “Dag, mijn kinderen!” riep hij hun volgens +keizerlijke gewoonte toe. “Hoera voor Constantijn!” was hun +eenig antwoord. Men beweert eenstemmig, dat hij zich flink hield en van +geen verwarring blijk gaf. En wat zei hij hierop? Ja, dit weet men niet +bepaald zeker. Twee lezingen worden gegeven: de een door den heer +Schnitzler, die het geval bijwoonde, de ander door den heer de Custine, +aan wien de keizer <span class="pagenum">[<a id="xd20e1200" href= +"#xd20e1200" name="xd20e1200">76</a>]</span>zelf de zaak heeft verteld. +Het waarschijnlijkst van beide is, dat hij met luidklinkende stem zou +gezegd hebben: “Rechts zwenken, marsch!” De soldaten zouden +automatisch gehoorzaamd hebben.</p> +<p>De korte Decemberdag ging op deze wijs voorbij, zonder dat de +opstandelingen hun beide kolonels zagen verschijnen. Hun aantal +verminderde. Het regiment van Moscou kwam tot andere gedachten en liet +zijn makkers in den steek. Zij, die stand hielden, betoonden zich zeer +flink. Zonder zich te verontrusten over de artillerie, welke men den +keizer tot versterking had gezonden en die hen zou neerschieten, wezen +zij elke poging tot verzoening van de hand, uitroepende: “Leve +Constantijn! <span class="corr" id="xd20e1204" title= +"Bron: leven">leve</span> de Constitutie!” Dit laatste woord, +verre van de hunnen aan te vuren, zooals men meende dat moest, wierp +den soldaat veeleer in de onzekerheid: “Wat beteekent dat +<span class="ex">Constitoutzia</span>?” vroeg hij. “Is dat +de vrouw van den keizer?”</p> +<p>De gouverneur van Petersburg, de dappere Miloradovitsch, die eenige +opstandelingen met mooie woorden van hun vrienden had losgemaakt, om ze +daarna in de citadel op te sluiten, waagde het naderbij te komen, +rekenende op de oude aanhankelijkheid der soldaten. +“Verrader,” zeiden de saamgezworenen, “je bent hier +niet achter de coulissen van den schouwburg. (Hij was een aanbidder van +actrices en danseressen). Wat heb-je met onze kameraden +uitgehangen?” Obolenski stak met zijn bajonet naar de borst van +zijn paard, en Kakhofski velde het met een pistoolschot. Deze laatste, +die erg opgewonden was en die zich sterk gemaakt had den keizer te +dooden, dacht dat hij nog al vast in zijn schoenen stond; maar toen hij +nòg eens geschoten had en kolonel Sturler gedood, kwam zijn hart +boven. “Weêr een op mijn geweten!” riep hij uit, en +hij wierp zijn pistool verre van zich.</p> +<p>De indruk, dien de zeelui ontvingen, was dezelfde, toen een hunner +aanlegde op grootvorst Michaël. ’t Zij uit eerbied, ’t +zij uit goedhartigheid, zij sloegen zijn arm neêr en deden het +schot missen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1214" href= +"#xd20e1214" name="xd20e1214">77</a>]</span></p> +<p>Inmiddels naderden, met groote praal, het kruis ter hand, de +metropolitanen van Petersburg en Kiew, door den keizer gezonden. Toen +kon men gewaar worden hoe weinig de Rus, met al zijn uiterlijke +vroomheid, in groote omstandigheden, onder den invloed geraakt van wat +heilig is bij zijn eeredienst; hoe weinig achting hij heeft voor zijn +priesters, die—het moet erkend worden—ook weinig +achtenswaard zijn. Zij werden door de soldaten ontvangen met gejouw, en +hun stem werd gesmoord door tromgeroffel.</p> +<p>Dit had men verwacht. Na God aan zijn zij geplaatst te hebben, liet +de keizer, die zich in zijn paleis teruggetrokken had, het gevecht +beginnen. Zijn troepen waren van te voren natuurlijk reeds +overwinnaars. Zij hadden niets anders te doen, dan het artillerievuur +maar te laten spelen. Grootvorst Michaël, vreezende dat zijn +artilleristen er een gewetenszaak uit zouden maken op hun arme +landgenooten te vuren, gaf zelf het voorbeeld door het eerste schot te +lossen. Daar op korten afstand geschoten werd, richtten de kogels een +afschuwelijke slachting aan. Er werd ongeveer tien maal een aanval +gedaan, en wie toen nog overbleven, zochten hun heil in de vlucht, +achtervolgd door de cavalerie, waarvan een detachement hen van achteren +aanviel. Men weet niet hoevelen er omgekomen zijn; de lijken werden +onmiddellijk geworpen in openingen, die men in het dikke ijs maakte, +waarmeê de Newa bedekt was.</p> +<p>De saamgezworenen van het Zuiden hadden geen beter lot. Een der +Bestousheff’s en de gebroeders Mouravieff, onverschrokken en vol +geestdrift, waren niet verwonderd over de lusteloosheid, waarvan de +meesten hunner medeverbondenen blijk gaven. Zij wendden zich daarom tot +de soldaten en lieten hun in een kerk, door een priester nog al, een +republikeinsche geloofsbelijdenis voorlezen, die Bestousheff +saamgesteld had uit allerlei bijbelteksten. Er werd in verteld, dat +alle menschen gelijk zijn en dat de slavernij een misdaad is jegens +God. Deze waarheden hadden <span class="pagenum">[<a id="xd20e1222" +href="#xd20e1222" name="xd20e1222">78</a>]</span>weinig uitwerking op +hen; men kon hen alleen in beweging brengen door den naam van +Constantijn. De aanhangers van Nicolaas, die talrijker waren en +bovendien beschikten over de keizerlijke artillerie, versloegen hen; de +dappere aanvoerders doodden zich zelven of lieten zich dooden; +Bestousheff en Mouravieff werden, zwaar gewond, gevangen genomen.</p> +<p>Pestel, te Moscou gearresteerd, toonde niet de minste ontroering. +Door een vriend gewaarschuwd, had hij hem slechts één +woord toegevoegd: “Breng mijn Russisch wetboek in +veiligheid.” Dit werk, onder den grond verborgen, werd opgegraven +en aan de Commissie in handen geleverd, welke het in haar onderzoek +belachelijk trachtte te maken. Men verzekert niettemin, dat de +ontwerpers van het wetboek, ’t welk Nicolaas liet vervaardigen, +verplicht zijn geweest, verschillende inzichten van Pestel over te +nemen. Wat in allen gevalle vaststaat, is, dat zijn boek in het +politieke gedeelte, verstandige en humane denkbeelden bevatte. Zoo +bijvoorbeeld een billijke ontspanning van de knellende banden, die +Rusland verstikken; een milden regeeringsvorm, gelijkende op dien van +de Vereenigde Staten; een herstelling van het groote onrecht, dat zoo +noodlottig is voor het Russische rijk: de volkomen bevrijding van +Polen; uitgebreide vrijheden aan de Joden toe te staan, die, met +ontlasting van dit land, de middelen zouden ontvangen om in het Oosten +een Staat te stichten.</p> +<p>Zoo zaten dus Pestel, Rylejew, de beminnelijke en dappere Alexander +Bestousheff, de onverschrokken Mouravieffs, m.a.w. het genie, de deugd, +de moed, het ware hart van Rusland, in de onderaardsche cellen van +Petersburg. Alleen Puschkin, de groote nationale dichter, ontbrak +eraan. Hij behoorde tot de saamgezworenen. Ver van de hoofdstad +wonende, wilde hij met hen komen medestrijden, sterven. Onderweg loopt +een haas over zijn pad: zijn koetsier houdt stil; zulk een ontmoeting +is voor iederen Rus een slecht voorteeken. Puschkin laat hem +doorrijden. Hij komt een oude <span class="pagenum">[<a id="xd20e1228" +href="#xd20e1228" name="xd20e1228">79</a>]</span>vrouw tegen; nieuwe +vertraging: de koetsier wilde niet verder.</p> +<p>Als de koetsier eindelijk nog een priester ziet voorbijgaan (het +allerongunstigst voorteeken), verlaat hij zijn bok, werpt zich op de +knieën en deelt aan zijn meester zijn bijgeloovige vrees +meê. De dichter keerde terug, werd gered, maar bleef alleen +behouden voor grooter rampen, voor een tragischer levenseind.</p> +<p>Het dreigend en verschrikkelijk manifest, dat de czaar den volgenden +dag uitvaardigde, was opgesteld, zegt men, door het werktuig der +keizerin-weduwe, den levensbeschrijver der Iwan’s, den vader van +de school van ’t Schrikbewind, den ouden Karamsin.</p> +<p>Zijn leerling en de voortzetter van zijn werk was Bloudow, de +secretaris der Enquête-Commissie. Zij werd saamgesteld uit een +aantal mannen, wier voorzitter de keizer-zelf was in den persoon van +zijn <span class="ex">alter ego</span>,<a class="noteref" id= +"xd20e1239src" href="#xd20e1239" name="xd20e1239src">16</a> zijn broer +grootvorst Michaël. Deze, een hardvochtig en ruw soldaat, doet +zich door één enkelen trek kennen. Toen een der +saâmgezworenen zijn politiek geloof onverschrokken beleed, merkte +de grootvorst kalm op: “Men moest zijn mond door bajonetsteken +tot zwijgen brengen.”</p> +<p>De uitkomsten door deze geheime rechtspleging, gedurende vijf +maanden van verhoor, verkregen, waarbij ongetwijfeld van alle middelen +van vreesaanjaging en omkooping gebruik werd gemaakt, zijn door het +gouvernement in druk verspreid, tot over geheel Europa.</p> +<p>Het spreekt van zelf, dat de eedgenooten worden voorgesteld, of zij +<span class="corr" id="xd20e1246" title="Bron: alle">allen</span> +lafaards en botteriken waren. De openbare aanklager geeft hun ieder +oogenblik rijkelijk de beleedigenste benamingen. Zeker van niet tot +leugenaar te worden gemaakt, beschuldigt hij het meerendeel van hen van +hun bekentenissen telkens te hebben ingetrokken. O, vele onder hen, +vooral de saamgezworenen die soldaat waren, Russen van den <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1249" href="#xd20e1249" name= +"xd20e1249">80</a>]</span>ouden stempel, van hun jeugd af-aan gewoon +den keizer te vergoden, zullen uit overtuiging tot hun vroegeren +eeredienst zijn teruggekeerd, en in de gebeurtenis van 14 December het +oordeel Gods hebben opgemerkt; maar heeft men voor het meerendeel der +overigen niet het recht te onderstellen, dat zulke partijdige +beoordeelaars het erop hadden aangelegd hen te brandmerken? Wat het ten +minste doet gelooven, is dat dit zoo ijverig doorwrochte onderzoek +feiten bevat, welke door alle partijen als onwaar zijn erkend, bij +voorbeeld valsche dagteekeningen. Het gaat o.a. uit van de +onderstelling, dat de saamgezworenen in 1817,—toen Alexander nog +zóó bemind was, dat zij hem hebben geraadpleegd en hun +plan aan zijn goedkeuring onderwierpen,—! het voornemen hadden +den czaar en de keizerlijke familie te dooden.</p> +<p>Als men nagaat dat, gedurende zooveel jaren, onder zooveel personen, +er niet één verrader was; wanneer men overweegt hoe +onverschrokken de aanvoerders waren en hoe hun dood van verheven +eenvoud getuigde, hoe kan men dan gelooven, dat zij er behagen in +schiepen hun vrienden te verraden, aan de wraak over te leveren?</p> +<p>De geschiedenis zal haar zwartste bladzijde openhouden om er de +namen der rechters op te schrijven, die, niet tevreden met deze +verheven zoenoffers ter slachtbank te voeren, getracht hebben hen in +een schotschrift, met den naam van gerechtelijk onderzoek versierd, te +onteeren en hun nagedachtenis te vermoorden! Wat zeg ik, hen aan te +tasten op een punt, dat dikwijls grootmoedigen méér treft +dan de eer-zelve; aan te tasten in wat het leven van het leven dier +helden en waarlijk goede menschen was, ik bedoel: in hun +vriendschap!</p> +<p>Men leze de geestdriftige lofspraak, welke Rylejew, in zijn gedicht, +houdt op hem, dien hij aan zijn vaderland voorstelt als held, op zijn +jongen vriend Alexander Bestousheff,—en men zal de innige +teederheid beseffen die deze groote ziel kenmerkte. <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1258" href="#xd20e1258" name= +"xd20e1258">81</a>]</span></p> +<p>Wat zou, in ’s Hemels-naam, Rylejew erbij gewonnen hebben, als +hij zijn vrienden had overgeleverd, hij die, van den beginne af-aan, +den dood slechts voor zich-alleen eischte, verklarende, <span class= +"ex">dat de 14de December zìjn werk, en hìj er de +schepper van was</span>!?</p> +<p>Het krachtige en rustige bewustzijn, waarvan Rylejew bij zijn vonnis +blijk gaf, is reeds in zijn dichtwerk verkondigd. Door een soort van +vóórgevoel had de held zijn lot vermoed, en had hij +vooràf zijn doodszang gezongen. “Wat ons in onze droomen +een besluit des Hemels scheen te zijn, was nog niet besloten. Geduld! +Dat de kolos zijn eene fout nog op de andere stapele, dat hij te kort +schiete bij zijn wil de helft van ’t heelal te versmoren! Dat hij +zijn gang ga, opgeblazen van trots, een praalvertooning te maken in de +stralen der zon... Geduld! De toorn des hemels zal hem niettemin +verpletteren... <span class="ex">God is de vergelding-zelve!</span> Hij +staat niet toe, dat de zonde, eenmaal gezaaid, haar oogst niet zou +opleveren.”</p> +<p>Inmiddels openbaarde het proces, vijf maanden lang voortgezet, aan +de verschrikte gemoederen het eindeloos aantal schuldigen. De keizer +had niet het minste besef gehad van het gevaar, dat hem bedreigde. Hij +dacht, op den 14 December, dat hij alleen te doen had met enkele +aanhangers van Constantijn, en daar onthulde men hem den omvang van een +vreeselijke samenzwering, die overal haar vertakkingen had. Geen +familie van eenige beteekenis, waarvan ten minste niet een der leden +aan het komplot had deelgenomen. Om de waarheid te zeggen: Rusland +zelf, althans het denkend Rusland, had het czarendom afgezworen en +wilde anders worden. Op welken grondslag verhief zich nu de troon, dien +Nicolaas bestegen had? Zweefde hij eigenlijk niet in de lucht? Alleen +maar steunende op den onvasten eerbied der lijfeigenen, op hun hoop +vroeg of laat bescherming te vinden bij dien onbekenden god, ver weg +zetelend en die nooit bescherming verleent! <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1271" href="#xd20e1271" name= +"xd20e1271">82</a>]</span></p> +<p>Onder de regeering van Paul, die toch een levendig +rechtvaardigheidsgevoel bezat, waren de lijfeigenen, die zich bij hem +kwamen beklagen, er slecht aan toe; hij vond de zaak zóó +gevaarlijk, dat hij hun meesters liet waarschuwen en de ongelukkigen +zelven aan een tuchtiging overleverde. Gedurende de vijf maanden, welke +het gerechtelijk onderzoek duurde, zei men in heel Rusland, dat keizer +Nicolaas de bevrijding der lijfeigenen zou uitspreken. Zij geloofden +het zoo vast, dat zij hun pacht niet meer opbrachten. Zoodra zijn troon +bevestigd was, herstelde hij den vroegeren stand van zaken en dwong hen +met den sterken arm tot betalen.</p> +<p>Wat was er geworden van de regimenten, die deel genomen hadden aan +den opstand? Hun lot is een geheim gebleven. Het eene bataillon werd +naar den Kaukasus gezonden, een ander naar Siberië. Velen in +Rusland zijn er van overtuigd, dat het meerendeel der Finsche +regimenten bedolven is in de onderaardsche kerkers van Kroonstad, in +vochtige cellen zonder licht en beneden zeepeil. Wat zulke +verblijfplaatsen moeten zijn, bij het verschrikkelijk Russisch klimaat, +kan men zich voorstellen. Die ongelukkigen—als er ten minste nog +van in leven zijn gebleven—hooren al dertig jaar lang de Oostzee +boven hun hoofden bruisen, de in vrijheid aanrollende golven en zelfs +de rondzwalkende schipbreukelingen benijdend. Denkvermogen en +smartgevoel moeten—laat ons het hopen—onder zulke +omstandigheden uitgedoofd worden.</p> +<p>Van de bekende families werden maar zeer weinig leden gestraft: in +’t geheel honderd twintig. Men wilde de wijde vertakking van +’t kwaad verhelen.</p> +<p>Men beefde bij de gedachte, dat die tallooze benden van schuldigen +zouden weten, dat zij als zoodanig algemeen bekend waren, en dat zij +uit wanhoop zich bij de beweging hadden aangesloten. De keizer liet een +groot aantal van hen vóór zich komen, hoorde hen +welwillend aan, wilde hen voor onschuldig houden, en liet ze in die +voorop gezette meening gaan. IJdele pogingen, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1280" href="#xd20e1280" name= +"xd20e1280">83</a>]</span>er was geen veiligheid of vertrouwen meer! De +vrees, eenmaal van den troon weggeslingerd, keerde tot den troon +weêr. En zij is er gebleven, en de keizer, van nature reeds +gestreng, is, uit wantrouwen, steeds hardvochtiger en onverzoenlijker +geworden. De onmogelijkheid zijn werkelijke vijanden te kennen heeft +zijn hart verbitterd, gewond, verwilderd. Daar Rusland zonder +ondergrond is, heeft het, zooveel het kon, de Russen moeten afbrengen +van hun strafmanie, welke hun tweede natuur is geworden. Alles is +schuldig: Polen, de Joden, de Katholieken, de Revolutie, Europa... Zoo +schrijdt van den 14den December tot aan ònze dagen, gestadig, +steeds heftiger, verschrikkelijker, het Russische 1793<a class= +"noteref" id="xd20e1282src" href="#xd20e1282" name= +"xd20e1282src">17</a> verder, dat nu al dertig jaren lang +voortduurt.