initial commit of ebook 29507HEADmain

96 files changed, 57605 insertions, 0 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/29507-8.txt b/29507-8.txt
new file mode 100644
index 0000000..f0f654d
--- /dev/null
+++ b/29507-8.txt
@@ -0,0 +1,26789 @@
+The Project Gutenberg EBook of Reisbrieven uit Afrika en Azië, by 
+Aletta Henriëtte Jacobs
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Reisbrieven uit Afrika en Azië
+       benevens eenige brieven uit Zweden en Noorwegen
+
+Author: Aletta Henriëtte Jacobs
+
+Illustrator: Cornelis André Vlaanderen
+
+Release Date: July 25, 2009 [EBook #29507]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISBRIEVEN UIT AFRIKA EN AZIË ***
+
+
+
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+https://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+                     Reisbrieven uit Afrika en Azië
+
+            Benevens eenige brieven uit Zweden en Noorwegen
+
+                                  Door
+
+                          Dr. Aletta H. Jacobs
+
+
+
+
+                         Tweede goedkoope druk
+
+                 Gedrukt en uitgegeven in het jaar 1915
+                    Door W. Hilarius Wzn. te Almelo
+
+
+
+
+
+
+
+
+                Boekdrukkerij W. Hilarius Wzn., Almelo.
+
+
+
+
+
+
+INHOUD.
+
+
+                                                                Bladz.
+
+    Het zesde internationale Congres van den Wereldbond voor
+    Vrouwenkiesrecht.                                               1
+    Naar Dalecarlië.                                               17
+    Op weg naar Alisco.                                            27
+    Lapland.                                                       32
+    Het land van de Middernachtzon.                                39
+    Om de Noordkaap.                                               44
+    Op den terugweg van Lapland.                                   54
+    Aan boord van de "Walmer Castle".                              57
+    Madera.                                                        62
+    Aan boord van de "Saxon".                                      71
+    Aankomst in Kaapstad.                                          84
+    Ons verblijf in Kaapstad.                                      90
+    De reis naar Port Elisabeth en bezoek bij Olive Schreiner.    102
+    Ons verblijf in Port Elisabeth.                               110
+    Ons verblijf in Bloemfontein.                                 117
+    Ons verblijf in Kimberley.                                    125
+    In den trein door Rhodesia en aankomst in Zambesie.           132
+    De Victoria Watervallen.                                      139
+    In Pretoria.                                                  145
+    Johannesburg.                                                 158
+    Durban.                                                       166
+    Aan boord van de "Avondale Castle".                           173
+    In Zanzibar en Mombasa.                                       184
+    Tusschen Mombasa en Port-Saïd.                                193
+    In Palestina.                                                 201
+    Van Jeruzalem naar Beirût.                                    227
+    Algemeenheden en indrukken over onzen laatsten tocht.         237
+    In Quarantaine.                                               243
+    Caïro.                                                        251
+    Aan boord van de "Prinses Juliana".                           279
+    Op Ceylon.                                                    285
+    In Britsch-Indië van Colombo tot Madras.                      312
+                     Bombay.                                      323
+                     Van Bombay tot Jaipur.                       339
+                     Van Agra tot Delhi.                          349
+                     Van Delhi tot en met Lucknow.                351
+                     Benares.                                     366
+                     Calcutta en Darjeeling.                      374
+    In Burma.                                                     385
+    Burma en opweg naar Penang.                                   393
+    Penang en Medan.                                              401
+    Aan boord van de "Van Noort" en aankomst te Batavia.          409
+    Op Java.                                                      416
+    Op Sumatra's Westkust.                                        432
+    Op Java.                                                      456
+    Aan boord van de Tjimanoek.                                   507
+    Hongkong.                                                     515
+    In de Philippijnen.                                           522
+    In China.                                                     576
+    In Japan.                                                     673
+    Op den terugtocht.                                            705
+
+
+
+
+
+
+VOORWOORD.
+
+
+Met zekeren schroom zend ik deze brieven, die als dagbladartikelen
+bedoeld waren en door "De Telegraaf" gepubliceerd werden, thans in
+boekvorm de wereld in. Nooit is bij het neêrpennen er van de gedachte
+in mij opgekomen dat zij dien weg nog eenmaal zouden nemen. Eerst toen
+ik in het land terug was en van zoo verschillende zijden het verzoek
+tot mij kwam om die brieven te verzamelen en in boekvorm uit te geven,
+ben ik daartoe schoorvoetend over gegaan.
+
+Maar al te goed ben ik mij bewust dat er aan vorm en stijl veel
+ontbreekt en dat zij flink onder handen hadden moeten worden genomen,
+alvorens zij op nieuw gedrukt en uitgegeven werden. Daartoe ontbrak
+mij de tijd. Doch ook indien ik aan het veranderen was begonnen,
+zou ik de lust niet hebben kunnen weerstaan om in menige brief wat
+uitvoeriger over verschillende punten uit te weiden en hier en daar
+onderwerpen tusschen te voegen, die in dagblad-artikelen minder op hun
+plaats waren. Daardoor zouden dan evenwel deze brieven, die nu reeds
+zulk een grooten omvang bezitten, veel te uitgebreid zijn geworden.
+
+Zooals men goede vrienden op de hoogte houdt van wat men ziet en
+ondervindt op een langdurige reis door vreemde landen, zoo schreef
+ik 's avonds, dikwijls na een vermoeienden dag, mijne wedervaringen
+neder. Geen dag ging voorbij, waarop ik niet eenige uren aan dit
+werk besteedde. Daardoor zijn het zuivere afdrukken geworden van de
+indrukken die ik ontving.
+
+Dat over de positie der vrouw in verschillende landen met voorliefde
+gewag wordt gemaakt is heel verklaarbaar. De reisgidsen en meeste
+beschrijvingen over de landen die wij bezochten, die mijne reisgezellin
+en mij in handen kwamen, spreken over de vrouwen van het land niet
+of slechts zeer oppervlakkig. Wij moesten daardoor zelf datgene
+onderzoeken, wat ons het meeste belang inboezemde. Hieruit zou al van
+zelf volgen dat dit bij het wedergeven van mijne indrukken dikwijls
+op den voorgrond moest treden, maar ook omdat wij de positie dier
+vrouwen in sommige gevallen eene verrassend gunstige vonden en in
+alle Aziatische landen "het ontwaken der vrouw", haar strijd voor
+verheffing, zoo duidelijk voor oogen zagen, kon ik mijne vreugde
+daarover in mijne brieven niet onderdrukken.
+
+Aan mijne reis door Afrika en Azië ging een zesweeksche tocht door
+Zweden en rond de Noordkaap vooraf. Ik heb gemeend ook de brieven,
+die ik daarover schreef, in dezen bundel te moeten opnemen; voor
+mij zelve toch begon daarmede mijn reis en zijn zij daarom in deze
+"Reisbrieven" te huis.
+
+
+Aletta H. Jacobs.
+
+
+
+
+
+
+HET ZESDE INTERNATIONALE CONGRES VAN DEN WERELDBOND VOOR
+VROUWENKIESRECHT.
+
+
+                                                Stockholm, 12 Juni 1911.
+
+
+I.
+
+
+Is het omdat het mooie Zweden zoo velen heeft gelokt, of moet het
+toegeschreven worden aan het niet meer te loochenen feit, dat in
+alle landen de vrouwen beginnen te ontwaken en de groote waarde van
+het kiesbiljet beginnen te beseffen en zij in deze twee-jaarlijksche
+congressen van den Wereldbond de opvoedende kracht voelen, die haar
+tot den strijd voor politieke vrijheid geschikt maakt, zeker is, dat
+nog nimmer te voren zoo vele vrouwen uit verschillende landen bijeen
+kwamen, om te hooren bespreken op welke wijze wij elkander in dezen
+strijd het best kunnen steunen en hoe de regeeringen van de landen,
+waar de vrouwen het kiesrecht hebben, ons in dezen strijd kunnen ter
+zijde staan.
+
+Met een gevoel van nationalen trots deel ik mede, dat Nederland,
+of liever de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, met ruim veertig
+van hare leden op dit congres vertegenwoordigd is en dat deze groote
+vertegenwoordiging door de Zweedsche vrouwen en door het bestuur van
+den Wereldbond ten hoogste wordt op prijs gesteld en wij in sommige
+opzichten een zeer bevoorrechte plaats innemen. Ook de Mannenbond
+voor Vrouwenkiesrecht in Nederland is zeer waardig vertegenwoordigd
+door zijnen president, den luitenant-kolonel Mansfeldt uit Utrecht,
+en zijne beide secretarissen, de heeren Kehrer uit Gorinchem en Van
+der Mandere uit Den Haag. Verder liet de Nationale Vrouwenraad van
+Nederland zich vertegenwoordigen door hare presidente, mej. Baelde uit
+Rotterdam, die tevens presidente is van de Rotterdamsche afdeeling van
+de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. Op voorstel van de Vereeniging
+voor Vrouwenkiesrecht zond mrs. Catt eene uitnoodiging aan den Bond
+voor Vrouwenkiesrecht, welke deze beleefdheid beantwoordde met mevrouw
+Isaachsen en mej. Boissevain als afgevaardigden te zenden.
+
+Nu ik toch over de vertegenwoordiging ben begonnen te schrijven, wil ik
+meteen mededeelen, dat 22 landen afgevaardigden zonden en dat het door
+ons allen hier betreurd wordt, dat België, op het Londensch congres
+zoo schitterende door zijn vijf bekwame afgevaardigden, thans geen
+vertegenwoordigsters zond, terwijl Italië op 't laatste oogenblik
+moest berichten, dat haar afgevaardigde door ziekte verhinderd
+was te komen. Daartegenover staat echter, dat IJsland thans drie
+afgevaardigden zond, Servië en Bulgarije goed vertegenwoordigd zijn
+en dat van Portugal een schrijven inkwam met 't verzoek zich door
+Dr. Aletta Jacobs te mogen laten vertegenwoordigen. Daar elk land
+echter zijne eigen vertegenwoordigsters moet zenden, is het verzoek
+van Portugal door het Bestuur van den Wereldbond afgewezen, doch is er
+besloten, als de statuten van de Portugeesche organisatie goedgekeurd
+zijn, dit land toch in den Wereldbond op te nemen. Ook van de vrouwen
+van Rumenië en Gallicië waren schriftelijke verzoeken ingekomen om
+zich bij den Wereldbond te mogen aansluiten.
+
+Het is van meer dan eene beteekenis, als men reeds eenige dagen vóór
+zulk een congres begint, in de stad aanwezig is en de voorbereiding kan
+gadeslaan. Nog zoo kort geleden had ik zelf zulk eene voorbereiding
+geleid, toen in 1908 in Amsterdam het congres aldaar plaats vond,
+en 't was met niet weinig genoegdoening dat ik zag, hoe het Bestuur
+in Zweden van de door ons land verstrekte aanwijzingen geprofiteerd
+heeft en met inachtneming van de voor elk land bijzondere wijzigingen,
+onze organisatie heeft gevolgd. Ook in Zweden bestond een centraal
+comité, met tal van sub-comité's, die al het werk verricht hebben en
+die ieder voor zich de hulp hebben ingeroepen van zoovele en zulke
+leden der vereeniging, die daarvoor het meest geschikt bleken.
+
+Reeds direct bij het binnenkomen van Stockholm werden de aankomenden
+verrast door een zeer groote vlag in de kleuren van den Wereldbond,
+wit met goudgeel, wapperende boven een tafel, waarachter een drietal
+dames zaten, die de gasten alle noodige inlichtingen verschaften en hen
+met het verkrijgen van bagage, omnibus of rijtuig behulpzaam waren en
+voor zoover zij zich niet van te voren door het reisbureau van een goed
+hotel hadden voorzien, hen hielpen een goed hotel of pension te vinden.
+
+In het Grand-Hotel, alwaar het hoofdkwartier gevestigd is, hebben
+honderd afgevaardigden een kamer gevonden, doch bovendien zijn in dit
+hotel vele kamers gereserveerd voor het centraalbureau, alwaar alle
+mogelijke inlichtingen verkregen kunnen worden omtrent het te houden
+congres. Verder is er een bureau voor vreemdelingenverkeer, alwaar
+alle inlichtingen omtrent uitstapjes in de omgeving van Stockholm
+en voor verdere tochten, na afloop van het congres gegeven worden;
+zijn er twee kamers, waarin de propagandamiddelen der verschillende
+landen op afzonderlijke tafels zijn uitgestald, alsmede de brochures,
+boeken en vlugschriften, die voor propagandalectuur dienst doen. Een
+kamer is gereserveerd voor de pers, een andere voor schrijfkamer
+der afgevaardigden en een heel smaakvol ingericht vertrek, met vele
+cosy-corners, geeft gelegenheid om met elkaar eens een oogenblik
+rustig te praten. Ook de vergaderingen van het congres worden in de
+feestzaal van het Grand-Hotel gehouden, alwaar 600 afgevaardigden en
+plaatsvervangende afgevaardigden een ruime zitplaats vinden.
+
+Deze feestzaal ziet er schitterend uit, nu zij is uitgedost met
+bloemen en groen, en bovendien zeer smaakvol gedécoreerd met de
+nationale kleuren, geel en blauw, dooreengevlochten met de kleuren
+van den Wereldbond, wit en goudgeel.
+
+Wanneer men de dagen vóór het congres in de vertrekken kwam, waarin
+het centraalbureau gezeteld is, dan kreeg men den indruk van in 'n
+woeligen bijenkorf aangeland te zijn, waarin enkele hoofdpersonen
+rustig en kalm doorgaan met het inschrijven van nieuwe leden, het
+uitschrijven van invitatiekaarten, het enveloppeeren van de vele
+noodige stukken voor alle afgevaardigden, het innen van contributiën
+van hen, die niet in de bevoorrechte positie verkeeren alles vrij te
+hebben, enz., terwijl tal van andere dames de steeds meer binnenkomende
+gasten van heinde en ver te woord staan, en haar, naar gelang harer
+positie in dezen bond voor de gevraagde inlichtingen verwijzen naar de
+verschillende tafels, waar zij geholpen kunnen worden. Aan alles is
+hier gedacht, niets is vergeten. De meest zorgelooze afgevaardigde,
+die tehuis alles zou hebben laten liggen, kan hier nog opnieuw van
+alles voorzien worden. Voor ons Hollanders is zeker opmerkelijk,
+hoe Zweden's aristocratische vrouwen hier zusterlijk samenwerken met
+de vrouwen uit allen rang en stand, de hoofdplaatsen overlatende aan
+diegenen, die daarvoor de meeste geschiktheid bezitten. Onder de drie
+dames in het tentje aan het station was een van Zweden's vrouwen uit
+de hoogste kringen, die zich niet te voornaam vond onze handtasschen
+onmiddellijk over te nemen, ze naar het gereed staande rijtuig te
+brengen en ons welkom te heeten in Zweden's hoofdstad.
+
+Maar nog in een ander opzicht steekt dit congres schitterend af bij
+dat, hetwelk drie jaar geleden in Amsterdam werd gehouden. Stuitten
+in Amsterdam al onze pogingen af om op de een of andere wijze voor
+onze buitenlandsche gasten een officieele ontvangst van de stad te
+verkrijgen, weigerde men daar zelfs om, zooals bij zulke gelegenheden
+gebruikelijk is, de gasten op het stadhuis te ontvangen, als wij
+alle daarvoor te maken onkosten op ons namen, hier in Stockholm
+heeft de gemeenteraad het centraal-comité gesteund met 3000 kronen
+om daarvoor allen gasten 'n uitstapje naar een van Stockholm's
+mooie omgevingen te bereiden, ontving elke vreemdelinge een keurig,
+in wit met goud gedrukt en gebonden boekje, waarin een platte grond
+van Stockholm, tal van mooie stadsgezichten en eene verhandeling
+van alle wetenswaardigheden op sociaal en wetenschappelijk gebied,
+namens de stad Stockholm cadeau. De burgemeester van Stockholm, Carl
+Lindhagen, wij wisten het reeds allen vóór wij in Zweden aankwamen,
+is dan ook een groot voorstander van de zaak, waarvoor wij hier bijeen
+zijn en een oprecht vriend der vooruitstrevende vrouwen. Teekent hem
+dat niet genoeg als een supérieur mensch?
+
+Den Vrijdagavond, aan het congres voorafgaande, was onze presidente,
+mrs. Carrie Chapman Catt, die (dit ter geruststelling van hare
+talrijke vrienden) er sterker en gezonder uitziet dan ooit te voren,
+reeds met de leden van het Bestuur van den Wereldbond bijeen, om eene
+voorafgaande bestuursvergadering te houden en den daaropvolgenden
+Zaterdagavond had eene vergadering plaats van het algemeen bestuur,
+bestaande uit de zeven bestuursleden van den Wereldbond en alle
+presidenten van de aangesloten landen, die ex-officio vice-presidenten
+van het Bestuur van den Wereldbond zijn. In deze vergaderingen werden
+alle huishoudelijke zaken besproken, zaken die beter zijn voorloopig
+nog niet door de pers wereldkundig te worden. Deze beide vergaderingen
+werden in den prachtigen salon van de presidente gehouden; het
+huiselijk karakter werd er van verhoogd, doordat onderwijl, door
+eenige gedienstige geesten, verfrisschende dranken, sandwiches en
+gebakjes werden aangeboden.
+
+Zaterdagmiddag werd reeds voor tal van genoodigden een schitterende
+tea gehouden, op uitnoodiging en ten huize van de weduwe van
+Zweden's grooten physioloog, prof. Holmgren. Deze oude dame en
+hare tal van gehuwde dochters, zijn zulke groote voorstandsters van
+vrouwenkiesrecht, dat zij zich, totdat deze zaak voor Zweden's vrouwen
+een opgeloste kwestie zal zijn, aan niets anders op maatschappelijk
+gebied wijden, en hare groote krachten, energie en geld geheel ten
+dienst dezer beweging gebruiken. Holland riep bij deze oude dame
+aangename herinneringen wakker, omdat zij vroeger dikwijls met haar
+man in Utrecht de gast van onzen onsterflijken Donders was geweest.
+
+Voorafgaande aan het congres en daarmede niet samenhangende, doch
+voor duizenden, vreemdelingen zoowel als Zweden, een waar geestelijk
+genot, was de preek van dominee Anna Howard Shaw, Zondagmiddag half
+drie in de Gustav Wasa kerk te Stockholm gehouden. Deze enorm groote
+kerk was van boven tot onder met een dichtopeengepakte menschenmassa
+gevuld; tusschen de stoelen, in de midden- en zijgangen, op alle
+treden van de trappen, die naar de galerijen leiden, en zelfs in
+de vensternissen hadden zich de toehoorders opeengepakt. Gedurende
+de preek van reverend Shaw, die meer dan een uur duurde, bleef
+die menigte in ademlooze stilte geboeid. Die ontzaglijke menigte
+inspireerde haar gewis, want na afloop hoorde men van alle kanten,
+"nooit te voren heeft zij zoo goed gesproken". De Gustav Wasa kerk
+is de grootste protestantsche kerk in Stockholm, de staatskerk. De
+aanwezige predikanten waren zoo voldaan over het gehoorde, dat zij
+na afloop het centraal-comité hunne tevredenheid betuigd hebben en
+zeiden er trots op te zijn, dat zij zulk eene vrouw het verkondigen
+van Gods woord in hunne kerk niet geweigerd hebben.
+
+Zondagmiddag waren weder tal van tea's georganiseerd, werden er
+bezoeken gebracht aan het vondelingengesticht en vele musea en
+desavonds gaf mevrouw Nordenson, de presidente van het ontvangstcomité
+een schitterend avondfeest in een van de zalen van het restaurant
+Rozenbad.
+
+Hedenochtend, precies klokke tien, liet de presidente den hamer
+vallen en vingen de zittingen aan. De ochtendvergadering was geheel
+gewijd aan voorbereidende werkzaamheden. Zoo werd onze landgenoote
+mej. Martine Kramers aangesteld, om al het gesprokene voor de alleen
+Fransch sprekende landen, onmiddellijk in het Fransch te vertalen, en
+mevr. Lindemann uit Stuttgart, om alles in het Duitsch weer te geven,
+voor die afgevaardigden, die alleen Duitsch spreken. Door eene der
+Amerikaansche afgevaardigden werd den Wereldbond een zeer mooie hamer
+aangeboden, die gezonden was door de vrouwen van den staat Washington,
+die daarmede een bewijs van dank aan den Wereldbond betuigden voor de
+hulp haar verleend bij het herwinnen van haar politieke rechten, den
+8en Nov. 1910. Ik schrijf "herwinnen", omdat de vrouwen van den staat
+Washington, zoolang het een Territorium was, gelijke politieke rechten
+met de mannen bezaten, doch toen het in 1890 tot staat werd verheven,
+hare politieke rechten verloren. Twintig jaren van hardnekkigen strijd
+heeft het dezen vrouwen gekost, om die rechten te herwinnen.
+
+Onder de Finsche afgevaardigden waren tal van
+vrouwen-parlementsleden. Hadden wij in vorige congreszittingen
+dikwijls het voorrecht, afgevaardigden met politiek stemrecht en
+zelfs vrouwen-gemeenteraadsleden in ons midden te hebben, hier
+tellen wij voor het eerst regelrechte parlementsleden onder onze
+medewerksters. Dat dezen, toen haar namen van de rol der afgevaardigden
+werden opgelezen, met de bijvoeging M.P. (member of Parliament,
+volksvertegenwoordigster), met groot enthusiasme ontvangen werden,
+is te begrijpen.
+
+De regeering van Noorwegen had de eenige vrouwelijke
+volksvertegenwoordigster van dat land, Anna Rogstad, als
+regeeringsafgevaardigde gezonden, maar daar zij op dit oogenblik in
+Noorwegen in het parlement aanwezig moet zijn, zond zij dr. Christine
+Bonnedy als haar plaatsvervangster.
+
+Hedenmiddag om 2.30 had de feestelijke opening van het congres
+plaats in de groote zaal van de Koninkl. Academie voor muziek. De
+regeering van Zweden, die eene uitnoodiging had ontvangen
+tegenwoordig te zijn, beantwoordde die beleefdheid door den
+minister van Buitenlandsche Zaken, graaf Taub, in ons midden
+te zenden. Deze conservatieve minister had zich bij het pas
+behandelde en gevallen vrouwenkiesrecht-wetsontwerp doen kennen
+als een groot tegenstander. Niet weinig getuigt het voor den inhoud
+van het openingswoord van de presidente, mrs. Chapman Catt, dat een
+schitterende rede was, zooals wij van deze vrouw gewoon zijn, en van
+al het gehoorde en geziene in deze bijeenkomst, dat de minister na
+afloop zich naar het podium begaf, mrs. Catt de hand drukte en haar
+de verzekering gaf, dat hij in dezen éénen middag van tegenstander
+voorstander was geworden.
+
+Het groote evenement van dezen middag was het aanbieden van een
+prachtige witte banier, met goud geborduurd, aan den Wereldbond
+voor Vrouwenkiesrecht. De Wereldbond heeft nu zijn eigen banier,
+die voortaan bij alle congressen op het podium zal prijken. Door
+zes meisjes-studenten in hare studenten-uniform, werd de banier
+binnengedragen, gevolgd door een koor van dertig meisjes, die het
+Zweedsche vrouwen-vrijheidslied zongen.
+
+Door den president en leider der federatie van liberale politieke
+partijen in Zweden, den heer Beckmann, lid van het parlement, werden
+de vrouwen aangespoord voort te gaan te agiteeren, omdat hetgeen zij
+beoogen niet alleen den vrouwen, maar allen landen ten goede zal komen,
+en werd de verzekering gegeven, dat de liberale politieke partijen
+in Zweden niet zullen rusten, vóór dat de Zweedsche vrouwen volkomen
+gelijke politieke rechten als de mannen verkregen hebben.
+
+Hedenavond om 8 uur zal een groot feest gegeven worden in de zeer
+groote ontvangstzaal van het Grand Hotel, waar een paar duizend
+personen ontvangen kunnen worden. In aangrenzende vertrekken
+zullen buffets met ververschingen zijn, om den inwendigen mensch te
+versterken. Wat verder voor verrassingen nog te wachten zijn, hoop
+ik in een volgend schrijven mede te deden.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Moest ik mijn vorigen brief eindigen toen pas den eersten dag van
+het congres afgeloopen was, dezen kan ik nu gebruiken om na afloop
+een overzicht te geven van het geheel. Niet in alle détails van de
+discussiën behoef ik nu af te dalen, maar in groote trekken kan ik
+mededeelen, over welke onderwerpen de discussiën geloopen hebben,
+welke resultaten die gehad hebben en door wie er in hoofdzaak aan werd
+deelgenomen. Over de feestelijkheden kan ik nu een overzicht geven,
+zonder bij alles in den breede stil te staan. Dit neemt toch niet
+weg, dat ik alle feestelijkheden even de revue laat passeeren en de
+voornaamste punten aanstip.
+
+Zoo was Maandagavond, den openingsavond van het congres, allen leden
+een feest aangeboden in de ontvangstzaal van het Grand Hôtel Royal,
+waar, ook al weder evenals in Amsterdam, eene cantate voor dit doel was
+samengesteld, die gecomponeerd was en geleid werd door de 70-jarige
+Elfrida Andree. Door de oude mevrouw Holmgren werd dien avond de
+welkomstgroet uitgesproken in vier verschillende talen.
+
+De Dinsdagavond mag geen feestavond genoemd worden, omdat dien
+avond eene groote openbare vergadering gehouden werd in het
+Operagebouw. Hoewel 't geen feestavond was, geloof ik toch, dat er
+dien avond meer geestelijk genot gesmaakt werd, dan op een der andere
+avonden. Door mrs. Chapman Catt werd de vergadering geleid en werden
+de zes verschillende spreeksters bij het publiek geïntroduceerd. Dit
+geschiedde op de haar eigen gepaste geestige, soms guitige wijze,
+die ook niet weinig trots inhield om op één avond in een zoo ver
+afgelegen land, zes zulke vrouwen, als deze zes spreeksters waren,
+bij het publiek te kunnen inleiden. Terecht werd de vraag in een der
+couranten geopperd, welke internationale mannenvereeniging kan op
+één avond met zes zulke sprekers uitkomen?
+
+Het eerst gaf zij het woord aan Helene Westermarck, uit Finland. Wie,
+die een beetje in de wetenschappelijke wereld bekend is, is deze naam
+niet eigen als van een goeden bekende. Hare ethnologische werken,
+vooral haar werken over "het huwelijk bij alle volkeren", hebben
+haar een onsterflijken naam bezorgd. Helene Westermarck sprak in het
+Fransch. Meesterlijk is zij die taal machtig. Na eene uiteenzetting
+van den toestand der vrouwen in Finland, met nadruk wijzende, hoe
+die verbeterd werd sedert de vrouwen aldaar alle politieke rechten
+bezitten, spoorde zij de tallooze menigte aan, om niet den strijd op te
+geven, alvorens de vrouwen in alle landen van de bevoogding der mannen
+bevrijd waren. Een eerbiedige hulde bracht zij aan al die vrouwen,
+die, ieder in eigen land, den moed hebben getoond, dezen strijd aan
+te binden en voor bespotting, verguizing en verkeerde beoordeeling
+niet teruggeweken zijn.
+
+Na haar kwam de ook in ons land alom bekende en geliefde Rosika
+Schwimmer aan het woord. Zij bracht met haar luimige speech alle
+aanwezigen telkens in een uitbundig gelach. Zij begon met het verhaal,
+dat ganzenhoeders beweren, dat, wanneer zij de ganzen een zekere
+grens niet willen laten overschrijden, zij dan een lijn trekken bij
+die grens; de ganzen zullen dan nimmer over die lijn gaan. De vrouwen
+vergeleek zij bij zulke ganzen. De mannen hadden voor haar een lijn
+getrokken, waar het politieke leven begint en tot voor niet heel lang
+hebben de vrouwen gemeend, die lijn niet te mogen overschrijden. De
+reden, die de mannen daarvoor opgeven, komt in hoofdzaak daarop neer,
+dat in de politiek het rijk der logica heerscht en dat vrouwen niet
+logisch kunnen denken. Daarom hebben vrouwen eeuwen lang den kop
+omgedraaid, zoodra ze aan de lijn kwamen, waar het rijk der mannen,
+dat der politiek begint; in de laatste decennia evenwel hebben sommige
+vrouwen den hals gerekt en eens over die lijn gekeken en gezien wat
+daar in dat mannenrijk voorvalt. Spreekster behoorde ook tot die
+nieuwsgierigen en nu toont zij met verschillende voorbeelden aan, wat
+mannenlogica beteekent. Onbedaarlijk was het lachen toen zij vertelde
+hoe o.a. in een canton in Zwitserland niet alleen de onderwijzeres
+voor hetzelfde werk minder betaald wordt dan de onderwijzer, maar,
+daar bij het salaris ook begrepen is, jaarlijks een zekere hoeveelheid
+voeder voor de koe, die elke onderwijzer en onderwijzeres ontvangt
+bij de aanstelling, de koe van de onderwijzeres slechts het halve
+rantsoen krijgt van de hoeveelheid, die de koe van den onderwijzer
+ten deel valt.
+
+Na Rosika Schwimmer sprak Selma Lagerlöv. Deze pas met den Nobelprijs
+voor letterkunde begiftigde vrouw, met een allerinnemendst, vriendelijk
+gelaat, eene feministe pur sang, schetste de vrouw in het gezin,
+beschreef den toestand in de gezinnen, waar de huisvrouw en moeder
+gemist moet worden, en vroeg den mannen, hoe zij ooit hebben kunnen
+meenen, dat het groote gezin van den staat goed beheerd kan worden,
+wanneer de vrouwen daar tot medezeggenschap niet worden toegelaten.
+
+Wij hadden reeds vernomen hoezeer deze Zweedsche schrijfster door haar
+landgenooten vereerd wordt, en vooral, hoe lief het Zweedsche volk
+haar heeft; nu waren wij getuigen, hoe in de overvolle operazaal,
+waar op de gaanderijen het Zweedsche volk dicht opeengepakt zat en
+stond, de geliefde landgenoote werd toegejuicht, welk een storm van
+enthousiasme zij wist op te wekken.
+
+Toen werd het woord verleend aan mevr. Philip Snowden, Engeland's
+groote redenaarster. Het is moeilijk te zeggen, wat bij deze spreekster
+het meest geroemd moet worden, de inhoud van haar speech of de wijze,
+waarop die werd voorgedragen. Ook zij eindigde met hulde en dank te
+brengen aan de pioniers in dezen strijd.
+
+Dr. Anita Augspurg, uit Duitschland, bepleitte het kiesrecht voor
+de vrouw op practische gronden. In Duitschland bleken er, na de
+laatste volkstelling, van de 30 millioen vrouwen, die dat land telt,
+10 millioen vrouwen te zijn, die in eigen onderhoud voorzien. Trekt
+men van die 30 millioen alle meisjes en oude vrouwen af, dan blijkt,
+dat meer dan de helft van alle vrouwen productieven arbeid verrichten,
+en deze allen kunnen in de tegenwoordige omstandigheden, de tijd der
+sociale wetgeving, niet langer zonder invloed op de regeering blijven.
+
+Tenslotte sprak reverend Anna Howard Shaw. Allen, die deze vrouw
+eens hebben hooren spreken, weten, dat het weergeven van den inhoud
+harer rede tot de onmogelijkheden behoort. Ik zal het ook niet
+beproeven. Zij sprak over het gebrek aan logica bij de mannen, en
+bouwde hare satirieke rede op over het feit, dat de mannen overal de
+vrouw de plaats willen aanwijzen, die zij moeten innemen, omdat God
+de vrouw voor die plaats zou hebben bestemd. Als dat zoo was, zegt
+rev. Shaw, dan zou God zelf er wel voor zorgen, dat zij binnen de
+grenzen bleef, waarvoor Hij haar bestemd had. Een hen is niet bestemd
+te zwemmen, daarom heeft zij ook geen zwemvliezen gekregen; nu zou
+het toch te dwaas zijn, om een wet te maken, waarbij hennen verboden
+werd te zwemmen. Zoo doen de mannen echter met de wetten voor de
+vrouwen. Gedurende geruimen tijd hield zij de hoorders geboeid en aan
+het slot werd zij van alle plaatsen met zakdoeken toegewuifd en dankte
+men haar door onder daverend applaus van de zitplaatsen te rijzen.
+
+Het was een in elk opzicht vruchtbare avond voor de propaganda van
+het kiesrecht voor de vrouw; zeer zeker was er dien avond niemand
+in de zaal, die niet van de noodzakelijkheid van de invoering ervan
+overtuigd werd.
+
+Woensdagavond was den talrijken vreemdelingen een feest bereid in
+Skansen, het openluchtmuseum en de bekende uitspanningsplaats van
+Stockholm. Ook dit was niet geheel een feestavond, omdat er om 7 uur
+eerst van twee spreekgestoelten de steeds talrijke bezoekers op een
+mooien zomeravond, werden toegesproken.
+
+Onder de spreeksters was mevr. Drucker, uit Amsterdam, die haar rede
+over vrouwenarbeid in het Fransch uitsprak. Het was daar 'n recht
+genoeglijk feest, waarvan de gezelligheid verhoogd werd door de vele
+vrouwenstudenten, die ons op hun vele studentenliederen vergastten.
+
+Vrijdagavond gaf de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht
+in Zweden een diner in Hasselbacken en Zaterdagavond de afdeeling
+Stockholm in Saltsjöbaden.
+
+Bij het eerste diner zat niet alleen de burgemeester van Stockholm,
+Carl Lindhagen, aan, maar ook de bisschop van de Luthersche kerk,
+baron Carl Bonde, benevens vele andere hooggeplaatste mannen, die
+aan de uitnoodiging gevolg hadden gegeven.
+
+De bisschop opende de rij der sprekers en bleek een groot voorstander
+van vrouwenkiesrecht te zijn. Het was zijn diepgevoelde overtuiging,
+dat de tijd daarvoor reeds lang gekomen was en dat de regeeringen met
+deze hervorming in geen enkel land te vroeg, doch in veel landen wel
+te laat kunnen komen, Nederland behaalde dien avond een groot succes,
+doordat mevr. Goudsmit, die namens de Nederlandsche delegatie de
+tafelspeech hield, dit op zoo onverbeterlijke wijze deed, dat algemeen
+de meening werd uitgesproken, dat de Hollanders, als altijd op zulke
+congressen, de eer van hun land meesterlijk wisten op te houden.
+
+Van het diner in Saltsjöbaden zal ik niets zeggen, maar ik moet even
+aanstippen den heerlijken terugtocht door de Saltsjön, de baai van de
+Baltische Zee. In drie booten werden de talrijke gasten om elf uur 's
+avonds huiswaarts gebracht. Een fantastisch, mooi avondlicht bescheen
+de, aan weerszijden met mooie villa's bebouwde, oevers. Het was een
+van die mooie, zoele zomeravonden, waarop een ongeveer anderhalf uur
+lange tocht op het water in een schilderachtig, mooie omgeving, een
+eenig genot is. Ook Zondag was het weder buitengewoon mooi, en waren
+er nog ruim 300 gasten, die, blijkbaar onvermoeid, nog deelnamen aan
+den boottocht naar het kasteel Gripssholm. Bij dezen tocht maakten
+wij kennis met de rivier Älar, en werden wij in drie uren langs een
+hoogst schilderachtigen weg naar het doel onzer reis gebracht.
+
+Dat de vele Hollandsche vertegenwoordigsters zich hier bij al deze
+gelegenheden amuseerden en den vroolijken kant van onzen volksaard
+toonen, is door de ons steeds omzwervende verslaggevers der couranten
+niet onopgemerkt gebleven. Een der Zweedsche hoofdbladen berichtte
+althans, dat de aanwezige Hollandsche dames het levendigste en
+vroolijkste van allen en vlug als kwikzilver zijn.
+
+Buiten de genoemde feestelijkheden gaven bovendien nog vele private
+familiën diners, teas en recepties, waarbij soms 75 gasten tegelijk
+werden uitgenoodigd.
+
+Wij mogen hier niet verzuimen bij te voegen, dat op geheel onofficieele
+wijze de Nederlandsche gezant, baron Van Welderen Rengers, en zijn
+vrouw, alle Nederlandsche vertegenwoordigers eene uitnoodiging voor
+een tea ten zijnen huize zond, waaraan door de meesten onzer is
+gevolg gegeven.
+
+Van de vele werkzaamheden, die gedurende deze week verricht werden,
+wil ik de voornaamste alleen vermelden. Het waren voornamelijk de
+bespreking van verschillende vragen. De eerste was: Hoe kunnen de
+vrouwen, die het kiesrecht reeds bezitten, beter dan tot nu toe, hare
+nog politiek onmondige zusters materiaal voor propaganda bezorgen,
+valsche courantenberichten over hare handelingen tegenspreken, en de
+internationale vrouwenkiesrechtbeweging steunen?
+
+Fröken Vera Hjelt, de bekende inspectrice van den arbeid, uit Finland,
+gaf als haar meening te kennen, dat de vrouwen-parlementsleden na
+korte tusschenruimten een rapport moeten opmaken van alles wat door
+vrouwen-parlementsleden in hun respectieve parlementen is voorgesteld,
+op welke wijze het verdedigd werd en hoe die vrouwen spraken en
+stemden over voorstellen, door anderen ingediend. Zij zelf had zulk
+een rapport samengesteld over den parlementairen arbeid der vrouwen
+in Finland, gedurende de jaren 1907-1911. Dit rapport stelde zij ten
+dienste van de internationale beweging.
+
+Door Nederland werd, bij monde van mej. J. C. van Lanschot
+Hubrecht, voorgesteld, om, wanneer er in een land een wetsontwerp
+voor vrouwenkiesrecht in het parlement aanhangig is, dat dan de
+vrouwen, die het kiesrecht bezitten, hun respectieve regeeringen
+zullen verzoeken om, evenals de regeering van Australië tegenover
+Engeland heeft gedaan, van regeering tot regeering, de gevolgen van
+de invoering van vrouwenkiesrecht in dat land mede te deelen.
+
+De vraag: Door welke werkwijze heeft men het snelste het doel bereikt
+en werd de propaganda het best gediend? gaf velen gelegenheid tot
+discussie. Het behoeft niet gezegd te worden, dat Engeland hierbij
+op de militante strijdwijze wees, die de Engelsche vrouwen nu weldra
+het kiesrecht zal bezorgen, terwijl van alle andere zijden op zachtere
+werkmethoden werd aangedrongen, doch bijna allen de overtuiging waren
+toegedaan, dat de propaganda moet gebracht worden naar buiten en zich
+niet moet beperken binnen vergaderzalen.
+
+Over de vragen: Welk politiek werk hebben de vrouwen gedaan, in de
+landen, waar zij het kiesrecht bezitten? In welke verhouding staan
+zij tot de politieke partijen? Hoe worden zij door de politieke
+partijen behandeld? Welken raad hebben zij andere landen te geven? werd
+natuurlijk alleen het woord gevoerd door de vrouwen, die het kiesrecht
+bezitten, en vooral door de aanwezige parlementsleden uit Finland.
+
+Na de beantwoording van de eerste vragen was de unanieme raad,
+dat de vrouwen, als zij het kiesrecht krijgen, zich voegen bij de
+bestaande politieke partijen der mannen, doch, dat zij daarnaast
+een of meer politieke vrouwenvereenigingen moeten, vormen, om de
+bijzondere belangen der vrouwen te behartigen. Eerst als in de landen
+volkomen gelijkstelling voor de wet van man en vrouw bereikt is,
+kunnen politieke vrouwenvereenigingen misschien overbodig worden;
+zoolang de gelijkstelling nog niet bestaat, moeten zij in het leven
+geroepen en in stand gehouden worden.
+
+Bij de vraag, op welke wijze kan de meeste invloed op leden van
+het parlement uitgeoefend worden? gaf Engeland weder als zijn
+meening te kennen en wist dit meesterlijk te verdedigen, dat men
+de parlementsleden nimmer moest helpen in de Kamer te komen, want
+dankbaarheid kent zoo'n lid niet; maar, dat men de tegenstanders wel
+moest tegenwerken bij de verkiezingen, want vrees voor de tegenwerking
+der vrouwen werkt het best. Zweden wilde heel goedig de beloften
+van candidaten gelooven, en voor die het meest beloofden, het hardst
+loopen. Toch hebben de Zweedsche vrouwen bij de laatste verkiezing
+een invloedrijken tegenstander gewipt, door den heelen dag in zijn
+district met een grooten wagen rond te rijden, die geheel beplakt
+was met groote woorden: "Kiest mijnheer X. vooral niet."
+
+Geen enkele vraag bracht echter zoovele tongen los als die: "Wat
+moet de verhouding zijn van de vrouwenkiesrechtvereenigingen tot
+de politieke partijen in hun land, daar waar zij het kiesrecht nog
+moeten veroveren?"
+
+Eenstemmig was men van meening, dat elke vereeniging van
+vrouwenkiesrecht een volstrekt neutraal karakter moet dragen, vrouwen
+van alle politieke, godsdienstige en maatschappelijke overtuiging
+in zich moet kunnen opnemen en geen enkele politieke partij eenige
+voorkeur moet toonen.
+
+Nadrukkelijk werd er door de politiek ontvoogde vrouwen op gewezen,
+dat men nog nergens het kiesrecht verkregen heeft van eene partij,
+doch, dat het altijd overtuigde mannen uit de verschillende partijen
+geweest zijn, die de invoering hebben mogelijk gemaakt.
+
+Men was het er echter heelemaal niet over eens of niet de vrouwen
+individueel zich bij de bestaande politieke partijen moesten aansluiten
+en daar invloed trachten te verkrijgen. Werden aan den eenen kant
+de vrouwen-leden van politieke partijen als gevaarlijke mede-leden
+der vrouwenkiesrechtvereenigingen voorgesteld, omdat zij op een
+gegeven oogenblik 't partijbelang boven het belang der gemeenschap,
+dat snelle invoering van vrouwenkiesrecht eischt, zouden stellen,
+aan den anderen kant wees men juist op den invloed, die men op de
+mannen kon uitoefenen als mede-leden van een politieke partij, als
+de vrouwen maar wisten en nooit vergaten, dat vrouwenkiesrecht boven
+elk partijbelang moest gaan. Ook verkreeg men daardoor het voordeel,
+dat de mannen zich al vast begonnen te gewennen aan het medespreken
+der vrouw over politieke vraagstukken.
+
+Het volgende congres zal in 1913 in Boedapest gehouden worden, doch
+er zal, indien Weenen dat verlangt, een klein na-congres, bestaande
+in een reeks van openbare vergaderingen in Weenen aan verbonden
+worden. Gedurende de zittingen van het congres kwam de mededeeling,
+dat in Zweden een Mannenbond voor Vrouwenkiesrecht was opgericht,
+met aanvankelijk 40 leden, en den leider der liberale federatie en
+lid van het parlement, den heer Beckman, als president.
+
+Tevens werd medegedeeld, dat de bestaande mannenbonden zich
+internationaal verbonden hebben tot 'n Internationalen Mannenbond,
+die de vrouwenvereenigingen op alle wijzen hoopt te helpen.
+
+Op verzoek van de Bulgaarsche delegatie werd aan de regeering van
+Bulgarije 'n schrijven gericht, om bij de herziening van de Grondwet,
+waarmede 23 Juni 1911 zal worden aangevangen, den vrouwen van Bulgarije
+het kiesrecht, waarom zij vragen en waarvoor zij strijden, te willen
+verleenen.
+
+Ook aan de regeering van Portugal werd het verzoek gericht, om
+alle andere vrouwen van Portugal, evenals dr. Angelo, politiek te
+ontvoogden.
+
+Een voorstel, om een internationale deputatie naar minister Asquith
+te zenden, werd onder groote hilariteit afgestemd.
+
+Maandag gaan nog vele leden een tocht naar Upsala ondernemen, waarvoor
+een extra-trein is afgehuurd. Daar zullen zij door de aldaar bestaande
+afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht worden ontvangen, en
+den geheelen dag haar gasten zijn. Dinsdag zal de laatste vergadering
+van het uitvoerend bestuur (de bestuursleden met de presidenten der
+aangesloten landen) plaats vinden en daarna vertrekken de meesten
+weder naar hun landen of gaan nog uitstapjes in Zweden maken, om de
+eigenaardige schoonheid van dit land nader te leeren kennen.
+
+Namen in 1906 in Kopenhagen nog geen politiek ontvoogde vrouwen aan
+het congres deel, bij het congres, in 1908 te Amsterdam gehouden,
+waren reeds vrouwen uit Finland, Noorwegen en Australië aanwezig,
+die het politieke kiesrecht bezitten. In Londen waren in 1909 eenige
+leden van gemeenteraden en zelfs eene vrouwelijke wethouder onder
+de gedelegeerden, doch nu, in 1911, telde het congres reeds vele
+vrouwen onder de afgevaardigden, die in hun land lid van het parlement
+zijn. Een volgend congres moet ten minste een vrouwelijke minister
+brengen, wil de climax voortgaan. Professor Reuterskjöld, in Zweden,
+die van meening is, dat de vrouwenkiesrechtbeweging reeds lang haar
+hoogtepunt bereikt heeft en in alle landen in kracht en omvang afneemt,
+zal zeker door dit congres wel van zijne kortzichtigheid overtuigd
+zijn geworden.
+
+
+
+
+
+
+NAAR DALECARLIË.
+
+
+Mijne beide reisgezellinnen, die met mij de reis van Holland naar
+Zweden maakten, en ik, kwamen spoedig tot de ontdekking, dat wij
+de week, die wij reeds vóór het congres van den Wereldbond voor
+Vrouwenkiesrecht in Zweden doorbrachten, moesten benutten om de verder
+afgelegen provinciën van Zweden te bezoeken, omdat wij gedurende de
+congresweek genoeg gelegenheid hadden van Stockholm en de naaste
+omgeving te genieten, en wij direct na het congres eene reis door
+Lapland en een tocht om de Noordkaap op ons program hadden. Wij kwamen
+overeen, om naar Dalecarlië te gaan, om daar de schoone natuur, de
+Zweedsche origineele kleederdrachten en het Zweedsche boerenleven
+met eigen oogen te aanschouwen. Het lezen van de boeken van Zweden's
+grootste romanschrijfster, Selma Lagerlöf, de in Stockholm overal
+uitgestalde plaatjes en prentbriefkaarten van Dalecarlië's bevolking
+en de reclame, die er door de bureaux voor vreemdelingenverkeer van
+dit deel van Zweden gemaakt wordt, spoorden ons niet weinig tot dit
+bezoek aan. Daar wij eerst den avond vóór Pinksteren in Stockholm
+aankwamen en men ons inlichtte, dat vooral de Zon- en feestdagen in
+Dalecarlië voor vreemdelingen interessant zijn, omdat dan alle boeren
+en boerinnen in hunne veelkleurige Zondagscostuums zijn en in hunne vol
+menschen geladen booten en bontgekleurde wagentjes naar de kerken gaan,
+besloten wij zoo spoedig mogelijk naar Rättvik, de meest aanbevolen
+plaats, af te reizen. De afstand van Stockholm naar Rättvik is slechts
+262 kilometer; wij dachten dus den eersten Pinksterdag, in den loop van
+den dag, daarheen te vertrekken. Toen wij echter Zondagsochtends in het
+Grand-Hôtel de noodige inlichtingen inwonnen, bleek al heel spoedig,
+dat wij dien dag Rättvik niet meer konden bereiken, omdat de eenige
+doorgaande trein des morgens om 10.20 van Stockholm vertrekt. Alleen
+indien wij bereid waren met den nachttrein te gaan, zouden wij er
+nog den tweeden Pinksterdag vroeg kunnen aankomen. Wij bleven toen
+maar den eersten Pinksterdag in Stockholm en vertrokken den tweeden
+'s ochtends om 10.20. Wel had de portier van het Grand-Hôtel ons
+zoo terloops gezegd, dat wij 's avonds om 6.40 in Rättvik aankwamen,
+doch dat hadden wij voor een vergissing gehouden. Het was immers een
+sneltrein waarmede wij gingen, dat was ons herhaaldelijk verzekerd,
+en hoe zou die dan meer dan acht uur kunnen zoekbrengen op een traject
+van 262 kilometer.
+
+De Zweedsche spoorwegen wisten dit echter klaar te spelen. Hoewel
+wij van Stockholm naar Upsala, ruim 60 kilometer, in ongeveer vijf
+kwartier aflegden, besteedden wij inderdaad meer dan zeven uur voor de
+overblijvende 200 kilometer. Na elken kilometer hield de trein stil;
+geen dorpje of gehuchtje mochten wij passeeren, en het oponthoud was
+somtijds lang genoeg, om van de meestal schilderachtige omgeving even
+een paar fotografische opnamen te maken. Het was evenwel dikwijls
+moeilijk om uit te vinden, hoe lang het oponthoud in de verschillende
+stations was, want wij hadden geen goeden reisgids van Zweden kunnen
+bemachtigen. De eerste, dien men ons in de handen gestopt had,
+bleek een verouderde gids te zijn, en de tweede bleek een opgave van
+alle hotels, tot zelfs van die in de kleinste dorpjes van Zweden,
+te bevatten. Wel sprak eene der reisgezellinnen Deensch, maar voor
+deze mystificatie had zij ons toch niet kunnen behoeden en ook de
+vriendelijke hoofdconducteur, die in den trein alle moeite deed om
+ons de noodige inlichtingen te verschaffen, werd door onze Deensch
+sprekende vriendin slechts ten halve verstaan.
+
+Dat reizen in een land, waarvan men de taal niet kent, bracht ons
+reeds spoedig kleine teleurstellingen. In Krylbo, waar wij tegen ruim
+één uur aankwamen, werd ruimschoots tijd gegeven, om aan het buffet
+van het stationrestaurant een middagmaal te bemachtigen. Maar daar
+wij niet verstonden, wat de conducteur ons mededeelde, begrepen wij
+eerst later, waarom alle medereizigers waren uitgestapt. Toen spoedden
+ook wij ons naar de welvoorziene tafels van de restauratiekamer, om
+voor de eerste maal nu eens op zijn Zweedsch te eten. Van bediening
+was namelijk geen sprake, elkeen voorzag zich van een bord, die op
+hooge stapels aan de hoeken der tafel stonden, nam zich vork en mes,
+en laadde toen van de vele gerechten visch, vele soorten warm en
+koud vleesch, allerlei groenten, etc. op zijn bord, wat hem of haar
+het meest aantrok. Dan nam men aan een van de lange, of een kleine
+tafel plaats en trachtte zoo snel mogelijk de grootste hoeveelheid
+naar binnen te werken. Uit een hygiënisch en vooral ook uit een
+aesthetisch oogpunt zijn deze soort Zweedsche maaltijden niet voor
+navolging aan te bevelen. Hadden wij tijd genoeg gehad om dat diner
+wat minder gehaast te nemen, dan zoude voorzeker de prijs, die er voor
+betaald moest worden, bespottelijk laag geweest zijn; nu wij echter
+achterna tot de slotsom kwamen, dat wij door dit eerste experiment
+wel veel geleerd, doch niet veel substantieels ontvangen hadden, was
+de prijs van 1 1/2 kroner, ongeveer een gulden, toch nog hoog genoeg.
+
+Een tweede tegenvallertje wachtte ons. Tot Krylbo waren wij op de lijn
+der staatsspoorwegen en tot zoover liep mijne kaart. De andere dames
+bezaten een kaart, die direct tot Rättvik ging. Van Krylbo tot Rättvik
+moest ik dus een plaatskaart bijnemen. De stationschef verstond een
+beetje Duitsch en was goedmoedig genoeg om den trein nog een minuutje
+langer te laten wachten en mij eerst van een verder plaatskaartje te
+voorzien, waarvoor ik 4 1/2 kr. moest betalen. Toen de trein echter
+in vollen gang was, beduidde de conducteur ons, dat mijn kaartje naar
+Insjön voerde, een ander dorpje aan het meer Siljan, doch vanwaar ik
+'s avonds niet meer naar Rättvik kon komen. Met Deensch, met Duitsch,
+met Engelsch en met Fransch brachten wij den conducteur aan het
+verstand, dat ik toch naar Rättvik zou reizen, het mocht kosten wat
+het moest. Later op den middag kwam hij, vergezeld van een Zweedsch
+gentleman, die hij uit een ander coupé had gehaald, weer bij ons
+terug en met dezen vriendelijken man als tolk werden wij het spoedig
+eens. Ik kon medegaan naar Rättvik en de daar aangestelde stationschef,
+die goed Duitsch sprak, zou voor ons de zaak wel verder in orde maken.
+
+Wat moeten Engelschen en Amerikanen, die in den regel maar één taal
+kennen, zich toch dikwijls in moeilijkheden bevinden en weinig van
+hunne reizen profiteeren, door het gebrek van op hunne vele reizen
+nooit de taal van het land machtig te zijn. Bij onze aankomst in
+Rättvik had ik het te weinig betaalde aan te vullen en daarmede was
+dit incident afgeloopen.
+
+Het had ons echter in nauwer verbinding met den daar aanwezigen
+vriendelijken stationschef gebracht, die ons van eene goede reisgids
+en vele goede inlichtingen en raadgevingen voorzag.
+
+Nadat wij ons in het hotel, dat inderdaad een eerste rangs hotel
+in de bergen kan genoemd worden en dat ons den wijd bekenden, doch
+dikwijls niet verdienden naam van "Hollandsche zindelijkheid" op de
+lippen bracht, wat opgefrischt hadden, begaven wij ons op weg om nog
+zooveel mogelijk van den Zondag aan het meer Siljan te genieten.
+
+Het was een prachtige avond, die oud en jong naar buiten had gelokt. De
+vreemdelingen, die anders in Rättvik in grooten getale aanwezig zijn,
+waren òf niet gekomen, òf met den overvollen trein, dien wij juist
+hadden zien vertrekken, heengegaan. Wij bevonden ons bijna uitsluitend
+onder de bewoners van het dorp. Van den melancholieken geest, dien
+men den Zweden in het algemeen en den bewoners van het Siljansdal
+in het bijzonder toeschrijft, was niet veel te bespeuren. De jonge
+mannen en de jonge meisjes stonden overal in afzonderlijke groepjes
+bijeen, doch in hunne grage blikken was duidelijk te lezen, dat zij
+van weerszijden onderlinge toenadering wenschten; maar niemand durfde
+de eerste te zijn.
+
+Hoewel wij, Hollanders, toch aan nationale kleederdrachten wel
+gewend zijn, waren wij over de kleederen der Dalecarliesche boeren
+en boerinnen verrast. Zij waren bijna zonder uitzondering in hun
+nationaal costuum en de enkele gewoon gekleede man of vrouw toonde ook
+overigens genoeg verschil met hen, om onmiddellijk te concludeeren,
+dat die geen inboorling kon zijn.
+
+De vrouwen droegen allen op hunne, meestal stroogele haren, waarvan de
+zedig om het hoofd gelegde vlecht met een wit satijn lint doorvlochten
+was, een zwart puntig, met rood omzoomd kapje, dat iets coquets en
+jeugdigs aan het uiterlijk gaf. De veelkleurige gestreepte voorbaan van
+de rok, waarin rood en groen den boventoon voerden, gaf met de witte
+blouse en het rood of groen gebloemd keurslijfje een frisch geheel.
+
+De mannenkleeding was meer origineel dan mooi. Van achteren leken
+de mannen allen, met hunne slappe hoedjes, lange soepjassen, korte
+kuitbroeken en lage schoenen, op groote en kleine pastoortjes, doch
+van voren bezien, was de kleeding verrassend leelijk. De lange soepjas
+was geheel met een breeden rooden rand omzoomd en hing los om het
+lijf. Een blauw, ook met rood omzoomd vest, tot boven aan den hals
+dicht; een gele kniebroek van zeemleder, waaraan bij de knie drie
+vuistdikke roode pompons bengelden, zwarte kousen en lage schoenen
+vormden het costuum van de Rättviker Dalecarliër.
+
+Een oogenblik stonden wij hen en zij ons nieuwsgierig aan te staren,
+toen vatten wij het eerst moed en begonnen een praatje. Op onze vraag
+of er misschien een van hen Duitsch of Engelsch verstond, begonnen
+de jonge mannen als gekken te lachen. Met open monden, krom van de
+pret, sloegen zij zich op de knieën, om te doen uitkomen, hoe mal
+ze onze vraag vonden, doch onder de meisjes waren er een viertal,
+die moedig naar voren kwamen en ons mededeelden, dat zij onderricht
+in de Engelsche taal ontvingen en die taal een beetje konden spreken
+en verstaan. Het deed ons feministisch hart goed ook hier weder,
+als in zoo menig ander geval, de hoogere beschaving en ontwikkeling
+bij de vrouw uit het volk te vinden.
+
+Al spoedig vernamen wij dat binnen enkele oogenblikken op 't
+marktplein een bal, of laat mij liever danspartij zeggen, gegeven
+zou worden. Elken Zondagavond, en somtijds ook Zaterdagsavonds, heeft
+dit in den zomer plaats. Langzamerhand zagen wij steeds meer groepjes
+jonge lieden in die richting afdruipen. Natuurlijk wilden wij daarvan
+getuige zijn. Een jonge boer, van ongeveer 30 jaar, die drie jaar in
+Amerika was geweest en, zooals ik later vernam, tot de notabelen van
+Rättvik behoort, had zich bij ons gevoegd en gaf de inlichtingen,
+die wij wenschten.
+
+Het marktplein is een groote ronde vlakte, midden in een
+uitgestrekt dennenbosch. In het centrum van deze open vlakte
+was een houten dansvloer gelegd, met een verhooginkje voor het
+korps muzikanten. Dit korps bestond uit vier blaasmuzikanten, die,
+phantastisch, geheel met een witten sluier omhuld, ter bescherming
+tegen de vele lastige muskieten, hunne voor den dans lokkende tonen
+de lucht ingalmden. Hoewel er van de muziek genoeg kracht uitging,
+om menig voetje, zoowel van de jonge mannen als van de jonge meisjes,
+ongedurig te maken, werd het toch tien uur, alvorens de eerste paartjes
+den moed hadden het bal te openen. Het waren al weder de meisjes
+van wie het initiatief uitging. Toen de eerste paartjes begonnen
+waren, volgden de anderen spoedig en weldra was de dansvloer dicht
+bevolkt met de dansende, bont gekleede jeugd. Dat was inderdaad een
+zeer schilderachtig schouwspel en in deze bonte, wiegelende groep,
+deden de gele zeemlederen broeken en de lange, met rood omzoomde,
+losse jassen der mannen toch werkelijk mooi.
+
+Nu er ook wat meer leven en onschuldige vroolijkheid in de
+glad-geschoren, blonde koppen der jonge mannen kwam, begon ik mij met
+hun uiterlijk geheel te verzoenen. Het effect van dit bonte tafereel
+werd niet weinig verhoogd door het eigenaardige avondlicht, dat
+ons omscheen. Niettegenstaande het reeds ruim elf uur was geworden,
+was het toch nog licht genoeg om met gemak een boek te lezen en vóór
+'s nachts één uur werd grooter duisternis niet verwacht.
+
+Zooals het op een bal overal gaat, was het ook hier. Hoewel er niets
+gedronken werd, er was trouwens geen sterkedrank te krijgen, werd bij
+elke wals het troepje vroolijker en de dans geanimeerder en steeds
+vlugger en stampender werden de voetjes neergezet en de beentjes hooger
+van den grond gelicht. Het geheel had zulk een animeerenden invloed,
+dat ik moeite had mijne beide reisgezellinnen in bedwang te houden. Zij
+vertoonden alle neiging om zich in de armen van een Dalecarliër te
+vleien en een gracieusen rondedans aan zijn borst uit te voeren. Ware
+het niet, dat zij een week daarna op het congres nog hersenwerk te
+verrichten hadden, dan had ik hun dat kleine genoegen gaarne gegund;
+nu was het mijn plicht te zorgen, dat zij met een frisch hoofd naar
+Stockholm terugkeerden en dat niet hart en ziel in de lange jas van
+Axel of Erik of Olof achtergelaten werd.
+
+Die lange dagen, die eigenlijk geen avonden hebben, herinnerden
+ons er alleen aan, dat wij ons in het hooge Noorden bevonden. De
+brandend warme zon op den dag, de zoele avonden, de overal in vollen
+bloei staande seringen en gouden regen bloeiende katoenboomen en
+uitgestrekte berkebosschen, (de ellendige muskieten ook niet te
+vergeten) hadden veeleer een zuidelijker indruk verwekt. Wanneer wij
+ons van het meer Siljan afwendden en ons oog op de overige omgeving
+lieten rusten, natuurlijk zonder de bont gekleede bevolking, konden
+wij ons verbeelden in den Gelderschen Achterhoek te zijn.
+
+Mijne, in Amerika geciviliseerde, zegsman vertelde mij menige
+bijzonderheid uit het leven der Dalecarliërs en vooral van de bewoners
+van Rättvik. Over het algemeen is de bevolking arm, doordat de grond
+hoe langer hoe meer bij den dood der ouders in kleine brokstukken
+onder al de kinderen verdeeld wordt en ieder kind zijn eigen klein
+stukje grond krampachtig vast houdt, en niet te bewegen is het te
+verkoopen. De meeste boeren bezitten nu een stukje grond, waarvan zij
+niet leven kunnen, terwijl een boer, die een paard en vier koeien
+kan houden, tot de uitzonderingen behoort en voor zeer welgesteld
+doorgaat. Men was reeds lang begonnen in te zien, dat niet alle
+kinderen tot boeren en boerinnen moesten worden opgeleid en dat er
+getracht moest worden een deel der jeugd tot goede ambachtslieden
+te vormen. De verschillende gemeenten zijn echter te arm om goede
+ambachtsscholen te stichten; willen de jonge mannen en vrouwen een of
+ander vak leeren, dan moeten zij van huis gezonden en bij een vakman
+in een of andere stad in de leer gedaan worden. Dit heeft, zooals
+van zelf spreekt, voor ouders en kinderen menig bezwaar, bezwaren,
+die nog vergroot worden door het eene, alles overtreffend bezwaar,
+dat de jongens de opleiding tot een ander beroep dan boer als een
+degradatie beschouwen. In het uitoefenen van een ambacht vinden zij
+iets onvrijs, iets ondergeschikts, en de Dalecarliër, die voor alles
+zijn vrijheid bemint, meent die alleen als zelfstandige boer te kunnen
+handhaven. Liever trekken de jongens en meisjes naar Zweden's groote
+steden, of naar Amerika, om daar te gaan dienen en na eenige jaren
+met het overgespaarde geld in Dalecarlië terug te keeren, daar een
+stukje grond te koopen, om dan het leven eigenlijk te beginnen. Een
+Dalecarliër komt altijd in zijn geboorteplaats terug, hij kan zich
+op den duur in eene andere omgeving niet gelukkig gevoelen. Een
+Dalecarliër, een eenvoudige man, die in zijn jeugd zelf ook in Amerika
+geweest was, sprak over het in het najaar naar Amerika zenden van
+zijn oudste dochtertje even licht als wij een kind van Amsterdam naar
+Hilversum zouden zenden.
+
+Wil men het meer Siljan in al zijn schilderachtige schoonheid leeren
+kennen, dan moet men een tocht maken met het bootje, dat in den zomer
+elken dag een toer rond het geheele meer maakt en tijd genoeg laat,
+om van de afzonderlijke dorpen een indruk te krijgen. Van 's morgen 8
+tot 's avonds 10 uur dobbert men dan op het 280 K.M. in oppervlakte
+bestaande zeetje, waarvan de oevers steeds aan beide zijden in de
+verte zichtbaar blijven. De zachtglooiende hellingen, die de Zweden
+met trots bergen noemen, bevatten overal dun begroeide berken- of
+dennenbosschen, waartusschen de altijd donkerrood geverfde houten
+woningen een kleurig effect maken. Van mooie villa's of woningen,
+die min of meer welgesteldheid verraden, is in deze mooie omgeving
+geen sprake. Op mijn vraag aan een Oberstabsarzt, die met ons dit
+reisje maakte, waarom de rijke Zweden hier geen villa's hadden, gaf
+hij ten antwoord, dat Zweden niet zooveel rijke inwoners als Holland
+had, om in elk mooi oord villa's te kunnen bouwen.
+
+In Mora bleven wij eten en hadden ook nog tijd een wandeling door
+het dorp te maken. Wij hadden nu tijd te bespieden hoe de Zweden het
+middagmaal innemen; getrouw trachtten wij te volgen, met het resultaat,
+dat wij nu tot de conclusie kwamen, dat een maaltijd gebruiken in
+Zweden "werk" beteekent en dat, wanneer men bijziende is, zooals een
+mijner metgezellinnen, men dan dikwijls wat op zijn bord krijgt wat
+men nu juist niet wilde hebben. Aan het alles, tot zelfs alle soort
+vleesch toe, bereiden met suiker, hadden wij ons al een beetje gewend,
+doch met de overvloed van vleesch- en vischsoorten en de schaarschte
+aan groenten en vruchten konden wij nog geen genoegen nemen.
+
+Dicht bij Mora passeerden wij een paar van die meters- en meterslange
+houtvlotten, waaraan de meren in Noorwegen en Zweden zoo rijk
+zijn. Onafzienbaar lang en de breedte van het halve meer innemende,
+gingen die duizenden boomstammen, broederlijk door kettingen aan
+de buitenkanten te zamen gebonden, langzaam stroomafwaarts, om door
+het meer en daarna door de dalrivieren naar de Oostzee te stroomen,
+alwaar zij bij het begin in Skutskär worden opgevangen, om daar in
+een reusachtige machinale houtzagerij tot planken gezaagd en naar de
+verschillende landen verscheept te worden.
+
+Wij keerden dien avond niet naar Rättvik terug, maar bleven in
+Leksand, een ander door toeristen zeer bezocht oord, doch waar nog
+meer de Zweden zelve heentrekken om hun rustige vacantiedagen door te
+brengen. In het kleine hotel, door Baedeker gerecommandeerd, vonden
+wij vriendelijke opname. Niemand sprak daar anders dan Zweedsch,
+doch onze Deensch kennende vriendin had zich onderweg zoo in de taal
+geoefend, dat zij nu volkomen als tolk kon dienen. Weder trof ons de
+buitengewone zindelijkheid, die door het geheele huis heerschte, en de
+bijzondere vriendelijkheid en goedhartigheid, waarmede men ons tegemoet
+kwam. Grappig was echter de combinatie van de blinkende en glimmende
+meubels in de vertrekken. Naast een hypermodern ijzeren ledikant,
+met sneeuwwit beddegoed, stond een, om te stelen, oud-Noorsch kastje,
+dat als beddekastje dienst deed. Verder eene oude bont geschilderde
+oud-Noorsche kist voor berging, een doodeenvoudig modern waschtafeltje
+en om het effect te verhoogen, een canapé, twee stoeltjes en twee
+pouffen, stijl Louis XV, blijkbaar afkomstig van een verkooping op
+een of ander oud kasteel. Onze rekening was den volgenden dag zoo
+laag, dat wij tot de conclusie kwamen, dat Leksand het oord zal zijn,
+alwaar wij ons voor eenigen tijd zullen begeven, om onze financiën
+weder in evenwicht te brengen, wanneer die door het vele reizen een
+beetje in de war mochten zijn geraakt.
+
+Evenals bij ons op Walcheren, zoo hebben de boeren en boerinnen
+van de verschillende dorpen aan het Siljanmeer, waarom Dalecarlië
+gegroepeerd is en waarom dit meer dan ook door de Dalecarliërs "het oog
+van Dalecarlië" genoemd wordt, ieder hun eigen kleederdracht. Die van
+Leksand deed ons zeer veel aan onze Marker-visschersvrouwen denken,
+hoewel de kleeding der mannen anders is en de Leksanders veel warmer
+kleuren gebruiken, wat in de omgeving, waarin zij leven, een bijzonder
+mooi effect maakt.
+
+Mocht men in ons land eens leeren zich in hotels en winkels met
+behoorlijke rekeningen van vreemden tevreden te stellen en niet
+elken vreemdeling te beschouwen als een geschikt sujet om geplunderd
+te worden, wij, Nederlanders, zouden dan niet zoo dikwijls in den
+vreemde beschaamd staan, als men ons van deze eigenschap in ons land
+vertelt en wij uit eigen ervaring weten, dat deze gewoonte in Holland
+werkelijk bestaat. Ons eerste vierdaagsch uitstapje in Zweden heeft
+ons geleerd, dat men hier weet de vreemdelingen te trekken, door ze
+niet te exploiteeren.
+
+
+
+
+
+
+OP WEG NAAR ABISCO.
+
+
+Wij, bewoners van een klein, dicht bevolkt land, kunnen ons moeilijk
+een voorstelling van de uitgestrektheid van Zweden maken, als wij
+bedenken, dat Zweden ongeveer hetzelfde getal inwoners heeft als
+Nederland.
+
+Hadden wij van Trelleborg naar Stockholm, in een recht naar het Noorden
+opgaande lijn, reeds ongeveer 12 uur in een sneltrein doorgebracht,
+van Stockholm naar Abisco, verder in noordelijke richting, in een
+expres-trein, die den afstand in den kortst mogelijken tijd volbrengt,
+moeten wij nu van Dinsdagavond zes uur tot Donderdagmorgen acht uur
+doorbrengen, dag en nacht doorreizende. Dit wil dus zeggen, dat wij
+b.v. sneller van Amsterdam naar Rome kunnen reizen, dan van Zweden's
+hoofdstad naar een der uiterste punten van het land.
+
+Gelukkig zijn de Zweedsche wagons, en vooral de slaapwagens, zeer
+comfortabel ingericht en men kan hier, evenals in de Amerikaansche
+spoorwagens, op zoo'n langen rit allerlei werkzaamheden verrichten. Ik
+zit dan ook dezen brief in den trein te schrijven.
+
+Nu ik meer over Zweden en de bewoners ga uitwijden, moet ik toch nog
+even op een stukje van het Congres van den Wereldbond terugkomen. Ik
+moet nog even met een enkel woord gewagen van de uitstapjes door ons
+allen gezamenlijk gemaakt naar Saltsjöbaden en Grypsholm en vooral
+van ons bezoek aan Upsala, met zijn oudste en grootste universiteit
+van Zweden. De twee eerstgenoemde tochten gaven ons een goeden indruk
+van de eenig mooie omgeving van Stockholm en van de plaatsen, waar de
+gegoede, misschien wel rijke, Zweden hunne zomerhuizen hebben. Zoowel
+aan de oevers van het Mälarmeer, als aan die van de baai der Baltische
+zee, bevinden zich tallooze kleine en groote villa's, soms echte
+zomerpaleizen. Van menige villa had men aan de oevers Bengaalsch vuur
+ontstoken, toen wij 's avonds met onze booten passeerden.
+
+Dat het volk van Zweden, van hoog tot laag, de vrouwenbeweging
+sympathiek gezind is, daarvan kregen wij door deze en andere bewijzen
+een indruk.
+
+Toen wij bijv. gedurende het congres in 90 open landauers, waarin
+alleen de vreemdelingen een plaats konden vinden, een tocht van 1
+1/2 uur door Stockholm maakten, werden wij het meest toegejuicht
+in Stockholm's volksbuurten, waar men bijna algemeen naar buiten
+stroomde, ons toewuifde en succes wenschte. Het waren vooral ook
+de mannen uit het volk, de werklieden, die ons hunne goede wenschen
+toeriepen en van uit het gebouw van het Leger des Heils, waar, ons ter
+eere, de vlag was uitgestoken, hingen uit alle ramen de heilsoldaten,
+om ons met zakdoeken toe te wuiven.
+
+Toen wij Maandagmorgen in Upsala aankwamen, als gasten van de afdeeling
+van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht aldaar, waren wij niet weinig
+verrast, van bijna elke woning de Zweedsche vlag te zien wapperen en
+onze verwondering en waardeering steeg, toen wij zagen, dat van het
+gemeentehuis vele vlaggen wapperden en deze hulde ons bereid was op
+uitdrukkelijk verzoek van den burgemeester van Upsala.
+
+Hadden wij ons gedurende het geheele congres kunnen verlustigen
+in den aanblik van een twintigtal jonge meisjes, die in hunne witte
+japonnetjes en met de studentenpet coquet op haar weelderigen haardos,
+als pages dienst deden, in Upsala werden wij opgewacht door 'n heel
+leger van zulke geestverwantjes, die met niet weinig trots ons in
+hunne mooie universiteit rondgeleiden en ons de vele inrichtingen in
+het belang van het onderwijs lieten zien. Ruim 200 vrouwenstudenten
+telt de universiteit van Upsala en ook onder de docenten zijn
+verschillende vrouwen.
+
+Niet alleen is in Zweden alle onderwijs vrij, van het lager tot
+het hooger en hoogste onderwijs, maar voor zeer arme studenten zijn
+ook in de verschillende clubgebouwen kamers beschikbaar, waar zij
+gratis huisvesting en voeding vinden. De studenten zijn er verdeeld
+in clubs, zooals ook bij ons, maar zij kiezen hun club niet zelf,
+zij worden ingedeeld bij de club van hun provincie. Zij betalen
+in deze clubs geen contributie, alles is voor hen van hoogerhand
+ingericht op de meest praktische en comfortabele wijze. Zij hebben er
+hun eigen leeszaal, conversatiezaal, kunnen er goed en billijk hunne
+maaltijden gebruiken en hebben er een groote zaal om er 's avonds
+te dansen, te musiceeren, onderling voordrachten te houden, of zich
+op andere wijze te vermaken. Meisjes- en jongens-studenten zijn er
+collegiaal bijeen. De meisjes-studenten hebben echter bovendien nog
+een eigen studentenclub, waar alleen meisjes-studenten in opgenomen
+kunnen worden, en waar zij van uit alle provinciën vereenigd zijn,
+evenals er ook vele zulke jongensclubs bestaan.