</p> +<p>Wat op den keizer den diepsten indruk maakte, was zijn samenkomst +met Nicolaas Bestousheff. Wij halen dit onderhoud aan uit een zeer +Russisch-gezind boek, bizonder partijdig voor den czaar. Hij werd +getroffen door de onverschrokkenheid van dezen saâmgezworene, +zijn vrijmoedigheid, de juistheid waarmeê hij alle gebreken van +het keizerrijk aantoonde. Hij zag hem recht in de oogen, en zei:</p> +<p>“Als ik er zeker van was in u voortaan een trouw dienaar te +mogen aanschouwen, <span class="ex">zou</span> ik u vergiffenis +<span class="ex">kunnen</span> schenken.”—“Wel, +sire!” antwoordde Bestousheff, “dat is het juist waar wij +ons over beklagen, <span class="ex">dat de keízer alles zou +kunnen doen</span>. Laat het gerecht zijn loop volgen, en dat het lot +uwer onderdanen voortaan alleen van de wètten +afhange.”</p> +<p>Vijf der schuldig-bevondenen van den 14den December werden +veroordeeld om te worden geradbraakt: Pestel, Rylejew, +Mouravieff-Apostol, Michaël Bestousheff en Kakhofski.</p> +<p>De keizer schonk hun genade, maar droeg er toch zorg voor dat de +mindere straf, in de plaats van de <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1303" href="#xd20e1303" name= +"xd20e1303">84</a>]</span>radbraking, onteerender zou zijn. Zij moesten +gehàngen worden, een ongehoorde straf in Rusland.</p> +<p>Alle vijf hielden zich flink.</p> +<p>Hun meerendeel verlangde geen priester, zich zelven voldoende +gereinigd achtende door het martelaarschap, dat zij voor hun vaderland +ondergingen.</p> +<p>Pestel verklaarde, dat hij meer dan ooit vast stond in het geloof, +neêrgelegd in zijn <span class="ex">Russisch Recht</span>.</p> +<p>Den 25sten Juli 1826, des nachts te twee uren, werd op den muur der +vesting het strafwerktuig, een hooge groote galg, opgericht, waaraan +vijf lichamen zouden kunnen bengelen. Zooals bekend is, heerscht er in +het Russisch klimaat in Juli geen eigenlijke nacht: de avondschemering +gaat ongemerkt in den dageraad over. Men kon alles gewaar worden. De +soldaten naderden; er waren weinig toeschouwers; het uur van de +terechtstelling was niet bekend gemaakt. Heel Rusland sliep, toen +enkelen hun leven voor ’t vaderland opofferden.</p> +<p>Om drie uur werden de veroordeelden voorgebracht, aan wie men het +leven geschonken had: zij werden gedegradeerd, voor hun oogen werd hun +uniform verbrand. In het pak der dwangarbeiders werden zij naar +Siberië gezonden.</p> +<p>Eindelijk verschenen de vijf ter dood veroordeelden, met groote +kappen op, waardoor hun geheele gelaat bedekt werd.</p> +<p>Toen zij de treden van het schavot beklommen hadden en zij het koord +om hun hals hadden gekregen, zonk de vloer, waarop zij stonden, onder +hun voeten weg. Twee werden in hun val gedood. Wat de drie anderen +betreft, deze ongelukkigen vielen, terwijl de strop over hun kappen +gleed, mèt het valluik en den ladder, in het gapend gat onder de +galg. De gehangene, die aan zijn noodlot ontsnapt, moet kwijtschelding +verkrijgen, volgens tal van wetten, die al uit de Middeleeuwen +dateeren. Maar wie zou de voltrekking van het vonnis hebben durven +opschorten? De keizer was niet te Sint-Petersburg, maar in zijn paleis +van Tsarko-Selo. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1322" href= +"#xd20e1322" name="xd20e1322">85</a>]</span>Vol kneuzingen, werden zij +weêr op de been gebracht. Rylejew, met vasten tred het schavot +opnieuw bestijgende, richtte op zachten toon een verwijt tot het +noodlot: “Er was bepaald, dat niets mij zou gelukken, zelfs niet +de dood.” Een oogenblik later had hij opgehouden te bestaan.</p> +<p>Deze groote man had, zegt men, zelf gewenscht te sterven, daar hij +voelde dat over zijn edele daad een floers was gespreid. Hij verklaarde +dit met zijn eigen woorden: “Ik heb zonder goedkeuring van het +Russische volk gehandeld.”</p> +<p>Dat sproot voort uit den tijd, was geen fout van den man. Dit volk, +in volle duisternis van barbaarschheid, nog minderjarig, een onnoozel +kind, was zich zijn eigen instinct niet helder bewust, en kon aan wat +het voelde of dacht geen woorden geven. Een middel om het te raadplegen +wàs er niet.</p> +<p>Wil dit zeggen, dat deze nacht eeuwig moest duren? dat men dit +onvermogen, door het te eerbiedigen, voor altijd moest bestendigen? dat +men, een volk hebbende, ’twelk zich niet kon uiten, niets moest +doen om zijn tong los te maken, het eindelijk zijn eerste woord te doen +spreken?</p> +<p>Het gewetensbezwaar van Rylejew is begrijpelijk, men voelt het +meê. Staande voor het feit, dat hij alleen de intelligentie, de +gedachte, het brein vertegenwoordigde van die enorme massa van vijftig +millioen menschen, die nog niet konden denken, was hij zelf getroffen +door zijn verantwoordelijkheid, en vroeg hij een oogenblik aan God of +werkelijk hij, eenvoudig man als hij was en op zich zelf staand wezen, +uitverkoren zou zijn het denkbeeld van zijn volk te verwezenlijken.</p> +<p>Altijd opmerkelijk gewetensbezwaar, dat de makers van omwentelingen +zelden zal belasten en dat ons de oprechtheid van ziel van ’t +Russische volk moet doen eeren. Maar, voor de praktijk gaat het te +ver.</p> +<p>Neen, krachtige geest, twijfel er niet aan: gij zijt op dien dag het +geweten van Rusland geweest, zijn profetisch geweten. Wat het eenmaal +zal denken, naar <span class="pagenum">[<a id="xd20e1337" href= +"#xd20e1337" name="xd20e1337">86</a>]</span>mate het zich tot denken +zal zetten, openbaarde zich reeds in den geest van Pestel en in het +hart van Rylejew. De ziel van Rusland, niet zooals zij zich in haar +diepe vernedering te allen tijde heeft doen kennen, maar gelijk zij +zich eenmaal zal openbaren, hebt gij verkondigd; gij hadt het +rècht te handelen en te spreken in háár naam! +Waarom? Omdat gij-zelf Rusland’s ziel waart.</p> +<p>En wat heeft uw dood haar niet een dienst bewezen!</p> +<p>Totdusver dobberde zij in heel een volk en vermocht zij niets uit te +richten. Maar vastgelegd, tot één gebracht in u, hebt gij +haar machtig gemaakt en haar kracht gegeven, onder den eenigen vorm, +welken heur kindsheid haar toelaat te begrijpen,—in de gedaante +van mànnen en martelaren,—vleeschgeworden in uw leven, +verheerlijkt in uw dood. Zoodat zij, in plaats van de twijfelachtige +schimmen, welke zij had in de heiligen van het verleden, in u de +heiligen der heiligen bezit. Zij had uw toespraken niet begrepen, maar +zij begrijpt wat van u overblijft des te beter. Gij hebt haar iets +gegeven, dat zij voor altijd op het altaar kan plaatsen.</p> +<div class="figure xd20e1343width"><img src="images/o086.png" alt= +"Ornament." width="149" height="99"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1347" href="#xd20e1347" name= +"xd20e1347">87</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1022" href="#xd20e1022src" name="xd20e1022">1</a></span> Niet de +in onze dagen zoo beroemde Leo T., maar Alexei, gest. 1875.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1052" href="#xd20e1052src" name="xd20e1052">2</a></span> Een +afgodsbeeld met twee aangezichten.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1062" href="#xd20e1062src" name="xd20e1062">3</a></span> Peter +III was keizer in 1762, Paul van 1796–1801. Beiden werden +vermoord.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1071" href="#xd20e1071src" name="xd20e1071">4</a></span> De +Bartholomeüsnacht was een te Parijs in 1572 onder de Protestanten +aangericht bloedbad. De Ukraine was vroeger een deel van het Poolsche +rijk.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1074" href="#xd20e1074src" name="xd20e1074">5</a></span> Voorstad +van Warschau.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1077" href="#xd20e1077src" name="xd20e1077">6</a></span> Den +lateren keizer Alexander I.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1084" href="#xd20e1084src" name="xd20e1084">7</a></span> Nicolaas +I (1825–1855).</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1097" href="#xd20e1097src" name="xd20e1097">8</a></span> +Keizerlijk paleis buiten Petersburg.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1102" href="#xd20e1102src" name="xd20e1102">9</a></span> 27 Juli +1794: deze dag maakte een einde aan het Schrikbewind.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1113" href="#xd20e1113src" name="xd20e1113">10</a></span> De +opvolger van keizer Alexander.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1125" href="#xd20e1125src" name="xd20e1125">11</a></span> Tegen +Napoleon, 1814.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1128" href="#xd20e1128src" name="xd20e1128">12</a></span> De +schrijver vergist zich: niet Bar-sur-Aube, maar Arcis-sur-Aube was de +plaats: Maart 1814.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1162" href="#xd20e1162src" name="xd20e1162">13</a></span> +Dezelfde die in <a href="#ch6">hoofdstuk VI</a> is genoemd.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1172" href="#xd20e1172src" name="xd20e1172">14</a></span> +Grootvorst Nicolaas.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1175" href="#xd20e1175src" name="xd20e1175">15</a></span> Het was +bij den dood van keizer Alexander.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1239" href="#xd20e1239src" name="xd20e1239">16</a></span> Ander +ik.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1282" href="#xd20e1282src" name="xd20e1282">17</a></span> Het +Fransche schrikbewindsjaar.</p> +</div> +</div> +<div id="ch8" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">VIII.</h2> +<h2 class="main">Over de vernietiging van Polen.</h2> +<p class="firstpar">Op hetzelfde oogenblik, waarop de keizer, bekomen +van de indrukken van den 14den December, de lijfeigenen weêr +vasthechtte aan den grond en hun verwachtingen den bodem insloeg, gaven +zij hem een bewijs van hun moedige toewijding, daarmeê +bevestigend wat de saâmgezworenen hem hadden meêgedeeld van +de bestaande misbruiken, en ze tevens met groot gevaar voor zich zelven +ontdekkend. Bij een wapenschouwing, welke de keizer hield, treden vier +boeren naar voren en verzoeken hem te spreken. Men stoot hen terug; men +beduidt hun, dat zij kunnen te kennen geven wat zij aan den czaar te +zeggen hebben; zij willen tot niemand anders dan tot hem spreken. Toen +zij toegelaten waren, wierpen zij zich op de knieën, en zei een +van hen: “Vadertje, gij wordt bestolen... Ga maar naar Kroonstad, +en ge zult zien, dat op de markt, openlijk, in de winkels de tuigage +van uw schepen, al wat tot uw marine behoort wordt verkocht.” De +keizer zendt er driehonderd man heen; de bazaar (markt) wordt +omsingeld, het gestolene wordt gevonden. Een streng onderzoek wordt +ingesteld. Kort daarop gaat de scheepstimmerwerf, de bazaar, alles in +vlammen op, en het onderzoek verdwijnt tegelijk met den rook.</p> +<p>De keizer kon de beteekenis der mannen van den 14den December +schatten, toen die ongekunstelde stemmen uit het volk op deze wijs hun +onthullingen ondersteunden. Zij hadden hem in hun laatste onderhoud +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1357" href="#xd20e1357" name= +"xd20e1357">88</a>]</span>een wezenlijken dienst bewezen, door hem +Rusland in zijn ware gestalte te toonen, als één groote +bloedende wond. Zij hadden dezen jongen krijgsman, van aard hard en +spotziek, geleerd eerbied te hebben voor het Russische volk, een volk, +waaronder mannen voorkwamen, zoo ijverend voor wet en gerechtigheid, +dat zij, zelfs in het aanzien van den dood, van willekeurige genade +niets weten wilden, en uitriepen: “Laat de wetten haar gang +gaan!”</p> +<p>Pestel had een dictator gewild, om de administratie te hervormen, te +zuiveren. En de wensch van het Russische volk was daar niet ver van af. +Het verlangde een <span class="ex">rechtvaardigen rechter</span>, +onverbiddelijk tegenover de misdadigers. En zulk een rechter had zich +te vermenigvuldigen over ’t geheele rijk. Rusland had niet alleen +behoefte aan wetten, maar aan mànnen. Er moesten, tusschen den +vader en zijn kinderen, eerlijke rechters gekozen worden, die +behoorlijk bezoldigd werden, opdat zij zich niet hoefden te laten +omkoopen; er moesten strenge voorbeelden gesteld worden bij de eerste +ambtsovertredingen, en zelden, maar met kracht, daartegen opgetreden +worden; de eerlijkheid moest bij de rechtbanken en de administratie +hersteld, het zedelijk peil der natie verhoogd worden, men moest haar +helpen zich te bevrijden van een ingekankerd bederf, haar trapsgewijze +waardig maken het beheer over zich zelve te voeren. Het eerste noodige +hierbij was, dat er aan de spits, niet een man van genie, stond, maar +een met grooten moed bezield, en groot van hart, die, juist door zijn +voorbeeld, het Russisch karakter ophief, krachtig maakte, inwijdde in +het goede,—in één woord, een heldhaftig +<span class="ex">opvoeder van het nationale geweten</span>.</p> +<p>De keizer was dit geenszins. Omgeven door menschen tegen wie hij een +gewettigd wantrouwen koesterde, trachtte hij aanvankelijk alles zelf te +doen, maar hij kon de bezwaren niet overwinnen. Hij had niet zoozeer +daden te verrichten als wel mannen te scheppen, uitvoerders van zijn +wil te kiezen en te maken. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1369" +href="#xd20e1369" name="xd20e1369">89</a>]</span></p> +<p>Evenals de meeste menschen van dit tijdvak, en verscheiden +saâmgezworenen zelfs, geloofde hij vast aan de levende kracht van +wetten. Een van hen, Tourgenieff, schijnt in zijn lofwaardig boek de +meening te zijn toegedaan, dat Rusland gered zou worden als het deze of +gene Engelsche of Fransche wet aannam. De keizer was er eveneens van +overtuigd, dat orde in het rijk zou heerschen, als men de groote massa +der Russische wetten maar ordende en bijeenbracht. Hij vertrouwde dit +reuzenwerk toe aan den wetskenner Speranski. Hierdoor heeft hij grooter +dienst bewezen aan de rechtsgeleerdheid dan aan de wetgeving. In den +oneindigen chaos van elkaar tegensprekende ukazen, kiest de rechter +welke hij wil, en de willekeur is dezelfde.</p> +<p>Een strenge regeling van de rechterlijke macht diende +vóór alles te gaan. Wat het volk overal vroeg, was een +<span class="ex">rechtvaardig rechter</span>. Het had behoefte aan een +ernstige opvoeding tot gerechtigheid.</p> +<p>Helaas! het noodlot, de hartstocht hebben dit volk op den +tegengestelden weg gevoerd: een opvoeding tot +ònrechtvaardigheid,—door het tegenover een broedervolk het +verderfelijkst bedrijf te doen uitoefenen, dat van den beul.</p> +<p>De keizer zòcht den juisten weg, maar hij had in zich een +heimelijke drang tot afwijking ervan. Hij hield van rechtvaardigheid, +maar met een wreed hart; hij hield ervan uit persoonlijken hoogmoed, +als van iets dat hèm toebehoorde, hij beschouwde ze als +gerechtigheid van den czaar, niet als gerechtigheid van God.</p> +<p>Een steen bevond zich op zijn weg,—en hij is voor altijd uit +het spoor geraakt.—Waar gaat hij heen? Niemand weet het.</p> +<p>Die steen was Polen.</p> +<p>Een noodlottige steen, niet te verbrijzelen, dien men +tevergééfs zoekt fijn te stooten. Hij blijft altijd +onwrikbaar.</p> +<p>Het onderzoek van den 14den December had één ding +ontsluierd, dat den keizer moest verwonderen, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1390" href="#xd20e1390" name= +"xd20e1390">90</a>]</span>treffen, zijn hart voor goed ontwapenen, +namelijk de zielegrootheid, welke de Polen ten toon spreidden in hun +heimelijke betrekkingen tot de Russische saamgezworenen.—Deze +laatsten openbaarden zich als Romeinen, en de Polen als ridders. Pestel +geloofde, evenals Brutus,<a class="noteref" id="xd20e1392src" href= +"#xd20e1392" name="xd20e1392src">1</a> dat men den tyran moet dooden om +de tyrannie te dooden. De Polen kwamen daartegen op. Zij betoonden zich +barmhartiger voor hun vijand, dan de Russen voor hun meester. Dezen +onrechtvaardigen overweldiger, dezen meineedigen souverein, die den +draak stak met de grondwet, welke hij zelf verleend had: de Polen +drongen erop aan hem te sparen. De goede, grootmoedige kolonel +Krzyzanowski, een man met een eerlijk, menschelijk en teeder hart, zei +tot den Russischen republikein, <span class="ex">dat hij niet had +hooren zeggen, dat de Polen ooit hun koningen hadden gedood</span>.</p> +<p>Dienzelfden kolonel heeft mevrouw Felinska later in Siberië +zien sterven.<a class="noteref" id="xd20e1400src" href="#xd20e1400" +name="xd20e1400src">2</a></p> +<p>Om den zieleadel der Polen naar waarde te schatten, moet men weten +dat niet alleen hun wetten waren verkracht, hun vergaderingen een +schijnvertooning; dat men hun de openbaarheid der beraadslagingen had +ontnomen, enz. enz.; maar dat de keizer hen persoonlijk overleverde aan +de luimen, aan de wreedheid van Constantijn.<a class="noteref" id= +"xd20e1408src" href="#xd20e1408" name="xd20e1408src">3</a> Men moet +weten dat deze boosaardige woestaard, deze tijger-aap, er zijn behagen +in stelde de uitgezochtste kwellingen en straffen uit te denken. Het is +<span class="corr" id="xd20e1411" title= +"Bron: ontzetend">ontzettend</span> om neêr te schrijven, maar +hij had, in de onderaardsche kerkerholen van een karmelieterklooster, +tot speelbal een gevangene, den ongelukkigen Lukasinski, tegen wien hij +zich uitputte in het <span class="pagenum">[<a id="xd20e1414" href= +"#xd20e1414" name="xd20e1414">91</a>]</span>verzinnen van al wat het +menschelijk vernuft aan zijn slachtoffer kan doen lijden: honger, +ketenen, pijnigingen, dorst gedurende weken achtereen (geen water, en +zoute haringen als uitsluitend voedsel), en geeselingen, telkens +opnieuw toegediend, zoodra hij weêr van zijn wonden genezen +was... En dit alles met duivelsch overleg. Constantijn was +vóór alles bevreesd, dat hij hem door den dood zou +ontsnappen.</p> +<p>De man van ijzer en staal, die zooveel martelingen te boven kwam, +was een dapper officier van het oude leger. Hij had de laatste woorden, +den laatsten adem van Dombrowski opgevangen. Deze aanvoerder en +formeerder der beroemd geworden Poolsche legioenen, beklaagde zich +erover, toen hij in 1818 stierf, dat zijn heldhaftige kameraden zooveel +bloed vergoten hadden voor vreemde belangen, zoo weinig ten bate van +Polen-zelf. Sedert dit ernstig woord gesproken werd, groeide een nieuw +geslacht op, een nieuwe wereld van helden, van onverschrokken +samenzweerders. De eerste was Lukasinski.</p> +<p>De tyran voelde bij instinct, dat deze man voor hem een schrikbeeld +was, dat in hem de ziel van Polen huisde; in hem zocht hij deze groote, +onzichtbare ziel der natie te treffen. Daar hij zijn stilzwijgen niet +kon overwinnen, wilde hij hem althans onteeren; men gaf voor dat hij +zijn medeplichtigen had verraden. Als dit waar geweest was, zou zijn +cipier in zijn woede geen toenemende barbaarschheden tegen hem +uitgedacht hebben.</p> +<p>Toen in 1830 de Polen de krankzinnige grootmoedigheid aan den dag +legden Constantijn te laten ontvluchten, voerde hij geen andere +schatten meê, dan alleen dezen gevangene; goud en zilver golden +niet zooveel voor zijn onmenschelijkheid als zijn levend speelgoed; bij +zijn overijlden aftocht werd hij gevolgd door de schim van een man, aan +het affuit van een kanon meêdoogenloos vastgebonden: den +rampzaligen Lukasinski...</p> +<p>Maar keeren wij terug tot de gebeurtenissen van December 1825. De +Poolsche aangeklaagden, de goede <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1424" href="#xd20e1424" name="xd20e1424">92</a>]</span>kolonel en +de anderen, zouden in hun vaderland door het opperste gerechtshof, den +senaat, gevonnist worden. Dit lichaam, waarin bijna alleen toegewijde +aanhangers van Rusland zitting hadden, scheen blindelings te moeten +veroordeelen. De keizer twijfelde er geen oogenblik aan. Maar de macht +der openbare meening was toen zoo krachtig, dat zij den senaat op haar +kant kreeg. Hij verklaarde de aangeklaagde schuldig, omdat zij het +Russisch complot niet hadden ontdekt, doch <span class="ex">onschuldig +voorzoover Polen betrof</span>; hij veroordeelde hen slechts tot lichte +straffen. De voorzitter had den moed aan den czaar te berichten: +“Zij hebben zich slechts verbonden voor de handhaving van hun +volksbestaan; zij stelden zich op het standpunt van het traktaat van +Weenen,<a class="noteref" id="xd20e1429src" href="#xd20e1429" name= +"xd20e1429src">4</a> dat dit erkend heeft. Het opperste gerechtshof +heeft hierin niets misdadigs noch strafwaardigs kunnen zien.” +Welk een overmoedige daad! Men houde hierbij wel in het oog, dat zij +niet uitging van het aloude Polen met twintig millioen zielen; maar van +het nietige Polen, dat door Alexander om zoo te zeggen, was ingekrompen +tot Warschau en zijn stadsgebied.</p> +<p>De ijsbeer knerste op de tanden.—En als ik spreek van den +beer, bedoel ik Rusland. De vrijspreking verontwaardigde het meerendeel +der Russen, bracht hen tot verzet. Zij vonden Polen ondankbaar; moest +het, beter behandeld dan Rusland, daar het, althans in schijn, een +grondwet had, zich niet gelukkig rekenen? Zij verweten het zijn +materiëelen voorspoed, een natuurlijke vrucht van den vrede, maar +dien zij voor het werk van den czaar hielden; ook de verfraaiïngen +van Warschau (door Poolsch geld tot stand gebracht) en vooral de +instelling der territoriale banken, welke aan de Polen een zoo +aangename gemakkelijkheid verschaffen om zich te ruïneeren. +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1434" href="#xd20e1434" name= +"xd20e1434">93</a>]</span></p> +<p>Toen nu de keizer de opwinding in Rusland aanzag, en dat hij zijn +volk aan zijn zijde had, kon hij zijn woede niet langer in bedwang +houden. Hij dacht niet meer aan de wetten, noch aan zijn rol van +wetgever, van Russischen Justinianus.<a class="noteref" id= +"xd20e1437src" href="#xd20e1437" name="xd20e1437src">5</a> Hij gedroeg +zich openlijk, volgens zijn natuur, als een Tartaar. Hij wilde zelfs +geen verlof geven het vonnis openbaar te maken. Constantijn verlangde +niets minder dan een militaire commissie om de veroordeelden dood te +schieten. Zij werden naar Siberië gebracht. De Poolsche rechtbank +en geheel Polen werden beleedigd en met minachting behandeld.</p> +<p>Intusschen begon men den keizer aan ’t verstand te brengen, +dat dit kleine land op niets méér recht had dan elke +andere Russische provincie. Het bevond zich in een +uitzonderingstoestand, die moest opgeheven worden; het diende te worden +gebracht onder het algemeene centrale gezag van het rijk. De +souvereinen, bewonderaars van Napoleon (vooral van zijn fouten), achten +niets hooger in hem dan zijn streven naar centralisatie, welke hem naar +dezelfde wetten volken liet besturen met tien verschillende talen en +uiteenloopende zeden: de prefectuur van Hamburg en die van Rome. De +wetgeleerde en bureaucratische geest, die te Petersburg heerschte, +dreef den keizer in beide richtingen, die van onrechtmatige +centralisatie en van plompe wetboekvervaardiging. Hij ondernam een +onzinnig, een onbegonnen werk, al zou ’t hem ook het leven +kosten: de volkomen gelijkmaking van Polen met Rusland, de opslorping, +de vernietiging van het Poolsche volksbestaan.</p> +<p>De verkeerde wegen, die hierbij konden worden ingeslagen, waren +reeds gebaand. Catharina, een godloochenaarster, had tot uitgangspunt +tegen Polen het godsdienstig vraagstuk gekozen. Dit is het beste +aanvalsmiddel, <span class="pagenum">[<a id="xd20e1445" href= +"#xd20e1445" name="xd20e1445">94</a>]</span>het krachtigste houvast. +Ten eerste steunt men daarbij op de bekrompen vroomheid en dweperij der +Russen; vervolgens treft men er Polen door op een punt, waar het de +sympathieën van Europa niet bezit. Europa is er spoedig bij, in +dit geval, te gelooven, dat het <span class="ex">een zaak van +priesters</span> geldt, en het hult zich in een mantel van rustige +onverschilligheid.</p> +<p>Wat Polen het meest geschaad heeft, zijn zijn ultra-roomsche +verdedigers, die aantoonden dat het juist gebonden was aan wat afsterft +en moet òndergaan. Italië zal overwinnen en leven, omdat +het den priester eraan gegeven heeft en met Europa meê +vooruitgaat. Ierland zinkt hoe langer zoo dieper weg, omdat het zich +aan den priester blijft vastklampen, d.w.z. zich buiten Europa plaatst: +het heeft zijn leven gezet op wat dood is. Polen is niet dood; het ligt +slechts levend in zijn graf, en zal er niet uit opstijgen zoolang het +zijn innerlijke tegenspraak niet zal begrijpen, die zijn kracht verlamt +en het van de levende wereld vervreemdt. Volk van heldhaftigen en +vrijen geest, meent het katholiek te zijn; het is ’t, ja; maar +niet van nature, alleen omdat het ’t wil, als verweermiddel tegen +Rusland. Het katholicisme is juist de ontkenning van de heldhaftige +persoonlijkheid, welke de karaktertrek van de Polen uitmaakt.</p> +<p>De paus en de Quotidienne<a class="noteref" id="xd20e1454src" href= +"#xd20e1454" name="xd20e1454src">6</a> hebben ’t hun meer dan +tienmaal en met reden gezegd: “Als gij katholieken zijt, +gehoorzaamt dan, onderwerpt u, draagt het juk van Rusland.”</p> +<p>De Montalembert heeft in zijn warmgeschreven verdediging van Polen, +uit zijn jeugd dagteekenend (1833), een onberaden woord gebruikt, dat +keizer Nicolaas met goud zou betaald hebben. Hij vergelijkt den roem +der Polen met <span class="ex">dien der Vendéeërs</span>. +Het was een even onnauwkeurige als onvoorzichtige gelijkstelling. De +Vendée, dat is de burgeroorlog. De Vendée <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1465" href="#xd20e1465" name= +"xd20e1465">95</a>]</span>is de Franschman Frankrijk in den rug +aanvallend, terwijl heel Europa het vanvoren aantast.<a class="noteref" +id="xd20e1467src" href="#xd20e1467" name="xd20e1467src">7</a> Geen +overeenkomst alzoo met de wettige, eerlijke, heldhaftige worsteling van +het ongelukkige Polen tegen den vreemdeling, met Rusland.</p> +<p>Dit rijk had, onder het bestuur van Alexander, den vader van het +Heilig Verbond,<a class="noteref" id="xd20e1472src" href="#xd20e1472" +name="xd20e1472src">8</a> die zelf aan den invloed gehoorzaamde van +mevrouw Krüdener en van de Maistre, in de hooge Poolsche +geestelijkheid een der beste werktuigen van den dompersgeest gezien. De +bisdommen werden in aantal vermeerderd, ver boven de behoeften der +dungezaaide bevolking, en buitensporig bezoldigd. Iedere bisschop kreeg +een jaarwedde van zestigduizend Poolsche guldens, één +honderdachtduizend, en de primaat hondertwintig-duizend. Wat de lagere +geestelijkheid betreft, deze werd ontzien, terwijl men de oogen sloot +voor haar eisch de gewone rechtbanken niet te hoeven erkennen.</p> +<p>Hoe meer de geest van staatkundige vrijheid en het +nationaliteitsgevoel hardvochtig werden onderdrukt, zooveel te meer +ontzag men den onafhankelijksheidszin der geestelijkheid. Aan haar werd +toegestaan zelve haar eigen zaken, in overeenstemming met Rome, te +regelen. Ja, wat meer is, men had haar het ministerie der eerediensten +en van het openbaar onderwijs overgelaten, waarin de +aartsbisschop-primaat met twee bisschoppen zitting had. Het paleis van +Constantijn was het middelpunt der bijgeloovige vroomheid. Zijn gemalin +was de steunpilaar van het geestelijk genootschap <span class="ex">Het +Lam Gods</span>. De zedelijke verstomping van Polen scheen het +gemeenschappelijk doel, waarnaar militaire dwingelandij en +godsdienstige domperij in roerende overeenstemming streefden.</p> +<p>In de groote zaak van het vonnis van het hooggerechtshof rekende +Rusland op den steun der acht bisschoppen, die er zitting in hadden. +Zij hadden zich <span class="pagenum">[<a id="xd20e1482" href= +"#xd20e1482" name="xd20e1482">96</a>]</span>kunnen beroepen op hun +waardigheid om zich van een oordeel te onthouden. Zij gaven niettemin +hun oordeel en verklaarden, den stortvloed der openbare meening +volgend, evenals de andere rechters, dat de aangeklaagden <span class= +"ex">niet schuldig waren voorzoover Polen betrof</span>.</p> +<p>De keizer vatte deze vrijspraak als een persoonlijke beleediging op. +Hij begon den oorlog tegen de kerk in Polen.</p> +<p>De eerste daad, overigens een zeer verstandige, was een algemeene +regeling van het geheele openbaar onderwijs, om aan de katholieke +geestelijkheid allen invloed op de opvoeding te ontnemen. De tweede +daad, weer van dadelijk-aanvallend karakter, bestond hierin, dat een +geestelijk genootschap of gerechtshof werd opgericht, om de belangen +der Vereenigde Grieken (d.w.z. verbonden aan Rome) te regelen: een +genootschap overeenkomstig met dat, ’twelk, onder den keizer, de +Grieksche kerk in Rusland beheert. Het was een volk van drie millioen +zielen, totdusver aan ’t gezag van den paus onderworpen, dat de +czaar zoodoende onder ’t Moscovitisch kerkgezag bracht.</p> +<p>Hij wilde nog verder gaan, de Poolsche geestelijkheid beletten in +briefwisseling te blijven met den paus, anders dan door bemiddeling van +de regeering. Dit werd de oorzaak, dat de geestelijkheid zich aansloot +bij de omwenteling van 1830.</p> +<p>Zonderlinge samenloop van omstandigheden! Onze +Juli-revolutie,<a class="noteref" id="xd20e1496src" href="#xd20e1496" +name="xd20e1496src">9</a> in de eerste plaats begonnen tegen de +priesters en de femelarij van den koning, vond op haar weg, als +nabootster, België en Polen: priesterrevoluties!</p> +<p>Wat meer dan iets anders ertoe bijgedragen heeft om den opstand der +Polen een verloren zaak te doen zijn, was vooral dat een belachelijk +generaal<a class="noteref" id="xd20e1501src" href="#xd20e1501" name= +"xd20e1501src">10</a> aan ’t hoofd werd geplaatst, een man van +het <span class="ex">Heilig Hart</span> <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1507" href="#xd20e1507" name="xd20e1507">97</a>]</span>of het +<span class="ex">Lam Gods</span>, verdacht, onbekwaam of verraderlijk, +die slechts Rusland ontzag en alleen den Poolschen patriotten den +oorlog aandeed.</p> +<p>De Poolsche omwenteling, onder zulk een treurige leiding, +verontschuldigde zich als een revolutie, werd een kruistocht, en keerde +zich natuurlijk naar den kant van Rome. Zij verwachtte van den paus +zedelijken steun; zij onderstelde dat een bul het volk zou wapenen, de +landelijke bevolking in massa zou meêsleuren, den bodem zelf tot +opstand brengen. Men moet het erbarmelijk antwoord van Rome lezen, en +hoe het zich schandelijk verschuilt achter <span class="ex">de +mogendheden van den eersten rang, die het lot van Polen zullen bepalen +tot algemeene genoegdoening van partijen</span>!</p> +<p><span class="ex">Genoegdoening!</span> Er is nooit een meer +wreedaardig-spottend woord gesproken!... Het was het oogenblik waarop +de keizer, ziende dat Rome en Frankrijk Polen aan zijn lot overlieten, +het besluit nam—het te onderdrukken? neen,—<span class= +"ex">het te vernietigen</span>, te doen verdwijnen van den +aardbodem.</p> +<p>Dit is de grootste misdaad, die ooit begaan is. Men wachte zich wel +naar eenigen grond voor vergelijking te zoeken.