+
+Merkwaardig is zeker, dat er aan de acacdemie ook een professor
+in de muziek is aangesteld, die in hoofdzaak zangonderricht geeft,
+waaraan alle studenten verplicht zijn deel te nemen. Vandaar zeker,
+dat de meisjes-studenten, en de oud-studenten, de dames-doctoren in
+de verschillende vakken, ons bij de feestelijkheden op het congres
+herhaaldelijk vergastten op hunne tallooze studentenliederen, en
+dat na afloop van het diner in Upsala, de vele met ons aanzittende
+heeren-professoren, docenten etc. ons zoo mooi vele oude Zweedsche
+liederen te hooren en te genieten konden en wilden geven.
+
+De lunch in Upsala werd ons aangeboden in den botanischen tuin, in de
+open lucht, en als bijzonderheid daarvan moet ik even opmerken, dat
+alle ons daar aangeboden en zoo lekker gevonden gerechten, taarten,
+vleezen, koeken etc. etc. door een of andere der strijdsters voor
+vrouwenkiesrecht zelf gemaakt waren. Werd daarmede niet getoond, dat
+de strijd voor vrouwenkiesrecht, die zooveel meer tijd en energie van
+de vrouw in beslag neemt, als later het uitoefenen van het kiesrecht
+zal blijken te vorderen, de vrouwen toch niet ongeschikt maakt goede
+huisvrouwen te zijn, die het kooken en bakken, waarvoor de mannen
+zoo bang zijn, daarbij niet verwaarloozen of verleeren? Menig recept
+voor gerecht of taart, welke ons daar was aangeboden, werd ook door
+Hollandsche huismoeders, die dit congres bijwoonden, gevraagd. Als
+belooning voor de vrijheid, die de mannen haar toestonden, om voor
+dit congres naar Zweden te gaan, zullen zij hen zeker na de terugkomst
+op een nieuw en lekker schoteltje onthalen.
+
+Had ik op mijn reis naar Stockholm, en van daar naar Dalecarlië, en
+zelfs langs de oevers der meren om Stockholm, den indruk verkregen,
+dat Zweden liefelijk mooi, doch niet imposant is, dat het zelfs niets
+specifiek Zweedsch heeft, dat het mij nu eens herinnerde aan gedeelten
+in Holland, dan weder aan sommige streken in Engeland, op mijn reis
+door Lapland krijg ik geheel andere indrukken. Op dezen tocht worden,
+hoe verder noordelijk wij komen, de bosschen dichter, de meren grooter
+en talrijker, watervallen vertoonen zich, en in plaats van heuvels,
+zooals aan de oevers van het meer Siljan, zijn hier inderdaad bergen
+zichtbaar. Dit alles ziet men toch ook in Zwitserland, Schotland
+en Noorwegen en andere berglanden, doch hier vertoont het nu een
+bijzonder, een Zweedsch karakter. De bergen zijn hier niet zoo hoog
+als in die andere berglanden, maar tot aan den top, dicht met pijn-
+en berkeboomen begroeid, nu en dan plotseling overgaande in een groote
+open vlakte, wat altijd een meer is. Van uit den trein ziet men niet,
+of die bergen bewoond zijn. Wanneer wij nu en dan een dorpje passeeren,
+zijn het altijd enkele houten huisjes, die dicht bij een meer gebouwd
+zijn. Ik had mij voorgesteld dezen tocht nu en dan te onderbreken en
+langs een der zijbaantjes de kustplaatsen te bezoeken. Dit werd mij
+echter door iedereen ontraden, om de eenvoudige reden, dat er niets
+bijzonders te zien zou zijn, dat die dorpjes alleen bewoond worden
+door een arme visschersbevolking, die niets eigenaardigs vertoont en
+dat er geen geschikt nachtlogies te bekomen is. Van één plaats spijt
+het mij bijzonder, dat ik er nu niet en dus wel nooit komen zal. Als
+men jarenlang zoo elken dag in de courant onder de weerberichten
+Haparanda ziet staan, als de plaats waar metereologische opnemingen
+geschieden, en men komt er dan, om zoo te zeggen, rakelings langs,
+dan voelt men zoo'n lust om het eens even aan den lijve te voelen,
+hoe de temperatuur, al is het dan ook in het midden van den zomer,
+daar op onze body inwerkt. Om er echter te komen, zou ik in Boden uit
+den trein moeten stappen, op een zijlijntje in drie kwartier naar Lulea
+sporen en van daar per boot in zes of acht uur naar Haparanda stoomen.
+
+Noch in Lulea, noch in Haparanda, zou ik een geschikt hotel vinden
+en wat voor mij meer zegt, de boot die van Lulea naar Haparanda en
+terug gaat, is geen boot, waarop men eenig comfort mag verwachten. 't
+Zijn eenvoudige goederenbooten, waarmede ook de visschersbevolking
+heen en weder trekt. Dit alles zou ik misschien toch nog er voor over
+gehad hebben, indien niet mijn tijd, die ik voor dezen tocht besteden
+kan, krap gemeten is en men mij voorspeld heeft in Abisko en Narvik
+mooiere en interessanter zaken te zullen beleven. Ik verkeer dus
+in hoop, en wordt die niet verwezenlijkt, dan maak ik, terugkomend,
+dat slippertje nog.
+
+Het is nu acht uur 's avonds, de zon staat nog zoo hoog aan den hemel,
+alsof zij nog lang niet denkt onder te gaan. Nog een nacht verder
+sporen en dan gaat zij inderdaad in het geheel niet meer onder,
+of liever gaat onder om in hetzelfde oogenblik weder op te gaan.
+
+In den trein zittende, moet ik toch met een enkel woord melden, wat
+elken reiziger uit den vreemde hier onmiddellijk moet opvallen. Ik
+schreef reeds over de comfortabel ingerichte spoorwegcoupées en
+vooral de comfortabele slaapgelegenheden met gelegenheid om zich 's
+morgens behoorlijk te verfrisschen. Ook de toiletten worden bijzonder
+zindelijk onderhouden, zoodat men er 's avonds nog even goed als
+'s morgens gebruik van kan maken. Dat men daar toch in ons land
+eens meer aandacht aan wijdde! Bijzonder valt ook de beleefdheid van
+alle beambten op; hier in dezen expres-trein spreken alle beambten
+ook behoorlijk Duitsch. Vandaag is gedurende den geheelen dag een
+restauratie-wagen aan den trein, waar ook alles weer even zindelijk
+en goed bereid opgediend wordt.
+
+Ik ga nu nog op het balcon van den trein een beetje van den mooien
+avond met daglicht genieten, alvorens te gaan slapen, en hoop in een
+volgenden brief van Abisco en Narvik, de eindstations op deze route,
+te vertellen.
+
+
+
+
+
+
+LAPLAND.
+
+
+Nadat wij het station Boden gepasseerd waren, spoedig na middernacht,
+was ik te bed gegaan. Het was nog daghelder, de zon was even onder,
+om bijna op hetzelfde moment weder te voorschijn te komen, 's Nachts
+om half drie werd ik wakker, doordat de felle zon, die toen reeds
+vrij hoog aan den hemel stond, hel en warm door het open venster juist
+mijn gezicht bescheen. Toen ik uitkeek, vond ik het landschap geheel
+veranderd. Geen groene boomen of begroeide bergen meer, wild en dor zag
+het landschap uit. Geen huisjes meer langs de meren, slechts hier en
+daar een eenvoudig houten huisje voor den baanwachter. Langzamerhand
+begonnen ook de bergtoppen nog sneeuwresten te vertoonen en tegen
+den ochtendstond waren wij in een streek aangeland, waar de sneeuw
+nog flink dicht op alle bergruggen ligt. Hoewel de zon om zeven uur
+reeds brandend heet is, is het toch frisch en zelfs koel, zoodra men
+even buiten de lijn komt, waar de zonnestralen vallen.
+
+Is dit nu Lapland? vroeg ik mij onwillekeurig af. Aan de kleine
+stations, waar eene kleine arbeidersbevolking woont om in de mijnen
+te werken, merkt men niets bijzonders. Men zou zich kunnen verbeelden
+in Sneek, Zuidbroek, Geldermalsen of een ander klein station in ons
+land te zijn, zoo eender zien de menschen er uit. De heertjes die hier
+en daar op het perron staan, zijn van hetzelfde type als dat soort
+heeren in Amsterdam of elders in ons land, de vrouwen zijn bijna
+allen uniform met een bont katoenen blouse, donkeren rok en witten
+matelot-hoed gekleed. Van Laplanders aan de stations geen sprake. De
+eenige als Laplandsche gekleede vrouw die ik aan een station zag,
+zag ik in Stockholm.
+
+Precies op tijd kwamen wij Donderdagochtend in Abisco aan. Dat was
+indrukwekkend. Een uitgestrekt vergezicht over de Tornetraesk en de
+Laplandsche bergketen, die nog geheel door sneeuw bedekt is. Door de
+felle zon beschenen, lag alles in een blauwen gloed.
+
+Tornetraesk noemt men het zeer groote meer waaruit rondom de hooge
+sneeuwbergen opstijgen en waaraan Abisco ligt. Dit meer was nog
+vol ijsschollen.
+
+Abisco is geen stad of dorp, het is een station. Het ligt midden in
+het Nationale Park; een zeer groote woesternij, om zijne bijzondere
+natuurschoonheid, zeldzamen plantengroei, zijn vogels, vlinders,
+insekten, enz. door de Zweedsche regeering aangekocht en tot nationaal
+eigendom gemaakt. Geen andere huizen staan er dan die tot het hotel
+behooren, een echt touristenhotel, van hout gebouwd en zonder eenige
+luxe. Toch ziet alles er door de zeldzame zindelijkheid, waarin
+het gehouden wordt, animeerend uit. Het touristenhotel behoort aan
+de Zweedsche touristenvereeniging en heeft eene directrice aan het
+hoofd. De prijzen zijn er, vooral de goede voeding in aanmerking
+genomen, bespottelijk laag.
+
+Wij waren bij onze aankomst niet weinig verrast nog vele andere leden
+van het congres aan te treffen en spoedig waren wij overeengekomen
+gezamenlijk een wandeltocht naar een waterval, de Zilverval, te
+ondernemen, die op twee-en-een-half uur afstand van het hotel gelegen
+is. Vooral de wandeling er heen werd ons als zeer schilderachtig
+geroemd.
+
+Met een club van zestien personen gingen wij op weg, nadat onze
+twee Zweedsche metgezellinnen, die hier bekend zijn en als gids
+wilden dienen, ons de noodige inlichtingen verstrekt hadden, omtrent
+kleeding en schoeisel. De weg zou hier en daar wat nat zijn, dikke
+schoenen of overschoenen werden dus aangeraden. Een muskietennet over
+de hoed, voor de vele muskieten, die soms in de bosschen krioelen,
+werd ook geraden. Verder warme kleeding. Sommigen kwamen nu direct
+uitgedoscht in wit, in blauw of in groen tarlatan gehuld, met ijzer
+beslagen bergschoenen aan de voeten en met alle mantels behangen,
+die zij bij zich hadden. Het bleek echter dat dit alles overbodig
+was, want hoe wij ook beschoeid waren, nat werden wij toch en door
+de ingespannen wandeling werden wij warm genoeg. Het was een zeer
+bonte groep. Alle talen werden gesproken.
+
+De weg, die geen weg was,--de Zweedsche metgezellinnen roemden de
+wijsheid der Zweedsche regeering om geen wegen aan te leggen, waardoor
+het oorspronkelijk karakter van het park behouden bleef,--liep dan
+eens over grasstoppels, keisteenen of mul zand, dan weder over natte
+sneeuw, waarin wij tot over de enkels inzakten en leidde ons nu en dan
+door een snelvlietend stroompje, waar wij òf moedig doorheen waadden,
+òf met behulp van steenen of boomstronken ons een weg baanden. Opeens
+echter, nadat wij bijna twee uur op die wijze voortgesukkeld hadden,
+werd het pad zoo moerassig, dat wij niet verder konden en onze
+geleidsters op den inval kwamen, langs de vrij steile wallen, tusschen
+de struiken door, naar boven te klauteren en langs den spoorbaan onze
+reis te vervolgen. Den geheelen weg over behielden wij het gezicht
+op het Tornemeer (traesk is de Laplandsche naam voor meer), met
+zijn schilderachtigen achtergrond van sneeuwbergen. Door de telkens
+veranderende bewolking zagen wij het elk oogenblik anders belicht.
+
+Na een eind gaans op den spoorbaan daalden wij weder af om te
+onderzoeken of de weg begaanbaarder was geworden, en bereikten toen na
+korten tijd, het doel van onzen tocht. De Zilverval is indrukwekkend
+mooi, maar wat nog mooier en schilderachtiger is, is de omgeving
+waarin hij zich bevindt.
+
+De mooie bewolkte lucht, die het Tornemeer zoo mooi had beschenen,
+werd dichter en dichter bewolkt, en verraste ons plotseling op den
+inhoud van een zijner, dien morgen zoo dikwijls door ons geprezen,
+wolken. Het was een regen die in stroomen nedergutste en niet van
+plan was spoedig op te houden.
+
+In een half uurtje konden wij Björkliden bereiken, een klein station,
+waar een bakker woonde. Wij zouden dus misschien wat te eten kunnen
+krijgen. Toen wij daar druipnat aankwamen, was de bakkersvrouw
+dadelijk bereid koffie voor ons te maken en ons op koek en brood te
+onthalen. In een oogwenk was zij met alles gereed, maar zij kon zooveel
+natte dames niet in haar klein, zindelijk woninkje herbergen. Buiten,
+op geïmproviseerde banken gezeten en nog steeds in een stortregen,
+genoten wij van de heete koffie, lekkere koek en brood. En toen wij het
+goede mensch betalen wilden, vroeg zij van ieder vijf-en-twintig öre,
+zoowat 17 1/2 cent. Wat zou een bakkersvrouw in ons land van zoovele
+vreemdelingen, die haar onverwachts in haar werk kwamen overvallen,
+en die zij wel nooit zal wederzien, in zoo'n geval gevraagd hebben?
+
+De stationschef wilde ons ook van dienst zijn. De trein van Kiruna
+naar Narvik is eigenlijk aangelegd om de ijzererts uit Kiruna naar
+Narvik te voeren, waar het verscheept en dan door de geheele wereld
+gevoerd wordt. Elk uur passeert er zulk een ijzererts-trein. Hij
+zou den eerstvolgenden trein doen stilhouden, een derde klasse wagon
+aanhaken en ons in Abisko laten uitstappen. Het kleine wachtkamertje
+kon ons niet allen bevatten, maar vriendelijk liet hij ons dan maar
+van zijn bureau gebruik maken. In Abisko teruggekomen, konden wij
+bij een vroolijk knappend houtvuur onze natte kleederen drogen. Het
+regende nog steeds, een mooien zonsondergang of opgang was dus niet
+te verwachten. Wij amuseerden ons met naar de vele rendieren te
+kijken, die tegen den avond naar beneden komen en in groote troepen
+bijeenblijven. Beproefde men ze te naderen, dan verdwenen zij snel
+tusschen de heesters.
+
+Den geheelen dag hadden een viertal Laplanders om het hotel gedwaald,
+om hun rendierenhuiden, tabakstasschen, lepels, vouwbeenen en
+nog allerlei andere zaken die zij uit deelen van rendierenlichamen
+kunnen maken, aan den man te brengen. Het waren de eerste werkelijke
+Lappen, die ik zag. Zij leken in hun bonte, blauw met rood afgezette,
+ruime jakken, die om het middel met een breede lederen riem waren
+vastgebonden en met hunne blauwe mutsen, net Fransche soldatenmutsen,
+met een dikken rooden pompoen op den top, op groote apen. Er waren
+twee oude en twee jonge Lappen bij.
+
+'s Avonds werd het plan gevormd, om den volgenden dag gezamenlijk naar
+een Lappenkamp te gaan. Deze menschen kampeeren ver van de bewoonde
+wereld, hoog in de bergen, waar het koud genoeg is voor hunne rendieren
+en waar deze beesten het mos kunnen vinden waarmee zij zich voeden. De
+Lappen leven geheel van hunne rendieren en volgen hunne kudde, waarheen
+die trekt. Niet zij zoeken den weg waar zij zich nederzetten willen,
+de rendieren geven den weg aan.
+
+Om naar het dichtstbijzijnd Lappenkamp te komen, moesten wij het
+electrisch motorbootje afhuren, dat ons van de eene zijde van het
+Tornemeer naar de andere, naar Pölnoviken, brengt. Meer dan veertig
+touristen, in het hotel aanwezig, wilden dien toer mede maken. Gelukkig
+was het weer opgehelderd en met een heerlijken zonneschijn staken wij
+'s morgens om half elf van wal. Het was de eerste toer die dezen zomer
+met het motorbootje gemaakt werd, daardoor verkeerde de kapitein
+omtrent de landing nog in het onzekere. Na anderhalf uur van deze
+boottocht genoten te hebben, kwamen wij in de nabijheid van Pönoviken,
+waar echter het water nog zoo vol ijsschollen lag, dat van landing
+daar ter plaatse geen sprake kon zijn. Nadat wij een oogenblik in
+het onzekere verkeerden, wat nu gedaan kon worden, zagen wij een Lap
+met zijn kanoe naar ons toeroeien. Hij zou ons bij gedeelten aan wal
+brengen. Met zijn smalle boot kon hij gemakkelijk tusschen de schollen
+doorscharrelen. De moedigsten stapten het eerst in en weldra had hij
+ons allen gehaald. Het aan wal stappen ging weder niet zoo eenvoudig
+omdat wij tot aan de knieën in de losse natte sneeuw wegzonken, maar
+allen hadden dit koude voetbad er wel voor over. Wij waren nu in het
+Lappenkamp en zagen vele (mannen, vrouwen en kinderen van dit volkje
+bijeen. Zij waren allen in dierenhuiden gekleed, alleen het mutsje op
+hun hoofd was van een soort blauwe stof met rood afgezet gemaakt. Het
+lange blauwe buis wat zij dragen als zij in Abisco komen of naar de
+markt in de steden gaan, schijnt hun Zondagsch kleed te zijn.
+
+Hoewel het nog een echt nomadenvolk is, en zij nog veel oorspronkelijks
+vertoonen, heeft toch de beschavende invloed van een spoorweg in de
+nabijheid, waardoor zij zelf naar de marktplaatsen kunnen gaan om
+daar hunne meer origineele dan mooie handelsproducten te verkoopen,
+in plaats van af te wachten dat ondernemende kooplieden bij hen komen,
+of ook doordat zendelingen tot hen zijn gekomen om christenen van
+hen te maken, veel van hun oorspronkelijken aard weggenomen. Men
+ziet in hunne primitieve tenten tal van huishoudelijke artikelen,
+die zij in de steden moeten gekocht hebben voor het geld, dat zij
+voor hunne rendierproducten ontvingen. Ook kunnen vele der jongere
+Lappen nu zeer goed lezen en schrijven. Zij vallen namelijk ook onder
+de schoolplichtwet. De Zweedsche staat legt daardoor gedurende een
+groot deel van het jaar beslag op de kinderen; zoodra die den 6-jarigen
+leeftijd bereikt hebben, besteedt men hen uit en laat hen naar school
+gaan. Daardoor ontwikkelen die kinderen zeer zeker geestelijk, maar
+men maakt ze ongeschikt voor het nomadenleven der ouders. Een begaafde
+Lap, die daarover zijne ideeën eens luchtte tegen een Zweedsche vrouw,
+heeft die vrouw geïnspireerd, dat gesprek in boekvorm weder te geven
+en dit boek heeft nu in Zweden bij velen den twijfel doen ontstaan,
+of het wel goed is, de kinderen van deze menschen schoolwijsheid bij
+te brengen. Het groote bezwaar van de Lappen tegen het schoolgaan der
+kinderen is, dat die kinderen dan niet van jongs af leeren skiën,
+bergklimmen, springen en alles wat zij noodig moeten kennen, om de
+rendieren op hunne moeilijke tochten te volgen. Op lateren leeftijd
+schijnen zij dat niet meer goed te kunnen leeren.
+
+Nu velen hunner christenen zijn geworden, laten zij hunne kleine
+aap-menschen-kinderen doopen, trouwen zij kerkelijk en begraven zij
+hunne dooden. Daarvoor wachten zij een of anderen heiligen dag af
+en komen dan in groote groepen naar beneden, om op dienzelfden dag
+alle huwelijken van den laatsten tijd te laten sanctioneeren, alle
+kinderen, die in dien tijd geboren zijn te laten doopen, en slepen
+zij hunne, soms lang geleden gestorven bloedverwanten mede, om die
+meteen christelijk te begraven. Laat mij niet vergeten te vermelden,
+dat het een zachtaardig volk is, dat niemand kwaad doet en onderling
+ook in vrede schijnt te leven. Zou de opgedrongen beschaving hen niet
+kunnen bederven?
+
+Heden, den 23en Juni is het midzomernachtfeest. Dit feest wordt in
+heel Zweden en door alle Zweden gevierd en duurt drie dagen. Vooral
+in Dalecarlië worden deze feestdagen buitengewoon gevierd en lokken
+vele vreemdelingen naar die mooie provincie. Het Johannesfeest, zooals
+het ook wel wordt genoemd, heeft ook hier zoo'n groote beteekenis,
+dat zelfs in de mijnwerken in Kiruna, drie dagen door niemand
+wordt gewerkt en alles wat met den mijnarbeid in verband staat,
+tot stilstand is gebracht. Hier in Abisco was reeds 's middags een
+groote vlaggestok, geheel met lichtgroene takken van de zilverberken
+versierd, in den grond geplant; een groot groen gemaakt kruis met
+twee kronen er aan bevestigd en hoog boven in de Zweedsche vlag
+geheschen, door het personeel van het hotel. In een omgeving, waar
+men over bloemen beschikken kan, wordt zoo'n paal geheel met bonte
+bloemen versierd. Met zoo'n paal als middenpunt, wordt tot laat in
+den nacht of tot vroeg in den morgen door alle aanwezigen gedanst,
+alle oude Zweedsche gezelschapsspelen gespeeld en de vroolijkheid hoog
+opgevoerd. Van standverschil, van vreemde nationaliteit, wordt geen
+notitie genomen; als men staat toe te kijken, wordt men mede in den
+kring getrokken en moet mede zingen en dansen, 't Is een onschuldig,
+vroolijk feest, zoolang er geen alcohol gedronken wordt. Hier in
+Abisco worden geene spiritualiën geschonken in het Toerist-hotel, de
+feestvreugde had daarom een beschaafd karakter, en oefende zelfs op
+den meest Stoïcijnschen Zweed, de meest aristocratische Engelschen,
+de lakonieke Duitschers en ons stijve Hollanders (er waren zeven
+Hollanders onder de gasten) een even opwekkenden invloed uit.
+
+Jammer, dat de zon om twaalf uur juist achter een wolk wegkroop en
+ons niet liet zien, hoe het kunststuk volbracht werd, om op hetzelfde
+moment onder te gaan en weder op te komen.
+
+
+
+
+
+
+HET LAND VAN DE MIDDERNACHTZON.
+
+
+Nu ik in het land van de middernachtzon ben, moet ik toch wat meer
+over die zon schrijven, dan ik tot nu toe deed. Het ergste is echter,
+dat ik nog steeds geen gelegenheid had, met eigen oogen te zien, dat
+de zon onder en opgaat, op hetzelfde moment. Tot dusver hebben wij 's
+avonds regen of nevel gehad, of wilde het ongeluk, dat de eenige wolk,
+die de strak blauwe hemel bevatte, op het kritieke oogenblik juist
+voor de zon schoof. Dit neemt evenwel niet weg, dat helder daglicht,
+met een vroolijk schijnende zon om middernacht een verbijsterenden
+indruk maakt en de menschen met de dagverdeeling totaal in de war
+brengt. Men eet niet meer en slaapt niet meer op vaste uren van dag en
+nacht, maar den raad, door Baedeker gegeven, volgt men onwillekeurig,
+ook zonder die gelezen te hebben. Men gaat eten of slapen, als men
+er behoefte aan heeft, onverschillig welk uur de klok aanwijst.
+
+Alleen den eersten dag verwondert men zich, als men 's avonds om elf
+of twaalf uur een troepje ziet uittrekken voor een bergtoer, omdat
+zij liever den warmen dag gebruiken om te slapen. Of als men op een
+wandeling rondom het hotel des nachts nog allen druk aan den arbeid
+vindt en men nergens neiging tot naar bed gaan bespeurt.
+
+Voor toeristen, die toch nooit zeer lang in deze omgeving blijven,
+zal zoo'n ongeregeld leven niet veel kwaad doen, op het personeel
+in de verschillende hotels hier zullen echter de korte zomermaanden,
+zonder nachten, zeer gewis een zeer afmattenden invloed uitoefenen.
+
+Van Abisco vervolgden mijne trouwe metgezellin en ik onze reis
+naar het meer oostelijk gelegen dorp Narvik, het eindpunt van
+den Lapland-spoorwegbaan. Na ruim een uur sporen van Abisco,
+bereikten wij de Riksgraenzen, daar, waar Zweden's rijk uit is,
+en dat van Noorwegen begint. Die overgang bemerkt men niet alleen
+door den scheidspaal, ook niet alleen doordat andere beambten den
+dienst in den trein overnemen, maar is bijna onmiddellijk merkbaar
+aan den overgang van 't uitzicht. Wij zijn in Noorwegen! roept men
+onwillekeurig, nu Noorwegen onmiddellijk met zijn veel majestueuzer
+natuurschoon forsch inzet. Die hemelhooge kale bergen, met diepe
+ravijnen en breed en krachtig neerkomende watervallen kan Zweden ons
+niet bieden. Hier in deze Noorweegsche streek behoeven de Lappen niet
+zoo ver van de bewoonde wereld weg te schuilen; vlak langs den weg,
+waarlangs de spoorweg gaat, is het koud en onherbergzaam genoeg, om
+voor rendieren en Lappen een geschikt verblijf te zijn. Herhaaldelijk
+zagen wij deze leelijke menschen nu op de bergruggen, waarlangs de
+spoorbaan voert, maar zij waren nu niet zoo vies-vuil meer en hunne
+haren beter gesoigneerd. Toen de trein eenmaal midden op den weg,
+door een of andere hindernis, stilhield en eenige passagiers, door
+het toewerpen van koekjes en chocolaadjes, de Lappenkinderen naar
+den trein lokten, hadden wij gelegenheid de vlugheid te bewonderen,
+waarmede deze, soms nog zeer jonge kinderen, van boven naar beneden
+klauteren, langs den zeer steilen bergwand. Velen onzer zou het afdalen
+langs zulk een weg een onmogelijkheid zijn, deze kinderen komen als
+katten zoo vlug naar beneden. Zij springen, met naar weerszijden
+wijd uitgestrekte beenen, meer dan zij loopen. Van daar krijgen die
+beenen waarschijnlijk zoo'n raren leelijken vorm en loopen zij zoo
+potsierlijk als zij zich op den gewonen, rechten weg bewegen.
+
+Narvik is een aardig, frisch stadje, dat zeer zeker toekomst heeft. Het
+is eerst in 1902 gebouwd, na den aanleg van den Lapland-spoorweg. De
+haven van Narvik is het geheele jaar vrij van ijs en is daarom in
+gebruik genomen om, het ijzer uit de Zweedsche mijnen van daaruit naar
+de Atlantische Oceaan en verder de geheele wereld door te zenden. Bijna
+huis aan huis is winkel of hotel. De 4500 inwoners van thans zullen
+zich zeer zeker spoedig vertienvoudigen.
+
+Van Narvik wilden wij met een van de vele gelegenheden de Noordkaap
+om, doch daarvoor hadden wij vooraf niet de noodige inlichtingen
+kunnen verkrijgen. Het eerst begaven wij ons daarom, toen wij
+'s avonds om tien uur aankwamen, naar een van de daar gevestigde
+stoomvaart-maatschappijen om alles te vernemen wat wij moesten weten.
+
+Wij waren nog al fortuinlijk. De eerste passagiersboot, die dit jaar
+de Noordkaap om zou gaan, kwam Maandag om twaalf uur in Narvik,
+en zou vandaar dienzelfden middag om twee uur vertrekken. Als nog
+plaatsruimte op die boot was, konden wij medegaan. Den volgenden
+morgen, des Zondags, zou ook een passagiersboot van Narvik vertrekken,
+die in 24 uren een tocht maakt om de Lofoden en vroeg genoeg terug was
+om nog de boot naar de Noordkaap te halen. Wij besloten onmiddellijk
+met de boot, de "Salten", den tocht om de Lofoden te ondernemen,
+omdat ons die door een medereiziger in den trein reeds vroeger als
+de meest interessante was beschreven en het natuurschoon op de reis
+om de Noordkaap niet opwoog tegen wat deze tocht te aanschouwen geeft.
+
+In het zeer goede hotel in Narvik ontmoetten wij twee stadgenooten, die
+daar de boot afwachtten, die hen vandaar naar Bergen zou voeren. Toen
+zij vernamen, dat zij met ons den tocht tot Svolvaer, het station,
+waar wij de Lofoden zouden aandoen, konden maken en ook daar een boot
+zouden vinden, die hen in denzelfden tijd naar Bergen zou brengen,
+besloten moeder en dochter ons te vergezellen.
+
+Nu zou ik willen, dat mijn pen in staat was den indruk weder te geven,
+die deze reis bij mij wekte. In een gemakkelijken rieten stoel gezeten,
+nu en dan eens wandelende van het achter- naar het voordek, trok een
+panorama onze oogen voorbij, dat een overweldigenden indruk maakte. Als
+ik eenvoudig de met sneeuw bedekte reuzenbergen, die van alle zijden
+uit de zee opstegen, noem, of schrijf over de hier en daar zóó enge
+fjorden, dat men de vrees in zich voelt opkomen, dat daar het schip
+nooit door kan, zonder aan beide zijden de angstig zwarte rotswanden
+te raken, of als ik tracht te schrijven over de soms liefelijker
+natuurtafereelen, gevormd doordat een stukje grond door de zon kon
+worden beschenen en daardoor een beetje groen vertoonde, waarachter
+dan direct weder de grillig gevormde, met sneeuw overdekte rotsspitsen
+opsteken, dan kan ik toch nooit den overweldigenden indruk weergeven,
+die dit alles bij mij verwekte.
+
+Wij, vier Hollandsche dames, waren op het bootje wel de eenige
+buitenlanders, de anderen waren allen Noren of Zweden. Wij hadden
+een rechtmatige hoop bij het mooie, heldere zomerweder, waarvan wij
+genoten, nu eens een goeden zons-onder- en -opgang te zullen zien. Maar
+'s avonds betrok de lucht plotseling weder en weldra viel de regen
+in stroomen neder en noopte ons het dek te verlaten en in de kajuit
+een droge plaats te zoeken. Toen het schip om half twaalf Svolvaer
+binnenliep, had de regen opgehouden en konden wij de drie kwartier,
+die wij daar zouden blijven liggen, gebruiken om aan land te gaan.
+
+Svolvaer is een van de vele eilanden of schier-eilanden, want
+de achterkant wordt door een ononderbroken bergrug gevormd,
+die hoofdzakelijk van de vischvangst en al wat daarmede annex is,
+bestaan. Ik had er graag wat langer vertoefd om eens even een kijkje
+te nemen in het atelier van den in Noorwegen bekenden schilder Gunnaar
+Berg, die daar geleefd en gewerkt heeft en er gestorven en begraven
+is. Zijn huis en atelier, waarin vele schilderstukken van zijn hand,
+zijn gemeen goed geworden en voor een ieder toegankelijk.
+
+Wij, vier Hollanders, maakten gezamenlijk een wandeling door het
+dorpje, onwederstaanbaar getrokken naar een zeker punt, vanwaar
+vroolijke dansmuziek ons lokte. Weldra stonden wij in een groote zaal
+waar, door een honderdtal jonge mannen en vrouwen, lustig gewalsd
+werd. Voor 50 öre (vijf en dertig cent) mochten wij mede dansen,
+doch daar wij alleen wilden toezien, konden wij binnengaan. Denk nu
+niet dat deze jonge menschenschaar zoo hoog in het Noorden en zoo ver
+van de bewoonde wereld, er op dat bal anders uitzag dan bij ons of
+ergens anders op een bal in een dorp. De jonge dames waren alle in
+witte of lichte japonnetjes gekleed en er werd gedanst als overal
+elders. Hadden wij wat meer tijd gehad, dan had ons Amsterdamsch
+studentje zeker 50 öre versnoept, zij vond het spijtig genoeg, dat
+zij dat moest aanzien, zonder er aan mede te kunnen doen.
+
+Alhoewel de regen had opgehouden, was er toch geen zon te zien. Een
+dikke nevel lag tegen de bergwanden. Spoedig nadat wij Svolvaer
+verlaten hadden, begaven wij ons naar onze hut om tenminste een paar
+uur rustig te slapen, ten einde in staat te zijn den volgenden dag
+te kunnen genieten van 't geen de natuur ons dan aan te bieden zou
+hebben. De kapitein van de boot had ons zeer hoffelijk zijn hut voor
+dat doel afgestaan; een zeer zindelijk bed en een tot bed ingerichte
+canapée zou ongetwijfeld een uitstekende slaapkamer uitgemaakt hebben,
+als alles op dit bootje niet zoo lilliputterig klein was geweest en
+wij niet van dat eenpersoons kamertje met ons beiden gebruik hadden
+moeten maken.
+
+Ruim elf uur waren wij den volgenden morgen in Narvik terug. Bij onze
+aankomst zagen wij reeds in de verte de groote boot "Andenaes", die met
+toeristen van Bergen uit de eerste reis van dezen zomer om de Noordkaap
+zou maken, binnenstoomen. Wij bleven derhalve met ons beiden op het
+havenhoofd wachten en waren weldra aan boord, om met den kapitein van
+"Andenaes" te spreken. Hij wilde ons medenemen, had nog vele hutten
+vrij, want voor deze eerste reis was de stroom der toeristen nog niet
+opgekomen. Spoedig was onze bagage aan boord gehaald en vernamen wij,
+dat de boot nog twee uur in Narvik zou stoppen. Van deze uren maakten
+wij gebruik om eenige inkoopen te doen, aan een bank Skandinavisch
+geld op te nemen, en ons met eenige Hongaarsche vrienden, die wij er
+onverwacht zagen loopen, kostelijk te amuseeren.
+
+
+
+
+
+
+OM DE NOORDKAAP.
+
+
+I.
+
+
+Toen wij Maandagmiddag om twee uur aan boord van de "Andenaes" stapten,
+ging juist de gong, die ons aan tafel riep. Ik ben geen gourmande, doch
+weet een goed diner te apprecieeren en daarom wil ik niet onvermeld
+laten, hoe buitengewoon goed dit diner en verder alle maaltijden
+aan boord van dat schip waren. Zoo hoog in het Noorden mag men geen
+groote aanspraken maken, vooral wat vruchten en groenten betreft,
+maar hier merkte men niet, dat al het genotene zeer zeker een groote
+reis achter den rug had. Ananassen en meloenen waren van dezelfde
+superieure kwaliteit als wij ze in Amsterdam zouden kunnen verwachten.
+
+Daar wij tot Lödingen dezelfde fjord passeerden die wij juist twee
+keer achtereen waren doorgekomen, besloten wij na het eten een paar
+uur te gaan slapen, om daarna beter in staat te zijn van den avond te
+genieten. Toen wij tegen zes uur op het dek kwamen, was het koud en
+regenachtig. Wij waren in de nauwe Tjelsund, waar de grillig gevormde
+bergspitsen dicht genoeg bij waren om ze nog te kunnen bewonderen. De
+hoogste punten lagen echter in een dichte nevel.
+
+Toen ik mij bij den kapitein beklaagde, dat er weder van een
+zonsondergang of van een middernachtzon niets te bespeuren zou zijn,
+begon hij te lachen en voorspelde met groote beslistheid, dat wij
+dien avond nog de mooiste zonneschijn te genieten zouden krijgen,
+die er te genieten valt.
+
+Wij konden ondertusschen onze reisgenooten eens opnemen. Het was een
+vrij cosmopolitisch gezelschap. Amerikanen en Engelschen ontbraken
+natuurlijk niet. Verder vele Duitschers en Oostenrijkers, ook een
+paar Hongaarsche dames, die wij reeds in Stockholm op het congres
+voor vrouwenkiesrecht ontmoet hadden, Zweden, Noren, Russen en Finnen,
+en zelfs een paar Fransche heeren.
+
+Ruim vijftig passagiers waren aan boord, die bijna allen deze reis uit
+belangstelling of "zum Erhohlung" maakten. Alleen een Amerikaansche
+moeder en dochter waren medegegaan, om wat overtollige tijd aan
+te vullen. Zij zouden eenige jaren in Europa reizende blijven en
+wisten eigenlijk niet goed, hoe en waar zij dien tijd zouden zoek
+brengen. Op dek zag men hen zelden; meestal zat mama te lezen en de
+dochter te borduren in de conversatiezaal van het schip. Toen op een
+gegeven oogenblik een der heeren het jonge meisje naar boven riep,
+om iets merkwaardigs te zien, dat wij passeerden, gaf zij lakoniek ten
+antwoord: "Thank you, I am satisfied. I only go to see the North Cape,
+I am told that is so beautiful". Wat er ook te zien en te bewonderen
+was, zij bleef kalm borduren of lezen, ging op bepaalden tijd naar
+bed en zat altijd op het vaste uur aan tafel.
+
+Even voor half twaalf kwam de kapitein ons allen plotseling zeggen,
+dat de zon in alle pracht aan den hemel stond. Wij waren in volle zee,
+geen bergtop kon zich tusschen ons en de vuurroode kogel stellen,
+om ons het gezicht te benemen. Om ongeveer half twaalf was de bol het
+kleinst en stond het dichtst bij ons, daarna werd zij weder grooter
+en verhief zich hooger aan de horizon. Het lichteffect, dat daarmede
+gepaard ging was betooverend schoon. Lang bleven allen van dezen
+prachtigen zomernacht in het hooge Noorden genieten en eerst tegen
+den ochtend kon men besluiten naar bed te gaan.
+
+Dinsdagmorgen was er geen haast om op te staan, want het was
+koud en regenachtig en tegen de bergwanden hing een dikke nevel,
+die er alle schilderachtigheid aan ontnam. Eerst tegen den middag
+klaarde de lucht wat op en na het middagmaal konden wij de sneeuw-
+en ijsbergen weer in hun verscheidenheid van vorm waarnemen. Het was
+echter te koud en er was te veel wind om lang achtereen op het dek te
+vertoeven, zoodat dan ook telkens heele groepen personen zich weder
+in de verschillende salons begaven, om even weder warm te worden. Het
+was op zulk een moment, dat de kapitein ons allen boven riep, omdat
+wij bij "de Vogelberg" waren aangekomen.
+
+In het eerst bespeurden wij niets bijzonders, een enorme bergkolos,
+midden in zee, waar wij rakelings langs stoomden en waarvan de zwarte
+rotsblokken met duizenden en nog eens duizenden witte puntjes bezet
+waren.
+
+Wij begrepen eerst de bijzonderheid van dezen berg niet en ik
+vroeg reeds: "waar zijn de vogels van de vogelberg?" toen door een
+pistoolschot plotseling een zwerm witte en bonte vogeltjes de lucht
+invlogen, die het effect maakten van een dichte sneeuwmassa. Vogeltjes,
+niet grooter dan kleine rijstvogeltjes en daar tusschen door grootere
+exemplaren. Het waren verschillende soorten meeuwen. Toen ook nog
+de stoomfluit zijne schrille tonen de lucht infloot, waren de arme
+beestjes geheel van streek en vlogen krijschend kris en kras dooreen,
+'t Was een merkwaardig gezicht zoovele duizenden vogels op die eene
+berg bijeen.
+
+Toen wij van dit schouwspel genoten hadden, gingen allen spoedig in de
+salons terug om een beetje van de koude te bekomen. Dat duurde echter
+niet lang, want spoedig daarna kwam de kapitein ons weder zeggen,
+dat de Noordkaap in het gezicht was en dat daar de zon scheen. Ons
+aller verwachting was groot en elkeen rustte zich uit om den bergtop
+te beklimmen, om daar van de middernachtzon nog eens te genieten.
+
+Door de drukte en de spanning, waarin allen verkeerden, vergaten velen
+zeeziek te worden, waartoe toch alle gelegenheid was, want wij waren
+in volle zee en die was vrij onstuimig. De eerste stuurman uitte
+tegen mij daarover zijne verwondering, "zoovele dames aan boord en
+hier niemand zeeziek, dat komt zelden voor."
+
+Vóór wij nog de Noordkaap bereikten, bleef het schip een half uurtje
+stil liggen, om alle liefhebbers van visschen daartoe een oogenblik
+gelegenheid te geven en weldra zag men tal van heeren en dames met
+een meters en meters lange lijn over de verschansing van het schip
+aan het visschen. De eene kabeljauw voor, de andere na, werd naar
+boven gehaald en weldra had de hofmeester een groote bak vol, die
+hij ons den volgenden middag, heerlijk toebereid, voordiende.
+
+Toen stoomde het schip voort en bereikte zeer voorzichtig om 9 uur
+'s avonds, den binnenkant van het hoefijzervormige rotsblok, dat
+Noordkaap heet. De wind was nog zóó sterk, dat het schip niet dichtbij
+genoeg kon komen om ons aan land te zetten. Een boot werd dus naar
+beneden gelaten, met twee matrozen en den eersten stuurman bemand,
+en op die boot zouden de reizigers aan land worden gebracht. Zeven
+heeren en vijf dames stapten het eerst moedig in, ofschoon het ranke
+bootje bijna niet dicht genoeg bij de trap van het schip kon gehouden
+worden, om gelegenheid tot instappen te geven.
+
+Toen allen gezeten waren--'t was alsof op dat oogenblik gewacht
+was--begon plotseling een zóó krachtige wind op te steken, dat van
+voorwaarts komen geen sprake was. De twee matrozen en de stuurman,
+nog geholpen door twee inzittende jonge Duitschers, konden met hun
+vijven niet tegen de golven inroeien. Zij probeerden achter om het
+schip, langs de andere zijde te komen, doch dreven langzamerhand zoo
+ver af, dat de op het schip achtergeblevenen elk oogenblik dachten,
+dat het kleine vaartuigje met alle inzittenden, het volgende oogenblik
+tegen de rotsblokken te pletter zou worden geslagen. Spoedig werd een
+tweede boot, met enkel matrozen bemand, te water gelaten, die, aan het
+eerste bootje geketend, beproefde het voorwaarts te brengen, of het
+ten minste voor te pletter slaan tegen de rotsen te behoeden. Toen de
+storm al heviger werd en wij de twee bootjes dan eens op den top van
+een golf, dan weer er geheel onder, verder en verder in de open zee
+zagen afdrijven, ging de groote boot hen achterna en haalde weldra
+alle inzittenden veilig op het dek.
+
+Vermakelijk was hierbij het gedrag van de twee Fransche heeren die mede
+in het bootje gezeten hadden. Van de inzittenden vernamen wij, dat zij
+hunne angst niet beter hadden weten te luchten, dan door onophoudelijk
+te vloeken tegen de matrozen en den stuurman, zonder hierbij, zooals
+de andere heeren deden, een hand uit te steken om de roeiers nu en dan
+een oogenblik af te lossen, om hen weder op adem te laten komen. Toen
+de groote boot hen te hulp kwam, stieten zij de inzittende dames op
+zij, om toch vooral het eerste de trap te bereiken om boven op dek
+te komen, doch toen zij eenmaal veilig daar waren, hadden zij beiden
+de meeste praats en vergaten geheel hun onbeschoft gedrag.
+
+De storm bleef aanhouden en loeide onheilspellend in deze enge
+ruimte. Van aan land gaan kon geen sprake meer zijn. Hoog vlogen de
+golven op en verwekten door de toch hel schijnende zon prachtige
+breede en sterk gekleurde regenbogen, 't Was interessant, maar
+angstig benauwend.
+
+Wij zouden vijf uur aan de Noordkaap blijven liggen, om den
+passagiers gelegenheid te geven de bergspits te bereiken, daar van
+de middernachtzon te genieten en in het daar aanwezige restaurant
+een glas champagne, de eenige drank die er geschonken wordt, te
+drinken. Natuurlijk moesten ook daar de talloze briefkaarten gepost
+worden, die in den loop van den dag door elkeen geschreven waren, om
+toch vooral het stempel van de Noordkaap te krijgen. Van dit alles kon
+nu niets komen, en ook de post, die onze boot aan boord had en die,
+welke vandaar moest worden medegenomen, kon niet gewisseld worden.
+
+Toen de storm nog steeds heviger werd, besloot de kapitein, tot aller
+groote blijdschap, om terug te keeren. Geen onzer had nog lust naar
+boven te gaan, of te wachten of het weer zich ook zou verbeteren.
+
+Het was ruim elf uur 's avonds, toen wij weder in volle zee waren en
+naar Hammerfest stoomden.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Om vijf uur waren wij den volgenden morgen in de haven van Hammerfest
+aangekomen. Wij zouden er tot tien uur blijven liggen, om kolen in
+te nemen en den toeristen gelegenheid te geven aan land te gaan. Ik
+maakte natuurlijk ook van deze gelegenheid gebruik.
+
+Hammerfest lag nog in diepe rust, alle winkels waren nog gesloten. Een
+goede gelegenheid om het bergje te beklimmen, van waar een mooi
+vergezicht over gletschers en sneeuwbergen en de naburige eilanden
+de moeite loont.
+
+Hammerfest, een stadje van nog niet meer dan 2300 inwoners, is reeds
+meer dan honderd jaren oud. Van half Mei tot einde Juli is er nooit
+nacht, de zon staat dan onophoudelijk aan den hemel. Dat neemt niet
+weg, dat zij in dien tijd zich wel eens achter de wolken schuil houdt,
+en dat zij, om van dezen onafgebroken arbeid uit te rusten, van half
+November tot einde Januari vacantie neemt en het stadje in dien tijd
+in volslagen nacht laat. Gelukkig dat de bewoners electrisch licht
+hebben, waardoor zij zich eenigszins kunnen schadeloos stellen.
+
+Tegen acht uur waren alle winkels open en deden wij in een goudsmids-
+en een bontwinkel eenige inkoopen. Het trof ons, dat een jonge man,
+die in een van deze zaken in volkomen goed Duitsch ons te woord stond
+en vier jaar in Leipzig op school was geweest, zich in dit kleine,
+stille stadje, zoo ver van de bewoonde wereld, volkomen gelukkig
+gevoelde en niet liefst Hammerfest voor welke stad ook ter wereld
+zou willen ruilen. De onaangename traanlucht, waarmede alles in dit
+stadje doortrokken was, bleef nog lang in onze neuzen hangen.
+
+Na een dag stoomen met hetzelfde nooit vervelende uitzicht op
+afwisselend groene bergen, zwarte rotsblokken en sneeuwbergen,
+kwamen wij 's avonds om tien uur in Lyngseidet aan. Dit dorpje ligt
+in den uitersten hoek van Lyngenfjörd, vlak aan de zee, door hooge,
+groene bergen, die alleen op den top met eeuwige sneeuw bedekt zijn,
+aan drie zijden geheel ingesloten.
+
+Na zoovele onherbergzame streken gepasseerd te zijn, leek dit dorp
+met weligen plantengroei eene verademing.
+
+In twee booten, de eene met den kapitein, de andere met den eersten
+stuurman aan boord, werden wij aan land gebracht. Vele passagiers
+brachten toen gezamenlijk een bezoek aan het op ruim een half
+uur afstand gelegen Lappenkamp, Langzaam stijgende, langs een
+mooien landweg, kwamen wij tegen ongeveer elf uur bij de Lappen
+aan. Rendieren, oude en jonge menschen, en zelfs de wiegekinderen,
+waren nog in volle fleur en schenen van den tijd van den dag geen
+Ahnung te hebben. 't Is ook mogelijk, dat onze komst verwacht werd en
+zij hoopten, nog iets aan die nieuwsgierige vreemdelingen te kunnen
+verdienen. Dan is hun hoop verwezenlijkt, want ik geloof, dat niet
+een der bezoekers vertrok, zonder voor een of meer kronen van de
+kunstig uit rendier-bestanddeelen gemaakte en zeer billijke souvenirs
+gekocht te hebben. Deze Lappen waren zeer beslist van eene hoogere
+ontwikkeling dan die wij in Zweden gezien hadden. Hun uiterlijk was
+veel meer menschelijk, de jonge vrouwtjes zagen er in 't geheel niet
+zoo afzichtelijk en vuil uit en hun haren waren behoorlijk onder het
+Lappenmutsje weggestreken. De wiegekindertjes zagen er zelfs blank uit.
+
+De wiegjes waren geheel van een rendiervacht gemaakt, met den lederen
+kant naar buiten, en hadden een vorm, het best te vergelijken met dien
+van een grooten houten klomp. Alleen van achteren was dan de opening
+nog met een kap overtrokken. Het viel mij op, hoezeer de vorm van
+deze wiegen overeenkomt met dien, welken ik door de roodhuiden in
+Amerika zag gebruiken.
+
+Terwijl wij naar de Lappen stonden te kijken en hen van alle zijden
+opnamen, werden wij wederkeerig aangegaapt door de van heinde en
+ver toegestroomde dorpelingen. In open rijtuigjes waren zij ons
+op onzen weg gevolgd en een tiental van die wagentjes stonden en
+haie geschaard, toen wij het kamp verlieten. Toen ik dan ook eens
+onze bonte groep overzag, waarvan enkele heeren in sportcostuum, met
+kuitbroeken, anderen in lichte zomerpakken, waarover een bontjas voor
+de nachtelijke koude, dames in gekleurde tricot-mantels, gummi jassen,
+bontmantels of avonddoeken, met een verscheidenheid van hoofddeksels,
+kwam ik tot de conclusie, dat wij het bekijken voor deze eenvoudige
+menschen even zoo goed waard waren als de Lappen voor ons.
+
+Om twaalf uur waren allen weder aan boord en werd de reis
+voortgezet. Maar niemand toonde lust om naar bed te gaan; het was nog
+te mooi op het dek van het schip. Dorstige kelen en hongerige magen
+konden nog gelaafd worden; het bedienden-personeel was nog voltallig
+in functie.
+
+Donderdagmorgen om zes uur waren wij in Tromsö geland en konden wij
+allen tot negen uur aan land gaan. Tromsö is een zeer oninteressant
+stadje van 8000 inwoners. Het ziet er uit als honderden havenstadjes
+van diezelfde grootte. Op de vischmarkt, die in vollen gang was,
+zag ik enkele visschen, waarvan ik den naam niet kende. Het antwoord,
+dat ik op mijn vraag er naar kreeg, was van dien aard, dat ik er niet
+wijzer door werd. In de talrijke winkels, zelfs groote rijwielwinkels,
+zag ik niets uitgestald, dat mij bijzonder Noorweegsch leek. Dezelfde
+zaken, die men in elk land vindt, waren hier voor tamelijk hooge
+prijzen uitgestald.
+
+Lang vóór negen uur waren dan ook reeds alle passagiers aan boord
+terug, eenstemmig van oordeel, dat Tromsö niets eigenaardigs vertoont
+en evengoed midden in Frankrijk, Duitschland, Engeland of Nederland
+kon gelegen zijn.
+
+Nadat wij aan boord het ontbijt genuttigd hadden, gingen wij op
+het dek, want nu ging verder den heelen dag de weg door vele mooie
+fjörden. De zon scheen en maakte het dus mogelijk op het dek te
+blijven, zoodat wij niet onophoudelijk naar binnen behoefden te gaan
+om ons te verwarmen. Om 8 uur 's avonds waren wij in Lödingen. De
+passagiers voor Narvik moesten daar de boot verlaten, omdat die tot
+Throndjhem doorging. Om elf uur arriveerde daar een goederenboot,
+die om twee uur naar Narvik zou stoomen en ons beiden meenemen kon.
+
+Vrijdagmorgen om acht uur waren wij in Narvik terug. In bijna vier
+dagen hadden wij dus de Noordkaap-toer gemaakt Was het loonend? Die
+vraag, die mij zoo dikwijls gemaakt wordt, wil ik hier openlijk
+beantwoorden.
+
+Indien men, zooals wij, op een mooien, zonnigen dag een toer van
+uit Narvik om de Lofoden heeft gemaakt, met een kleine boot, die
+klein genoeg is, om ook door het Trollfjörd te stoomen, dan heeft
+men aan natuurschoon meer gezien, dan de lange reis om de Noordkaap
+te genieten geeft. Daarbij moet men op die groote reis heel wat
+koude lijden en steekt men ook met het mooiste weder van wal, de
+mogelijkheid, ik geloof te mogen zeggen, de waarschijnlijkheid, dat
+men toch onderweg slecht weder zal krijgen, is niet uitgesloten. Bij
+slecht weder is het nergens aangenaam, zeer zeker dus niet op een
+boot, die er eigenlijk geheel op is ingericht, om onophoudelijk goed
+weder te hebben. Bovendien zijn de prijzen, die men den passagiers
+laat betalen, onbehoorlijk hoog.
+
+In Narvik teruggekeerd, vernamen wij weldra, dat de trein, die
+ons naar Stockholm zou terugbrengen, niet voor Zaterdagavond
+van daar vertrok. De Lapland-express gaat n.l. maar drie keer 's
+weeks. Bovendien gaat er elken morgen om ruim acht uur een treintje,
+dat alle tusschengelegen stationnetjes aandoet.
+
+Wij kwamen overeen, om Zaterdagmorgen het boemeltreintje te nemen,
+dat ons om twee uur in Kiruna zou brengen. Wij konden daar dan de
+ijzermijnen bezichtigen en te middernacht de express oppikken, om
+Maandagochtend in Stockholm te arriveeren.
+
+Er was evenwel in het zeer goede hotel Phoenix in Narvik geen kamer
+vrij en ook de minder goede hotels waren overvol, zoodat wij op raad
+van een der hotelhouders besloten den stationschef te verzoeken,
+aan een van de leeg terugkeerende treinen met ijzerertswagens een
+wagon te laten haken, waarin wij tot Abisco konden reizen.
+
+Het kostte eenige moeite en vriendelijk aandringen om dit gedaan te
+krijgen, doch eindelijk werd toch een derde klasse wagon aan den
+trein van half twaalf gehaakt, waarin wij met ons beiden konden
+meegaan. Alleen de machinist, die meters ver van ons af was en
+door tientallen van ledige ijzerertswagens van ons gescheiden, en
+een man, die als opzichter over de wagens dienst deed, waren onze
+medereizigers. Overal op den weg hield het treintje stil, zonder dat
+er iets in- of uitgeladen werd. Er was trouwens ook niets uit te laden,
+dan wij twee nietigheden, die gezegd hadden tot Abisco te willen gaan.
+
+In den trein kwamen wij tot het inzicht, dat Abisco en Abiskojokk twee
+verschillende stations zijn en wij in het laatste het gastvrije dak van
+het toeristenhotel zouden vinden. Wij moesten er dus op bedacht zijn,
+dat wij in Abiskojokk, waar wij eerst zouden arriveeren, onmiddellijk
+met onze bagage uitstapten, om niet te ver te worden meegenomen. 't
+Was echter anders voorbeschikt. Niettegenstaande wij elke minuut
+gestopt hadden, stoomden wij om vijf uur met een behaaglijke vaart
+Abiskojokk voorbij, om kort daarna in Abisko stil te houden, waar
+onze wagon werd afgehaakt.
+
+Daar stonden wij nu, met een station en eenige houten huisjes voor
+ons, maar geen hotel of herberg. Wij togen onmiddellijk naar den
+stationschef, die geen woord anders dan Zweedsch sprak en verstond, en
+die onze jammerklachten met een schaterlach beantwoordde. Wij begonnen
+er ook het komische van in te zien en met drie woorden Zweedsch,
+een paar Hollandsche, Duitsche en Engelsche woorden, regen wij
+zinnen aaneen, die den steeds lachenden man aan het verstand moesten
+brengen, dat wij met onze bagage in Abiskojokk moesten zijn. Hij had
+ons gelukkig begrepen en uit zijn rollenden woordenstroom begrepen
+wij dat onze bagage daar kon blijven, dat hij die met den avondtrein
+naar Abiskojokk zou zenden, en dat wij den terugweg te voet moesten
+afleggen. Wij stelden voor, ook tot den avondtrein te willen wachten,
+maar daarop antwoordde hij steeds: "Nei, nu marsch", zoodat wij
+ten slotte maar midden over de rails, want een weg was er niet, den
+terugweg aanvaardden, en om zes uur eindelijk in het toeristenhotel
+aankwamen. De avondtrein bracht onze bagage prompt mede.
+
+In het toeristenhotel werden wij door vele oude kennissen verwelkomd,
+kennissen, die wij bij ons vorig bezoek gemaakt hadden; en ook
+nieuwgekomenen, die wij van het internationaal congres te Stockholm
+kenden.
+
+
+
+
+
+
+OP DEN TERUGWEG VAN LAPLAND.
+
+
+Van Abisko naar Kiruna was slechts een paar uur sporen. Wij stapten
+daar tegen den middag uit den trein, alhoewel daartoe eenige moed
+behoorde, want de regen viel bij stroomen neder. Kiruna is nog een zeer
+jong stadje, hoogstens 10 jaren oud. Men vertelt dat de Lappen daar
+het eerst het groote ijzergehalte van de omliggende bergen ontdekten
+en reeds jarenlang groote rotsblokken, met de hulp van hunne rendieren,
+naar beneden brachten en voor geringe sommen verkochten.
+
+Het waren ondernemende Engelschen en Schotten die het aandurfden
+de exploitatie van deze bergen op zich te nemen en die eene enorme
+uitgestrektheid grond rondom Kiruna van de Zweden kochten. Om het
+ijzer uit deze bergen echter te kunnen vervoeren, moesten zij eerst
+den spoorweg aanleggen, die van Kiruna naar Narvik voert, waar het
+de booten vindt, die het verder over de wereld verspreiden.
+
+Al deze bergen bevatten van 70 pCt. tot 90 pCt. ijzer. In den regel
+wordt het ijzer in ijzermijnen aangetroffen; in Kiruna doet zich de
+eigenaardigheid voor dat daar ijzerbergen zijn en alle arbeid boven
+den grond plaats vindt.
+
+De rotsblokken worden, evenals dat in ondergrondsche mijnen geschiedt,
+door dynamiet in stukken geslagen; doch door het groote ijzergehalte
+zijn deze stukken dan nog te zwaar om vervoerd te kunnen worden. Het
+werk der arbeiders bestaat nu hierin, dat zij met zware hamers deze
+stukken in kleinere brokken verdeelen en op de wagens laden, waarin
+zij naar de schepen in Narvik gebracht worden. Niets anders dan ruwe
+spierkracht is voor dit werk noodig. Toch zijn er geen Zweden genoeg
+te vinden, die dit werk willen verrichten. Het overgroote deel der
+werklieden bestaat uit Finnen, die door armoede hiertoe gedreven
+worden.
+
+Het gemiddelde loon van deze mannen is 30 tot 36 kronen (20 tot 25
+gulden) in de week, terwijl men de uitgaven voor een gezin van man,
+vrouw en drie schoolgaande kinderen op ongeveer 20 kronen in de
+week beraamt. Maar het zeer zware werk, het ruwe klimaat,--Kiruna
+heeft beslist 9 maanden winter en de drie zomermaanden zijn ook
+nat-koud,--en de slechte voeding, omdat groenten en vruchten bijna
+niet te krijgen zijn, maken dat de meeste mannen het werk na eenige
+jaren moeten opgeven, omdat dan hunne krachten zijn uitgeput en zij
+eerst langen tijd in gezonder omgeving moeten doorbrengen om de oude
+krachten te herstellen.
+
+Er wordt door de directie wel voor de werklieden gezorgd. Zij werken in
+drie ploegen, elk van acht uur. In hun vrijen tijd vinden zij op twee
+plaatsen in het kleine stadje een bibliotheek, met goede boekwerken,
+dagbladen en tijdschriften. Op de scholen, waar de kinderen tot hun 14e
+jaar blijven, wordt door zeer goede en goedbetaalde onderwijskrachten,
+meest vrouwen, onderricht gegeven, ook in vreemde talen. Er zijn
+avondcursussen voor de volwassenen, waaraan elke werkman gratis
+kan deelnemen. Ook op hygiënisch gebied worden er goede voorzorgen
+genomen. Toch keeren de meeste werklieden na vijf of zes jaren, met
+vrouw en kinderen, en een kleinen, spaarpot, weder naar hun land terug.
+
+Het stadje Kiruna ziet er precies uit als een westersch-Amerikaansch
+stadje; woningen, straten en winkels zien er uit alsof zij in een
+gauwigheidje zijn opgetrokken en de bewoners volstrekt niet van plan
+zijn er voor goed hun leven in door te brengen. Alles is er zichtbaar
+provisorisch ingericht.
+
+Wij waren blijde toen het 's avonds elf uur was en de Lapland-expres
+ons mede nam. De te voren bestelde bedden in den trein vonden wij
+reeds netjes voor ons gespreid. In twee nachten en een langen dag,
+bracht deze trein ons in Stockholm terug. Wij hadden daar juist tijd
+genoeg om onze achtergelaten bagage uit het Grand Hotel te halen,
+eenige noodzakelijke inkoopen te doen en zelfs nog om met een auto
+de nieuwe overdekte tennisbaan in oogenschouw te gaan nemen en daar
+de noodige inlichtingen over in te winnen, (iets wat wij eenige
+tennisliefhebbers in ons land beloofd hadden), om nog met den
+avondtrein de reis naar Holland door te zetten.
+
+Na nog eens twee nachten en een dag reizen, kwam ik juist vroeg genoeg
+in Holland terug, om in Nijmegen de zomervergadering van de Vereeniging
+voor Vrouwenkiesrecht bij te wonen en de talrijke kiesrechtstrijdsters
+nog eens de hand te kunnen drukken, alvorens ik de zooveel grooter
+en langer reis om de wereld aanvaard.
+
+
+
+Woensdagavond elf Juli ging ik naar London, alwaar ik den volgenden
+ochtend mrs. Chapman Catt in goeden welstand en in opgewekte
+stemming trof. Ook hier in Engeland, waar toch ook zoo vele groote
+vrouwen in den strijd voor Vrouwenkiesrecht leven, is zij de gevierde
+vrouw. Van de gelegenheid, deze groote vrouw in hun midden te hebben,
+profiteeren de Engelsche vrouwen in elk opzicht. Van allerlei
+vereenigingen, clubs of comité's maakte men haar vice-presidente,
+eere-presidente of eere-lid en drukt men haar naam met vette letters
+op de agenda's. Overal wordt zij uitgenoodigd om te spreken, of moet
+zij invloedrijke parlementsleden ontmoeten en hen overtuigen. Het
+is alsof iedereen gevoelt welk een inspireerende kracht er van deze
+vrouw uitgaat.
+
+Zij, die deze vrouw niet van zoo nabij kennen en niet weten hoe
+kinderlijk eenvoudig zij tegelijkertijd is, zullen misschien niet
+begrijpen, hoeveel pret zij er in vindt, nu, na zich zooveel jaren
+ziek en ellendig gevoeld te hebben, in staat te zien alles te kunnen
+doen, dat haar amusant lijkt.
+
+Nadat ik mij eenigszins verfrischt had, gingen wij twee er op uit,
+om onze reis naar Zuid-Afrika en van daar verder te regelen. Tal van
+bureaux moesten daarvoor bezocht, allerlei boeken en reisbeschrijvingen
+aangekocht en vele inkoopen gedaan worden, waarmede wij ons den
+geheelen dag bezig hielden.
+
+Daar mrs. Catt nog tot 22 Juli in Londen spreekbeurten te vervullen
+en allerlei ander werk te verrichten had, besloten mevr. B. en ik
+om Zaterdagmorgen 15 Juli naar Madera af te reizen, daar een week
+te vertoeven, en dan de week daarna met de boot, waarop mrs. Catt en
+miss C. zich zouden bevinden, de reis naar Kaapstad voort te zetten.
+
+Hiermede sluit ik de reeks brieven over Noorwegen en Zweden en begin
+mijn volgenden brief over een in elk opzicht geheel andere reis.
+
+
+
+
+
+
+AAN BOORD VAN DE WALMER CASTLE.
+
+
+Zaterdagmorgen om 11.35 zou de extratrein van Waterloo-Station
+vertrekken, die de eerste- en tweede-klasse-passagiers voor de "Walmer
+Castle" naar Southampton zou voeren. De derde-klasse-passagiers waren
+reeds om tien uur daarheen gebracht.
+
+Een groote drukte vermoedende, zorgde ik reeds vroeg daar te zijn. De
+drukte was echter nog grooter dan ik verwacht had. Ofschoon ik reeds
+vóór elf uur aan het station was, ontlastte toch reeds een driedubbele
+file van rijtuigen en auto's zijn inhoud: personen, die allen met
+hetzelfde doel naar Southampton gingen of er familieleden of vrienden
+begeleidden. Een onafzienbaar lange trein stond voor. De bagage werd
+zonder inschrijving, zonder contrôle, zonder afgifte van een bewijs
+(zooals dat trouwens overal en altijd in Engeland geschiedt), in
+een daartoe bestemde wagen gegooid, terwijl handtasschen mede in den
+wagon mochten worden genomen.
+
+Op het moment, dat de trein zich in beweging zette, begon een koor van
+heilsoldaten, uit volle borst, een lied te zingen, dat tot afscheid
+moest dienen, voor een naar Zuid-Afrika vertrekkend bataillon
+ambtsbroeders en zusters. In ongeveer anderhalf uur werden wij in
+vliegende vaart en zonder ergens op te houden, in Southampton vlak
+voor het schip gebracht, dat ons eenigen tijd voor woning zal dienen.
+
+Gastvrij werden allen er ontvangen. Voor de vele begeleidende vrienden,
+evengoed als voor de passagiers, stond een uitgebreide lunch gereed,
+die genoten kon worden in den tijd, dat de groote en kleine bagage
+aan boord en in de hutten werd gebracht en de mail uit alle oorden
+van Engeland binnenkwam. Toen om ruim vier uur de niet-passagiers het
+schip moesten verlaten, was eerst te overzien hoe groot het aantal was,
+dat straks, ook weder per extratrein, naar Londen teruggebracht zou
+worden. Van boven van het schip bezien leek die talrijke wuivende,
+lachende, groetende en soms weenende menigte, die daar stond afscheid
+te nemen van familieleden of vrienden, misschien voor langen, langen
+tijd, ons een heel leger. Het was goed gezien van de directie van trein
+of boot, om den trein eenige minuten vroeger te laten vertrekken vóór
+het schip zich in beweging zette; daardoor toch werd het afscheid
+voor de achterblijvenden minder zwaar. Men moet zoo'n afscheid
+meermalen hebben medegemaakt om het pijnlijke gevoel te kennen, dat
+de achterblijvende ondervindt die het schip in zee ziet verdwijnen,
+dat met zich voert die hij innig lief heeft en die hij misschien
+nooit zal wederzien.
+
+Mijne metgezellin en ik bleven nog langen tijd op het dek, geboeid als
+wij waren door het mooie panorama, dat ons voorbij trok. De groene
+oevers van het eiland Wight waren, door de ondergaande zon, met een
+bijzonder mooi waas overtrokken. Eerst toen wij de krijtbergen en de
+"Needles" gepasseerd waren en in open zee kwamen, trokken wij ons in
+onze hutten terug om ons voor het diner gereed te maken.
+
+Wij hebben elk een afzonderlijke groote comfortabele hut, waarin
+ruimte genoeg is om desnoods drie passagiers te herbergen. In zoo'n
+hut kan men het zeer goed zeventien dagen uithouden.
+
+Na een kalmen nacht werden wij Zondagmorgen om zes uur onaangenaam
+gewekt door den misthoorn, die met steeds korter tusschenpoozen zijn
+onheilspellend geluid de lucht instootte. Tegelijkertijd werd ook de
+vaart van het schip verminderd. Wij lagen zelfs geruimen tijd geheel
+stil, om daarna met zeer langzame vaart verder te gaan. Om de vijf
+seconden hoorde men het onmuzikale stoomgeluid, wat herhaaldelijk door
+een gelijkluidend signaal van andere schepen beantwoord werd. Een
+dikke mist, die ons in dit drukke vaarwater had overvallen, was
+oorzaak van het oponthoud.
+
+Eerst tegen ongeveer tien uur begon de mist op te trekken en kwam de
+zon ons verkwikken. Nu was het uitzicht weder vrij en konden wij zoo
+ver het oog strekte, ons verlustigen in den aanblik van lucht en water,
+water en lucht. Nu en dan passeerden wij een stoom- of zeilschip,
+doch steeds op zulk een grooten afstand, dat wij niets anders dan de
+omtrekken van het schip konden onderscheiden.
+
+Ik had gedacht op deze boot veel Afrikaanders te zullen aantreffen, die
+van de kroningsfeesten uit Engeland terugkeerden, doch het is opvallend
+hoe, tenminste onder de eerste-klasse passagiers, het Engelsche element
+overheerscht, bijna alleen aanwezig is. Men hoort uitsluitend Engelsch
+spreken en de naamlijst der passagiers vermeldt bijna uitsluitend
+Engelsche namen. Ook naar het uiterlijk te oordeelen zijn het bijna
+alleen Engelsche heeren en dames die onze medereizigers zijn. Dat
+maakt de kennismaking moeilijker, want geen volk is zoo gesloten op
+reis als de Engelschen. De passagiers, die in Madera aan land gaan,
+zitten met de maaltijden aan een afzonderlijke tafel. Daartoe behooren
+wij twee en nog drie anderen. Een Engelschman, die acht jaar in het
+Portugeesch leger heeft gediend, en behalve de vaktermen, nog geen
+enkel Portugeesch woord verstaat. Hij gaat nu voor een jaar naar
+Madera, to kill time. Erg interessant is die tafelbuur niet. Doch een
+advocaat en zijne vrouw uit Madera zijn aardige praters. Zij hebben
+juist een zesweeksche rondreis gemaakt van Madera naar Lissabon, door
+Italië, Zwitserland, Frankrijk, en gaan over Engeland naar huis terug.
+
+Over de nieuwe republikeinsche regeering in hun land zijn zij niet
+gesticht, hoewel zij toch republikeinsch gezind zijn. Volgens
+hunne redeneering is het Portugeesche volk nog niet rijp voor
+dezen democratischen regeeringsvorm en worden de bedoelingen van
+de tegenwoordige regeering door de ambtenaren niet goed begrepen,
+verkeerd opgevat en verkeerd uitgevoerd. Bovendien wantrouwt men zijn
+naasten vriend tegenwoordig, want spreekt men openlijk zijn gevoelen
+uit, dan heeft men kans aangeklaagd te worden, en als vijand van de
+regeering uit het land te worden verwijderd. Wij zullen daarvan in
+Madera nog wel het een en ander vernemen.
+
+Woensdagmorgen om zes uur zou de Walmer Castle in Madera landen en
+daar vijf uur blijven liggen, waardoor ook de doorgaande reizigers
+gelegenheid kregen een kijkje in Madera te nemen.
+
+Ik had mij voorgenomen vroeg op te staan om het binnenkomen, te
+kunnen gadeslaan en te kunnen genieten van den aanblik van het eiland
+van zee uit. Reeds om vijf uur stond ik dan ook boven op het dek,
+nog slechts de eenige passagier die gereed was. Ik overviel vele
+matrozen in hun morgentaak om het dek een rein en frisch aanzien te
+geven, alvorens het in Madera door kanongebulder begroet werd. Ik
+kwam juist vroeg genoeg om de eerste vage omtrekken van het uiterste
+punt van de rots, die Madera heet, in het flauwe morgenschemer te
+ontdekken. Zoo, nog half door nachtelijk duister omgeven, leek dit
+punt een uitgebreide ruïne van een oud kasteel. Aan den anderen
+kant van het schip passeerden wij drie andere groote rotsblokken,
+zoo zwart, als zwart maar zijn kan en die door de matrozen als het
+"eiland desertas" aangeduid werden. Geen menschelijk wezen woont er,
+nu en dan zoeken de visschers er tijdelijk een schuilplaats.
+
+Heel langzamerhand begon de zon zich een baan te breken,--de nachten
+zijn hier heel lang,--en zond een gouden streep over een verder gelegen
+stuk berg, dat nu geel lichtend op den voorgrond drong. Voor het
+eerst, na eenige dagen, kwamen ook weder vogels om het schip vliegen,
+al waren het dan grootendeels maar meeuwen, en al was hun gekrijsch
+nu juist geen mooi morgenmuziek. Zeer voorzichtig en langzaam vaarden
+wij om het eiland Madera heen. Het naderende daglicht liet nu boven op
+de bergen boomen en groen onderscheiden, al schenen de tallooze kleine
+zeilscheepjes, die dicht langs de oevers bleven, ook van verre gezien,
+nog witte vlinders tegen den zwarten achtergrond van rotswanden. De
+geheele berg of reeks van bergen is van boven tot onder dun bezaaid
+met witte, rooddakige huisjes, die hier en daar aan den voet van
+den berg zich wat meer samenpakken en dorpjes vormen. Eindelijk,
+reeds van uit de verte, werd een groote huizenhoop merkbaar, nu hel
+beschenen door de inmiddels tot volle kracht gekomen morgenzon. Dat
+was Funchal, de hoofdplaats van Madera.
+
+Nauwelijks was onze boot in het zicht, en nog vóórdat wij voor anker
+lagen, kwam van landzijde een zwerm groote en kleine bemande bootjes
+ons bestormen, die voor een deel kleine jongens aan boord hadden, om
+de pennies, door de reizigers in het water geworpen, op te duiken. Een
+misselijke exploitatie van kleine kinderen. Ik zou willen, dat geen
+enkele passagier zich liet verleiden, geld in het water te werpen,
+dan zou het met deze kinder-exploitatie gewis spoedig uit zijn. De
+andere booten bevatten allerlei soort kooplieden, die hunne waar op
+het schip wilden aan den man brengen. De kapitein moest voor en achter
+en aan beide zijden van het schip tegelijk zijn om te verhinderen, dat
+geen ongewenscht publiek naar boven kwam. Hij zelf met verschillende
+zijner officieren, stond de menschenmassa, die aan alle kanten op
+het schip naar boven klom, tegen te houden. Hij vertelde mij, dat
+zeer dikwijls dieven en ander gespuis mede aan boord kwam, en van de
+aanwezigheid van personeel en passagiers op dek van het schip gebruik
+maakten om de hutten der passagiers leeg te plunderen.
+
+Ook bevonden zich vele kleine stoombootjes onder de ons omringende
+scheepjes, die de reizigers aan land wilden brengen. In een van deze
+bootjes begaven ook wij tweeën ons, na eerst op het schip door den
+kapitein in kennis te zijn gebracht met den vertegenwoordiger van
+het Mount Palace Hotel, waar wij gedurende deze week onzen intrek
+wilden nemen. Vertegenwoordigers van alle hotels waren namelijk mede
+aan boord gekomen en trachtten de in Madera aan wal gaande passagiers
+voor hun hotel te winnen.
+
+Er behoorde eenige vaardigheid toe om van den trap van het schip in
+het beweeglijke kleine bootje te springen, wat door eenige passagiers
+zeer onvaardig geschiedde en dan tot lachscènes aanleiding gaf. In
+Funchal aan wal gekomen, werden wij al weder bestormd door tal van
+menschen, die ons op allerlei wijze naar boven wilden brengen, waar
+de tandradbaan begint, die tot aan de top voert, waarop het Palace
+Hotel gebouwd is. Wij kozen uit al deze voertuigen een sierlijk
+mandenwagentje, of liever mandesleedje, want er waren geen raderen
+onder, dat met twee groote, gele ossen bespannen was. Dat tochtje,
+dat ongeveer tien minuten duurde en ons door een groot deel van
+Funchal voerde, kostte 400 Reis (ongeveer een gulden).
+
+
+
+
+
+
+MADERA.
+
+
+I.
+
+
+Van het hooge terras van het Mount Palace Hotel, met een heerlijk
+uitzicht naar de zee over een weelderige planten- en bloemenschat,
+zit ik dezen brief in den vroegen morgen te schrijven. Wel beloofde
+Madera veel, toen ik van het dek van de Walmer Castle de lange, zacht
+golvende lijn van de baai, met zijne witmurige, rooddakige huisjes,
+overal verspreid, volgde, maar toch is mijne verwachting overtroffen,
+toen ik Madera wat nader leerde kennen.
+
+Mag Madera voor een groot deel zijn beteekenis als herstellingsoord
+voor longlijders verloren hebben, als plaats voor een streng
+doorgevoerde rustkuur is het misschien eenig in zijn soort. Rust,
+kalmte, spreekt uit bijna elken boom, elke plant en uit elk huisje, dat
+tusschen wijndruifranken en suikerriet te voorschijn piept, en nog meer
+uit de traag voortsukkelende ossen voor de velerlei soorten voertuigjes
+en de nog tragere jonge mannen die zich als gidsen aanbieden. Het is
+alsof niemand haast heeft en niemand veel uitricht. Zelfs het kleine
+tandradbaantje, dat zes keer daags van Funchal naar den top van den
+berg voert, het eenige spoorlijntje in Madera, doet dit zoo bedaard,
+dat de inzittenden op verschillende plaatsen onder het rijden het
+treintje uitstappen, wanneer zij op het punt zijn aangekomen, waar
+hun woning ligt. Ook ons werd den eersten dag gezegd bij het hotel
+uit te stappen, wat ons eerst wat griezelig leek, doch waaraan ook
+wij ons spoedig gewenden.
+
+Den meesten bezoekers van Madera moeten wel 't eerst de groote
+rijkdom van plantengroei en de overvloed van bloemen opvallen. Zelfs
+in zoogenaamd het centrum van de stad is er geen enkel plekje tusschen
+de huizen, waar niet een of meer bloeiende planten tusschen de muren
+en over de daken, in blauwe, gele, roode of witte kleurenpracht
+naar beneden hangt, of waar de reuzenrozebosschen hunne prachtige
+trossen helkleurige rozen niet hoog boven den omheinenden muur laten
+uitsteken. En verlaat men de stad, dan wordt de verscheidenheid van
+kleur en geur van den bloemenschat overstelpend.
+
+Deze bloemenrijkdom bestaat niet alleen in den zomer; integendeel,
+men beweert hier, dat er in den winter en het zeer vroege voorjaar nog
+veel grooter verscheidenheid en hoeveelheid bloeit. En wat in mijn
+oog dit alles hier zoo mooi maakt, is de zekere soort nonchalance,
+waarin bloemen en planten van allerlei aard dooreen groeien. Men heeft
+hier gelukkig de tuinen niet veel aangelegd; men heeft de natuur in
+vele opzichten vrij spel gelaten.
+
+Allen, die beweren, dat men Madera kan zien in de vijf uren, die
+de meeste booten hier stil liggen, kennen Madera niet. In die vijf
+uren kan men een zeer oppervlakkigen indruk van het stadje Funchal
+krijgen, wat Madera-borduurwerk koopen en naar het schip terugkeeren,
+zonder iets te hebben genoten van het vele natuurschoon, wat hier te
+genieten valt. Een oponthoud van eene week, waarin elk uur van den dag
+goed besteed wordt met sight-seeing en met het bezoeken van eenige
+openbare instellingen, is juist genoeg om den indruk te verwekken,
+dat Madera oneindig schoon is en dat men die week tot een maand zou
+willen rekken, om al dat schoone voor goed in zich op te nemen.
+
+Velen meenen, dat Madera in de zomermaanden ongenietbaar is door
+de warmte, die hier, door de vochtige lucht, benauwend zou zijn. Wij
+merken daarvan niets. Hier boven op den berg is het den geheelen dag en
+nacht aangenaam warm, doch niet te warm. Zelfs midden op den dag hebben
+wij verschillende wandelingen gedaan, zonder het te warm gevonden te
+hebben. Maar toch schijnt 's winters het klimaat nog aantrekkelijker
+te zijn, alhoewel het dan hier boven des avonds en des morgens soms
+zoo koud is, dat een houtvuurtje moet worden aangelegd. In de stad
+wordt de temperatuur echter zelden, ook in den winter niet, lager
+dan 60 gr. Fahrenheit en is dan nog in het midden van den dag tien
+graden hooger.
+
+Met zulk een klimaat kan de bevolking bijna den geheelen dag
+buitenshuis doorbrengen, wat de groote armoede, die hier heerscht,
+minder pijnlijk maakt te dragen. Want arm schijnt de bevolking
+in de hoogste mate te zijn. Van waar die armoede, vraagt men zich
+onwillekeurig af. Het eiland is niet overbevolkt: elk plekje grond is
+of kan vruchtdragend zijn; de dagelijks van alle landen aanleggende
+schepen brengen stroomen vreemdelingen, al is het dikwijls maar voor
+eenige uren, die meest allen op de een of andere wijze hier eenig
+geld besteden; de grond, de levensbehoeften en het meeste wat een
+mensch dagelijks noodig heeft, is niet duur; van waar komt dan zooveel
+armoede? Toen ik die vraag aan iemand, die het weten kon, voorlegde,
+was het antwoord, "de loonen zijn te laag". Een werkman, die hier 14
+of 15 uren daags ruwen spierarbeid verricht, hetzij als wegwerker of
+als veldarbeider, verdient niet meer dan een gulden. De vrouwen, die
+hier het fijne en misschien het fijnste borduurwerk maken wat bestaat,
+kunnen daarmede niet meer dan hoogstens dertig cent per dag verdienen,
+niettegenstaande zij dat werk verbijsterend vlug verrichten.
+
+Toch moeten er nog andere oorzaken voor de armoede zijn. Het volk is
+ongeletterd. Bijna geen enkele volwassen man of vrouw uit het volk
+kan lezen of schrijven. Een vak hebben zij niet geleerd. De vrouwen
+borduren allen en leeren dit haar dochtertjes meestal reeds van het
+derde jaar af. Ik heb kinderen van zes en acht jaren zien zitten
+borduren, zoo vlug en zoo netjes, als bij ons geen groot mensch kan
+doen, ook al zoekt zij in handwerkjes haar levensgenot. Overal waar men
+een klein witkalkig huisje met een rieten dak ziet, kan men zeker zijn,
+vóór het woninkje moeder met dochters of dochtertjes te zullen vinden,
+die als machines zitten te borduren, zoo snel en zoo rythmisch ziet
+men de naald door de stof rijgen en den arm opwaarts gaan, om weer
+opnieuw neer te dalen en den volgenden steek te doen. Het is alsof
+alles op het gevoel gaat, want tijd om te bepalen waar de volgende
+steek gezet moet worden, laat men zich niet.
+
+En de jongens gaan reeds vroeg met vader mede om of door veldarbeid of
+langs den weg wat geld te verdienen. Aan de opvoeding, ontwikkeling
+der kinderen, werd tot dusver geen zorg besteed. Dan mag zeker ook
+als bron van armoede gelden, het vreeselijk misbruik dat hier gemaakt
+wordt van alkoholische dranken. Op elk uur van den dag kan men hier
+dronken menschen aantreffen en voor de toonbanken der openstaande
+kroegen ziet men, naast en tusschen de mannen, jongens en jongentjes,
+die men nog zoo graag naar de schoolbanken zou willen zenden.
+
+Wat is hier voor hervormers handenvol werk! Zou de nieuwe regeering
+overal in Portugal zooveel wat verbetering behoeft vinden als hier
+in Madera? Het schijnt dat zij snel wil ingrijpen en de fouten wel
+ziet. Maar er zal zeker nog wel eens misgetast worden. Zoo werd hier
+een school van religieuse zusters gesloten, alwaar 700 kinderen
+goed of slecht onderricht ontvingen, kinderen die nu op de enkele
+openbare school geen plaats kunnen vinden en zoolang moeten rondloopen,
+totdat er nieuwe openbare scholen gebouwd zijn. Ware het niet beter
+geweest eerst voor nieuwe scholen te zorgen en dan de niet goede te
+sluiten? Als de 700, nu bij den weg loopende kinderen eerst eenige
+maanden, die jaren kunnen worden, hebben gevagebondeerd, zullen zij
+dan weder gemakkelijk aan de schoolbanken gewennen?
+
+Ook zag ik hier het stedelijk hospitaal, waar al de religieuse
+verpleegsters op regeeringsbevel weggezonden zijn en waar nu twee
+zusters met eenige tijdelijk gehuurde bedienden de dienst verrichten,
+in afwachting van de verpleegsters, die van hoogerhand gezonden
+zullen worden.
+
+En zoo zijn er tal van instellingen, die in overgangsvorm verkeeren;
+instellingen, waar religieuse mannen of vrouwen vroeger den dienst
+verrichten, die door de nieuwe regeering zijn weggezonden en waarin de
+open plaatsen nog niet door de plaatsvervangers zijn ingenomen. Van
+dezen toestand zijn de armen en lijdenden thans dupe, tenzij de
+dienst vroeger inderdaad zoo slecht was, als mij een medicus wilde
+doen gelooven, die mij verzekerde, dat het beter is, niet verzorgd,
+dan zoo verzorgd te worden, als het vroeger was. Van wat ik van dien
+aard vroeger in Italië en in sommige ziekenhuizen in Frankrijk zag,
+kan ik dit gelooven; doch de Portugeesche doctoren, met wie ik hier in
+aanraking kwam, staan op een hooger medisch- en beschavingspeil, dan
+de collega's die ik in de hospitalen in Italië en Frankrijk aantrof,
+en dat waarborgt ook eenigszins een betere verzorging der zieken, zelfs
+al ging die uit van niet getrainde en onontwikkelde religieuses. De
+twee verpleegsters, die nu in het stedelijk ziekenhuis de geheele
+leiding der verpleging hebben, kunnen ook niet lezen of schrijven en
+kunnen derhalve niet anders dan door ondervinding het verplegen der
+zieken geleerd hebben. Die ondervinding kan nog niet heel groot zijn,
+want daarvoor zijn de beide meisjes nog te jong.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Het eigenaardige plaveisel in Madera en de veelal zeer steil naar boven
+gaande straten hebben waarschijnlijk aanleiding gegeven tot de zeer
+bijzondere middelen van vervoer, waarvan men zich hier bedient. Heel
+Madera is geplaveid met eivormige, eigroote steentjes, wier ronde
+rugjes door het gebruik soms zeer glad en glibberig zijn. Ook liggen
+zij niet in een vlakke lijn, zooals bij ons de bestrating... zou
+moeten zijn, doch niet altijd is..., maar in geregelde golfvormige
+hoogten en laagten. Vandaar, dat men met gewoon schoeisel hier niet
+kan loopen, doch zich het best bedient van een soort tennisschoen
+met gummi zolen. De bevolking, voorzoover zij niet blootsvoets gaat,
+draagt een zeer elegante losse laars van wit of geel leer, waarvan
+de zolen uit één stuk gemaakt zijn. Het is een aardig gezicht,
+honderden van deze witte of gele laarzen, van allerlei grootte,
+des Zaterdagsmorgens op het marktpleintje uitgestald te zien, als de
+makers van dit bijzondere schoeisel uit alle hoeken van het eiland
+komen opdagen om hunne producten aan den man te brengen.
+
+Om uitstapjes te maken of ook zelfs als men in Funchal eenige
+bezoeken wil brengen, bedient men zich van de reeds vroeger door mij
+beschreven mandensleetjes, waarvoor twee ossen zijn gespannen. Deze
+mandensleetjes hebben een leeren dak en rondom witte gordijntjes;
+als men deze gordijntjes een beetje op zij schuift, zit men er
+in als in een hokje van een wafelkraam. Heel elegant en voornaam
+ziet zoo'n equipage er niet uit. Met zoo'n voertuig gaat men steile
+straten op. Voor het afgaan bedient men zich van een geheel ander
+middel van vervoer, die men hier toboggans noemt. Het zijn sleetjes,
+maar ze gelijken in geen enkel opzicht op de sleetjes, waarvan men
+'s winters in bergstreken gebruik maakt om van een hoogen sneeuwbaan
+naar beneden te sullen. Het zijn ook al weer lage rieten bankjes,
+waar twee of drie personen tegelijk op kunnen plaats nemen, en die
+van onder rusten op het benedenstel van een slede. Op zoo'n bankje
+gaat men zitten en laat zich naar beneden glijden, aan beide zijden
+geflankeerd door een paar mannen, die zorgen, dat men in de goede
+richting blijft. Naast deze twee prachtige vervoermiddelen is er een,
+die het in comfort wint. Het zijn de hangmatten, die door twee mannen
+op de schouders gedragen worden. Vooral voor groote tochten op de
+bijna onbegaanbare bergwegen, zit of ligt men in zoo'n hangmat recht
+genoegelijk. Als de tocht echter wat te lang duurt dan moet men nu
+en dan een poosje loopen, anders houden de beenen het niet uit.
+
+En nu komen er ook reeds zeer primitieve auto's, die in de stad
+of langs de zee rijden, want het is te gevaarlijk om met deze
+primitieve voertuigjes de steil oploopende, gladde bergstraten op
+of af te gaan. Voor groote uitstapjes kan men zich ook zeer goed
+van paarden of muildieren bedienen. Er is dan steeds een gids bij,
+die geen oogenblik zijn paard uit het gezicht verliest. Er zijn
+echter slechts een paar paarden in heel Funchal, zoodat men niet
+ten allen tijde er over beschikken kan. Als een ander clubje op
+denzelfden dag een uitstapje maakt, dan moet men eenvoudig wachten,
+want dan zijn de paarden genomen. De keerzijde van al deze primitieve
+eigenaardige middelen van vervoer is, dat zij zoo kostbaar zijn. Men
+kan in Amsterdam met een mooie landauer met twee paarden een paar
+uur gaan toeren, en betaalt dan nog niet de halve prijs wat hier
+een ossenwagentje of een hangmat voor een paar uur kost. En het
+is goedkooper van Madera naar Londen te reizen, dan hier voor een
+uitstapje van een dag zich van een hangmat of paard te bedienen. Men
+hoopt dat de nieuwe regeering ook voor den aanleg van wegen zal zorgen,
+zoodat Madera begaanbaarder wordt en er trams en electrische baantjes
+zullen komen, om het verkeer te bevorderen.
+
+Vroeger bezat Madera zelfbestuur. De belastingen die door de
+burgers werden opgebracht, konden ten voordeele van Madera worden
+aangewend. Nog onder de vroegere regeering is hun echter dat
+zelfbestuur ontnomen. Zij hebben nu rijksbelastingen op te brengen
+en moeten afwachten, wat van regeeringswege voor het eiland zal
+worden gedaan. De vier volksvertegenwoordigers, die Madera naar
+het parlement zendt, moeten daar voor de behartiging van Madera's
+belangen opkomen. Van de thans gekozenen schijnt niet veel heil te
+wachten. Portugal bezit thans algemeen mannenkiesrecht,--misschien
+zal blijken, dat ook algemeen vrouwenkiesrecht bedoeld is,--ieder
+die den leeftijd van 21 jaar bereikt heeft, niet in de gevangenis
+zit en niet onder curateele staat, kan kiezen. Nu zijn hier zeer
+beslist de intellectueelen in de minderheid, als men maar nagaat, dat
+men met zekerheid kan zeggen, dat de analphabeten 85% zoo geen 90%
+van de bevolking uitmaken en dat deze menschen voor een deel geheel
+onder de plak van de grondeigenaars zitten of onder de leiding der
+priesters staan, wat vrijwel op hetzelfde neerkomt. Wat kan men in
+zoo'n geval van den uitslag der verkiezingen verwachten!
+
+Van organisatie onder het werkvolk is hier geen sprake. Hoe zou dat
+ook kunnen, bij zoo weinig geestelijke ontwikkeling. Daarbij komt, dat
+de huisindustrie hier nog hoogtij viert. Slechts weinige fabrieken en
+groote werkplaatsen treft men aan. Een groote suikerfabriek is er. Die
+behoort een Engelschman toe. Daardoor is de teelt van suikerriet in de
+laatste paar jaren zeer toegenomen en zal hier waarschijnlijk spoedig
+een zeer grooten omvang aannemen. Dat mag ook wel, want met den verkoop
+van Maderawijn en dientengevolge met de fabricage er van, gaat het
+steeds slechter. Over de geheele wereld schijnt de Maderawijn zijn
+roem overleefd te hebben. Verder levert Madera zeer goed mandenwerk,
+dat voornamelijk in een dorpje, Santa Anna genaamd, door mannen
+en vrouwen thuis gemaakt wordt. En als ik nu nog het borduurwerk
+der vrouwen opsom, waardoor Madera in de geheele wereld bekend is,
+dan is daarmede alle industrieele arbeid genoemd, want wat er verder
+geproduceerd wordt is het noemen niet waard en dient alleen voor het
+gebruik der eilandbewoners en enkele kooplustige vreemdelingen.
+
+Een ding is hier vreeselijk te betreuren en dat neemt veel weg van
+de charme van Madera. Het staat echter geheel in verband met het
+lage peil van ontwikkeling der bewoners en zal zeer zeker verdwijnen,
+wanneer door betere scholen en door verbetering der sociale misstanden
+een hoogere geest in de bevolking komt. Mannen, vrouwen, kinderen,
+alles en allen bedelen hier! Zelfs een kind, dat nog niet praten kan,
+heeft reeds geleerd zijn handje uit te steken en een biddend gezichtje
+te trekken, zoodra iemand passeert. Doordat bijna alle kinderen hier,
+zoo te zeggen, naakt loopen en lekkere, vuile gezichtjes hebben, kan
+men moeilijk weten of armoede of gewoonte de hand doet uitsteken. Zelfs
+vrouwen en meisjes, die zitten te borduren en wier huisjes en kleeding
+een zekeren welstand doen vermoeden, zullen toch de hand voor een
+penny uitsteken en een klagende stem opzetten, als men hen maar een
+oogenblik aandacht schenkt.
+
+Een vrouwenbeweging verwacht men natuurlijk in Madera niet; maar toch
+zoo weinig als de zoogenaamd ontwikkelde vrouwen hier weten van hetgeen
+onder de vrouwen in andere landen,--en zelfs in Portugal,--voorvalt,
+dat gaat alle grenzen te boven. Ik heb hier reeds met zeer vele mannen
+kennis gemaakt en voel mij in de straten van Funchal als een oude
+bekende, doch nog geen enkele man of vrouw, die ik ontmoette, wist
+eigenlijk iets van het feit, dat dr. Angelo in Lissabon, als eerste
+vrouw, bij de laatste verkiezingen gestemd had en als kiezer op de
+kiezerslijst was ingeschreven. Toch vinden zij het van zelf sprekend,
+dat als iedere man van 21 jaar het kiesrecht mag uitoefenen, iedere
+vrouw dat recht dan ook zal moeten hebben. Wat de vrouwen evenwel
+met het kiesbiljet zouden moeten uitvoeren, dat weten zij al evenmin
+als de mannen het hebben begrepen. Waar ik zeker het allerminst had
+vermoed, dat ik over vrouwenkiesrecht zou spreken, daar kreeg ik
+er zeer ongezocht een gereede aanleiding toe. Ik was namelijk in het
+"Empress hospital", een ziekenhuis voor teringlijders, door de keizerin
+van Brazilië in 1853 gesticht, ter nagedachtenis van haar aldaar aan
+tuberculose gestorven dochtertje. Na den dood van de keizerin van
+Brazilië viel deze instelling als erfdeel haar zuster, de koningin van
+Zweden, ten deel. Vandaar, dat dit sanatorium onder Zweedsche protectie
+staat en de katholieke zusters van de orde van St. Vincentius, die
+er de alleenheerschappij voeren, door de Portugeesche regeering niet
+kunnen worden weggestuurd. Toen ik daar, na afloop van het bezoek,
+wat handwerkjes kocht, bij wijze van gift voor de instelling, werden
+deze gewikkeld in een blad van "Votes for Women", (voor lezers, die
+het niet mochten weten, zij hier vermeld, dat dit het weekblad van
+de suffragettes van Londen is), en toen ik zuster Claire vroeg of dit
+blad bij hen gelezen werd, gaf zij mij een bevestigend antwoord. Een
+Engelsche verpleegster, die vroeger langen tijd bij hen verpleegd had
+en tot de suffragettes in Londen behoort, zond hen geregeld wekelijks
+het blad toe, dat daar met groote belangstelling gelezen wordt.
+
+Van het hospitaaltje zelf wil ik hier ter plaatse niets anders zeggen,
+dan dat het netjes en zindelijk onderhouden wordt, doch dat het niet
+meer voldoet aan de nieuwe eischen, die men aan een herstellingsoord
+voor tuberculose stelt. Het gebrek aan genoegzame hoeveelheid lucht
+en licht in de ziekenkamers wordt evenwel voor een deel vergoed,
+doordat de zieken bijna den geheelen dag in den grooten tuin in de
+open lucht kunnen doorbrengen. Of daarvan echter het noodige gebruik
+wordt gemaakt, waag ik niet te zeggen.
+
+Vóór ik mijne brieven over Madera sluit, wil ik nog even met een
+enkel woord de bijzondere hoffelijkheid en voorkomendheid vermelden
+der bewoners, vooral uit de hoogere kringen. Ik heb nog in geen
+land zooveel ware beleefdheid en voorkomendheid opgemerkt. Zij doen
+het alles zoo eenvoudig en op zoo'n wijze, dat men zich heel niet
+bezwaard gevoelt, de beleefdheden te accepteeren. Het is alsof
+zij het voor eigen genoegen doen. Zonder de zoon des huizes hier
+in het hotel, zouden wij zeker niet zooveel hebben kunnen zien en
+doen in den korten tijd, dat wij hier zijn. Hij helpt ons in alles,
+maakt plannetjes voor nieuwe tochten en begeleidt ons als wij het
+wenschen. Hij bracht veertien jaren in verschillende landen door en
+spreekt alle talen. Wij hebben zeer den indruk, dat hij het prettig
+vindt met ons uit te gaan, maar 't kan even goed zijn, na 't geen wij
+hier van anderen ondervonden, dat hij uit buitengewone voorkomendheid
+dien schijn aanneemt.
+
+Morgenochtend komt de "Saxon" en moeten wij dit heerlijke oord
+verlaten. Ik ben overtuigd, dat ik steeds met een gevoel van heimwee
+aan Madera zal terugdenken.
+
+
+                                                           26 Juli 1911.
+
+
+
+
+
+
+AAN BOORD VAN DE "SAXON".
+
+
+I.
+
+
+Het was Woensdagmorgen nog geen zes uur, toen wij van uit
+de slaapkamers van het Monte Palace Hotel de "Saxon" zagen
+binnenkomen. Wij waren reeds gekleed en onze bagage gepakt. Ik had
+den zoon des huizes, die reeds om half zes naar de pier was gegaan,
+een briefje voor mrs. Chapman Catt medegegeven, om haar te vertellen
+dat wij in een half uur daar zouden zijn om haar in die paar uren
+dat de boot bleef wachten, zooveel als mogelijk was, van Madera te
+laten zien. Wij haastten ons naar den tuin, om beiden een arm vol
+prachtige rozen, sweet peas, aronskelken, azalea's etc. te plukken--,
+de eigenaar van het hotel had ons daarvoor verlof gegeven--en met
+dezen bloemenrijkdom in onze armen, zetten wij ons in een tobaggon
+om in acht minuten naar beneden te vliegen. Het treintje doet over
+dien afstand twintig minuten. Wij kwamen juist aan de pier, toen
+wij mrs. Catt en miss Cameron zagen aan wal stappen. In minder dan
+geen. tijd zaten wij met ons vieren in een ossewagentje, want er was
+geen minuut tijd te verliezen, de boot zou reeds om tien, in plaats van
+om elf uur verder gaan; daarna gingen wij in het treintje naar boven,
+wandelden even naar een van de zeer mooie views in Madera en gingen
+toen terug naar het Monte Palace Hotel, waar wij op het terras een
+copieus ontbijt namen. Nogmaals, nu door het bediendenpersoneel van het
+hotel, met bloemen overladen, tobaggonden wij opnieuw naar beneden. In
+twee sleden vlogen wij den steilen bergrug af wij waren aan den voet,
+voor wij er aan dachten. Onze twee Amerikaansche reisgenooten hadden
+grooten schik, nog nooit hadden zij zoo'n exciting trip, als dien
+morgen, gemaakt. In een van de primitieve autotjes gingen wij nu nog
+even een gemakkelijken rieten stoel voor elk van ons koopen, om op
+het dek van het schip te gebruiken. De linnen stoelen, die daar voor 5
+sh. verhuurd worden, zijn zeer ongemakkelijk en alleen te gebruiken om
+er in te liggen, niet om ze ook eens als gewonen stoel aan te wenden,
+als men wil schrijven of heel netjes een bezoek ontvangen van een of
+ander medepassagier. Voor een prachtstoel, die voor alle doeleinden
+dienst kan doen, waaraan een werkmandje en gelegenheid om kopjes of
+glazen in te zetten, betaalden wij ieder 9 shillings.
+
+Even vóór tien uur waren wij aan boord van 't schip. Het kostte wel
+weer eenige moeite, om uit 't kleine stoombootje op de trap van de
+groote boot te komen, want onze nauwe rokken lieten niet toe, dat
+wij een flinken stap deden. Half springende kwamen wij toch waar wij
+wezen moesten en wij bevonden ons weldra op het dek van 't schip,
+dat ons nu veertien dagen tot hotel moest dienen.
+
+Precies om tien uur staken wij van wal, zou ik willen zeggen, maar
+wij lagen eenige honderden meters van den wal en waren omgeven door
+een menigte kleine roeibootjes, wier inzittenden nog voor het laatst
+probeerden pennies van de passagiers los te krijgen, die zij wel
+vriendelijk uit het ondiepe water wilden opduiken.
+
+'t Is dus nauwkeuriger als ik schrijf dat om tien uur het schip zich
+in beweging zette en zich een weg baande tusschen de tallooze kleine
+vaartuigjes door, om weldra in het ruime sop met volle snelheid
+Zuid-Afrikawaarts te stoomen.
+
+Zoolang Madera in het gezicht bleef, kon ik het dek niet verlaten; ik
+wilde nog een laatsten afscheidsgroet brengen aan het lieflijke eiland,
+waar ik zulk een aangename en interessante week had doorgebracht. Toen
+ik daarna in mijn hut kwam, vond ik daar niet alleen al mijn bagage,
+maar door de goede zorgen van den heer Lopez, den zoon van den
+hotelier, bevonden zich daar ook de kleurige en geurige bloemen
+waarmede wij dien dag begiftigd waren.
+
+Spoedig had ik mijn hut voor een veertiendaagsch verblijf in orde
+gebracht, de japonnen die ik onderweg noodig had in de hangkast
+gehangen, het ondergoed in de ladekast geborgen, een paar portretten
+opgehangen, toiletartikelen netjes uitgelegd en wat boeken en papieren
+op een hangertje geplaatst, en daarmede mijne hut een beetje een
+huiselijk aanzien gegeven. De bloemen in glazen en vaasjes verhoogden
+den vriendelijken aanblik.
+
+Nu was het tijd geworden voor onze eerste lunch aan boord en
+daarbij bood zich een goede gelegenheid om onze medepassagiers eens
+op te nemen. Er waren er niet veel. Tusschen de 70 en 80 eerste
+klasse-passagiers waren aan tafel. De overgroote meerderheid waren
+heeren. De weinige damespassagiers waren over de tafeltjes, waaraan
+elk tien gasten konden plaats nemen, verdeeld.
+
+Aan elk tafeltje zaten 2 of 3 dames. Wij vieren waren dus ook verdeeld;
+wij mochten niet tezamen zitten. Mijn Hollandsche medereizigster
+en ik zaten aan een tafel met 8 Engelsche heeren, waarvan een in
+Johannesburg mede-eigenaar van een diamant-mijn is en daar reeds
+30 jaar woont, doch heel en al een jingo is gebleven. Twee jonge
+mannen, die voor het eerst naar Zuid-Afrika gingen, om daar in een
+handelsbetrekking geplaatst te worden, waren onze overburen. De
+een er van is een flinke jongen met energiek uiterlijk, de ander
+zal zich alleen door een kruiwagen en "good luck" een weg door het
+leven kunnen banen. Beiden zijn echter jongens van goeden huize, met
+aangename beschaafde manieren. Naast mij zit een echt Engelsch type,
+een man die in sport zijn levensdoel en levensgeluk zoekt. Hij is
+op weg naar Zuid-Afrika om leeuwen en olifanten te schieten. Het is
+een reus, die aan tafel met zijn lange beenen geen raad weet. Steekt
+hij ze voor zich uit, dan klagen zijn overburen, buigt hij ze netjes
+zijwaarts naar rechts en links, dan komen ik en zijn linker buurman er
+steeds mede in contact. Er is hem al reeds den raad gegeven, ze over
+zijn schouders te slaan. Naast hem zit een donker, miserig kereltje,
+ook een Brit, die zijn buurman op de leeuwenjacht wil vergezellen,
+doch er heelemaal niet het uiterlijk voor heeft. Praten doet hij ook
+heel weinig. Dan is er nog een oudere Engelschman, die vele jaren in
+Zuid-Afrika was, mede streed in dein laatsten Zulu- en Transvaalschen
+oorlog en nu teruggaat om z'n vrouw te halen, zijn zaken af te
+wikkelen, vandaar eerst naar Australië te gaan en dan voorgoed naar
+Engeland terug te keeren. Het is opvallend, hoe alle Engelschen, al
+zijn zij ook jaren en jaren lang in andere landen geweest, al bezitten
+zij ook hun tehuis in Zuid-Afrika, Australië of elders, toch altijd
+van Engeland als "home" spreken. Een dame hier aan boord, die haar
+tehuis, man en kinderen in de Kaapkolonie heeft en daar reeds bijna
+twintig jaar woont, vertelde ons toch, dat zij elke drie of vier jaar
+"must go home" anders kon zij niet gelukkig zijn. Toen ik haar vroeg
+wat zij haar "home" noemde, antwoordde zij onverwijld "Engeland".
+
+Maar den laatsten dischgenoot, behalve de purser, die mede aanzit,
+heb ik nog niet genoemd. Ik liet hem met opzet achteraan komen,
+want hij is een zeer bijzonder mensch. Hij is in ons land zeer goed
+bekend, heeft er tal van vrienden in de geleerde wereld en spreekt
+zeer beschaafd Hollandsch. Als reislectuur zag ik "Max Havelaar"
+in zijn handen, en de "Camera Obscura" naast hem liggen. Hij is een
+zeer ontwikkeld en aangenaam causeur, waardoor het een genot is,
+nu en dan een half uur met hem op het dek op en neder te wandelen.
+
+Onder de andere eerste-klasse passagiers zijn zeventien Belgen,
+die langs dezen weg en met den trein door Rhodesia, Congo hopen
+te bereiken. Dwaze typen zijn onder hen. De een is een graaf! Hij
+bemoeit zich met geen zijner landgenooten, ook niet met andere
+mede-passagiers. Hij zit steeds en altijd te lezen, met zijn rug naar
+die andere menschen, in een toilet dat waard is aan de vergetelheid
+te worden ontrukt. Ieder ander maakt het zich overdag zoo gemakkelijk
+mogelijk, de heeren in witte linnen of flanellen pakken, de dames
+met dunne witte blouses en rokken, maar deze count zit steeds, zelfs
+reeds 's morgens om 7 uur, in lakensche pantalon en morning coat en
+met bruine glacé handschoenen en met een hoed op zijn hoofd, alsof
+hij zoo een officieel bezoek aan een of ander overheidspersoon in
+een groote stad wil gaan afsteken.
+
+Een andere Belg schrijft reisbrieven voor verschillende Belgische
+geïllustreerde bladen. Hij loopt den geheelen dag met een reuzencamera
+om zijn schouders, telkens en telkens een snapshot nemende, als hij een
+aardige groep bijeenziet. Men voelt zich geen oogenblik zeker als hij
+in de nabijheid vertoeft, want hij weet heel goed den oolijken kant
+van zijn taak te snappen en vereeuwigt een mensch op een oogenblik,
+dat hij zich juist ongemerkt geloofde. Van de overige Belgen is er
+een Vlaamsche, die graag Vlaamsch met ons klapt, en van al de Belgen
+het meest de gentleman is.
+
+Buiten de genoemde Belgen en onze twee Amerikaansche vriendinnen,
+zijn al de andere medereizigers Engelschen, die, óf in Zuid-Afrika
+wonen óf er voor het eerst heengaan om er hun fortuin te zoeken.
+
+In zoo'n Britsch gezelschap is het natuurlijk te verwachten dat er
+spoedig een gelegenheid gezocht zou worden om op de een of andere
+wijze aan sport te doen. Veertien dagen achtereen op een schip door
+te brengen, zonder land te zien, neen, wat meer zegt, zonder iets
+anders te zien dan lucht en water, want als wij nu en dan eens meenen
+'n schip te zien passeeren, dan is het alleen een rookkolom, die zich
+tegen den horizon afteekent en anders niet; van de omtrekken van een
+schip is met den scherpsten kijker zelfs niets te bespeuren; en dan
+geen andere lichaamsbeweging te hebben dan het eentonig op en neer
+wandelen op het dek, is toch voor een Brit niet uit te houden. Toen
+dan ook Madera goed en wel achter den rug was, werd uit de vele heeren
+een sportcomité gekozen, dat wedstrijden en spelletjes moest verzinnen,
+waaraan allen konden meedoen, zoodat allen de noodige lichaamsoefening
+verkregen en er weldra een gezellige geest onder de verschillende
+gasten zou komen.
+
+Die heeren kweten zich loffelijk van hun taak. Nog dienzelfden middag
+moesten wij allen inschrijven voor een bucketgame, (dat is een spel,
+dat beoogt om in den kortsten tijd 21 ringen van touw op een zekeren
+afstand in een houten emmertje te mikken), een quoitsgame, een bullet
+board game en nog meer zulke hoogst ingewikkelde spelletjes, die ons
+allen een grooten pret en nog meer lichaamsbeweging gaven, want daar
+het voornamelijk om dit laatste te doen was, moet ieder zijn eigen
+ringen, schijven, gummiballen, enz. oprapen en mag niemand daarin
+door de heeren worden bijgestaan.
+
+Bovendien wordt er 's morgens, gedurende ruim een uur, een net
+gespannen, waartusschen de heeren cricket kunnen spelen en wordt er
+'s avonds voor de oude heeren en dames een bridge-drive en voor de
+jongelui een bal op het dek van het schip gehouden. De spelletjes
+gaan alle om de eer van het spel, om het champion-ship, geen inzet
+wordt er gevorderd, maar kleine prijzen worden uitgedeeld.
+
+Na dien eenen dag van spelletjes doen, heerschte er direct een
+gezelliger geest onder de passagiers, ieder kende nu iedereen, het
+ijs was gebroken en de nadere kennismaking volgde van zelf.
+
+Ik zal nog wel eens gelegenheid hebben over mijn medepassagiers het
+een en ander te zeggen; dezen eersten brief aan boord van de "Saxon",
+wil ik eindigen met een paar woorden over het heerlijke weder en de
+vaste ligging van 't in elk opzicht hoogst comfortabel ingerichte
+schip. Wij glijden als het ware tusschen de golven door. Mijmert men
+een oogenblik dan doet het kabbelen van de golfjes tegen het schip
+eerder gelooven, dat men op een mooien, warmen zomermiddag aan het
+zeestrand zit, dan dat men zich op een boot midden in den Atlantischen
+Oceaan bevindt. Prachtig zijn de dagen en prachtig zijn de avonden
+met een helderen sterrenhemel. Nog geen oogenblik was het te warm,
+niettegenstaande wij reeds met snellen spoed den Equator naderen. Men
+brengt op die wijze even gemakkelijk en met nog meer genoegen veertien
+dagen aan boord van zoo'n schip door, als dat men des zomers met
+goed weder veertien dagen in Zandvoort of Scheveningen woont; en
+dan heeft men hier nog het voordeel geen couranten of brieven onder
+de oogen te krijgen, die een mensch de noodige gemoedsrust kunnen
+ontnemen. Hier aan boord geschiedt niets, dat iemand zenuwachtig kan
+maken; de bediening is er zoo goed als men zich slechts kan droomen,
+de tallooze bedienden hebben al reeds aan iemands wenschen voldaan,
+nog vóór zij goed en wel overdacht zijn en zeer zeker nog voor
+zij zijn uitgesproken. Het eenige hoofdbreken, dat men hier heeft,
+bestaat in driemaal daags uit de lange lijst van goed toebereide,
+smakelijke gerechten een ontbijt, lunch en diner te kiezen. Gelukkig
+is er ook steeds een overvloed van de beste vruchten en behoeft men
+dus niet de Engelsche gewoonte te volgen om zich in hoofdzaak met
+vleesch, visch en gevogelte te voeden. Men kan hier heel goed geheel
+vegetarisch leven, indien men dat verkiest en waaraan Mrs. Catt zich
+voor een groot deel houdt.
+
+
+                                                           29 Juli 1911.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Ik had mijn vreugde over het aanhoudende, mooie weder in den
+voorgaanden brief wat te spoedig geuit, want nauwelijks een dag
+later begon in den namiddag een behoorlijke wind op te zetten, die
+des avonds, vergezeld van regenbuien, in een behoorlijk stormpje
+overging. Het schip hield zich goed, al slingerde het ook wat heen en
+weer en al voelde men het ook tegen de groote golven optornen en er
+zacht over naar beneden glijden. Onmiddellijk ontbraken er eenigen
+aan de dinnertable, maar eerlijk moet worden geconstateerd, dat er
+minstens even zoovele mannen als vrouwen ontbraken.
+
+Er behoorde eenige moed toe, dien avond aan de bridge-drive deel te
+nemen, maar toch waren er van de twintig nog twaalf over, die het
+aandurfden. Een plekje werd uitgezocht, waar wij het rustigst konden
+zitten, waar noch de wind onze kaarten in zijn loop zoude medenemen,
+noch wij van de hitte zouden bezwijken en waar de schommelingen van
+het schip ons niet al te zeer van de wijs zouden brengen. Al deze
+eigenschappen waren voor 't meerendeel bijeen in de hal van het
+schip, met aan één kant de deuren open. Met groote animo werd het
+spel gespeeld, en niemand onzer dacht er aan zeeziek te worden. Eene
+goede afleiding schijnt wel het beste geneesmiddel, of nog beter,
+voorbehoedmiddel voor zeeziekte te zijn.
+
+De storm ging vergezeld van een benauwende warmte, voor een groot deel
+het gevolg van het feit, dat wij ons vlak bij den Equator bevonden. Des
+Maandags echter, toen wij den Equator passeerden, was het vervelend
+koud; door de nu en dan hevige regenbuien en den sterken wind was de
+lucht flink afgekoeld.
+
+Een aardige afleiding in de eentonigheid van niets dan lucht en water
+en onze medepassagiers te zien, bracht het sein, waarmede de brandweer
+gealarmeerd werd en dat alle brandweermannen in 'n ommezien aan dek van
+'t schip bracht om ieder de hun aangewezen taak te verrichten. Het had
+gelukkig geene andere bedoeling dan eene oefening voor de manschappen,
+doch het gaf ons eenige afleiding en de geruststelling, dat wij in
+geval van nood door deze flinke, jonge mannen spoedig in veiligheid
+kunnen worden gebracht.
+
+Een Zondag op een Engelsche boot is nog erger dan een Zondag in
+een Engelsche stad. In een stad kan men ten minste in huis blijven
+en doen wat men verkiest, maar op een Engelsche boot, te midden van
+hoofdzakelijk Britsche onderdanen, moet men goed- of kwaadschiks aan
+de Zondagsheiliging mededoen. Alle spelletjes waren voor dien dag
+opgeruimd, het eentonig geklikklak van de touwen ringen in de houten
+emmers, nu en dan onderbroken door een bravogeroep en handgeklap,
+als er eens iemand vier of vijf van de zes ringen tegelijk ingooide,
+werd niet gehoord; evenmin het geschuifel der gummischijven en het
+hartelijk gelach als een goed geworpen schijf de kunstig in het
+midden van een cirkel geworpene van een tegenstander er uitmikte;
+de kaarten waren opgeborgen, geen dame durfde een handwerkje ter hand
+nemen en de vroolijke tonen der morgenmuziek werden niet gehoord. Men
+mocht lezen, liefst een stichtelijk boek en men mocht om half elf
+deelnemen aan de godsdienstoefening, waaraan de heele bemanning,
+die op dat oogenblik geen dienst had, verplicht was deel te nemen en
+die in de warme eetzaal van de eerste klasse gehouden werd.
+
+Vele passagiers maakten van deze kerkgang gebruik, sommigen om daarmede
+een beetje de eentonigheid van den dag te breken. Des avonds om 8
+uur had er in de eetzaal van de tweede klasse eene herhaling van
+deze plechtigheid plaats. Vóórdat de manschappen naar de kerk gaan,
+worden zij eerst aan eene behoorlijke inspectie onderworpen en hunne
+namen opgelezen, van den eersten officier af tot den eenvoudigsten
+jongen, zoodat niemand kan ontbreken of zich door gewetensbezwaren
+kan verontschuldigen. Wat een schijnheiligheid kweekt toch zulk een
+wijze van doen! Al deze stoere, flinke kerels te dwingen om in te gaan,
+ook al wijst hun eigen geest hun een anderen weg tot zaligheid aan.
+
+Nu wij den Equator gepasseerd zijn, wordt 't langzamerhand koeler
+en moeten de wollen jakjes dienst doen als men buiten, zittende, wil
+doorbrengen. Over warmte hoort men niemand meer klagen. Onaangenamer
+is evenwel, dat nu ook de dagen zeer snel beginnen te korten. Om half
+zes is het reeds heelemaal nacht en nog een paar dagen verder dan valt
+de duisternis reeds om vijf uur in. Van schemerlicht is geen sprake,
+plotseling gaat het daglicht in het avondduister over. De opkomende
+maan verzoent ons echter voor een deel met deze slechte bedeeling
+van daglicht. Een prachtige zilvergloed zendt zij over de zwarte
+oppervlakte der zee. Doch ook de sterren, die hier meer schijnen te
+schitteren dan op het land, alsof zij weten, dat onze weg niet door
+electrisch- of gaslicht verlicht kan worden, en alle hoop op hen is
+gevestigd, wedijveren met de maan in het zenden van zilveren stralen
+naar de golven der zee.
+
+Het is nu ook de moeite waard, een tijdlang de zee gade te
+slaan. Overdag ziet men dan tallooze vliegende visschen uit het water
+opduiken, een eindweegs over de oppervlakte der zee vliegen, om dan
+plotseling in een opkomende golf weder onder water te verdwijnen. In
+het begin dacht ik niet anders dan dat het gewone zwaluwen waren,
+precies zoo zien zij er van verre uit. Soms komen zij in heele
+zwermen tegelijk en zien er dan uit als vele groote schuimvlokken;
+dan weder komt er een, grooter en grijzer gekleurd, en vliegt een
+eindweegs alleen.
+
+Doch ook 's avonds geeft de zee afleiding als men zich een
+oogenblik aan de zijde begeeft, waar de maan niet schijnt. Of dit
+nu de stuurboord- of bakboordzijde is, heeft mijn zeevaartkundige
+wijsheid nog niet uitgevonden. Aan die zijde van het schip is het
+donker en daar ziet men bijna onophoudelijk de phosphorlichtjes uit
+de zee opkomen. Soms zijn ze zoo groot, dat zij wel vijf-en-twintig
+electrische lampjes bij elkaar gelijken.
+
+Gegokt wordt hier ook op het schip, al is het dan ook op een
+vrij onschuldige wijze. Elken morgen komen 'n paar heeren met een
+lijst en de vraag, of men voor een shilling wil deelnemen aan "the
+sweep". Zooveel shillings als men inzet, voor zooveel nummers wordt men
+ingeschreven. In den regel worden 400 nummers verkocht. Velen nemen
+tien tot vijf-en-twintig nummers. Deze nummers zijn alle op witte
+beenen schijfjes geschreven en in een kom geworpen. In een andere kom
+bevinden zich een-en-veertig andere nummers, loopende van 356 tot en
+met 396. Het gemiddelde aantal mijlen dat de "Saxon" daags aflegt is
+376. Er zijn twintig punten onder en twintig punten boven dit getal
+genomen. Nu trekt iemand een nummer uit de kom met 400 schijven, en
+tegelijkertijd een ander uit de kom met 41 schijven. Wiens nummer uit
+de kom met 400 schijven komt, heeft nu voortaan het nummer uit de kom
+met 41 schijven. Als er zoo 41 nummers getrokken zijn, dan zijn alle
+overblijvenden van onwaarde geworden. Deze 41 nummers worden nu geveild
+en daarop kan elkeen een bod doen. Ook de eigenaar dient zijn eigen
+nummer in te koopen, als hij het wil behouden. De eerste prijs valt ten
+deel aan dengeen, die het nummer bezit, gelijk aan dat van het aantal
+mijlen dat het schip heeft afgelegd,--om twaalf uur 's middags wordt
+dit altijd geannonceerd,--het nummer dat er tien boven is, krijgt den
+tweeden, en dat, 't welk er tien onder is, krijgt den derden prijs. De
+veiling van de nummers brengt soms enorme sommen op. Men biedt tot
+aan twee en drie pond voor een gewild nummer. De helft van die som
+krijgt de eigenaar, de andere helft gaat in den pot. Somtijds is de
+hoofdprijs vijf-en-twintig tot dertig pond. Er zijn gelukkigen, die met
+dit hazardspel hun heele reisgeld verdienen, doch er zijn ook die elken
+dag groote sommen verliezen. Ook de tweede klasse-passagiers hebben het
+twijfelachtige voorrecht aan deze speculatie te mogen deelnemen. Het
+komt mij voor, dat het in het belang van vele jonge reizigers zou
+zijn, als de directie zulk een beursspel op haar schepen verbood,
+in plaats van het, zooals hier geschiedt, in de hand te werken.
+
+Welk een haat er nog bestaat tusschen de Engelschen en Afrikaanders,
+wordt ons hier op het schip in bijna elk gesprek duidelijk. De
+Engelschen aan onzen tafel durven beweren, dat indien wij "de Boeren"
+in Zuid-Afrika een beetje "menschelijk" vinden, wij dit dan hebben toe
+te schrijven aan den beschavenden invloed der Engelschen. Zij hebben
+de brutaliteit, te beweren, dat de Boeren vóór den oorlog niet veel
+hooger dan de Hottentotten stonden en Engeland nu bezig is menschen
+van hen te maken. Dat ik hun in dit opzicht van antwoord dien en hun
+raad over den Z.-Afrikaanschen oorlog, liefst zoo weinig mogelijk te
+bluffen, is zeker te begrijpen. Zij voelen niets van het ergerlijke
+figuur, dat zij in dien tijd gemaakt hebben.
+
+Doch ook bij de enkele jonge mannen uit de Boerenfamiliën, die
+wij hier aantreffen, bestaat nog de diep ingewortelde haat tegen
+de Britten; het is er nog ver af, dat alle in Z.-Afrika wonenden,
+Britten en Boeren, zich als landgenooten gevoelen, die gezamenlijk
+hun land dienen op te bouwen, tot het misschien eens kan worden een
+Zuid-Afrikaansche republiek.
+
+De directie van het schip heeft er slag van, de eentonigheid van
+de reis te breken. Tegen dat men moe wordt van het schijven werpen,
+cricketspelen etc, worden er wedstrijden met prijzen uitgeschreven voor
+allerlei soort flauwe spelletjes; als ik ze zou moeten beschrijven,
+zou iedereen ze kinderachtig vinden, doch zij bezorgen toch aan de
+toeschouwers en de medespelenden eenige dagen onschuldige vroolijkheid
+en groote afleiding. Niet waar, gij vindt het flauw, als ik meld,
+dat groote mannen, vrouwen en meisjes, en zelfs kinderen, mededoen
+om een zeker aantal aardappelen, op een lange rij gezet, binnen een
+bepaalden tijd een voor een op te rapen en in een emmer te werpen; of
+dat een lange rij heeren plat op den grond gaat liggen, op den rug, en
+dat dan een ondiep schoteltje vol water op hun borst wordt geplaatst,
+dat zij liggende, over hun hoofd heen, achter zich op den grond
+moeten zetten. Soms storten zij het water reeds over hun borst uit,
+meestal komt het in hun gezicht en oogen terecht en slechts zelden
+bereikt het schoteltje met een behoorlijken inhoud den grond. Dan
+zijn er hanegevechten onder de heeren, of voor dames om geblinddoekt
+de oogen te teekenen in een groot op den grond met krijt geteekend
+varken, enz., allemaal spelletjes, zooals ik reeds zeide, te flauw
+om te beschrijven, doch die een algemeene vroolijkheid verwekken,
+vooral omdat zoowat niemand op de boot zich te voornaam of te ernstig
+gevoelt om er aan mede te doen.
+
+Maar twee dagen zijn wij allen zeer bezig geweest door het te
+voren geannonceerde gecostumeerd bal; de costumes moesten aan boord
+vervaardigd zijn uit artikelen, die men toevallig bezat of aan boord
+kon verkrijgen. Dat gaf een algemeene drukte. Eerst de beraadslagingen
+en diepzinnige overpeinzingen wat men wilde voorstellen en hoe het uit
+den kofferinhoud was samen te stellen. Vele heeren kwamen bij de dames
+om hulp vragen. Iets geniaals bedenken konden zij wel, maar voor de
+samenstelling hadden zij onze hulp noodig. En vooral vrouwen, zooals
+mrs. Catt en ik, die niet aan de verkleedpartij zouden deelnemen,
+doch onze hulp gratis hadden aangeboden, hadden handen vol werk. In de
+eerste plaats hadden wij beiden ons eigen landgenootje te kleeden en
+te helpen bij 't ontwerpen van 't plan en de uitvoering. Mrs. Catt's
+medereizigster wilde met een op het schip opgedanen vriend Romeo en
+Julia voorstellen en deze toiletten vielen zoo goed uit, dat wij ten
+slotte met groote cartonletters op den rug van den een Romeo en op
+dien van de ander Julia moesten plakken, anders zou niemand geraden
+hebben, wat hunne verschijning te beduiden had.
+
+Mijne gezellin en ik hadden iets ernstigers en tegelijk
+propagandistisch bedacht. Van een lap wit tarlatan, die dienst moet
+doen voor muskietennet als wij in de tropen komen, was het embleem
+nagebootst van ons internationaal vrouwenkiesrecht-insigne. Het haar
+in Griekschen stijl opgemaakt en versierd met bordpapierbanden door
+iemand op het schip prachtig goud geverfd. Op dezelfde wijze waren
+groote en kleine gouden letters gemaakt en eerst op de borst en nog
+eens op de plooien van de rok kwam met groote duidelijke letters
+het "Jus Suffragii" uit. Een even kunstig gemaakte weegschaal in de
+hand, bordpapiergouden banden om boven- en onderarm, voltooiden het
+costuum en maakten van mijne medereizigster een statig, mooi, levend
+embleem van ons internationaal herkenningsteeken. Hadden er in de jury
+voorstandsters van vrouwenkiesrecht gezeten, dan was haar zeker een
+prijs ten deel gevallen; nu ontving den 1en prijs een levend pistache,
+een jong meisje, dat zich uit roze en licht blauw papier zeer schoon
+een costuum had vervaardigd, dat in zijn geheel en in alle onderdelen
+pistaches voorstelde.
+
+Tal van geestige, al waren zij dan ook soms geen mooie, toiletten
+kwamen voor den dag. Mijn op leeuwen-dooden beluste buurman verscheen
+als "ridder van het bad". Met bloote beenen in een paar afgetrapte
+sloffen en in een badmantel gehuld, als hoofddeksel een groote spons,
+twee nagelborstels als epauletten, een tandenborstel als dasversiersel,
+een flesch odol, scheergereedschap etc. als verdere attributen,
+maakten van hem iemand, die door iedereen werd uitgelachen, doch
+die niemand gaarne in zijn nabijheid had. Vele heeren waren als dame
+gekleed, waarbij de potsierlijkste jupe-culottes vertoond werden. De
+twee grootste en zwaarst gebouwde mannen onder de passagiers hadden
+zich als tweeling-broertjes verkleed met korte witte broekjes,
+bloote beentjes en lage schoentjes, buisjes, kraagjes en hoedjes
+van een paar lieve joggies van vijf of zes jaar. Daarbij waren zij
+onverbeterlijk gegrimeerd en liepen met een paardje op rolletjes,
+handje aan handje. Dat was een waar succes en ieder vond, dat de jury
+recht had gedaan, hun den eersten heerenprijs toe te kennen.
+
+Aan deze en al dergelijke vermakelijkheden doen de tweede klasse
+passagiers met de eerste mede. Er wordt op deze booten lang zoo'n
+groote scheiding tusschen eerste en tweede klasse passagiers niet
+doorgevoerd als op bijv. de booten, die tusschen Europa en Amerika
+varen en afgezien, dat de eerste klasse hutten veel grooter en
+comfortabeler zijn, en bij de maaltijden wat grooter keuze van
+gerechten wordt gegeven, is de tweede klasse evengoed als de eerste.
+
+Den avond van het gecostumeerde bal werd er onder het dansen lichte
+wijn en limonade geofferd en om half elf was er een souper met nog
+grooter lijst van fijne gerechten als bij de drie andere groote
+maaltijden van den dag. Geen extra betaling werd daarvoor geëischt.
+
+Hoe goed afleiding werkt voor het voorkomen van zeeziekte, werd den
+dag en avond van het bal duidelijk. Den geheelen dag had reeds een
+tamelijke bries bestaan, die tegen den avond in een flinken storm
+overging. Noch dien dag, noch dien avond was er iemand zeeziek; men
+danste en walste op het dek, niettegenstaande er flinke zeemansbeenen
+vereischt werden om in een geregelden gang te loopen en men nam
+deel aan het souper, at en dronk allerlei dingen, die in geval van
+zeeziekte ongenietbaar zijn en voelde niets van de danspartij, die
+het schip met de golven der zee uitvoerde.
+
+Nu moet ik dezen brief eindigen, want men komt mij daar zoo waar
+mededeelen, dat ik in een van de sportspellen den tweeden prijs
+behaald heb en nu een keuze moet doen uit de voorwerpen, die voor
+dat doel zijn uitgestald. Zoo zorgen mijne landgenoote en ik er voor,
+dat bij alle gelegenheden aan boord ons land geen slecht figuur maakt.
+
+
+                                                        4 Augustus 1911.
+
+
+
+
+
+
+AANKOMST IN KAAPSTAD.
+
+
+Het waren drukke dagen, die laatste dagen aan boord van de "Saxon". Er
+moesten nog tal van spelletjes worden afgespeeld en sommige verslagen
+mede-passagiers wilden nog gaarne gelegenheid hebben, om revanche
+te nemen, alvorens men voor langen tijd, misschien voor altijd,
+uit elkaar zou gaan. Daarbij moesten de koffers gepakt en brieven
+geschreven worden, om familie en vrienden te doen weten, dat men veilig
+aangeland was, want de eerste naar Europa vertrekkende boot, zou reeds
+Woensdagsmorgens weggaan. Nu waren deze laatste dagen aan boord van het
+schip ook nog de minst kalme, omdat een vrij stevige bries de golven
+onstuimig opwaarts joeg en het nu door kolenverbruik veel lichtere
+schip rumoerig heen en weer slingerde. Men moest zeemansbeenen hebben,
+om op het dek een goed figuur te slaan, anders zwenkte men van de eene
+naar de andere zijde. Geen onzer was zeeziek, alhoewel er buitengewoon
+veel over moeheid, hoofdpijn en lusteloosheid werd geklaagd, maar dit
+mocht, o, heelemaal niet, aan den invloed van de schommelingen van
+het schip worden toegeschreven. Men went ten slotte aan alles; al zou
+in de laatste dagen het schip op haar kop zijn gaan staan, dan geloof
+ik nog, dat de meeste passagiers zich goed zouden gehouden hebben.
+
+Met een enkel woord moet ik even spreken over het enorme groote
+schriftelijke verkeer tusschen Engeland en andere landen met
+Zuid-Afrika. Wij kregen daarvan een aanschouwelijke les. Maandagmorgen
+werd de geheele stuurboord-zijde (ik weet nu het verschil tusschen
+stuur- en bakboord) met groote zeilen belegd en daarop werden een paar
+meter hoog de zakken met brieven opgestapeld, die over Engeland naar
+de verschillende staten in Zuid-Afrika gezonden worden. Elke week
+komt er een even groote mail met duizenden en duizenden stukken in
+Kaapstad aan.
+
+Het was jammer, dat wij reeds zeer vroeg in den morgen 't doel van
+onzen tocht bereikten, wij hadden zoo gaarne 't mooie gezicht op de
+bergen rondom Kaapstad van uit zee genoten. Wel hadden wij den avond
+tevoren den steward order gegeven ons te roepen, wanneer de bergen
+in zicht kwamen, als die wellicht, door maanlicht beschenen, zich
+toch aan ons wilden vertoonen. Maar wij werden niet in den nacht
+gewekt en vernamen Dinsdagmorgen, dat een dichte nevel de bergen
+had omsluierd, omdat zij zich eerst in den ochtendstond, staande
+in hellen zonnengloed, aan onze oogen wilden vertoonen. Midden in
+den nacht, ongeveer twee uur, bereikte 't schip de landingsplaats
+en begon men onmiddellijk met het naar boven brengen van bagage en
+andere dingen, die in de maag van het schip al dien tijd een veilige
+plaats hadden gevonden. De drukte, het rumoer, het gepraat van het
+scheepsvolk maakten slapen onmogelijk en ik was blij, dat de steward
+om vijf uur kwam zeggen, dat het eigenlijk zes uur was in Kaapstad,
+dat hij eenige brieven voor mij had en dat het tijd was om op te staan.
+
+De brieven bevatten welkomstgroeten van dames uit Kaapstad en een
+er van bracht een lange lijst van uitnoodigingen voor lunches, teas,
+avondrecepties etc. Ook mevr. Catt had een dergelijke lijst ontvangen,
+waaruit ons duidelijk werd, dat ons verblijf in Cape Town niet zeer
+rustig zal zijn, en men ons in de gelegenheid wil stellen met vele
+Zuid-Afrikaansche vrouwen in kennis te komen.
+
+
+
+Spoedig waren wij alle vier gekleed en namen gezamenlijk ons laatste
+ontbijt aan boord. Toen wij boven op het dek kwamen, werden wij door
+eenige Zuid-Afrikaansche medepassagiers direct in beslag genomen,
+om met hen den eenigen mooien aanblik van den Tafelberg met zijn
+leeuwenkop en duivelseiland, met zonnegloed overgoten, te genieten, 't
+Was verrassend schoon! Doch lang konden wij ons niet aan dit schouwspel
+wijden, want, ofschoon het nog geen acht uur was, waren er toch reeds
+vele dames uit Kaapstad daar, bijna allen de een of andere vereeniging
+vertegenwoordigende, om ons bij onze aankomst te begroeten. Niet weinig
+waren wij verrast, onder deze dames ook een heer aan te treffen, de
+heer en mevrouw De Villiers, die mij in zuiver Hollandsch toespraken,
+en die ons direct dien morgen voor de lunch te hunnen huize noodigden.
+
+Het was ruim negen uur, toen wij eindelijk van de vele medepassagiers,
+die, voor zoover zij in Zuid-Afrika in een of andere stad wonen, die
+wij waarschijnlijk op onzen tocht zullen aandoen, met uitnoodigingen
+ten hunnent overlaadden, hadden afscheid genomen en wij ons naar het
+hotel Mount Nelson konden begeven, waar door de vriendelijke zorg
+van een der dames reeds kamers voor ons besteld waren.
+
+De indruk die wij op dezen eersten tocht door de stad, in een
+open landauer en met een neger als koetsier, kregen, is een zeer
+gemengde. Wij kwamen alle vier tot de slotsom, dat wij ons iets geheel
+anders hadden voorgesteld. Dan eens deed een straat ons denken aan de
+Rue de la Fayette in de buurt van de Gare du Nord in Parijs, dan een
+eindje verder had de buurt iets van een of ander plekje in Cannes
+aan de Riviera, maar alles zag er uit alsof de stad reeds eeuwen
+en eeuwen oud is. Maar, natuurlijk, ik mag nog geen oordeel vellen,
+alvorens wij de stad in haar geheel kunnen opnemen.
+
+In het hotel aangekomen, werden wij ook daar weder door andere
+dames verwelkomd en gaven de Hollandsch sprekende of "de taal"
+sprekende dames zich de moeite, om mij in mijn moedertaal te
+begroeten. Natuurlijk ontbraken ook de heeren- en dames-journalisten
+onder hen niet en werden wij om beurten een oogenblik in een hoekje
+genomen, om het een en ander van ons persoonlijk, van onze reis,
+ons land of iets dergelijks mede te deelen.
+
+De verslaggever van de "Nieuwe Rott. Courant" was onder hen en hij kon
+mij gelukkig de laatste editie van de N.Rott. Ct. bezorgen, zoodat ik
+niet geheel zonder nieuws uit het land ben. Het is natuurlijk slechts
+de maileditie, maar ik kan er toch de voornaamste bijzonderheden
+uit vernemen.
+
+Al deze bezoeken hielden ons tot bijna één uur staande; wij moesten
+nog onze koffers uitpakken, waren moe en hongerig en besloten daarom
+ons te laten verontschuldigen voor de eerste lunchpartij en voor
+de tea in den middag en liever te trachten voor de avond-receptie
+presentabel voor den dag te komen. Na eerst vlug wat gegeten te
+hebben, begaven wij ons naar onze kamers, ontpakten onze zaken en
+toen besloten mijne Hollandsche medereizigster en ik nog gauw een
+paar uur van den mooien zonnigen dag te profiteeren, alvorens ons
+voor den avond te kleeden. Onze Amerikaansche vriendinnen wilden
+liever tehuis wat rust nemen, hopende op meer zonnige dagen voor een
+wandeling door de stad. Laat mij hier direct bijvoegen, dat zij die
+rust niet gevonden hebben, want toen wij om vijf uur tehuis kwamen,
+waren zij nog geen oogenblik alleen geweest, doch hadden steeds nieuwe
+bezoekers te woord gestaan.
+
+Wij twee doorkruisten voor deze eerste wandeling de hoofdstraten van
+de stad en ontvingen nu een geheel anderen indruk dan in den landauer
+van dien morgen. Flinke breede, ruime straten, met groote gebouwen en
+winkelhuizen, die met onze Amsterdamsche Waarenhäuser te vergelijken
+zijn, met bankinstellingen en groote kantoren en met electrische trams,
+vonden wij overal. Hadden de vele kleurlingen, die wij in de straten
+zagen, ons er niet aan herinnerd, dat wij in een tropenland waren,
+dan had zeer zeker een aanblik der straten en de daarin aanwezige
+woningen en winkels bij ons geen oogenblik den indruk verwekt, dat
+wij zoover van ons huis en ons in Zuid-Afrika bevonden. Een enkel
+winkeltje, dat tegelijk een café'tje was, en tot opschrift droeg
+"Hollandsch koffiehuis", en waarin in een hoek op een stoeltje een
+groote pop in Zeeuwsch costuum zat, gaf ons al mede een huiselijk
+gevoel. De klacht, die ik in ons land eens van een boekverkooper
+hoorde, dat boekverkoop eene steeds minder lucratieve positie wordt,
+schijnt ook voor Zuid-Afrika te gelden. Alle boekhandelaren verkoopen
+tegelijkertijd allerlei andere artikelen, die met boeken slechts in een
+uiterst verwijderd verband staan. Bij de beide grootste boekverkoopers
+kon ik het laatste werk van Pierre Loti "La mort du Phylae" niet
+bekomen, doch wat meer zegt, men antwoordde mij in de eene zaak
+glimlachend, dat Fransche boeken in Cape Town niet gelezen worden,
+en in de andere, dat zij vier Fransche boekjes hadden, en of ik nu
+zelf eens zien wilde, of hetgeen ik wenschte, er bij was. Er moet
+echter nog een groote Hollandsche boekwinkel hier bestaan, waarin,
+naar men zegt, ook Fransche boeken te verkrijgen zijn.
+
+Nadat wij tweeën geruimen tijd in de winkelstraten hadden zoek
+gebracht, gingen wij boven op een electrische tram eenige tochten naar
+verschillende hoeken van de stad maken. Doch ik zal over den indruk,
+dien ik daarbij van de stad kreeg, niet schrijven, alvorens ik nog
+eerst meer, en onder geleide van eene aldaar bekende persoonlijkheid,
+van de stad heb gezien.
+
+Te huis gekomen, was het eerste werk wat te doen was, eene schifting te
+maken in de vele uitnoodigingen die ons reeds bereikt hadden, wilden
+wij althans tijd over houden om iets te doen in het belang van de
+zaak, waarvoor wij de reis ondernomen hadden. Onder de vele brieven,
+die ik ontving, waren er eenige van Hollanders en Afrikaanders,
+die mij verzochten mij vooral niet te laten overreden op de openbare
+vergaderingen in Zuid-Afrika, iets anders dan Hollandsch te spreken,
+vooral wanneer tegelijkertijd ook mrs. Catt sprak. Mondeling werd
+ik onmiddellijk ingewijd in de op het oogenblik op den voorgrond
+dringende taalkwestie, of de Hollandsche naast de Engelsche taal
+moet gehandhaafd worden, waarover vooral in de Kaapkolonie, veelal
+ten voordeele van de Engelsche taal beslist wordt.
+
+Reeds den eersten avond, op de receptie, ons door de "Women's Citizen
+Club" aangeboden, waarin de Engelsche vrouwen verre de meerderheid
+vormen, kon ik mijne gezindheid in dezen toonen. Door alle dames van
+het bestuur, die ons eerst in een afzonderlijk vertrek ontvingen,
+werd ik even apart genomen en er op attent gemaakt, om op dien eersten
+avond toch vooral alleen Engelsch te spreken, want dat ik anders door
+geen der aanwezigen zou worden verstaan. Ik had mij echter voorgenomen
+mij niet van de wijs te laten brengen en toen ik 's avonds het woord
+kreeg en in het Engelsch even mijn dank voor de ontvangst en nog eenige
+lievigheden aan het adres van het bestuur en de vele aanwezigen had
+gezegd, deelde ik mijne meening mede, dat nu wij in een land waren,
+waar de beide talen, Engelsch en Hollandsch gesproken worden, die beide
+burgerrecht bezitten, na de Engelsche speech van mrs. Catt, ook ik
+mijne moedertaal moest gebruiken en vervolgde mijne toespraak in het
+Hollandsch. Hoewel ik meende, dat niemand mij zou hebben verstaan,
+bleek toch later, dat er tal van Engelsch-Afrikaanders waren, die
+mij heel goed gevolgd hadden, doch die uit voorliefde voor Engeland,
+in het dagelijksch leven ontkennen, iets van onze taal te verstaan.
+
+Oververmoeid kwamen wij 's avonds om elf uur te huis; wij gevoelden
+ons allen meer zeeziek dan wij ons ooit op de boot gevoeld hadden,
+en toen ik in mijn bed lag, had ik mij zelf te overtuigen, dat ik
+niet meer in mijn cabin heen en weer gleed, zoo draaide alles met
+mij in de rondte. Dien eersten dag in Zuid-Afrika, waarop ons zoo'n
+allerhartelijkste ontvangst was bereid, waarop ik tal van oude bekenden
+de hand heb gedrukt en nog veel meer nieuwe vriendschapsbanden heb
+aangeknoopt, die een heel nieuwe wereld voor ons opende en ons met
+geheel andere gewoonten en gebruiken, als waaraan wij gewoon zijn,
+in kennis stelde, zal zeer zeker nooit uit mijn geheugen verdwijnen.
+
+
+                                                            9 Aug. 1911.
+
+
+
+
+
+
+ONS VERBLIJF IN KAAPSTAD.
+
+
+I.
+
+
+Nauwelijks was ik den eersten morgen opgestaan, toen ik reeds aan
+den telefoon werd geroepen, omdat er iemand was om mij te spreken,
+die ons allen voor dien dag ten eten noodigde. Wij hadden evenwel
+voor dien dag reeds tal van zulke uitnoodigingen ontvangen, die wij
+moesten afslaan, omdat wij ons hadden voorgenomen, in de eerste plaats
+de invitatiën van de verschillende vereenigingen aan te nemen. Toen
+ik naar mijn kamer terug wilde gaan, werd mij een groot pakket brieven
+overhandigd, alle welkomstgroeten en uitnoodigingen inhoudende. Onder
+dezen bevond zich ook een van den burgemeester van Kaapstad, die ons
+een at home en receptie op het stadhuis aanbood, waarbij de besturen
+van alle vrouwenvereenigingen tevens waren genoodigd. Ook bereikten
+ons dien dag vele brieven uit andere steden van Zuid-Afrika, waarin
+ons verzocht werd toch vooral ook in hun stad te komen spreken over
+vrouwenkiesrecht. Ik behoef natuurlijk niet te zeggen, dat mrs. Catt
+evenzoo ruim met brieven bedacht werd. Wij beiden kwamen dan ook
+spoedig overeen, dat wij onmogelijk in twee maanden tijd aan al die
+invitatiën konden voldoen en besloten onmiddellijk een maand langer
+in Zuid-Afrika te blijven, nu het bleek, dat wij er zulk nuttig werk
+konden verrichten.
+
+Woensdagmorgen om half elf hadden wij reeds een vergadering met
+het bestuur der Vrouwenkiesrechtvereeniging in Kaapstad en na
+afloop eene vergadering met de leden. Door de Christelijke Vrouwen
+geheel-onthoudersvereeniging werd ons een lunch aangeboden, en
+daarna een receptie door een vereeniging, die op een lijn staat
+met de in Holland bestaande Vereeniging tot verhooging van het
+zedelijk leven. Dienzelfden avond, om acht uur, had de eerste
+openbare vergadering plaats, uitgaande van de Women's Citizen Club
+en gepresideerd door prof. Darell.
+
+Mrs. Chapman Catt zette het doel van den Wereldbond en den stand
+van het vrouwenkiesrecht-vraagstuk in alle landen uiteen en ik sprak
+(in het Hollandsch) over de beteekenis van het kiesbiljet. Als men
+in aanmerking neemt, dat wij gedurende den dag op alle vergaderingen
+en recepties ook 'n kort woord hebben moeten spreken, dan geloof ik,
+dat die eerste dag door ons goed werd besteed.