</p> +<p>Men heeft het ondernomen <span class="ex">niet alleen Polen te +vermoorden</span>, zijn wetten, zijn godsdienst, zijn taal, zijn +letterkunde, zijn volksbeschaving,—maar ook <span class="ex">de +Polen te dooden</span>, hen als ras te vernietigen, de kracht der +bevolking te breken, zoodat, wanneer zij als kudde van menschelijke +wezens nog bestaat, zij als Poolsche bevolking, met levensvatbaarheid +en zedelijk vermogen, verdwenen is.</p> +<p>Totdusver had ik ’t zelf niet willen gelooven. Ik had mij +altijd hardnekkig voorgenomen de uitdrukking: <span class="ex">Polen te +dooden</span>, voor niets anders dan louter grootspraak te houden, +rhetorische overdrijving. Evenwel, ik moet mij voor overwonnen +verklaren. Ik heb onder de oogen de (alsnog onvolledige) reeks van +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1539" href="#xd20e1539" name= +"xd20e1539">98</a>]</span>keizerlijke ukazen, die van jaar tot jaar, op +onverstoorbare wijze, het voornemen eener stelselmatige vernietiging +ten uitvoer willen brengen.</p> +<p>Wat is toch de reden, dat de Polen het eenvoudig werk niet hebben +ondernomen den veelbeteekenenden tekst dier afschuwelijke wetten bijeen +te brengen en te doen drukken, om daardoor voor hun vijand het groote +grafmonument op te richten, dat hem beter zou hebben gekarakteriseerd +dan iedere schimprede?</p> +<p>Een Tartaarsch veroveraar heeft er eens behagen in gevonden voor +zijn roem in de vlakte van Bagdad een pyramide op te richten van +honderdduizend doodshoofden. Hoeveel grootscher zou het gedenkteeken +zijn, dat wij voorstellen, saamgesteld uit duizenden moordende wetten! +Welk een heerlijke Doodstropee!</p> +<p>Niets kan hiermeê in vergelijking komen.</p> +<p>Het oude Rome meende den Joodschen naam te hebben uitgeroeid. En het +deed niets anders dan hem over de gansche aarde te verbreiden. De +verdrijving der Joden uit Spanje heeft hun vernietiging toch niet ten +gevolge gehad.</p> +<p>De Conventie heeft, in een oogenblik van gevaar en woede, door heel +Europa in ’t nauw gebracht, in den rug door den opstand van de +Vendée aangevallen, den eed gezworen de Vendée te zullen +verdelgen. Maar de Vendée is blijven bestaan, en is een der +dichtstbevolkte streken van Frankrijk.</p> +<p>De onderneming van Lodewijk XIV om de protestanten te bekeeren of +uit te roeien biedt meer overeenkomst met de Poolsche vernietiging. Wij +vinden, als in Rusland, een reusachtig wetboek, saamgesteld uit wetten +ter verbanning en vogelvrijverklaring. Toch is het onderscheid groot. +Bij de protestanten-vervolgingen komen geen Tartaarsche razzia’s +voor, als in Polen zijn gehouden, geen moordende overplaatsingen van +rassen en geslachten. Ook hebben de uitgeweken protestanten niet alleen +hun bestaan in Europa gered, maar zij hebben stand gehouden in +Frankrijk en zijn er tot voorspoed geraakt, door den geldhandel vooral: +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1554" href="#xd20e1554" name= +"xd20e1554">99</a>]</span>zij leenen tegenwoordig geld aan de +nakomelingen hunner vervolgers.</p> +<p>Neen, niets is te vergelijken met wat in Polen geschied is, niets. +Noch wetten, noch het zwaard zouden de bovenmenschelijke verrichting +eener zoo verschrikkelijke verwoesting hebben kunnen volvoeren. Slechts +twee voorbeelden konden op den weg helpen van krachtdadiger middelen om +het doel te bereiken.</p> +<p>In Ierland heeft men een volk gezien, dat door overmaat van ellende, +zonder mèrkbaar in getalsterkte te verminderen, ontaardde, +wegsmolt, geheel verdween. Er bleven nog wel menschen over, maar het +ras bestond niet meer.</p> +<p>In Frankrijk, heeft men tijdens de laatste jaren van Napoleon, toen +de heele mannelijke bevolking regelmatig door den oorlog was +weggevoerd, de lichaamslengte zien inkrimpen. Nog eenige jaren zulk een +systeem volgehouden, en het ras zou verànderd zijn. Een natie +die slechts vernieuwd wordt door zwakken, zieken, verkromden, moet ten +slotte ondergaan. In getalsterkte kan zij dezelfde blijven; als macht +van eenige beteekenis zal zij weldra verdwijnen.</p> +<p>Ziedaar voorbeelden, ziedaar lessen. Door deze middelen tot een te +brengen, kunnen wij iets uitrichten in de groote kunst van den dood. +Laat ons bij elkander voegen de ellende van Ierland, de lichtingen van +Napoleon, de beruchte verordeningen op de verdachten, gevangen genomen +volgens de wetten van het Schrikbewind of die van Lodewijk XIV; +vermeerderen we al deze westersche middelen met het groote oostersche: +de gewelddadige overplantingen van menschen naar hun vijandige +klimaten, en het moest wel ongelukkig treffen als het <span class= +"ex">Polonisme</span> aan al deze vereenigde pogingen weêrstand +zou bieden.</p> +<p>Het <span class="ex">Polonisme</span>, een nieuw woord, dat niet +zoozeer een ras als een geestesrichting aanduidt. Polen is niet meer +een volk in de gedachte der verdelgers, het is een denkbeeld, het is +een leelijke ziel, het is een verbastering van het ware begrip, iets +als een ketterij. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1572" href= +"#xd20e1572" name="xd20e1572">100</a>]</span></p> +<p>Dit kenmerkt den strijd en voorspelt het resultaat ervan. Ja, Polen +is iets geestelijks, en het heeft niets dan een lichaam tegen zich +over. De barbaarsche, wreede kracht die het met zijn grijparmen +vasthoudt, vermag alles, behalve om een geest te worden. Zij blijft +ruwheid, stof, en wordt het hoe langer zoo meer. Om een ziel in zich te +kunnen opnemen, moest zij zelve een ziel zijn, en die is haar +ontzegd.</p> +<p>Maar nu moet alle dichterlijkheid aan een kant gezet worden, dient +de platte werkelijkheid, als zóódanig, dus ook platweg, +gezegd te worden, het lage met lage woorden genoemd.</p> +<p>Welke macht is het, die in werkelijkheid de uitroeiïng van +Polen zich ten doel gesteld heeft? De keizer alleen? De hemel gave +’t! Een ènkel mensch put zich uit. Rusland? In geenen +deele; tegenwoordig boezemt het ternauwernood nog medelijden in.</p> +<p>Neen, deze doodbrengende macht is noch een mensch, noch een heel +volk; het is de geörganiseerde verachtelijkheid, welke men +bureaucratie noemt; het is het samenstel van intriganten, vreemde +parvenu’s, moeras-insekten van het Noorden, die rondom den keizer +krielen en zwermen.</p> +<p><span class="ex">Polen is een ding, een zaak.</span> Daarin ligt het +geheim.</p> +<p>Duizenden menschen, bureaucraten, politiemannen en allerlei +ambtenaren, militairen, halve-militairen (zooals er zooveel in Rusland +zijn), die allen zijn <span class="ex">in de zaak</span> betrokken, +door winstgevende betrekkingen òf door verbeurdverklaringen. De +keizer is goed, en hij weet zijn dienaren te beloonen. Een van hen, +Adam van Wurtemberg, heeft zich door zijn meester het huis zijner nog +levende moeder doen schenken. Hij heeft die moeder aan de deur gezet. +Hij heeft het huis van zijn grootmoeder, een ziekelijke tachtigjarige, +die niet meer vervoerd kon worden, door kogels doen doorboren.</p> +<p>De prooi vermeerdert den honger, de eters vermenigvuldigen zich als +de lokspijs overvloedig is. De dood <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1593" href="#xd20e1593" name="xd20e1593">101</a>]</span>en de +vernietiging, die krachten welke men negatief waande, zijn van +scheppend vermogen bevonden; zij hebben bewezen een afgrijselijke +vruchtbaarheid te bezitten, zij hebben een geslacht gekweekt van +kruipend gedierte en knagende wormen. En Rusland wordt tegenwoordig +opgegeten door dit gespuis. Onophoudelijk krijgt het stukken van Polen +te verslinden.</p> +<p>Werpt u dus, wormen, hongerigen, intriganten van alle soort, werpt u +op den begeerlijken buit! De zoon van den pope,<a class="noteref" id= +"xd20e1597src" href="#xd20e1597" name="xd20e1597src">11</a> die kan +lezen, schrijven en proces-verbaal opmaken, krijgt een plaats bij de +politie. De jonge man van kleinen adel, die sedert zijn schooltijd +verdorven is, hebzuchtig geworden en eergierig, tot alles bereid, zal +wel een kamertje weten te vinden in de monstergebouwen der centrale +administraties te Sint-Petersburg. Als hij laaghartig is, zal hij wel +spoedig bevorderd worden. De promotie gaat zeer snel. Verscheiden hooge +ambtenaren van het keizerrijk zijn niet ouder dan dertig jaar. Als zij +kans zien in de omgeving van den meester te komen, als zij gelegenheid +vinden de eenige zijde te vleien, waar hij vat op zich geeft, zijn +woede, dan is hun fortuin gemaakt. Aan hen de zorg om, ter eere van +zijn naam, onophoudelijk deze woede op te wekken, bij een op zulk een +noodlottige hoogte geplaatst man de duizeling te onderhouden, het +valsch poëtisch gevoel te voeden, dat gelegen is in de inbeelding, +dat men een volk heeft kunnen vernietigen.</p> +<p>Zulke lieden zullen er nooit om verlegen zijn nieuwe ukazen voor te +stellen. De heftigheid van den keizer is voor hen een uitnemende bodem +ter ontginning; dag en nacht bewerken zij dien. Zij vinden er fortuin, +eereambten, hooge posten en plotselinge, onverwachte bevordering, +waardoor zij vele rangen overspringen.</p> +<p>Verplaatsen wij ons naar het oogenblik van de eerste woede-uiting +van den keizer, toen hij het overwonnen <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1604" href="#xd20e1604" name="xd20e1604">102</a>]</span>Polen in +zijn macht had. Een Polen, dat ingekrompen was tot drie millioen +menschen, had het gewaagd het zwaard op te heffen tegen een Rusland van +vijftig. Die onbeschaamde Polen, een Dembinski bijvoorbeeld, hadden zoo +weinig eerbied voor de keizerlijke macht, dat zij met eenige hoopjes +mannen de Russische legers van achter en van terzij bestookten, zonder +dat men ze kon vatten.</p> +<p>Maar nu hàd hij ’t dan in zijn macht, dat Polen; hij +bezag ’t met het oog, waarmeê de beer kijkt, die +honigvreter uit de bosschen van het Noorden, wanneer hij een bij in de +holte van zijn fluweelen poot te pakken heeft. Zal hij haar dezen of +den anderen vleugel, of een van haar pooten uittrekken? Hij wil haar +niet versmoren, maar langzaam doen omkomen.</p> +<p>De eerste daad was, de gevangenen die geen Russen wilden worden, te +doen afranselen. Wij hebben al gesproken van de slachting van +Kroonstad: aan ieder man <span class="ex">acht-duizend +stokslagen</span>! Daar men dood gaat bij hoogstens vier-duizend, was +men zoo welwillend de patiënten te laten genezen, om de volledige +strafoefening mogelijk te maken: deze werd dus bij gedeelten +toegepast.</p> +<p>Zij die zich wel tot Russen lieten omdoopen, werden naar den +Kaukasus gevoerd en daar bij de voorposten geplaatst. De Tscherkessen, +voortreffelijke schutters, hadden weldra gerechtigheid aan hen +geoefend.</p> +<p>De keizer werd in deze genietingen een weinig gestoord door de +zwakke, koude en laffe vertoogen van de regeeringen van Engeland en +Frankrijk. Maar hij was er volkomen van overtuigd dat het eerste rijk, +den kogel zijner nijverheid achter zich aansleepende (een gouden kogel, +maar niettemin een zwaren), niets wilde en niets zou doen; en +Louis-Philippe nog minder, die tegenover Nicolaas de nederige houding +aannam van een koning op zijn knieën. Aan beide zijden +schijnvertooningen. En een schijnvertooning was het antwoord. Hij zou +aan de overwonnelingen een nieuwe grondwet geven. Deze daad beteekende +niets anders <span class="pagenum">[<a id="xd20e1617" href="#xd20e1617" +name="xd20e1617">103</a>]</span>dan de vernietiging van Polen. Zij, die +haar verlangden, hielden zich voor voldaan.</p> +<p>Door de verordening van Februari 1832 werd Polen eenvoudig een +onderdeel van het Russische rijk. De Poolsche kroon kon voortaan alleen +te Moscou verkregen worden. Geen persoonlijke vrijheid meer noch +vrijheid van drukpers. Ook geen landdag meer. Rechters, die naar +willekeur konden worden afgezet. Alle posten toegankelijk voor de +Russen. Geen ministeriëele verantwoordelijkheid meer. Geen +speciaal Poolsch leger meer. De verbeurdverklaring wederom ingesteld. +Verbanning buiten Polen, d.w.z. naar Siberië, enz., enz.</p> +<p>Maar welke bepalingen dit vreemde staatsstuk dan ook bevatte, het +schijnt dat de keizer verontwaardigd was een schaduw van grondwet te +moeten behouden. De provinciale staten, die hij in de plaats stelde van +den landdag, hield hij voor een buitensporige, onduldbare +toegefelijkheid. Door ze toe te staan aan Europa, wilde hij Europa +tevens trotseeren. En een maand later, in Maart, liet hij een aanvang +maken met de uitvoering van twee afschuwelijke maatregelen, de +wegvoering van geheele familiën en de oplichtingen van +kinderen.</p> +<p>In een enkel gouvernement, dat van Podolië, bevel tot +verplaatsing van vijf-duizend familiën (vijf-en-twintig- tot +dertig-duizend menschen) van opstandelingen, <span class="ex">aan wie +hun straf was kwijtgescholden</span>, of van <span class= +"ex">verdachte</span> personen; bevel ze <span class="ex">naar de +onveilige streken van den Kaukasus</span> te brengen, <span class= +"ex">op onbebouwden grond</span>, in een <span class="ex">atmosfeer van +koorts</span>, op twee pas afstands van den vijand.</p> +<p>Het antwoord van den gouverneur van Podolië is +merkwaardig.—Er zijn, zegt hij, drie klassen van adelijken: de +<span class="ex">adelijke grondbezitters</span>,—de <span class= +"ex">adelijke bedienden, landbouwers en werklui</span>,—èn +de <span class="ex">adelijken uit de steden, burgers, advokaten</span>, +enz. Het is noodzakelijk zich niet te bepalen tot de eerste klasse, +maar vooral <span class="pagenum">[<a id="xd20e1652" href="#xd20e1652" +name="xd20e1652">104</a>]</span>uit de beide andere te nemen, +“het land van déze lieden te ontvolken.”</p> +<p>Dit beroep van verfoeilijke vleierij op de keizerlijke +wreedaardigheid werd volkomen begrepen. In zijn brief van 6 (18) April +1832 antwoordt de minister van binnenlandsche zaken, dat Zijne +Majesteit de voorschriften heeft bekrachtigd, <span class="ex">er +eigenhandig aan toevoegende</span>: <span class="corr" id="xd20e1659" +title="Niet in bron">”</span>Ze moeten niet alleen dienen voor +Podolië, maar <span class="ex">voor alle westelijke +gouvernementen</span>. Alleen menschen, die in staat zijn te werken, +mogen gezonden worden; hun gezinnen kunnen later volgen.”</p> +<p>Alzoo moeten zij alleen weggaan, van de hunnen gescheiden; de vrouw +en de kinderen blijven achter om van honger in Polen te sterven, de man +vertrekt om in den Kaukasus den dood te vinden.</p> +<p>Ten slotte voegt de keizer erbij, dat de adelijken van de tweede +klasse, de niet-grondbezitters, afzonderlijk zullen gehouden worden, +<span class="ex">ingedeeld bij de Kozakken</span>, zonder aanraking met +de koloniën van hun landgenooten.</p> +<p>Dit verschrikkelijk reglement is niet een overgangsmaatregel +geweest; het diende en dient nog tot grondslag voor besluiten en daden, +die de menschheid doen sidderen.</p> +<p>Voor de Fransche conscriptie, die de mannen naar het lot wegnam, +heeft men de verschrikking van de Russische lichtingen in de plaats +gesteld, waar de mannen gekozen, aangewezen worden naar de luimen des +meesters en van publieke agenten. Men oordeele of mannen, verdacht om +hun energie, van <span class="ex">Polonisme</span> dus, bij deze +doorzichtige, partijdige handelwijze zullen gespaard worden. Zij +verdwijnen alzoo naar den Kaukasus, en, volgens de verzekering van +Paskjewitsch,<a class="noteref" id="xd20e1679src" href="#xd20e1679" +name="xd20e1679src">12</a> <span class="ex">keeren zij er nooit van +terug</span>. Rusland heeft dáár als ’t ware een +afzichtelijke fistel <span class="pagenum">[<a id="xd20e1685" href= +"#xd20e1685" name="xd20e1685">105</a>]</span>gevonden, door welke het +’t beste bloed van Polen, zijn manlijkheid en zijn kracht, doet +wegvloeien. Het houdt ’t land zwak, altijd ziek, als na een +aderlating.