+
+Donderdagmorgen om half elf werden wij in eenige stichtingen van
+vrouwen ontvangen en zagen wij achtereenvolgens een huishoudschool,
+een tehuis voor vrouwen, een industrieschool, deze laatste echter
+nog in embryostaat. Daarna werd ons in de Alexandra-club, de club van
+de élite der vrouwen, die ons ook gedurende ons verblijf alhier het
+eerelidmaatschap der club heeft aangeboden, een schitterende lunch
+bereid. Na afloop was er een receptie voor alle leden der club. Om
+vier uur moesten wij echter weder een vergadering bijwonen van de
+vereeniging tot bevordering en nog meer tot steun van vrouwenarbeid,
+een vereeniging die heel veel overeenkomst heeft met onze Arbeid
+Adelt of Tesselschade-vereeniging, doch zich nog in den toestand
+bevindt, waarin die bij ons bestaande vereenigingen ongeveer een
+kwart eeuw geleden waren. Dien avond de tweede openbare vergadering,
+uitgaande van de vereeniging voor vrouwenkiesrecht, die buitengewoon
+druk bezocht was. Geen staan- of zitplaats was over, velen moesten
+in de deuropeningen en gangen een plaats vinden en ook moesten velen
+onverrichter zake huiswaarts keeren. Deze vergadering werd door
+Sir James Innes, president van het hoog gerechtshof, gepresideerd
+en op de tribune hadden tal van mannen van naam en beteekenis
+plaats genomen. Mijn buurman was de Hollandsche spreker Viljoen,
+lid van het Parlement, de man die reeds eenige jaren geleden de
+eerste vrouwenkiesrechtsbill in het Zuid-Afrikaansch Parlement
+had aangeboden en verdedigd en die onze komst in Z.-A., ten doel
+hebbende de vrouwen aldaar tot den strijd voor dit recht aan te
+sporen, hartelijk toejuichte. Ik sprak dien avond het eerst, en
+had tot onderwerp, het belang van de invoering van vrouwenkiesrecht
+voor den Staat, het gezin en de vrouw. Daarna sprak Mrs. Catt ruim
+een uur lang over de gevolgen van het onthouden van het kiesrecht
+aan de vrouw. Gedurende al dien tijd hield zij de aandacht van haar
+gehoor geboeid en herhaaldelijk werd hare rede door handgeklap en
+bravo-geroep onderbroken. Zeer zeker won zij dien avond de harten
+van al hare toehoorders.
+
+Vrijdagmorgen werden wij reeds vroeg door den auto van Sir en Lady
+Innes afgehaald om op hun mooie landgoed de lunch te gebruiken en later
+voor 'n vijftigtal aldaar genoodigden, allen dames uit de upper ten,
+over vrouwenkiesrecht te spreken en ook deze dames op haar plicht
+te wijzen aan den strijd voor deze hervorming deel te nemen. Tegen
+etenstijd kwamen wij terug en zouden voor het eerst een vrijen avond
+hebben, doch vele dames en heeren, die ons op de vergaderingen niet
+konden bereiken, maakten nu van ons vrij-zijn gebruik, om ons dien
+avond in het hotel op te zoeken, met het gevolg, dat wij nog vermoeider
+naar bed gingen dan de vorige avonden.
+
+Zaterdagmorgen reeds vroeg eene vergadering met het bestuur en
+eenige invloedrijke leden van de Women's Citizen-club, daarna stond
+een ons vriendelijk aangeboden auto gereed, om ons naar het buiten
+van mrs. Garrett Hay te brengen, waar voor talrijke genoodigden een
+lunch was bereid. Om drie uur werden wij van daar in een ouderwetsche
+Cape-car, een, die gebruikt was in den tijd, dat de boeren nog "uit
+trekken gingen", afgehaald, om eene van de oudste, nog in volkomen
+goeden toestand verkeerende, Hollandsche boerenhofsteden te zien en
+er de thee te gebruiken. Deze hofstede wordt thans bewoond door het
+gezin van den heer en mevrouw Cloete-Van Warmelo, die er een wijn-farm
+van gemaakt hebben. Onze vroegere boerenwoningen van welgestelde
+boeren waren precies eender en geen enkel stukje huisraad troffen
+wij in deze woning, wat niet afkomstig was uit een boerenfamilie in
+Holland. Alles was nog in den toestand van ongeveer 250 jaar geleden;
+de Hollandsche zindelijkheid trad zelfs zeer sterk op den voorgrond.
+
+Voor den Zondag waren mrs. Catt en de andere Amerikaansche dame,
+die zich in ons gezelschap bevindt, bij een Amerikaansche familie
+uitgenoodigd, en mijne landgenoote en ik waren bij onzen vice-consul
+voor dien dag gevraagd. Onze consul bevindt zich op dit oogenblik in
+Pretoria, alwaar wij hem later hopen te treffen. In den gezelligen
+huiselijken kring van den heer en mevrouw Loopuyt, waar wij tal van
+andere landgenooten ontmoetten, brachten wij een allergenoeglijksten
+dag door en bezochten de voor ons met zoovele historische herinneringen
+verbonden "Groote Schuur" en zijne omgeving, die thans tot woonplaats
+dient van den premier van het land.
+
+Maandagmorgen gingen wij reeds heel vroeg naar de Zuid-Afrikaansche
+Universiteit, ook een nog in wording zijnde instelling. Het nieuwe
+gedeelte, dat alleen voor anatomische doeleinden zal worden gebruikt,
+moet nog gebouwd worden. Het zal bijna geheel worden gebouwd en
+ingericht als het desbetreffende gebouw te Amsterdam, waarvan ik den
+plattegrond zag. Om elf uur kwam mevr. De Villiers ons afhalen voor
+een auto-toer rond de Victoria-road. Ieder, die in Kaapstad bekend is,
+weet, wat deze toer beteekent. Het is de uitgestrektste en mooiste
+toer, die hier gemaakt kan worden. Men volgt geheel aan den achterkant
+van de bergen de zeekust, en heeft nu en dan de meest verrassende
+zeegezichten. Wij troffen het bijzonder goed met het weder, zoodat er
+niets ontbrak aan het effect wat deze toer kan geven. Toen wij om vier
+uur tehuis kwamen, hadden wij nog precies tijd om ons te kleeden,
+om aan de uitnoodiging van sir Frederick Smith, burgemeester van
+Kaapstad, gevolg te geven. In hem ontmoetten wij een warm geestverwant
+voor onze zaak, en hoewel hij van plan was geweest ons dien avond aan
+zijne talrijke gasten, waaronder velen uit de diplomatieke kringen,
+alleen voor te stellen als twee distinguished guests van Kaapstad,
+schemerde toch zijne ingenomenheid met de reden van onze komst naar
+Z.-Afrika door al zijne introduceerende woorden heen. Hij verzocht ons
+beiden, om ook dien avond over de zaak, waarvoor wij zoo veel voelen,
+eenige woorden tot zijne gasten te spreken.
+
+Ik zal niet doorgaan met het en detail neerschrijven van het
+voornaamste wat wij hier elken dag zien en doen; ik heb alleen de
+eerste week wat uitvoerig beschreven, om te doen uitkomen, hoezeer
+onze komst hier door velen gewenscht werd, op welke wijze men ons
+hier eene ontvangst heeft bereid en hoe weinig tijd ons hier rest
+om onze correspondentie af te doen, en de instellingen te bezoeken,
+waarin wij bijzonder belang stellen, en die niet direct in verband
+staan met vrouwenkiesrecht. Maar ook het bezoek dier instellingen
+wordt ons bijzonder gemakkelijk gemaakt. Nauwelijks hebben wij
+den wensch geuit, om het een en ander te willen zien, of reeds
+den volgenden morgen bereiken ons de uitnoodigingen. Op die wijze
+zag ik hier hospitalen, verschillende inrichtingen voor onderwijs,
+o.a. een school voor kleurlingen, waar de zonen van de verschillende
+opperhoofden gehuisvest en onderricht worden. Wij zagen daar onder
+meer de twee oudste zonen van Lewenyka, den opvolger van Lobengula,
+die in de geschiedenis van Zuid-Afrika een zoo groote rol heeft
+gespeeld. De directeur van deze inrichting vertelde ons, dat,
+alvorens hij jongens opneemt, hij altijd eerst den vader een gedrukt
+stuk stuurt, dat ingevuld moet worden, zoodat hij een weinig op de
+hoogte is met de soort jongens, die hij krijgt. Achter de vraag:
+"Beroep van den vader?" had de vader van de twee Lewenyka's met
+krachtige hand geschreven: "King". Die twee prinsen zagen er niet
+"zoo zwart als mijn laars uit," zooals de term luidt, maar nog veel
+zwarter. Zij hadden een blauw-zwarte huid, met blanke binnenvlakten van
+de handen. De flink gebouwde jongens hadden schitterende, groote oogen,
+en waren, uit een neger-oogpunt, bepaald een paar mooie menschen; over
+hunne intelligentie vernamen wij allerlei verrassende bijzonderheden.
+
+Ook van den directeur van het Zuid-Afrikaansche Museum had ik eene
+uitnoodiging, en persoonlijk leidde hij mij drie uur rond in de vooral
+uit ethnologisch en sociologisch oogpunt zoo belangrijke verzameling
+van alles wat Zuid-Afrika tot dusver in dit opzicht heeft opgeleverd.
+
+Eenige leden van het Hooger- en Lagerhuis hadden zich beschikbaar
+gesteld, om ons de parlementsgebouwen te laten zien. Het meest hiervan
+boeide mij het archief, wat in een der gebouwen is ondergebracht. Daar
+kreeg ik in handen: "het dagboek van Van Riebeeck", bijgehouden
+tot eenigen tijd na zijne landing in "Capo de Goede Hoop". Daar
+kreeg ik prenten in handen, gedrukt in Amsterdam, in het einde
+van de 17e eeuw, waarop de heldendaden van onze mannen in Afrika
+werden afgebeeld; met den Tafelberg en de hem nabijzijnde bergen,
+precies verkeerd geplaatst; daar zag ik de familieregisters van de
+vele eerste Europeesche bewoners van de Kaapkolonie, tot voor kort
+bijgehouden. Dat Afrika een vruchtbaar land is, laat geen twijfel,
+na de inzage van deze registers. Zoo hebben o.a. de drie gebroeders De
+Villiers, die hier ongeveer in 1670 uit Frankrijk landden, in die twee
+en een halve eeuw een familie van eenige duizenden nakomelingen. Zij
+zijn op dit oogenblik waarschijnlijk de talrijkste in Zuid-Afrika.
+
+En wat ook in dat archief bewaard was, dat waren vele exemplaren van
+fraai gekleurde en goed geteekende nieuwjaarswenschen, door brave en
+gehoorzame jongelingen of jonge dochters aan hunne "Geagte Vader"
+of "Waarde Moeder" of "Lieve Grootouders" gestuurd, en waarvan de
+gedichten dikwijls duidelijk aangaven, dat zij van eigen maaksel
+waren. Zij brachten mij mijne kinderjaren te binnen, toen ook
+wij gewend waren zulke heilwenschen in gekleurde of gouden rand op
+nieuwjaarsdag onze ouders aan te bieden. De ons rondgeleidende heeren
+interesseerde het zeer, dat mijne landgenoote en ik hen op de hoogte
+konden brengen van veel, dat zij ons lieten zien, doch niet konden
+lezen of begrijpen.
+
+Maar ook zag ik daar eenige exemplaren van oude Kaapstadsche
+couranten, uit het begin der 18e eeuw, waarin in goed, zuiver
+Hollandsch de berichten en mededeelingen gedrukt waren. Sommige
+van die bladen bevatten echter naast de Hollandsche ook Engelsche
+advertentiën. Opmerkelijk was het in een nummer van die courant eene
+wet te zien afgekondigd, waarbij verboden werd om slaven aan andere
+natiën te verkoopen en het zelfs tot plicht werd gesteld, om elk
+schip, dat de kust aandeed en slaven inhield, aan te houden, terwijl
+in datzelfde blad slaven te koop werd aangeboden en de slavenmarkt
+op zekeren datum geannonceerd.
+
+Ook woonden wij in het hof van justitie een terechtstelling bij en
+hoorden later een van Kaapstad's knapste advocaten een pleidooi houden,
+om "wat krom is rech te praat".
+
+Dat wij op deze wijze in de veertien dagen van ons verblijf in
+Kaapstad deze stad en hare instellingen en omgeving beter leerden
+kennen dan menig ander vreemdeling en zelfs beter dan menig andere
+Zuid-Afrikaander, is te begrijpen. Elken dag, als de zon scheen, bracht
+men ons per auto of trein naar een ander mooi of interessant punt;
+geen enkel oogenblik ging daar verloren, ieder beijverde zich om ons
+verblijf voor ons zelf en ook voor de inwoners van de Kaapkolonie,
+zoo vruchtdragend en aangenaam mogelijk te maken.
+
+Mijne indrukken van Kaapstad zijn dan ook geheel anders dan op
+den eersten dag; deze zal ik in het kort in den volgenden brief
+neerschrijven.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Kaapstad als stad is leelijk, doch zeer eigenaardig en
+interessant. Geen mooie straten, geen groote pleinen, geen mooie
+monumentale gebouwen. Alles ziet er haveloos en armoedig uit. Het is
+alsof er de hand niet aan wordt gehouden en wat eenmaal verveloos of
+door den tijd verbruikt is geworden, laat men niet weder opknappen of
+repareeren. Ook in de gezinnen valt datzelfde op te merken. Natuurlijk
+geldt dat niet voor de rijke familiën, maar zeer zeker wel in de
+huizen van de middelklasse der bevolking. Voor een deel moet dit op
+rekening gesteld worden van het bijna niet te gelooven feit, dat
+de eigenaren dikwijls te arm zijn om de reparatiekosten te kunnen
+dragen en voor een ander deel, dat er in Kaapstad en omgeving geen
+goede werkkrachten, die reparatiewerk willen verrichten, te vinden
+zijn. Als iets stuk is, dan moet het maar net zoolang stuk gebruikt
+worden, tot het geheel onbruikbaar is geworden, want om dat iets te
+laten maken, zou evenveel moeten kosten, als om het te vernieuwen.
+
+Maar eigenaardig is Kaapstad in hooge mate. Naast de meest verouderde
+gebruiken, gewoonten, instellingen, enz., vindt men er sommige van
+de modernste soort. Naast de oude, afgebruikte, te vies om er in te
+gaan zitten, wagens, met afgewerkte voortsukkelende paarden, staan
+de nieuwste en mooiste automobielen in de straten en het is, alsof
+de hansom, die in Londen afgedaan heeft, in bootladingen naar hier
+zijn overgebracht. Electrische trammen doorkruisen zelfs de verst
+afgelegen buitenwijken, wat eigenlijk geheel op zichzelf staande
+dorpen zijn. Ook onderhoudt een geregelde spoordienst onophoudelijk
+het verkeer met de buitenwijken.
+
+Kosmopolitisch is Kaapstad in hooge mate. Niet alleen treft men hier
+onder de witte menschen alle nationaliteiten aan, hoewel Britten en
+Nederlanders het grootst in aantal zijn, doch ook van de kleurlingen
+zijn hier alle nuances vertegenwoordigd. Het gele ras en de door
+herhaalde kruising reeds bijna niet meer zwarte man en vrouw, gaan
+hier door Kaapstad's straten naast zwarten en zwart-blauwen in alle
+verscheidenheid. De kleine, fijn gebouwde, aapgelijke Bosjesman en
+vrouw, de Hottentot, de Zulu, de Basuto, de Kaffer en alle andere
+kleurlingen, probeeren hier in kleeding en gebruiken de Europeër na
+te doen en zien er daardoor dikwijls allerbespottelijkst uit. Ook
+enkele mooie exemplaren van het onvervalschte ras ziet men soms
+in hun oorspronkelijke gedaante, en dikwijls sta ik in bewondering
+zoo'n sterk gebouwde Zulu-vrouw, met haar kind op haar rug en een
+zware vracht op haar hoofd, gade te slaan. De meeste aantrekking
+oefenen evenwel de kleine, koolzwarte, schattige negerkindertjes
+uit. Ofschoon zij dikwijls te vuil zijn om aangeraakt te worden,
+kan ik ze toch nooit voorbijgaan, zonder ze even te liefkoozen, of
+een stukje bonbon te geven. Mrs. Catt heeft reeds den wensch geuit om
+op haar verjaardag van ons zoo'n klein nikkertje cadeau te krijgen,
+maar het mag dan niet grooter worden.
+
+Heel mooi en schilderachtig zijn ook de Kaapsche Maleiers, vooral
+de vrouwen onder hen. Zoodra dezen in zekeren welstand leven, en
+zoo zijn er velen, dan gaan zij naar Mekka en eenmaal daar geweest
+zijnde, voelen zij zich ver boven haar andere rasgenooten verheven
+en toonen dat zichtbaar, door evenals de Turksche vrouwen, met bedekt
+gelaat langs 's Heeren wegen te loopen. Het geheele hoofd is dan met
+een gekleurden, meestal zijden, doek omgeven en laat alleen oogen en
+neus vrij. In hunne hel-kleurige japonnen, roze, blauw, groen of wit,
+door stijfgesteven rokken uitstaande alsof er wijde crinolines onder
+gedragen worden, met halssnoeren van soms okkernootgroote koralen,
+en met allerlei andere versierselen, zien zij er recht mooi uit. De
+oudere dames dragen graag zware zijden japonnen, ook van opvallende
+kleur. Ontmoet ik een troepje van deze vrouwen, dan maak ik gaarne
+een praatje en probeer dan zooveel mogelijk "de taal" te spreken,
+maar zoodra zij merken, dat ik "de taal" niet meester ben en "hoog
+Hollandsch" spreek, zooals men hier ons gewoon Hollandsch noemt,
+dan antwoorden zij in haar gebroken Engelsch.
+
+Dit spreken met kleurlingen, of het liefkoozen van de zwarte
+negerkindertjes, wordt hier echter als hoogst onwelvoegelijk beschouwd
+en herhaaldelijk ontvang ik afkeurende blikken van voorbijgaande
+witte menschen, omdat ik mij met een kleurling op een voet van
+gelijkheid onderhoudt. Al wat kleurling is, wordt hier met een
+soort van verachting behandeld, waarvoor men geen afdoende reden kan
+opgeven. Het idee, dat kleurlingen slaven zijn, met slavenkarakters en
+slavennatuur en dat zij in geen enkel opzicht op voet van gelijkheid
+mogen worden behandeld, omdat men hen dan totaal zal bederven, is
+van den aanvang den blanken kinderen ingeprent en in hen vastgeroest.
+
+Dat de kleurlingen in de Kaapkolonie echter het kiesrecht bezitten en
+uitoefenen en men hen in dat opzicht met de andere mannelijke burgers
+van de kolonie op voet van gelijkheid heeft gezet en hen zelfs boven
+de blanke vrouwen heeft geplaatst, schijnt de witte menschen niet
+tot nadenking te brengen.
+
+Maar naast hen die den kleurling verachten en vernederen, staat een
+kleine groep, die overdreven voor hen gevoelt. Ik zou deze menschen
+op een lijn willen stellen met onze gevoelssocialisten, menschen die
+zich socialist noemen omdat hun liefde gaat tot al wat zwak en teer
+is en lijdt en zij door onberedeneerde gevoelsmotieven aangetrokken
+worden door de nooden en behoeften van den arme, dien zij niet alleen
+ten koste van alles willen helpen, doch die ook in hunne opinie hoog
+boven de andere bevolking verheven staat. Van dat soort negervereerders
+bezit men hier ook. Vooral de familie Schreiner, met Olive Schreiner
+aan het hoofd, is een blinde vereerster van den kleurling. Haar
+geheele politieke overtuiging heeft tot ondergrond "hoe 't best voor
+den kleurling te zorgen". De negerkwestie is hier een groot politiek
+vraagstuk; het heeft moeilijkheden gebracht bij de vaststelling
+van de Unie en het zal steeds opnieuw moeilijkheden in de politieke
+kringen brengen. In de Kaapkolonie hadden de negers het kiesrecht,
+vóórdat de Unie der vier Staten tot stand kwam en men wilde en kon
+daar dit recht den negers niet weder ontnemen. In Oranje Vrijstaat,
+Natal en Transvaal beschouwt men den kleurling nog als een inferieur
+wezen en wil men hem geen politieke rechten verleenen. Deze drie
+Staten wilden niet toestaan, dat de Kaapsche neger aan de verkiezing
+van het Unie-parlement deelneemt, en zoo is er dan nu een toestand
+geschapen, waarin de neger in de Kaapkolonie wel mag deelnemen aan
+de verkiezingen voor de gemeenteraden en het Kaapsche gouvernement,
+doch niet aan de verkiezingen voor het Unie-parlement.
+
+Zoo dom zijn de negers nu niet, dat zij zich deze verkorting van
+rechten laten welgevallen, en bijgestaan door de mannen, die hen
+willen steunen en helpen, omdat zij met hun lot zijn begaan, strijden
+zij tot verkrijging van de volle burgerschapsrechten. De drie andere
+Staten zullen echter in geen afzienbaren tijd toestaan, dat aan dezen
+eisch wordt voldaan.
+
+Wil men mooie negers en vooral mooie negerinnen zien, dan doet men
+best een Woensdag- of Zaterdagmorgen vroeg naar de bloemenmarkt te
+gaan, waar de wild groeiende planten in groote verscheidenheid van
+kleur en soort door de van buiten komende kleurlingen ten verkoop
+worden aangeboden. Manden vol sneeuwwitte aronskelken, die hier
+pickflower genoemd worden om de groote hoeveelheid waarin zij op 't
+land voorkomen; allerlei soort prachtige erica's, men zegt er zijn hier
+tusschen de twee en drie honderd soorten; azalea's, violen, mimosa's,
+etc., etc., worden dan voor "a tikkie a bunch", dat is drie stuivers
+een groote bos, door de negerbevolking ten verkoop aangeboden. Bloemen
+zijn hier zoo mooi en in zoo'n groote verscheidenheid van kleur,
+dat wij daarover dagelijks meer in verrukking komen. En wij zijn nog
+niet eens in het goede jaargetijde.
+
+Het is hier namelijk winter, verschillende dames ziet men met mof en
+boa loopen, maar wij vinden het daartoe niet koud genoeg. Als de zon
+schijnt, is het zelfs warm en alleen 's avonds of op een regenachtigen
+dag, gaan wij ons hier wat warmer kleeden. Het is voor ons hier als
+in een warme Aprilmaand.
+
+Hoewel ik Kaapstad als stad niet bewonderen kan, is toch de omgeving
+van Kaapstad heel mooi. De weg van den Muizenberg naar Simonstad en
+vandaar naar Milner's point, is zelfs indrukwekkend mooi en ik zelf
+heb nooit een idealer zeekust gezien dan die, waarop het oog rust,
+als men zich een oogenblik kalm op het witte zeestrand of op een rots
+neerzet bij Milner's point.
+
+Maar men behoeft niet zoo ver naar buiten te gaan om mooie plekken
+te vinden. Vlak bij de stad, in twintig minuten met een electrische
+tram te bereiken, ligt Camp's baay en Sea point, waar men eveneens
+een prachtig zeegezicht heeft. Vooral bij opkomende zee en wanneer de
+zee een beetje woelig is, kan men daar uren staan droomen, wanneer de
+hoogopkomende golven tegen de rotsen te pletter slaan en tot hoog in
+de lucht een uiteengespatte, wit schuimende massa naar boven werpen,
+om daarna om en over de rots zich in haast te verspreiden.
+
+Die niet van zee en bergen, doch meer van bosch en veld houdt, kan hier
+ook genieten. Al de hier vlak omliggende, met tram of trein in tien
+à twintig minuten te bereiken dorpjes zijn het best te vergelijken
+met Bussum, Hilversum, Baarn enz., behalve dat zij buiten hun mooie
+villa's en bosschen en wandelwegen, steeds een mooien achtergrond
+van fraai gevormde bergen hebben en dat bloem en plant hier in veel
+grooter verscheidenheid en schoonheid voorkomen.
+
+Men zegt ons hier, dat Kaapkolonie de mooiste van de vier Staten van de
+Unie is en dat alleen Natal voor een deel in natuurschoon de kolonie
+nabijkomt. Niettemin verkeert de Kaapkolonie thans in geen goede
+financieele en economische conditie, omdat in den laatsten tijd alles
+zich in Transvaal schijnt te concentreeren. Tal van huizen, zoowel
+in de stad als in de buitenwijken, staan leeg en alle neringdoenden
+klagen over slechte tijden. Handel en scheepvaart schijnen zich meer
+naar 't oosten van het land te verplaatsen en men hoort zelfs door
+sommigen beweren, dat Kaapstad eenmaal een doode stad zal worden.
+
+Onze tijd is hier nu langzamerhand verstreken, morgenochtend gaan mijne
+landgenoote en ik per trein van hier, mrs. Catt met hare landgenoote
+gaat per boot, en wij zullen ons Donderdag in Port Elisabeth weder
+vereenigen.
+
+Ik heb de spoorreis verkozen, omdat ik daardoor meer van het land
+kan zien en in de gelegenheid ben een bezoek aan Olive Schreiner te
+brengen. In Port Elisabeth zullen wij ook ongeveer een week blijven,
+tal van vergaderingen zijn reeds voor ons uitgeschreven. Daarna gaan
+wij naar Grahamstown, Bloemfontein en Kimberley. Dan nemen wij eenigen
+tijd rust; dat wil zeggen, dan gaan wij geheel alleen veertien dagen
+voor pleizier op reis en gaan dan naar de Victoria-falls in Rhodesia,
+die als het grootste wereldwonder beschouwd worden. Wanneer wij
+van daar terugkomen, gaan wij naar Pretoria, Johannesburg, Pieter
+Maritzberg en Durban, waar reeds overal de voorbereiding voor onze
+komst in vollen gang is.
+
+Van onzen tocht door Rhodesia stellen wij ons zeer veel voor, alles
+wat wij er van hooren, doet onze verwachting stijgen. Maar nu wachten
+ons eerst veertien dagen van hard werken, met vele vergaderingen,
+recepties, tea's, etc.
+
+
+                                                           22 Aug. 1911.
+
+
+
+
+
+
+DE REIS NAAR PORT ELISABETH EN BEZOEK BIJ OLIVE SCHREINER.
+
+
+Dinsdagmorgen 22 Augustus 1911 om 11.30 zou de trein vertrekken,
+die ons van Kaapstad naar de Aar en vandaar naar Port Elisabeth zou
+brengen. Reeds vroeg waren wij in de weer om al onze zaken te pakken,
+onophoudelijk gestoord door de komst van dames en heeren, die ons
+nog voor het laatst de hand wilden drukken en ons bloemen en bonbons
+voor de reis aanboden. Wij zouden zeer zeker den trein gemist hebben,
+als wij niet, op het laatste oogenblik aan het station komende, tal
+van gedienstige vrienden daar vonden, die voor onze bagage zorgden en
+ons naar den op het punt van vertrek staanden trein brachten. Daar
+was in het midden van den trein een eerste klasse wagen voor ons
+gereserveerd en er werd mij een brief overhandigd van den directeur
+der Z.-Afrikaansche spoorwegen, die ons op onze geheele reis door
+Z.-Afrika van grooten dienst zal zijn. De inhoud van den brief luidt:
+"dat in het centrum van den trein een eerste klasse wagen gereserveerd
+moet worden voor dr. Aletta Jacobs en mrs. Boersma, waar zij in
+Z.-Afrika met den trein reizen en dat voor deze dames bijzondere
+zorg moet worden gedragen gedurende hare geheele reis". Ook mrs. Catt
+ontving voor zich en hare landgenoote zoo'n brief.
+
+Dit maakt het reizen voor ons hier veel gemakkelijker en het heeft
+veel te beteekenen, omdat wij nu de nachten in den trein rustig
+kunnen doorbrengen en niet bevreesd behoeven te zijn, dat onze deur
+telkens wordt opengegooid om een nieuwen passagier uit of in te
+laten. Als men bedenkt, dat Port Elisabeth, nog behoorende tot de
+Kaapkolonie, en op de kaart nog geen duimbreed liggende van Kaapstad,
+twee nachten en bijna twee dagen eischt om er te komen en dat wij
+verder op onzen weg misschien wel twintig nachten in den trein moeten
+doorbrengen, dan begrijpt men hoe ingenomen wij met het bezit van
+dezen brief zijn. Onze vice-consul, de heer Loopuyt, en de reeds
+vroeger genoemde sir James Innes, hebben zich blijkbaar voor deze
+attentie groote moeite getroost. Met Kaapstad achter ons moet ik
+verklaren, dat wij daar onvergetelijke dagen hebben doorgebracht,
+dat de gastvrijheid en vriendelijkheid der bewoners geene grenzen
+kent en dat wij tevens het gevoel met ons kunnen medenemen, dat wij
+daar nuttig werk verricht hebben en enthousiasme hebben gewekt voor
+de groote zaak, waarvoor de vrouwen in de eerste plaats hebben te
+strijden, het vrouwenkiesrecht. De dank, die ons daarvoor van alle
+kanten werd aangeboden, de verslagen en berichten over ons verblijf
+in Kaapstad in alle couranten en de brieven met uitnoodigingen, die
+ons nog steeds uit alle oorden van Z.-Afrika bereiken, zijn ons voor
+dat laatste een bewijs.
+
+De reis van Kaapstad naar de Aar is waard per spoor gedaan te
+worden. Men gaat dan door een zeer mooi gedeelte van de Kaapkolonie. De
+eerste uren gaat men afwisselend door een streek met fraai gevormde
+hooge bergen, alle met dat eigenaardige blauw-violette waas omgeven,
+waarover ik reeds vroeger schreef en dat waarschijnlijk 'n gevolg is
+van den plantengroei op de bergen; dan weder gaat men door mooie dalen
+met mimosabosschen, thans in vollen bloei, of met hooge, nu in frisch
+blad staande, eucalyptusboomen, met peperboomen en rijk met vrucht
+beladen sinaasappel- en citroenboomen, met schapen, koeien en paarden
+in de weiden. Maar ook de heidevelden, vol met de meest verschillende
+heideplanten in bloei, een geheel ander beeld vertoonende dan onze
+heide, leveren aangename afwisseling. Tegen vier uur bereikten wij
+de Hex-rivierbergen, alléén op de toppen met een dikke laag sneeuw
+bedekt. Met een locomotief voor en een achter den trein werden wij
+de steile hoogte opgesleept en kon men zich een oogenblik in een van
+de fraaie gedeelten van Zwitserland wanen. De vorming der bergen is
+hier echter anders dan in Zwitserland en ook die in Noorwegen evenaart
+zij niet. Z.-Afrika's bergen hebben hun eigen vorm en vooral ook hun
+eigen charme, die met niets, wat ik tot dusver in bergstreken zag,
+te vergelijken is.
+
+Maar wat voor ons even interessant is als de mooie natuur, die wij
+passeeren, dat zijn de Kaffer-kraals, die wij voorbijtrekken, de
+dikwijls vlak aan den spoorweg grenzende struisvogel-farms, en de
+soms zeer eenzaam liggende groote boerenhofsteden.
+
+Toen wij Woensdagochtend in den trein ontwaakten, bevonden wij ons
+midden in de Karoo (spreek uit "Keroe"). Toen ik in Kaapstad de
+beteekenis van dat woord vroeg, wilde men mij volstrekt inpraten,
+dat het een Hollandsch woord was, maar ten slotte wist een van
+de professoren van de Z.-Afrikaansche Hoogeschool mij toch in te
+lichten. De Hottentotten noemen 'n verdord boschje of boompje haroo, en
+daarvan is door de Europeanen ten slotte het woord karoo gemaakt. Dit
+is gemakkelijk te verklaren, als men bedenkt, dat in Oost-Indië de
+h veelal wordt uitgesproken als g en de Oost-Indische Compagnie hier
+vroeger veel menschen aan wal zette. De Karoo is 'n groote woestenij,
+waarop bijna niets dan kleine stoppels en allerlei soort cactussen
+groeien. Dor en droog ziet zij er uit, doch met de bergen op den
+verren achtergrond, en de soms prachtig in bloei staande cactussen
+en aloëplanten, biedt zij toch genoeg afwisseling.
+
+Om elf uur bracht de trein ons Woensdagmorgen in de Aar, de woonplaats
+van Olive Schreiner. Zij zelf stond ons, als een welkomstgroet, met een
+bos riekende viooltjes, uit eigen tuin geplukt, aan het station op te
+wachten. Haar nichtje, Dot Schreiner, de dochter van haar broeder,
+den vroegeren eersten minister van de Kaapkolonie, die wij reeds
+van uit Kaapstad kenden, vergezelde haar. De ontmoeting was als van
+oude bekenden, er behoefde geen ijs gebroken te worden; zij was mij
+uit hare geschriften eene geestverwante gebleken en door Londensche
+wederzijdsche vrienden was ook ik haar niet onbekend. Zij is eene
+kleine vrouw, en tamelijk gezet. Als zij in een levendig gesprek hare
+lieve oogen op mij vestigde, dan riep zij steeds het beeld van onze
+sympathieke Helene Mercier mij voor den geest. Onwillekeurig moest ik
+telkens vergelijkingen maken tusschen deze twee groote vrouwen. Ook
+bij deze talentvolle Zuid-Afrikaansche vrouw sprak uit elk woord hare
+groote, alles overheerschende liefde voor de menschheid. Liefde,
+die het sterkst spreekt voor alles wat hulp en steun noodig heeft;
+eene liefde, die den sterken en machtigen hunne fouten, tegenover
+zwakken en hulpbehoevenden begaan, vergeeft, omdat zij die aan
+niet-begrijpen toeschrijft; hare machtige pen gebruikt zij om de
+zwakken te steunen, door de sterken te doen begrijpen. Wel is haar
+vertrouwen in de menschheid geschokt door alles wat zij doorleefd
+heeft, doch alleen dan, wanneer zij over den Zuid-Afrikaanschen oorlog
+spreekt en alles wat men haar toen heeft aangedaan, ligt bitterheid
+in haar stem. Overigens hoopt zij nog steeds op een betere wereld, met
+mensch-menschen, wanneer eenmaal de gouddorst der menschheid verzadigd
+zal zijn en men zich een gelukkig bestaan alleen kan denken in eene
+omgeving met toestanden, die zooveel mogelijk elkeen een menschwaardig
+bestaan veroorlooven. O, wat zou zij gaarne al haar tijd en krachten
+geven om op hare wijze en met haar pen het Evangelie, zooals zij dat
+opvat, op aarde te verkondigen, als zij niet door ander werk in beslag
+werd genomen.
+
+En door welk werk en hoe? Deze vrouw is niet rijk, zij bezit niet eens
+zooveel en verdient niet zooveel met haar pen, en haar man ook niet,
+dat zij behoorlijk in haar kleine woning bedienden kan houden. Zij
+woont in eene woestenij. De Aar ligt midden in de Karoo en het is een
+zeer klein dorpje, alleen bewoond door wat spoorbeambten, hier en daar
+verspreid wonende boeren en kleurlingen. Te midden van eene groote,
+stoffige open vlakte staat het kleine witte huisje van Olive Schreiner
+en haar man, omgeven door een tuintje, door hen zelven aangelegd
+en hen zelven onderhouden. Bedienden bezitten zij niet, eenige uren
+daags komt een zwarte vrouw het allervuilste werk verrichten. Brood
+kneden en bakken, de wasch doen, het huis schoon houden, het eten
+koken en bereiden, kortom alles wat in een primitieve huishouding
+gedaan moet worden, verricht hier Olive Schreiner. Des zomers is het
+in de Aar zoo heet, dat het er onhoudbaar is, en daar er geen boomen
+staan, om schaduw af te werpen, zendt de zon hare gloeiende stralen
+regelrecht op haar huisje. Om dan eenigszins beschut te zijn, gaat zij
+dikwijls, zoo vertelde zij ons, onder de tafel zitten en laat zij door
+'n afhangend tafelkleed de warmte tegenhouden.
+
+Op mijn vraag, waarom zij daar bleef wonen, zoo ver af van
+alle beschaving en ontwikkeling, en zoo eenzaam en ongezond,
+terwijl uit alles bleek hoe hare geest zich verzette tegen de haar
+opgedrongen omgeving, antwoordde zij treurig: "ik moet". Vóór den
+Zuid-Afrikaanschen oorlog bezat haar man eene farm in Transvaal en
+konden zij genoeg bedienden houden, zoodat zij veel van haar tijd
+aan schrijven kon wijden, maar in dien oorlog hebben zij alles,
+wat zij bezaten, verloren en nu oefent haar man den niet lucratieven
+werkkring uit van, in het Hollandsch uitgedrukt "makelaar in onroerende
+goederen". Zijn werkkring ligt in de Aar en omstreken en nu is zij
+gedwongen om daar te wonen, of alleen van haar pen te gaan leven
+en haar man te verlaten. Daaraan wil zij evenwel niet denken en met
+haar man in de Aar leven, beteekent voor haar al haar tijd aan het
+huishouden wijden en slechts in de zoogenaamd verloren oogenblikken
+de gedachten, waarvan haar hoofd vol is, neer te pennen.
+
+Daarbij komt, dat hare gezondheid zeer zwak is en door de ontberingen
+en zenuwstorende invloeden in haren verbanningstijd zeer veel
+heeft geleden. Zij is zeer asthmatisch en haar hart werkt niet
+goed. De atmosfeer in de Aar, droog en stoffig en heet, werkt niet
+gunstig op haar gestel. Zij was zeer dankbaar voor ons bezoek. Zoo
+nu en dan eens met geestverwanten te mogen spreken, eens weder wat
+nieuwe indrukken op te doen, was al het genot, dat haar nog af en
+toe ten deel viel. Hoe troosteloos mij haar heele omgeving en haar
+levensomstandigheden ook leken, zij zelve was, althans dien dag,
+zeer opgewekt en welgemoed. Zij had hare couranten en vriendenbrieven
+en leefde in gedachte het leven mede van de vrouwen in de geheele
+wereld. De groote strijd voor politieke rechten had niet alleen
+hare volle sympathie, maar zij voelde, evenals ik, dat deze strijd
+eerst ten einde volbracht moest worden, alvorens de vrouwen aan iets
+anders mogen denken. Zij zag met haar grooten vooruitzienden blik
+al de groote gevolgen, die de politieke vrijmaking der vrouw voor
+den Staat en het gezin te beteekenen zal hebben. Telkens trachtte
+zij mij over te halen om in Zuid-Afrika te blijven, totdat daar deze
+strijd gewonnen zal zijn. Zij was van meening, dat de Afrikaansche
+vrouw, vooral de Boerin, het kiesrecht maar behoeft te wenschen, om
+het in Zuid-Afrika een voldongen feit te doen worden en zij meende,
+dat ik, als Hollandsche, in staat zou zijn, die Boerenvrouwen te
+overtuigen. Terwijl wij bij haar zaten, telegrafeerde zij naar eene
+vriendin van haar in Graaff Reinet, een plaats niet ver van Port
+Elisabeth, om toch vooral eene bijeenkomst te beleggen en mij uit te
+noodigen, daar te komen spreken. Daar wonen vele Hollanders en daar
+is een centrum van tegenstand.
+
+De levensgeschiedenis van Olive Schreiner is, in een paar woorden
+samengevat, deze: Zij is de dochter van een Duitschen vader en
+Engelsche moeder en in Zuid-Afrika geboren. In haar jeugd bracht zij
+een tijd in Londen door voor hare opvoeding. Later kwam zij, in 1880,
+weder naar Londen en bleef er toen bijna tien jaren. In dien tijd
+leerde zij vele groote mannen en vrouwen, vooral op literair gebied,
+persoonlijk kennen. Havelock Ellis, Bernhard Shaw, Eduard Carpentier,
+Zangwill, etc. zijn hare trouwe vrienden, met wie zij nog een levendige
+correspondentie onderhoudt.
+
+Maar ook onder de Engelsche suffragettes heeft zij vele goede
+vrienden. Met Emmeline Pethick Lawrence en haar man dweept zij. Zij
+noemt zich gelukkig, omdat zij nog heeft mogen beleven den strijd,
+die door de militante strijdsters voor vrouwenkiesrecht in Engeland
+gestreden wordt. Zij was 't zich altijd bewust, maar zij had
+niet gedacht 't te zullen beleven, dat vrouwen voor een groote
+zaak op groote wijze konden strijden, en in dien strijd haar mooi
+vrouwenkarakter behouden. "Deze strijd is grootsch," zeide zij, "omdat
+hij zooveel offers eischt van de tegenwoordige vrouw, en de vruchten
+er van ten goede zullen komen aan de vrouw der toekomst. En wat
+dezen strijd nog grootscher maakt, is, dat de vrouwen uit de hoogere
+kringen der samenleving betrekkelijk de grootste offers brengen, ter
+verkrijging van een beter leven voor de vrouwen uit de lagere kringen."
+
+Laat mij verder gaan met Olive Schreiner's levensschets.
+
+Toen zij ongeveer 1890 in Zuid-Afrika terug kwam, moest zij in eigen
+levensonderhoud voorzien. Zij werd gouvernante in 'n Boerenfamilie,
+waarvan zij de vier kinderen moest opvoeden. Daar leerde zij haar man
+kennen, den heer Cronwright, met wien zij in 1894 huwde. In dien tijd
+hadden reeds verschillende boeken en tijdschriftartikelen van haar
+het licht gezien en bezat zij reeds als schrijfster een gevestigden
+naam. Om die reden wilde haar man niet, dat zij om zijnentwille haar
+naam opgaf en besloot hij zich Cronwright-Schreiner te noemen, terwijl
+zij haar naam behield. Uit dit huwelijk werd één kind geboren, dat
+zeer jong stierf. Het verder verloop van haar leven, dat zij in den
+oorlog al haar bezittingen verloren, enz., heb ik reeds boven vermeld.
+
+Den geheelen dag, tot wij 's avonds ongeveer 9 uur verder moesten gaan,
+brachten wij met haar door en wederzijds werd het betreurd, dat het
+bezoek niet langer kon duren. Er waren nog zooveel punten, waarover
+wij van gedachten wilden wisselen, nog zooveel vragen wilde zij doen,
+nog zooveel wilde zij weten van de positie der Nederlandsche vrouw en
+haren strijd voor verheffing, maar de dag was om, alvorens wij er goed
+aan dachten. Het afscheid was als van een paar oude, goede vrienden;
+treuriger echter, omdat het hoogstwaarschijnlijk een afscheid voor
+altoos is, en de vriendschap alleen door correspondentie onderhouden
+kan worden.
+
+In den trein legden mijne reisgezellin en ik ons spoedig ter ruste,
+in de hoop een goede nachtrust te genieten. Wij sliepen veel beter
+dan den eersten nacht, aan de schokken en schommelingen van den trein
+eenigszins gewoon geraakt. Toen wij Donderdagmorgen ontwaakten,
+bevonden wij ons nog steeds in een groote, dorre omgeving, met
+onophoudelijk vlak langs den weg groote struisvogelhoeven. Hier en daar
+werden de eieren dezer vogels voor eenige pennies aan den trein ten
+verkoop aangeboden; wij hadden echter liever struisvogelveeren gekocht.
+
+Nu en dan gingen wij weder Kafferdorpen voorbij en zagen wij de echte,
+nog door geen Europeaan bedorven en gekruiste, Zulu's en andere
+rassen. Toen mijne reisgezellin van een troepje Kafferkinderen een
+foto wilde nemen, op een plaatsje, waar wij om water in te nemen
+even stopten, gingen zij allen in een rij staan en riepen de andere
+vriendjes: "Kom, kom, missus wil neem es". Een stukje chocolade,
+aan elk hunner ter belooning gegeven, verdween onmiddellijk in de
+vuile mondjes van al de jongetjes, doch al de meisjes bekeken het,
+dankten ons met een lief lachje en verdwenen er mede naar moeder.
+
+Om vier uur stoomde de trein Port-Elisabeth binnen en wij waren weldra
+omringd door eenige dames, die ons van den trein kwamen halen en
+naar 't hotel brachten. Men had ons alle vier 's morgens met de boot
+verwacht en dien dag een garden-party gearrangeerd in de mooie woning
+en tuin van den heer en mevrouw Macintosh, alwaar Mrs. Catt reeds
+was. In haast konden wij ons even wasschen en wat opknappen en nog vóór
+vijf uur waren wij reeds in het midden van Port-Elisabeth's high-life.
+
+Het laat zich aanzien, dat ons verblijf in Port-Elisabeth niet minder
+druk en vermoeiend zal zijn, dan dat in Kaapstad.
+
+
+
+
+
+
+ONS VERBLIJF IN PORT ELISABETH.
+
+
+Port-Elisabeth is een geheel andere stad dan Kaapstad. Hoewel het
+slechts ongeveer 40.000 inwoners heeft, waarvan de kleinste helft
+kleurlingen zijn, gevoelen wij ons daar toch veel meer in Zuid-Afrika
+dan in Kaapstad.
+
+De kleurlingen zijn er veel oorspronkelijker, leven meer in hun
+natuurstaat. Hollanders wonen er bijna niet. Het zijn Engelschen
+en Duitschers, die de blanke bevolking vormen. Natuurschoon is er
+niet veel. Ofschoon Port Elisabeth aan de Indische Oceaan ligt,
+mist het toch de mooie punten aan zee, die wij in Kaapstad konden
+bewonderen. Alleen aan de Schoenmakerskop vindt men eenige mooie
+rotspunten, die vooral bij opkomende zee, een mooi zeegezicht
+opleveren. De omgeving van Port-Elisabeth is heuvelachtig, doch hooge
+bergen mist men er. Het is er echter boschrijk, maar de bosschen
+bestaan in hoofdzaak uit laag geboomte.
+
+Reeds in het hotel gevoelden wij ons in een andere omgeving. Werden
+wij in Kaapstad in het Mount Nelson hotel in eetkamer en slaapkamers
+uitsluitend bediend door Zwitsersche kellners en kamermeisjes, in het
+Grand Hotel in Port-Elisabeth bestaat het geheele dienstpersoneel uit
+kleurlingen. In de eetkamer was een geheele staf koolzwarte Indiërs,
+die in hunne witte kleeding met roode sjerpen, alleen de ober-kellner
+draagt een blauwe sjerp, en hunne witte hoofddoeken er zindelijk en
+netjes uitzien en veel attenter bedienen dan de soort waaraan wij
+gewoon zijn.
+
+Het is duidelijk zichtbaar, dat Port Elisabeth van jonger datum is
+dan Kaapstad, alles ziet er nog zooveel nieuwer en frisscher uit. Er
+heerscht ook meer algemeene welvaart. Het gaat den menschen hier
+over 't algemeen goed. Voor een groot deel leeft de stad van de
+struisvogelteelt en van den handel in struisveeren. Overal in de
+buurt zijn groote uitgestrekte struisvogelhoeven, waar honderden
+van deze vogels gehouden worden. Als men bedenkt, dat een paar
+struisvogels soms duizenden guldens vertegenwoordigen, dan kan men
+eenigszins de welvaart berekenen van een eigenaar van een groote
+struisvogelhoeve. Het onderhoud van die beesten is niet duur, terwijl
+hunne eieren, doch hunne veeren vooral, kapitalen opbrengen. Daarbij
+komt nog, dat deze beesten een zeer hoogen ouderdom kunnen bereiken,
+soms 150 jaar oud worden, zoodat, als er geen ongelukken gebeuren,
+het bezit van eenige struisvogels een vaste jaarlijksche rente
+afwerpt. Soms breekt er wel eens een ziekte onder die beesten uit,
+maar tegenwoordig is men wel zoo op de hoogte van de oorzaken er van,
+dat met goede voorzorgsmaatregelen dit zeer wel te voorkomen is.
+
+Het geheele jaar door is er elken Maandag-, Dinsdag-, Woensdag-
+en Donderdagmorgen in Port Elisabeth eene publieke veiling van
+struisvogelveeren. Veerenhandelaars, die met huizen in Londen, Parijs,
+New-York, Weenen etc. direct in verbinding staan, koopen dan bij opbod
+en afslag, duizenden kilo's struisvogelveeren. Het aantal kilo's dat
+elken morgen gedurende het geheele jaar verkocht wordt, bedraagt
+tusschen de 1500 en 10.000 kilo's. Men kan zich nu een denkbeeld
+vormen van den handel in dat artikel. Als de veeren verkocht zijn,
+dan worden zij verscheept naar alle oorden van de wereld.
+
+Opgemaakte echte veeren, zooals wij ze gaarne allen hadden willen
+koopen, kan men goedkooper en beter in Londen of Parijs dan in Port
+Elisabeth verkrijgen, want al wat daar verkocht wordt, is eerst in
+die wereldsteden geweest om de behandeling te ondergaan, die noodig
+is, om ze tot sieraad te doen strekken op dameshoed of als boa. Hier
+kent men de finesse's van dat werk niet.
+
+Wij bleven een week in dit vriendelijke, doch oninteressante stadje en
+hadden elken dag een vergadering, tea, avondpartijtje of zoo iets door
+te maken, waar natuurlijk altijd over vrouwenkiesrecht moest Worden
+gesproken. Wij hadden ons echter vast voorgenomen, ons niet meer zoo
+te overwerken als wij in Kaapstad gedaan hadden en hadden daarom de
+werkzaamheden onderling verdeeld. De beweging voor vrouwenkiesrecht
+is hier geheel in handen van de Engelsche vrouwen, de Duitsche vrouwen
+bemoeien zich er weinig mede en Hollandsche vrouwen komen hier slechts
+zeer sporadisch voor.
+
+Zoo sprak Mrs. Catt alleen op een openbare vergadering, die door
+den burgemeester van de stad gepresideerd werd. De zaal was stampvol
+met mannen en vrouwen uit alle kringen. De burgemeester maakte een
+poover figuur; hij las zijn drie minuten lang openingsspeechje met
+'t papier in de hand voor en kon schijnbaar zijn eigen handschrift
+niet goed lezen. Van leiding der vergadering was geen sprake;
+gelukkig dat de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging naast
+hem zat, om hem voor al te groote fouten te behoeden. Hoe hij de
+gemeenteraadsvergaderingen zal leiden, waar hij geen kranige vrouw
+aan zijn zijde heeft om hem den weg te wijzen, is gemakkelijk uit
+zijn houding van dien avond op te maken.
+
+Mrs. Catt hield eene van hare zeer overtuigende redevoeringen en
+bevestigde daarmede niet alleen, ook voor de bewoners van Port
+Elisabeth, hare reputatie, een eerste spreekster te zijn, doch
+overtuigde de weifelende mannen en vrouwen van de noodzakelijkheid
+van onzen strijd en van de gunstige gevolgen, die de invoering van
+vrouwenkiesrecht voor staat en gezin met zich zal brengen. Na hare
+rede voelden vele vrouwen, dat het hare plicht is aan dien strijd
+deel te nemen, of ten minste door haar lidmaatschap te bewijzen,
+dat zij het met deze beweging eens zijn.
+
+Den volgenden dag sprak ik alleen ook voor een overvolle zaal, doch
+nu uitsluitend uit vrouwen bestaande, over de zedelijkheidskwestie
+in verband met vrouwenkiesrecht. Deze vergadering ging uit van
+de Christelijke vrouwenvereeniging, die strijdt voor zedelijke
+verheffing. Ook na deze lezing traden tal van vrouwen tot de bestaande
+vrouwenkiesrechtvereeniging toe.
+
+Nog verschillende huishoudelijke vergaderingen met bestuur en leden
+werden door ons gehouden, om den vrouwen den weg te wijzen den strijd
+met vrucht te voeren, terwijl nog een vergadering in Uitenhage gehouden
+werd, waar Mrs. Catt alleen sprak, omdat daar geannonceerd was, dat
+ik in het Hollandsch zou spreken, doch de daar wonende Hollanders,
+of liever de taal sprekende Afrikaanders, niet opgekomen waren. Er
+was bovendien ook geen tijd voor twee spreeksters dien avond, omdat
+wij nog met den laatsten trein naar Port Elisabeth terug moesten.
+
+Niet alleen met woorden, doch ook met geschenken van allerlei aard,
+bedankten de vrouwen van Port Elisabeth ons voor onze hulp. Zij zeiden,
+dat zij zich als kinderen gevoelden, die gaarne den goeden weg wilden
+bewandelen, doch vóór onze komst niet goed geweten hadden, hoe dien
+te vinden. Zij zullen nu flink aan het werk gaan en hopen spoedig
+vruchten te kunnen plukken, die zij dan niet zullen genieten zonder
+aan ons te denken.--Alles groeit snel in Zuid-Afrika; een boom, in
+'t eene jaar geplant, geeft een of twee jaar later dikwijls reeds
+vruchten, misschien gedijt de vrouwenkiesrechtbeweging er even vlug.
+
+Na er juist een week vertoefd te hebben, vertrokken wij Donderdag 31
+Aug. des morgens ruim 8 uur. Ons doel was nu Bloemfontein, het kleine,
+vriendelijke stadje, de hoofdplaats van Oranje-Vrij staat, dat wij
+na eene reis van vier-en-twintig uur bereikten. De afstanden zijn
+hier groot en de treinen gaan niet zeer snel, zoodat wij nog menigen
+nacht in den trein zullen moeten doorbrengen. De treinen zijn echter
+zeer comfortabel ingericht en op vertoon van onzen introductiebrief
+kregen wij ook nu weder gereserveerde compartimenten. Geen oogenblik
+vonden wij de reis te lang; wij passeerden onophoudelijk iets, dat
+onze aandacht trok, doordat het land nieuw voor ons is.
+
+In den beginne amuseerden wij ons met het gezicht op de tallooze
+struisvogels, die soms vlak langs de spoorbaan in hunne door
+ijzerdraad afgezette, oneindige vlakten ronddoolden en af en toe
+in groote groepen met den trein meerenden, alsof zij een race met
+den trein wilden houden. Soms zagen wij de struisvogelhanen hunne
+vrouwtjes het hof maken, door een zwierige wals voor haar uit te
+voeren, waarbij zij dan de vleugels uitspreidden, ze een beetje op
+en neer wuifden en ons een pracht van fraaie vederen vertoonden.
+
+Later passeerden wij talrijke, voor ons nog zeer nieuwe, Kafferdorpen,
+waar de kindertjes in den echten natuurstaat rondliepen en de oudere
+bewoners net zoo veel kleeding aan hadden als voor onze begrippen
+van zedelijkheid noodig is. Sommige oudjes van dagen hadden het wel
+een beetje koud en hadden daarom een geelroode deken om de schouders
+geslagen. Het was mij reeds opgevallen, dat die geelroode kleur,
+geheel overeenkomende met de kleur van het zand in vele van die
+streken, een geliefkoosde kleur van de kleurlingen moet zijn, omdat ik
+zoovele van hen gekleed zag,--voor zoover hier van kleeding sprake kan
+zijn,--in het een of ander tooisel van die kleur. Men vertelde mij,
+dat de kleurlingvrouwen eenvoudig een witten lap nemen en dien in wat
+zandwater eenigen tijd laten liggen, om hem die fraaie geelroode tint
+te geven.
+
+Niettegenstaande wij reeds om acht uur 's morgens in Bloemfontein
+aankwamen, werden wij toch aan den trein opgewacht door eenige
+bestuursleden van de vrouwenkiesrechtvereeniging, die ons naar
+het Hotel Bloemfontein brachten, waar kamers voor ons gereserveerd
+waren. De ontvangst was zeer hartelijk, men was blijde met onze komst.
+
+Bloemfontein is een klein stadje met een bevolking van ongeveer 10.000
+blanken en een dubbel aantal kleurlingen. Deze kleurlingen leven bijna
+uitsluitend in twee groote buitenwijken, die ieder een klein dorp op
+zichzelf vormen. Mijne Hollandsche reisgezellin en ik konden den lust
+niet weerstaan om, nadat wij ons wat verfrischt en ontbeten hadden, een
+kijkje te nemen in de dichtst bijzijnde wijk. Wij hadden ons voorzien
+van een grooten zak chocolaadjes, om de kinderen en vooral de moeders
+goed te stemmen, want ons voornemen was om eenige photographische
+opnamen te maken, indien dat mogelijk bleek. Wij troffen het
+uitstekend, want tegen dat wij in Wijhoek, dat is de naam van een
+van de wijken, aankwamen, ging juist de school uit. Eerst schonken
+de kinderen ons geen bijzondere aandacht, maar toen zij merkten,
+dat wij hen gadesloegen en mijne vriendin hare camera gereed maakte,
+kwamen een paar van de oudste meisjes naar mij toe en vroegen beschaafd
+"will that lady photo us?". Ik antwoordde in gedachte "ja" en direct
+daarop zei een der meisjes: "O, jij bent Afrikaander". Het bleek toen,
+dat die schoolmeisjes ven 10 tot 14 jaar allen drie talen spraken,
+het Engelsch, de taal, en haar eigen zeer gecompliceerde Kaffertaal.
+
+Wij beloofden haar elk een chocolaadje, als zij een groepje wilden
+vormen en even staan wilden blijven om gephotographeerd te worden
+en gaarne voldeden zij aan ons verzoek. Het was een aardige groep,
+al die onvervalschte natuurkinderen, met lei en boeken gewapend en
+bijna allen pen of potlood in haar dik kroezige haren. Zij droegen
+allen, zoo te zeggen, een jurkje over het overigens bloote lichaampje.
+
+Toen wij aan het chocolaadjes uitdeelen waren, kwamen van alle kanten
+moeders, met hare kleinen op den rug gebonden, een chocolaadje
+voor hare bébé vragen en spoedig waren wij met dat volkje in een
+interessant gesprek. De jonge meisjes moesten daarbij dikwijls voor
+tolk dienen, want het taaltje van de oudere dames konden wij niet
+altijd verstaan. Het bleek meestal iets goedigs of vriendelijks te
+zijn, wat zij ons te zeggen hadden, en zij wilden weten van welk land
+wij kwamen.
+
+Onderwijl wij ons met dat groepje onderhielden en eenige aardige
+photographische opnamen maakten, kwam een jonge man, netjes uitgedost,
+uit een der huisjes loopen en bleef schuchter op eenigen afstand
+van ons staan. Hij droeg geel lederen schoenen, een nauwen grijzen
+pantalon, dien hij met een paar knippen, zooals de heeren voor
+fietsrijden gebruiken, nog nauwer om de enkels had gemaakt. De
+pantalon werd met een damesceintuur om het midden opgehouden. Een
+bruin open jasje, een bont gekleurde cachenez en een grijze vilten hoed
+voltooiden dat toilet. O neen, hij balanceerde nog heel gracieus met
+een spiksplinternieuw wandelstokje; het geheele overige toilet droeg
+de sporen van kersvers uit een uitdragerswinkel gekomen te zijn. Hij
+riep ons iets toe, wat wij niet verstonden; daarop vroegen wij hem
+naderbij te komen en toen kwam het vriendelijk verzoek of Missus
+hem nemen wilde in dat ding, (hij wees op de camera), hij had voor
+'t eerst een nieuw pak aan, gekocht van het geld, dat hij, ik weet
+niet waar, in een mijn had verdiend. Mevr. B. besloot direct aan dat
+onschuldig verzoek te voldoen en vertelde hem op welken afstand hij
+moest gaan staan. Toen kreeg hij vertrouwen in ons en vroeg ons raad,
+"of 't mooier zou zijn als zijn jasje toegeknoopt of open stond, hoe
+hij den cachenez moest dragen en hoe zijn hoed moest zitten." Toen
+wij hem eindelijk met zijn toilet in 't reine hadden gebracht, was
+hij nog niet zeker hoe hij zijn stokje moest houden en hoe hij zijn
+gezicht moest trekken. Bij dat alles behielden wij beiden met groote
+moeite den noodigen ernst, maar toen intusschen nog een andere jonge
+man uit een ander hutje was komen aanloopen, met een oranje en rood
+gestreepte reisdeken om de schouders geknoopt, ons zeggende, dat hij
+vandaag voor 't eerst een doek droeg, die hij voor zijn eigen verdiend
+geld gekocht had en daarmede nu zoo graag door Missus genomen wilde
+worden, konden wij den ernst toch moeilijk bewaren. Ook aan zijn
+dringende bede werd voldaan en nu kwam het aardigste. Beide mannen
+vroegen ons waar de Missus woonden en wanneer zij hun prent konden
+halen. Wij vertelden hun, dat wij elk een prent zouden sturen, als
+zij ons nauwkeurig hun adres opgaven.
+
+Met een potlood en op een stukje afgescheurd papier van een brief,
+in de negertaal geschreven, schreven de heeren Carrington Marrah en
+Jesetbelo hunne adressen en stelden ons die ter hand. Toen vroegen zij
+of zij niet vooruit moesten betalen, zij wilden dat gaarne doen en of
+wij anders goed ons adres wilden opgeven, opdat zij het geld konden
+sturen. Zij waren ten hoogste verbaasd, dat zij er niets voor hadden te
+betalen, en geloofden maar half, dat wij het met de toezending eerlijk
+meenden. Mevrouw B. vertelde hun toen nog eens, dat zij over eenige
+dagen beslist hun portret zouden ontvangen, en dat zij dan alleen
+aan het hun dan op te geven adres een bedankbrief moesten zenden.
+
+Dat beloofden zij herhaaldelijk en met oogen, schitterende van trots
+en inwendige vreugde, namen deze zwarte broeders afscheid van ons en
+wij verlieten daarna deze voor ons hoogst interessante buurt.
+
+
+                                                           2 Sept. 1911.
+
+
+
+
+
+
+ONS VERBLIJF IN BLOEMFONTEIN.
+
+
+Dienzelfden Vrijdagavond, den 2en September, woonden mevrouw B. en
+ik eene bijeenkomst bij, die meer dan iets anders ons den geest en
+het karakter van de Afrikaander bevolking van Oranje Vrijstaat deed
+kennen; een bijeenkomst, die in elk opzicht karakteristiek was,
+ons een inzicht gaf hoezeer de Afrikaanders hunne groote mannen
+weten te eeren en hoe diep de angel nog zit, hun door den oorlog
+in het vleesch geboord. Het was eene openlijke hulde van de Oranje
+Vrijstaatsche bevolking aan generaal Hertzog gebracht.
+
+Het geval, in 't kort weergegeven, is deze: Sedert 2 1/2 jaar bestaat
+in geheel Zuid-Afrika een wet, die de Engelsche en Hollandsche taal
+op één lijn plaatst en waarbij het onderricht in beide talen op de
+scholen verplichtend is gesteld. Elk kind van Afrikaanders kan tot
+op zekere hoogte van het onderwijs alleen in "de taal" onderricht
+worden en is daarna verplicht Engelsch te leeren, terwijl elk kind van
+Engelsche ouders tot op diezelfde hoogte in het Engelsch onderwezen
+kan worden en daarna verplicht is "de taal" te leeren. Deze wet is
+in hoofdzaak aan de bemoeiing van generaal Hertzog te danken. Nu
+schijnen eenige Engelsche schoolinspecteurs niet erg de hand aan die
+wet gehouden te hebben en zij zijn dientengevolge ook door toedoen
+van Hertzog ontslagen. Misschien hadden die heeren nog meer op hun
+geweten, wat echter niet bewezen kan worden. Generaal Hertzog heeft
+zich nu echter in een openbare bijeenkomst zeer onvoorzichtig over
+die heeren uitgelaten, met te zeggen: "Als hij alles zeide wat hij
+wist, dan zou hij hen voor altoos tot schande maken." De inspecteurs
+hebben daarop generaal Hertzog aangeklaagd voor laster, en hij zal
+ongetwijfeld veroordeeld worden, omdat hij niet kan waar maken wat
+hij geïnsinueerd heeft. Iedereen gelooft, dat hij gelijk heeft,
+maar aangezien men niet alles kan zeggen wat men weet, omdat de
+bewijzen niet zijn bij te brengen, ware het beter geweest, dat hij
+die woorden niet gebezigd had. Deze zaak is nu voor het gerechtshof
+aanhangig en de Afrikaanders wilden den geliefden generaal een bewijs
+van instemming met zijn woorden geven, hem openlijk toonen, dat,
+mocht hij veroordeeld worden, de Afrikaander bevolking hem blijft
+eeren en hoogachten en daarvoor was deze samenkomst georganiseerd.
+
+President Steijn en mevrouw Steijn traden 's avonds als gastheer
+en gastvrouw op en aan hen werden alle binnenkomenden voorgesteld,
+of wanneer het oude bekenden waren, en dat was meestal het geval,
+dan werd hun ouden president en zijn vrouw hartelijk de hand
+gedrukt. Toen mevrouw B. en ik werden voorgesteld, verwelkomden hij
+en zijn vrouw ons hartelijk in Oranje Vrijstaat en zeide, dat hij met
+onze komst zeer ingenomen was, omdat hij 'n groote voorstander van
+vrouwenkiesrecht, ook voor de Zuid-Afrikaansche vrouw, is. Daarop
+zeide hij tot zijne vrouw: "Houdt dr. Jacobs daar naast u en stel
+al onze bekende helden uit den oorlog aan haar voor." Toen had ik
+het voorrecht achtereenvolgens de hand te mogen drukken en een paar
+vriendelijke woorden te mogen opvangen van zoovele helden, die in den
+Zuid-Afrikaanschen oorlog zoo moedig hebben gestreden en wier namen
+mij van uit dien tijd familiaar in de ooren klonken.
+
+Toen eindelijk generaal Hertzog verscheen, ging 'n lang en
+oorverdoovend applaus in de zaal op en onmiddellijk volgden de heer en
+mevrouw Steijn hun grooten vriend. Toen zij op de tribune hadden plaats
+genomen en aan het applaus een einde kwam, zond president Steijn den
+heer Wessels, zoon van den ons allen bekenden Wessels, naar de zaal,
+om den burgemeester van Bloemfontein, de heer Ehrlich, te verzoeken,
+met mij op de tribune plaats te nemen, en daarna werden ook mevrouw
+B. en de dames, die ons gebracht hadden, verzocht daar te komen.
+
+Ik werd nu eerst aan generaal Hertzog voorgesteld, met wien ik eenigen
+tijd kon praten. Ook hij is een groot voorstander van vrouwenkiesrecht
+en vertelde mij, dat hij het steeds in zijn toespraken tot het volk
+inlaschte, omdat hij meende, dat in Zuid-Afrika de vrouwen, meer nog
+dan de mannen, aan het denkbeeld moeten worden gewend, dat de vrouwen
+ook door het uitoefenen van politieke functiën den staat moeten
+dienen. Ook hij had reeds van ons bezoek aan Zuid-Afrika gehoord
+en was met onze komst zeer ingenomen. In Johannesburg, waar wij hem
+weder zullen ontmoeten, hoopt hij aan onze vergaderingen deel te nemen.
+
+Ik had nu van de tribune af een mooi overzicht over de stampvolle
+zaal, die, zooals mij medegedeeld werd, tweeduizend menschen kon
+bevatten. Mannen en vrouwen uit alle rangen en standen waren daar
+bijeen, vele boeren hadden met hun vrouwen een langen afstand per wagen
+afgelegd, om toch dien avond van hun Afrikaander gezindheid te doen
+blijken. Ja, zelfs waren er vele van deze vrouwen met haar bébé's op
+den schoot, wien dan de weinige stoelen, die in de zaal waren, werden
+aangeboden, om zittende beter het kindje te kunnen dragen. Alle anderen
+stonden, kop aan kop, in de met bloemen en guirlandes versierde zaal.
+
+Wat zag ik onder die allen vele gezichten, die mij de vroegere type
+van onze oude boeren te binnen riep. Wat een aantal mannen met lange
+baarden of met den ouderwetschen ringbaard waren daarbij. En die
+allen spraken "de taal", die langzaam gesproken, woordelijk door mij
+verstaan kon worden; doch, wanneer zij onder elkaar snel spraken,
+mij een geheel vreemde taal scheen.
+
+Nadat door een koor van heeren en dames 't bekende lied
+"Vaderlandsliefde" gezongen was, waarin uiteengezet wordt, dat alleen
+hij, die zijn land en volk mint en boven alles stelt een groot man
+kan zijn, stond president Steijn op en sprak de aanwezigen toe. Hij
+moest een oogenblik wachten alvorens hij kon beginnen te spreken, zoo
+lang en warm werd hij toegejuicht. Het was duidelijk, dat deze groote
+man een groote plaats in de harten van zijn volk inneemt. Hij begon
+zijn ernstige speech met een echt Afrikaander aardigheidje. Hij zeide,
+dat, wanneer een Kaffer-boy erg zijn best doet en de tevredenheid van
+zijn baas verwerft, de baas hem dan 's avonds dikwijls tracteert op
+"een pruimpie en een soopie". Hij meende, dat de Oranje Vrijstaters
+dien avond ook bijeen gekomen waren, om hun boy, generaal Hertzog,
+hun tevredenheid met de uitoefening van zijn taak te toonen en hem op
+hun wijze "een pruimpie en een soopie" aanboden. Daarna zette hij het
+werk van generaal Hertzog uiteen, wat hij eerst in den oorlog en later
+in de regeering van de Zuid-Afrikaansche Unie voor zijn volk gedaan
+heeft, en hoe hij in elke hoedanigheid, die hij bekleedt, steeds de
+liefde voor zijn volk toonde en de Afrikaander-belangen boven alles
+stelde. Aan het einde van zijn toespraak zeide hij, dat hij zijn volk
+er op moest wijzen te trachten, de nieuwe omstandigheden, waaronder
+zij te leven hebben, moedig onder de oogen te zien, de belangen van
+geheel Zuid-Afrika steeds het hoogst te stellen en niet te vergeten,
+dat hoewel hun in dien moeilijken tijd veel is wedervaren, er toch
+ook veel goeds uit is voortgevloeid.
+
+Toen hij geëindigd had en weer was gaan zitten, begon opeens spontaan
+de talrijke menigte het oude Oranje Vrijstaatsche volkslied te zingen,
+waarbij niet alleen tal van mannen en vrouwen in de zaal een traan
+uit het oog wegpinkten, maar dat ook den president Steijn zichtbaar
+weemoedig stemde.
+
+Toen las de jonge dr. Pretorius, die de leiding van dien avond
+in handen had, een veertig telegrammen voor, genomen uit meer dan
+honderd, alle van mannen en vrouwen uit verschillende steden van de
+Zuid-Afrikaansche Unie, die het betreurden niet tegenwoordig te kunnen
+zijn, doch die per telegram toch van hunne sympathieke gevoelens
+wilden blijk geven. Hiervan waren sommige heel geestig gesteld en
+brachten veel vroolijkheid teweeg. Daarna las de heer Wessels een
+adres voor, onderteekend door twaalfduizend "burgers en burgeressen"
+(zooals de heer Wessels zich uitdrukte) van Oranje Vrijstaat, dat
+alles in een album, dat aan generaal Hertzog werd ter hand gesteld,
+was saamgebonden.
+
+Dit adres, dat te lang is hier in z'n geheel te worden vermeld,
+gaf niet alleen den waren geest weder, die de mannen en vrouwen
+hier bezielt maar sprak meteen van de hooge gevoelens van liefde,
+eerbied en achting voor de groote mannen van Zuid-Afrika en bovenal
+voor generaal Hertzog.
+
+Daarna stond Hertzog zelf op en sprak hij de aanwezigen toe. Ook
+hij werd hartelijk en langdurig toegejuicht en toen hij zijn speech,
+die van vaderlandsliefde tintelde, geëindigd had, viel onmiddellijk
+het koor weder in en zong het Zuid-Afrikaansche volkslied.
+
+Toen was het tijd voor een gezellig samenzijn. Mij viel de groote eer
+tebeurt aan den arm van president Steijn, mevrouw Steijn volgde met
+generaal Hertzog, en mevrouw B. met den burgemeester, naar een andere
+zaal geleid te worden, waar ons met eenige groote mannen en vrouwen
+uit de aanwezigen een banquet werd aangeboden. De overige aanwezigen
+ontvingen ververschingen in de zaal. Al de gerechten en dranken, en
+ook de bloemversieringen in de zaal, waren door de Bloemfonteinsche
+vrouwen persoonlijk gemaakt en aangebracht, en door Bloemfonteinsche
+jonge meisjes werden wij bediend.
+
+Zaterdagmiddag had om drie uur de eerste van onze vergaderingen plaats,
+ten huize van de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging. De
+aanwezigen waren allen genoodigden en bij de uitnoodiging was
+medegedeeld, dat ik dien middag in het Hollandsch over vrouwenkiesrecht
+zou spreken. Ik had dan ook dien dag alleen het woord en tevens het
+succes, dat vele aanwezigen zich na afloop van mijn toespraak als
+lid der bestaande vereeniging opgaven en beloofden Maandagavond op
+de openbare vergadering, waar mrs. Catt en ik samen zullen spreken,
+tegenwoordig te zullen zijn.
+
+Des Zondags waren wij allen de gasten van den burgemeester van
+Bloemfontein, die ons op zijne uitgestrekte farm een mooi tuinfeest
+aanbood. Deze farm is ongeveer op een afstand van een uur rijden
+buiten Bloemfontein gelegen en gaf ons een goed idee van de grootte
+van zulke ouderwetsche hoeven, van de tallooze koeien, paarden en
+ander gedierte, dat daar leeft en van de vele Kaffer-bedienden, die
+er gehouden worden, en haast een klein dorpje op zichzelf, rondom de
+hoeve, vormen. Even vriendelijk als men ons per rijtuig had afgehaald,
+bracht men ons 's avonds weder naar Bloemfontein terug. Wij hadden
+dien dag weer met tal van Bloemfonteinsche inwoners kennis gemaakt.
+
+Maandagmorgen om twee uur werd ons door een vijftigtal van de
+voornaamste dames van Bloemfontein een lunch aangeboden, die ons
+van den goeden smaak en de vriendelijke gevoelens van deze vrouwen
+overtuigde. Vele van die vrouwen brachten ons onmiddellijk op de
+hoogte, dat zij geen voorstandsters van vrouwenkiesrecht waren, doch
+dat zij niettemin blijk wilden geven van haar dankbare gevoelens
+tegenover ons, die hier waren gekomen om haar vatbaar te maken voor
+datgene, dat, naar onze opvatting, in haar belang en dat van haar
+land zou zijn. Na deze inleiding vonden mrs. Catt en ik het noodig,
+om ook aan deze lunch ieder een korte rede te houden om deze vrouwen
+te trachten te overtuigen, dat zij dwaalden, en het gelukte ons,
+velen van haar inderdaad van die dwaling te overtuigen.
+
+Maandagavond om acht uur was de groote stedelijke zaal reeds van
+onder en boven en in de deurgangen en overal, waar nog een man of
+vrouw 'n plekje kon vinden, om den voet te zetten, gevuld, toen
+wij, door den burgemeester voorafgegaan, de zaal binnentraden. De
+burgemeester presideerde die vergadering en op de tribune hadden naast
+ons de vrouw van den gouverneur en eenige andere vrouwen van positie
+plaats genomen. Ik sprak weder eerst een half uur in het Hollandsch,
+daarna mrs. Catt een uur in het Engelsch. Men applaudiseerde
+herhaaldelijk onder onze speech en aan het eind werden wij langdurig
+toegejuicht. Toen de burgemeester eindelijk, nadat er weder kalmte was
+gekomen, opstond en vroeg of er iemand van de aanwezigen was, die een
+woord van dank aan de spreeksters wilde brengen, stond het hoofd van
+de politie, de heer Du Toit, op, kwam op de tribune en sprak eerst
+in het Hollandsch en daarna in het Engelsch, niet alleen een woord
+van dank uit, maar lichtte onze toespraak met enkele voorbeelden uit
+zijne ondervinding in kwaliteit als hoofd der Bloemfonteinsche politie
+toe. Daarna stond een tweede heer uit de menigte op, om ook nog een
+woord van dank te uiten voor onze voorlichting, niet alleen voor de
+vrouwen, maar ook voor de mannen, in deze belangrijke kwestie. Niet
+alleen werd de vereeniging voor vrouwenkiesrecht in Bloemfontein
+dien avond vele leden rijker, maar het bestuur vertelde ons, dat zij
+krachtiger dan tevoren zullen werken om 't enthousiasme, voor deze
+zaak door ons gewekt, vruchtbaar te maken.
+
+Dinsdagmorgen waren wij alle vier genoodigd, om de lunch te
+komen gebruiken op "Onze Rust", de hoeve van president en
+mevrouw Steijn. Toen mevrouw Steijn mij reeds Vrijdagavond die
+uitnoodiging gaf, vroeg ik haar, om dan dien dag geen andere gasten
+te noodigen, zoodat wij van het samenzijn met haar en haar man konden
+genieten. "Onze Rust" is op 12 mijlen afstand van Bloemfontein gelegen,
+die per auto in een uur kunnen worden afgelegd. Precies twaalf uur
+stapten wij voor de woning van den ex-president van Oranje Vrijstaat
+af en werden op "de stoep", zooals men de veranda voor het huis noemt,
+door den ex-president, zijn vrouw, de oude moeder van mevrouw Steijn en
+de twee oudste dochters welkom geheeten. Na ons van onze stofmantels,
+stofsluiers, etc. ontdaan te hebben, kwamen wij allen op de veranda
+bijeen en begon onmiddellijk een zeer levendig gesprek. Nadat de
+president ons eenige interessante bijzonderheden uit zijn leven, vooral
+ook met betrekking tot den oorlog, verteld had, begon mevrouw ons,
+op ons verzoek, haar leven en hare ondervinding uit den oorlogstijd
+te vertellen. Met spanning luisterden wij naar alles wat de moedige,
+verstandige vrouw in al die lange maanden van spanning door gemaakt
+heeft, en uit hetgeen wij hoorden, bleek ons nog eens opnieuw,
+hoe in dien oorlog, meer dan in eenig ander van de laatste eeuwen,
+de vrouwen de grootste wreedheden hebben moeten doorstaan, en de
+vijand de overmacht misbruikte, om op de arme achtergebleven vrouwen
+en kinderen zijn verliezen te wreken, of wel door de behandeling hun
+aangedaan, den mannen eerder tot overgave te dwingen.
+
+Als eenmaal de geschiedenis van dien oorlog naar waarheid zal worden
+geboekstaafd, dan zal het blijken, dat naast zoovele helden, even
+zoovele heldinnen te vermelden zijn. Dat dit door de Afrikaansche
+mannen sterk gevoeld wordt, blijkt uit het feit, dat op initiatief
+van president Steijn er een nationaal vrouwenmonument in Zuid-Afrika
+zal worden opgericht, dat gewijd zal worden aan de nagedachtenis van
+de moedige vrouwen, die in den Zuid-Afrikaanschen oorlog het leven
+lieten. De 12.000 pond, die daarvoor benoodigd zijn, zijn grootendeels
+bijeen, het stuk grond, waarop 't verrijzen zal, is reeds aangewezen
+en de Afrikaansche beeldhouwer Van Wouw reeds naar Rome vertrokken,
+om daar het werk te volbrengen.
+
+Tot vier uur 's middags bleven wij in dit vriendelijk en harmonisch
+gezin, waarvan man en vrouw evenzeer te bewonderen en lief te hebben
+zijn. Niet alleen vonden wij in dien gastheer en gastvrouw warme
+voorstanders van vrouwenkiesrecht, en waren ook de beide dochters en de
+oude mama oprechte geestverwanten, maar zelfs het dertienjarig jongste
+dochtertje, dat de Oranje-school bezoekt en aldaar intern is, bleek een
+jonge geestverwante te zijn. Mama had geschreven, dat zij den dag van
+onze komst tehuis zou komen, doch daaraan kon zij niet voldoen, omdat
+zij geen verlof kon krijgen, maar nu had zij een brief geschreven,
+waarin zij haar leedwezen uitdrukte ons niet te kunnen ontmoeten,
+en dat in zulke warme, goed gekozen bewoordingen, dat mama den lust
+niet kon weerstaan, ons den brief voor te lezen. Het was waarlijk de
+degelijkste en flinkste brief, dien ik ooit van een zoo jong meisje
+onder de oogen heb gehad. Zij beloofde daarin niet te zullen rusten,
+alvorens de mannen haar ook als burgeres zullen weten te respecteeren,
+door haar de rechten te geven, die haar als zoodanig toekomen.
+
+Woensdagmorgen vertrokken wij naar Kimberley, om daar dienzelfden
+avond nog eene meeting te houden. In Kimberley zijn wij weder in
+de Kaapkolonie, waar wij niet alleen bijna uitsluitend Engelschen
+ontmoeten, maar waar met Cecil Rhodes openlijk gedweept wordt. Ons
+program voor hier is: twee openbare vergaderingen, een bezoek aan
+een diamantmijn, een rit door de stad, een motortocht met den
+burgemeester als gastheer, een afternoon tea, een gardenparty
+en waarschijnlijk nog een openbaar debat van mrs. Catt met een
+tegenstander van vrouwenkiesrecht. Bovendien heb ik hier nog een
+toespraak te houden tot de Christelijke vrouwen, die voor zedelijke
+verheffing werken. Dit is een uitgebreide vrouwenvereeniging, die
+over heel Zuid-Afrika haar vertakkingen heeft. Nadat ik in Kaapstad
+voor die vereeniging gesproken had, heeft de presidente van daar aan
+alle afdeelingen, waar wij komen, geschreven, en zal ik nog wel overal
+door deze vrouwen worden aangezocht, om voor haar te spreken. De dagen,
+die wij in Kimberley doorbrengen, zijn dus weer geheel gevuld.
+
+
+                                                           7 Sept. 1911.
+
+
+
+
+
+
+ONS VERBLIJF IN KIMBERLEY.
+
+
+Kimberley is een eigenaardige stad, men riekt er de diamanten,
+zoo te zeggen. Niettegenstaande de aanleg van de stad eene zeer
+mooie is--ruime, breede straten, mooie alleeën, smaakvolle villa's,
+één prachtig hotel en vele kleine hotels, smaakvol uitgestalde
+winkels--zou ik er toch voor geen geld ter wereld willen wonen. Het is
+een parvenu-stad; met uiterlijken schijn steekt men elkaar de oogen
+uit en al wie met De Beer's mijnen in connectie staan, voeren er het
+hoogste woord. Het heele stadje bestaat uit ongeveer 13.000 witte
+en 20.000 gekleurde bevolking, die voor het meerendeel in of door
+de diamantmijnen leven. Het peil van beschaving en van moraliteit is
+precies zoo hoog als in zulk eene omgeving te verwachten is.
+
+Het was dan ook niet te verwonderen, dat wij in deze omgeving tal van
+tegenstanders voor onze zaak zouden vinden en wij hier eene moeilijke
+taak te vervullen hadden. Van Kimberley was dan ook indertijd het
+adres van de anti-kiesrechtsters uitgegaan, dat aan de regeering was
+aangeboden en waarin gevraagd werd het kiesrecht aan de vrouwen niet
+te verleenen.
+
+Toch was de zaal geheel gevuld met belangstellenden, toen wij 's avonds
+binnentraden. Hier ontmoetten wij voor het eerst een burgemeester,
+die een tegenstander was en zich dan ook had laten verontschuldigen,
+dat hij de openbare vergaderingen niet kon presideeren en niet
+tegenwoordig kon zijn. Dat was jammer, want daardoor misten wij de
+gelegenheid: hem van zijne dwaling te overtuigen.
+
+Mrs. Catt en ik kwamen spoedig overeen, dat ik dien avond; slechts
+een paar woorden zou zeggen, en zij dien avond alleen, zou spreken,
+en dat in de volgende vergadering wij de rollen zouden omkeeren, opdat
+wij meer gelegenheid hadden, ons beiden goed uit te spreken. Prachtig
+begon mrs. Catt hare toespraak in te zetten met de vraag: "What
+is the matter with Kimberley?" Zij zeide, als er iets vreemds,
+iets bijna ongeloofwaardigs van een of ander persoon verteld wordt,
+men dan in Amerika die vraag doet, en dat zij diezelfde vraag omtrent
+Kimberley gedaan had, toen men haar had medegedeeld, dat die stad tegen
+vrouwenkiesrecht was. Zij was goed op dreef en sprak bijna anderhalf
+uur, tot aan het einde met de grootste aandacht gevolgd. Wat zag ik
+van de tribune af menig gezicht af en toe schaamrood worden, als de
+spreekster rake woorden aan de zoogenaamde "bourgeois satisfaits"
+richtte en er op wees, dat de vrouwen in de wereld nog hoogere
+belangen te behartigen hebben, dan het geld door den man verdient,
+in eigen kring op te gebruiken.
+
+Men had ons verteld, dat "the Beers people", zooals al die hooge
+ambtenaren genoemd worden, met hunne vrouwen tegenwoordig waren en
+onze vrienden vreesden, dat de spreekster, die door hare woorden
+bitter zou hebben gestemd. Doch blijkbaar was dat niet het geval,
+want den volgenden morgen kwam reeds vroeg de prachtige auto voor van
+den hoofdambtenaar van de mijnen om ons te vragen, daarvan dien dag
+gebruik te willen maken om de mijnen te zien en, voor zoover wij er
+verder van profiteeren wilden. Ook hoorden wij des middags, dat al die
+dames die eerst geweigerd hadden deel te nemen aan de "gardenpartij",
+die ons Vrijdagmiddag werd aangeboden, aan het bestuur der vereeniging
+voor vrouwenkiesrecht gevraagd hebben, alsnog van de partij te mogen
+zijn, omdat zij zoo gaarne nader met ons in kennis wilden komen.
+
+Donderdagmorgen om half tien gingen wij dan reeds per auto uit om de
+diamantmijnen, met alles wat er mede verbonden is, te zien en kwamen
+eerst om twee uur in ons hotel terug. Overal werden wij verwacht
+en van het moment, dat de stukken steen uit de mijnen losgewerkt,
+naar boven gebracht, gewasschen, gesorteerd, etc., etc. worden,
+totdat de diamanten naar het syndicaat in Londen worden afgezonden,
+hebben wij alles gezien.
+
+Ook, en dat is niet het minst interessante, hoe er gewerkt wordt door
+de arbeiders, welk werkvolk er wordt aangewend en hoe dat behandeld
+wordt.
+
+Al het ondergeschikte werk geschiedt door kleurlingen, van welke
+een paar duizend dwangarbeiders zijn. Voor deze menschen ontvangt
+de Staat een shilling per dag en per persoon, terwijl de voeding en
+huisvesting door den werkgever moet geschieden. Door elkaar kost zoo'n
+dwangarbeider den diamantmijnen een gulden vijftig cent per dag. Die
+menschen moeten daarvoor twaalf uur werken en zijn in hun vrijen tijd
+in een soort gevangenis ondergebracht, waar zij onder streng toezicht
+leven. Dat huis van bewaring hebben wij niet gezien. Die arme kerels
+dragen allen gevangeniskleeding, met een nummer op den rug.
+
+De andere kleurling-arbeiders worden uit vrijwilligers gerecruteerd,
+die zich voor niet minder dan vier maanden moeten verbinden. In
+die vier maanden zijn zij hun vrijheid kwijt, zij mogen de poorten,
+rondom de mijnen, niet verlaten. Maar zij hebben er ruimte van beweging
+genoeg en verdienen een vrij hoog loon. Deze arbeiders werken in een
+3-ploegenstelsel en lossen elkaar na 8 uur af. In die 8 uur verdienen
+zij van twee tot drie gulden daags. In de omheining, waarin deze
+kleurlingen wonen, het leven wat zij er leiden, de slaapgelegenheden,
+de winkels, waarin zij hunne benoodigdheden voor zeer lage prijzen
+kunnen koopen, het hospitaal, de keuken enz. alles werd door ons
+bezichtigd en zag er buitengewoon goed onderhouden en zindelijk
+uit. Als deze werklieden willen, dan kunnen zij in de vier maanden,
+zoolang hun contract bindend is, een mooi sommetje over houden. De
+directeur, die ons rond geleidde, vertelde ons, dat het verdiende
+geld maar al te dikwijls moest dienst doen om een of ander stuk vee
+te koopen. Voor dat stuk vee werd dan later eene vrouw gekocht, die
+dan verder het werk moest verrichten. Het eerste wat een kaffer in
+den regel koopt, als hij wat geld over heeft gespaard is eene vrouw;
+niet om haar lief te hebben en met haar een gezin te vormen, maar om
+eene slavin te hebben, die voor hem kan werken.
+
+Eene zuster, die tot de Engelsche Katholieke missie behoort, die ik
+in Bloemfontein bezocht, vertelde mij, dat in geheel onbeschaafden
+staat de Kaffer niet meer werkt, zoodra hij eene vrouw heeft. Werken
+is in zijn oog iets laags, dat men alleen doet, door honger of hooger
+macht gedreven. Zoodra hij eene vrouw heeft, is hij de hooger macht en
+dwingt zijne vrouw tot arbeid! Wij zagen dan ook in sommige plaatsen
+vrouwen in de laatste maanden van zwangerschap en met een klein
+kind op den rug gebonden, het zwaarste werk verrichten, terwijl de
+echtgenoot als een opzichter stond toe te zien. Zoodra nu de eerste
+zaden van christelijkheid beginnen te ontkiemen, dan begint de man
+weder te werken en brengt zijn verdiend geld tehuis, maar dan meent
+de vrouw niets meer te mogen doen en is met de grootste moeite er toe
+te brengen, haar beetje huiswerk te verrichten en voor den man het
+eten te koken. Den geheelen dag slingert zij dan, met haar kind op
+den rug gebonden, voor hare hut om in niets-doen. Eerst het volgend
+stadium doet haar begrijpen, dat ook zij een taak te vervullen heeft
+en zijn zij eenmaal zoover, dan vormen zulke menschen soms heel
+gelukkige gezinnen, die de kinderen naar school zenden en dan door
+de ontwikkeling der kinderen, zelven ook een hoogere ontwikkeling
+bereiken. In één van zulke gezinnen vonden wij zelfs eene vrouw met
+een Singer-naaimachine, bezig lakens te zoomen voor hare bedden.
+
+Donderdagavond hadden wij de argumenten te weerleggen van eenige
+anti-vrouwenkiesrecht-heeren tegen de rede van Mrs. Catt ingebracht
+en werden daardoor enkelen overtuigd, dat hunne argumenten niet
+steekhoudend zijn. Velen hunner moesten toegeven, "dat hun hoofd
+overtuigd was, doch dat hun hart nog tegenstribbelde."
+
+Vrijdag was mijn zwaren dag. Reeds om elf uur moest ik weder spreken
+over "vrouwenkiesrecht in verband met openbare zedelijkheid" voor een
+veertigtal christelijke vrouwen, eene vergadering, die tot bijna één
+uur duurde; toen snel lunchen, want om twee uur kwam de burgemeester
+met zijne vrouw ons met twee auto's afhalen om eene tocht naar en
+door Kenilworth te maken (een prachtige rit, doch alles vol Cecil
+Rhodes-verheerlijking) en om vier uur bracht hij ons naar het hotel
+Alexanderfontein, zes mijlen buiten de stad, alwaar de "garden-party"
+gegeven werd. Alles wat in Kimberley voornaam is, was daar bijeen. Wij
+moesten ieder een korte speech houden en met vele tegenstanders
+spreken. Om half zeven kwamen wij tehuis, doodvermoeid, juist nog
+tijd vindende om ons om te kleeden, te eten en naar de vergadering te
+gaan, alwaar ik, voornamelijk voor Hollandsch sprekenden, dien avond
+alleen het woord had. Mrs. Catt was zoo moe, dat zij tehuis moest
+blijven. Onze lezingen hebben een zoo gunstig resultaat gehad, dat
+wij met de stellige overtuiging Kimberley vanavond verlaten kunnen,
+dat van uit die stad nooit meer een anti-adres aan de regeering
+zal worden gezonden, als vrouwenkiesrecht weder in het parlement
+behandeld zal worden. De opstelsters en eerste onderteekenaarsters
+van dat adres zijn nu leden van de vereeniging voor vrouwenkiesrecht.
+
+Hedenmorgen hebben wij weer per auto een paar uren in de omgeving van
+Kimberley rondgedoold en toen onze koffers gepakt en nu zitten wij
+den tijd die ons rest, vóór ons vertrek van hier, met brievenschrijven
+te vullen.
+
+Vanavond om acht uur reizen wij in eens door naar Victoria-Falls,
+het grootste wonder der wereld, zooals men zegt. Dit is een reis,
+die van Kimberley af nog drie nachten en twee dagen duurt en die ons
+dwars door Rhodesia voert, tot op betrekkelijk korten afstand van de
+Congo. Volgens 't geen wij over deze reis gelezen en gehoord hebben,
+kunnen ons allerlei avonturen overkomen, en verkeeren wij daarover in
+groote spanning. Sedert wij Kaapstad verlaten en tot deze reis besloten
+hebben, hebben wij aan de voorbereiding tot deze reis reeds menig
+uur van groot vermaak te danken. Ieder die er geweest is, of het van
+hooren zeggen heeft, gaf ons goeden raad, hoe wij ons moesten kleeden,
+wat wij voor voorzorgsmaatregelen hebben te nemen voor nachtelijke
+overvallen van leeuwen en olifanten, en voor slangenbeten; welke
+boot wij over de Zambesie-rivier moesten gebruiken om niet door een
+hypopotamus omver gesmeten te worden, enz. enz. Hoewel men ons den
+raad gaf, niet veel bagage mede te nemen, omdat het goederenvervoer
+er zoo duur is, zouden wij toch, als wij alles medenamen wat men ons
+aanprees, met ons vieren zeker een scheepslading hebben.
+
+Toch zijn er genoeg praeparatieven gemaakt en de wonderlijkste
+inkoopen gedaan. Een uitrusting van Tartarin de Tarascon haalt niet
+bij de uitstoffeering van mijn medereizigsters.
+
+En met het toilet zijn de voorbereidselen niet voltooid. Men heeft
+ons gewaarschuwd, dat het water op reis niet te drinken is en
+men wilde zelfs, dat wij blazen gevuld met gesteriliseerd water,
+van hier zouden medenemen. Wij hebben er de voorkeur aan gegeven
+een mand met keukengereedschappen te koopen, waardoor wij onderweg
+het water en de melk kunnen koken, onze eigen koffie en thee kunnen
+zetten en voor een deel voor ons voedsel kunnen zorgen. Ieder heeft
+voor eigen beddegoed en handdoeken te zorgen en een groote mand met
+fruit is voor allen te zamen gekocht. Sinaasappelen, mandarijnen,
+bananen, ananassen en appelen vullen een flinke aardappelmand,
+die mede in de wagen moet worden genomen. Doozen met chocolade en
+andere zoetigheden, voor een deel ons geoffreerd, voor een ander deel
+aangekocht, voltooien onzen proviandvoorraad. Mocht het nu blijken,
+dat wij van al die dingen niets noodig hebben, dan hebben wij van de
+voorbereiding en met het aankoopen toch reeds de noodige pret gehad.
+
+Dat wij Kimberley over een paar uur verlaten, spijt ons geen van
+allen. Wel hebben wij hier zeer nuttig werk verricht en goede
+resultaten gehad en waren de menschen zeer voorkomend, maar 't
+is niet alleen de zwaveldamp, die uit de mijnen opstijgt, die de
+lucht hier verontreinigt, het is iets anders, dat men voelt, niet
+ziet, doch dat onaangenaam aandoet. Niet alleen de geheele stad,
+maar ook de grond ongeveer 10 mijlen rondom Kimberley behoort
+aan de Beer's maatschappij. Men leeft er geheel onder den indruk
+van diamantkoningen. Alles wat die grond nog ooit zal produceeren,
+eigenen zich de aandeelhouders van die maatschappij toe. Hier hapert
+iets in onze menschelijke verhoudingen en rechten.
+
+Ik kon hier de gedachte niet onderdrukken, dat Kimberley de tweede
+stad in Zuid-Afrika is, waar wij aankomen, die geheel leeft en
+geheel bestaan kan van de ijdelheid der vrouwen. Als eens de vrouwen
+verstandiger worden en zich niet meer sieren met struisveeren en
+diamanten, dan is het met Port-Elisabeth en Kimberley gedaan. Wat
+zou er dan zelfs van geheel Zuid-Afrika worden, als deze twee
+producten,--voor zoover wij nu door Zuid-Afrika gekomen zijn, de
+eenige werkelijke Zuid-Afrika-producten,--eens geene marktwaarde meer
+bezitten? Dan zou in Zuid-Afrika weder een landbouwende bevolking
+de boventoon voeren, wat voor het land en de bewoners, naar het mij
+voorkomt, verreweg het beste zou zijn. In Port-Elisabeth werd ons
+gezegd, dat meer dan de helft van alle struisveeren door Amerikaansche
+handelaren wordt opgekocht, hier in Kimberley vernamen wij, dat
+tweederde van alle opgedolven diamanten naar Amerika gaan. Dat geeft
+te denken. Onze Amerikaansche reisgezellinnen zijn er volstrekt niet
+trotsch op, dat het land harer geboorte in dit opzicht bovenaan staat.
+
+
+
+
+
+
+IN DEN TREIN DOOR RHODESIA EN AANKOMST IN ZAMBESIE.
+
+
+Rhodesia, het grondgebied dat zijn naam ontleent aan zijn stichter
+Cecil Rhodes, grenst ten zuiden aan de Transvaal, ten oosten en
+westen aan Portugeesch Oost- en West-Afrika en ten noorden aan den
+Congo en Duitsch-Oost-Afrika. Door de rivier Zambesie is het in twee
+deelen verdeeld, het eerste Zuid-Rhodesia en het tweede Noord-Oost en
+Noord-West-Rhodesia. Het grondgebied van geheel Rhodesia is grooter
+dan dat van geheel Duitschland en Oostenrijk-Hongarije te zamen.
+
+Dit grondgebied behoort niet tot de Unie van Zuid-Afrika. Het behoort
+aan eene Engelsche maatschappij, die er alleenheerschappij voert. Deze
+maatschappij heeft het indertijd, toen de Zuid-Afrikaansche Unie
+gevormd werd, voor vijf en twintig honderd duizend pond aan de Unie
+aangeboden, welk aanbod echter niet door de Unie werd aanvaard. Het
+heeft nu zijn eigen wetten en staatsregeling.
+
+Drie keer in de week gaat er een trein van Kaapstad naar Bulawayo, de
+hoofdstad van Rhodesia, en verder naar de Victoria Falls, in Zambesie,
+en naar Livingstone, en vandaar neemt de Mashonaland-spoorweg de lijn
+over om de passagiers in nog eens vier en twintig uur naar den Congo
+te brengen.
+
+In Kimberley, alwaar wij Zaterdagavond in den trein kwamen, neemt
+de Rhodesia-spoorweglijn de taak van de Kaapkolonie-lijn over. De
+treinen zijn comfortabel ingericht en voorzoover doenlijk op deze
+stoffige lijn, wordt er de noodige zindelijkheid betracht.
+
+Toen wij Zaterdagavond in den trein kwamen, hadden wij een vrij
+vermoeienden dag achter ons en begaven ons dus weldra ter ruste. Wij
+wisten, dat wij den volgenden morgen om zeven uur in Mafeking zouden
+aankomen en daar ongeveer een half uur zouden stoppen. Wij wilden
+zorgen dan gereed te zijn om even een kijkje in Mafeking te kunnen
+nemen, de stad ons allen uit den Zuid-Afrikaanschen oorlog zoo goed
+bekend, door zijne belegering en de rol door Baden-Powell aldaar
+gespeeld. Wij hadden daarvan in Kimberley zooveel hooren vertellen,
+ook natuurlijk van de bezetting van Kimberley. Het was voor ons heel
+interessant dezelfde toestanden en omstandigheden het eene oogenblik te
+hooren vertellen door de Britsch-gezinden, het andere oogenblik door
+de Afrikaanders. Hoe gevoelig zijn zij nog van beide zijden over de
+gebeurtenissen in Kimberley en wat willen de Engelschen gaarne allen
+lof aan Rhodes schenken, die hen gedurende de dagen van bezetting zoo
+in elk opzicht schijnt te hebben geholpen, terwijl de Afrikaanders
+juist aan zijn verderfelijken invloed hun val toeschrijven.
+
+Maar over één punt zijn de Britten niet goed te spreken. Wil men
+met hen op goeden voet blijven, dan doet men goed het gesprek over
+"de concentratiekampen" te mijden. Dat is hun wondeplek. Wel is waar
+hebben zij er op gevonden, dat die waren opgericht om de vrouwen daarin
+te beschermen, maar zoodra zij met goed ingelichten te doen hebben
+en dat voorwendsel niet goed kunnen volhouden, dan worden zij boos en
+als zij beleefd zijn, vragen zij het onderwerp liever te laten rusten.
+
+Toen wij Zondagmorgen een eindje buiten het station een kijkje in
+Mafeking namen, zagen wij natuurlijk niets bijzonders en niets dat
+ons nog aan den oorlog herinnerde. Wij kwamen daarom ook in den trein
+terug met geen ander gevoel, dan dat wij tegenover deze stad onzen
+plicht gedaan hadden, door zoo vroeg gereed te zijn en er even onze
+opwachting te maken.
+
+Reeds spoedig merkten wij dien Zondag, dat wij steeds meer den
+equator naderden, de hitte in den trein was bijna onuitstaanbaar en
+voor de witte, roode en grijze stof, die in dikke rookwolken langs
+den weg opstoof, moesten wij zooveel mogelijk de raampjes gesloten
+houden. Dikwijls zuchtten wij elkander dien dag toe, dat de Victoria
+Falls al buitengewoon imposant moesten zijn om ons te vergoeden wat
+wij dien dag door de warmte en stof leden.
+
+Toch was de reis hoogst belangwekkend. Wel is waar was het landschap
+eentonig door zijn altijddurende woestenij, met slechts weinige lage
+bergen op den achtergrond en zagen wij geen enkelen olifant, leeuw,
+tijger, rhinoceros of ander wild gedierte, die daar toch in menigte
+zijn, maar wij zagen steeds meer, bij elke halte, de inboorlingen in
+hun natuurlijken staat, nog zeer weinig door aanraking met de blanke
+bevolking bedorven en zoogenaamd beschaafd. Zij kwamen bij elke halte
+in groote groepen aan den trein, om vruchten, melk of eieren of wel de
+door hen vervaardigde nijverheidsproducten te koop aan te bieden. Deze
+laatste gaven ons geen groot denkbeeld van hun ontwikkelingsstaat
+en ook hunne uitrusting plaatste hen niet op een hooge trap van
+beschaving. De kinderen liepen geheel naakt rond en de grootere
+menschen waren dikwijls alleen gekleed met een leeren vijgeblaadje en
+eenige strengen koralen of koperen ringen, om verschillende deelen
+van het lichaam gewonden. Sommigen zagen er allerdwaast uit. Zoo
+liep een geheel naakte man met een oude heerensmoking om zijn naakte
+schouders, een ander had alleen een oud heerenvest aan, een ander jong
+mensch had een streng blauwe koralen om zijn hals, een blauw en geel
+gestreept jersey, zonder mouwen, om zijn body en een paar gele leeren
+beenbekleedsels van den een of anderen cavalerist om zijn beenen. Alle
+mannen en vrouwen droegen evenwel het een of ander om hun middel,
+om zedelijk voor den dag te komen. Met zekerheid kan ik verklaren,
+dat ik in mijn leven niet zooveel verscheidenheid van toiletten heb
+aanschouwd, dan den Zondag in den trein door Zuid-Rhodesia.
+
+Hadden wij den heelen dag geen avontuurtje gehad, des avonds zouden
+wij toch iets hebben. De gloeiende heete zon had mijlen ver al het
+uitgedroogde gras, alle boomstronken en zelfs de hooge boomen op den
+achtergrond in brand gezet en tot wij ten slotte ons te slapen legden,
+gerustgesteld door den hoofdconducteur, dat er geen gevaar was,
+gingen wij aan beide zijden door een vuurzee, die den geheelen weg
+stralend verlichtte. Het was soms alsof op geringen afstand een heele
+stad in brand stond en omdat wij wisten, dat er geen menschenlevens
+en geen groote waarde door verloren ging, konden wij ons gerust de
+weelde gunnen er met welgevallen naar te zien.
+
+Gelukkig bracht de avond de gewenschte koelte en des nachts was
+de temperatuur onverbeterlijk. Daarbij volle maan en een heldere
+sterrenhemel, die het hoornvee in de weiden juist genoeg verlichtte,
+om ons in elke koe een olifant of een rhinoceros te doen zien.
+
+Op den geheelen afstand tusschen Mafeking en Bulawayo passeerden wij
+geen enkel dorp waar andere blanke bevolking woonde dan die door de
+spoorwegmaatschappijen was aangesteld of een soort politie vormde,
+en zelfs deze laatste was in vele dorpen nog uit de zwarte bevolking
+gerecruteerd. Men moet zoo'n zwarten politieman zien met bloote beenen
+in een kort khakibroekje, een los jasje aan en een zweepje in de hand
+(dat is zijn wapen) en dan een vilten hoedje op den zwarten kop,
+op en neer langs den stilstaanden trein loopen en al zijne zwarte
+medeburgers, die naar zijne meening te dicht bij den trein komen,
+met een zweepslag terug dringen. De waardigheid in zijne houding en
+gelaatsuitdrukking, waarmede hij toont, dat hij zijn taak hoog opvat,
+is allergrappigst.
+
+Maandagmorgen om 8 uur, wij waren juist gereed, kwam de conducteur
+ons mededeelen, dat wij in Bulawayo waren en daar tot twaalf uur
+zouden blijven. Wij konden het nauwelijks gelooven. Niets had ons
+eenigszins kunnen doen vermoeden, dat wij een stad naderden en nog wel
+de hoofdstad van zoo'n groot grondgebied. Wij waren nog steeds in een
+woestenij en het houten stationsgebouwtje leek ook niet op wat wij
+verwacht hadden. Toch waren wij in Bulawayo en wij volgden den raad
+van den conducteur, om onze bagage stil in den waggon te laten,--hij
+zou dien afsluiten en er toezicht op laten houden--om rustig de stad
+in te gaan. Onze introductiebrief doet nog steeds wonderen.
+
+Buiten het station stonden enkele dos-à-dos en andere kleine
+wagentjes gereed om de reizigers stadwaarts te brengen, doch wat ons
+het meest aantrok, dat waren de vele rickshaw's, voor één of twee
+passagiers bestemd, en met een kleurling als trekdier. Mrs. Catt en
+ik namen direct in een van deze voertuigjes plaats en onze beide
+andere medereizigsters volgden in een tweede. Dat was een nieuwe
+sensatie. Deze lichte wagentjes op caoutchouc wielen worden door
+kleurlingen zoo snel voortbewogen, dat een paard het bijna niet
+sneller doet. Die mannen springen meer vooruit dan dat zij loopen,
+en hun lichte tred voorkomt, dat er veel stof opwaait. Het heerschap,
+dat ons voertuig voortbewoog, droeg door elk oor een ongeveer tien
+centimeter lang houtje, waardoor het onderste oorlelletje sterk naar
+onder toe verlengd werd. Ringen van hoorn, koper en zilver droeg hij
+om zijn armen en beenen, en eenige strengen gekleurde koralen maakten
+zijn halsversierselen uit. Overigens had hij niet veel kleeren aan.
+
+Wij stapten vóór 't Grand Hotel uit om daar ons ontbijt te nemen en
+wilden dan verder de stad zien. Als men in aanmerking neemt, dat er
+nog niet zoo heel veel jaren verstreken zijn sedert Lobengula met zijn
+vele vrouwen hier den scepter voerde en op de plek, waar nu groote
+koopmanshuizen en betrekkelijk groote hotels staan, de maïs groeide
+voor het onderhoud van den machtigen monarch, dan is alleen van uit dat
+oogpunt de stad reeds het bezichtigen waard. Maar alles verkeert er nog
+in een stadium van wording; alle winkelhuizen en kantoren en hotels
+waren, als het ware, zoo op een plek in de woestenij neergeworpen en
+alleen hier en daar een blok winkelhuizen duidt aan dat Bulawayo weldra
+een stad zal worden. Toch is er reeds een interessant museum....pje,
+een openbare bibliotheek, een theater......tje, een clubgebouw, een
+park, dat echter nog groeien moet, de aanleg is er, en nog het een
+en ander meer, wat een stad rijk moet zijn. In het midden van de stad
+staat een zeer groot bronzen standbeeld van Cecil Rhodes, vanwaar hij,
+zooals men zegt, "de wereld inkijkt." Hij staat daar met ongedekten
+hoofde, wat de bijgeloovige inboorlingen met vreeze heeft bezield,
+omdat zij meenen dat, zoolang Rhodes zonder hoofddeksel daar stond,
+Allah het niet zou laten regenen.
+
+Wij hadden om twaalf uur van deze heete, stoffige stad genoeg gezien
+om ons plan op te geven hier op den terugweg eenige dagen over te
+blijven. Nog eens vier uren hier te vertoeven bij het teruggaan zal
+genoeg zijn om den indruk te vestigen, dat er eens in het midden van
+Rhodesia een groote stad zal verrezen zijn, waar men, de tropische
+hitte niet in aanmerking genomen, even genoegelijk en comfortabel
+zal kunnen leven, als in andere wereldsteden. Maar dat zal nog wel
+enkele jaren duren.
+
+Om ruim twaalf uur zette onze trein zich weder in beweging, om ons nu
+regelrecht naar Zambesie te voeren, naar de plaats, waar zestig jaren
+geleden Livingstone de grootste watervallen van de wereld ontdekte. Het
+landschap veranderde nu een beetje. Er kwamen wat meer boomen op de
+geel verbrande grasvlakten. Hier en daar zagen wij wilde abrikoos-
+of perzikboomen in vollen bloei, mimosaboomen met bloemen, driemaal
+zoo groot als de gewone soort, wilde olijfboomen en nog tal van andere
+soort boomen, waarvan wij den naam niet kenden en de vruchten nooit
+gezien hadden. Ook daar weder overal inboorlingen aan den trein,
+die soms door hun woest geschreeuw ons reeds van verre verkondigden,
+dat wij in een kleurling-dorp aangekomen waren. De mandjes, lepeltjes,
+grillig gevormd aardewerk, stokken, etc., die zij te koop aanbieden,
+geven door hunne asymetrische lijnen en onregelmatige afwerking geen
+grooten dunk van hun ontwikkeling. Al deze inboorlingen behooren tot
+de Zambesie-, Matabele- of Barotsestammen. Ik zou wat gaarne eenigen
+tijd in deze buurten blijven om wat meer van deze volksstammen te weten
+te komen, maar dat zou veel te lang duren, want heel gauw vertrouwen
+deze menschen de witmenschen niet en zoo lang kunnen wij hier niet
+blijven, daarvoor zijn wij ook niet naar Zuid-Afrika gekomen.
+
+Ook dien avond zagen wij weder, doch toen op grooteren afstand, groote
+boschbranden en vertelde men ons, dat die na zulke heete dagen bijna
+steeds voorkomen.
+
+Dinsdagmorgen om 7 uur waren wij aan het doel van onze reis. Zambesie
+bestaat ook al weder uit niets anders dan het groote hotel, dat aan
+den Rhodesian Railway Co. behoort, eenige huizen van spoorwegemployé's
+en verder kleurling-hutten. Men spreekt echter altijd van de Victoria
+Falls en die maken dan ook wel de aantrekking van deze plaats uit.
+
+Een blanke man met een paar dozijn kleurlingen maakte zich spoedig
+meester van onze bagage en van die van andere gasten en toen ging het
+door het mulle, roode zand, naar het op vijf minuten afstand gelegen
+hotel. In minder dan geen tijd hadden wij allen onze bagage in onze
+kamers en konden wij een verfrisschend bad nemen. Het personeel in
+dit hotel bestaat uit niets dan kleurling-mannen, geen vrouw doet
+er eenig werk. In de eetzaal zijn het Indiërs, die in nette, witte
+kleeding rondloopen, maar onze kamermeisjes zijn naakte jongens,
+enkel met een zwembroekje gekleed. Het zijn echter voorbeeldige
+kamermeisjes, zoo netjes doen zij hun werk, alleen voor het vasthaken
+van een vanachter sluitende japon of blouse niet goed te gebruiken.
+
+Nadat wij ons ontbijt genomen hadden, waren wij allen frisch genoeg om
+onzen eersten tocht naar de wereldberoemde watervallen te ondernemen;
+onze verwachting was te hoog gespannen dan dat wij daarmede tot des
+middags konden wachten.
+
+
+                                                          14 Sept. 1911.
+
+
+
+
+
+
+DE VICTORIA WATERVALLEN.
+
+
+De naam van deze watervallen, die inderdaad eenig in hun soort zijn,
+is eigenlijk Mosioatunya, zooals de inboorlingen ze gedoopt hebben,
+en dat beteekent: "rook, die geluid geeft". Deze naam ontleenen zij
+aan de vochtige wolken, die zij wijd en zijd om zich verspreiden
+en aan het geraas, dat de val van het water vergezelt. Zoowel
+voor mij, als voor de beide Amerikaansche reisgezellinnen, die
+de Niagara-watervallen kennen, boden toch deze watervallen eene
+verrassing. Zij zijn bijna twee keer zoo breed en twee en half maal
+zoo hoog als de Niagara-vallen. Zij beslaan ruim anderhalve kilometer
+lengte en vallen van een hoogte van bijna een honderd en vijftig meter
+naar beneden. Maar deze enorme breedte en deze vreeselijke hooge val
+geven alleen niet de schoonheid aan deze watervallen. Het is veel meer
+de buitengewoon woeste, schilderachtige omgeving, de damp of wolk, die
+door het uitspatten van het schuimend water veroorzaakt wordt en de
+verrassend schoone regenbogen die zij geven; dit en nog veel meer te
+zamen, doen den toeschouwer den adem inhouden en vol bewondering stil
+staan. Eene beschrijving van dit stuk natuurwerk waag ik niet te geven.
+
+Nog is niet uitgemaakt of deze prachtige rivierbedding door den
+eeuwenlangen val van het water ontstaan is, of dat door eene aardbeving
+plotseling dit natuurwonder tot stand kwam. Voor dat Livingstone,
+November 1855, de Victoria-vallen ontdekte, toen hij de Zambesie-rivier
+opvoer, had men er niet van gehoord en eerst nadat Cecil Rhodes met
+zijn Chartered Company den spoorweg door Rhodesia liet aanleggen,
+werden zij voor gewone toeristen bereikbaar. Thans worden zij het
+geheele jaar door geregeld bezocht, door Afrikanen, Engelschen en
+zulk soort menschen als waartoe ons clubje van vier behoort.
+
+Den eersten morgen deden wij niet veel meer dan de watervallen
+rondloopen en van alle kanten bezien. Telkens waren wij door het
+veranderde aspect opnieuw verrast. Ook wisten wij soms niet wat meer
+te bewonderen was, de vallen zelf, of wel de grootsche omgeving
+waarin zij zich bevinden. Toen wij tegen half twee terug kwamen,
+was het te heet geworden om dien dag nog meer te doen, alleen tegen
+den avond, bij ondergaande zon en opkomende maan gingen wij nog eens
+een kijkje nemen. Heel lang vertrouwden wij ons toen niet te blijven,
+want de wilde beesten, die nog altijd in deze omgeving huizen, blijven
+bij dag wel op den achtergrond, maar of zij 's avonds niet eens een
+sprong naar een nieuwsgierig en indringerig witmensch zullen maken,
+durft men ons niet verzekeren.
+
+Met een clubje van nog zes Engelschen--vier heeren en twee
+dames--huurden wij den volgenden dag het kleine electrische bootje
+af om een tocht op de Zambesie-rivier te maken en op een van de vele
+mooie eilandjes in deze rivier te picnikken. Van dezen tocht hadden
+wij ons veel voorgesteld en ik kan er direct bijvoegen, dat onze
+verwachting ruimschoots werd overtroffen. Buiten ons tiental waren
+er nog vijf man in het kleine bootje, de kapitein (een Engelschman),
+en vier zwartjes om voor onze lunch en bediening te zorgen.
+
+Om tien uur staken wij van wal en om half een landden wij op een eiland
+met een onuitspreekbaren inlandschen naam, na twee en een half uur
+lang langs de schoonste, belangwekkendste en voor ons vreemdste oevers
+gevaren te zijn. Behalve hier en daar een paar inlanders zagen wij
+geen menschelijk wezen, doch een prachtige, weelderige plantengroei; de
+meest tropische boomen, die men zich denken kan, versierden de oevers
+van deze schoone rivier. Ook was het toeval ons gelukkig. Wel wisten
+wij, dat vele hypopotami dit water hier onveilig maken en menig keer
+de lichte kanoe's van de inboorlingen omver werpen, door er even een
+van hunne breede pooten in te zetten, maar het gebeurde toch maar al
+te dikwijls, dat zij zich op een afstand houden als een electrisch
+bootje met eenig geraas zich door het water, wat zij hun gebied
+achten, voortbeweegt. Vele reizigers zijn dan ook reeds bevredigd
+als zij de voetsporen van zoo'n beest op het eiland ontdekken,
+waar zij landen. Zoowel op onze heenreis als op onzen terugtocht
+zagen wij echter de monsterbeesten op eenigen afstand zich in het
+water voortbewegen en hun afschuwelijk leelijken kop boven het water
+uitsteken. Ook zagen twee onzer medereizigers een groote krokodil op
+een der vele rotspunten, die wij bijna rakelings passeerden. Daar deze
+beesten de kleur van de rots hebben, waarop zij zich bevinden, is het
+niet gemakkelijk ze te ontdekken, en alleen, wanneer zij zich bewegen,
+bemerkt men, dat er zich een levend gedierte op het stuk steen bevindt.
+
+Terwijl de inlandsche jongens bezig waren het water voor de koffie
+te koken en onze lunch bereidden, begaven wij ons met den kapitein,
+als gids, rond het eiland, om als volgelingen van Robinson Crusoë te
+ontdekken, wat er op dit eiland te ontdekken viel en te zien of er
+geen onraad was. Wild gedierte en slangen zagen wij er niet, maar
+de kapitein raadde ons toch, niet door het hooge gras te loopen en
+vooral de voetpaden te volgen, die door de hoteldirectie daar waren
+aangelegd. Overal vonden wij de nu leege holen, waar een hypo of
+ander wild gedierte zijn nachtleger maakt.
+
+Wat echter in hooge mate onze belangstelling gaande maakte, dat
+waren de wonderlijkste vruchten en zaden, die wij er vonden. Jammer,
+dat noch de kapitein, noch iemand in het hotel ons ook maar bij
+benadering kon zeggen wat soort vruchten het waren en waarvoor zij
+door de inlanders gebruikt worden. De domheid op dit gebied maakte
+ons boos. Toen wij den directeur van het hotel, die hier reeds jaren
+woont, vroegen, welke vrucht dit was, een vrucht, met een bast als
+mahoniehout en nog veel harder, waarin prachtige, vuurrode boonen
+zich bevinden, die ook als steenen zoo hard zijn, antwoordde hij:
+"O, weet u, dat is een vrucht, die groeit hier in menigte aan boomen,
+die gij hier heel veel zult vinden." Dat was al de wijsheid, die hij
+in al die jaren van de vruchten uit zijne omgeving had opgedaan.
+
+Tot drie uur 's middags amuseerden wij ons op dit belangrijk plekje
+grond, waar wij echter geen van allen een wandeling op eigen houtje
+durfden ondernemen, doch steeds in groepjes samenbleven. Toen
+aanvaardden wij den terugtocht. In mijne wakende droomen zie ik
+reeds over eenige eeuwen dit nog bijna onbewoonde gedeelte van het
+donker Zuid-Afrika door tallooze Europeanen bewoond en overal aan
+de oevers van de Zambesie-rivier villa's, met prachtige tuinen, de
+plaats innemen, waar nu nog het wild gedierte alleen huist en er de
+menschen op den achtergrond houdt.
+
+De inlanders, die wij op onzen terugtocht op de rivier ontmoetten,
+gebruiken nog de primitieve uitgeholden boomstam als kanoe, die zij
+met hun breede, korte roeispanen, waarmede zij als het ware het water
+wegslaan, pijlsnel voortbewegen.
+
+Een heel interessanten dag brachten wij in "het regenwoud"
+door. Dit boschgedeelte ligt aan de overzijde van de watervallen
+en door den altijd-durenden val en 't uiteenspatten van het water,
+waardoor op zeer grooten afstand steeds een fijne stofregen valt,
+verkeert dit woud in de gunstigste of ongunstigste omstandigheid om
+steeds beregend te worden. Daardoor zijn er eeuwig-groene boomen,
+doch alleen zulke boomen, die onder zulke omstandigheden kunnen
+groeien. Voor oudere dames is het beste zich voor een wandeling in
+dit interessante regenwoud in een Mackintosh-mantel, met capuchon,
+en een paar hooge laarzen, met overschoenen, te kleeden, maar 't
+jongere volkje loopt er 't aangenaamst in een badkostuum, sandalen
+en 'n gummikapje op het hoofd. Men wordt er door en door nat,
+maar het gezicht op de watervallen, de prachtige plantengroei, de
+vreemde bloemen en vruchten, houden den wandelaar onophoudelijk in
+spanning. De drie uren, die wij voor deze wandeling bestemd hadden,
+waren om nog eer een onzer er aan dacht.
+
+Nog tal van kleine onderzoekingstochten naar verschillende andere
+eilandjes werden door ons ondernomen in de kleine kanoe's der
+inlanders, doch wij waren voorzichtig genoeg, steeds een witmensch
+als gids mede te nemen en ons op de eilandjes door een paar inlanders
+vooraf te doen gaan. Telkens werden wij op zulke tochten verrast
+door 't geen wij er aan vreemdsoortige planten en vruchten vonden,
+die geen onzer thuis kon brengen. Van wilde beesten zag ik niet
+anders dan drie wilde bokken--bush-buck--zooals de gids ze noemde,
+en een heele boom vol spelende aapjes. Natuurlijk ook allerlei soorten
+vreemde en bont gekleurde vogels.
+
+Een avond, toen wij juist allen aan tafel wilden gaan, werden wij
+geroepen, dat er een heele groep oerang-oetangs in den tuin van het
+hotel aan het spelen waren, die echter door 't naar buiten vliegen van
+de hotelgasten verschrikt geworden, hals over kop het hazenpad kozen.
+
+De dagen, bij de Victoria-watervallen doorgebracht, waren voorzeker
+hoogst interessant, en ieder, die er geweest is, geeft toe, dat
+hij deze tocht niet gaarne uit zijn leven zou willen missen. Maar
+men moet er iets voor over hebben. Het is niet alleen de drie dagen
+lange benauwend heete reis, maar ook het verblijf aan de Zambesie
+is afmattend, tengevolge van de gloeiende hitte gedurende den
+dag en doordat men in de lange avonden en nachten, wanneer men een
+beetje van de hitte van den dag zou kunnen bekomen, binnenshuis moet
+blijven voor het gevaar dat de wilde beesten opleveren. Men bekomt
+er eigenlijk niet. Niemand rekt zijn verblijf er dan ook langer,
+uitgezonderd diegenen, die er juist voor de wilde beesten-jacht komen,
+dan noodig is, om alles goed in zich op te nemen. Twee keer in de week,
+des Dinsdags en Zaterdags, kan men er per trein weder vandaan.
+
+Het is goed gezien, dat de treinen, die teruggaan, juist dat gedeelte
+van den weg bij dag doen, hetwelk bij de komende treinen bij nacht is
+afgelegd, zoodat de reizigers tenslotte de heele weg door Rhodesia
+overzien kunnen. Laat mij er direct bijvoegen, dat zij dan weten,
+dat heel Rhodesia, beneden de Zambesie-rivier, niets anders dan
+één groote, woeste vlakte is, bewoond voor het overgroote deel door
+inboorlingen, en dat het als het ware wacht op energieke blanken,
+om het tot ontginning te brengen.
+
+Wij passeerden nu weder andere kafferdorpen, zooals men hier alle
+plaatsen noemt, waar de inboorlingen wat meer opeengehoopt wonen,
+en konden hun oorspronkelijke nijverheidsproducten bewonderen en
+koopen. In een dorp werden werkelijk goed gesneden, houten figuren
+aangeboden, die alle wilde beesten voorstelden. Giraffes, leeuwen,
+olifanten, aardvarkens--deze laatsten vooral waren uitstekend
+nagebootst en voor six pence te koop. Alles kostte eigenlijk six
+pence, dat is waarschijnlijk het eenige geldstuk dat zij kennen. Zij
+hadden ook menschen gemaakt. Mannen en vrouwen, allen naar eenzelfde
+model. Wat opvallend was, was het model, dat zij zich gekozen
+hadden. Niet zichzelf of gewone toeristen hadden zij nagebootst,
+maar alle manpoppen waren zendelingen in lange, zwarte soepjassen,
+witte beffen en uitgestreken gezichten, (met alle respect voor het
+misschien nuttige werk wat deze mannen daar hopelijk verrichten), en
+alle vrouwpoppen waren nonnen of zusters, die met de zendelingen daar
+werkzaam zijn, om van deze natuurmenschen Christenen te maken. Niets
+was aan deze poppen vergeten; wij moesten de opmerkingsgave, zoowel
+als de gave, om het geziene weer te geven, bewonderen.
+
+Als men bedenkt, dat in heel het groote, uitgestrekte land Rhodesia
+thans slechts 17.000 blanken en meer dan 300.000 inboorlingen wonen,
+die tot verschillende stammen behooren, en allen nog onder hun eigen
+opperhoofd staan, dan begrijpt men, dat deze menschen, als zij zich
+hun macht bewust en niet zoo goedaardig van karakter waren, die
+weinige witmenschen niet zoo onderdanig zouden dienen. Nu maakt men
+mijnwerkers, huisbedienden, winkelknechten, etc. van hen en betaalt hen
+bijna niet, want, zoo heet de verontschuldiging, die menschen kennen
+geen behoeften en door ze meer te geven, zou men ze maar bederven.
+
+Toen wij weder wat dichter de bewoonde wereld naderden, verloren
+de inboorlingen, die wij aan de stations zagen, voor ons alle
+bekoring. Zij waren nu weder, zoo te zeggen, gekleed, en "a dressed
+native is not nice", zooals Mrs. Catt, daarbij de neus optrekkend,
+opmerkte. Onze mooie, slanke, naakte mannen en vrouwen, met hun
+glad gepolijste, ebbenhouten huid, alleen met koraalsnoeren gekleed,
+waren oneindig interessanter.
+
+Ten langen laatste, na drie, bijna niet door te komen, nachten,
+en drie en een halven dag arriveerden wij in Pretoria, vier dagen
+vroeger dan men ons er verwacht had.
+
+
+
+
+
+
+IN PRETORIA.
+
+
+Nu moet ik beginnen met een bekentenis. Niettegenstaande al onze
+voorzorgen om niet ziek te worden, door al het water door ons gebruikt
+eerst zelf te koken, zelfs het water, dat wij 's morgens gebruikten
+voor tanden en mond, nooit ongekookte melk te gebruiken en van de
+maaltijden alleen dat te nemen, wat wij als volkomen onschuldig
+beschouwden, was ik toch de eerste, die door een koortsbaccil
+geïnfecteerd werd en had ik den laatsten dag in Victoria Falls
+een vrij hevigen koortsaanval te doorstaan, gepaard met maag- en
+ingewandlijden. Het idée om in Zambesie ziek te liggen, waar alle
+comfort ontbrak en waar geen dokter te krijgen was, benauwde mij
+zoozeer, dat wij gebruik maakten van den eersten trein den besten,
+dat was die, welke den volgenden morgen van mijn ziek-zijn vertrok,
+om regelrecht door naar Pretoria te reizen. De zorg van de beambten
+van den trein en van den restauratiewagen gedurende deze reis kan ik
+slechts roemen, zij deden alles om de reis zoo min mogelijk vermoeiend
+voor mij te maken.
+
+Wij kwamen nu bijna een week vroeger in Pretoria aan dan men ons
+daar verwacht had. Dit gaf mij gelegenheid om rustig uit te zieken,
+mijn medereizigsters om van de vermoeienissen en schrik, die zij
+door mijn plotseling ziek worden gehad hebben, te bekomen, maar het
+bracht onze goede gastvrouwen in Pretoria een beetje in de war met
+haar program. Zij hadden zich voorgenomen om ons aan het station te
+komen begroeten, de beide dochtertjes van Lady van Boeschoten, de
+vrouw van den burgemeester van Pretoria, zouden ons daar bouquetten
+aangeboden hebben, een toespraak en zang van een koor jonge meisjes
+zouden wij in ontvangst hebben te nemen en dien dag zouden wij de
+gast geweest zijn van den heer en mevrouw burgemeester van de stad.
+
+Door de goede zorgen van dr. Mary Hannan en een verpleegster, in
+een luchtige, rustige kamer van 't Grand Hotel en door den goeden
+ziekenkost, die mij eenige keeren daags door onze vroegere stadgenoote,
+en mijne oude vriendin, mevrouw Bal van Lier, gezonden werd, kon ik
+den 6en dag reeds weder het bed verlaten en den volgenden morgen
+voor een deel aan den lunch deelnemen, die ons in het Grand Hotel
+door een veertig dames van Pretoria, waaronder alle vrouwen van de
+verschillende ministers en lady Methuen, de vrouw van den oppersten
+militairen autoriteit, werd aangeboden.
+
+Maar ik zal over het program, 't welk wij gedurende ons verblijf
+in Pretoria uit te voeren hadden, nog niet beginnen, doch eerst wat
+van Pretoria zelf schrijven. Pretoria is de hoofdstad van Transvaal
+en de stad waar na de totstandkoming van de Unie van Zuid-Afrika, de
+regeering zetelt. Wel houdt het parlement zijn zittingen in Kaapstad,
+maar de premier, de gouverneur en alle ministers wonen in Pretoria,
+daar worden de audiënties gehouden en het werk verricht. Nu was
+Pretoria oorspronkelijk een kleine stad, gebouwd in een dal, aan
+alle kanten door heuvels en verder door vrij hooge bergen omgeven,
+doch de stad breidt zich thans met groote snelheid naar buiten uit
+en is bezig ver over de heuvelketen zijn straten te verlengen. Een
+geregelde verbinding met zeer goede electrische trammen maakt het
+doenlijk vrij ver buiten het centrum te gaan wonen. Midden in de stad
+heeft men door het sloopen van eenige huizen en--o gruwel--, ook door
+het sloopen van een Hollandsche kerk, een flinke ruimte verkregen,
+die men bezig is tot een plein met een park te vervormen en waaromheen
+reeds nu eenige zeer fraaie monumentale gebouwen gebouwd zijn. Vooral
+het Paleis van Justitie, vlak tegenover het Grand Hotel gelegen, munt
+uit in eenvoud van vorm en mooie lijnen. Ook het Gouvernementsgebouw
+is een sieraad voor dit plein.
+
+De stad schijnt een bijzondere aantrekkelijkheid te bezitten, die
+voor ons, tijdelijke bezoekers, nog niet te verklaren is; elkeen,
+die wij hier ontmoeten, onverschillig of zij in Pretoria geboren
+zijn en de stad reeds van hare opkomst kennen, of dat zij hier nog
+slechts kort of zeer lang wonen, zeggen hetzelfde, dat zij Pretoria
+lief hebben en er niet aan zouden denken, de stad anders dan nood
+gedrongen te verlaten. Toch is het leven hier duur; alles in de winkels
+is veel duurder dan in Kaapstad en in de andere steden, die wij in
+Zuid-Afrika bezochten, en door de vrouwen wordt hier een vrij groote
+luxe in kleeding en sieraden ten toon gespreid. Nergens nog zagen
+wij in Zuid-Afrika zulke up-to-date toiletten en hoeden als hier,
+terwijl de winkeluitstallingen met vele groote Europeesche steden
+kunnen wedijveren.
+
+Een van die bijzonderheden, die hier onmiddellijk opvallen is wel,
+dat de inboorlingen hier met slechts een enkele uitzondering hun
+oorspronkelijk karakter dragen, dat zij niet, zooals in de Kaapkolonie,
+zoo'n mengsel opleveren van verschillende rassen en zooveel nuances van
+wit, geel en zwart vertoonen. Het moet gezegd worden, dat, hoe dieper
+men in Zuid-Afrika doordringt, des te zuiverder het kleurling-ras
+zich vertoont. Of dit moet toegeschreven worden aan de hoogere
+zedelijkheidsopvatting van de boeren, die zich hier het eerst hebben
+gevestigd, of dat daarvoor dieper oorzaken te vinden zijn, waag ik
+niet te zeggen. In een native-school, een school voor inboorlingen,
+die wij hier bezochten, waar de leerlingen intern zijn, troffen wij
+onder de 160 leerlingen slechts één kleurlinge aan, een dochtertje van
+een Basuto-moeder en een Hollandschen vader, een kind dat zoo weinig
+zwart bloed vertoonde, dat zij in het geheel niet zou zijn opgevallen,
+als zij zich in een Europeesche omgeving bevond. Op die school vonden
+wij tusschen al die zwartjes twee volkomen Albino-meisjes, kinderen
+met was-witte huid, geelachtig wit haar en roode oogen. Deze twee
+zusjes stammen uit een gezin, waarvan alle kinderen even zwart als
+een kachel zijn. 't Was een akelig gezicht deze witte was-gezichtjes
+met de licht-schuwe oogen, onder al die zwartjes aan te treffen.
+
+Nu ik met die school begonnen ben, wil ik er meteen wat meer van
+vertellen. Het is een school uitsluitend bestemd voor kinderen van
+inboorlingen. Het begrip "kinderen" moet men echter breed uitmeten,
+want er zijn leerlingen van negen af tot ver over de twintig. Mannen
+en ook meisjes, die reeds de twintig jaar ver achter den rug hebben,
+zaten daar met en naast de heele jonge kinderen in de schoolbanken
+het a, b, c, te leeren en legden daarbij een ijver aan den dag,
+alsof zij door haast te maken wilden inhalen wat vroeger aan hen
+verwaarloosd is. Op deze school, die door de regeering gesubsidieerd
+wordt, moet toch nog voor elk kind een vrij hoog schoolgeld betaald
+worden. De hoofdonderwijzer vertelde ons, dat elk kind de school
+ongeveer twintig pond jaarlijks kost en dat zij daarvan tien pond,
+dus f 120,00 jaarlijks zelf moeten betalen; dat zij tevens alle boeken
+en andere leermiddelen zelf moeten aanschaffen, dat is ongeveer twee
+pond voor elk kind, en dat voor zoover zij intern zijn, en dat zijn
+verreweg de meesten, zij nog jaarlijks vijftig pond kostgeld hebben
+op te brengen.
+
+In hoofdzaak zijn de meisjes-leerlingen dochters van de hoofden der
+inboorlingen, maar de jongens worden gerecruteerd uit alle klassen
+onder hen. De oudere jongens en mannen komen bijna allen voort uit de
+armste bevolking, die eerst jaren in de mijnen hebben gewerkt om van
+het overgespaarde geld hunne opvoeding te kunnen betalen. Hieruit
+blijkt, hoe bij velen van deze menschen sterk de behoefte gevoeld
+wordt aan eene hoogere ontwikkeling.
+
+Deze school is niet alleen bestemd om de kinderen te leeren lezen en
+schrijven en wat meer tot het elementair onderwijs behoort, maar de
+drie hoogste klassen vormen een opleidingscursus tot onderwijzer en
+onderwijzeres. Na volbracht examen worden deze jongelieden gebruikt om
+als onderwijzend personeel dienst te doen op scholen voor hun eigen
+ras. Ook onder het onderwijzend personeel van deze school waren een
+paar kleurlingen. Twee uren daags worden door de jongens besteed aan
+het leeren van alles wat tot het timmer- en cartonnagevak behoort,
+terwijl in die uren aan de meisjes handwerk- en huishoudonderricht
+gegeven wordt. De meisjes leeren er zeer goed naaien en alle handwerk,
+dat met de naald moet geschieden, en ontvangen er onderricht van
+het begin tot het einde in goed wasschen en strijken, zij leeren
+er koken en alle andere huishoudelijke dingen, zelfs leeren zij er
+debatteeren. Of dit nu juist voor een vrouw zoo noodig is aangeleerd
+te worden, daarvan ben ik nog niet overtuigd. Voor het debat mogen
+zij de onderwerpen zelf kiezen en dan wordt er een aangewezen, die het
+vóór, een ander die het tegen te verdedigen heeft. Een lijstje van de
+gegevens, die in deze week moeten worden besproken hing aan een van de
+muren, en wij konden niet laten, daarin even een blik te werpen. Het
+eerste punt van discussie was: "Waarom is het beter op een stoel te
+zitten dan maar gewoonweg op den grond te gaan zitten?" Een ander punt
+was: "Is het beter zijn dag in te richten naar de uren van de klok,
+of om de zon als dagindeeling te gebruiken?" Dan was er een vraag:
+"Waarom moeten wij leeren met lepel en vork te eten?" en 'n ander:
+"Is 't beter voor den mensch om te werken dan om niets te doen?" Deze
+zelf gekozen vragen geven een goed inzicht wat in de hoofden van die
+leergierige zwarte jeugd omgaat.
+
+Wij moesten natuurlijk in Pretoria ook de diamantmijn zien, de mijn
+die de Cullinan-diamant heeft voortgebracht. Deze mijn is van veel
+jonger datum dan die in Kimberley en daardoor zijn de machines die
+er gebruikt worden en is de geheele inrichting veel meer up-to-date
+dan in Kimberley. Ook de inrichting, waar de zwarte mijnwerkers
+binnen gehouden worden, de native-compound, zoodat zij, zoolang hun
+contract bindend is, de mijnen niet kunnen verlaten, is nog beter en
+nog doeltreffender ingericht dan die in Kimberley.
+
+Een van de bijzonderheden, die in Pretoria bezichtigd moeten worden,
+is zeer zeker de woning waarin president Kruger gewoond heeft. Dit
+huis wordt geheel in denzelfden toestand gehouden als toen het nog
+door den gestorven president gebruikt werd. Een van de kamers is
+geheel ingericht in aandenken aan zijn sterven. Alle kransen, hem
+toen vereerd, hangen in gedroogden toestand daar aan de wanden en het
+opmerkelijkst in die kamer is de schilderij, Kruger voorstellende
+als hij ten hemel vaart, toegewuifd door zijne landgenooten en
+vereerders. Voor ons, nuchtere beschouwers en onwillekeurige critici,
+maakte het een vreemden indruk, dat het bovengedeelte van het lichaam,
+dat uit de wolken zichtbaar is, Kruger voorstelt in gekleeden jas. Maar
+wij mogen in deze woning niet critiseeren, want alles getuigt er
+van eene oprechte liefde en piëteit voor den dierbaren afgestorvene,
+die door vele zijner landgenooten zoo hoog geacht en innig geliefd was.
+
+Nu ik over president Kruger schrijf, wil ik een enkel woord wijden
+aan den oud-president Burgers, den man, die vóór Kruger aan het hoofd
+stond van Transvaal en die het tegen Kruger moest afleggen, omdat zijn
+veel moderner opvattingen van het leven in dien tijd voor de Boeren van
+Transvaal veel te vooruitstrevend waren. Was die man toen aan het hoofd
+gebleven, dan zou voorzeker veel anders gegaan zijn in Transvaal dan
+het nu gegaan is. Burgers was een man, die naar Europeesche begrippen
+op de hoogte van zijn tijd stond, doch hij werd door zijne achterlijke
+landgenooten toen niet begrepen. Nu hij dood is, en alles onder andere
+leiding gekomen is, worden vele van zijne denkbeelden uitgevoerd en
+zijn lieve, oude weduwe en vele in Pretoria wonende kinderen hebben nu
+ten minste het voorrecht te zien en te hooren, dat men thans begint in
+te zien, wat het land in dien edelen man verloren heeft. Het is geen
+wonder, dat wij in dat gezin de meest vooruitstrevende personen van
+Pretoria aantreffen. Voor zoover ik de geschiedenis van Zuid-Afrika
+gevolgd heb, heb ik altijd met de grootste sympathie aan dien edelen,
+flinken president Burgers gedacht en daarom voel ik mij gedrongen,
+nu ik in Transvaal ben, deze paar woorden aan hem te wijden.
+
+De dierentuin met het daaraan verbonden museum in Pretoria is
+ongetwijfeld de beste, die wij in Zuid-Afrika hebben gezien. Wil men
+goed op de hoogte komen van alle soorten dieren, die in Zuid-Afrika
+in wilden staat leven, dan mag men een bezoek aan dien tuin niet
+achterwege laten. Hadden wij in Rhodesia geen leeuw gezien, hier zagen
+wij eenige zeer mooie soorten. Het verschil bestond alleen daarin,
+dat zij nu netjes in een hok zich vertoonden; maar wij vonden het toch
+achteraf wel zoo veilig een leeuw in een hok dan in de Rhodesische
+bosschen te ontmoeten.
+
+Behalve de afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, die in
+Pretoria bestaat, zijn er nog tal van andere vrouwen-vereenigingen,
+die echter meest alle het een of ander philantropisch werk verrichten
+en die zich ook hier somtijds verdeelen in twee groepen, waarvan een
+alles doet gedreven door een christelijk, de ander door een menschelijk
+gevoel. Zoo zijn hier dan ook twee tehuizen voor ongehuwde moeders
+en hare kinderen, doch in beide tehuizen worden alleen de blanke
+ongehuwde moeders opgenomen. Voor de zwarte zusjes wordt nog in het
+geheel niet gezorgd; het zal nog een heel langen tijd duren voordat
+de Zuid-Afrikaansche bevolking zal inzien, dat de zwarte menschen
+eveneens onze broeders en zusters zijn, die echter nog op een lager
+trap van ontwikkeling staan en daarom juist onze hulp en steun in de
+eerste plaats noodig hebben. Over het algemeen beschouwt men de zwarten
+nog als slaven, die voor een heel klein loon al het vuile en al het
+zware werk moeten verrichten. Men behandelt hen met geringschatting,
+ja, in vele gevallen met de grootste minachting. Ik heb hierover
+reeds in vroegere brieven geschreven, maar onwillekeurig kom ik er
+op terug, omdat het mij telkens weder opnieuw treft en ik een groote
+sympathie voor dat zachte, goedaardige volk niet kan onderdrukken
+en het mij hindert, dat door eene verkeerde behandeling van de zich
+boven hen voelenden, dit volk misschien geheel bedorven en zijn
+karakter misschien geheel verwrongen zal worden. Ik hoop, dat die
+menschen bijtijds zullen leeren inzien, waarop zij als mensch recht
+hebben en dat zij alleen voor eene goede menschelijke behandeling hunne
+arbeidskrachten in dienst willen stellen van hunne blanke medemenschen,
+die lang niet altijd in ontwikkeling en natuurlijke beschaving boven
+hen staan.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+In korte trekken zal ik nu eerst vertellen wat wij in Pretoria verricht
+hebben, hoe wij er ontvangen werden en hoe het werk door ons gedaan
+er op prijs gesteld werd.
+
+De dag, waarop ik voor het eerst een half uur aan den ons
+aangeboden lunch in het hotel kon deelnemen, was ook bestemd om de
+eerste openbare vergadering te houden, waar mrs. Catt en ik zouden
+spreken. Het spreekt van zelf, dat ik dien avond nog niet het hotel
+kon verlaten en nog veel minder een uur kon staan en een toespraak
+houden. Mrs. Catt moest dus alleen gaan, en werd geassisteerd door
+een der hier wonende Engelsche dames, Mrs. Bigger. De burgemeester
+van Pretoria--Van Boeschoten--had voor dien avond bereidwillig het
+presidium aanvaard en de stadsgehoorzaal ter beschikking gesteld. Om
+het vele Hollandsch sprekende publiek, dat opgekomen was om mij te
+hooren, tevreden te stellen, annonceerde de president bij den aanvang
+van den avond onmiddellijk, dat ik wegens ziekte verhinderd was dien
+avond te komen, doch mij bereid had verklaard na mijn herstel een avond
+alleen voor de Hollandsch sprekende bevolking te zullen spreken. Dit
+maakt dan nu, dat ik niet met mrs. Catt tegelijk naar Johannesburg
+kan vertrekken, doch aan mijne belofte getrouw, 2 October eerst de
+Afrikaanders voor het kiesrecht moet winnen. Dat mrs. Catt met haar
+voordracht weder succes had en velen warm maakte voor deze groote
+hervorming, spreekt natuurlijk van zelf.
+
+Dinsdag waren wij voor een diner de gasten van mevrouw Louis
+Botha, waar wij weder bijna alle vrouwen van de andere ministers
+en eenige voorname dames van Pretoria ontmoetten. Laat mij er
+direct aan toevoegen, dat op alle diners, luncheons en tea's,
+stilzwijgend op mrs. Catt en mij de verplichting rust, dat wij
+een toespraak moeten houden en dikwijls waren na afloop van zoo'n
+eetpartij nog andere gasten genoodigd, om naar onze toespraken
+te luisteren. Achtereenvolgens gaven alle ministersvrouwen een
+dergelijke gelegenheid om ons te fuiven, of te wel om de vrienden
+en vriendinnen uit te noodigen "to meet mrs. Catt and dr. Aletta
+Jacobs". Woensdag was voor mij zelfs een zeer vermoeiende dag; eerst
+hadden wij bij mevrouw Hull, de vrouw van den minister van Financiën,
+een lunch gehad en vandaar werd ik om half vier in eene vergadering
+verwacht van de Zuid-Afrikaansche Vrouwen Federatie, eene vereeniging,
+die hare takken heeft over geheel Transvaal en die uitsluitend uit
+Afrikaander vrouwen bestaat. Met enkele uitzonderingen zijn dit allen
+conservatieve, godsdienstige vrouwen, die allerlei soort philantropisch
+werk verrichten en, hoewel zij beweren de politiek geheel buiten
+de Federatie te houden, toch bij de verkiezingen de candidaten van
+de Afrikaanderpartij op allerlei gebied zeer sterk helpen en in
+hunne statuten onder het hoofdstuk "doel van de Federatie" dit stuk
+politieken arbeid zelfs hebben voorgeschreven. In de vergadering
+van deze vereeniging mag alleen "de taal" of Hollandsch gesproken
+worden. Om die reden was ik er alleen genoodigd te spreken en mrs. Catt
+niet. De presidente, mevrouw Faure, die niet alleen presidente van de
+afdeeling Pretoria, maar ook van de Nationale Federatie is, en die
+zeer sterk voor het vrouwenkiesrecht gevoelt, had mij uitgenoodigd
+dien middag te spreken over "vrouwenkiesrecht in verband met het
+doel der Federatie en met het werk door die vrouwen verricht". Ik
+had het succes de aanwezige vrouwen zoo sterk voor dat vraagstuk
+te interesseeren, dat men mij verzocht op hunne jaarvergadering in
+Heidelberg te willen komen om daar voor de afgevaardigden van geheel
+Zuid-Afrika, want ook in de andere Staten van de Unie bestaan zulke
+bonden, dat onderwerp te behandelen. Op die jaarvergadering zal ik dan
+eindelijk de vrouwen onder mijn gehoor krijgen, die het eigenlijk in
+handen hebben om de vrouwen van Zuid-Afrika politiek te ontvoogden;
+want zoodra deze vrouwenbonden er zich voorspannen en het kiesrecht
+aanvragen, zullen zij het van deze regeering verkrijgen.