</p> +<p>Al de strengheid van dit stelsel is neêrgekomen op de tweede +klasse, die der adelijke boeren, een in zijn wezen militairen stand, en +die meer dan de burgers der steden, den waren derden stand van Polen +uitmaakte. Men begon met hen te verlagen tot den rang der zoogenaamd +vrije boeren van Rusland (<span class="ex">odnod-wortzi</span>); +vervolgens vond men een middel uit om hen viermaal voor +één de bloedschatting te doen betalen. Al de andere +onderdanen van het rijk ondergaan de lichting slechts om de twee jaren, +zij echter ieder jaar. De anderen geven vijf man op de duizend, zij +tien. Zoodat de lasten, die op hen rusten vierdubbel zijn. Deze +ongelukkige klasse, uit ongeveer een millioen zielen bestaande, zal op +den duur geen weerstand kunnen bieden aan zulk een herhaalde +ontzettende aderlating. Niettemin verzekert men mij, dat dit jaar +(1851) de keizer vindt, dat de zaken te langzaam vorderen, en dat men +zint op middelen hen in massa naar de woestenijen van Zuid-Rusland over +te brengen.</p> +<p>Wat aan Polen overbleef, de wet van 1832, is door den keizer-zelf +vernietigd. Hij heeft in de volgende jaren, een geheele +gedaanteverandering van het land ondernomen. Voor de verdeeling van +Polen in woiwodschappen heeft hij de Russische indeeling in +gouvernementen in de plaats gesteld, de Russische munt ingevoerd ter +vervanging van de Poolsche, het Russisch stelsel van maten en gewichten +in zwang gebracht voor het decimale en metrische systeem, dat de Polen +bezaten, den ouden Juliaanschen kalender hersteld, met afschaffing van +den wetenschappelijken Gregoriaanschen, dien alle moderne naties +volgen. Hij heeft, om de deur dicht te doen, getracht de Poolsche taal +te doen verdwijnen, door haar gebruik op te heffen bij de +administratiën; de ambtenaren, die het Russisch niet verstonden, +af te zetten, de Russische taal in de Poolsche scholen verplichtend te +stellen, aan de jeugd <span class="pagenum">[<a id="xd20e1694" href= +"#xd20e1694" name="xd20e1694">106</a>]</span>te verbieden haar eigen +taal te spreken!—Eenige studenten te Wilna vereenigden zich in +’t geheim om onder elkander Poolsch te spreken; betrapt, +opgelicht, aan den staart van Kozakken-paarden gebonden, werden zij +voor hun leven soldaat!</p> +<p>Dit is, dunkt mij, het gedrochtelijkst, het +monsterachtigst-barbaarsch en het tegennatuurlijkst ondernemen, dat +zich bedenken laat. De taal, onze dierbare moedertaal, ons allen even +lief, waarvan elk woord, elke klank ons aan het vaderland doet denken, +herinnert ons alle aandoeningen van het leven, onze wieg, al wat wij +liefhadden! Haar uit ons hart te rukken, is ons van ons-zelven los te +scheuren. Het wil mij voorkomen dat, ten opzichte van de personen die +ons dierbaar waren en die wij moesten verliezen, de klank der +dagelijksche woorden niet het minste is, wat ons in de herinnering is +gegrift, ja, méér is dan de trekken van het gelaat, meer +dan hun gebaar en hun houding en gang. Wat mij het sterkst is +bijgebleven van mijn vader, met wien ik acht-en-veertig jaren van mijn +leven heb samengeleefd, is zijn stem... Een trilling vaart door mij +heen, als ik me verbeeld, dat hij in mijn nabijheid is, mij toespreekt +en tot me zegt: “Mijn zoon!”</p> +<p>Zeker, heel het hart ligt in de taal: gezin, liefde, het vaderland. +Iedere krachtige natie heeft het beste van zich zelve in haar spraak +gelegd. De heldhaftige Poolsche taal, trillend van forsche klanken, +doet zelfs hem, die de beteekenis der woorden niet kent, de majesteit +van den ouden Vrijstaat voeden, en toovert voor het ontvankelijk hart +heel de glorie van zijn geschiedenis opnieuw te voorschijn. Men hoort +er de kloeke stem der helden in weêrklinken.</p> +<p>Het Russisch heeft een aangenamen klank, het is een zoete, het +gehoor streelende taal; het heeft iets van de zangerige talen van het +Zuiden. Het op te dringen aan Polen, is het nationaal karakter in een +gewichtig punt veranderen, is het verzwakken en ontzenuwen.</p> +<p>Ik ben overigens geneigd te gelooven, dat, wat men <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1705" href="#xd20e1705" name= +"xd20e1705">107</a>]</span>door dit barbaarsch verbod vooral wilde +bewerken, was Polen te beleedigen, zijn ziel doodelijk te bedroeven, +zijn hart te doorboren, waar het ’t zekerst te verwonden was en +het ’t meest door zou lijden.</p> +<p>Het geschiedde in dien tijd dat de keizer Europa deed dreunen door +de beleedigende, verwoede rede, welke hij de overheden van Warschau in +het gelaat slingerde. Hij liet niets achterwege om den naam zich waard +te maken van een meedoogenloos man te zijn. Toen prinses Sanguszko tot +hem kwam om genade te smeeken voor haar jongen man, die naar +Siberië moest, liet de keizer zich het vonnis geven, en voegde er +eigenhandig aan toe: “te voet.”</p> +<p>Zulk een theatraal schrikbestuur is een echt Russisch middel. Men +heeft er zich van overtuigd door de wandaad van Kroonstad, ten +aanschouwe van heel Europa op een der drukst bezochte plaatsen openlijk +bedreven. Men heeft het ook maar al te zeer kunnen zien dit jaar, den +20sten Juli 1851, toen het gerucht zich verbreid had, dat enkele +gevangenen zouden begenadigd worden en het viertal, ten antwoord +hierop, onmiddellijk werd ter-dood-gebracht.</p> +<p>Soms heeft de Russische regeering den schijn aangenomen alsof ze er +genoegen in vond voor deze of gene harer daden zich, met bedekten spot, +te verdedigen. Bij voorbeeld, in 1842, toen ze te Rome en misschien ook +aan andere hoven liet weten, dat, zoo ze zich de bezittingen der +Poolsche kerk had toegeëigend, ze dit gedaan had <span class= +"ex">om ze in het belang dier kerk-zelve beter te beheeren</span>; en +dat, wat betreft den kinderroof, waarvan zooveel schande werd +gesproken, deze <span class="ex">alleen uit barmhartigheid</span> +gepleegd was.</p> +<p>Uitsluitend <span class="ex">om barmhartigheid</span> te oefenen +worden nog altijd de kinderen der Joden gestolen. Behalve de +razzia’s op groote schaal, welke de Staat houdt, rooven de +Kozakken ze onophoudelijk, drijven er handel in en verkoopen ze tegen +vastgestelden prijs. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1724" href= +"#xd20e1724" name="xd20e1724">108</a>]</span></p> +<p>De keizerlijke <span class="ex">barmhartigheid</span> houdt de +Poolsche moeders steeds in vreezen en beven. Altijd zijn zij beangst +voor nieuwe slagen.</p> +<p>Het was in de maand Maart van 1832, toen de keizer juist in de +hevigste bui van woede verkeerde, toen hij ’t bevel gaf tot +wegvoering van zooveel gezinnen, dat hij de kinderen van mannelijk +geslacht, zwervers, weezen, <span class="ex">èn</span> arm, van +zeven tot zestien jaar, liet <span class="ex">vangen</span> (dit is het +woord, waarvan zich de raad van administratie bedient). Het +bevelschrift kwam onmiddellijk van den generaal-adjudant +Tolstoï.</p> +<p>Paskjewitsch drukt zich in zijn reglement anders uit; met twee +letters verandert hij alles, een verandering, die hij wel niet zonder +machtiging des keizers zal aangebracht hebben: hij zegt <span class= +"ex">OF</span> en niet <span class="ex">en</span>; hij zegt weezen +<span class="ex">OF</span> arm; een wreedaardig verschil: immers sedert +was het geoorloofd kinderen, die <span class="ex">geen weezen</span> +waren te rooven, alleen maar als ze arme ouders hadden.</p> +<p>Het gouvernement van Warschau voegde, toen het dit onmenschelijk +bevelschrift liet aanplakken, om de gisting onder het publiek te +verminderen en te verzachten, er deze, aan den tekst onbekende, woorden +aan toe: de kinderen, <span class="ex">die geen toevluchtsoord +hadden</span>.</p> +<p>In werkelijkheid stal men, over ’t algemeen, niettemin +<span class="ex">de kinderen van arme ouders</span>, en +niettegenstaande de heftige en verschrikkelijke tegenspartelingen van +die ouders.</p> +<p>Het was een weerzinwekkend tafereel. Na menigen stoet van des nachts +opgelichte kinderen, liet men den 17den Mei 1832 er een over dag +vertrekken. De moeders liepen achter de karren en reten zich de borsten +stuk; verscheidene wierpen zich onder de wielen; ze werden door +stokslagen weggejaagd. Den 18den werden wederom een menigte jonge +kinderen opgelicht, die werk verrichtten of in de straten ventten. Den +19den werden parochie-scholen leeggehaald. De arme kleinen, op deze +wijs heengevoerd, stierven den heelen weg over als <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1765" href="#xd20e1765" name= +"xd20e1765">109</a>]</span>vliegen. Als ze te zwak waren om den tocht +<span class="corr" id="xd20e1767" title="Bron: voor">voort</span> te +zetten, liet men ze aan hun lot over. De menschen, die in de streek +woonden, vonden de lijken dier jonge slachtoffers met hun stukje brood +naast zich: ze hadden niet meer de kracht gehad het op te eten.</p> +<div class="figure xd20e1770width"><img src="images/o017.png" alt= +"Ornament." width="183" height="66"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1774" href="#xd20e1774" name= +"xd20e1774">110</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1392" href="#xd20e1392src" name="xd20e1392">1</a></span> Een der +samenzweerders tegen Julius Caesar, die dezen in 44 v. Chr. +vermoordden.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1400" href="#xd20e1400src" name="xd20e1400">2</a></span> Zie slot +van <a href="#ch5">hoofdstuk V</a>.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1408" href="#xd20e1408src" name="xd20e1408">3</a></span> Den +reeds meermalen genoemden onderkoning van Polen, 1816–1830, broer +van de keizers Alexander I en Nicolaas I.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1429" href="#xd20e1429src" name="xd20e1429">4</a></span> Na den +val van Napoleon door de mogendheden gesloten, 1815, om orde te brengen +in den ontredderden toestand van Europa.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1437" href="#xd20e1437src" name="xd20e1437">5</a></span> Keizer +van het Oost-Romeinsche rijk (527–565), vooral beroemd door zijn +samenstelling van de Romeinsche wetten: corpus juris civilis.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1454" href="#xd20e1454src" name="xd20e1454">6</a></span> Is, of +was, zeker een kerkelijk blad of zoo iets. De vertaler is er niet +achter kunnen komen.</p> +<p class="footnote" lang="nl">[Een Frans monarchistisch tijdschrijft, +dat verscheen tussen 1790–1792, en opnieuw tussen +1817–1847.—J.H.]</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1467" href="#xd20e1467src" name="xd20e1467">7</a></span> +1792–’93.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1472" href="#xd20e1472src" name="xd20e1472">8</a></span> Na den +slag van Waterloo aangegaan.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1496" href="#xd20e1496src" name="xd20e1496">9</a></span> Van +1830.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1501" href="#xd20e1501src" name="xd20e1501">10</a></span> +Chlapicki.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1597" href="#xd20e1597src" name="xd20e1597">11</a></span> +Priester.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1679" href="#xd20e1679src" name="xd20e1679">12</a></span> Nam in +1831 Warschau in en brak daarna den Poolschen opstand.</p> +</div> +</div> +<div id="ch9" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">IX.</h2> +<h2 class="main">Over den Czaar als Paus en als God.</h2> +<h2 class="sub">Kerkelijke vervolgingen.</h2> +<p class="firstpar">Een zeker personnage van het antieke tooneel roept +in de eerste verwarring van zijn liefdesgeluk uit: “Ik ben God +geworden!”</p> +<p>De dood is als de liefde: hij windt op. De woeste vreugde, +veroorzaakt door verdelgingen op groote schaal, doet de ziel duizelen. +Wie meent een wereld te vernietigen geeft niets toe aan den Schepper. +Hij zegt: “Ik ben God geworden!”</p> +<p>Meer dan God.—God schept langzaam, in de oneindige goedheid +van het goddelijk moederschap, met de omzichtigheid der +natuur.—De vernieler daarentegen is er trotsch op dat hij +onverhoeds vernietigt. Wat hem bij den dood aangenaam stemt, is de +plotselinge verandering. Het zou zijn hoogste vreugde zijn met +één woord te verdelgen wat jaren van worden gekost heeft; +van een menschelijke wereld te kunnen zeggen: “Ik ben er langs +gegaan, ze bestaat niet meer.”</p> +<p>Te midden van de groote vernietiging van Polen heeft het hoofd van +Rusland voor het eerst zijn titels van <span class="ex">Plaatsvervanger +van God</span> en <span class="ex">Emanatie</span> (uitvloeisel) +<span class="ex">van God</span>, welke in zijn geloofsbelijdenis staan, +in ernst opgevat. Opperhoofd en rechter van zijn priesters (naar de +bewoordingen van hun eed), is hij bij de vervolging der Katholieken en +de uitroeiïng der Joden te werk gegaan als een Russische paus. +Zijn portretten in Byzantijnschen stijl, met <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1799" href="#xd20e1799" name= +"xd20e1799">111</a>]</span>kwistige hand uitgedeeld, hebben hem, met +den stralenkrans van den heiligen Nicolaas om ’t hoofd, ter +aanbidding voorgesteld aan de volkeren van den Donau en van de +Grieksche stammen, in het Turksche rijk wonende.</p> +<p>Maar wat zou die nieuwe God verrichten?</p> +<p>Hij wist het zelf niet.</p> +<p>Terwijl hij in Polen den adel vogelvrij verklaarde, trad hij in +Rusland voor korten tijd als revolutionnair op, door de edelen op te +roepen tot vrijmaking der lijfeigenen, waaraan zij echter geen gevolg +konden geven zonder de afkondiging van een agrarische wet. Als hij op +deze helling was voortgegaan, zou hij een soort van Messias der +lijfeigenen geworden zijn, een barbaarsche Messias, gevaarlijk voor +Europa.</p> +<p>Hij heeft het niet gedurfd. En, zich plotseling naar den anderen +kant wendende, trad hij als paus en veldheer van de tegen-revolutie op +en liet hij, na het beleg van Rome (October 1849), verklaren dat de +Latijnsche kerk, vervallen en dood, niet anders doen kon dan zich met +de algemeene, de <span class="ex">katholieke kerk</span> van Moscou te +vereenigen.</p> +<p>Deze zonderlinge geestelijke vader, die bekeert door het zwaard, die +zegent met den knoet, heeft, tusschen twee stelregelen geslingerd en +daardoor des te heftiger in zijne uitingen, in het korte tijdsbestek +van twintig jaren, verbazingwekkende, ongehoorde teekenen gegeven van +zijn aanmatiging God te zijn. Noch de keizers-opperpriesters van het +oude Rome, als zij altaren voor zich zelven oprichtten, noch de +opperpriesters-koningen van het nieuwe Rome, wanneer zij den aardbol +verdeelden of aan de aarde verboden te draaien, hebben hun hoogmoed +trotscher ten toon gespreid.</p> +<p>Hij heeft aan den tijd verboden de tijd te zijn, de mathematische en +astronomische wetenschappen verloochend, den ouden kalender +opgedrongen, die door de heele overige wereld was afgeschaft. Hij heeft +aan de munt verboden de waarde te hebben, die ze bezit, <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1817" href="#xd20e1817" name= +"xd20e1817">112</a>]</span>door te bevelen dat drie roebels voortaan +voor vijf zouden gelden. Hij heeft aan de rede verboden de rede te +zijn, en als er een wijze in Rusland werd aangetroffen, werd hij bij de +gekken opgesloten.</p> +<p>Wat hem bij zulke ongeloofelijke buitensporigheden heeft +aangemoedigd, was—het mag niet verzwegen worden—dat hij +alléén stond op de wereld, daar iedere zedelijke kracht +in dien tijd verslapt of buiten werking gesteld was.</p> +<p>Het pontificaat van het verleden, Rome, had afstand gedaan van zijn +gezag, sedert de paus niet anders meer durfde optreden dan als een +machteloos Italiaansch vorst.</p> +<p>Het pontificaat van den tegenwoordigen tijd, Frankrijk, had zich +zelf vergeten onder zijn burgerlijk koningschap en bij zijn verafgoding +van de nijverheid, op zijn Engelsch.</p> +<p>Rome is in allen geval—het moet erkend worden—niet +uitsluitend ten onder gegaan door de persoonlijke zwakheid der pausen, +maar meer nog door het logisch uitvloeisel der Katholieke leeringen. +Deze hebben geen ander doel dan gehoorzaamheid te kweeken. Rome heeft +haar gestadig onderwezen. Niet alleen heeft het in 1831, toen het +zieltogende Polen het de hand reikte, de stervende naar den czaar +terug-verwezen, maar het heeft in 1832 de Poolsche omwenteling onteerd, +door aan de Polen te gelasten hun beul te gehoorzamen.</p> +<p>Rome hoopte, in ruil voor zijn lastbrief, van den czaar te +verkrijgen, dat hij een pauselijk gezant te Sint-Petersburg zou +ontvangen. Maar hij dacht er niet aan en begon onverhoeds den oorlog +met den paus (1833), door te bevelen dat de Unie-Grieken, geloovigen +van de Latijnsche kerk, zich onmiddellijk hadden te bekeeren. De wijze +waarop men hierbij te werk ging was eenvoudig. Men omsingelde een dorp, +de priester werd met den knoet behandeld en daarna weggevoerd. De pope +hield de zweep in de hand en bedreigde, sloeg zijn sidderende kudde, +terwijl hij haar onderzoekend langs ging. De weêrspannigen werden +opgesloten in vol <span class="pagenum">[<a id="xd20e1829" href= +"#xd20e1829" name="xd20e1829">113</a>]</span>rook staande badstoven. De +genade had daar dadelijke uitwerking door middel van bedwelming. Als +dan allen het eens waren geworden, werden ze in de kerk bijeengebracht +en duwde men hun het heilig avondmaal met geweld in den +mond,—onder voortdurende bedreiging met den knoet.</p> +<p>De ergste dezer dwang-bekeeringen geschiedden buiten Polen, in de +militaire koloniën, in de woestenijen van Rusland gevestigd. +Daarheen werden de weêrspannigen gebracht en er lam geslagen +onder het voorwendsel van de krijgstucht te handhaven, zonder den +troost te hebben van een godsdienstig martelaarschap, en gedood, niet +als katholieken, maar als oproerige soldaten.</p> +<p>Niettemin werd de bekeering als een groote overwinning overal +rondgebazuind. Zichtbaar wonder. De kettersche geestelijkheid vraagt, +onder het storten van vreugdetranen, om hereeniging met de kerk van +Moscou. De keizer verwaardigt zich die toe te staan. Zijn +officiëel dagblad zingt in een zalvend artikel een vroom loflied: +“Gelukkige hereeniging!” roept het uit, “die zonder +tranen is tot stand gekomen! Alleen overreding, zachtheid is +gebruikt!”</p> +<p>Wat antwoordde de paus op dezen leugen? Hij, die zich in de Keulsche +aangelegenheid<a class="noteref" id="xd20e1837src" href="#xd20e1837" +name="xd20e1837src">1</a> zoo fier tegenover Pruisen gedroeg, bleef in +ootmoed en vreeze ten overstaan van Rusland. Binnenskamers, in een +geheime vergadering met de kardinalen, deed hij niets dan zuchten +slaken. Maar in ’t openbaar ontving hij den jeugdigen zoon des +keizers. Ternauwernood dat hij ’t in 1842, toen de czaar de +kerken en de geestelijke goederen zich toeëigende, waagde, altijd +in heimelijke bijeenkomst, een eerbiedige klacht te uiten, maar in die +klacht bezoedelde hij de Poolsche omwenteling opnieuw door haar een +<span class="ex">oproer</span> te noemen.</p> +<p>Op de vreesachtige woorden van den paus, die de ronde deden in +Europa, in ’t bizonder door de half-officiëele <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1845" href="#xd20e1845" name= +"xd20e1845">114</a>]</span>dagbladen van de Fransche regeering, had de +keizer van tevoren geantwoord door daden, die, naar barbaren-aard, even +wreed als handig waren. Om zijn christelijke gezindheid te bewijzen, te +toonen dat hij een onwankelbaar, en tevens streng Christen was, +vaardigde hij zijn <span class="corr" id="xd20e1847" title= +"Bron: ukase">ukaze</span> uit ter uitroeiïng van de Joden.</p> +<p>“Hoe kan men nu nog twijfelen, dat de keizer een geloovig en +vroom Christen is, als men hem ziet kruisigen die den Christus +gekruisigd hebben?”</p> +<p>Op deze wijze vestigde hij den roep zijner vroomheid al heel +goedkoop: <span class="ex" lang="la">in anima vili</span>,<a class= +"noteref" id="xd20e1858src" href="#xd20e1858" name="xd20e1858src">2</a> +in de personen van hen, die door niemand verdedigd werden en door +niemand beklaagd. De Duitschers, die in verscheiden steden de Joden met +steenworpen vervolgden, vatten van dit tijdstip af-aan veel achting op +voor den keizer van Rusland.</p> +<p>Op een goeien morgen werd de ukaze uitgevaardigd. De keizer is tot +de ontdekking gekomen (wat men te allen tijde al wist) dat de Poolsche +Joden, van elke nijverheidsonderneming buitengesloten, leven van den +handel in rariteiten en van smokkelen. Bevel ze onmiddellijk over te +plaatsen naar het hart van Rusland. Sedert den val van Jerusalem is +niemand ooit zoo wanhopig geweest. Geen uitstel. De Kozakken komen. +Daar liggen hun eigendommen op straat... “Allo, vooruit! pakt je +uit de voeten... jullie moet weg, zoo is ’t bevel... Geen dag, +geen uur uitstel...” Grijsaards, vrouwen, jonge kinderen +vertrekken, slepen zich voort. De soldaat dringt van achteren aan en +maakt, zoo noodig, van zijn wapens gebruik om tot voortgang te +prikkelen. Uitgeput, verhongerd vallen de slachtoffers neêr. +Zonder hulp laat men hen daar, als honden, omkomen. De vrouw valt in +zwijm en sterft; haar man moet den weg voortzetten.</p> +<p>Is dit nu genoeg? O, neen. De overlevenden bemerken alras, dat voor +hen, in hun nieuwe woonplaatsen, een verschrikkelijke vervolging +begint: de <span class="ex">lichting <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1867" href="#xd20e1867" name="xd20e1867">115</a>]</span>der +kinderen</span>! Ze worden, op zesjarigen leeftijd, weggevoerd, zwak en +teeder als ze nog zijn, om ingelijfd te worden bij het leger of de +marine. Maar het joodsche ras is van oudsher volkomen ongeschikt voor +den militairen dienst. Al die kinderen sterven. De Jood kan als soldaat +niet leven.</p> +<p>De keizer heeft goed gerekend. Deze wreede strafoefening is zeer +populair geweest. De Russische en Poolsche boeren verafschuwen de +Joden. Zij bedenken niet, dat wanneer dit ongelukkig ras gehate +ambachten en bedrijven uitoefent, geen andere aan hen worden +overgelaten. Den gelukkigen aanleg, dien in den laatsten tijd zooveel +Joden uit verschillende landen hebben bewezen, de Oostersche schoonheid +van hun ras, hun vrouwen, de mooiste van de heele wereld, àlles +moet de barbaarsche middelen ter uitroeiïng doen betreuren, welke +men in Rusland tegen hen in toepassing brengt.</p> +<p>Doch de keizer is in dit opzicht zijn volk in ’t gevlei +gekomen. En hij heeft opnieuw hun hart gestolen, toen hij den geheelen +adel van ’t koninkrijk Polen van vijftig-duizend familiën, +met één pennestreek, terugbracht tot vijfduizend. Kort +daarop slingerde hij zijn vermaard geworden ukaze van 2 April 1842, ter +vrijmaking van de Russische lijfeigenen, de wereld in.</p> +<p>De vrijmaking in naam en de voorgewende onafhankelijkheid der +lijfeigenen van de kroon had niets bizonder aanlokkelijks voor de +lijfeigenen, die den adel toebehoorden. De eersten, het is zoo, kunnen +elk bedrijf uitoefenen, waar zij behagen in scheppen; maar de +keizerlijke zaakwaarnemer zwaait een roede over hen, die veel harder is +dan van eenig ander meester. De omkoopbaarheid van dezen persoon, dien +zij onophoudelijk moeten tevreden stellen, doet hen de slavernij +betreuren.</p> +<p>Wat beoogde inderdaad de keizer, toen hij door de ukaze van 1842 de +heeren aandreef om met hun boeren een overeenkomst aan te gaan, +waardoor ze zoogenaamd vrij zouden worden, d.w.z. onderworpen raken +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1878" href="#xd20e1878" name= +"xd20e1878">116</a>]</span>aan de heerschappij van den keizerlijken +knoet?</p> +<p>Hij wilde den adel vrees aanjagen.</p> +<p>De werkelijke vrijmaking kan door dezen niet geschieden, tenzij aan +de boeren, mèt de vrijheid, een groot stuk grond wordt gegeven. +Wordt dit goed bebouwd, dan zou ’t hun gemaklijk zooveel +opbrengen, dat hun verlies gedekt werd. Velen denken en zeggen het, +maar durven toch niets doen. Zij beweren de eigenlijke meening van den +keizer op dit stuk te kennen. Zij verzekeren, dat hij in toorn zou +ontsteken, wanneer hij hierin gehoorzaamd werd, dat hij hen, die zijn +officiëele uitspraak als gemeend zouden opvatten, en beginnen +zouden haar ten uitvoer te brengen zeer verdacht zou vinden. Een +ernstig schrijver, Tolstoï,<a class="noteref" id="xd20e1884src" +href="#xd20e1884" name="xd20e1884src">3</a> zegt dat de boeren in +sommige gewesten onderstelden dat de vorsten en de adel in den hemel +andere beschermers hadden dan zij, een afzonderlijk God, een God van +rijkdom, die hun met kwistige hand hun bezittingen schonk. Tijdens den +hongersnood in den winter van 1845-’46 gingen de boeren van +Esthland, Lijfland en Koerland in grooten getale tot den +staatsgodsdienst over, om eenige ondersteuning te verkrijgen. Alleen +verkeerden zij hierbij in de meening, dat zij, door het geloof van den +keizer te omhelzen, dus over te gaan tot den god van den rijkdom, den +eigendom zouden verkrijgen van den grond, die door hen bebouwd werd. De +keizer was wel verplicht deze al te voorbarige bekeeringen tegen te +gaan. Wij vernamen deze bizonderheden van personen, die ze ter plaatse +zelf hebben verzameld, te Riga en te Dorpat.</p> +<p>De keizer sidderde, toen hij begreep dat hij aan ’t hoofd +stond van een uitgebreiden communistischen en godsdienstigen +boerenopstand.</p> +<p>Hij deinsde terug voor de noodzakelijke gevolgen, die zijn +geestelijke aanspraken en zijn beroep op vrijmaking schenen te hebben. +Eén stap verder, en hij zou misschien de Messias der lijfeigenen +geworden zijn. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1895" href= +"#xd20e1895" name="xd20e1895">117</a>]</span>Men weet door de tallooze +voorbeelden der geschiedenis van het Oosten, hoe spoedig de vonk van +dweepzucht bij de blinde massa oplaait. Zij zou, wie haar, zelfs door +moord, tegelijkertijd het bezit van den grond en de vrijheid schonk, +hebben aangebeden en door dik en dun gevolgd zijn.</p> +<p>Dus, de keizer deinsde terug. Hij wendde zich naar den adel, dien +hij totnogtoe had bedreigd.</p> +<p>En sedert staan beide partijen, czaar en adel, van aangezicht tot +aangezicht tegenover elkaar, niets doende, niets durvende ondernemen, +elkaâr schrik aanjagende, als twee spinnen, die elkander beloeren +omdat ze niet weten of zij bevriend of vijandig zijn, en of bij de +bespieding de een er niet op zint de ander te verslinden.</p> +<div class="figure xd20e1901width"><img src="images/o036.png" alt= +"Ornament." width="148" height="88"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1905" href="#xd20e1905" name= +"xd20e1905">118</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1837" href="#xd20e1837src" name="xd20e1837">1</a></span> Een +strijd over gemengde huwelijken.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1858" href="#xd20e1858src" name="xd20e1858">2</a></span> Op +levende wezens zonder waarde.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1884" href="#xd20e1884src" name="xd20e1884">3</a></span> Zie de +aanteekening bij den aanvang van <a href="#ch7">hoofdstuk VII</a>.</p> +</div> +</div> +<div id="ch10" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="label">X.</h2> +<h2 class="main">Over den Czaar als Paus en als God.</h2> +<h2 class="sub">Men doet het voorstel hem tot universeel Paus te +benoemen.</h2> +<p class="firstpar">De Russische boer, die in zijn catechismus den naam +van den keizer met groote letters ziet gedrukt, evenals dien van God, +terwijl die van Jezus maar klein gedrukt is, vormt zich natuurlijk een +zeer hoog denkbeeld van de keizerlijke macht. Hij leest erin dat de +keizer een <span class="ex">emanatie</span> (uitvloeisel) van God is. +Maar wat is een <span class="ex">emanatie</span>? Als hij bij zijn +priester daarnaar vraagt, of bij den keizerlijken beambte (gewoonlijk +een priesterszoon), zegt men hem dat Gods geest inderdaad in den keizer +moet zijn gevaren, omdat de geestelijke rechtbank, die de plaats +bekleedt van den patriarch, hem als hoofd en rechter van de Kerk +erkent, en omdat hij de bisschoppen kiest. Rechtstreeks aan hem leggen +de burgerlijke en militaire ambtenaren van het rijk ieder jaar door +getuigschriften de verklaring af, dat zij hun godsdienstige plichten +nauwgezet hebben vervuld.</p> +<p>Groot is dan ook de verwondering van zoo’n boer, wanneer hij, +naar Sint-Petersburg of Moscou gegaan, er den keizer ziet. Wat! is dat +een <span class="ex">emanatie</span>? Wat! die hoogste +vertegenwoordiger van den godsdienst, van wien de bisschoppen +afhankelijk zijn, is een officier in nauwsluitende uniform en met de +<span class="pagenum">[<a id="xd20e1926" href="#xd20e1926" name= +"xd20e1926">119</a>]</span>stramme houding, die alle andere Russische +militairen ook hebben?</p> +<p>Volgens een overlevering, misschien wel weinig betrouwbaar, maar die +toch verdient dat er aandacht aan geschonken wordt, als aan elke +volksoverlevering, zou eens een soldaat, die den keizer voor de eerste +maal zag en hem den eed van trouw moest afleggen, geweigerd hebben dit +te doen, zeggende niet te kunnen gelooven, dat die militair werkelijk +de keizer was.</p> +<p>De Rus heeft van nature een verheven, vriendelijken en heiligen dunk +van de macht van zijn souverein. Hij onderstelt, dat degeen die hier op +aarde de plaatsvervanger is van den Vader der wereld zelf ook een vader +is (<span class="ex">batouska</span>). En die vadernaam, dien hij den +keizer geeft, omvat voor hem het begrip van priester en rechter.</p> +<p>Het moderne czaarschap, door Peter den Grooten en zijn opvolgers +gemodelleerd naar het Pruisische despotisme, met zijn ganschen nasleep +van soldaten en bureaucraten, beantwoordt in geenen deele aan de +aartsvaderlijke voorstelling, welke de Rus zich in zijn hart gevormd +heeft.</p> +<p>Gelooft de keizer-zelf er aan te beantwoorden? Heeft hij de +zekerheid, welke deze overtuiging hem zou geven? Ik betwijfel het. Naar +welk tijdperk ik opklim tot aan Peter den Grooten toe, zijn alle +reizigers eenstemmig in de voorstelling van den czaar, wèlken +zij ook bedoelen, als van een minder majestueus vorst, dan men van zulk +een machthebber zou verwachten: een gejaagd en vreesachtig man. Deze +karaktertrek vindt men ook bij den tegenwoordigen keizer,<a class= +"noteref" id="xd20e1939src" href="#xd20e1939" name="xd20e1939src">1</a> +wiens hooge en trotsche gestalte hem van zèlf majestueus zou +doen zijn. Hij geeft er zich te veel moeite voor. Zelfs in de kerk, bij +een plechtige gelegenheid: het huwelijk van zijn zoon, heeft de heer de +Custine deze gejaagdheid opgemerkt. <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e1942" href="#xd20e1942" name="xd20e1942">120</a>]</span></p> +<p>Als hij voèlde op zijn wettigen grondslag, de Russische +opvatting, vàst gezeteld te zijn; als hij van zich getuigen kon, +dat hij beantwoordde aan de voorstelling van een volk uit zoo veel +millioenen menschen bestaande, dan zou hij zeker niet zoo gejaagd zijn. +Wanneer de ziel van een volk ook in het lichaam huist van +één man, vindt hij daarin een houvast en een hechtheid, +die hem een rustig evenwicht schenken.</p> +<p>Het gezag is vredelievend, wanneer het voelt in gemeenschap te staan +met de menschen, te worstelen in de groote samen-leving van het volk +met zijn God. Hier echter is het in beroering, omdat het alleen staat, +volslagen alleen, omdat het, bij de diepe stilzwijgendheid van het +rijk, slechts zijn eigen stem hoort, zonder te worden gewaarschuwd, +gerust gesteld door de stem van het algemeen gezond verstand. Het weet, +dat het een kracht is; maar is het wel zeker ook een recht te zijn?</p> +<p>Er is geen recht in Rusland. De wet is er een onmogelijkheid. De +zestig wetsdeelen, die de keizer heeft laten bijeenbrengen, vormen +één groote bespotting.