+
+En dat is gemakkelijk te verklaren. De Afrikaanderpartij is in de
+regeering verre in de meerderheid, doch bij de toenemende immigratie
+is het te voorzien, dat die meerderheid op den duur zal afnemen. Geeft
+men nu den vrouwen het kiesrecht, dan verdubbelt de Afrikaanderpartij
+haar stemmen, terwijl onder de immigranten vele ongehuwd zijn, hunne
+vrouwen in het moederland achterlaten of soms hun geheele leven
+als coelibatair in het nieuwe land doorbrengen. Zoolang echter de
+Afrikaander Vrouwenbond zich niet voor het "kiesrecht aan de vrouw
+verklaart," vreezen de mannen, dat zij het stembiljet ongebruikt
+zullen laten en dat de Britsche vrouwen, die in hoofdzaak de leden
+van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht uitmaken, het zullen gaan
+gebruiken om haar partij te versterken. Van mijn succes in Heidelberg
+hangt dus veel af en aan alle kanten word ik aangespoord om deze
+gelegenheid aan te grijpen en te probeeren wat ik bereiken kan.
+
+Dienzelfden avond, dat ik in de Pretoriasche afdeeling van den
+Vrouwenbond sprak, moest ik nog naar een diner en een nieuwe toespraak
+houden.
+
+Vrijdagavond boden de Mayor en Mayoress ons een feestavond aan,
+waar 400 gasten genoodigd waren, en Zondag waren wij de gasten van
+de Country-club. Zaterdag brachten wij den geheelen dag door op de
+farm van generaal en mevrouw Smuts, den minister van Binnenlandsche
+Zaken. Dit interessante echtpaar had ons uitgenoodigd van Zaterdag
+tot Maandag bij hen te komen, maar daarvoor hadden wij geen tijd.
+
+Wij hadden ook nog een tea-party op het buiten van Semmie Marks, bekend
+als de rijkste man in Zuid-Afrika, en daar hadden wij gelegenheid te
+zien wat er met geld en geduld van eene Zuid-Afrikaansche farm te maken
+is. Dit buiten deed ons in vele opzichten denken aan eene Engelsche
+buitenplaats, maar alles was er op nog grooter en uitgebreider schaal
+aangelegd.
+
+Gedurende ons geheele verblijf was de gouvernements-auto met
+chauffeur geheel te onzen dienst gesteld en elken morgen om 9 uur
+kwam de chauffeur vragen, waarheen wij dien dag wilden gaan en op
+welken tijd wij wenschten, dat de auto voorkwam.
+
+Maandagmorgen moest mrs. Catt naar Johannesburg vertrekken, omdat zij
+daar dien middag een comité-meeting moest bijwonen en bleef mevrouw
+B. met mij in Pretoria, waar ik dien avond nog moest spreken, en ook
+mevrouw B. eene korte toespraak zou houden.
+
+Minister Malan, minister van Onderwijs, had voor dien avond het
+presidium van de vergadering op zich genomen en van de in Pretoria
+aanwezige ministers waren er vele in de stampvolle zaal aanwezig. Het
+succes was, dat de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht dien avond vele
+nieuwe leden verwierf en de voorzitter van dien avond bij zijn woord
+van dank meende openlijk te moeten verklaren, dat hij veel geleerd
+had en voortaan als een warme voorstander van een spoedige invoering
+van vrouwenkiesrecht beschouwd kon worden.
+
+Dinsdagmorgen vertrokken mevrouw B. en ik naar Heidelberg, alwaar
+ik Woensdagmorgen voor de jaarvergadering van de Zuid-Afrikaander
+Vrouwen-Federatie moest spreken. Wij hadden nu eens gelegenheid om een
+van de kleine Zuid-Afrikaansche steden te zien en de toestanden daar
+te leeren kennen. Heidelberg is een van de mooiste stadjes en zal later
+zeker een zeer mooi oord worden. Het is in een mooi dal gelegen en door
+aardige berggroepen omgeven. Het onderscheidt zich gunstig van andere
+zulke stadjes, doordat er nog al veel boomen geplant zijn. Er zijn
+ook eenige zeer goed gebouwde en met mooie tuinen omgeven villa's,
+maar... het hotelwezen is er nog meer dan primitief. Wij waren er
+uitgenoodigd bij eene familie te komen logeeren, maar, onbekendheid met
+den toestand der hotels aldaar had ons doen besluiten die uitnoodiging
+van de hand te wijzen en liever in het "Grand Hotel" onzen intrek te
+nemen. Maar o, wat heeft ons dat berouwd. De bedden waren bevolkt,
+ook zonder dat wij er in lagen en alles was er verder zoo vuil, alsof
+er in geen eeuw een schoonmaak had plaats gevonden. Wij durfden niets
+van onze bezittingen hier of daar neerleggen, uit vrees, dat het op de
+plek zou blijven vastkleven en wij namen ons voor in het hotel eene
+volledige hongerkuur in toepassing te brengen. Het grappigste was,
+dat toen wij ons beklag gingen indienen over dezen toestand van zaken
+bij de vrouw van het hotel, deze ons met een blik van de grootste
+onverschilligheid opnam en antwoordde: "Voor gij Zuid-Afrika verlaten
+gaat, zult gij nog wel meer van die beestjes ontmoeten." Gelukkig is
+het warm in Zuid-Afrika en kan men zich een nacht behelpen ook zonder
+veel peluwen en dekens. Zoo goed als het kon richtten wij ons in voor
+dien nacht en bereidden ons op niet-slapen voor. Dat mijne metgezellin
+nu en dan eens even insliep, moest zij betalen met aan hals, armen en
+gezicht onmiskenbare teekenen te vertoonen, dat zij in nauwe aanraking
+is geweest met dat zekere soort van platte beestjes, die men bij ons
+in een "Grand Hotel" niet verwacht en ook zelden aantreft.
+
+Woensdagmorgen werd de jaarvergadering van de Vrouwen-Federatie door
+ds. Louw met een gebed, het voorlezen van een stuk uit den Bijbel, het
+houden van een korte toespraak en het zingen van een psalm geopend,
+waardoor de aanwezigen in de stemming kwamen, die zij voor haar werk
+meenden noodig te hebben. Er waren ongeveer 40 afgevaardigden uit
+de verschillende afdeelingen tegenwoordig en verder een vrij groot
+aantal belangstellenden, waaronder een achttal predikanten en eenige
+onderwijzers.
+
+Nadat alle gewone punten van de agenda,--openingswoord van de
+presidente, voorlezen der notulen, verslag van secretaresse en
+penningmeesteresse, etc.--waren afgehandeld, kreeg ik het eerst het
+woord voor mijne aangekondigde rede. Ik kon de aanwezigen wijzen
+op het werk van vrouwen uit andere landen, die voor hetzelfde doel
+werken als waartoe zij zich geroepen voelen en op het feit, dat al
+die vrouwen geëindigd zijn met in te zien, dat zij met het kiesbiljet
+honderdmaal vlugger en duizendmaal beter het werk kunnen volbrengen
+dan zonder dit. Ik wees hen op de nieuwe plichten der hedendaagsche
+vrouwen en vertelde hen, dat hunne grootmoeders en overgrootmoeders
+misschien de eerste vrouwen in de wereld zijn geweest, die bij de
+regeering hebben aangedrongen om kiesrecht. Het waren de vrouwen
+van de voortrekkers, die in 1843 reeds eene deputatie zonden naar
+de Engelsche vertegenwoordiger in Natal, om het recht voor de
+Zuid-Afrikaansche vrouwen op te eischen een stem te hebben in alle
+zaken, die de welvaart en het welzijn van het Zuid-Afrikaansche volk
+betroffen. Deze laatste wijsheid had ik opgedaan van den premier Botha.
+
+Mijne woorden werden met groote instemming van al de aanwezige heeren
+en vele der aanwezige vrouwen aangehoord en luide toegejuicht, maar
+onmiddellijk nadat ik geëindigd had, stond mevrouw De la Rey, vrouw van
+den generaal De la Rey, op om te zeggen, dat ook zij met belangstelling
+en voor een groot deel met instemming mijne woorden had aangehoord,
+dat ook zij meende, dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen eenmaal door den
+Heer geroepen zullen worden voor dat grooter werk, die breedere taak
+waarop ik hen gewezen had, maar dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen hebben
+te wachten, totdat de Heer haar roept. Tot dusver had zij die roepstem
+nog niet vernomen en meende daarom die taak nog niet te mogen op zich
+nemen. Door haar man te steunen in moeilijke tijden had zij steeds
+zeer veel bereikt en zij meende, dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen
+eerst moesten probeeren hoever zij het door het bewandelen van den
+weg, door God haar gewezen, in Zuid-Afrika konden brengen. Zij vond
+gelukkig niet veel instemming.
+
+Na haar nam mevrouw Brandt, de vrouw van den bekenden predikant
+uit Johannesburg, het woord en zeide, dat zij met groote instemming
+mijne woorden had aangehoord, alleen op één punt niet zoover wilde
+gaan als ik. Ik had aangeraden, dat de Vrouwen-Federatie zich
+zou uitspreken vóór vrouwenkiesrecht en zelfstandig een adres aan
+de regeering zou zenden, waarin zij op een spoedige invoering er
+van zou aandringen. Mevrouw Brandt was van oordeel, dat daarmede
+voor vrouwenkiesrecht zeer veel gewonnen, maar de Zuid-Afrikaansche
+Vrouwen-Federatie daardoor in stukken gescheurd zou worden. De vrouwen
+op de afgelegen farms wisten nog te weinig van deze zaak en zouden
+hoogstwaarschijnlijk afgeschrikt worden door zulk een maatregel. Zij
+raadde liever de afgevaardigden aan, mij uit te noodigen in hunne
+afdeelingen het vrouwenkiesrechtvraagstuk te komen bespreken,
+daarmede zou zeer zeker veel gewonnen kunnen worden. Daarop volgden
+onmiddellijk vele uitnoodigingen, maar daar de meesten een dag of
+meer reizen vereischen om er te komen, kon ik die uitnoodigingen niet
+alle aanvaarden. Wij moeten den 23en October in Durban scheep gaan,
+en wanneer ik die uitnoodigingen zou hebben aanvaard, zou ik misschien
+nog een maand langer hier moeten blijven. Alleen de uitnoodiging van
+Germiston en Potchefstroom heb ik aangenomen, indien het ten minste
+den afgevaardigden van daar gelukt, in den loop der volgende week
+een vergadering bijeen te roepen.
+
+Des middags namen wij den terugtocht aan, omdat ik dien avond in
+Johannesburg nog moest spreken. Eerst om half zeven arriveerden wij
+in Johannesburg zoo dood vermoeid na een slapeloozen nacht en een
+dag van groote beslommeringen, dat het mij onmogelijk was mijn plicht
+aldaar voor dien avond te vervullen. Ik moest dus mrs. Catt verzoeken
+alleen het woord te voeren en mij te verontschuldigen. Ik was voor
+niets anders in staat dan een frisch bad te nemen en naar bed te gaan.
+
+
+
+
+
+
+JOHANNESBURG.
+
+
+Johannesburg zal wel worden het centrum en de hoofdstad van
+Zuid-Afrika. Het begint reeds op een wereldstad te gelijken. Zoo
+zou ik het niet aan de Johannesburgers durven zeggen, want die zijn
+vast overtuigd, dat hun stad reeds een wereldstad is. Zoo ver is de
+ontwikkeling van de stad echter nog niet gevorderd, maar het gaat
+er met rassche schreden heen. Er zijn reeds hotels, die met de beste
+Europeesche hotels kunnen wedijveren, drie à vier theaters en eenige
+music-halls bieden 's avonds de noodige verstrooiing aan, al is het
+kunstgenot dat men er zou moeten smaken dan ook nog van zeer inférieur
+gehalte. Overal standplaatsen voor motorcars en huurrijtuigen, een
+geregelde en van goede wagens voorziene electrische tramdienst,
+breede, goed geasphalteerde straten met groote, mooie winkels,
+een zeer woelig, druk verkeer in de stad en de mooie buitenwijken,
+groote kantoren en officieele gebouwen, dat alles geeft inderdaad
+reeds een grootsteedschen indruk. Deze indruk wordt nog versterkt
+door het gezicht van zoovele hooge, rookende schoorsteenen buiten
+de stad, die bijna alle aanduiden, dat daar het goud aan den grond
+wordt onttrokken, of het zijn eenvoudig fabrieksschoorsteenen.
+
+Cosmopolitisch is Johannesburg meer dan eenige andere stad in
+Zuid-Afrika. Het Hollandsch-sprekend publiek wordt er bijna niet
+aangetroffen, want de betrekkelijk weinige Hollanders, ongeveer een
+300, die er wonen en de Afrikaanders, die er zich gevestigd hebben,
+beijveren zich allen om toch vooral Engelsch te spreken. De Duitschers,
+Franschen, Belgen, Italianen, Arabieren, etc. die er aangetroffen
+worden, spreken onder elkaar ten minste nog hunne moedertaal, maar
+overigens is de taal, die hier gesproken wordt, bijna uitsluitend
+Engelsch. In Johannesburg zetelt ook de zeer sterke Unionistische
+politieke partij, de partij der Britten en Uitlanders, die zeer sterk
+tegen deze nationalistische of Afrikaander regeering gekant is. Wanneer
+men zich hier in een gezelschap bevindt, hetzij van mannen of van
+vrouwen of gemengd, men kan zeker zijn, dat het gesprek onmiddellijk
+een politieke kleur aanneemt en dat de regeering wordt hard gevallen
+over alle daden, die het heeft verricht. En het is te voorzien, dat
+Johannesburg en omstreken steeds sterker Britsch-gezind worden, want
+alle goudmijnen en alle fabrieken en groote werkplaatsen zijn in handen
+van Britten en die employeeren bij voorkeur Britsche werkkrachten,
+voor zoover het werk niet door kleurlingen wordt uitgevoerd.
+
+Eene andere bijzonderheid valt hier nog op te merken, waardoor
+Johannesburg zich van de meeste andere steden in Zuid-Afrika
+onderscheidt. Nergens treft men zoovele rijkaards aan, die nu in
+mooie, smaakvolle paleizen wonen en in de mooiste automobielen door
+Johannesburg's straten tuffen, wie het zoo onweerspreekbaar is aan te
+zien, dat zij niet op zijden kussens in de wieg hebben gelegen en dat
+de weg tusschen zwoeger en genieter van 's werelds goede gaven, niet
+zoo'n heele lange is geweest. Toeval, handigheid, geluk, misschien ook
+fijn verstand, schijnt hen in korten tijd van het eene uiterste tot het
+andere te hebben gebracht. Onwillekeurig wekt hier elke millionnair,
+of die er voor wil doorgaan, de gedachte zoodra men een poosje met hen
+gesproken heeft "ik zou willen weten hoe ge aan uw geld komt", of "hoe
+hebt ge hem dat zoo gauw geleverd?" Slechts weinigen treft men aan,
+die de weelde met de daarbij behoorende waardigheid weten te dragen.
+
+Ik hoop niet, dat ik hiermede den indruk wek, dat elkeen in
+Johannesburg een gemakkelijk bestaan lijdt en dat hier over het
+algemeen veel en gemakkelijk geld verdiend wordt. Niets is minder
+waar dan dit. De groote massa moet hier zeer hard werken voor een
+betrekkelijk klein salaris, klein vooral in verhouding tot 't zeer dure
+leven. De goudmijnen hebben natuurlijk--en doen het nog--de meeste
+Europeanen, die hun geluk wilden beproeven, naar Johannesburg gelokt
+en die velen doen elkander in den strijd om het bestaan eene bittere
+concurrentie aan. Het schijnt hier volstrekt niet gemakkelijk te zijn
+eene goede en passende betrekking te krijgen. Toch schijnen de meesten,
+die hier een tijdje geleefd hebben, het aangenamer te vinden hier
+gebrek te lijden dan weder naar Europa terug te keeren. Het heerlijke
+frissche, opwekkende klimaat maakt het waarschijnlijk gemakkelijker
+hier armoede te lijden dan thuis.
+
+Het klimaat is hier heerlijk, maar wij treffen het nu
+bijzonder. Johannesburg ligt ongeveer twee duizend meter hoog,
+de hitte van het klimaat wordt hier meestal door een frissche
+bries afgekoeld. Maar deze frissche bries brengt eenige zeer groote
+onaangenaamheden met zich, die wij hier misloopen. Rondom Johannesburg,
+waar de goudschatten uit den grond worden opgedolven, verheffen zich
+torenhooge bergen van fijn wit zand, het afval van de steen, die het
+goud bevatte. Deze zandmassa's hullen Johannesburg, vooral in het
+droge seizoen, onophoudelijk in een stofwolk, waardoor niet alleen
+de huizen en straten bijna niet schoon te houden zijn en de kleeren,
+die gedragen worden, als zij niet uit waschstof bestaan, voor goed
+bederven, doch die het ademen bijna onmogelijk maakt en in elk geval
+op de gezondheid zeer nadeelig inwerkt. Wij kwamen hier juist na het
+begin van het regenseizoen. Flinke onweers- en regenbuien houden nu
+de zandmassa's nat en compact genoeg om niet te verstuiven en houden
+het overigens zonnige klimaat aangenaam koel. Die regenbuien zijn
+volstrekt niet onaangenaam, zij komen met groote hevigheid op, maken
+in korten tijd van de straten meren en houden dan plotseling op om
+de zon weder gelegenheid te geven hare krachten te beproeven. In een
+oogenblik zijn dan de straten weder droog en kan men zijn autotocht
+of wandeling voortzetten.
+
+Met deze goudmijnen rondom Johannesburg is toch niet de omgeving van
+Johannesburg bedorven. Na Kaapstad, die inderdaad een zeer prachtige
+omgeving heeft, is Johannesburg in dit opzicht te noemen. Er zijn
+hier zeer mooie omstreken, en als alles wat meer gevestigd is,
+als die omstreken niet meer zoo in disorde zijn door de in wording
+zijnde groote paleizen en heerenwoningen, die er gebouwd worden, dan
+zal een autotocht in de omstreken van Johannesburg een nog grooter
+genot opleveren.
+
+Ook hier werden wij weder met groote onderscheiding ontvangen. Niet
+alleen boden de burgemeester en de burgemeestersvrouw ons den dag
+na mijne komst een officieele lunch in het Carlton-hotel aan, waar
+behalve wij vieren, de Amerikaansche en Hollandsche consuls en hunne
+vrouwen en een honderdtal andere dames en heeren genoodigd waren, maar
+ook de Amerikaansche Club en de Nederlandsche Vereeniging hadden een
+avond van ontvangst voorbereid, die inderdaad schitterend was. Op al
+deze gelegenheden werd weder van ons verwacht, dat wij eene korte rede
+hielden en bovendien had Mrs. Catt den avond, toen ik van Heidelberg
+terugkeerde, voor eene zaal, die meer dan duizend menschen bevatte,
+eene voordracht over Vrouwenkiesrecht te houden. Zij won ook hier aller
+sympathie en op onzen tocht door Zuid-Afrika heeft zij zich den roem
+verworven van eene spreekster "bij Gods Genade" te zijn. Een avond
+nog, toen ik in Germiston voor de Afrikaander vrouwen moest spreken,
+sprak Mrs. Catt in eene andere voorstad voor een Engelsch publiek.
+
+In de Amerikaansche Club, de Martha Washington Club, die voornamelijk
+bestaat uit directeuren en hooge ambtenaren van de goudmijnen, had
+onze ontvangst een zeer huiselijk karakter en werden wij vergast op
+allerlei American-drinks en Amerikaansche kostjes. In de Nederlandsche
+Vereeniging, waarvan de sympathieke predikant Brandt de voorzitter
+is, werd ik ontvangen (Mrs. Catt was dienzelfden avond afgereisd,
+omdat zij zich verbeeldde de hooge lucht op den duur niet te kunnen
+verdragen en daarom zoo gauw mogelijk naar Durban wilde afreizen)
+door een jonge dame, die mij eene zeer fraaie bouquet bloemen met
+linten in onze nationale kleuren aanbood, namens de Hollandsche
+vrouwen in Zuid-Afrika en verder door het geheele bestuur, waarvan
+ds. Brandt toen eene zeer mooie en gevoelige toespraak hield. Er
+heerschte dien avond eene zeer gezellige geest, eenige landgenooten
+gaven mooie muzieknummers ten beste en ik sprak over de positie van de
+hedendaagsche vrouw in Nederland, en overigens had ik de gelegenheid
+met tal van oude landgenooten de kennismaking te hernieuwen of
+opnieuw aan te knoopen. De Nederlandsche consul in Johannesburg,
+de heer Baerveldt, bevindt zich op dit oogenblik in Nederland,
+maar zijn lieve, ontwikkelde, beschaafde vrouw, en de waarnemende
+consul, de heer Prior, beijverden zich, om mevrouw B. en mij toch
+alle gastvrijheid aan te bieden en ons zoo ter zijde te staan als zij
+aan landgenooten van den consul meenden verschuldigd te zijn. Hoewel
+mevrouw B. eene Duitsche van geboorte is en de heer Prior een Deen,
+geven zij zich alle moeite onze taal te leeren en correct te spreken.
+
+Natuurlijk hebben wij hier ook een goudmijn gezien. De directeur
+geleide ons persoonlijk. Van het begin, dat de steen in de mijn
+wordt losgehakt en naar boven gevoerd, tot aan het oogenblik, dat de
+zuivere goudblokken gereed zijn om naar Londen te worden verscheept,
+hebben wij het geheele proces gezien. Het meest wat mij bij dit
+alles verbaasde was de minieme hoeveelheid goud, die uit een wagen
+vol steenen verkregen wordt. Microscopisch klein is het korreltje,
+soms niets meer dan een stofje, dat in de smeltkroes overblijft;
+doch al deze stofjes tezamen genomen, vormen toch ongeveer vier
+goudblokken, elk 50 pond wegende, die in één dag uit een mijn worden
+opgehaald. Aan een stuk ruwe steen ziet men niets bijzonders, het
+bloote oog kan met geen mogelijkheid er goud in ontdekken.
+
+De compound, de plaats, waar de kleurling-mijnwerker verplicht
+is te vertoeven als hij niet werkt, is niet zoo goed en gezellig
+en gezond ingericht als diezelfde inrichting in de diamantmijnen,
+en ook het hospitaal was er lang niet zoo frisch. Verbazend groot
+is het sterftecijfer onder de mijnwerkers en zelfs onder de blanke
+employé's van de goudmijnen.
+
+Het is vooral tuberculose, die velen in korte jaren grafwaarts
+voert. Men stelt het leven van een mijnwerker gemiddeld op 7 jaren,
+dat wil zeggen, langer dan 7 jaren houdt zoo iemand het niet uit,
+voordat de tuberculose, vooral longtuberculose, hem reeds ten grave
+heeft gevoerd.
+
+Treft dit lot een inboorling, een Kaffer, dan wordt die meestal
+onmiddellijk naar zijn kraal teruggestuurd, waar hij dan de ziekte
+verder kan verspreiden en een vroegen dood sterven. Van het lot van
+deze arme menschen trekt niemand zich iets aan. Zoolang zij gezond en
+sterk zijn, zijn die menschen goedkoope arbeidskrachten; zijn zij ziek,
+dan hoopt men, dat zij zoo gauw mogelijk dood gaan en niemand meer
+tot last strekken. Worden de blanke arbeidskrachten der goudmijnen
+tuberculeus, dan worden zij eerst op kosten der directie naar een der
+hier bestaande sanatoria gezonden; blijken zij ongeneeslijk, dan worden
+zij naar hun geboorteland teruggezonden met een kleine lijfrente.
+
+De kaffers worden hier als mijnwerkers aangeworven, zooals men vroeger
+bij ons de soldaten voor Indië aanwierf. Er zijn mannen, die daarvan
+een beroep maken en onder allerlei mooie beloften en voorspiegelingen
+de Kaffers uit hun kralen naar de mijnen lokken. Zoo'n Kaffer moet
+zich dan voor één jaar verbinden en kan onder geen voorwendsel
+dat contract verbreken. Men kan gerust zeggen, dat een Kaffer, die
+een jaar in deze mijnen gewerkt heeft, als hij in dien tijd niet
+lichamelijk ten gronde is gegaan, dan toch zeer zeker zedelijk totaal
+bedorven is. De toestanden, die hier op zedelijk gebied heerschen,
+zijn allerbedroevendst. Het is mij echter onmogelijk daarover in een
+open schrijven uit te wijden.
+
+Ons langer blijven in Johannesburg bracht ons in de gelegenheid het
+een en ander te hooren en te zien van het bezoek, dat door de leden
+van het parlement aan Johannesburg gebracht werd. De groote afstanden
+in Zuid-Afrika, het dure reizen en nog andere bezwaren zijn oorzaak,
+dat vele volksvertegenwoordigers, die toch de belangen van het geheele
+land dienen te behartigen, hun land slechts bij overlevering kennen, en
+velen onder hen niet verder zijn geweest dan in de staat (nu provincie
+genoemd), waarin zij wonen, of soms alleen het district kennen wat
+zij vertegenwoordigen. Daardoor weten de landbouwers en veetelers
+niets van de belangen der mijnwerkers of van de struisvogelboeren
+en omgekeerd. De man van het land kent de behoeften en verlangens
+niet van de stadsbewoners en de vertegenwoordigers der steden
+kennen de belangen der landelijke bevolking niet. Om aan deze
+bezwaren tegemoet te komen, heeft de spoorwegmaatschappij voor
+een week een extra-trein ter beschikking gesteld om de leden van
+de volksvertegenwoordiging, benevens senatoren en ministers, dit
+jaar Transvaal te laten bezoeken en wel de daarin voorkomende steden
+Pretoria, Johannesburg en Potchefstroom. In die steden zijn zij dan
+de gasten van het gemeentebestuur en de burgemeesters. Voorzoover
+aan de feestelijkheden, aan dit bezoek verbonden, dames deelnamen,
+had de burgemeester ook mevrouw B. en mij een uitnoodiging gezonden,
+waardoor ik in de gelegenheid was met tal van interessante personen
+kennis te maken. Vooral was het mij aangenaam den heer Schreiner,
+oudste broeder van Olive Schreiner en vroeger eerste minister van
+de Kaapkolonie, te ontmoeten. Hij is de echte broeder van zijne
+wereldberoemde talentvolle zuster; een even groote idealist, feminist
+en strijder voor de rechten van de kleurlingen.
+
+Aan het feestmaal, dat door den gemeenteraad en eenige invloedrijke en
+financieel-rijke mannen van Johannesburg aan de gasten werd aangeboden,
+namen geen vrouwen deel, maar toch werden wij om tien uur, toen het
+diner was afgeloopen, door de vriendelijkheid van den burgemeester
+in staat gesteld, de officieele speeches te hooren. Nadat door den
+burgemeester eerst op den koning en daarna op de Zuid-Afrikaansche
+regeering was gedronken,--getoast kan ik het niet noemen, want
+er werd eenvoudig gezegd: "The King" en daarna "South-African
+government",--begonnen de speeches. De heer Hofmeyr, burgemeester
+hield een speech, die vol luimigheden in den aanvang was, aardigheden,
+die bij ons, stijve Hollanders, misschien een glimlach zou hebben
+verwekt, doch die de goedlachsche Zuid-Afrikaander in uitbundige
+hilariteit bracht. Het ernstige gedeelte van de speech, dat een
+groot effect had en door alle dagbladen sterk op den voorgrond wordt
+geschoven en met algemeene instemming wordt vermeld, komt daarop neer,
+"dat de beste volksvertegenwoordiger niet is, de man met het grootste
+verstand, zelfs niet de man met het beste hart, maar de man met het
+beste voorstellingsvermogen; hij, die zich geheel verplaatsen kan in
+de belangen en behoeften van anderen; hij, die zich voorstellen kan,
+dat er naast de belangen, die hij het best heeft leeren kennen, nog
+andere landsbelangen bestaan, die evenzeer behartigd dienen te worden".
+
+Hiermede was bedoeld de groote belangen van de mijndistricten en die
+van de landbouwdistricten.
+
+Na den burgemeester sprak minister Malan, de minister van
+Onderwijs. Hij sprak over het groote belang voor Zuid-Afrika, om zoo
+spoedig mogelijk technische scholen in het leven te roepen. Zoowel
+gewone ambachtsscholen als een hoogeschool voor de opleiding van
+ingenieurs, moesten spoedig overal in Zuid-Afrika tot stand worden
+gebracht. Voor al het technische werk had men nu nog vreemdelingen
+noodig, of moesten de Zuid-Afrikaansche jonge mannen hun kennis in
+andere landen opdoen; Zuid-Afrika moet zorgen, dat het spoedig daarin
+zichzelf kan redden en ambachtslieden en mijningenieurs etc. zoo goed
+zou kunnen voortbrengen, dat 't met de beste opleidingsscholen in
+het buitenland kan concurreeren. Hij vroeg daarvoor de medewerking
+der volksvertegenwoordigers.
+
+Alle andere speeches hadden verder éénzelfde doel, éénzelfde
+strekking. Alle kwamen er op neer, dat er verbroedering moet komen
+tusschen de Britten en Afrikaanders, dat Zuid-Afrika thans aan allen
+behoort en dat beide partijen moeten medewerken, om de klove te dempen,
+die hen nog van elkander scheidt.
+
+Men verwacht van zulke gezamenlijke bezoeken aan een of ander deel
+van het land, die in het vervolg elk jaar zullen plaats vinden, heel
+veel voor de verbroedering van beide partijen, die nu echter nog als
+een paar kemphanen tegenover elkander staan.
+
+Met een enkel woord wil ik hier nog even vermelden, dat ook de
+kleurling-vrouwen zich beginnen te organiseeren en voor hun belangen
+strijden. Een eerste groote bijeenkomst, onder leiding van mevrouw
+Amos Burnett, een vrouw van gemengd ras, die een Europeesche opvoeding
+heeft gehad, had deze week plaats in Potchefstroom, waaraan vrouwen,
+honderdvijftig in getal, van Zulu's, Amaxoses, Basuto's, Pondos,
+Hottentots en andere rassen, benevens van gemengd ras, deelnamen. Ik
+kan hiervan niets anders mededeelen, dan wat de dagbladen ervan
+vermelden, doch alle beschouwen deze samenkomst als een zeer belangrijk
+teeken. Deze eerste keer werd niet veel anders besproken dan de wijze
+van organisatie, eenige godsdienstige arbeid, die ter hand zal worden
+genomen, en de belangen van het kleurling-meisje in huisdienst bij
+blanken. De Engelsche taal was de officieele congrestaal.
+
+
+                                                        15 October 1911.
+
+
+
+
+
+
+DURBAN.
+
+
+Van Johannesburg naar Durban is weder vier-en-twintig uur in den
+trein. Maar, dat was nu eens een aangename reis. Precies acht uur
+vertrokken we 's avonds van Johannesburg en daar er door de duisternis
+niets was te zien en wij een vermoeienden dag achter den rug hadden,
+legden wij ons al heel spoedig te slapen. Zoodra het morgenlicht
+aanbrak, was ik gereed om naar buiten te kijken en dat was de moeite
+waard. Aan beide zijden van den trein een prachtig landschap, dat
+onophoudelijk van aanzien wisselde. Wij waren in Natal aangekomen.
+
+Natal was ons steeds als de mooiste Staat, provincie moeten wij nu
+zeggen, aangeduid. Maar 't was er ook mooi. 't Was er als in een mooi
+deel van Zwitserland, maar wijder, uitgestrekter, grootscher. Dan
+eens waren wij in een vruchtbare vallei, met overvloed van bloemen
+van allerlei kleur; bloemen, niet alleen op den grond, maar aan
+heesters en boomen; bloemen, zooals wij nooit te voren gezien hadden en
+waarvan niemand der medereizenden ons den naam kon noemen of de familie
+aangeven. Een oogenblik later was de trein op een bergrug aangekomen en
+keken wij neder op drie, vierdubbele rijen heuvelruggen, alle met nieuw
+groen gras begroeid, die door de roodzandige voetpaden en rijwegen er
+tusschendoor, de goudgele, in vollen bloei staande mimosabosschen,
+de paarse seringen, een prachtig bont gezicht opleverden. Van 's
+morgens zes uur tot dat 's avonds het nachtelijk duister plotseling
+het daglicht verving, zat ik uit te kijken, zonder een oogenblik de
+reis te lang of te vermoeiend te vinden.
+
+Eigenlijk werd ik nog in Pieter Maritzburg verwacht en zou ik daar
+hebben moeten overblijven, maar ik was te lang in Johannesburg
+opgehouden en moest nu naar Durban doorsporen, wilde ik daar niet
+alles verzuimen. Om 8 uur 's avonds waren wij op de bestemmingsplaats
+aangeland en zaten weldra in het fraai gelegen en goed ingerichte
+hotel, waar wij niet alleen Mrs. Catt, maar ook tal van nieuwe
+vrienden, die wij op onzen tocht door Zuid-Afrika gemaakt hadden,
+ontmoetten.
+
+Hier zouden wij een van de vruchten plukken, die het allereerste
+gevolg van onze reis door Zuid-Afrika was. Wij hadden reeds
+onmiddellijk in Kaapstad opgemerkt, dat de Zuid-Afrikaansche
+vrouwen niet goed georganiseerd waren en van een vruchtbaar
+samenwerken van de vrouwen over het geheele land niets kon terecht
+komen, zoolang er geen nationaal verband bestond en elke plaats,
+waar een vrouwenkiesrechtvereeniging gevormd was, op zich zelf
+streed. Mrs. Catt, want dit was voornamelijk haar werk, drong er
+vooral op aan om in de week, die wij in Durban waren, aan het eind dus
+van onze toer, daar een nationale conferentie te houden, waar elke
+vrouwenkiesrechtvereeniging een of meer afgevaardigden zou zenden,
+om te trachten eene nationale vereeniging tot stand te brengen. Uit
+alle plaatsen had men aan ons verzoek voldaan. Kaapstad had drie
+afgevaardigden gezonden, die vier dagen en vier nachten moesten
+reizen om deze conferentie bij te wonen. Mevrouw de Villiers en
+mevrouw Murray van de Afrikaander partij en mevrouw Garret van de
+Britsche partij, hadden die lange reis van Kaapstad voor dit doel
+gemaakt. Uit Port Elisabeth, Grahamstown, Kimberley, vanwaar de
+afstand drie- en viermaal vier-en-twintig uren bedroeg, waren van
+iedere plaats twee afgevaardigden gekomen, de dichterbij gelegen
+afdeelingen, doch toch nog van vier-en-twintig uren afstand, hadden
+zelfs meer vertegenwoordigsters gezonden, allen doordrongen van het
+groote gewicht om tot samenwerking te geraken. Al die afgevaardigden
+hadden we natuurlijk in de verschillende steden reeds ontmoet en
+met velen waren wij goed bevriend. 't Was dus een aangenaam gezicht,
+haar allen in 't Marine-hotel terug te vinden en de laatste week van
+ons verblijf in Zuid-Afrika met haar door te brengen.
+
+De Durbansche vereeniging voor Vrouwenkiesrecht had meer gewicht
+gehecht aan de komst van zoovele afgevaardigden uit eigen land,
+dan aan het feit, dat Mrs. Catt en ik de moeite hadden genomen over
+te komen en haar tot het laatste toe te helpen. Van daar, dat er
+meer ruchtbaarheid gegeven was aan de komst dier afgevaardigden en
+dientengevolge officieele uitnoodigingen en feesten ons niet bereikten,
+voordat wij reeds een paar dagen in Durban waren. Toen volgden de
+uitnoodigingen van den burgemeester en officieele en onofficieele
+personen elkander zoo snel op, dat wij voor velen moesten bedanken
+omdat er geen tijd voor was.
+
+Maar dat weinige gewicht hechten vooraf aan onze komst, maakte ook,
+dat er voor Mrs. Catt en mij maar één openbare vergadering belegd was,
+maar dat men later nog allerlei vergaderingen wilde beleggen om ons
+weder aan het woord te brengen. Wij meenden evenwel voor Zuid-Afrika
+onzen plicht gedaan te hebben en de laatste dagen van ons verblijf in
+Durban te mogen besteden aan de voorbereidselen voor de groote zeereis,
+die ons wacht en aan het bezichtigen van de mooie stad Durban en hare
+mooie omgeving.
+
+Voor de lezers, die hierin belangstellen, wil ik eerst even mededeelen,
+dat de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in Zuid-Afrika
+tot stand kwam: de voorloopige constitutie werd samengesteld en een
+voltallig hoofdbestuur gekozen. Werkt dit bestuur goed, dan zullen
+de vrouwen van Zuid-Afrika weldra in het genot van hare politieke
+rechten zijn. De groote afstanden en het dure reizen maken het werk
+hier wel wat moeilijk, maar de vrouwen beginnen er met een welgezinde
+pers en een regeering, die het werk der vrouwen voor vrouwenkiesrecht
+toejuicht en begunstigt, zij hebben dus een veel gemakkelijker taak dan
+de vrouwen uit de meeste andere landen. Van alle vrouwen die in Durban
+bijeen waren gekomen, ontvingen Mrs. Catt en ik de ondubbelzinnige
+bewijzen van waardeering en dankbaarheid, dat wij waren komen helpen
+en de eerste daad, die het nieuwe bestuur volbracht, was, ons te
+vragen hen verder van raad en steun te zijn. Mij werd gevraagd of
+ik, nu ik niet langer kon blijven, misschien een andere van onze
+spreeksters kon verzoeken over te komen en een van de afgevaardigden,
+die in Johannesburg aan het hoofd van een private meisjesschool staat,
+vroeg mij of zij misschien een Hollandsche onderwijzeres kon laten
+uitkomen op mijne aanwijzing, die tegelijk eene goede spreekster
+voor vrouwenkiesrechtvergaderingen in Transvaal zou zijn. Men deed
+natuurlijk ook alle moeite om ons nog langer te houden en ik gaf hen
+ten slotte de belofte om haar nu en dan voor de Afrikaansche pers
+propaganda-artikelen te doen toekomen.
+
+Daar Durban bijna geen Hollanders of Hollandsch sprekende bevolking
+telt, moest ik er natuurlijk in het Engelsch spreken. Ik begon
+met het verhaaltje van Thugater en knoopte daaraan een korte
+vrouwenkiesrechtspeech vast. Daarna kreeg Mrs. Catt het woord, die
+bijna anderhalf uur alle aanwezigen in de goed gevulde, prachtige,
+stedelijke gehoorzaal geboeid hield. Zij gaf voornamelijk een
+résumé van ons werk in Zuid-Afrika en de indrukken, die wij hadden
+opgedaan en knoopte daaraan de vooruitzichten vast voor een spoedige
+politieke ontvoogding voor de Zuid-Afrikaansche vrouwen. Bloemen en
+vele openlijke bedankjes hadden wij beiden aan het einde in ontvangst
+te nemen.
+
+Durban wordt in heel Zuid-Afrika de rozentuin van Zuid-Afrika
+genoemd. Wij zijn nu wel niet in den rozentijd hier, maar wij zien hier
+toch ook nu een zoo groote verscheidenheid van in bloei staande boomen
+en heesters en zoo'n schat van bloemen, dat ik mij best met dien naam
+kan vereenigen. Nergens ook in Zuid-Afrika kreeg ik zoozeer den indruk
+in een geciviliseerd tropisch land te zijn als hier. De temperatuur,
+de tropische boomen en vruchten,--vruchten, waarvan niet alleen ons
+Europeeërs en Amerikanen den naam en het bestaan onbekend waren,
+maar zelfs de Kaapsche en andere afgevaardigden hadden die vruchten
+nooit te voren gezien, omdat zij voor export ongeschikt zijn,--de
+huizenbouw, de kleederdracht der blanken etc. geven het tropenland
+aan. De vele kleurlingen, die nu weder geheel andere eigenaardigheden
+vertoonen met hunne vreemde, hoog opgebouwde coiffures, versierselen
+door neus en ooren, strootjes in hoofd- en baardharen gevlochten, en
+vooral de vele mooie Indische vrouwentypen en niet te vergeten--het
+meest gebruikte vervoermiddel--de rickshaw, verhoogen nog den indruk,
+dat wij in een tropenland zijn.
+
+In Pretoria en Johannesburg is het niet fashionabel van de weinige
+daar in gebruik zijnde rikshaws gebruik te maken, maar hier in
+Durban zet iedere dame of heer zich onbeschroomd, zelfs 's avonds
+in het gekleedste avondtoilet, in een rikshaw en laat zich door
+den allerdwaast opgetuigden kleurling naar de plaats van bestemming
+brengen.
+
+Waarom die rikshaw-mannen zich zoo raar optuigen, weet ik niet. In
+het begin kan men niet nalaten, die lui van kop tot teen op te nemen,
+later went men aan het gezicht en stapt men, zonder verder voor zich
+zelf opmerkingen te maken, in de eerste de beste rikshaw die zich
+aanbiedt. Dikwijls hebben die mannen hunne zwarte beenen wit geverfd,
+alsof zij witte kousen en schoenen aan hebben, dragen zij een soort
+van gekleurd rokje met roode of groene lange franje, soms hebben zij
+zich met een vol klatergoud beplakt damescorset getooid en op het
+hoofd zetten zij de dwaast denkbare dingen. Groote horens zijn zeer
+gewild en daaromheen allerlei hel gekleurde veeren of vogelpennen,
+of andere dingen. 't Is inderdaad niet te beschrijven hoe zot die
+menschen er uitzien, eenige photographische opnamen kunnen misschien
+eenigszins den indruk wedergeven, dien zij veroorzaken.
+
+Durban wordt eigenlijk als een zeebadplaats beschouwd, doch wij zijn
+nu niet in het seizoen. Men zegt, dat het hier nu te heet is, doch
+wij vinden het lekker, aangenaam warm. Het frissche zeewindje maakt
+de 87 of 90 graden Fahrenheit in de schaduw heel goed te verdragen,
+vooral daar men hier niet loopt, doch voor elken kleinen afstand voor
+"een tikkie" (drie stuivers) in een rikshaw stapt. Hier is een mooi
+strand, een zeer mooi wandelhoofd, met groote, hooge palmboomen en
+een zeer lange wandelpier.
+
+Een van de nieuwe middelen van bestaan, die hier een groote toekomst
+schijnt te hebben, is de walvischvangst. Vier jaren geleden is men
+daar voor het eerst mede begonnen onder leiding van den Noorschen
+heer Egeland. Dagelijks worden er gemiddeld tien tot vijftien van die
+beesten geschoten, zoolang het in het seizoen is en geoorloofd is ze
+te schieten. De heer Egeland, die ook als Noorsch consul fungeert,
+had de goedheid ons zelf rond te leiden en ons alles in de fijnste
+détails uit te leggen. Hoewel nu reeds zooveel mogelijk alles van
+het beest wordt gebruikt, de olie, de beenderen, het vleesch etc.,
+krijgt men toch het gevoel, dat er nog veel verloren gaat en die
+dieren later nog wel winstgevender gemaakt kunnen worden. De huid gaat
+nog verloren; het uitgekookte vleesch wordt nog alleen voor meststof
+gebruikt, terwijl het een goed en smakelijk voedsel blijkt te zijn; de
+beenderen worden tot asch gebrand en dan ook tot meststof aangewend,
+terwijl men vermoedt dat ook die meer nut kunnen doen; een deel der
+kieuwen, of hoe die dingen mogen heeten, wordt nog alleen voor balein
+gebruikt, terwijl dat andere gedeelte verloren gaat en zoo meer. Men
+is echter nog niet ver genoeg gevorderd met deze industrie om het
+reeds in al zijne finesses te kennen. Toch wordt den aandeelhouders
+dit jaar 100 pCt. uitgekeerd en vinden 150 blanke, meest Noorsche,
+en ruim 200 kleurling mannen er een goed middel van bestaan door.
+
+Den dag, die wij er waren, werden vier pas geschoten walvisschen
+binnengevoerd. De eerste was ruim 20 meter lang, en ongeveer 4 meter
+hoog. Het was een ellendig gezicht, dat groote dier met een meterlange
+harpoen dwars door den kop naar binnen gesleept te zien. Het wordt
+dan onmiddellijk in stukken gesneden en de olie er uitgekookt.
+
+Hier zijn verder vele suikerplantages en enkele theeplantages. Tot eene
+bijzondere hoogte heeft zich de suikerteelt en theebouw echter niet
+ontwikkeld. De thee, die hier groeit, heeft geen smaak en geen geur
+en gaat niet verder dan de grenzen van het land en dan nog maar in de
+huizen der velen, die Indische of Chineesche thee niet betalen kunnen.
+
+Over twee dagen gaan wij van hier en bijna op het laatste oogenblik
+werden wij in kennis gesteld met een heel leelijke verandering, die de
+Union Castle Co. voor onze reis gemaakt heeft. Dat men ons niet eerder
+met deze wijziging in kennis bracht, vindt een verontschuldiging,
+dat wij reizende en trekkende waren en de brieven ons niet altijd
+bereikten. Men zegt ons naar Bulawayo geschreven te hebben, doch daar
+wij, terugkomende van de Victoria Falls, niet in Bulawayo stopten,
+is die brief niet in onze handen gekomen. Men heeft eenvoudig voor de
+Dunvegan Castle, die Maandag zou gaan, de Avondale Castle in de plaats
+gebracht, een veel kleiner, ongeriefelijker en zeer oud schip. Nu heeft
+men, om ons tegemoet te komen, de vier dekhutten, elk een geheele hut,
+voor ons disponibel gesteld, maar de hutten zijn zeer klein en wij
+zijn geen van allen over deze wijziging te spreken. Er is echter
+niets aan te doen; eerst over een maand gaat er een andere boot
+van deze maatschappij en in Juli hebben wij in Londen onze plaatsen
+reeds genomen, zoodat wij niet met eene andere maatschappij kunnen
+gaan, zonder onze overtochtskosten te verliezen. Wij maken nu maar
+geen bezwaren, praten elkaar in, dat het nog wel zal meevallen, dat
+zoo'n kleine boot toch ook voordeelen heeft en wij hopen allen innig,
+dat onze voorspellingen zullen uitkomen.
+
+Of mijne eerstvolgende brieven zoo geregeld elke week zullen komen,
+durf ik niet voorspellen, want wij gaan nu tot 18 November aan boord
+en ik weet niet, vanwaar ik de volgende brieven kan posten, zoodat zij
+wekelijks in Holland aankomen. Misschien is er aan de verschillende
+aanlegplaatsen daartoe gelegenheid.
+
+
+                                                        21 October 1911.
+
+
+
+
+
+
+AAN BOORD VAN DE AVONDALE CASTLE.
+
+
+24 Oct. 1911. De laatste twee dagen in Durban, waarin zooveel
+uitstapjes voorgenomen waren en nog aan zooveel afspraken moest worden
+voldaan, vielen leelijk tegen, omdat wij door hevige onweersbuien,
+storm en stortregens het hotel niet konden verlaten en gebonden waren
+in onze kamers te blijven. Een goede gelegenheid om de koffers te
+pakken en ons voor de langdurige zeereis voor te bereiden.
+
+Toen wij gistermorgen moesten afreizen, was het weder nog niet weer
+bedaard en de hevige storm, die de zee recht woelig maakte, deed ons
+een beetje tegen de reis opzien. Maar er viel niet veel aan te doen,
+de boot zou om twaalf uur vertrekken en wij moesten mede. Wij hadden
+ons erg bang laten maken voor de Avondale Castle; het was een klein
+schip, een oud schip, niet zeewaardig schip en nog veel meer en enkele
+vrienden drongen er zelfs op aan, om ons vertrek uit te stellen,
+omdat men het gewaagd vond, met zoo'n schip een zoo groote reis te
+ondernemen. Het kon ons niet erg meer tegenvallen, hoewel de kleinheid
+van het schip en de nauwe, kleine hutten, ons toch een kleine schok
+gaven. Niettegenstaande men voor ons de vier beste hutten, en elk
+een geheele hut, gereserveerd had, moesten wij ons toch eerst aan het
+gezicht er van gewennen, alvorens wij er mede verzoend raakten. Zeer
+lastig was het al reeds, dat onze hutkoffers, in alle gewone booten
+in de hut passende, te groot waren voor deze hutten, zoodat wij onze
+bagage in onder- of bovenbed moesten opstapelen. Van eenige comfort
+was ook geen sprake. De Avondale Castle is een vrachtboot, die ook
+passagiers medeneemt. Het is jammer, dat de Union Castle lijn, als zij
+zulke booten onverwacht in de plaats van een goede boot stelt, niet de
+reiskosten er van verlaagt, zoodat de passagiers weten, waarvoor zij
+al de ongemakken te verduren hebben. Nu verbittert de omwisseling der
+booten menigeen aan boord en daarvan zal de Duitsch-Oost-Afrikalijn
+de rijpe vruchten plukken.
+
+Het was te voorzien en iedereen had het ons ook voorspeld, dat wij het
+op deze geheele reis snikheet op de boot zouden hebben, zoodat wij
+alleen de dunste zomerkleederen gebruiken konden. Daarom hadden wij
+alle warme kleederen zorgvuldig weggeborgen. Het onweder, de regen
+en de storm heeft de temperatuur echter zoo afgekoeld, dat het er
+meer van heeft, dat wij ons op den weg rond de Noordkaap bevinden,
+dan in het warme seizoen in den Indischen Oceaan.
+
+Spoedig na de lunch, gistermiddag, vonden al de met zeeziekte geplaagde
+menschen het raadzaam zich te bed te leggen, want nauwelijks waren wij
+in zee of de woeste golven deden ons kleine vaartuig op en neer en naar
+rechts en links slingeren en een enkele keer kwam zelfs een brutale
+golf ons opperdek geheel besproeien. Toch hielden mrs. Catt en ik
+het kranig vol in onze dekstoelen en lazen ieder een heel boekdeel uit.
+
+Om eerlijk te zijn, moet ik evenwel bekennen, dat ik het theeuurtje
+liet passeeren en om 7 uur mijn diner maar boven liet brengen; ik
+waagde het niet naar de eetsalon te gaan.
+
+Er zijn nog slechts weinige passagiers aan boord, omdat de meesten
+eerst in Lorenzo Marquez arriveeren, waar wij vanmiddag om vier
+uur landen. Een vlugvarende boot zou ons er eerder brengen, maar de
+Avondale Castle kon niet sneller tegen den wind inkomen. We zullen
+echter tot Woensdagavond in Lorenzo Marquez blijven, lang genoeg om
+van dit stadje eenige indrukken mede te nemen.
+
+25 Oct. Het was half vier gistermiddag toen wij de Delagoabaai
+binnenstoomden, maar het werd toch vijf uur, alvorens wij in Lorenzo
+Marquez aan de aanlegplaats vastgemeerd lagen en ons aan wal konden
+begeven. Evenals in Europeesche havens bij het binnenkomen der
+booten steeds tal van stoere kerels staan, die niets anders dan
+ruwe arbeidskracht--een paar stevige armen en beenen--in ruil voor
+levensonderhoud hebben aan te bieden, zoo stonden ook hier eenige
+honderden groote, steviggebouwde Zulumannen gereed om aangemonsterd
+te worden voor het laden en lossen van het schip. Een klein deel kon
+maar gebruikt worden; sommigen bleven wachten of er misschien toch nog
+iets voor hen te verdienen viel, alle anderen dropen teleurgesteld af.
+
+Lorenzo Marquez is een aardig Portugeesch stadje, dat een vroolijker,
+vriendelijker en meer afgewerkten indruk geeft, dan alle andere steden,
+die wij in Zuid-Afrika zagen. Het is klein, heeft ongeveer 10.000
+inwoners, waarvan zoowat de helft blanken zijn, maar het vertoont eene
+levendigheid in winkeluitstalling, openlucht-café's en straatverkeer,
+dat het den indruk maakt, alsof het minstens tienmaal zooveel grooter
+bevolking heeft.
+
+Wij gingen eerst de stad doorkruisen, om een algemeenen indruk te
+krijgen en vanochtend, direct na het ontbijt, gingen wij weer de
+bijzonderheden zien. Wij begonnen met een tramrit door en rondom
+het stadje en zagen toen de talrijke mooie villa's met prachtige
+tuinen. Daarna begaven wij ons naar den stadstuin, die tegelijkertijd
+een botanischen tuin is. Daar zagen wij een groote verscheidenheid
+van voor ons de vreemdste bloemen en planten, allen met de latijnsche
+namen gemerkt, zoodat wij tenminste de familie konden vaststellen.
+
+Het schilderachtigste en amusantste was de marktplaats. Het was een
+gedeeltelijk overdekte hal, waar vleesch, visch, groenten, vruchten,
+bloemen en planten en bovendien alles, wat onze Nieuwmarkt oplevert
+te koop werd aangeboden. Het waren bijna allen kleurlingen die er
+kochten en verkochten. Om ongeveer elf uur kwam er plotseling een
+groote levendigheid op het open gedeelte van de marktplaats, door
+de aankomst van eenige dozijnen Zuluvrouwen, velen met een kind op
+den rug gebonden, doch allen voorzien van een groote ijzeren pan
+vol eten en eenige tinnen borden en een soort van houten lepels,
+die veel van platte houtjes hadden. Deze vrouwen zetten zich in
+een ronden kring op hare hurken neder en begonnen den inhoud van
+den ijzeren pot aan den man te brengen. Het was gekookte rijst of
+maïspap of vruchtenbrei, dat voor een of twee pennies een bordvol
+aan de mannen verkocht werd. De moedertjes hadden drukke nering en
+elken keer als een der mannen zijn bord geledigd had en verzadigd was,
+werd het bord door het moedertje eerst met haar voorvinger en daarna
+met haar rooden tong zorgvuldig schoongelikt, alvorens het opnieuw
+gevuld en het maal te koop aangeboden werd. De volgende kooper liet
+zich echter door deze wijze van reiniging niet afschrikken en hapte
+de pap of brei met groote smaak op.
+
+Vroeger dan wij verwacht hadden, verlieten wij hedenmiddag de
+Delagoabaai weder. De lading was reeds om twee uur gelost en er viel
+niet veel in te laden, zoodat wij met een bijna geheel leeg schip de
+reis voorloopig moeten voortzetten. Even vóór den Johannesburgtrein om
+vier uur binnen kwam, die verscheidene passagiers voor ons medebracht,
+brak plotseling zulk een hevig onweder los, als wij in ons land zelden
+bijwonen. Van twee kanten zette het vuur van den hemel ons telkens
+in een lichtgloed en de daarop volgende donder barstte met zoo'n
+geweld vlak boven onze hoofden los, dat het ons allen in zenuwachtige
+spanning hield, en de regenvloed, die met dit onweder vergezeld ging,
+bracht al de nieuwe passagiers drijfnat aan boord. Niettegenstaande wij
+vastgemeerd lagen, bracht toch de storm de zee zóó in beweging, dat het
+schip onophoudelijk heen en weer bewoog. De storm was zóó hevig, dat de
+kapitein het veiliger vond vooralsnog de haven niet te verlaten, doch
+wij hoorden, hoe de loods hem wist over te halen toch maar te gaan,
+omdat het toch minstens twee uren zou duren, alvorens wij de baai
+uit waren en tegen dien tijd zou het weder reeds lang bedaard zijn.
+
+26 Oct. De storm was echter na twee uur niet bedaard en was na afloop
+van het diner nog zóó hevig, dat alles, wat niet vastzat, van het
+dek af vloog, als het niet tijdig door de stewards in veiligheid
+was gebracht. De golven sloegen onophoudelijk over het schip en het
+was voor ons, die op het opperdek huisden, onmogelijk van de eetkamer
+naar onze hutten te komen zonder door een stortzee drijfnat gegooid te
+worden. Niet alleen de deuren, maar ook de raampjes van onze hutten
+moesten gesloten blijven, omdat de golven zelfs daardoor naar binnen
+ploften. Het schip hield zich onder deze omstandigheden, zooals een
+klein, bijna ongeladen schip zich in zulke omstandigheden gedragen
+moet, het--om het poëtisch uit te drukken--dobberde op de baren.
+
+Onder onze medepassagiers is er tot dusver slechts één de vermelding
+waard. Het is een nog betrekkelijk jongmensch, die reeds vijf keer de
+heele wereld doorreisde, in alle vijf werelddeelen was en die grondig
+doorzocht. Hij is reizend agent voor eenige groote Engelsche huizen,
+voor zoover hij met zijn reizen zijn levensonderhoud verdient, maar
+voor zijn persoonlijk genoegen bestudeert hij verschillende sociale
+toestanden in de verschillende deelen van de wereld. Het is een
+genot met dien man te spreken en daar hij aan tafel mijn buurman is,
+maakt hij elken maaltijd tot een geestelijk genoegen. Hij voorziet
+Mrs. Catt en mij voor onze verdere reis van de meest waardevolle
+inlichtingen. Jammer, dat hij ons in Mombasa reeds verlaat, omdat hij
+van daar per trein naar Nairobi wil, om Centraal Afrika te bestudeeren
+en dan in Mombasa terugkeert, om van daar naar Britsch-Indië te gaan.
+
+Met vele onzer medereizenden maken wij niet eens kennis, omdat er
+velen onder zijn, die gerangschikt kunnen worden onder "vlottende
+bevolking". Zij komen in de eene haven aan boord en verlaten ons in
+de volgende weder.
+
+27 Oct. Vanmorgen, om tien uur, kwamen wij voor de baai van Beira aan,
+doch door den lagen waterstand konden wij de baai niet opvaren. Het
+anker werd uitgeworpen en daar lagen wij doodkalm te wachten tot de
+vloed zou opkomen, die ons vergunde verder te gaan. Om ruim vier uur
+kwam de loods aan boord en bracht ons toen weldra veilig tot dicht
+voor Beira. Doch het was reeds zeven uur, voor den Portugeeschen
+dokter en de Portugeesche politie zich overtuigd hadden, dat alles
+"wel was aan boord" en dat wij geen contrabande binnensmokkelden.
+
+Deze kalme dag gaf al de zeezieken aan boord gelegenheid om te bekomen,
+en daar wij morgen niet eerder kunnen vertrekken, vóór de vloed ons
+weder ruim sop geeft, valt er voor hen in elk geval nog op een kalmen
+dag te rekenen. 't Is te laat, om vanavond nog aan land te gaan,
+daarom vermaken wij ons maar met het gezicht op de lichten van Beira,
+het Portugeesche stadje, dat van verre zoo vlak en onbeduidend lijkt.
+
+Toen zoo even ons orkestje, dat uit vijf personen bestaat, die
+ook als kellner, schoenpoetser, koperpoetser en meer dienst doen,
+zijne valsche tonen de lucht inzond, kwamen op die muziek tal van
+roeibootjes met zwarten bemand, van de landzijde aanroeien, en is nu
+het schip totaal omsingeld met stil luisterende negers.
+
+28 Oct. Vanochtend gingen wij direct na het ontbijt, met een van
+de electrische bootjes, die onophoudelijk om het schip ronddolen,
+naar land om een kijkje in Beira te nemen. De zon stond reeds hoog
+aan den hemel en ofschoon het op het schip aangenaam frisch was,
+was het in het stadje toch snikheet. Beira is een heel eigenaardig
+Portugeesch stadje met nog geen 4000 inwoners, waarvan ongeveer het
+vierde deel Europeanen zijn. De inboorlingen gaan hier weder geheel
+naakt, alleen een broekje of, in de meeste gevallen, een sarong,
+dragende. Het zijn meerendeels groote, mooie, stevig gebouwde mannen;
+vrouwen zagen wij bijna niet. Al deze zwarten maken een bijzonder
+goedaardigen indruk en doen al het zware en vuile werk, dat hen door
+de witmenschen, voor zoo goed als geen betaling wordt opgedragen.
+
+Waar zij die zwarten niet voor durven gebruiken! Wij passeerden hier
+en daar een kantoor, waarin eenige blanken zaten te schrijven. Boven
+hunne hoofden hingen een soort van zware gordijnen, die door een
+daaraan bevestigd touw, dat door een opening in den muur ging, door
+buitenstaande zwarte mannen heen en weder werd bewogen, zoodat op
+die wijze de kantoorheeren een koeltje wordt toegewaaid, zonder dat
+zij de geur, die de zwarte mannen verspreiden, in hun kantoor krijgen.
+
+Beira lijkt in geen enkel opzicht op de kleine of groote steden,
+die wij in Zuid-Afrika zagen. Het heeft zijn eigen en eigenaardig
+aspect. De huizen, bijna allen houten gebouwen, zien er met hunne open
+voorgalerijen min of meer Oostersch uit en de heele stad is langs
+de wegen en op open plekken ruimschoots beplant met allerlei soort
+tropische vruchtboomen. Vooral de vruchtdragende cocosnootboomen,
+die wij hier voor het eerst opmerkten, trokken bijzonder onze
+aandacht. Verder tal van andere vruchtboomen, waarvan ik te voren het
+bestaan niet kende en van welks vruchten men eerst aan de smaak moet
+gewennen, om ze goed te kunnen waardeeren. Vele van de vruchten die
+wij hier aan den weg vonden, en die bij de maaltijden op het schip op
+de tafels verschenen, zijn zeer smakelijk, doch zij bezitten geen
+marktwaarde, omdat zij niet verscheept kunnen worden en niet te
+bewaren zijn. Zoodra zij rijp zijn, moeten zij genuttigd worden.
+
+De groote eigenaardigheid van Beira is, dat het geene bestrating heeft;
+alleen een smal trottoir vlak langs de behuizing. Overigens bestaat
+de grond uit droog, wit zand, waar men tot over de enkels inzakt als
+men den weg wil oversteken. Het eenige middel van vervoer in de heele
+stad is een soort trolley, die door inlanders voortbewogen wordt. In
+elke trolley kan slechts één of twee menschen vervoerd worden. Door de
+heele stad zijn vierdubbele, smalle rails gelegd, waarover de trolleys
+gerold worden. Elke Europeaan heeft zijn eigen trolley en een jongen
+om hem voort te bewegen. Alleen van de hotels kan men soms één of meer
+dier dingen huren. Wij moesten natuurlijk van dat voor ons nieuwe
+vervoermiddel gebruik maken, alvorens wij tevreden waren en daarom
+stapten wij naar het hotel in Beira en verzochten ons voor eenigen tijd
+zoo'n ding te verhuren. Voor goed geld werd aan ons verzoek voldaan en
+weldra trollieden wij, twee aan twee, door Beira's straten. Nadat wij
+op die wijze het stadje aan alle kanten hadden doorkruist, in eenige
+winkels waren afgestapt, om wat curiositeiten te zien en te koopen,
+lieten wij ons naar de haven brengen, waar wij weldra het bootje
+vonden, dat ons weder veilig naar onze boot terugvoerde.
+
+Om vier uur was de lading binnen, die voor een deel uit rubber en
+voor een ander deel uit ruwe katoen bestond; dit laatste met de
+bestemming naar Rotterdam. Om vijf uur stoomden wij weg, nu door
+mooi weder begunstigd. Het kleine briesje is juist sterk genoeg,
+om het op het schip aangenaam koel te maken. Van overgroote hitte
+hebben wij tot dusverre aan boord nog geen last.
+
+29 Oct. Toen ik vanochtend mijn hoofd voor het eerst naar buiten stak,
+lagen wij tot mijn groote verrassing, midden in zee, zooals het scheen,
+voor anker. Ik had er niets van gemerkt en door al de daaraan verbonden
+geluiden heen geslapen. Wij waren voor Chinde aangekomen. Het bootje
+van de Duitsch-Oost-Afrikalijn (die maatschappij schijnt meester van
+deze haven te zijn) bracht ons een paar nieuwe passagiers aan boord
+en kwam de passagiers afhalen, die voor Chinde bestemd zijn. De
+kapitein van dit scheepje kwam echter de mededeeling doen, dat de
+vertrekkende passagiers niet voor 's avonds onze boot konden verlaten,
+omdat het onmogelijk was Chinde te bereiken, alvorens de vloed weder
+opgekomen zou zijn. Wij waren nog vijf mijlen van Chinde verwijderd,
+door den lagen waterstand was het onmogelijk, nader bij dit plaatsje
+te komen en zelfs het kleine, Duitsche bootje moest blijven liggen
+tot de vloed hoog genoeg was, om het terugkeeren mogelijk te maken.
+
+Daar lagen wij nu, doodstil, en dat nog wel op een Zondag op een
+Engelsche boot. Er zijn onder de passagiers echter nog al veel
+Amerikanen, Belgen, Denen en Noren, zoodat de Zondagsheiliging niet
+zoo heel strikt wordt genomen. De Engelschen vormen eigenlijk hier
+een kleine minderheid. Het was toch een volmaakt rustige dag, zooals
+ik er langen tijd geen doorbracht.
+
+Om acht uur werden eindelijk vanavond de vertrekkende passagiers
+overgeladen in het Duitsche bootje. Dat gebeurde op een voor mij geheel
+nieuwe wijze. Bij groepjes van twee en drie werden zij in een groote
+mand uit onze boot geheschen en in de kleine boot neergelaten. Net
+hoopjes pakgoed!
+
+30 Oct. Nadat wij de passagiers van Chinde kwijt waren, koos onze
+boot weder zee en begaven wij ons op weg naar Mozambique. Daar hopen
+wij morgen aan te komen en aan wal te kunnen gaan. De kapitein kon
+ons echter daarvan niets verzekeren, hij en de eerste officier, de
+scheepsdokter en eigenlijk de heele bemanning, doen de reis voor de
+eerste keer en op al onze vragen, krijgen wij steeds ten antwoord:
+"Ik kan er U niets van zeggen, 't is voor ons alles even nieuw als
+voor U". Wij zitten nu in afwachting wat de dag van morgen ons voor
+verrassing zal brengen.
+
+31 Oct. Het was inderdaad eene verrassing, die dezen dag ons
+bracht. Direct na het ontbijt kregen wij Mozambique in het gezicht,
+dat daar lag, romantisch mooi onder den strak blauwen hemel en aan
+het witte strand. Van verre gezien, leek het een stad van kasteelen,
+allen pas nieuw gebouwd. Maar wij wisten, dat Mozambique, eens de
+hoofdplaats van Portugeesch Oost-Afrika, meer dan vier eeuwen oud is
+en dat de meeste groote gebouwen daar reeds eenige eeuwen staan. Eerst
+passeerden wij het eilandje St. George, met niets dan een bijzonder
+groote en vreemdgebouwde lichttoren er op. Al de huizen, die er eens
+gestaan hebben, zijn door de zee weggespoeld. Daarna naderden wij
+Mozambique, het eeuwenoude stadje, dat gebouwd is op een eiland van
+koraalrif. Wij wisten niet, wat meer was te bewonderen, het gezicht op
+de stad, of de prachtige kleurschakeering, die de zee rondom het eiland
+te zien gaf. De sterk groene en violette kleuren gingen ongemerkt in
+elkaar over en gaven een kleureffect, dat zelden overtroffen wordt.
+
+Nog vóór het schip voor anker lag, waren wij door talrijke zeil- en
+roeibootjes omstuwd, die de passagiers aan wal wilden brengen of die
+vol geladen waren met de mooist gekleurde en zeldzaamste schelpen
+en stukken rood en wit koraalrif, die de passagiers voor enkele
+pennies konden koopen. Geheele manden vol werden door velen voor
+een shilling gekocht. Het was een gejoel en gekibbel daar beneden
+onder dat zwarte volkje, om het eerst naar boven op het schip te
+komen, en dit geroezemoes werd nog versterkt door de tallooze kleine
+zwarte joggies, die soms geheel van de wal kwamen aanzwemmen, om een
+in het water geworpen penny van den bodem op te rapen. Sommige van
+deze duikertjes kwamen in een zeer primitief bootje, een uitgehouwen
+boomstam, aanroeien. Het roeien deden ze met de handen en zoo vlug,
+dat zij een gewone boot konden bijhouden.
+
+Wij hadden spoedig één van de bootjes aangeklampt om ons aan wal te
+brengen en ofschoon de zon fel door onze witte blouses brandde, stapten
+wij toch moedig aan land, om de bijzonderheden van dit stukje wereld
+in oogenschouw te nemen. Onze Amerikaansche reisgezellinnen gaven
+het echter spoedig op, tenzij zij een rickshaw konden krijgen. Dit
+was niet gemakkelijk omdat deze dingen er niet te huren zijn, een
+witmensch heeft zijn eigen rickshaw en verhuurt die niet. Wij, twee
+Hollanders, stapten door en nadat wij de stad en daarna de buurt,
+waar de inlanders wonen, door waren, stonden wij plotseling voor een
+zeer groot gebouw, uit witte en gele kalksteen opgebouwd, dat rondom
+door een tuin met groote palmboomen, cocosnootboomen, peperboomen,
+in vollen bloei, en andere tropische boomen, omgeven is. Het was
+het gouvernements-ziekenhuis; dat zag er zoo belangwekkend uit,
+dat wij besloten naar binnen te gaan. Allervriendelijkst werden
+wij er ontvangen en tot onze verbazing bemerkten wij, dat in dit
+eeuwenoude gebouw de tijdgeest toch was doorgedrongen en er zijn goeden
+hygiënischen invloed heeft uitgeoefend. De republikeinsche regeering
+van Portugal heeft hier de verpleegsters, Fransche nonnen, tot de
+Franciskanerorde behoorende, nog niet verdreven en door zoogenaamde
+wereldsche verpleegsters laten vervangen.
+
+Wij ontmoetten in dit gebouw een Engelsch jongmensch, die behalve de
+moderne talen, ook Portugeesch en drie inlandsche talen sprak. Hij
+bood aan ons te vergezellen en ons de merkwaardigheden van het stadje
+te laten zien. Hij had bovendien ook een rickshaw en een paar zwarte
+bedienden, om ons te trekken.
+
+Gaarne maakten wij van dat vriendelijke aanbod gebruik en de paar
+zeer aangename uren in zijn gezelschap doorgebracht, hebben hem tot
+onzen vriend gemaakt.
+
+Wij zullen de vriendschap met hem onderhouden, door hem op zijn
+verzoek, van tijd tot tijd geïllustreerde tijdschriften toe te zenden,
+om hem een beetje met de beschaafde wereld in contact te doen blijven.
+
+Het meest interesseerde ons het oude kasteel, dat in het begin der 16e
+eeuw daar was nedergezet, en waarvan elke steen op de toen primitieve
+booten van Lissabon moest worden aangevoerd. Op architectonisch
+gebied moge dit stuk bouwwerk een meesterstuk zijn, de historische
+herinneringen er aan verbonden, strekken het land echter niet tot
+eer. Alleen 't gezicht van de plek, waar de slaven nog niet zoo heel
+lang geleden verkocht werden, en de ondergrondsche gangen, waar zij,
+aan ketenen gebonden, wachten moesten tot zij voorgevoerd werden,
+veroorzaakten bij mij eene huivering op dezen snikheeten morgen. Nu
+wordt deze plaats gebruikt voor de zoogenaamde misdadigers, allen
+zwarte, dikwijls jonge mannen, die de wetten overtreden hebben, door
+ons witmenschen ingesteld, waarvan zij onmogelijk de beteekenis kunnen
+vatten en de waarde kennen.
+
+Toen wij 's middags door onzen jongen, sympathieken geleider aan boord
+teruggebracht waren, was 't inladen van het schip afgeloopen en kon
+de reis worden voortgezet. De lading bestond hier in honderden tonnen
+copra, een stof uit cocosnoot verkregen en voor de bereiding van
+zeep gebruikt. Verder boonen, waaruit ricinus-olie geperst wordt,
+die hier aan struiken in het wild groeien, koffieboonen en ruw
+katoen. Katoenboomen komen hier overal in menigte voor.
+
+Onwillekeurig vraagt men zich af, wanneer men dit smalle streepje
+grond, dat Portugal hier aan Oost-Afrika's kust bezit, bekijkt en
+dat voor Duitschland en Engeland, die er rondom hunne bezittingen
+hebben, toch begeerenswaard lijkt, "hoe lang zullen deze twee groote
+mogendheden Portugal nog in het bezit er van laten?" Het antwoord,
+dat ik op die vraag kreeg, is nog al karakteristiek. Het was een
+Britsch officier, die het mij gaf: "Zoolang dat plekje grond Portugal
+nog geld kost, kan het gerust in het bezit er van blijven, zoodra
+het winstgevend kan gemaakt worden, zullen Engeland en Duitschland
+over de verdeeling er van wel tot overeenstemming komen."
+
+Op het oogenblik wordt dat grondgebied door een Engelsche mijncompagnie
+grondig onderzocht of er iets van waarde uit den grond of van de
+bergen te halen is. Het komt mij voor, dat het te hopen is, dat
+er niets gevonden wordt. Het goud en de diamanten, in Zuid-Afrika
+gevonden, hebben rijkdom, aan enkelen, doch ellende aan onnoemlijk
+velen gebracht.
+
+1 Nov. Wij zijn nu op weg naar Zanzibar, de meest interessante van
+alle havenplaatsen, die wij aandoen. Wij hopen er morgen te landen.
+
+De hitte op het schip was vandaag zeer groot.
+
+
+
+
+
+
+IN ZANZIBAR EN MOMBASA.