</p> +<p>Alle recht berust er op dezen grondslag, die het belet een recht te +zijn: <span class="ex">Het goede is wat overeenstemt met den wil van +den meester. Het kwaad is wat zich verzet tegen dienzelfden +wil.</span></p> +<p>Het gebouw is gevestigd op het ledig. Daar de moraal niet in de +fundamenten is gelegd, verheft de wetgeving zich, zonder steun, als +’t ware in de lucht. Van onwaarde in de basis, is zij van geen +beteekenis tot aan den top. Welke is de drager van dat onmogelijk +wetboek? De willekeur. En deze alleen wordt, in den naam van de wet, +ten uitvoer gelegd.</p> +<p>Doch het is niet alleen de willekeur van den meester, welke een spel +speelt met de wetten, het is ook de willekeur van alle meesters van +minderen rang (de uitvoerders der bevelen van den souverein), ontrouwe +tusschenpersonen, die tot eigen voordeel de opperste <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1959" href="#xd20e1959" name= +"xd20e1959">121</a>]</span>dwingelandij bedriegen, exploiteeren en deze +trotsche macht tot een afhankelijke maken. Zij bedreigt, zij beveelt, +en zonder het te weten of ’t wèl wetend, gehoorzaamt zij +meestal aan haar dienaars, menschen van het laagst allooi. Zoodat wij, +het zonderling gebouw van rechtsverkrachting en list, dat versierd is +met den naam van wetten wel beschouwende, op de spits zelfs van deze +pyramide van slavernij, een slaaf ontdekken.</p> +<p>Slaaf van zijn agenten, van zijn ministers, van zijn rechters, slaaf +van hun trouweloosheid en haar ieder oogenblik voelende.</p> +<p>Hierin ligt het martelaarschap van den keizer.</p> +<p>Men moet er zich niet over verwonderen, wanneer hij in zijn +wantrouwen en zijn onrust telkenmale de orde, die hij gesticht heeft, +zelf verstoort, door b.v. zaken aan haar natuurlijke rechters te +onttrekken, en ze dadelijk voor de hoogere rechtbanken te doen brengen. +Maar de zoo hóóggeplaatste rechters zijn niet +betrouwbaarder dan de anderen. De keizer voelt onder zijn voeten de +aarde beven van kuiperijen. Hij is verontwaardigd. Hij roept de zaak +voor zich als rechter. Hij zal alléén oordeel vellen. +Maar heeft hij den tijd, de kennis, de noodige studie? Hij moet toch +een beslissing nemen, gelooven aan zijn eigen wijsheid, of liever aan +zijn instinct, aan ingeving van den hemel, hij moet in zich den +Heiligen Geest voelen.</p> +<p>Alzoo blijft deze uitgebreide komedie van wetten en rechtbanken, al +die moeite om een wereld van gerechtigheid in te richten, ijdel doen. +Alles is uitgegaan van de willekeur des keizers, alles keert terug tot +de ingeving van den keizer. Of hij wil of niet, hij moet wel paus +zijn.</p> +<p>Vreeselijke straf voor een zoo groote aanmatiging. Terwijl in een +wereld, waar alles natuurlijk en rechtvaardig toegaat, alles hellend +naar beneden gaat, en het recht, afwaarts stremmende als een rivier, +aan de maatschappij leven en kracht inblaast,—gaat hier alles +naar boven, komt alles op onnatuurlijke wijze aan de spits aankloppen, +aan een zwak menschelijk <span class="pagenum">[<a id="xd20e1971" href= +"#xd20e1971" name="xd20e1971">122</a>]</span>hoofd, waarin, naar men +beweert, de wijsheid en de geest Gods zetelen.</p> +<p>De dienaren van de hoofdmacht gevoelen zich al te wel op hun +monsterachtige plaats, om niet voortdurend te wenschen, dat de keizer +alles tot zich laat opklimmen, dat hij de rechtspraak opschort en in +alles stoutweg zelf uitspraak doet uit kracht van zijn pauselijk +gezag.</p> +<p>Het streven van zulk een staat is klaarblijkelijk hoe langer zoo +minder een staat te worden, meer en meer een godsdienst. Alles is +godsdienstig in Rusland. Niets is wettelijk, niets is rechtvaardig. +Alles is of tracht heilig te zijn.</p> +<p>Het binnenlandsch bestuur is heilig. De priesters zijn ambtenaren, +godsdienstige koningen. De kommiezen zelven zijn zonen van +priesters.</p> +<p>De actie naar buiten is heilig; zij bestaat voornamelijk in de +kerkelijke propaganda, welke Rusland naar alle onbeschaafde volkeren +heendrijft. Het is een soort van godsdienstige overheersching.</p> +<p>Dit alles geschiedt haast zonder medeweten van Europa. Men spreekt +er bitter weinig over. Rusland heeft niet graag, dat men over hem +spreekt, zelfs niet ten goede. Zijn agenten bewerken de voornaamste +organen van de Europeesche pers en weten haar stilzwijgendheid te +verkrijgen.</p> +<p>Laat het heilige Rusland maar onder den grond voortkruipen. God zal +het met zijn licht wel eenmaal beschijnen, tot stichting van de gansche +wereld.</p> +<p>Wat voor de vrome zielen reeds een heele troost is, is dat +tegenwoordig alle rechtschapen menschen, van Moscou tot Rome, +Jezuïeten en Kozakken, in nadere aanraking met elkaâr zijn +gekomen.</p> +<p>De slecht ingelichte katholieken, die, in weêrwil van den +paus, Polen zoo lang hebben verdedigd en Rusland aangeblaft, zijn tot +beter inzicht gekomen en houden hun mond.</p> +<p>Toch is er één oogenblik geweest, waarop dit stomme +Rusland, dat zooveel van zwijgen houdt, zelf de stilte <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e1992" href="#xd20e1992" name= +"xd20e1992">123</a>]</span>heeft verbroken. Zijn hart bevrijdde zich; +een overwinningskreet—weldra gesmoord—is door zijn mond +geüit.</p> +<p>Het was na de Hongaarsche geschiedenis, na het beleg van Rome, toen +de Omwenteling<a class="noteref" id="xd20e1996src" href="#xd20e1996" +name="xd20e1996src">2</a> door eigen hand ten doode gewond scheen, dat +de keizer een manifest de wereld inzond, als riep hij ter kruisvaart +op: “Rusland zal zijn <span class="ex">heilige roeping</span> +vervullen...”</p> +<p>Welke roeping? Dat was nog niet duidelijk uiteengezet. Die om den +paus te doen zegevieren? Tijdens het beleg van Rome<a class="noteref" +id="xd20e2004src" href="#xd20e2004" name="xd20e2004src">3</a> bevond +zich onder de priesters-afgevaardigden, aan het hoofd van het corps +diplomatique, inderdaad de afgezant van Rusland.</p> +<p>Maar de vreugde zat te diep, de hartstocht was te hevig, om zich aan +duistere woorden te houden. De keizer heeft zijn minachting voor Rome +laten uitbazuinen; later, verdronk de stad in bloed. Hij heeft, niet +zonder reden, gedacht, dat het zich na zulk een zegepraal niet +weêr zou opheffen. Op ’t zelfde tijdstip, waarop hij met +zooveel macht het herstel van het wereldlijk gezag in de hand werkte, +heeft hij den geestelijken ondergang doen verkondigen.</p> +<p>De wijze waarop dit geschiedde was vreemd, niet op den man af, maar +zeer duidelijk en zeer authentiek. In dit land wordt, over zulke +ernstige onderwerpen, geen woord gesproken, dat niet geoorloofd is. En +in deze zaak is het woord overgebracht door een lid van de Russische +diplomatie-zelve, een werktuig van den keizer.</p> +<p>Er zijn altijd in zijn omgeving jonge mannen, vol ambitie, +voortgesproten uit de opbruischende school van de Maistre, die, in +weêrwil van de oude diplomaten, branden van verlangen om hun stem +te doen hooren en opzien te baren. Zij hebben blijkbaar hun voordeel +gedaan met een aanval van hoogmoed van hun meester <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e2014" href="#xd20e2014" name= +"xd20e2014">124</a>]</span>om zich een volmacht te doen geven tot een +ongehoorden stap, indruischend tegen de lijn van omzichtigheid, +doodzwijgen en list, welke altijd door Rusland gevolgd wordt.</p> +<p>Een brief van den 13den October 1849, <span class="ex">gedateerd van +Sint-Petersburg</span>, en geteekend: <span class="ex">Een Russisch +diplomaat</span>, verschijnt in een Revue. De schrijver is de gezant +van den keizer in Beieren. De titel: <span class="ex">Het pausdom en de +Romeinsche kwestie, bezien van het standpunt van +Sint-Petersburg</span>.</p> +<p>De mystieke en godvruchtige toon herinnert niettemin herhaaldelijk, +door hooghartige, half-ironische trekken, den meester, wiens ruwe +wenken de schrijver heeft gevolgd. Zonder het te willen, zonder er zich +misschien van bewust te zijn, slaat hij tusschenbeide een harden, +bitteren en hoogen toon aan, zooals die zou zijn van den machtigen +heer, wiens geheimschrijver hij is.</p> +<p>Het artikel is vol minachting voor Frankrijk en het Westen, en vol +medelijden met Rome, maar een minachtend medelijden. “Rome, dat +de oorsprong was van het Westen, was nog zijn laatste kracht. Het +bezwijkt. Het is bewezen dat de Romeinsche kwestie onoplosbaar is, daar +Rome niet te verzoenen is met Rome en de paus en de Romeinsche staat +elkander niet meer kunnen erkennen. De paus is door God gestraft, +<span class="ex">omdat hij is afgeweken van de Katholieke +eenheid</span>, omdat hij den christelijken hoofdzetel heeft doen +ondergaan in <span class="ex">pauselijke</span> en romeinsche +<span class="ex">eigenbaat</span>.”</p> +<p>Maar zoo dáár dan een eind is, hier is een begin. We +zouden ongelijk hebben bang te zijn. De wereld sterft nog niet. Zij +bestaat, die katholieke eenheid, die de redding moet aanbrengen; zij is +in de Grieksche Kerk. Deze wacht tot de bewaarster der christelijke +lotgevallen in het Westen, het zieke en oud-geworden Rome, haar +<span class="ex">het toevertrouwde heilig pand teruggeeft</span>. +<span class="pagenum">[<a id="xd20e2045" href="#xd20e2045" name= +"xd20e2045">125</a>]</span></p> +<p>Het is niet moeilijk de conclusie te trekken. Rome, <span class= +"ex">om zijn baatzucht</span> veroordeeld, moet het Latijnsche pausdom +met dat van den paus te Moscou vereenigen, die klaarblijkelijk minder +egoïstisch is. En, daar deze militaire paus de beide zwaarden in +zijn hand voert, het wereldlijk en het geestelijk; daar hij, als +apostelen, achtmaal honderdduizend Russen en Kozakken te zijner +beschikking heeft, zal de orde weldra hersteld zijn zoowel in de +maatschappelijke wereld, als in die van het geweten.</p> +<p>Achtmaal-honderdduizend! Dat is zeker veel. Maar, afgezien van +overdrijving, ontslaat dit toch niet van gehoorzaamheid aan de +logica.</p> +<p>Tegen wie is die kruistocht gericht? Tegen het <span class= +"ex">democratisch individualisme</span>, wordt beweerd. Maar wat is de +czaar-zelf, en het Russisch gouvernement? Immers het <span class= +"ex">individualisme</span>.</p> +<p>En er is dit onderscheid, dat, zoo het <span class= +"ex">republikeinsche ik</span> een onrustig, bewegelijk ik is, vol van +gejaagdheid, deze onrust vruchtbaar is, deze gejaagdheid voortbrengende +kracht heeft. Zij wekt zonder ophouden de levensvonken op. De +democratie van Athene, de volksregeering van Florence,<a class= +"noteref" id="xd20e2066src" href="#xd20e2066" name="xd20e2066src">4</a> +zijn de roem van de menschheid geweest.</p> +<p>Het czarendom is ook een <span class="ex">individuëel +ik</span>; maar wat voor vrucht draagt het? Wie ziet niet in, dat +Rusland daardoor uitgebluscht is, onvruchtbaar geworden, als ’t +ware gestorven? Zijn rust is geen rust: het is de droom van een levend +begraven mensch. O, om alleen maar van het geluk te spreken, zonder van +den roem te gewagen, wat zou ’t meer baat hebben bij al de +woelingen, welke de vrijheid meêbrengt!</p> +<p>Ongeloofelijk ondernemen! Gij kunt niet eens bij <span class= +"pagenum">[<a id="xd20e2076" href="#xd20e2076" name= +"xd20e2076">126</a>]</span>u zelven den toestand van maatschappelijke +orde scheppen, die toch van ondergeschikten aard is! En gij maakt +aanspraak op de hoogere sferen van den godsdienst! Vijanden der Wet, +wilt gij hooger stijgen dan de Wet, gij vergrijpt u aan de wereld der +Genade!... Onmachtig de werken van den mensch tot stand te brengen, +noemt gij u daarom God!</p> +<p>Gij stelt u in de plaats van de Kerk! Maar gij wéét +niet eens wat een Kerk is.</p> +<p>O, een Kerk van de Godheid, wie geeft mij er zoo een te aanschouwen? +De Middeleeuwen hebben er een onjuist beeld van gegeven, en de Nieuwe +tijd gaat er langzaam heen. In allen gevalle zal de groote toekomstige +omwenteling, die in aantocht is, ons zeker vergunnen er den eersten +steen van te leggen, d.i. dien van Gerechtigheid.</p> +<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil zeggen een +geest</span>,—een geest van broederliefde.</p> +<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil <span class="corr" id="xd20e2092" +title="Bron: zegggen">zeggen</span> een gemeenschap</span> in dien +geest—een wezenlijke, diepgaande gemeenschap, in volkomen +overeenstemming.</p> +<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil zeggen een beschaving</span>, die +deze overeenstemming en deze liefde uitstraalt.</p> +<p>Geen enkele dezer drie kenmerken van een ware Kerk kan bij u +gevonden worden. <span class="ex">Waar is de geest?</span> Hol en +ijdel. <span class="ex">En de geestesovereenstemming?</span> Valsch; +gij verbiedt het volk te onderrichten. <span class="ex">En de +beschaving?</span>...... Men vindt op den ganschen aardbodem geen +dorheid, die te vergelijken is met die van de Grieksche Kerk, gedurende +haar bestaan van duizend jaren.</p> +<p>Maar wat u een strenger verbod moet zijn den naam van Kerk te +voeren, dat is uw bloedvergieten, de schrikbarende, krankzinnige +verkwisting van menschenlevens, waaraan gij u schuldig maakt. Het +zwaard, het vuur, de knoet waren daartoe niet voldoende; gij hebt ook +gebruik gemaakt van de moordende natuurkrachten van het klimaat en van +de elementen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e2114" href= +"#xd20e2114" name="xd20e2114">127</a>]</span></p> +<p>Hoe kunt gij het altaar beroeren met door bloed bezoedelde +handen!</p> +<p>De keizer is in ’t jaar 1846 te Rome geweest; hij is door den +paus goed ontvangen; hij heeft de Sint-Pieter bezocht; hij heeft +gebeden op het graf der heiligen.</p> +<p>Wat zou de heilige Ambrosius<a class="noteref" id="xd20e2121src" +href="#xd20e2121" name="xd20e2121src">5</a> gedaan hebben? Zou hij niet +voor de deur gestaan hebben, om den keizer den toegang te beletten? Zou +hij niet gezegd hebben: “Vóór dezen tempel binnen +te gaan, verwaardige Uwe Majesteit zich ons zijn handen te +toonen.”</p> +<p>“Men herinnert zich”, zegt de Russische schrijver, dien +ik vroeger aanhaalde, “men herinnert zich de ontroering, welke in +de Sint-Pieter de verschijning verwekte van den <span class= +"ex">orthodoxen keizer, die na verscheiden eeuwen van afwezigheid te +Rome wederkeerde. Begrijpelijke ontroering! De neêrgeknielde +keizer was niet alleen.</span>” Enz.</p> +<p>Neen, zeker, hij was niet alleen. Om hem bevond zich een groot +gezelschap. Rechts de martelaren van Rusland, die van Polen ter +linkerzijde. De zielen van eenige honderd-duizenden menschen vulden op +dien dag de Kerk; zooveel duizenden, die van ellende in Siberië +omkwamen, zooveel duizenden, die doodgeranseld waren, een bevolking van +rampzalige schimmen, vooral van kinderen, Poolsche en Joodsche, op zoo +hardvochtige wijze aan hun moeders ontrukt, die den Dood tot voedster +hadden en wier jonge beenderen men langs alle wegen aantrof...... Ja, +deze alle waren dien dag ook in Sint-Pieter, en hun stemmen stegen op +tot God!</p> +<p>De paus heeft deze zielen gezien noch gehoord. Van dat oogenblik +af-aan was hij geoordeeld.</p> +<p>Hij heeft gezwegen. Maar Frankrijk zal niet zwijgen. Het zal in zijn +plaats spreken. Bewaakster van de <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e2136" href="#xd20e2136" name="xd20e2136">128</a>]</span>Nieuwe +Kerk, zal het bij den ingang dien helschen Messias tegenhouden, die +komt in den naam van God.</p> +<p>Moordenaar van Gods werk, van zijn levende schepselen, wat zoekt gij +hier?</p> +<p>Een nieuwe wereld is opgestaan, een van menschelijkheid en +rechtvaardigheid. Frankrijk behoedt den drempel, en gij zult niet +verder gaan. Het spreekt zijn priesterwoord: “Gij zult niet +binnentreden!”</p> +<div class="figure xd20e2142width"><img src="images/o128.png" alt= +"Ornament." width="105" height="105"></div> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e2146" href="#xd20e2146" name= +"xd20e2146">129</a>]</span></p> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1939" href="#xd20e1939src" name="xd20e1939">1</a></span> Nicolaas +I, 1825–1855.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e1996" href="#xd20e1996src" name="xd20e1996">2</a></span> Van +1848.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e2004" href="#xd20e2004src" name="xd20e2004">3</a></span> Door de +Franschen, 1849.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e2066" href="#xd20e2066src" name="xd20e2066">4</a></span> De +eerste, onder leiding van Pericles, in de 5e eeuw vóór +Christus; de andere, onder die van het geslacht der Medici’s, in +de 15e eeuw.</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id= +"xd20e2121" href="#xd20e2121src" name="xd20e2121">5</a></span> Deze +weigerde aan den Romeinschen keizer Theodosius eens den toegang tot de +kerk, wegens een te Thessalonica aangericht bloedbad.</p> +</div> +</div> +</div> +<div class="back"> +<div id="toc" class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<h2 class="main">Inhoud.</h2> +<ul> +<li> <span class= +"tocPagenum">Bladz.</span></li> +<li><a href="#inleidendwoord">Inleidend woord van de Redactie</a> + <span class="tocPagenum">5</span></li> +<li>I. <a href="#ch1">Aan de Russische Officieren</a> + <span class="tocPagenum">7</span></li> +<li><a href="#ch2">II</a>. <span class= +"tocPagenum">18</span></li> +<li>III. <a href="#ch3">Geschiedenis van Katya, eene Russische +Lijfeigene</a> <span class= +"tocPagenum">26</span></li> +<li>IV. <a href="#ch4">De Minotaurus.—Over het Leger als +Strafmiddel</a> <span class= +"tocPagenum">37</span></li> +<li>V. <a href="#ch5">Siberië</a> +<span class="tocPagenum">47</span></li> +<li>VI. <a href="#ch6">Siberië.—De Straffen</a> + <span class="tocPagenum">54</span></li> +<li>VII. <a href="#ch7">Van het toenemend Schrikbewind in +Rusland.—Martelaarschap van Pestel en Rylejew</a> + <span class="tocPagenum">65</span></li> +<li>VIII. <a href="#ch8">Over de vernietiging van Polen</a> + <span class="tocPagenum">87</span></li> +<li>IX. <a href="#ch9">Over den Czaar als Paus en als +God.—Kerkelijke vervolgingen</a> +<span class="tocPagenum">110</span></li> +<li>X. <a href="#ch10">Over den Czaar als Paus en als God.—Men +doet het voorstel hem tot universeel Paus te benoemen</a> + <span class="tocPagenum">118</span></li> +</ul> +<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e2233" href="#xd20e2233" name= +"xd20e2233">131</a>]</span></p> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar">MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR</p> +<p>WERELD-BIBLIOTHEEK</p> +<p>ONDER LEIDING VAN L. SIMONS.</p> +<p>PER NUMMER:</p> +<div class="table"> +<table> +<tr valign="top"> +<td valign="top">Ingenaaid</td> +<td valign="top">20 Ct.</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">Gecartonneerd</td> +<td valign="top">30 «</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">In linnen band</td> +<td valign="top">40 «</td> +</tr> +</table> +</div> +<p>ABONNEMENT PER JAAR:</p> +<div class="table"> +<table> +<tr valign="top"> +<td valign="top">20 nummers,</td> +<td valign="top">in carton</td> +<td valign="top">f 5,20</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">20 »</td> +<td valign="top">in linnen</td> +<td valign="top">- 7,50</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">30 »</td> +<td valign="top">in carton</td> +<td valign="top">- 7,50</td> +</tr> +<tr valign="top"> +<td valign="top">30 »</td> +<td valign="top">in linnen</td> +<td valign="top">- 10,—</td> +</tr> +</table> +</div> +<p>DE EERSTE NUMMERS VAN DE WERELD-BIBLIOTHEEK</p> +<p>IN AUGUSTUS:</p> +<p>No. 1 en 2. <span class="ex"><a class="pglink" title= +"Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/10400">Historie van Mejuffrouw Sara +Burgerhart</a></span>, door <span class="sc">E. Bekker</span> en +<span class="sc">A. Deken</span>. Met portret en gravures. Inleiding en +aanteekeningen van Prof. dr. <span class="sc">L. Knappert</span>. +<span class="pagenum">[<a id="xd20e2311" href="#xd20e2311" name= +"xd20e2311">132</a>]</span></p> +<p>No. 3. <span class="ex">Martelaren van Rusland</span>, door +<span class="sc">Jules Michelet</span>, vertaling van <span class= +"sc">S. J. Bouberg Wilson</span>.</p> +<p>» 4. <span class="ex"><a class="pglink" title= +"Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/17524">Steunpilaren der +Maatschappij</a></span>, door <span class="sc">H. Ibsen</span>, +vertaling <span class="sc">F. Kapteyn</span>, inleiding van +<span class="sc">L. Simons</span>.</p> +<p>IN SEPTEMBER:</p> +<p>No. 5 en 6. <span class="ex">Inleiding tot de Nieuwere Ned. +Dichtkunst</span> (1880–1900), door <span class="sc">Albert +Verwey</span>, met aanhalingen uit de voornaamste werken.</p> +<p>» 7. <span class="ex">Aladdin en de Wonderlamp</span> (voor +jongeren), door <span class="sc">J. W. Gerhard</span>, met 24 +illustraties van <span class="sc">Sidney H. Heath</span>.</p> +<p>» 8. <span class="ex">De Geest van Japan</span>, door +<span class="sc">Okakura Yoshisaburo</span>, met inleiding van +<span class="sc">George Meredith</span>, uit het Engelsch door +<span class="sc">J. K. Rensburg</span>.</p> +<p>IN OCTOBER:</p> +<p>No<span class="corr" id="xd20e2378" title="Niet in bron">.</span> 9. +<span class="ex">Het Gevloekte Kind</span> (novelle), door <span class= +"sc">Hon. de Balzac</span>, vertaald en met een inleiding voorzien door +<span class="sc">C.</span> en <span class="sc">M. +Scharten-Antink</span>.</p> +<p>» 10 en 11. <span class="ex">Herinneringen van een Witten +Olifant</span>, door <span class="sc">Judith Gautier</span>, met platen +van <span class="sc">Mucha</span>.</p> +<p>» 12. <span class="ex">Het Yellowstone Park</span>, geysers en +warme bronnen, door Prof. <span class="sc">Hugo de Vries</span>, met 4 +fototypiën naar foto’s van Prof. <span class= +"sc">Hovey</span> van New-York. <span class="pagenum">[<a id= +"xd20e2415" href="#xd20e2415" name="xd20e2415">133</a>]</span></p> +<p>IN NOVEMBER:</p> +<p>No. 13. <span class="ex">Iwan de Onnoozele</span>, en andere +schetsen, door Graaf <span class="sc">Leo Tolstoy</span>, uit het +Russisch vertaald door <span class="sc">G. Brandt</span>.</p> +<p>» 14 en 15. <span class="ex">De Waterkindertjes</span>, van +<span class="sc">Charles Kingsley</span>, bewerkt door <span class= +"sc">M. v. Eeden-van Vloten</span>, met 10 illustraties van +<span class="sc">G. v. d. Wall-Perné</span>.</p> +<p>» 16. <span class="ex">Ali Baba en de veertig Dieven</span> +(voor jongeren), door <span class="sc">J. W. Gerhard</span>, met 25 +illustraties van <span class="sc">H. Granville Fell</span>.</p> +<p>IN DECEMBER:</p> +<p>No. 17. <span class="ex"><a class="pglink" title= +"Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/28560">Een Kerstlied</a></span>, van +<span class="sc">Charles Dickens</span> uit het Engelsch door +<span class="sc">J. Kuylman</span>.</p> +<p>» 18. <span class="ex">Boven de Kracht</span>, Van +<span class="sc">Bjornstjerne Björnson</span>, vertaald door +<span class="sc">Marg. Meyboom</span> (met de studie over den schrijver +door <span class="sc">George Brandes</span>).</p> +<p>» 19. <span class="ex">Het Mierenboek of de Opvoeding van +Opvoeders</span>, door <span class="sc">Salzmann</span>, met een +voorrede en aanteekeningen van Dr. <span class="sc">J. H. +Gunning</span>.</p> +<div class="figure xd20e2494width"><img src="images/o017.png" alt= +"Ornament." width="183" height="66"></div> +</div> +<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> +<p class="firstpar"></p> +<div class="figure xd20e2500width"><img src="images/spine.jpg" alt= +"Oorspronkelijke rug." width="720" height="58"></div> +<p> </p> +<div class="figure xd20e2507width"><img src="images/back.jpg" alt= +"Oorspronkelijke achterkant." width="487" height="720"></div> +</div> +<div class="transcribernote"> +<h2 class="main">Colofon</h2> +<h3 class="main">Beschikbaarheid</h3> +<p class="firstpar">Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen +overal, met vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het +kopiëren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de +Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op <a class= +"exlink" title="Externe link" href= +"https://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.</p> +<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctie +team op <a class="exlink" title="Externe link" href= +"https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.</p> +<h3 class="main">Codering</h3> +<p class="firstpar">Dit bestand is in een verouderde spelling. Er is +geen poging gedaan de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het +einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in +het origineel zijn gecorrigeerd. Dergelijke correcties zijn gemarkeerd +met het corr-element.</p> +<h3 class="main">Documentgeschiedenis</h3> +<ul> +<li>2010-09-07 Begonnen.</li> +</ul> +<h3 class="main">Externe Referenties</h3> +<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn +dat deze links voor u niet werken.</p> +<h3 class="main">Verbeteringen</h3> +<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p> +<table width="75%" summary= +"Overzicht van verbeteringen aangebracht in de tekst."> +<tr> +<th>Bladzijde</th> +<th>Bron</th> +<th>Verbetering</th> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e135">6</a></td> +<td class="width40">Sintsdien</td> +<td class="width40">Sindsdien</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e421">21</a></td> +<td class="width40">verrastte</td> +<td class="width40">verraste</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e653">40</a></td> +<td class="width40">wienst</td> +<td class="width40">wiens</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e710">44</a></td> +<td class="width40">maakt</td> +<td class="width40">gemaakt</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e773">48</a></td> +<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td class="width40">,</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e848">52</a></td> +<td class="width40">tostand</td> +<td class="width40">toestand</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e892">55</a></td> +<td class="width40">inplaats</td> +<td class="width40">in plaats</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1040">66</a></td> +<td class="width40">patienten</td> +<td class="width40">patiënten</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1186">74</a></td> +<td class="width40">korststondig</td> +<td class="width40">kortstondig</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1195">75</a></td> +<td class="width40">afaan</td> +<td class="width40">af aan</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1204">76</a></td> +<td class="width40">leven</td> +<td class="width40">leve</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1246">79</a></td> +<td class="width40">alle</td> +<td class="width40">allen</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1411">90</a></td> +<td class="width40">ontzetend</td> +<td class="width40">ontzettend</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1659">104</a></td> +<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td class="width40">”</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1767">109</a></td> +<td class="width40">voor</td> +<td class="width40">voort</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1847">114</a></td> +<td class="width40">ukase</td> +<td class="width40">ukaze</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e2092">126</a></td> +<td class="width40">zegggen</td> +<td class="width40">zeggen</td> +</tr> +<tr> +<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e2378">132</a></td> +<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td class="width40">.</td> +</tr> +</table> +</div> +</div> + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of Project Gutenberg's Martelaren van Rusland, by Jules Michelet + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND *** + +***** This file should be named 33719-h.htm or 33719-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + https://www.gutenberg.org/3/3/7/1/33719/ + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project +Gutenberg. + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +https://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at https://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at https://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit https://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including including checks, online payments and credit card +donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + https://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + + +</pre> + +</body> +</html> diff --git a/old/33719-h/images/back.jpg b/old/33719-h/images/back.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a45b18e --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/back.jpg diff --git a/old/33719-h/images/book.png b/old/33719-h/images/book.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..963d165 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/book.png diff --git a/old/33719-h/images/cover.jpg b/old/33719-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..13cbe39 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/cover.jpg diff --git a/old/33719-h/images/external.png b/old/33719-h/images/external.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ba4f205 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/external.png diff --git a/old/33719-h/images/initial-a.png b/old/33719-h/images/initial-a.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..d30d847 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/initial-a.png diff --git a/old/33719-h/images/o017.png b/old/33719-h/images/o017.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..123f8fe --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o017.png diff --git a/old/33719-h/images/o025.png b/old/33719-h/images/o025.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..56e6d9f --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o025.png diff --git a/old/33719-h/images/o036.png b/old/33719-h/images/o036.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..8405eb1 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o036.png diff --git a/old/33719-h/images/o046.png b/old/33719-h/images/o046.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9341e26 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o046.png diff --git a/old/33719-h/images/o053.png b/old/33719-h/images/o053.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..95b17f2 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o053.png diff --git a/old/33719-h/images/o064.png b/old/33719-h/images/o064.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2dcc738 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o064.png diff --git a/old/33719-h/images/o086.png b/old/33719-h/images/o086.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3931e5e --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o086.png diff --git a/old/33719-h/images/o128.png b/old/33719-h/images/o128.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c69441d --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/o128.png diff --git a/old/33719-h/images/spine.jpg b/old/33719-h/images/spine.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..27442fb --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/spine.jpg diff --git a/old/33719-h/images/titlepage.jpg b/old/33719-h/images/titlepage.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a5f8414 --- /dev/null +++ b/old/33719-h/images/titlepage.jpg |