+
+
+Den 2en November arriveerden wij op den vastgestelden tijd in
+Zanzibar. Reeds om ongeveer twee uur kregen wij de oevers van dit
+wereldbekende eiland in het gezicht. Hoe dichter wij het naderden,
+hoe belangrijker het ons geleek. Om ongeveer drie uur kwamen wij
+zoo dicht langs de oevers, dat wij met het bloote oog de huizen en
+de verschillende boomen gemakkelijk onderscheiden konden. Het meest
+belangrijke gebouw met zijne prachtige omgeving was het zomerpaleis
+van den jongen sultan, dicht aan den oever gelegen. Weldra volgde
+eene interessante ruïne, van wat eens een kasteel van de favorite
+van een der oude sultans was. Nog een eindje verder en daar lag het
+stadje Zanzibar in al zijn schilderachtige schoonheid voor ons. De
+gewitte en gegeelde huizen gaven het geheel weder een aanzien, alsof
+alles nieuw was, doch nauwelijks waren wij aan wal, of wij zagen de
+eerwaardige oudheid van alles. Vlak voor het paleis van den sultan
+met de twee groote bijgebouwen, waarin de 100 vrouwen van den jongen
+sultan huizen, wierp onze boot zijn anker neder, en wij vieren waren
+de eersten die met een van de vele onmiddellijk aan boord komende
+gidsen, een contract hadden gesloten, en die daarna met hem in eene
+der roeibootjes aan wal gingen.
+
+Het lijkt vreemd, dat men in zoo'n klein plaatsje een gids noodig
+heeft, en ook wij dachten eerst dat het een overbodige zorg was om een
+gids te engageeren, maar een medepassagier, die reeds eenige keeren
+deze reis gedaan heeft, en steeds in Zanzibar was afgestapt, zagen
+wij hetzelfde doen, waardoor wij van de noodzakelijkheid overtuigd
+werden. En toen wij eenmaal aan wal stonden, begrepen wij onmiddellijk,
+dat dit de eenige zekerheid is om weder op het schip terug te komen. In
+dien doolhof van enge straatjes moet ieder vreemdeling verward raken.
+
+Doch wat een wonderbaar schouwspel levert dit stadje op. Het
+is gewis de vreemdste plaats die ik ooit in de wereld heb
+aanschouwd. Orientalischer oord is, dunkt mij, niet denkbaar. Het
+geheele eilandje is niet grooter dan 14 mijl in omtrek en daarop huizen
+ongeveer 70.000 inwoners, voor het overgroote deel allen in het stadje
+opeengehoopt. Van deze 70.000 menschen zijn er slechts 250 Europeanen
+en Amerikanen, alle anderen zijn Arabieren, Britsch-Indiërs, Turken,
+Swahili's, Sinhaleezen en Duitsch West-Afrikaners, de laatsten er als
+slaven heengevoerd, doch sedert Zanzibar onder Britsche protectie staat
+en de slavernij langzamerhand wordt afgeschaft, vrij levende en vrij
+werkende menschen. Al deze menschen leven er naar hunne eigen zeden en
+gewoonten en dragen geen kleederen, of hun eigen dikwijls zeer vreemd,
+doch ook dikwijls zeer schilderachtig costuum. Wat een verscheidenheid
+van Orientalische menschen ziet men soms op een oogenblik in een der
+nauwe straten bijeen.
+
+Wij waren het er over eens, dat wij de drie uren vóór het diner
+gebruiken wilden om het stadje in alle hoeken te doorkruisen en een
+algemeenen indruk op te doen. De gids, een Arabier, die goed Engelsch
+sprak, moest ons natuurlijk alles verklaren, wat wij tegenkwamen, dat
+niet voor zich zelf sprak. Wij zagen echter zooveel dat onze grootste
+verbazing wekte. In dit antieke stadje met straten als nauwe stegen,
+ontmoetten wij alle denkbare middelen van vervoer. Rijtuigen met
+paarden of muildieren bespannen, die net tusschen de muren der huizen
+door kunnen en waarvoor, om ze te laten passeeren, de voetgangers in
+eene deuropening moeten gaan staan; rickshaws, kameelen, rijwielen,
+motorrijwielen, automobielen en een tram. En toen het donker begon
+te worden, zagen wij de straten en menig huis en winkel electrisch
+verlicht. Maar dat is ook al het moderne wat er te zien is.
+
+De hooge, kalksteenen huizen hebben geen van allen vensters, maar
+hier en daar groote, vierkante openingen met zware, ijzeren tralies,
+die licht en lucht toegang geven. De deuren der woningen, die bijna
+steeds open staan, zijn groot, zwaar, met koper beslagen en in vele
+gevallen prachtig oud-Arabisch gebeeldhouwd. Sommige gevels der huizen
+zijn met gekleurde tegels ingelegd, wat een mooi bont geheel vormt.
+
+De Sinhaleezen, die uit Ceylon naar hier zijn overgekomen, en de
+Britsch-Indiërs hebben bijna allen hunne winkels en werkplaatsen
+binnenhuis, doch met wijd openstaande deuren, zoodat men naar binnen
+kan gaan, de mooie Japansche ivoorwerken, de Indische borduurselen en
+andere fraaie kunstwerken kan bewonderen, zonder een kooper te willen
+zijn. De Arabieren en andere volkeren oefenen hun heele bedrijf op
+straat uit en daar liggen ook alle te koop aangeboden zaken. En wat
+daar niet te koop wordt aangeboden! Herhaaldelijk moest de gids ons
+eene uitlegging geven van hetgeen wij zagen.
+
+In eene nauwe straat, het was de barbiersstraat, zagen wij eene heele
+rij oude mannen, Arabieren, die elk een geknielden man, een Swahili,
+voor zich hadden, die zij hoofd en gezicht scheerden. De Swahili's
+gaan allen geheel geschoren.
+
+Hoewel in de winkels der Indiërs en Sinhaleezen vele artistiek
+bewerkte ivoren, zilveren, gouden en zijden artikelen te koop worden
+aangeboden, staat toch de kunstnijverheid op het eiland op een zeer
+laag niveau. De bewoners kunnen alleen de primitiefste dingen zelf
+maken. De kunstwerken worden alle uit Britsch-Indië, Ceylon, Java,
+China en Japan ingevoerd om aan de vele vreemdelingen verkocht
+te worden.
+
+De Sinhaleezen zijn rare heeren. Zij zien er heelemaal uit als vrouwen,
+alleen de snor geeft sommigen iets mannelijks. Hun lang, zwart haar
+hangt soms in lange krullen over hunne schouders, doch is meestal in
+een wrong achter op het hoofd saamgebonden en met schildpad haarnaalden
+en een schildpad kam bijeengehouden. Hunne kleeding bestaat uit een
+sarong en kabaai, de sarong heeft soms veel van een lange, nauwe rok
+en de witte kabaai is prachtig geborduurd. Zij hebben ook in stem en
+gebaren iets onuitstaanbaars sentimenteels.
+
+De Britsch-Indische vrouwtjes zien er snoezig uit. Wij zagen ze om
+zes uur in groote menigte naar de kerk gaan, allen in dunne, zijden
+doeken van hoofd tot voeten kunstig gedrapeerd. De verscheidenheid
+van mooie, zachte kleuren vormde een mooi bont geheel. De Indische
+vrouwen mogen naar de kerk gaan, alhoewel hun kerk geheel afgescheiden
+is van die der mannen, en natuurlijk van binnen en buiten lang zoo mooi
+niet. Dat hebben zij voor bij de meeste andere Oostersche vrouwen. De
+Mohammedanen, de meeste secten ten minste onder hen, houden niet
+van biddende vrouwen; zij gelooven niet dat God zich verlaagt om een
+vrouw aan te hooren, en zij zijn vast overtuigd dat een vrouw nooit
+in den hemel kan komen. De weinige Mohammedaansche secten die een
+vrouw toestaan te bidden, laten haar toch niet naar de kerk gaan, en
+zij zijn vast overtuigd dat als er zoo iets als belooning hiernamaals
+voor eene goede vrouw bestaat, dan is het ergens in een apart hoekje
+daar boven, ver gescheiden van den hemel der mannen.
+
+Terwijl wij bovenstaande wijsheid stonden op te doen, trok een
+voorbijgaande groep van drie personen onze bijzondere aandacht. Het
+waren twee groote, stevig gebouwde mannen, waartusschen een heel
+klein ventje liep, niet grooter dan een jongentje van vijf jaar,
+doch met een omvang van een volwassen man. Het was een allerdwaast,
+ongeproportionneerde verschijning. Het kereltje met zijne beide
+trawanten werd door elkeen met eenig ontzag den weg gebaand. Het
+was de dwerg, de clown van den sultan, die, zooals wij dat nog uit
+onze kinderverhalen weten, als levensdoel heeft den sultan met zijne
+grimassen te amuseeren.
+
+De sultan, een jonge man van 27 jaar, is op het oogenblik in
+Europa. Hij is eigenlijk meestal in Europa, waar hij zich beter schijnt
+te kunnen amuseeren dan op zijn klein eiland. Hij heeft zijne opvoeding
+in Engeland gehad en schijnt zich daar goed ontwikkeld en vele moderne
+begrippen opgedaan te hebben. Als hij op reis gaat, laat hij meestal
+zijne honderd vrouwen tehuis; hij schijnt zich in Londen en Parijs
+op moderne wijze te kunnen amuseeren. Zijne twee echte vrouwen zijn
+Arabieren, de acht en negentig anderen zijn Swahili's. Nu is het
+een jongmensch, al is hij ook zelf van moederszijde een Swahili, die
+eene Engelsche opvoeding genoot en Europeesche vrouwen heeft leeren
+beminnen, niet kwalijk te nemen, dat hij zijn harem onaangeroerd laat,
+want tusschen eene Swahilische schoone en een baviaan is net zoo'n
+groot verschil als tusschen een villa en een buitenverblijf.
+
+Sedert 1840 heeft Engeland hier een consulaat en van dien tijd af is
+ook langzamerhand de slavenhandel er onderdrukt, die echter eerst
+twaalf jaren geleden geheel werd afgeschaft, toen Zanzibar geheel
+onder Engelsch protectoraat kwam. De marktplaats, waar de slaven
+geveild werden, staat er nog alsof hij morgen weder in gebruik kan
+worden genomen en onze gids zeide doodkalm, toen wij een groepje
+West-Afrikaansche vrouwen voor ons zagen loopen, "twaalf jaren geleden
+hebben elk van die vrouwen twee pond opgebracht."
+
+Het eiland Zanzibar dankt zijne wereldbekendheid niet aan zijne mooie
+ligging, zijne schilderachtige schoonheid of zijne interessante
+bewoners, maar aan het feit, dat dit klein stukje grond voor 90%
+de heele wereld voorziet van kruidnagelen. Een deel van het eiland
+is geheel met kruidnagelboomen beplant en deze en de copra zijn
+de voornaamste artikelen, die van hier over de geheele wereld
+verzonden worden. Het geheele jaar door geschiedt de uitvoer van
+kruidnagelen, omdat de boomen terzelfder tijd bloesem, bloem en vrucht
+opleveren. Elken dag kunnen de rijpe vruchtjes geplukt worden.
+
+Wij spraken met onzen gids, die den romantischen naam Romeo draagt,
+af, om voor den volgenden morgen een rijtuig voor ons te bestellen,
+dat ons naar de kruidnagelplantages zou brengen. Om 8 uur liep
+Romeo den volgenden morgen reeds op het dek van ons schip rond, om
+ons op te wachten en direct na het ontbijt volgden wij hem naar het
+aan land gereed staande rijtuig. Eerst gingen wij, zooals wij dat
+overal deden, waar er gelegenheid toe bestond, naar de marktplaats,
+om de groenten, vruchten, koopers en verkoopers in oogenschouw te
+nemen. Het was een kleurige, woelige, druk pratende en nog drukker
+gesticuleerende menigte, waaronder vrij wat lepralijders en menschen,
+die met vieze huid- en oogziekten rondwandelden. Wij zagen een school
+waar de kindertjes Arabisch en Indisch leeren; de leerlingen waren
+allen kleine jongens; of de meisjes naar afzonderlijke scholen gaan,
+of niet onderricht worden, hebben wij niet vernomen. Het zou mij niet
+verwonderen, dat hier nog de leer gehuldigd wordt, dat "een wetend
+wijf brengt groot gekijf", en dat met vrouwen te leeren schrijven,
+de onzedelijkheid in de hand gewerkt wordt. Zij zouden dan maar die
+kennis gebruiken om den minnaars briefjes te zenden.
+
+Door een mooie allee van manga- en cocosnootboomen, dadel- en
+banaanpalmen en langs verschillende groepen van woningen, waarin de een
+of andere Indianenstam zich opeen gehoopt had, kwamen wij in Bububu,
+de plaats, waar de kruidnagelplantages zijn. Het zijn vrij groote
+boomen, met bladen, die in vorm, kleur en geur aan laurierbladeren
+doen denken. Deze mooie, groenbladige boomen, met de roode bloesem,
+bloem en vrucht, leveren onder dien strakblauwen hemel en met de
+blauwgroene zee op den achtergrond een schitterend effect. Alleen
+door de goedkoope arbeidskracht der zwarten kan deze specerij zoo
+goedkoop aan den man worden gebracht. Mannen, vrouwen en kinderen
+plukken de vruchtjes, spreiden ze op doeken in de zon uit, om ze
+te drogen, dan eerst worden zij zwart, en dan zijn zij gereed om
+verpakt en verscheept te worden. Elk jaar, tusschen Maart en Mei,
+het regenseizoen, worden nieuwe boompjes geplant, die dan eerst na
+tien jaar vruchtdragend zijn. Op die wijze wordt gezorgd, dat er
+steeds nieuwe boompjes in aanplant zijn.
+
+De uitvoer van kruidnagelen, copra en andere artikelen, een beetje
+tabak, rubber, tropische vruchten en groenten, is blijkbaar belangrijk
+genoeg, om hier van bijna alle landen een consulaat te vinden,
+alleen een Nederlandsche consul was er niet te ontdekken, hetgeen
+mij daarom verwonderde, omdat de invoer van Javaansche producten er
+nogal belangrijk is.
+
+Kort voordat het schip het anker ging lichten keerden wij van Zanzibar
+terug. Wij hadden er gaarne nog langer gebleven en zeer zeker zal ik
+het bezoek aan dit eiland nimmer vergeten. Om Zanzibar alleen is het
+de moeite waard, de reis naar of van Zuid-Afrika langs de Oostkust
+te maken.
+
+Om vijf uur 's middags zette het schip zich in beweging en zonden
+wij dit eiland onzen laatsten afscheidsgroet. Toen wij den volgenden
+ochtend onze oogen openden passeerden wij vlak langs de oevers van
+Mombasa. Zij gaven ons een beteren indruk van wild Afrika dan wij
+tot dusver gehad hebben. Echte wilde, ongecultiveerde bosschen en
+vlakten gingen aan onze blikken voorbij.
+
+Ook het eiland Mombasa ligt op een koraalrif, waardoor de groei van
+vruchten en groenten beperkt is. Het is echter door een spoorweg met
+het binnenland verbonden, zoodat er veel kan worden aangevoerd. Deze
+spoorweg, de Uganda-spoorweg, die tot Nairobi doorloopt, geeft Mombasa
+zijne belangrijkheid. Hierdoor toch staat het met Centraal-Afrika
+in verbinding en alles wat van daaruit verscheept moet worden, moet
+vooralsnog zijn weg door Mombasa vinden.
+
+Ook Mombasa is een aardig, oud-Arabisch stadje, al is het dan ook
+lang zoo schilderachtig niet als Zanzibar. Wij vinden er dezelfde
+nauwe straatjes, dezelfde soort huizen, dezelfde soort winkels en
+een ongeveer gelijke markt, maar alles is er kleiner, armoediger en
+onbelangrijker. Het eenige middel van vervoer is de trolley en de
+rickshaw. Paarden komen er niet voor. Men zegt, dat paarden er niet
+kunnen leven, omdat de tetsemug [1] er existeert. Er zijn ook slechts
+heel weinig koeien, weinig ezels (tenminste, die op vier beenen gaan)
+en eenige muildieren. Van deze laatsten zouden er niet meer dan vijf
+op het heele eiland zijn.
+
+Door de weinig in Mombasa wonende Europeanen is buiten het stadje,
+naar den zeekant toe, een aardige streek gebouwd, waar zij wonen en
+dat in vergelijking met het stadje een gezond oord kan genoemd worden.
+
+De uitvoer van ivoor van hieruit is een zeer belangrijke en voor 7/8
+deel gaat dit alles naar Amerika. Heele hoopen olifantstanden, voor
+een groot deel komende van het oostelijk deel van den Congo, alle met
+"New-York" gemerkt, vindt men in de havenplaats opgestapeld. Ons schip
+moest hier een onnoemlijk aantal zakken maïs en ruw katoen en eenige
+schuiten vol huiden laden.
+
+Mombasa is nog niet opgewassen tegen het drukke verkeer en den drukken
+uitvoer, die de aanwezigheid van den spoorweg heeft meegebracht. Als
+er, zooals wij het treffen, eenige schepen tegelijkertijd in de haven
+liggen, die lading moeten innemen, dan kan Mombasa geen arbeidskrachten
+genoeg leveren. Het handjevol Swahili's, die de lading in ons schip
+moeten brengen, zullen ons lang aan de praat houden. Wisten wij maar
+vooraf hoe lang wij hier bleven liggen, dan hadden wij met den trein
+eenige honderden mijlen landwaarts kunnen gaan en zien wat daar te
+leeren valt. Elk oogenblik kan echter een der andere schepen gereed
+komen en de arbeidskrachten naar onze boot overgeplaatst worden en
+dan schieten wij sneller op en zijn tot verder gaan gereed, alvorens
+wij terug zouden zijn.
+
+Mombasa is rijk voorzien van zendingshuizen. Protestanten
+en Katholieken kampen hier om den voorrang om deze eenvoudige
+Mohammedaansche of andere bevolking een ander geloof te geven. Heel
+Afrika is bezaaid met deze instellingen, die over het algemeen
+weinig geliefd zijn. Overal hoort men dezelfde appreciatie, dat zij
+zeer veel kwaad en weinig goed stichten. Het is heel moeilijk uit te
+maken, waarom het beter is, dat deze eenvoudige menschen den God der
+Christenen dan hun eigen God aanbidden, en waarom het Protestantsche
+of Katholieke geloof beter zou zijn dan het Mohammedaansche. Het
+laatste leeraart tenminste nog geheelonthouding van alcoholische
+dranken en eenvoud in voeding en levenswijze. Eenige missions hier,
+in Mombasa, drijven hun opvoedenden en veredelenden invloed tot in
+'t potsierlijke. Zij voeden hun volgelingen niet alleen op, om onze
+zeden--die zoo hoogst beschaafd zijn--en gewoonten over te nemen, maar
+ook om zich Europeesch te kleeden. Verbeeldt u, hier, in dat woeste,
+heete klimaat, vlak bij de Equator, waar elke rechtgeaarde Europeaan
+benijdend neerziet op de doelmatige naaktheid der bruine broeders, en
+wat graag in dat toilet zou willen verschijnen als onze beschaving ons
+niet geleerd had dat dit onzedelijk is, hier die eenvoudige menschen
+te leeren, hun mooie, bruine ruggen te bekleeden en zich des Zondags
+naar de kerk te begeven, gehoed en gelaarsd, in witte overhemden en
+blouses, is toch wel het toppunt van stomme kortzichtigheid en blinde
+ingenomenheid met eigen gebruiken en gewoonten.
+
+Dinsdagmorgen, na drie volle dagen en nachten in Mombasa geankerd
+gelegen te hebben, gingen wij verder. Den laatsten avond had nog een
+treurig ongeval op onze boot plaats. De zwarte jongens, met het laden
+van de vracht belast, hadden reeds 26 uren onophoudelijk--slechts
+kleine rustpoozen om wat te eten hadden zij gehad--doorgewerkt, toen
+een vracht met twaalf zakken ruw katoen uit de haak schoot, juist
+toen het in de lucht en boven het ruim zweefde. Twee van de daaronder
+werkende mannen werden er als het ware onder verpletterd. De een liep
+belangrijke kneuzingen op en de ander werd zieltogende naar boven
+gebracht. Een oogenblik werd er gevreesd, dat nu alle anderen het
+werk zouden neerleggen en weigeren door te gaan, maar dat gebeurde
+niet. Na een oogenblik wachten gingen allen onder diepe stilte weder
+aan het werk.
+
+Wij hebben nu een langen tijd voor ons alvorens wij weder land
+zullen zien. Eerst na zes dagen komen wij in Aden, de eerstvolgende
+aanlegplaats. Wij zullen ons in Aden slechts zeer kort ophouden,
+misschien niet lang genoeg om er iets van te zien, maar wel lang
+genoeg om dezen brief aldaar te posten, die dan met een mailboot
+verder gaat en Port Said en daardoor Holland eenige dagen eerder dan
+met onze boot bereikt.
+
+
+                                                            9 Nov. 1911.
+
+
+
+
+
+
+TUSSCHEN MOMBASA EN PORT SAÏD.
+
+
+Het waren zes lange dagen tusschen Mombasa en Aden, die weinig
+afwisseling boden. Er was niets te zien, niets te bewonderen, niets
+om je aan te ergeren, niets om je mede bezig te houden. De kleine,
+witte, vliegende visschen, die nu en dan in groote groepen vlak bij het
+schip opvlogen, waarschijnlijk nadat het schip ze onverwacht in het
+een of ander werk gestoord had, gaven alleen eenige afleiding. Onder
+de passagiers, die in Mombasa tot 38 eerste klasse passagiers waren
+aangegroeid, was letterlijk niet een de moeite van kennismaking
+waard. Het waren allen lieve, brave burgers of burgeressen van het
+land, waartoe zij behooren; ik hoop ze niet te krenken als ik zeg,
+dat er verder niets van hen te vertellen is, dat de moeite van
+neerschrijven loont. Van onze tafel waren de twee aangenaamste
+buren in Mombasa afgestapt en die plaatsen zijn onbezet gebleven;
+buiten ons vier zaten er nu nog een Deensche mijnheer, die in den
+Congo in Belgischen militairen dienst was en een Deensche dame,
+die in den Congo getrouwd was, beiden voor malaria naar hun land
+teruggestuurd en gedurende de reis telkens weder aan malaria lijdende,
+en twee Engelsche jonge mannen van 24 en 26 jaar oud, beiden van de
+grootste onbeduidendheid. Het waren evenwel een paar goede jongens,
+die ons nog al eens van dienst waren. Met een Amerikaanschen admiraal
+en zijne vrouw, die in Mauritius een getrouwde dochter bezocht
+hadden, en eene andere Amerikaansche dame, trachtte ik de avonden
+te dooden met het spelen van bridge en overdag konden wij lezen of
+praten. Romannetjes van onbekende schrijvers of schrijfsters, die in
+elk ander geval het oprapen niet waard zijn, gingen nu van hand tot
+hand en werden bediscussieerd, alsof de slecht gemarkeerde karakters,
+de ongemotiveerde handelingen en de onuitgewerkte problemen in die
+boeken, een vruchtbare discussie mogelijk maakten. Een door een
+sentimenteel juffertje geïmproviseerd bal mislukte geheel, doordat
+de heeren het te warm vonden om te dansen en er trouwens aan dek geen
+genoegzame ruimte voor was.
+
+Eerst toen wij Cap Guardafui naderden kwamen de gemoederen in
+beweging. Dit was niet alleen omdat de gevaarlijke bocht, die wij
+daar te maken hadden ons allen zenuwachtig maakte en wij meer dan
+anders de mogelijkheden bespraken om in geval van een ongeluk nog
+gered te kunnen worden; ook niet alleen het feit, dat dit scherpe punt
+zonder lichttorens elk jaar een of meer schepen ten gronde richt en
+tal van menschenlevens verwoest, maar de tragische geschiedenis van
+onzen armen deksteward hield ons bezig. Deze goedhartige jongeman,
+die aan boord ieders sympathie had, was voorheen steward op een der
+Australische booten. In Melbourne had hij een meisje leeren kennen,
+met wie hij een jaar geleden getrouwd was. Zijne omstandigheden hadden
+zich intusschen verbeterd en hij kon nu eene vaste positie aan wal
+in Engeland krijgen. Daar de scheepsreglementen niet toelaten, dat
+de geëmployeerden vrouw of kinderen op hetzelfde schip meenemen, was
+hij eerder uit Australië naar Engeland teruggekeerd en zijne vrouw
+met het pasgeboren kindje zou een paar maanden later komen. Dat
+schip nu, waarmede zijne vrouw van Australië naar Engeland kwam,
+heeft twee maanden geleden schipbreuk geleden aan de Cap Guardafui en
+een van de vier booten, waarin de passagiers waren ondergebracht en
+waarin vrouw en kind van onzen deksteward zaten, is nimmer terecht
+gekomen. Er wordt gevreesd, dat zij op Cap Guardafui geland waren,
+dat bewoond wordt door een zeer gevreesden zwarten stam, de Somali's,
+waarvan men vermoedt, dat zij kannibalen zijn.
+
+Zeker weet men, dat zij alle witmenschen uitplunderen en
+vermoorden. Reeds twee keer is een boot van Aden uitgezonden om een
+onderzoek in te stellen, doch is telkens zonder eenig teeken van de
+verongelukten ontvangen te hebben, teruggekeerd. Toen het bericht van
+het ongeluk voor het eerst Engeland bereikte, en er nog niets anders
+bekend was, dan dat die boot zoek was, wilde de radelooze jonge man
+zelf op onderzoek uit en daarvoor gaf de Union Castle Mij. hem de
+gelegenheid, door hem als deksteward op de Avondale Castle aan te
+stellen. In de twee maanden sedert dat schip Engeland verliet, zijn de
+berichten gekomen van de vergeefsche pogingen, uit Aden ondernomen,
+om iets van de ongelukkigen te vernemen. Men vermoedt nu, dat de
+boot, waarin de tweede officier het commando voerde, toen deze zag,
+dat zij op Cap Guardafui landen, weder zee heeft gekozen en door een
+noodlottig toeval is gezonken. Dit zou de minst treurige dood zijn,
+die de ongelukkigen kon hebben getroffen en daarom wordt dit nu maar
+als het waarschijnlijkste aangenomen.
+
+Tot even vóór wij deze rotsen in het gezicht kregen, bleef de
+deksteward trouw op zijne post en voerde de groote en kleine wenschen
+en bevelen der passagiers prompt uit; doch toen dit onherbergzaam oord,
+met zijn kale puntige rotsen en gloeiend heete zandvlakten vlak voor
+ons lag, werd het hem te benauwd en verdween hij en kwam den geheelen
+dag niet weder te voorschijn.
+
+Als Italië, die de gelukkige bezitter van dit gevaarlijk en
+onherbergzaam stuk grond is, niet spoedig zorgt, dat er vuurtorens
+komen en dat menschenlevens er veilig zijn, dan vindt Engeland
+een zeer gegronde reden om handelend in te grijpen en dit stuk bij
+Britsch-Afrika in te lijven.
+
+Zondag 12 November kwamen wij in Aden aan. Het was reeds zes uur
+in den avond, wij hadden dus geen gelegenheid iets van de stad te
+zien. Slechts eenige uren zouden wij er liggen blijven om eenige
+honderden balen vracht in te nemen. Wij konden wel aan land gaan en
+verschillende passagiers deden dit ook, maar de stad Aden ligt 4 à 5
+mijlen landwaarts, daar konden wij in dien korten tijd niet heen en
+de eeuwenoude watertanks, het eenige wat Aden voor een vreemdeling
+belangrijk maakt, waren in het avondduister niet te zien. Wij bleven
+dus aan boord en vermaakten ons met de wanhopige pogingen aan te
+zien van de tallooze Arabieren en Somali's om aan boord van het
+schip te komen. Zij waren allen met hunne koopwaren in primitieve
+roeibootjes komen aanzetten en schreeuwden en riepen in hunne door ons
+onverstaanbare taal, dat zij aan boord iets te verrichten hadden. De
+kapitein wilde hen echter niet aan boord hebben, omdat zij niet alleen
+kooplieden, maar bijna zonder uitzondering dieven zijn en er aan
+boord voor hen niets veilig is. In een verschrikkelijk geroezemoes
+van geluiden, want het laden van 't schip ging onderwijl ook zijn
+gang, werden nu van uit de bootjes touwen naar de kijkende dames en
+heeren op het schip geworpen, en zoodra wij het uiteinde van zoo'n
+touw te pakken kregen, aan het andere uiteinde koopwaar gebonden en
+naar het schip opgeheschen. Een tienmaal te hooge som werd daarvoor
+geëischt en dan begon het vragen en bieden op schreeuwende wijze van
+over de scheepsrailing naar de daaronder vertoevende zwarten in de
+bootjes. Somalimandjes, waarvoor vijf en zes shilling werden geëischt,
+werden voor één shilling en later zelfs voor six-pence gekocht. Vooral
+de kooplieden met Abyssinische struisveeren hadden groote nering en
+een zeker soort cigaretten vond bij de heeren gewillige koopers. Later
+op den avond klommen de slanke, vlugge jonge Somali's bij de dunne,
+aan boord vastgehouden touwen zelf naar boven en eenmaal boven,
+werden zij door de passagiers genoeg beschermd om dat handjevol
+durvende kereltjes met hunne, achter hen aankomende koopwaren, boven
+te houden. De uren vlogen om en toen om tien uur het schip Aden weder
+verliet, waren wij het er allen over eens, dat wij eenige zeer amusante
+en interessante uren hadden doorgebracht.
+
+De groote gebouwen in Aden, die van af het schip konden gezien worden,
+waren reeds gedeeltelijk versierd voor het te wachten bezoek van den
+koning en de koningin van Engeland op hun doorreis naar Engelsch-Indië.
+
+Toen eenmaal Aden achter den rug was, was ook de eentonigheid van de
+reis gebroken. In de Roode Zee hadden wij nog onophoudelijk aan één
+van beide zijden wat te zien. En als het bloote oog ons de stadjes en
+kooldepôts en de voorbij stoomende bootjes niet deed onderscheiden,
+dan gingen de vele goede kijkers van hand tot hand en gunden ons
+op die wijze een blik op hetgeen wij passeerden. Een boot van de
+Nord-Deutsche Lloyd, waarschijnlijk op weg naar Australië, die ons
+voorbijvoer zonder een vriendschappelijken groet te wisselen, wekte
+de verontwaardiging der Britten. De haat tusschen die twee natiën
+moet vroeg of laat in een oorlog een weg vinden om zich te uiten.
+
+Een schandelijke daad doet Turkije op dit oogenblik. Omdat het in
+oorlog is met Italië, heeft het in alle Turksche kustplaatsen, en op
+alle gevaarlijke rotsen de lichten in de lichttorens doen dooven. Langs
+den geheelen weg van Aden tot Suez was 's avonds en 's nachts in geen
+enkele lichttoren, die op Turksch grondgebied staat, een licht te
+zien. Tegen de internationale wetten op scheepvaartgebied en tegen
+elke opvatting van welvoegelijkheid in stelt hier Turkije de schepen
+van alle natiën bloot aan het gevaar om op een zijner gevaarlijke
+rotspunten te stranden, omdat het met Italië oorlog voert. Zullen de
+verschillende mogendheden niet spoedig moeten protesteeren tegen dit
+feit, alvorens er ongelukken door ontstaan zijn?
+
+Woensdagmorgen om acht uur lagen wij in de haven van Port Soudan. Deze
+haven is nog slechts achttien maanden oud en is door de Britten geheel
+up to date ingericht. De matineuse menschen, die van halfzeven reeds
+het binnenkomen bespieden, hadden een zeer loonend gezicht op het
+land. De zee had aan de kust een zuiver smaragd-groene tint, daarachter
+de oneindige witte zandvlakte en geheel aan den gezichtseinder staken
+de tallooze prachtige bergtoppen hunne grillige koppen tot in de
+wolken omhoog. Dit landschap geleek op een stuk Egypte, zooals wij
+dat van platen en prenten kennen. Toen wij wat dichterbij kwamen en
+de morgenschemering voor vol daglicht had plaats gemaakt, werd dit
+gezicht nog meer Egyptisch, doordat wij toen de vele Egyptenaren,
+Grieken, Arabieren en Inlanders van verschillende stammen, die zich
+op den weg bevonden, konden onderscheiden.
+
+Port Soudan is natuurlijk nu nog een stadje van kleinen omvang, maar
+de vele groote officieele gebouwen met de Britsche vlag op het dak,
+zagen er allen zoo massief en kolossaal uit, dat het niet betwijfeld
+behoeft te worden, dat Engeland zich hier blijvend heeft gevestigd
+en van Port Soudan spoedig een groote stad zal maken. Van uit dit
+stadje gaat een spoorweg, die in 24 uur Karthoum bereikt en waardoor
+het ook met Kaïro verbonden is. Daardoor kan het alle vracht van uit
+het binnenland komende, van daar gemakkelijk verschepen. Het geheele
+stadje maakt een zeer hygiënischen indruk. De rioleering, watertoevoer,
+goede harde wegen, ruime, frissche woningen, electrische verlichting,
+dit alles toonde de goede zorg van de Britsche regeering.
+
+Wij hadden vlug ons ontbijt genuttigd en ons aan wal begeven om in de
+drie uur, die wij in Port Soudan vertoeven zouden, zooveel mogelijk in
+ons op te nemen. Nadat wij het Europeesche gedeelte doorgegaan waren,
+waar de Engelschen en Grieken wonen, begaven wij ons naar de Kraals,
+waarin de verschillende inboorlingen leven. Allerlei stammen wonen
+er. Op ons maakten vooral de Wadi-Wadi's, met hunne lange wolharige
+coiffures en hunne woeste blikken een diepen indruk. Zij behooren
+eigenlijk in de bergtoppen tehuis en komen alleen naar beneden om
+handel te drijven. Een eigenaardig soort bokken en schapen telen zij
+en die brengen zij ter markt. Wij zagen die rare beesten in groote
+massa op de markt. Het was soms moeilijk uit te maken of het een
+geit of een schaap was. Van die Wadi-Wadi's wordt verteld, dat zij
+een zeer aristocratisch volk zijn, dat zich voor werken te hoog acht
+en waarvan niet een enkele in dienst van blanken te krijgen is. Zij
+zijn zeer oorlogszuchtig en leven van veeteelt en van wat zij op
+eerlijke wijze door oorlog zich toeëigenen. Zij hebben hun eigen
+vorst en worden tot dusver nog door elke natie ontzien.
+
+Wij zagen er vrouwen met gouden ringen door den neus zoo groot en breed
+als een flinke bracelet; wij zagen er de markt met alles wat er te koop
+is en die vele verschillende kleurlingmannen en vrouwen, om van dat
+alles te koopen en wij zagen er verschillende café's en restaurants,
+waar het geheele menu, in tallooze potjes en pannetjes aan den weg
+bereid en gekookt werd. Wij zagen er nog tal van opmerkenswaardige
+dingen meer, maar wij zijn aan dat kleurling-leven reeds zoo gewoon
+geraakt, dat veel wat wij zien in het geheel geen blijvenden indruk
+meer maakt.
+
+Het was reeds twaalf uur, alvorens het schip geladen was en wij de
+reis konden voortzetten.
+
+De vijf dagen in de Roode Zee waren warm, maar voor ons in de hutten
+op het bovendek wel uit te houden. Overdag koelde het zeewindje
+genoeg af om het niet benauwd te hebben als wij maar rustig op het
+dek bleven zitten en 's nachts hadden wij het ook niet te warm. Zij,
+die in de andere hutten vertoefden, hadden het 's nachts dikwijls
+te heet en meestal lagen de canapé's van de dames- en heerensalon
+en het geheele opperdek 's nachts vol passagiers, die het in hunne
+hutten niet langer konden uithouden.
+
+Zoo'n lange zeereis oefent op de gezondheid van vele passagiers een
+gunstigen invloed uit. Velen was dit duidelijk aan te zien. Zelfs de
+scheepsdokter, die er in den beginne zoo holoogig en mager en spichtig
+uitzag, had ronde wangetjes en een frissche kleur gekregen.
+
+Naarmate wij Suez naderden en het duidelijk werd dat wij niet voor
+Zaterdagavond in Port Saïd zouden landen, begonnen wij ongerust te
+worden, dat wij dien nacht geen onderkomen zouden vinden. Er waren
+over de twintig passagiers van de eerste klasse, die daar aan land
+gingen, hetzij om evenals wij naar Palestina te gaan, hetzij om een
+week in Port Saïd over te blijven om de aankomst van den koning en de
+koningin van Engeland aldaar bij te wonen. Maandag 20 November worden
+die hooge gasten in Port Saïd verwacht, en in Soudan hadden wij reeds
+vernomen, dat alle hotels in Port Saïd daardoor geheel bezet waren. Wel
+hadden wij van uit Suez een telegram gezonden om vier kamers voor ons
+disponibel te houden, maar dat telegram kon niet vóór Zaterdagmorgen
+verzonden worden.
+
+Met het schip hadden wij ons langzamerhand verzoend. Het voedsel was
+tamelijk goed, de bemanning vriendelijk en voorkomend en de kapitein
+deed alles om het den passagiers naar den zin te maken.
+
+Ook hadden wij na Mombasa onophoudelijk goed weder en het schip was
+daar goed vol geladen, zoodat het zonder schommelingen vrij rustig
+vooruit schoof. Wat konden wij meer verlangen.
+
+Vrijdagavond om ongeveer tien uur kwamen wij in Suez aan. Daar
+werden wij nu eens echt door een Turkschen dokter aan een onderzoek
+onderworpen. Het heele onderzoek kwam daarop neer, dat wij een voor een
+den dokter passeerden, hij zag dan met zijn wetenschappelijken blik,
+dat wij zonder gevaar Turkije konden binnentreden. Niettegenstaande het
+nachtelijk uur, waren toch nog tal van kooplieden aan boord gekomen,
+die ons doosjes met Turksche noga en met andere Turksche zoetigheden,
+benevens cigaretten, koralen en bovenal eenig mooie Turksche shawls
+te koop aanboden. Deze laatsten vonden tal van koopers en vele van
+de kooplieden gingen huiswaarts met een lichtere vracht aan goederen,
+doch met een goed gevulde beurs.
+
+Zaterdag in het Suez-kanaal hadden wij ruimschoots gelegenheid om
+van onze medepassagiers afscheid te nemen en met velen nog eenige
+oogenblikken een luchtig gesprek te voeren. Zoo'n vaart door het
+Suez-kanaal is heel geschikt om menschen geduld te leeren. Zoo nu
+en dan eens een paar uur stil te blijven liggen om een reeks andere
+schepen te laten passeeren en daarna weer heel langzaam een eindje
+op te schieten, is voor reizigers van de twintigste eeuw niet meer
+geschikt. Maar al de passagiers op onze boot lieten zich er niet
+door uit hun humeur brengen, wat meer zegt, wij allen zegenden elk
+oponthoud dat zich voordeed. Eerstens was het een prachtigen dag,
+vol afwisselingen en ten tweede konden wij in geen geval vóór zes
+uur aankomen, zoodat de naar Caïro vertrekkenden niet zouden kunnen
+afreizen en nu was van allen de hoop, dat het schip niet vóór tien uur
+in Port Said zou aankomen, dan konden wij den nacht nog op het schip
+doorbrengen en konden Zondagmorgen afreizen, of hadden gelegenheid een
+hotel te zoeken. Het was een allervroolijkste stemming den geheelen
+dag op het schip en zeer zeker was het een aangenaam einde van een zoo
+interessante reis. Wij vieren en alle medepassagiers, waarmede wij dien
+dag spraken, betreurden het, dat wij het schip moesten verlaten, waarop
+wij zoo'n gelukkige maand hadden doorgebracht en ik zal zeer zeker
+steeds met de aangenaamste herinneringen aan dezen tijd terugdenken.
+
+Maar het schip kwam vóór tien uur in Port Saïd aan en nu moesten wij
+dus 's avonds nog het schip verlaten. Het Eastern Exchange Hotel had
+gelukkig voor dien nacht plaats voor allen en het was een goed hotel,
+maar voor Zondag waren alle kamers genomen. Om twee uur den volgenden
+dag vertrok een boot naar Jaffa en daarop hebben wij plaatsen besproken
+en hopen een dag of tien in Palestina door te brengen, alvorens wij
+Egypte verder ingaan.
+
+Hier in Port Saïd is alles in vroolijke stemming. Den geheelen nacht
+was er muziek en zang en dans door de geheele stad en 's morgens had
+het in de straten meer van een vroolijke kermisstemming dan van een
+ernstigen Zondagmorgen.
+
+
+
+
+
+
+IN PALESTINA.
+
+
+Wij hadden niet veel rust in Port Saïd genoten, want, nadat wij
+Zaterdagavond omstreeks middernacht in ons hotel waren aangeland
+moesten wij het Zondagmiddag om twee uur reeds weder verlaten. In dien
+tusschentijd moesten wij de verschillende kantoren afloopen om geld
+op te nemen, (onze credietbrieven geven bijna in elke stad voor ieder
+van ons een verschillend kantoor op); moesten wij onze vice-consuls
+over onze paspoorten spreken, moesten wij onze koffers bij Cook
+onderbrengen en moesten mrs. Catt en ik onze plaatsen bespreken voor
+een in Januari naar Colombië vertrekkende boot. Wij waren dan ook dood
+moe, toen wij op de boot aankwamen die ons naar Jaffa zou voeren,
+en wij namen ons voor in Jaffa een dag rust te nemen, alvorens wij
+onze pelgrimstocht door Jeruzalem zouden aanvangen. Wij zouden niet
+in zoo'n haast zijn afgereisd als niet de boot, die Zondagmiddag
+vertrekken zou, ons bijzonder was aanbevolen en een volgende boot
+van die lijn, de Khedivian lijn, eerst dagen later zou gaan.
+
+Om ruim twee uur verlieten wij ons hotel en ofschoon de boot, die ons
+zou herbergen, geen tien minuten van ons hotel verwijderd lag, duurde
+het toch ongeveer een uur, alvorens wij er waren aangeland. Even
+moeilijk als men in Port Saïd binnenkomt, met even-zoovele
+moeilijkheden heeft men te kampen om er uit te komen. Even goed als
+wij den vorigen avond eerst in twee verschillende bureaux onze namen
+in een boek moesten inschrijven, daarmede verklarende, dat wij gezond
+zijn, geen contrabande invoeren en brave menschen zijn, doch daarna
+toch nog bij de douanen gevisiteerd werden, omdat men ons op onze
+eerlijke gezichten en op ons woord en handteekeningen niet geloofde,
+zoo moesten wij nu al diezelfde formaliteiten weder ondergaan, maar nu
+om het bewijs te leveren, dat wij niets uit het land uitvoerden. Goed
+dat wij een dragoman bij ons hadden, want wij zouden met ons zuiver
+geweten en in kinderlijke onschuld recht door naar het schip zijn
+gegaan. Voor het bewijs, dat wij gezond zijn en niets te verbergen
+hebben, moesten wij ieder vier stuivers betalen.
+
+Op de boot troffen wij een ander soort passagiers dan op andere
+booten. Niet zoozeer onder de eerste klasse passagiers, die waren
+voor een deel toeristen als wij, voor een ander deel mannen en
+vrouwen, zendelingen en handelslieden. Maar onder de derde klasse en
+bovendeks- en tusschendekspassagiers was een groot verschil. Onder
+de eerstgenoemde was een heele bezending Turksche dames, waarvan
+geen stukje van het lichaam te zien was, zoo dicht waren zij van het
+puntje van hun hoofd tot aan de teenen in zwarte doeken gehuld. Dan
+waren er Bedouïnen en Fellahinen, Syriërs, Armeniërs en nog meer van
+dat soort in groote hoeveelheid.
+
+Wij hadden op de boot een beter diner dan wij in lang genuttigd
+hadden en alles was er even zindelijk en goed. Om 7 uur hedenochtend
+landden wij in Jaffa, dat wil zeggen, zoo dicht bij als de boot ons
+brengen kon, want daarna moesten wij in roeibooten aan land gebracht
+worden. Het was gelukkig prachtig weder en de zee zoo stil, als men
+zich maar wenschen kan en toch is die landing in Jaffa niet geheel en
+al ongevaarlijk. De rotsige ondergrond, rotsen, waarvan de vinnige
+punten een halven meter hier en daar boven de zee uitsteken en de
+bijna steeds aanwezige branding hebben al menigen passagier het leven
+gekost. Wij hebben dan ook al vastgesteld, dat wij alleen bij kalm
+weder van hier zullen vertrekken en in geval van storm liever eenige
+dagen langer zullen blijven.
+
+Wij hebben in de laatste weken veel gezien en ondervonden en toch,
+hetgeen wij vanmorgen zagen, toen wij van de landingsplaats naar
+het hotel gingen, heeft ons geheel in verbazing gezet. De indrukken,
+die ik in dezen eenen dag opdeed, zijn zoo vele en zoo intens, dat
+ik niet weet, waarover het eerst te moeten schrijven. De algemeene
+indruk is, dat het mij voorkomt, dat elke predikant of priester of
+rabbi, eerst naar Palestina gezonden moet worden en hier eenigen tijd
+moet doorbrengen, alvorens zijne opleiding als voleindigd beschouwd
+zal kunnen worden. Eén dag hier doet den bijbel beter begrijpen, dan
+jaren van studie doen. Het heele oude testament staat op eens levendig
+voor je geest. Een andere algemeene indruk is, dat de afstammelingen
+van Abraham, Izaak en Jacob in die meer dan 5000 jaar niet veel van
+uiterlijk zijn veranderd en dat de achter-kleinkinderen van de twaalf
+zonen van Jacob er uitzien, alsof zij nog in staat zijn hun broertje
+Benjamin voor een ezelsvel--of was het wat anders--te verkoopen.
+
+Baedeker zegt, dat men hier de Mohammedanen, Joden en Christenen aan
+hunne kleeding kan herkennen; dat is maar goed ook, want, volgens
+hun uiterlijk zou men ze zeker allen onder de zonen van Israël
+rangschikken. En wat de straten en die menschen er allen vies en vuil
+uitzien, dat is niet te beschrijven. De Batavierstraat en Uilenburg in
+Amsterdam zijn er met hunne bewoners heilig bij. Toch is dat alles
+schilderachtig mooi. Als men daar zoo'n karavaan kameelen, zwaar
+beladen, door zoo'n nauwe straat vol kleurig gekleede mannen en vrouwen
+ziet gaan, of een troep ezeltjes, ieder met een Mohammedaan er op, of
+oude huisvaders op hun laag stoeltje voor hun winkeltjes ziet zitten,
+dan blijft men staan en zou graag van dat alles een afbeeldsel nemen,
+maar een fotografie of teekening kan onmogelijk de kleurschakeering
+en levendigheid weergeven, die het in werkelijkheid bezit.
+
+In ons hotel "Hotel Jeruzalem", hebben de kamers geen nummers, maar
+alle een bijbelsche naam. Mrs. Catt, die haar kamer naast de mijne
+heeft, logeert in Ruben en ik in Dan. De bijbelsche kennis van ons vier
+is niet toereikend om uit te maken waardoor mijnheer Dan zich beroemd
+gemaakt heeft, en terwijl ik vlijtig zit te schrijven, zitten mijne
+drie reisgenooten in den bijbel deze en dergelijke bijzonderheden na te
+pluizen. Het hotel is gelukkig zindelijk en goed en ligt in de buurt,
+waar de Duitsche bevolking woont, dat is in eene der voorname straten,
+als men ten minste dien term gebruiken kan.
+
+Van het voornemen, om hier een dag rust te nemen, is natuurlijk niets
+gekomen. Den heelen morgen waren wij in de straten en op de markt en
+met een gids van hier hebben wij een contract afgesloten om ons door
+Palestina te voeren. Dat contract nam direct na de lunch een begin
+en om half twee waren wij dan ook reeds alle vier gereed, om per
+rijtuig de kolonie, door Rothschild uit Parijs dertig jaren geleden
+hier gesticht, te bezoeken. Deze kolonie is ruim acht mijlen buiten
+Jaffa gelegen en, ofschoon de weg allerbedroevendst was, bracht toch
+de geheele tocht ons een en al in verrukking. Het was heerlijk weder,
+niet te warm en niet te zonnig en daar zaten wij, met onzen Engelsch,
+Fransch en Duitsch sprekenden gids naast den koetsier om ons alles
+te verklaren, den geheelen weg over te genieten van alles, wat wij
+passeerden. Wij reden voorbij oude bronnen, groote oude graftomben,
+langs sinaasappelplantages; wij zagen uitgestrektheden land beploegen
+met 'n kameel of een os voor 'n ééntandsche ploeg bespannen; wij
+zagen Bedouïnen in hunne primitieve hutten, en licht en eenvoudig
+landbouwwerk verrichten; wij zagen kudden schapen en geiten, en
+menschen die zoo uit den bijbel in levenden lijve voor ons stonden;
+wij reden langs de vlakte van Sharon en zagen de vrouwen en meisjes
+water uit de bronnen halen en ezels en kameelen zich laven met
+het koele vocht; wij zagen de roos van Sharon in menigte bloeien
+en daarnaast de leliën van het veld en narcissen en irissen en dat
+alles eerst in mooi, helder daglicht en terugkomende in een prachtige
+avond-schemering. Nooit zag een van ons zoo'n mooien zonsondergang
+als hedenavond, waardoor de heuvels van Juda in een teer violette
+kleurschakeering gezet werden, waaraan wij ons oog niet konden
+onttrekken. Het was alsof wij in een sprookje leefden.
+
+Maar in de kolonie Richon le Zion zooals die door Baron Rothschild
+gedoopt is, is alles werkelijkheid. Rothschild heeft hier ongeveer
+30 jaar geleden ruim 600 hectaren bouwgrond gekocht en wat geld
+disponibel gesteld voor de Russische en Roemeensche Joden, die uit
+hun land verdreven werden.
+
+Op dien grond en met dat geld zijn die menschen hier een
+wijndruiventeelt begonnen en hebben wijn gefabriceerd. Vier en
+twintig jaar geleden heeft Rothschild hen met geld geholpen om een
+wijnkelder te bouwen, geheel op denzelfden voet gebouwd en ingericht
+als die te Bordeaux, die de grootste en beste van de geheele wereld
+moet zijn. Deze hier volgt in grootte direct op dien te Bordeaux. De
+zaken gingen zoo goed, dat achttien jaar geleden Rothschild geheel
+kon worden afbetaald en alles nu aan de kolonie toebehoort.
+
+Hoewel deze kolonie hoofdzakelijk uit Russen en Roemeniërs bestaat,
+zijn er toch ook enkele Duitsche, Fransche en Engelsche Joden onder. De
+kolonie bevat ongeveer honderd families. Zij werken coöperatief,
+dat is te zeggen, elke familie woont in eigen huis en bezit haar
+eigen stuk grond, dat groot of klein is.
+
+De druiven worden in de fabriek bewerkt en naar gelang men inzendt,
+wordt men uitbetaald. In de fabriek werken losse arbeiders, die in
+loondienst zijn; dat zijn geen kolonisten, doch wel bijna allen Joden.
+
+Eenige jaren geleden heeft de kolonie groote verliezen geleden,
+doordat zij voor haar wijn geen uitweg vond. In het land kon niet
+meer verbruikt worden en voor het buitenland had men geen afnemers. De
+kelder lag toen vol. In dien tijd zijn toen vele kolonisten begonnen
+hunne druiven uit te roeien en er sinaasappelen en amandelen en
+andere vruchten voor in de plaats te kweeken. Na de moeilijkheden,
+die de wijnfabricage het vorige jaar in Frankrijk ondervond, heeft
+Frankrijk allen wijn, die in voorraad was, van hier opgekocht en heeft
+ook voor dit jaar groote bestellingen gedaan. De geleden verliezen is
+men daardoor te boven gekomen en daar de nieuw aangekweekte vruchten
+ook een goeden oogst hebben geleverd en goed verkocht worden, hoopt men
+door het ongeluk nog tot meerdere voorspoed te komen. De wijnfabricage
+bedroeg dit jaar 35.000 hectoliter.
+
+De kolonie, die een dorpje op zichzelf vormt, ziet er veel en veel
+zindelijker en beter onderhouden uit dan Jaffa. Ook zagen de kinderen
+en volwassenen er bijna zonder uitzondering frisch en gezond en flink
+uit. Wij hadden nog even gelegenheid de school te bezoeken, waar de
+kinderen degelijk onderricht genieten en waaraan ook een cursus voor
+mannen en vrouwen verbonden is. Wij zagen er de kinderen, jongens en
+meisjes, juist een les in tuinbouw ontvangen.
+
+Er zijn hier in de buurt nog tal van Joodsche kolonies, die alle min
+of meer in denzelfden geest werken en die het ook allen goed gaat. De
+drie grootste hier zijn Duitsche nederzettingen. Zoo oppervlakkig
+beschouwd, is er nog plaats voor tal van Joden, die zich hier, dunkt
+mij, geheel tehuis moeten gevoelen. Er ligt nog zooveel vruchtbare
+grond onbearbeid, en als de grond hier bewerkt wordt, geschiedt dit op
+zoo'n primitieve wijze, dat er oneindig meer uit te halen moet zijn,
+dan er nu uitgehaald wordt.
+
+Dinsdagmorgen waren wij reeds bijtijds gereed om direct na het
+ontbijt met onzen dragoman er op uit te kunnen gaan. Het eerst reden
+wij naar de laatst gevormde kolonie van Zionisten, waar ook het alom
+bekende Joodsche gymnasium gevestigd is. Deze kolonie, waarin Russen,
+Duitschers, Oostenrijkers, Roemeniërs, Engelschen, etc., etc. wonen,
+is nog maar 2 jaar oud. De huizen zijn geheel nieuw en zijn voor
+het grootste deel kleine of groote villa's. Het is duidelijk, dat
+de kolonie, "Tal Abib" genaamd, hoofdzakelijk uit welgestelde Joden
+bestaat. Zij is gelegen aan de zeekust; de grond is er vruchtbaar, alle
+bewoners zien er welvarend uit, voor zoover wij ze zagen. Zij zijn geen
+landbouwers of vruchtkweekers, zij werken ook niet coöperatief, zij
+hebben financieel niets met elkaar uit te staan. Het zijn kooplieden,
+die hun zaken in geheel Palestina of daar buiten drijven, bankiers,
+doctoren, leeraren en zulk soort menschen. Het meest interessante
+in deze kolonie, maar geheel onafhankelijk daarvan, is het Joodsche
+gymnasium. Deze mooie, hygiënisch goed gebouwde, groote school, die
+ongeveer 6 jaar geleden door den heer en mevrouw Moser, uit Engeland,
+gesticht werd, wordt nu door het geld van dezen en ongeveer 800 leden
+uit verschillende landen in stand gehouden. Ieder lid, ook in Holland
+zijn eenige leden, betalen jaarlijks 250 frcs. contributie. Voor
+ieder kind wordt van 60 tot 160 frcs. schoolgeld jaarlijks betaald,
+naar gelang hunne ouders welgesteld zijn. Voor ongeveer 10 pCt. der
+leerlingen wordt niets betaald. Elk lid heeft het recht voor zijn
+contributie een kind gratis te plaatsen.
+
+Er zijn op dit oogenblik 305 leerlingen, waarvan 206 jongens en 99
+meisjes, terwijl er bovendien nog 40 leerlingen in een voorbereidende
+klasse zijn. Voor al deze leerlingen zijn 23 leeraren en leeraressen
+en een directeur. Veertig van deze kinderen zijn in Jaffa geboren, doch
+uit ouders, die naar Palestina geïmmigreerd zijn. Tachtig kinderen zijn
+elders geboren en met de ouders uitgekomen. Vijf-en-twintig kinderen
+komen uit andere kolonies, rondom Jaffa, en van vijf-en-zestig
+leerlingen wonen de vaders in het buitenland en zijn de moeders
+met de kinderen hier gekomen om hun een goede Joodsche opvoeding te
+geven. Deze laatsten zijn voor het grootste deel welgestelde Russen,
+die hunne kinderen in Rusland niet op goede scholen geplaatst kunnen
+krijgen. Verder zijn er op school nog een kleine honderd weezen uit
+verschillende landen, die bij families ondergebracht zijn. Men is
+echter nu bezig een mooi pension te bouwen, waarin 60 à 70 kinderen
+gehuisvest kunnen worden en dat uitgaat van de vereeniging of het
+comité, die de school in stand houdt.
+
+Het leerplan is in hoofdzaak hetzelfde als dat van de Zwitsersche
+scholen en ook van de leeraren en leeraressen zijn de meesten in
+Zwitserland gevormd. De leerlingen kunnen het op deze school tot
+aan de Universiteit brengen, daarna moeten zij naar Europa gezonden
+worden. Men denkt er evenwel over ook een Joodsche Universiteit
+te bouwen. In Haïfa wordt reeds een Joodsche Polytechnische school
+gesticht.
+
+Behalve in alle andere wetenschappen, ontvangen de kinderen hier nog
+onderwijs in Arabisch, Turksch, Duitsch, Fransch en Latijn en Grieksch
+en al het onderwijs wordt in de Hebreeuwsche taal gegeven, zoodat zij
+ook deze taal grondig moeten kennen. Voor vele kinderen is dat echter
+te veel en daarom is het Fransch, Hebreeuwsch en Turksch of Arabisch
+obligatorisch gemaakt, terwijl de andere talen facultatief zijn
+gesteld. Natuurlijk wordt er niet alleen de Hebreeuwsche taal, maar
+ook de Hebreeuwsche philosophie, godsdienst en historie onderwezen;
+de kinderen ontvangen hier een zuiver Hebreeuwsche opvoeding. Onder
+de leerlingen waren er vele echt mooie Joodsche typen en allen zagen
+er even opgewekt en frisch en gezond uit. De geheele school met alle
+leeraren en leerlingen maakte een gunstigen indruk en 't is zeker,
+dat deze school een groote toekomst heeft. Wij alleen leerden bij dat
+bezoek veel en begrijpen de Zionisten en hunne drijfveeren beter dan
+ooit te voren.
+
+Ik heb over deze school zoo uitgebreid geschreven, omdat het mij
+voorkomt, dat vele lezers daarin belang stellen en het hoogst
+waarschijnlijk een school is, die eenig is in de wereld.
+
+Nadat wij deze school bezocht hadden, gingen wij naar de plaats waar
+Tabitha, ook wel Dorcas genoemd, gewoond heeft en hare graftombe nog
+bestaat. Er is nu een Russisch klooster, waar monniken en nonnen in
+vrede te zamen wonen. Zij behooren tot de Grieksche kerk.
+
+Vandaar gingen wij nog even het huis zien, waar Simon, de looier,
+gewoond heeft, maar ik heb nog geen tijd gehad na te zien, waardoor
+deze heer zich beroemd heeft gemaakt. Mijne reisgenooten beweren,
+dat hij Jonas gastvrijheid verleend heeft, toen die door de walvisch
+uitgespuwd en aan land geworpen werd, maar dat komt met de tijdrekening
+niet overeen.
+
+Toen moesten wij naar huis om te lunchen en ons haasten om nog den
+trein van één uur naar Jeruzalem te halen. Onze dragoman vergezelt
+ons daarheen en zorgt voor alles. Ik zit nu in den trein dezen brief
+te vervolgen; een zeer comfortable eerste klasse waggon, waarin wij
+alleen met onzen dragoman zitten. Op onzen weg passeeren wij allerlei
+interessante plaatsen en bovendien is de geheele tocht belangrijk
+door de mooie bergpassen. Nadat wij Jaffa achter den rug hadden en
+de vele sinaasappelkweekerijen voorbij waren,--ik hoorde, dat er
+jaarlijksch 700.000 kisten sinaasappelen, iedere kist 12 dozijn
+stuks bevattende, alleen uit Jaffa uitgevoerd worden,--zagen wij
+heele akkers met olijfboomen. De olijven, die van deze boomen komen,
+zijn klein en alleen geschikt om er olie uit te persen en zeep van
+te maken. Daarna werd ons reeds spoedig de plaats aangeduid, waar de
+Philistijnen gewoond hebben en de plek waar David Goliath met een steen
+doodde. Op die plek liep nu een jong schaapherdertje achter een groote
+kudde schapen en geiten en die zag er uit alsof hij vergeten had dood
+te gaan en er nog stond van uit den tijd van David. Toen zagen wij
+de plaats waar Samson geboren is en waar hij begraven werd en later
+de cave--ik weet op het oogenblik het Hollandsche woord niet--waarin
+Samson in liefde ontvlamde voor Dalila. Samson en Dalila zochten hunne
+liefde hoog, want die cave is boven in een heel hoogen, rotsigen berg,
+die moeilijk te bereiken is. De holte schijnt echter nog al diep te
+zijn, want de kruisvaders hebben er later een heele kerk in gebouwd;
+nu dient zij voor een schuilplaats voor herders.
+
+Zoo zou ik wel kunnen doorgaan met alle oud-testamentarische
+gebeurtenissen te vermelden, waarvan wij de plaatsen zagen waar zij
+voorgevallen zijn, maar dat wij door 't land van Juda en daarna door
+het land van Benjamin togen en nog zooveel meer, komt mij weinig
+belangrijk voor. De geheele afstand tusschen Jaffa en Jeruzalem,
+die ongeveer 54 mijlen bedraagt, is vol van deze merkwaardigheden.
+
+Iemand, die Palestina bezoekt, moet van een goede dosis goed
+vertrouwen in de verhalen, die men hoort, voorzien zijn, wil men
+genieten van hetgeen men ziet en hoort. Wij hebben ons voorgenomen
+om aan de waarheid van geen enkel verhaal te twijfelen en voor vast
+aan te nemen, dat de ons aangewezen plaatsen en het feit, dat er zou
+zijn voorgevallen, onvoorwaardelijk de ware zijn. Onze dragoman is in
+groote bewondering voor ons kinderlijk vertrouwen en meent ons nu en
+dan eens te moeten waarschuwen, dat men omtrent deze of gene plaats
+of dit of dat feit niet de volle zekerheid heeft.
+
+Om ongeveer half zes bereikten wij Jeruzalem, waar wij nu eens
+niet in een hotel onzen intrek gaan nemen, maar in de stichting
+van Mrs. Spafford, de Amerikaansch-Zweedsche kolonie, die in Selma
+Lagerlöf's boek "Jeruzalem", zoo phantastisch beschreven is. Ook
+dr. Abraham Kuyper schijnt, zooals ik juist hoor, over deze kolonie
+geschreven te hebben in zijn reisbeschrijving door dit land, maar ik
+heb dat boek niet gelezen. Eigenlijk is het station een weinig buiten
+de stad gelegen en moesten wij eerst het dal van Hinnom passeeren en
+de hoogte van Zion bestijgen, alvorens wij de Jaffapoort bereikten,
+waarmede wij in Jeruzalem waren. De Amerikaansch-Zweedsche kolonie ligt
+even buiten de stad. Onze ontvangst was daar zeer hartelijk en weldra
+waren wij in onze gezellige en comfortable kamers geïnstalleerd, waar
+ik dezen brief nu zit te voleindigen. De afspraak met onzen dragoman
+is om morgenochtend zes uur af te reizen naar Jericho en de Doode Zee,
+vanwaar wij dan Donderdagavond hier in deze woning terugkeeren. Deze
+tocht gaat geheel per rijtuig en wij hebben nu nog prachtig weder,
+vandaar dat wij zoo'n haast maken. Men kan in Jeruzalem nooit lang
+achtereen zulk mooi, zonnig weder verwachten, meestal regent het hier
+in dezen tijd van het jaar.
+
+Ik word nu verzocht beneden te komen om een concert bij te wonen,
+dat eenige kolonisten hier geven. Ik hoop over deze kolonie ook mijne
+indrukken te schrijven, die natuurlijk geheel persoonlijke indrukken
+zijn en wel hemelsbreed zullen verschillen van die door dr. Kuyper
+hier opgedaan. Zeker is reeds, dat alles hier in werkelijkheid geheel
+anders is dan Selma Lagerlöf met haar groote phantasie en prachtigen
+stijl er van gemaakt heeft.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Het was vanochtend, 22 Nov., nauwelijks half zeven, toen de twee
+rijtuigen, ieder met drie paarden bespannen, reeds voor de deur stonden
+om ons naar Jericho te voeren. Het daglicht brak juist door en alles
+voorspelde weer een prachtigen dag. Wij hadden een langen tocht voor
+ons en de weg is niet alleen zeer bergachtig, maar ook steenachtig en
+vol gaten en andere ongerechtigheden. Toch klaagden wij over niets,
+want wij hadden te veel te zien, dat onzen geest bezig hield. Langs
+den geheelen weg passeeerden wij steeds troepen Muzelmannen, die met
+hun beladen kameelen en ezels, soms te voet, doch meestal op kameelen
+of ezels gezeten, hun tarwe, rogge, vruchten of andere producten naar
+Jeruzalem voerden. Zij kwamen van het Oosten van den Jordaan en hadden
+een tweedaagsche reis achter den rug. Op verschillende plaatsen zijn
+open vlakten, die tot rustplaatsen voor de beesten en hun geleiders
+dienen; daar werden dan voor een poosje de dieren ontladen, de kleurig
+gekleede mannen strekten zich op den grond uit en de kameelen volgden
+het voorbeeld van hunne meesters of deden als de ezeltjes, die poogden
+om met de distels tusschen de rotsen hunne magen te vullen.
+
+Onder die Muzelmannen waren enkele vrouwen, maar het is voor ons
+nog heel moeilijk om van deze menschen de mannen van de vrouwen te
+onderscheiden. Van één ding zijn wij zeker: als zoo iemand een broek
+draagt, dan is zij een vrouw; draagt het mensch rokken, dan is het
+meestal een man, maar kan ook wel een vrouw zijn. De snor of baard
+moet dan de oplossing geven, hoewel ook daarnaar niet altijd valt
+te oordeelen.
+
+Met den Olijfberg links, passeerden wij rechts spoedig het graf van de
+Heilige Maagd, waar nu de Grieken een kerk hebben. Een eindje verder,
+aan de andere zijde, is de tuin van Gethsemané, waar nu Franciskaner
+monniken wonen. In dien tuin staan nog acht oude olijfboomen, die
+er reeds stonden in den tijd van Christus. De olie uit de olijven
+van deze heilige boomen wordt door de Franciskaners voor zeer hoogen
+prijs verkocht en over de geheele wereld geleverd. Daarna kwamen wij
+in Bethanië, een geheel Muzelman-dorp, met een menigte olijf-, vijge-,
+amandel- en sinaasappelboomen. Hier staat een ruïne van het huis,
+waarin Simon de lepralijder gewoond moet hebben. Vlak daarbij is de
+graftombe van Lazarus. Deze beiden worden door de Muzelmannen als
+heiligen beschouwd. Een eindje verder is de steen, waar Martha Jezus
+ontmoette, en zoo gaat het den geheelen weg door, vol van heilige
+steenen, bergpunten, ruïnes, enz.
+
+De ruïne van de woning van den goedhartigen Samaritaan wordt nu als
+een schuilplaats voor schaapherders gebruikt. Dat deze Samaritaan
+een armen broeder, die ziek was, op zijn ezeltje liet rijden en
+in zijn hut wat te drinken gaf, heeft hem toch wel wat goedkoop
+eene eeuwigdurende vermaardheid bezorgd. Ieder van ons, die in de
+wildernis van Judea een armen zieken broeder of zuster zou tegenkomen,
+zou toch natuurlijk hetzelfde gedaan hebben, en dan zou er in geen
+enkele courant melding van worden gemaakt.
+
+Maar ook, afgezien van al deze bijbelsche bijzonderheden, was hetgeen
+wij zagen, prachtig. Die kale bergen, met hunne diepe ravijnen en
+grillige vormen, namen bij elke bocht in den weg een ander aspect
+aan. In een van die diepe ravijnen is een Grieksch monnikenklooster,
+dat als een soort van gevangenis voor ondeugende monniken dienst
+doet. Alleen bij wijze van straf worden ze daarheen verbannen. Het is
+wel heel mooi en zeer interessant van boven van den weg af er op neer
+te zien, maar om er te moeten wonen, al was het ook maar voor eenige
+weken, lijkt mij een zware straf. In de daar dichtbij zijnde holten
+in de bergen wonen hermieten, die, zoo zegt men, van vier druiven
+per dag leven.
+
+Toen wij van boven af op de vlakte van de Jordaan neerzagen, waar
+Jericho met hare vruchtbare tuinen gelegen is, was het duidelijk, dat
+Mozes, toen hij van de andere zijde van den berg Moab dit dal overzag,
+moet hebben uitgeroepen, dat dit het land van belofte was. Het was na
+zoo'n langen tocht door een wildernis, op welks rotsachtigen bodem
+van plantengroei niets te bespeuren is, eene verrassing opeens op
+zoo'n mooi vruchtbaar dal neer te zien. Het is echter duidelijk,
+dat Jericho nooit zooals de Bijbel te verstaan geeft, zoo groot als
+Jeruzalem kan geweest zijn. Het is nu wel heel klein, maar zelfs
+wanneer vroeger dit geheele dal bebouwd en bewoond is geweest, dan
+nog zou het kleiner dan Jeruzalem geweest moeten zijn, want het dal
+laat geen grootere uitbreiding toe.
+
+Nadat wij in Jericho nog eerst even het waterreservoir hadden
+bezichtigd, waaruit nu de tuinen van Jericho besproeid worden, maar
+waar vroeger Eliza het zeewater in zoet water veranderde, kwamen
+wij in ons hotel aan, juist tijdig genoeg, om nog aan de lunch te
+kunnen deelnemen. Onmiddellijk na de lunch stonden de rijtuigen alweer
+gereed, om ons naar de Doode Zee en vandaar naar de rivier de Jordaan
+te voeren.
+
+Ik had mij steeds voorgesteld, dat het water van de Doode Zee er zwart
+en vies zou uitzien, maar, ten minste vandaag, zag het heele meer er
+prachtig blauw en helder uit. Het water is niet zoo bijzonder zout,
+er is een sterk alcalische smaak aan. De Jordaan is een heel mooie
+rivier, of liever de oevers zijn heel mooi, maar het water ziet er
+vies, heel vies uit. Wij hebben natuurlijk een boottochtje op die
+rivier genoten en mijne Hollandsche reisgezellin heeft eenige fleschjes
+met het heilige water gevuld, waarmede zij eenige landgenooten wil
+gelukkig maken.
+
+Ik geloof, dat ons gezelschap nog niet in de juiste stemming verkeert,
+waarin men dit land moet bereizen. Het landschap en de bevolking, met
+hare eeuwenoude gewoonten, kleeding, zeden en gebruiken, oefenen op ons
+nog een grootere aantrekking uit dan de reliquiën der heiligen. Wij
+doen echter ons best, om in de vereischte stemming te komen, en daar
+wij morgen weder naar Jeruzalem terugkeeren en onzen intrek weder
+in de Amerikaansch-Zweedsche kolonie nemen, hebben wij alle kans,
+dat het ons daar wel zal gelukken.
+
+Het was nog nacht, de sterren stonden nog helder aan den hemel,
+toen wij vanmorgen Jericho weder verlieten. Wij waren blij,
+dat wij dat vuile stadje, waaraan zoovele belangrijke historische
+herinneringen verbonden zijn, "gedaan" (zooals de Amerikanen zeggen)
+hadden. Behalve de twee hotels, waarvan het grootste gesloten was,
+omdat het reisseizoen is afgeloopen, zijn er in Jericho woningen voor
+nog 'n 300 menschen, meest allen Bedouïnen en eenige Muzelmannen van
+zeer gedegenereerd type. De degeneratie zou een gevolg zijn van de
+groote hitte, waaronder deze menschen in den zomer leven. Het is te
+begrijpen, want zelfs nu, in de tweede helft van November, nu het
+ook hier laat najaar is, was de zon gistermiddag zoo heet, dat wij
+'t, zittende in het rijtuig, bijna niet konden uithouden.
+
+Nog tot voor twee jaren gingen de vreemdelingen Jericho bezoeken
+onder militair geleide, omdat het volkje er niet te vertrouwen is en
+er menigmaal vreemdelingen totaal uitgeplunderd werden. Zij staan nu
+onder controle.
+
+De weg naar Jeruzalem terug was dezelfde als dien wij gisteren gekomen
+zijn, met dat onderscheid, dat wij nu aanhoudend bergopwaarts gingen
+en de rijtuigen meestal stapvoets moesten gaan. Wij wilden tegen de
+lunch in Jeruzalem terug zijn, vandaar dat wij reeds om zes uur in
+de rijtuigen zaten. Ook nu weder passeerden wij onophoudelijk groote
+kudden geiten en schapen, met Jozef of David als herder, en karavanen
+kameelen en ezels, op weg naar Jeruzalem.
+
+Het is grappig te zien, hoe die kameelen hun arrogante domme snuiten
+de lucht in steken en met een air de dédain op ons nietelingen
+nederzien. Een aardig tafereeltje zagen wij afspelen. Een Bedouïn,
+begeleider van vier bevrachte kameelen, had zich een oogenblik te
+rusten gelegd op een van de open plekken langs den weg. In den regel
+worden de beesten dan in dien tusschentijd ontladen en kunnen ook zij
+zich nedervleien of hun ontbijt zoeken. Deze Bedouïn had de moeite
+van de ontlading zijner beesten niet genomen, doch toen de meester
+sliep, trachtten zij zich zelf stuk voor stuk van hun last te ontdoen,
+wat hun maar al te goed gelukte. Eenmaal van hun last bevrijd, zetten
+zij het op een loopen, zoo snel als die onelegante beesten zich maar
+verplaatsen kunnen. Maar het genot van onbeperkte vrijheid duurt
+nooit lang; dat ondervonden de kameelen ook, want weldra waren zij
+bij een ravijn aangeland, waar geen van allen overdurfde. De meester,
+die ondertusschen ontwaakt was, holde hen na en toen ook hij het ravijn
+genaderd was, deed hij als elke kwajongen zou gedaan hebben: hij koelde
+zijn drift door de beesten met groote en kleine steenen naar de domme
+koppen te gooien; telkens bukte hij zich weder om nieuwen voorraad
+steenen op te rapen, totdat hij blijkbaar genoeg redelijk verstand
+bijeen had, om in te zien, dat hij beter deed de beesten terug te
+brengen naar hun vracht, ze opnieuw te laden en verder te trekken.
+
+Om half één waren wij in ons gemoedelijk, zindelijk en goed logement
+terug, waar wij weder door heeren en dames, oud en jong, hartelijk
+ontvangen werden. Nadat wij geluncht hadden, namen wij allen een paar
+uur rust en om vier uur begaven wij ons weder op weg, om het eerst de
+graftomben der koningen, zeer merkwaardige graftomben, onder den grond
+in de rotsen uitgehouwen, te bezoeken. Daarna gingen wij op den berg
+Zion en zagen er alle kerken en bijzonderheden, die daar te zien zijn.
+
+Het meest van al impressioneeren mij de stadstooneeltjes, die wij zoo
+ongemerkt op onzen weg zien. Een oogenblik was ik diep bewogen. Wij
+hoorden een geweldig rumoer; eerst zagen wij in de verte een groote
+stofwolk en langzamerhand konden wij onderscheiden wat aan ons oog
+voorbijtrok. Een troepje soldaten voorop, een paar militairen te paard
+achteraan en aan de zijden soldaten, en daartusschen in de droeve,
+melancholieke gezichten van een honderdtal jongelingen, allen uit de
+dorpen opgehaald, om naar het oorlogsveld gezonden te worden. Al het
+woest getier, dat een krijgszang moest beduiden, door de soldaten
+gemaakt, kon den treurigen blik uit de oogen der jongelingen niet
+verwijderen; zij zagen er letterlijk uit alsof zij zich bewust waren
+naar de slachtbank gevoerd te worden. "Kanonnenvleesch," die gedachte
+drong zich onwillekeurig aan mij op. Dit is tot dusver het eenige,
+wat wij hier van den oorlog gemerkt hebben.
+
+Heden was het een interessante dag voor ons. Om half negen togen
+wij stadwaarts en begaven ons eerst naar de Harem-esh-sherif, of het
+"heilige der heiligen". Om daar te komen, moet men toestemming vragen
+van de Turksche autoriteiten, en die kan men alleen krijgen met een
+introductie van den eigen consul. Om het gemakkelijk te maken, gingen
+wij maar alle vier voor Amerikaansche onderdanen door en, vergezeld
+van een vertegenwoordiger van den Amerikaanschen consul en een Turksch
+soldaat, en na onze voeten in een paar oude sloffen gestoken te hebben,
+konden wij dat "heilige der heiligen" binnentreden. Het is een zeer
+mooie, oude moskee, die het stuk rots bevat, "de heilige rots", die,
+volgens de Mohammedanen, tusschen hemel en aarde zweeft. Zij vertrouwen
+dat zaakje echter toch niet goed, want het stuk rots wordt aan alle
+kanten van onder op door zware kolommen gesteund. Mohammed schijnt
+van deze rots naar den hemel opgestegen te zijn. Abraham heeft op
+die rots Izaäk willen offeren en de Mohammedanen gelooven, dat onder
+die rots de zielen der gestorvenen tweemaal 's weeks bijeenkomen om
+gezamenlijk te bidden. En nog veel meer heeft hier plaats gevonden,
+zooveel zelfs, dat goedgeloovigen gelooven, dat de rots een tong heeft
+en bij zekere gelegenheden spreekt. Na Mekka is dit het heiligste
+stuk grond op aarde, en als het laatste oordeel komt, dan zal Gods
+troon op die rots gebouwd worden. Wij zagen er ook de plek, vanwaar
+God het stukje klei nam om Adam te vormen.
+
+Na aldaar nog de Aksa moskee, nu in handen der Grieken, bezichtigd te
+hebben, de moskee, waar God Mohammed in één nacht van Mekka bracht,
+begaven wij ons naar "de kerk van het heilige graf". Dit is een zeer
+merkwaardige kerk, die staat op de plek, waar men gelooft, dat Jezus
+gekruisigd werd, en op welke plek de Katholieken, Grieken en Armeniërs
+gelijke aanspraken doen gelden. Broederlijk deelen zij nu die kerk
+samen, en elk bezit een zeker stuk ervan in eigendom. Over het bezit
+van één venster wordt echter reeds 27 jaar gevochten en niemand gunt
+den ander de eer van dat venster te mogen schoonmaken. En nu staat
+daar reeds 27 jaar een Turksch soldaat op wacht, om op te passen,
+dat, alvorens is uitgemaakt wie recht kan doen gelden op dat venster,
+er geen van alle met de vingers aankomt. Neen, wat nog erger is:
+in de Paaschweek, als de kerk van alle drie geloovigen vol is, dan
+houden er duizend Turksche, dat wil zeggen Mohammedaansche soldaten,
+heidenen in de oogen der Christenen, de wacht, om te voorkomen,
+dat de drie verschillende soorten Christenen ruzie krijgen, omdat
+bijv. een Armeniër met zijn stoel op den Griekschen grond komt,
+of omdat een Katholiek misschien bij vergissing een Armenisch recht
+aantast. Ik hoop, dat mijn lezers het mij niet euvel zullen duiden,
+dat ik deze feiten, uit godsdiensthaat ontstaan, vermeld, maar zij
+hebben een diepen indruk op mij gemaakt en nemen al het mooie en
+heilige weg van wat wij daar zagen.
+
+Wij zagen dezen morgen alle plaatsen, waar Jezus geleefd en geleden
+heeft, waar hij gekruisigd werd, van het kruis genomen en naar den
+hemel opgestegen is, en nog veel meer.
+
+Vanmiddag gingen wij per rijtuig naar Bethlehem. Een mooie tocht,
+die ons een prachtig gezicht op het landschap gaf en waarbij wij
+weder tal van heilige plaatsen passeerden. In Bethlehem ziet men
+mannen en vrouwen nog geheel in de kleederdracht van twintig eeuwen
+geleden. Wij zagen hier natuurlijk de plaats van Jezus' geboorte
+en op deze plaats meenen Grieken en Armeniërs gelijke aanspraken te
+kunnen doen gelden. Deze twee hebben hier nu gezamenlijk een kerk,
+waaronder de stal, waarin Jezus geboren is. Die stal is natuurlijk
+zeer donker en wordt door beide partijen met altijd brandende lampen
+verlicht. Iedere partij heeft er evenveel lampen en deze zijn van
+boven door een ketting bevestigd. Die ketting wordt vastgehouden
+door een ding, waarin vier spijkers zitten. Een van die spijkers
+is er uitgegaan, gebroken of wat anders; en nu betwist elk der
+partijen de andere het recht om die spijker te vernieuwen, en ook
+daar staat een soldaat nacht en dag op wacht om den vrede tusschen de
+beide partijen te handhaven en te voorkomen, dat niet een ervan die
+spijker vernieuwt. En in die kerk staat op nog twee andere plaatsen
+een soldaat op wacht om even zulke verheven redenen.
+
+Terugkomende van Bethlehem hadden wij een klein accident, dat, zooals
+de gebruikelijke term luidt, treurige gevolgen had kunnen hebben,
+maar dat nog gelukkig is afgeloopen. Vlak bij een zeer diepen afgrond
+schrikten de paarden plotseling, en wij zouden met wagen en al naar
+beneden gerold zijn, als de koetsier niet met zooveel kracht de teugels
+had ingehouden, dat beide paarden naar de andere zijde overvielen en
+de een op den ander op den grond terecht kwam. Een oogenblik dachten
+wij, dat ook de wagen dien weg zou opgaan, maar dat gebeurde gelukkig
+niet. Wij kwamen allen met den schrik vrij, en behalve dat van een
+der paarden de knie ontveld was, had niemand verder letsel bekomen.
+
+Wij waren vroeg genoeg in Jeruzalem terug om nog naar de
+"klaagplaats der Joden" te gaan. Dit is vooral des Vrijdagsavonds zeer
+belangwekkend, omdat de Joden daar dan in grooten getale bijeenkomen
+om gezamenlijk te weenen over het geleden verlies van Jeruzalem en
+te bidden, dat het hun teruggegeven mag worden. Voor een stuk ouden
+muur, dat bij den val van Jericho nog zou zijn staan gebleven, ziet men
+honderden Joden, mannen en vrouwen, bidden en lamenteeren, en de oude,
+vergane steenen onophoudelijk kussen. Aangrijpender schouwspel is haast
+niet denkbaar. Nooit zag ik zooveel stokoude, grijze rabbi's bijeen. Er
+waren er onder, die bijna niet meer loopen konden en door twee jonge
+mannen beiderzijds ondersteund werden. De oudsten stonden vooraan en
+het dichtst bij den muur. Heilig fanatisme blonk in aller oogen. Is
+het denkbaar, dat nu reeds vele eeuwen lang de Joden zich hier telkens
+met hetzelfde doel weder verzamelen en daar zoo lamenteerende hunne
+gebeden opzenden? Met mijn nuchtere levensopvatting kan ik haast niet
+gelooven, dat dit menschen met gezond verstand zijn. Het geheel maakte
+op mij een diep-droevigen indruk.
+
+Zaterdagmorgen bezochten wij weder tal van kloosters en kerken en
+des middags brachten wij tal van bezoeken bij Mohammedaansche dames,
+die ons uitgenoodigd hadden. Het eerst brachten wij een bezoek bij
+de vrouw van den vorigen burgemeester van Jeruzalem. Zij is een zeer
+mooie vrouw, moeder van een dochter en een zoon. Alle dames, die wij
+bezochten, zijn, voor zoover zij gehuwd zijn, de eenige wettige vrouw
+van hunne mannen.
+
+Onze eerste gastvrouw was eene lieve, verstandige vrouw, die
+even belangstellend was in hetgeen wij haar konden vertellen als
+wij in hetgeen wij van haar hoorden. Zij sprak alleen Arabisch,
+doch haar 16-jarige dochter spreekt vloeiend Engelsch, Fransch en
+Italiaansch. Toen wij haar vroegen, of zij vond, dat de positie der
+Mohammedaansche vrouw, evenals die van de vrouwen in Europa, Amerika
+enz., verbeterde, antwoordde zij, stralend van geluk: "O ja, zeer
+zeker. Mijn moeder kon niet lezen of schrijven en mocht nooit over
+iets anders spreken dan over de eenvoudigste huiselijke bezigheden,
+en zoo heeft zij ook mij opgevoed. Mijn man bespreekt echter alles
+met mij, houdt mij op de hoogte van alle bijzonderheden op politiek en
+maatschappelijk gebied en leest mij de courant voor. En mijne dochter
+heb ik alles laten leeren, wat een Europeesch meisje van onzen stand
+ook zou leeren, en zij heeft zeer vooruitstrevende denkbeelden. Zij wil
+niet, zooals bij ons gebruikelijk is, door de ouders uitgehuwelijkt
+worden, zonder haar man te zien en te weten of zij hem liefheeft,
+en zij verzet zich zeer tegen het dragen van den sluier". Vooralsnog
+durven de Mohammedaansche meisjes in Jeruzalem zich echter niet van
+den sluier ontdoen; het stadje is er te klein voor en de bevolking
+te fanatiek.
+
+Na dit bezoek kwamen wij bij een jong getrouwd vrouwtje, dat
+in de Amerikaansche kolonie, waarin wij logeeren, zeven jaren is
+opgevoed. Zij behoort tot een zeer ouderwets denkende, middelklassige
+Mohammedaansche familie, die nog zeer patriarchaal leven. De zonen
+blijven, als zij trouwen, bij de ouders inwonen en vormen in het
+ouderlijk gezin tal van nieuwe gezinnen. Elk echtpaar en kinderen
+hebben één kamer voor zich zelf, al het andere is gezamenlijk. Het
+jonge vrouwtje, dat ons had uitgenoodigd, was bijna 19 jaar en haar
+man was nauwelijks 17 jaar en bezocht nog de school. De jonge man,
+die gedurende ons bezoek van de school thuiskwam, heeft algeheele
+macht over zijn honderdmaal hooger ontwikkelde vrouw. En een jongen
+van dien leeftijd weet natuurlijk niet hoe hij die macht op redelijke
+wijze mag gebruiken. Niettegenstaande haar schoonmoeder en een paar
+tantes tijdens ons bezoek aanwezig waren, kon zij toch vrij uit met ons
+spreken, omdat de conversatie in het Engelsch ging en die andere dames
+daarvan geen woord verstonden. Zij merkte op dat het eigenlijk verkeerd
+is het jonge Turksche meisje eene goede opvoeding te geven, zoolang
+de zeden en gebruiken nog op den ouden voet doorgaan. Wij konden haar
+echter overtuigen, dat hare hoogere ontwikkeling haar kinderen ten
+goede zal komen en dat door de moeders te ontwikkelen het ras alleen
+kan vooruitgaan. Zij zou niet voor niets lijden; dat wat zij ondervond,
+hadden in alle landen alle vrouwen ondervonden, die in ontwikkeling
+en beschaving het gros der natie vooruit waren. Haar schoonmoeder
+en haar tantes, die niet lezen of schrijven konden, voelden zich (en
+vooral de eerste) volmaakt gelukkig in haar afhankelijke positie. Hare
+gelaatsuitdrukkingen, vooral die der oogen, waren wezenloos. Er was
+geen enkele emotie in die gezichten te bespeuren.
+
+Daarna gingen wij naar het hoofd van de Mohammedaansche meisjesschool,
+een openbare school. De directrice had al hare onderwijzeressen
+uitgenoodigd en daar werden wij in hare woning recht feestelijk
+ontvangen. Hadden wij bij de twee vorige bezoeken na het een of ander
+zoetigheidje de gebruikelijke Turksche koffie genoten, een klein
+kopje vol heel sterke, zoete, zwarte koffie, waarin een of ander
+geurigheidje is gedaan, hier, bij de onderwijzeressen, werden wij
+onthaald eerst op eigengemaakte confituren, toen koffie, direct daarna
+thee en toen werd een tafel vol met allerlei vruchten en zoetigheden,
+die reeds klaar stond, maar met een doek overdekt was, voor ons heen
+gezet en ontsluierd. Van alles moesten wij proeven en onderwijl
+las een der onderwijzeressen ons een stukje uit den Koran voor,
+waarvan wij wel niets verstonden, doch dat ons toch interesseerde,
+omdat het lezen eigenlijk meer zingen is. Ook met deze meisjes
+spraken wij over de positie der Turksche vrouw, maar hier, als in
+zoovele meer ontwikkelde landen, durfden de leeraressen zich niet al
+te sterk uitlaten, omdat zij in gemeentedienst zijn. Eén ding geeft
+echter hoop: zij zijn met haar salaris niet tevreden, dat voor haar,
+voor hetzelfde aantal lesuren als de mannen geven, zooveel lager is,
+als van hare mannelijke collega's. Ik vond de salarieering anders
+nog niet zoo slecht, in aanmerking genomen de goedkoope leefwijze
+in Jeruzalem. Het salaris van de hoofdonderwijzeres bedraagt, in
+Hollandsch geld omgezet, f 800 en vrije woning, voor de anderen f
+600 en f 700. Een van de onderwijzeressen was naar Mekka geweest en
+vertelde ons daarvan allerlei bijzonderheden.
+
+Des avonds waren wij de gasten in het huis van den burgemeester. De
+burgemeester is een ongetrouwd man en leeft nog in het huis van zijn
+moeder en met zijn ongetrouwde zuster. Dit is een heel merkwaardige
+familie, die rechtstreeksch van Mohammed afstamt. Zij zijn de 33e
+generatie. De vader van den tegenwoordigen burgemeester was gedurende
+zijn leven 16 jaar burgemeester van Jeruzalem. Zijne weduwe vertelde
+ons allerlei bijzonderheden uit hare jeugd. Zij was op tienjarigen
+leeftijd gehuwd met haar man, die toen 17 jaar oud was, en toen zij
+nauwelijks twaalf jaar oud was, werd hun eerste kind geboren. De
+wijze, waarop dat jeugdig ouderpaar dien eerstgeborene grootbracht en
+opvoedde, vindt de moeder nu zelf zoo onmogelijk, dat zij zich niet
+kan begrijpen, dat het kind daaronder niet is bezweken. Zij zeide,
+dat de Mohammedaansche kinderen wel van bijzonder maaksel moeten zijn,
+want dat hare kinderen, twee zonen en vijf dochters, tot sterke,
+gezonde kinderen zijn opgegroeid, wat haar nu onbegrijpelijk is. De
+oudste zoon is pasja van Bagdad en is zelfs veertigmaal grootvader. De
+jongste zoon is de tegenwoordige burgemeester van Jeruzalem. Vier
+dochters zijn gehuwd, allen op twaalf à veertienjarigen leeftijd,
+doch de jongste dochter, die een zeer goede opvoeding genoten heeft
+en Fransch spreekt als een Française, heeft tot dusver geweigerd een
+haar onbekenden man te huwen. Zij vertelde ons veel uit het leven der
+Turksche vrouwen en noemde het een ongelukkig bestaan. Zij was wel
+niet op de hoogte van de moderne vrouwenbeweging, docht stelde er zeer
+veel belang in en hoopte, dat die zich ook spoedig tot de Turksche
+vrouwen zou uitstrekken. Zij vertelde ons ook, dat het gesluierd
+gaan van de Turksche vrouwen niets met hun godsdienst te maken heeft,
+dat de Koran er over zwijgt, maar dat het een eeuwenoud gebruik is,
+dat kans heeft nu te verdwijnen. Zij zelf durfde in Jeruzalem niet
+ongesluierd gaan, doch als zij in Constantinopel bij hare vrienden
+logeert, dan laat zij den sluier af. Zij en hare broeder behooren
+tot de Jong-Turken en zij hoopt, dat de nieuwe toestand, in Turkije
+geschapen, ook den vrouwen in vele opzichten ten goede zal komen.
+
+Nog heel lang hebben wij met deze beschaafde vrouwen zitten praten
+en veel van elkander geleerd.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+Toen wij Vrijdagavond van onzen tocht thuis kwamen, waren wij niet
+weinig verschrikt bij het vernemen van de tijding, dat er in Jaffa
+drie gevallen van cholera waren geconstateerd en deze plaats voor
+besmet was verklaard. Dit bericht bracht ons geheele reisplan in
+de war. Het is nu bijna zeker, dat de booten Jaffa niet zullen
+aandoen, en wij van daar niet naar Port Said kunnen terugkeeren. De
+eenige mogelijkheid om hier weder vandaan te komen, zoo wordt ons
+van verschillende zijden verzekerd, is over Damascus naar Beirût
+te gaan en daar een stoomboot te nemen, die ons naar Port Said of
+als dat niet kan, naar Alexandrië of naar Marseille brengt. Nu is
+de afstand tusschen Beirut en Jeruzalem op de kaart niet zoo groot,
+maar in een land, waar bijna geen spoorwegen zijn, waar de rijwegen
+zelfs nog zeer schaarsch en in elk geval zeer slecht zijn, daar heeft
+zoo'n reis heel wat te beteekenen. Wij moeten nu Maandagmorgen om 7
+uur vertrekken en per rijtuig naar Nabulus gaan, daar overnachten en
+den volgenden morgen weder per rijtuig over Jenin naar Nazareth, dat
+is een rijtoer over een zeer slechten weg van 9 uur; den volgenden dag
+van daar naar Tiberias en van daar Donderdagmorgen eerst over het meer
+van Gennesaret per boot en dan per rijtuig naar een klein plaatsje, van
+waar wij per spoor 's avonds laat in Damascus kunnen aankomen. Vrijdag
+zullen wij dan in Damascus kunnen blijven om uit te rusten, om dan
+Zaterdag van daar per spoor naar Beirut weder een reis van bijna
+den geheelen dag, te vertrekken. Wij hopen dan Zondag in Beirut een
+boot te krijgen, die ons van daar naar Egypte terugbrengt. Men ziet
+het, zoo heel gemakkelijk is hier het reizen niet. Wij zijn blij,
+dat onze dragoman, een vertrouwd jongmensch, ons ook op dezen tocht
+wil vergezellen en onzen weg effenen. Zonder de taal van het land
+machtig te zijn en zonder kennis van de bijzonderheden der wegen,
+is het onmogelijk hier te reizen zonder dragoman.
+
+Vandaag--Zondag 26 Nov.--vernamen wij, dat de trein tusschen Jaffa
+en Jeruzalem is stop gezet, omdat men de uitbreiding van de cholera
+vreest. Het is wel erg, als in een land als dit, voor zoover wij het
+nu kennen, een besmettelijke ziekte uitbreekt. Van de eenvoudigste
+opvatting van zindelijkheid heeft de bevolking geen begrip. De
+laatste maal dat Jeruzalem's straten zijn schoongeveegd, was in 1898,
+vóór dat de keizer van Duitschland hier een bezoek bracht. Voor het
+opgeveegde vuil had men toen evenwel geen plaats en toen is alles
+in kelderhokken in de nauwe straten van de stad gegooid en zijn
+deze daarna dichtgegrendeld. Dat vuil ligt daar nu nog, want men is
+het er in den gemeenteraad nog niet over eens, wat men er mede doen
+moet. Kan men zich grooter eenvoud van verstand voorstellen? Toch
+zitten er geen vrouwen in den gemeenteraad van Jeruzalem, het zijn
+allen vroede vaderen, die met mannelijke wijsheid de stad regeeren.
+
+Dit vrijwel overhaast vertrek uit Jeruzalem maakt het nu voor mij
+onmogelijk om de hospitalen, of enkele er van, te bezoeken. Hier zijn
+tal van hospitalen, want elke godsdienstsekte heeft niet alleen haar
+eigen kerk, doch ook haar eigen hospitaal. Ik had gaarne het groote
+Britsche hospitaal voor oogziekten en het gemeentelijk algemeen
+hospitaal bezocht. Met den directeur-geneesheer van het eerste heb ik
+in Jaffa kennis gemaakt en vele bijzonderheden er over vernomen. Voor
+jonge oogartsen schijnt hier een machtig studieveld te bestaan, want
+in geen land ter wereld komen zoovele menschen met oogziekten voor.
+
+Ook heb ik nu geene gelegenheid meer om hier de verschillende kolonies
+van Joden te bezoeken en te zien hoe de geïmmigreerde Joden hier leven
+en wat die hier uitvoeren. Hier dicht bij heeft de laatst gekomen
+groep zich genesteld. De huizen, die wij telkens moesten passeeren,
+als wij naar de stad en terug naar ons pension gingen, zien er netjes
+en goed uit. Men vertelde mij, dat deze Joden niet coöperatief werken
+en niet communistisch leven, doch hun verschillend beroep ieder op
+eigen risico uitoefenen. Zij ontvangen in den beginne financieelen
+steun, totdat zij zichzelf kunnen redden. De groote immigratie van
+Joden is momenteel tot een stilstand gekomen, zoo vertelt men mij
+hier, omdat de regeering de zonen der Joden, die zich hier komen
+vestigen, ook oproept om militaire plichten te vervullen. Daarvan
+zijn zij natuurlijk niet gediend en zoolang daarin geene verandering
+is gekomen, zullen de Joden uit andere landen niet zoo gemakkelijk
+meer te bewegen zijn, zich hier te komen vestigen.
+
+Een eigenaardige Jodentype ontmoet ik hier steeds in de straten. De
+meesten van dezen hebben bleeke, melancholieke, teere gezichten,
+dragen allen dezelfde ronde vuile vilten hoedjes en aan elke
+kant van het gezicht een lange krul, op dezelfde wijze als onze
+Marker-visschersvrouwen, al zijn de krullen niet zoo lang en donkerder
+van kleur. Het zijn voornamelijk Joden uit Wilna (Polen), die zeer
+orthodox zijn. Zij worden hier Skinage genoemd.
+
+
+
+En nu zal ik het een en ander van de kolonie vertellen, waarin wij
+een zoo rustige, comfortable, huiselijke week doorbrachten en waar wij
+zoovele lieve goede vrienden maakten. Men voelt zich er onmiddellijk
+thuis, omdat men voelt en uit alles merkt, dat men in eene omgeving
+verkeert, van goede, brave menschen, die geen pogingen doen om hunne
+overtuiging aan anderen op te dringen. Het zijn geen proselietenmakers,
+het zijn menschen die zelf, volgens eigen opvatting, braaf, en goed
+willen leven en zooveel goed doen aan anderen als hun mogelijk
+is. Overdreven godsdienstig of fanatiek zijn zij ook niet en als
+men bij hunne gebeden en hunne godsdienstoefeningen tegenwoordig is,
+krijgt men het gevoel, dat elkeen oprecht gelooft wat hij zegt en,
+dat hij handelt in overeenstemming met zijne woorden.
+
+Er zijn ruim 100 mannen en vrouwen in de kolonie, die strikt
+op communistischen voet leven. Er zijn oude en jonge mannen, oude
+vrouwen, jonge vrouwen en jonge meisjes. Velen van de jongeren zijn
+in de kolonie geboren. Van de jonge paartjes zijn al de huwelijken
+gesloten uit eigen kring, deze vormen weder nieuwe gezinnen. Tal van
+lekkere, gezonde, goed uitziende babies zag ik er.
+
+Ofschoon de kolonie gevormd is door eenige Amerikanen, hebben
+zich toch weldra eene groep Zweedsche mannen en vrouwen bij hen
+aangesloten, waardoor het een Amerikaansch-Zweedsche kolonie werd,
+doch steeds Amerikaansche kolonie genoemd wordt. Niemand bezit iets
+van deze kolonisten, al wat ieder bezit of erft of verdient, gaat in
+de gezamenlijke schatkist. Elkeen doet er het werk waarvoor hij of
+zij het beste geschikt is en wat hij of zij het beste volbrengen kan,
+en men helpt elkaar en stelt elkaar in de gelegenheid om het in het
+werk wat hij of zij wil doen tot de grootste hoogte te brengen. Zoo is
+de jonge man of zijn de jonge mannen, die de photographie beoefenen
+door opleiding, studieboeken, instrumenten, tijdschriften, enz. niet
+alleen in de gelegenheid gesteld het tot eene groote hoogte te
+brengen, maar eenmaal klaar voor hun vak, ook om zich steeds verder
+te ontwikkelen. De photographieën die zij van het land maken, worden
+over de geheele wereld verkocht en hunne lantaarnplaten voor lezingen
+en onderwijs over Palestina en zijne historische herinneringen worden
+vooral in Amerika veel gebruikt.
+
+Alles wat door de kolonisten genuttigd wordt en alles wat
+zij voor leven en comfort noodig hebben, wordt door hen zelven
+gemaakt. Bediendenpersoneel is er niet. Het huis wordt door de jonge
+meisjes schoon gehouden en jonge meisjes bedienen aan tafel. Er
+is een keuken voor het middageten en een broodbakkerij en niet
+alleen de koekjes en taarten voor eigen gebruik worden er gebakken,
+maar daar er in heel Jeruzalem niet zoo'n goede banketbakkerij is
+als hier, leveren zij voor alle feestelijkheden, die er in de stad
+plaats vinden, en voor de voornamen van de stad, alle gebak, dat er
+gebruikt wordt. Zij hebben hun eigen koeien en paarden, verbouwen
+hun eigen koren, kweeken hun groenten en vruchten, spinnen, weven
+en naaien hunne eigen benoodigdheden, maken hun eigen ameublement,
+in 't kort, alles wat noodig is voor een gezin van zoovele personen,
+geschiedt door henzelf. En ook vele andere menschen worden geholpen,
+en daarvoor ontvangen zij betaling. Vroeger deden zij alles voor
+niets, maar weldra zagen zij in, dat zij op die wijze niet bestaan
+konden en nu helpen zij armen voor niets, doch die betalen kan moet
+hunne diensten betalen. Zij hebben ook één grooten winkel in de stad,
+de American Store, waarin allerlei soort artikelen, door hen gemaakt,
+verkocht worden.
+
+Al de leden van de kolonie zien er des daags en des Zondags als heeren
+en dames uit, alhoewel van allen de kleeding eenvoudig, doch smaakvol
+is. De voeding is er smakelijk en overvloedig en beter dan in menig
+welgesteld gezin. Alle volwassen personen nemen gelijktijdig aan de
+maaltijden deel, de kinderen eten afzonderlijk. Er zijn natuurlijk
+ook goede scholen voor de kinderen in de kolonie, waar zij uitstekend
+onderwijs genieten, in de verschillende vakken. Wij kunnen natuurlijk
+hierover slechts oordeelen naar de resultaten die wij hier zien en
+naar het feit, dat vele notabelen van de stad hunne kinderen hier op
+school zenden.
+
+Het feit, dat deze communisten, want dat zijn zij eigenlijk, geene
+proselieten trachten te maken en allen in eigen geloof door hun
+voorbeeld tot goede menschen trachten te vormen, heeft hen bij de
+Mohammedaansche bevolking, die door verschillende missionairs zoo
+geplaagd geworden zijn, spoedig bemind gemaakt. Zij zijn geloovige
+Christenen, die geheel naar de leer van Jezus trachten te leven.
+
+Hoe zij tot het vormen van deze kolonie kwamen, vertelt mevrouw
+Spafford, die met haar man de stichters er van waren, aldus: Zij waren
+zeer godsdienstige menschen en leefden in Chicago, waar Mr. Spafford
+advocaat was. Zij hadden vier kinderen en een aangenomen zoon. Bij een
+vreeselijke schipbreuk verloren zij de vier kinderen en dit ongeluk
+bracht hen tot nadenken. Zij vroegen zich af, of zij wel volgens
+de leer van Christus geleefd hadden en toen namen zij het besluit
+Jeruzalem te bezoeken en zich daar blijvend te vestigen. Enkele goede
+vrienden, met dezelfde godsdienstige gezindheid, sloten zich bij hen
+aan en zoo kwamen zij in 1881 in Palestina. Zij vonden hier het werk,
+wat zij meenden te moeten doen, maar hunne middelen waren beperkt,
+zoodat zij weldra in groote armoede verkeerden. Gaandeweg sloten
+zich anderen bij hen aan, die wat geld hadden en hoewel zij groote
+ontberingen leden, kwamen zij toch niet van honger en ellende om. Zij
+werden door familie en vrienden in Amerika voor fanatieke krankzinnigen
+gehouden en hadden hier, vooral van den Amerikaanschen consul,
+met groote tegenkanting te kampen. Allerlei slechte dingen werden
+van hen verteld, vooral ook, dat zij zeer immoreel leefden. Op dien
+grond wilde de familie van mevrouw Whiting, eene weduwe uit Chicago,
+die met hare twee kinderen zich bij de kolonie had aangesloten,
+haar de voogdij over hare kinderen ontnemen en werd zij bij den dood
+van hare moeder onterfd. Om al deze redenen moest zij naar Amerika
+terugkomen en daar ook andere leden van de kolonie moeilijkheden met
+hunne familie in Amerika hadden, besloten zij allen te zamen te gaan.
+
+In dien tusschentijd had mevrouw Spafford echter veel wedervaren. Zij
+was in Jeruzalem twee keer van een dochtertje bevallen, haar man was
+er gestorven, en ook haar aangenomen zoon. Deze laatste had echter
+een boezemvriend, een wees, die niettegenstaande hij bij den dood
+van zijn vriend reeds 18 jaar oud was, toen door mevrouw Spafford
+als zoon werd aangenomen en ook nog als zoodanig optreedt.
+
+In Amerika, waar verschillende der leden processen te voeren hadden
+om hun rechten te verkrijgen, werd er in de couranten veel over hen
+geschreven, waardoor zij vele aanhangers kregen. Onder deze aanhanger
+was ook een heele groep Zweden, die in Amerika gekomen waren om
+godsdienstige redenen, en die daar niet gevonden hadden wat zij er
+zochten. Met een gevolg uit 67 personen bestaande, kwamen zij in
+Jeruzalem terug, en nu ook hunne geldzaken in Amerika geregeld waren,
+konden zij zich beter inrichten, en een ware christelijke gemeenschap
+vormen. Nadien heeft zich slechts een enkelen keer een nieuw lid bij
+hen aangesloten, o.a. een Mohammedaan; en eenmaal kwam uit Zweden,
+uit Dalecarlië, eene groep mannen en vrouwen, de personen waarvan
+Selma Lagerlöf in haar boek "Jeruzalem" melding maakt. In de dertig
+jaren, dat de kolonie bestaat, is het nog maar eenmaal voorgekomen,
+dat iemand de kolonie verliet. Dit was een Zweedsche jonge man,
+die als kind met zijn moeder er gekomen was, en altijd een verlangen
+gekoesterd heeft, naar Zweden terug te keeren.
+
+Mevrouw Spafford is nu een krasse oude vrouw van zeventig jaren,
+die nog de hoofddirectie voert. Haar aangenomen zoon, Jacob, is het
+mannelijk hoofd, voor zoover men dezen term in de gemeenschap gebruiken
+kan. De beide dochters, mooie, vroolijke gezonde vrouwtjes, zijn beide
+met mannen uit de gemeenschap getrouwd, en hebben beeldige spruiten.
+
+Terwijl ik dezen brief zit te schrijven, hoor ik beneden het gemengd
+koor zingen en zijn er evenals elken Zondagmiddag en -avond, tal
+van gasten, uit de Christelijke en Mohammedaansche bevolking uit de
+stad. De predikant van de alhier bestaande Engelsche kerk en zijne
+vrouw waren van middag de gasten aan tafel.
+
+Ik heb over deze kolonie zoo uitvoerig geschreven, omdat ik vermoed,
+dat er in Holland velen gevonden zullen worden, die er belang in
+stellen. Ik kan elken landgenoot aanraden, die Palestina gaat bezoeken,
+om te trachten in dit vreedzame oord gastvrijheid te verkrijgen.
+
+
+
+
+
+
+VAN JERUZALEM NAAR BEIRÛT.
+
+
+Om zeven uur stonden vanochtend de twee rijtuigen, elk met drie
+paarden bespannen, weder gereed om ons van uit ons veilig oord in
+Jeruzalem weg te voeren. Zoo zonder omwegen ging dat echter niet. Wij
+werden gewaarschuwd, dat wij een bewijs moesten medenemen, dat wij
+sedert de cholera niet in Jaffa waren geweest en dat wij allen gezond
+waren. Onze dragoman had daarvoor spoedig een medicus gevonden, die op
+zijn medisch geweten nam voor tien gulden te verklaren, dat wij niet
+in Jaffa waren geweest en dat wij gezond waren, zonder dat de man een
+van ons allen gezien had. Met dit gewichtig document gewapend begaven
+wij ons op weg. Het landschap verschilde niet veel van dat, wat wij
+ook de vorige dagen genoten hadden en de menschen en dieren, die wij
+ontmoetten, waren ook vrijwel gelijk aan die wij reeds kenden. Alleen
+toen wij Jeruzalem wat verder achter den rug hadden, begon vooral de
+hoofdtooi der vrouwen zich te wijzigen. Groote karavanen kameelen en
+muilezels, alle zwaarbeladen, passeerden ons. In één karavaan telden
+wij 34 kameelen en ontzaglijk veel ezels.
+
+Het weder was als tot dusver steeds buitengewoon mooi, wij konden
+het ons niet beter wenschen. Om half een hielden wij halt. Het was in
+het dal van Ephraim, aan den voet van een berg en vlak bij een bron,
+waaruit de dochteren van Lubban in geitehuiden water kwamen halen en
+met de gevulde huid op het hoofd (de gevulde huid zag er nu uit als
+een dood geitje) bergopwaarts togen om het water te brengen naar het
+dorpje, dat op den top van den berg gelegen is.
+
+Wij hadden een lunch, en een heel goede, van de Amerikaansch-Zweedsche
+kolonie mede gekregen en nu vlijden wij ons neder in de schaduw van
+een grooten vijgeboom en lieten ons de boterhammen, de vruchten en
+de zoetigheden goed smaken.
+
+Natuurlijk passeerden wij op den weg weder allerlei historische
+bijzonderheden; elke bron, elk oud vergaan huis, elke graftombe, elk
+dorp bijna heeft bijbelsche vermaardheid, doch één plekje had voor ons
+eene bijzondere beteekenis. Dicht bij Nabulus was de bron van Jacob,
+waar Jezus de vrouw van Samaria ontmoette, waarover Reverend Anna Shaw
+op den Zondag, voorafgaande aan het congres voor vrouwenkiesrecht in
+Stockholm, in de Staatskerk aldaar, zoo mooi sprak.
+
+Om vier uur waren wij in Nabulus, alwaar wij logeeren in een hotel,
+dat door de directie van de Hamburg-Amerikalijn daar geplaatst is en
+geëxploiteerd wordt. Wij gingen onmiddellijk op weg om nog iets van
+het stadje bij daglicht te zien. Door tal van nauwe, vuile straatjes,
+veel overeenkomst hebbende met die in Jeruzalem, bracht onze gids ons
+in een poort, waarachter een complex van woningen, alle bewoond door
+eenzelfde soort menschen. Het zijn de Samaritanen. Er bestaan nog 180
+leden van deze gemeenschap. Het is een vreemd soort menschen. Hoewel
+hunne feestdagen, godsdienstoefening enz. heel veel overeenkomst
+hebben met die der Joden en zij er zeer semitisch uitzien, haten en
+verachten zij toch de Joden, evenals de Christenen. Zij voelen zich
+boven allen verheven. Zij hebben hun eigen kerkje en vormen zelfs
+hun eigen gemeente. Het hoogepriesterschap is erfelijk en gaat van
+vader op oudsten zoon over. De hoogepriester is tegelijkertijd ook het
+burgerlijk hoofd en beslist over alle moeilijkheden, die er tusschen
+de Samaritanen onderling mogen voorkomen. Het merkwaardigste van dit
+handjevol menschen, die langzaam uitsterven, is dat zij werkelijk
+in het bezit zijn van de oudste uitgave van het Oude Testament. Het
+exemplaar, dat zij bezitten, is 3636 jaar oud. Een copie, een namaak
+er van, wordt den vreemdelingen vertoond, want het echte exemplaar
+wordt alleen bij groote uitzonderingen voor den dag gebracht.
+
+Het stadje vertoont overigens dezelfde eigenaardigheden, die wij ook
+in Jaffa en Jeruzalem zagen; tijd om er veel van te zien hadden wij
+niet, omdat de straten te vuil en te glibberig zijn om zich er in
+het donker in te wagen.
+
+Om zes uur vanochtend zaten wij reeds weder in de rijtuigen, omdat
+ons vandaag een zware dag wachtte. Het was echter, niettegenstaande
+de dragoman ons er alles van verteld had, nog erger dan wij ons hadden
+kunnen voorstellen. De weg is geen rijweg, nauwelijks zelfs goed genoeg
+om er per paard over te komen. De meeste passagiers maken dien tocht op
+ezels en doen er dan twee dagen over. Maar dat was voor ons onmogelijk,
+omdat wij op tijd in Beirut moesten aankomen en omdat een ander hotel
+van de Hamburg-Amerikalijn, dat ongeveer op de helft van den weg ligt,
+nu gesloten is, en om in tenten buiten te kampeeren, zooals zomers ook
+veel toeristen doen, zijn de nachten nu te koud. Wij hadden dus geen
+keuze en moesten door dezen zwaren dag heen. Den geheelen dag ging het
+berg op en berg af en dan weer door een vallei en steeds over gaten,
+boomstammen, steenen en langs afgronden. Herhaaldelijk moesten wij
+uitstappen om te loopen, en ware de afstand niet veel te groot geweest,
+dan hadden wij dat zeer zeker verkozen boven zoo'n rijtoer. Nu en dan
+gingen wij dwars over een weiland, of over de versch geploegde voren,
+van een bouwveld.
+
+Om half twaalf hielden wij een rustpoos, om de paarden rust te geven,
+en in dien tusschentijd vlijden wij ons allen op onze uitgespreide
+reisdekens neder en werden door den dragoman bediend van een koude
+lunch, zoo goed alsof wij in een groot hotel waren. Om zes uur kwamen
+wij in Nazareth in het hotel aan, waar telegrafisch reeds kamers
+voor ons besteld waren. Evenals gisteravond in Nabulus moesten wij
+ook hier direct laten constateeren, dat wij niet van Jaffa kwamen en
+geen cholerabacillen medevoerden.
+
+Het landschap vertoont steeds hetzelfde eigenaardig aanzien, wat
+wij door heel Palestina opmerkten. Hooge kale bergen, dorpjes altijd
+gebouwd op den top der bergen, en vruchtbare en onvruchtbare dalen. Wij
+passeerden nu wat meer boomen, soms zelfs kleine bosschen, doch alle
+boomen zijn olijf- of vijgeboomen en een zeker soort cactus. Deze
+laatste kan natuurlijk niet onder de boomen gerangschikt worden,
+maar zij groeien hier in groote hoeveelheid, zijn soms zoo hoog en
+breed als boomen en geven een smakelijke vrucht, een zeker soort peer.
+
+Dicht bij Nazareth passeerden wij een zeer vruchtbare vallei, waarin
+een Joodsche kolonie zich kort geleden gevestigd heeft. Al de bouwgrond
+rondom is door de vereeniging of maatschappij, die hen ondersteunt,
+opgekocht, zoodat zij zich hier goed kunnen ontwikkelen. Het zag er
+alles flink en hoopvol uit.
+
+Wij behoefden vandaag eerst na de lunch uit Nazareth te vertrekken
+en hadden daardoor vanochtend alle gelegenheid het stadje te
+doorkruisen. De plaats waar Jezus zijn kinderjaren doorbracht en
+gewerkt heeft, bezit natuurlijk tal van historische herinneringen
+en men kan gerust zeggen, dat op elk plekje, waar men maar gelooft,
+dat Jezus Zijn voet heeft gezet, nu een kerk of een klooster staat,
+aan een of andere godsdienstige sekte toebehoorende. Al die Fransche
+monniken en nonnen, de Grieksche priesters, de Russische Katholieken en
+andere vreemde vrome mannen en vrouwen, die hier sedert jaren wonen,
+hebben echter van de bevolking nog geen twintigste-eeuwsche menschen
+gemaakt. De ontwikkeling en beschaving is hier minstens vijf eeuwen
+ten achter, terwijl zeden en gewoonten nog dateeren van het begin
+der jaartelling. In het midden van het stadje is een zeer oude bron,
+waar den geheelen dag de vrouwen en meisjes uit de bevolking komen
+om water te halen, dat zij in eigenaardige aarden kannen op het hoofd
+dragen en huiswaarts voeren. Hier hadden wij gelegenheid op te merken,
+hoe mooi bijna alle vrouwen van Nazareth zijn. Mooi van bouw en van
+eene bijzondere Oostersche schoonheid.
+
+Om twaalf uur reden wij hedenmorgen weg, nadat de dragoman eerst
+het bewijs, dat wij gezond waren en niet uit Jaffa komen, door een
+officieel persoon in Nazareth had laten verifieeren. Dit was nu
+eens een zeer mooien tocht. Het landschap was geheel veranderd, de
+hooge bergen zagen er niet zoo wild en onherbergzaam uit, de groote,
+breede vlakten waren groen of omgeploegd om tegen het voorjaar groen
+te worden, de karavanen op den weg veel menigvuldiger en telkens
+passeerden wij dorpjes, waarvan de schilderachtigheid vooral van
+uit de verte gezien, alle beschrijving te boven gaat. Het was mij,
+alsof ik in een sprookjeswereld verkeerde.
+
+Zoo'n dorp heeft veel van een dorp der roodhuiden in Amerika, met
+dit verschil alleen, dat de huizen der Indianen alleen van boven in
+een van de kalk- en moddermuren een vierkant gat hebben, waardoor
+men met een ladder in het huis kan klimmen, terwijl deze Arabieren
+onder in den muur een vierkant gat hebben, waardoor men gebukt het
+huis kan binnentreden.
+
+Om een klein staaltje te geven van het totaal gemis aan eenig begrip
+van hygiëne, wil ik trachten een klein tafereeltje te schetsen van
+hetgeen wij vanmiddag op onzen weg zagen.
+
+In een dorpje was een groote bron, waarbij koeien, ezels, olifanten,
+geiten en schapen in grooten getale hun dorst leschten. Eenige
+vrouwen stonden met hunne bloote beenen in de bron te wasschen, eenige
+mannen waschten er hunne bestofte, vieze, vuile voeten en beenen in,
+het water zag zoo modderig en smerig als men maar met mogelijkheid
+denken kan, en toch vulden aan deze bron de vrouwen hunne kannen en
+kruiken om het water huiswaarts te voeren en zagen wij mannen dat
+water zoo uit de bron drinken. Maar dat tafereeltje aan die bron
+was schilderachtig. Al die mannen en, vrouwen, met hunne roode,
+blauwe, gele en groene lange kleederen, de vrouwen met de kleurigste
+harembroeken onder hun dun rokje uitkomende en met de Oostersche
+hoofdbedekking, en de Arabieren allen met hunne gekleurde hoofddoeken,
+daar tusschen al dat vee vrij rond plassende, was mooier dan ik kan
+weergeven. Deze mannen en vrouwen zijn bijna allen mooie menschen,
+maar jammer boven jammer, al die vrouwen hadden hunne mooie gezichten
+op de vreemdste wijze getatoueerd. Allen hadden zonder uitzondering
+een kruis of een ander teeken boven de neus, tusschen de wenkbrauwen
+in, terwijl velen de wangen en den mond met allerlei teekens versierd
+hadden. Eén meisje zagen wij, die rondom haar mond zoo getatoueerd was,
+dat het leek, alsof het fijne, teere kind een baard had.
+
+Ongeveer een uur vóór dat wij Tiberias bereikten, zagen wij van
+boven van den berg, waarop wij waren, op het fraaie meer van Galilei
+neer. "Het meer van Genève" riepen wij allen tegelijk uit, zoo leek
+het van verre precies; doch toen wij nader kwamen, zagen wij, dat
+de oevers van het meer geheel anders zijn, dat de soliede, steenige
+bergwand, die vrij steil vanuit het meer opstijgt, niets gemeen heeft
+met de bewoonde, groene oevers van het Zwitsersche meer.
+
+Kort voor wij in Tiberias aankwamen, passeerden wij eene zeer
+vruchtbare vallei, waarvan de Zionisten (of zou het niet de
+Hirschvereeniging zijn?) alle grond heeft opgekocht en waar nu reeds
+een 25 of 30 Joodsche families de nieuw gebouwde woningen bevolken.
+
+Wij kwamen nog vóór vier uur in Tiberias aan, buiten de wallen
+opgehouden door een overheidspersoon, die ons met een groote mate van
+gezag vroeg van waar wij kwamen en of wij gezond waren. Mr. Barakat,
+de dragoman, vertoonde het bewijs en nadat de overheidspersoon en
+nog een ander heer met groot gewicht, dat papier gelezen en herlezen
+hadden, konden wij doorgaan. Van hieruit moeten wij nu morgen vroeg
+zoo'n nieuw document medevoeren.
+
+Wij gingen onmiddellijk het stadje in, dat liefelijk aan het
+wereldbekende meer gelegen is. Er is nog een ruimte, die--zoo zegt
+men--uit Herodus' tijd stamt en van de zeer oude wallen, waarmede het
+stadje eertijds omgeven was, staan overal nog brokstukken. Het stadje
+is op zichzelf heel oud en op dezelfde wijze gebouwd als alle Arabische
+stadjes die wij zagen. Zeer nauwe vieze, vuile straten. De bevolking
+hier bestaat voor een groot deel uit Orthodoxe Joden, waaronder tal
+van Poolsche Joden. Men hoort hier dan ook in de straten zeer veel
+Duitsch spreken. Even vóór zonsondergang zagen wij een troep Joden
+eene godsdienstoefening in de open lucht op een stuk weiland houden.
+
+Tiberias is des zomers zeer bezocht door vreemdelingen, die hier van
+de zwavelbronnen komen profiteeren voor rheumatisme en huidziekten. Ik
+zou al heel ziek moeten zijn en nergens anders genezing kunnen vinden,
+eer ik zou besluiten hier een badkuur te doen. De natuur is mooi
+genoeg, maar de menschen zien er allen zeer weinig aantrekkelijk
+uit en Baedeker vertelt, dat er niet één te vertrouwen is. Voor een
+crimineele anthropologist is hier een prachtig studieveld. Vóór
+wij Tiberias verlaten,--op het meer zullen wij morgenochtend nog
+een zeiltochtje maken,--wil ik aan degenen die er belang in stellen
+mededeelen, dat hier op een heuvel, de graftombe van den beroemden
+Rabbi Akiba gevonden wordt.
+
+Donderdagochtend vertrokken wij om half zeven uit Tiberias, vanwaar
+wij met een zeilboot het meer van Galilei overstaken om bijtijds in
+Smalakh te komen, om den trein te halen, die om half negen vandaar
+naar Damascus vertrekt. Wij genoten een mooien zonsopgang op het
+meer. Allerlei legenden worden van dit meer verteld. Wij kwamen
+juist op tijd in het Turksche dorpje om den trein te krijgen,
+die op 't punt van vertrekken stond. Zoo'n trein te missen zegt
+hier veel, want er gaat maar één trein daags en gelegenheid om in
+zoo'n dorp te overnachten, bestaat niet. Wij waren blij, dat wij
+eindelijk in een trein zaten en dat de spoorreis niet al te bezwarend
+was. Het spoorverkeer is nog in een stadium van wording en vooralsnog
+vergenoegt men zich hier met de afgedankte en zeer verouderde wagons
+van Duitschland. Zoo'n tocht in een trein in een vreemd land en vooral
+in een zoo achterlijk land is altijd interessant, geen oogenblik
+viel ons dan ook de tocht te lang. Vooral aan de stations zagen wij
+soms zeer eigenaardige tooneeltjes; ik zou zoo'n Arabischen trein wel
+eens voor één dag door Holland willen laten rijden. De rare koppen,
+vooral omdat de hoofdtooi van mannen en vrouwen hier zoo vreemd is,
+die bij elk station uit de vierkante gaten, die voor vensters moeten
+dienst doen, hingen, is een gang naar het station waard.
+
+Om vijf uur kwamen wij in Damascus aan en hadden eerst een half uur
+lange rit door de stad te maken, alvorens wij het Damascus Palace
+Hotel bereikten. Welk een merkwaardigen indruk maakt deze stad. Geheel
+iets anders als Jaffa en Jeruzalem; zij maakte op ons meer den indruk
+eene oude Moorsche stad te zijn. Het hotel waarin wij logeeren is een
+oud paleis, dat door verarming der eigenaars verkocht en voor hotel
+ingericht werd. Alles is hier Oostersch mooi.
+
+Daar Baedeker beweert, dat er in Damascus theaters zijn en wij dat
+ook hier vernamen, besloten wij, na 't diner, met onzen dragoman
+een er van te bezoeken. De dragoman, die meer nog dan wij zelf,
+voor ons decorum zorgt, had er niet zoo heel veel lust in, maar op
+ons aandringen besloot hij met ons te gaan naar een, waar "dames
+fatsoenlijk kunnen komen". Wij hebben nu gezien hoe men zich hier 's
+avonds fatsoenlijk amuseert. Het theater is een soort Café Chantant,
+waar alleen mannen waren. Of er bij andere gelegenheden wel eens
+vrouwen komen, geloof ik niet, maar dames zijn er welkom. Wij
+hadden geen last van de mannen, alleen keken zij allen meer naar
+ons dan naar hetgeen op het tooneel voorviel. Elke man zat er met
+een Turksche pijp in den mond, een pijp met een lange slang, terwijl
+er een met water gevulde karaf voor hem stond. Die pijpen hebben de
+goede eigenschap, dat zij geen rook verspreiden en al het kwaad, dat
+zij stichten alleen den rooker ten goede laten komen. Verder werd er
+Turksche koffie en water gedronken. Niet ieder kreeg een glas water,
+maar een karaf of kan water werd voor een groepje mannen neergezet en
+daaruit werd beurtelings gedronken. Ook waren er groepjes personen,
+die gezamenlijk uit één pijp rookten, die dan van mond tot mond
+ging. Geen pijp werd door den kellner neergezet die hij niet eerst
+zelf geprobeerd had en eerst als hij goed brandde, kreeg de besteller
+hem. Op het tooneel werd er ondertusschen door twee leelijke dames op
+de guitaar gespeeld en afschuwelijk gezongen; allemaal keelgeluiden,
+op dezelfde wijze als de Koran gelezen wordt. Eenige mannen die op een
+tamboerijntje sloegen, of een ander primitief instrumentje bespeelden,
+hielpen het succes verhoogen. Na den zang kwam de dans. Een in het
+zwart gekleede juf, zoo modest mogelijk, voerde een soort buikdans
+uit, die zeer in den smaak viel van het talrijk heeren-publiek. Toen
+hadden wij er genoeg van en gingen huiswaarts.
+
+Vrijdag is een Mohammedaansche feestdag, doch was deze week een
+bijzonder heilige dag. De gouverneur ontving den geheelen ochtend
+officieele bezoeken; wij hadden daardoor de gelegenheid niet alleen
+het vertoon van vele Oostersche officieele kostuums te zien, maar daar
+ook Damascus' inwoners, evenals de menschen uit alle andere landen,
+belangstellen in het gezicht van zoovele officieele, mooi opgetuigde
+persoonlijkheden, kregen wij eene goede gelegenheid om de Turksche
+mannen, vrouwen en kinderen in hunne Zondagsche kleeding te zien. Wat
+een pracht van kleuren en stoffen. De meeste dames die wij zagen waren
+in zware zijden Turksche costuums gekleed en daar ook zij evenveel
+belang stelden in ons als wij in hen, werd vaak even de dichte sluier
+opgelicht, om ons beter te kunnen opnemen. Enkelen sloegen zelfs de
+sluier geheel naar achteren en lieten zich ongegeneerd in de mooie
+zwarte oogen kijken. Het dragen van de sluier schijnt hier niet
+zoo strikt opgevolgd te worden als in de plaatsen, die wij te voren
+bezochten. Ook de mannen droegen prachtige zijden gewaden, waarover
+soms een met fraai bont omrand overkleed, of een van zeer fijn laken,
+dikwijls van dezelfde tint.
+
+De Moskee, (er zijn er hier over de honderd), met een onuitspreekbaren
+naam, is de oudste, de grootste en verreweg de mooiste, die wij tot
+nog toe zagen. Deze Moskee, waarvan bij herhaalde branden stukken
+verloren zijn gegaan, doch die zooveel mogelijk steeds gerestaureerd
+werd, dateert van de 4e eeuw. De gekleurde vensters, de emailleering,
+de marmeren zuilen, getuigen alle van onberekenbare oudheid. Het
+geheele gebouw is met prachtige Perzische tapijten behangen en
+belegd. De geschiedenis van dit gebouw is te lang om er hier over te
+durven beginnen.
+
+Wij hadden den geheelen dag tijd om de stad met hare vele mooie
+vruchtentuinen, haar interessante bazaar en hare vreemde bevolking
+goed op te nemen, daartoe waren wij van 9 uur 's morgens tot 6 uur
+namiddags op de been. Gaarne zouden wij hier eenige dagen langer
+gebleven zijn om de vele winkels met orientalische bijzonderheden
+wat beter te kunnen doorsnuffelen, maar de hoop, dat wij Zondag in
+Beirût een boot zullen vinden, die ons naar Port-Said terugbrengt,
+dreef ons Zaterdagmorgen om 7 uur reeds weder verder.
+
+Bij ons bezoek aan de groote Damascus-fabriek van koperwerken, zagen
+wij treurige staaltjes van kinderexploitatie. Het ciseleeren en het
+bewerken van de koperen artikelen is alles handwerk en geschiedt door
+kinderen, bijna allen meisjes. Mannen teekenen met een zeker soort
+inkt de figuren op de stukken en de kinderen hakken de figuren uit,
+leggen er zilverplaatjes of zilverdraadwerk in, of bewerken ze op
+andere wijze. Er waren vele meisjes van 5 en 6 jaar onder, en het
+werk van een zesjarig kind werd ons als bijzonder knap werk getoond
+en de directeur roemde de handigheid en de smaak van het bleeke,
+holoogige kind. Op mijn vraag hoe lang dit kind reeds op de fabriek
+werkte, ontving ik ten antwoord "anderhalf jaar, maar in den regel
+nemen wij ze niet vóórdat de kinderen voluit vijf jaar zijn." Onder
+die kinderen waren er slechts enkele meisjes ouder dan 12 of 14
+jaar. Ik informeerde waar de meisjes bleven, die het vak kenden en
+die den leeftijd van 12 à 14 jaar bereikt hebben. "O, die gaan in den
+regel een ander vak beoefenen, waarmede zij meer kunnen verdienen;
+sommigen er van trouwen," was het bescheid.
+
+De kinderexploitatie in fabrieken is hier en overal in Arabië
+allerbedroevendst. Het is een vreeselijk land in menig opzicht.
+
+Ons vertrek uit Syrië's hoofdstad gaf ons nog even een mooi gezicht
+op de stad, met zijne nu met herfsttinten getooide tuinen. De geheele
+route per trein van Damascus tot Beirût is een groot genot door de
+eenig mooie landschappen, die men onophoudelijk passeert. Tegen
+ongeveer elf uur kwamen wij aan het station Reyak, waar wij onze
+reis onderbraken, om langs een zijlijntje een bezoek te brengen aan
+Ba'albek, het Grieksche Heliopolis. Hier zagen wij de prachtige ruïnen
+van de oude Acropolis, omringd door de groote tempels aan Jupiter,
+Bacchus en andere goden gewijd. Vooral de ruïne van de tempel van
+Bacchus, waarvan nog geheele stukken met prachtig beeldhouwwerk intact
+zijn gebleven, is een groote reis waard. Ook van den tempel van Venus
+is nog zeer veel in goeden staat, doch de hooge marmeren zuilen en de
+fijnere afwerking maken den tempel van Bacchus meer belangwekkend. Het
+geheele stadje Ba'albek, nu behalve deze ruïnes van geen beteekenis,
+geeft toch zeer sterk den indruk, dat hier eens een groote, prachtige,
+indrukwekkende stad moet geweest zijn. Men heeft uitgemaakt, dat
+in elk geval de Acropolis met de tempels reeds in de tweede eeuw na
+Christus daar gestaan moet hebben.
+
+Aan het station van Ba'albek woonden wij een interessant tooneel
+bij. Er werd een bruid afgehaald, een Mohammedaansch meisje uit een
+naburig dorp. Familie en vrienden van bruid en bruidegom waren allen
+in Zondagsgewaad aan het station. Toen het zwaar gesluierde bruidje
+uit den wagen stapte, werd zij met hare vrouwelijke, ook gesluierde,
+familieleden of vrienden op een eveneens mooi uitgedost kameel getild
+en daarna werden de andere versierde kameelen met dames en heeren
+en kinderen beladen. Soms zaten er zeven of acht op één kameel. De
+kameelen droegen allen gekleurde zijden kapjes, met gekleurde koralen
+afgewerkt, op hunne domme koppen en de geheele nek van de beesten
+was ook met koraalwerk en gekleurde koorden versierd. Het was voor
+ons een eenig mooi en grappig gezicht tevens.
+
+Om half twaalf kwamen wij Zaterdagavond in Beirût aan, waar wij tot
+onze groote teleurstelling vernamen, dat wij niet vóór Dinsdagavond
+naar Port-Said kunnen vertrekken.
+
+
+
+
+
+
+ALGEMEENHEDEN EN INDRUKKEN OVER ONZEN LAATSTEN TOCHT.
+
+
+Voor menschen, die niet zoo heel ver van huis een echt orientaalsch,
+primitief volk willen leeren kennen en die tegelijkertijd van een
+eigenaardig natuurschoon willen genieten, is een reis, zooals ik die
+maakte, zeer zeker te recommandeeren. Men moet er dan echter wat meer
+tijd voor nemen, overal langer blijven en wanneer het reisgezelschap
+uit mannen alleen, of uit mannen en vrouwen bestaat, geen dragoman
+nemen. Deze menschen, die zich, wat van zelf spreekt, zeer gewichtig
+willen maken en den indruk willen wekken, dat men zonder hen geen voet
+in Arabië zou kunnen verzetten, maken niet alleen de reis onnoodig
+duur, maar maken de reizigers lui. "De dragoman vertelt het ons wel,"
+"de dragoman weet dat wel," enz., doen den reiziger verzuimen, zijn
+Baedeker of andere reisgids na te slaan en zelf uit te vinden wat
+hij weten wil. Bovendien, neemt zoo'n man voor elken kleinen tocht
+een rijtuig, betaalt hooge fooien, zendt den reiziger naar de winkels
+en magazijnen, waarvan hij procenten trekt, alles op kosten en zeer
+hooge kosten van de reizenden. Wel maakt men tevoren met zoo iemand
+een contract, waarin alles staat, wat hij voor een zekere som te doen
+heeft, maar men vergeet natuurlijk honderden kleinigheden en die worden
+dan later nog eens extra in rekening gebracht. Met een dragoman ziet
+men in korten tijd veel meer dan anders het geval zou zijn, maar het
+geziene maakt niet zoo'n blijvenden indruk, omdat het te vluchtig
+gaat en niet verwerkt kan worden. Juist door eerst nauwkeurig na te
+lezen wat er in elke plaats voor belangrijks te zien is en dan zelf
+de wegen na te gaan, hoe er 't best te komen, is reeds oorzaak, dat
+men van alles veel meer geniet en beter in zich opneemt. Er worden
+dan wel eens fouten gemaakt en wel eens verkeerde wegen ingeslagen,
+maar die verhoogen dikwijls het genoegen van de reizigers.
+
+Men moet niet denken, dat een dragoman zich als ondergeschikte van
+zijn gezelschap gevoelt, hij treedt veel meer als de leider, het
+hoofd van het gezelschap op. Onze dragoman, die een goede in zijn
+soort is, vertelde ons direct den eersten dag, dat wij hem niet als
+een gids moesten beschouwen, hem ook vooral niet zoo mochten noemen,
+maar, dat hij mr. Barakat was, die op zich genomen had ons door een
+zeker deel van Arabië te voeren, de hotels en rijtuigen voor ons te
+bestellen en ons te geleiden naar alles wat bezienswaardig is. En dat
+program heeft hij stipt uitgevoerd. Wij hebben dan ook geen oogenblik
+tijd gehad om hospitalen of scholen of andere sociale inrichtingen
+te bezoeken, waarin wij belangstellen, want die stonden niet op zijn
+program; als ik eens een morgen of een dag wilde uitbreken, om op
+eigen gelegenheid naar zulke inrichtingen te gaan, dan was het steeds,
+dat wij, volgens hem, dien morgen of dien dag het merkwaardigste van
+de heele reis zouden gaan zien en dat ik dat dan verzuimen zou. Zijn
+program eens te wijzigen, daarvan was nooit sprake, hij kende zijn
+les van buiten, draaide die achter elkaar elken dag af en mocht door
+onze abnormale wenschen niet in de war gebracht worden. Op Baedeker
+was hij heelemaal niet gesteld, en als ik nu en dan eens beweerde,
+dat Baedeker een andere verklaring gaf, dan was Baedeker verkeerd,
+dat boek wist er niets van, als ik Baedeker meer dan hem geloofde,
+dan had ik zonder dragoman moeten reizen, en vooral als zijn prijzen
+met die in Baedeker niet overeenstemden, dan was hij over "dat boek"
+heelemaal niet te spreken.
+
+Als ik dezen tocht nog eens zou overmaken, dan zou ik het in het late
+voorjaar willen doen, in April, Mei of Juni, omdat dan het landschap
+oneindig veel zal winnen door de bloemenkleur en -geur, die er dan veel
+meer dan in het late najaar zullen zijn; dan zou ik vier of vijf weken
+er voor willen nemen en dan zou ik niet per rijtuig, maar te paard
+of op een ezel het land willen doorreizen. Voor dit laatste zijn de
+wegen beter geschikt en het is meer in overeenstemming met de omgeving.
+
+Wij zijn nu veertien dagen in Arabië en in al dien tijd hebben wij
+niet kunnen uitvinden hoe de oorlogstoestand van het land staat. Nooit
+is een dag voorbij gegaan, waarin ik niet den een of anderen Turk
+gevraagd heb, of er berichten van het oorlogsveld waren, en steeds
+was het antwoord, dat meestal lachend gegeven werd: "Hoe zou ik dat
+kunnen weten". Couranten ziet men hier niet; de Europeanen die hier
+wonen, lezen Fransche of Engelsche bladen, die een paar weken oud
+zijn, en de hier en daar verschijnende Arabische courant schijnt
+zich met zulk een kleinigheid als de oorlogstoestand in eigen land
+niet op te houden. Waarom zouden zij ook zulke berichten opnemen,
+zij weten dat zij toch valsch of in elk geval schromelijk overdreven
+zijn. Het laatste bericht van het oorlogsveld dat in deze streken
+bekend werd, heeft overal in de dorpen zulk een opwinding teweeg
+gebracht, dat men ernstig gevreesd heeft, dat er hier 'n burgeroorlog
+tusschen Mohammedanen en Christenen zou door ontstaan zijn. Het
+was een bericht, nu drie à vier weken oud, waarin vermeld werd,
+dat de Italianen, geheel door de Turken verslagen zijn geworden,
+dat de overwinning der Turken ergens, ik weet niet waar, want wij
+krijgen hier ook geen couranten onder de oogen, een volkomene was
+en dat de Italianen bij duizenden door de Turken in de zee gezwiept
+zouden zijn. Het bleek natuurlijk later, dat dit bericht geheel onwaar
+of in elk geval buiten de perken van welvoegelijk liegen overdreven
+was. Beter geen berichten dan zulke berichten, zegt onze dragoman,
+die zich trouwens van den geheelen oorlog niet veel aantrekt.
+
+Toen wij gisteravond met den trein vele dorpen passeerden, waar
+overal een ongewone drukte heerschte, vernam ik, dat de vele jonge
+mannen, die allen trachtten met den trein mede te komen, jonge
+Christen-Turken zijn, die hals over kop naar Amerika vertrekken, om
+de kans te ontloopen, naar het oorlogsveld gestuurd te worden. In
+Arabië, in dit deel van Turkije, is de oorlog met Italië niet
+populair en wordt meer beschouwd als een oorlog tusschen Christenen
+en Mohammedanen. Zou Turkije de overwinnaar zijn, dan zou daardoor de
+toestand der Christenen in Turkije wel eens hachelijk kunnen worden,
+zoo vreest men. Vroeger dienden in 't leger alleen Mohammedanen,
+de regeering van Turkije heeft echter nu ook de Christenen en Joden
+opgeroepen om in het leger dienst te doen.
+
+Maar ook van de cholera in Jaffa weet men hier niets. Wij weten nu
+na een week niets meer dan toen wij Jeruzalem verlieten, dat er
+toen vier gevallen van cholera geconstateerd zijn en dat daarvan
+drie personen overleden zouden zijn. Ook wisten wij toen, dat Jaffa
+daarna besmet is verklaard en de booten, die naar Port Saïd gaan,
+Jaffa niet aandoen en er niemand van uit Jaffa vertrekken kan,
+zonder in het naastbijliggende dorpje of stadje een vijfdaagsche
+quarantaine te ondergaan. Nergens heeft men ons verder iets naders
+van den toestand in Jaffa kunnen berichten en zelfs wist men ons
+hedenochtend in de verschillende kantoren van de stoomvaartlijnen hier,
+in Beirut, geen nader bericht te geven dan dat van een week oud. Of
+de cholera zich in Jaffa uitgebreid heeft, of dat het bij die vier
+gevallen gebleven is, men weet er hier niets van, en toen ik vroeg
+of men dan geen telegrafische berichten verspreidde, om het land op
+de hoogte te houden van den werkelijken stand van zaken, vertelde
+men mij, dat, toen er eenige maanden geleden in sommige streken van
+Arabië de cholera heerschte, het gebleken is, dat de berichten, die
+men uit die streken kreeg, geheel valsch waren. Zoo waren in een dorp
+twee mannen belast met het begraven der cholera-lijken, waarvoor zij
+per stuk betaald werden. In één week hadden zij drie lijken begraven;
+dat vonden de heeren te weinig, om te reclameeren, en zij brachten
+driestweg twintig gevallen in rekening. Er werd nu bericht, dat er op
+zooveel zieken twintig sterfgevallen in één week voorgekomen waren, en,
+alvorens de valschheid van deze opgave geconstateerd was geworden, had
+het onware bericht reeds binnen- en buitenland bereikt. Deze weinige
+staaltjes geven een kleine illustratie van de geloofwaardigheid van het
+volk en tevens wat men van berichten uit zulk een land gelooven kan.
+
+Men kan Arabië niet bereizen zonder zich vooraf voorzien te hebben
+van een goede hoeveelheid insectenpoeder. Alle hotels schijnen alleen
+bewoonde bedden te kunnen aanbieden. Al ziet alles er op het oog
+nog zoo zindelijk uit, dan moet men toch niet vast erop rekenen,
+dat men zijn bed niet met eenige andere levende wezens te deelen
+heeft. Over het geheel genomen staat het hotelwezen hier nog op
+een zeer laag peil. De weinige goede hotels, die er zijn, of laat
+mij liever zeggen, die goed zouden kunnen zijn, zijn toch slecht,
+omdat men zich er bedient van inboorlingen-bedienden, die geen flauw
+begrip van zindelijkheid en goede bediening hebben, en die er zelf
+altijd even onappetijtelijk uitzien. Nu kan men hier in den zomer
+of in het late voorjaar zeer gemakkelijk met eigen tenten reizen en
+daardoor de hotels vermijden, en dat wordt door Cook's gezelschappen
+en andere zulke reizigersgroepen ook meestal gedaan.
+
+Het onderwijswezen der Turken staat ook op een zeer laag standpunt. Ik
+geloof niet, dat de regeering zich hier reeds bewust is, dat de
+opvoeding der jeugd een regeeringszaak is. Het aantal analphabeten
+onder de Mohammedanen is zeer groot. Ik weet niet of er statistische
+opgaven van bestaan, maar ook, al zouden die bestaan, dan weten wij
+vooraf, dat die ongeloofwaardig zijn. Toch zijn op vele plaatsen
+scholen, soms zelfs goede scholen, doch die zijn door Duitschers,
+Engelschen, Amerikanen, Franschen of Italianen gesticht. De meeste van
+die scholen hebben een godsdienstig karakter en de onderwijs-gevenden
+staan niet onder regeeringscontrôle. Iedereen kan hier een school
+openen. Hier, in Beirût, is zelfs een Amerikaansch instituut voor
+hooger onderwijs, dat na een vierjarige opleiding een doctor in de
+medicijnen kant en klaar aflevert.
+
+Een ding moet ik niet vergeten mede te deelen, ofschoon het ergens
+anders misschien beter tusschen geplaatst zoude zijn. Wij zagen
+herhaaldelijk in verschillende plaatsen in den bazaar, dat is
+de plaats, waar alles verkocht en gekocht wordt, op de straat, of
+in open winkeltjes, meel, boonen, erwten, enz. koopen; waren, die
+per maat verkocht worden. De kooper mag dan zelf de maat vullen,
+er zooveel in doen als hij er bij mogelijkheid kan instoppen, en
+dan wordt met een rol de oppervlakte geëffend, zoodat die niet boven
+den rand van de maat uitsteekt en daarna afgeleverd. Ze vertrouwen
+elkaar dus ook niet heel erg, maar zijn zeer beleedigd, tenminste
+volgens onzen dragoman, als vreemdelingen zeggen, of toonen, dat
+zij de Turken niet erg vertrouwen. Men kan hier in geen winkel iets
+koopen en den prijs betalen, die er voor gevraagd wordt. Minstens 50%
+moet steeds worden afgedongen.
+
+Toen wij Zaterdagavond laat in Beirût aankwamen, vernamen wij
+reeds spoedig, dat de booten van de Khedivian-lijn, die Haïffa en
+Jaffa aandoen, doch alleen om de mail af te geven en op te nemen,
+geen passagiers in Port Saïd mogen landen, dat die tot Alexandrië
+meegenomen moeten worden en daar een tweedaagsche quarantaine moeten
+ondergaan. Dat er Dinsdagavond echter een boot van de Fransche
+lijn van hier vertrekt, dat die in bovengenoemde havens niet stopt
+en de passagiers in Port Saïd alleen een medisch onderzoek hebben
+te ondergaan en daarna aldaar aan wal kunnen gaan. Daar wij allen
+onze groote bagage in Port Saïd hadden laten staan en enkelen van
+ons ook om andere redenen in die haven wilden landen, besloten wij,
+tot Dinsdagavond hier te blijven, Beirût te zien en een paar rustige
+dagen te hebben, alvorens wij in Egypte weder groote, nieuwe indrukken
+opdoen.
+
+Beirût is een zeer geschikte stad om eenigen tijd rustig door te
+brengen. Het ligt aan de Middellandsche Zee en bezit een zeer zacht
+en prettig aandoend klimaat. De zon is hier niet zoo heet als aan
+de Riviera, maar ook is het hier niet zoo koud in de schaduw als
+daar. De omgeving van de stad is schitterend mooi, alles ademt rust en
+kalmte. Voor menschen en vooral voor kinderen met een zwakke gezondheid
+is het verblijf in den winter hier, naar mijne meening, weldadiger
+dan aan de Riviera. Blijft men aan den zeekant, dan is er geen stof
+te duchten, alleen de landwegen zijn stoffig, maar niet zoo erg als
+in de reeds genoemde streek. De stad is min of meer Europeesch, men
+ziet hier bijna geen oriëntaalsche kleeding. Ook in de meeste winkels
+kan men zich met de Fransche of de Engelsche taal verstaanbaar maken.
+
+Wij gebruikten de paar dagen gedwongen rust om achterstallige
+correspondentie af te doen en om verfrischt en krachtig aan boord
+van het Fransche stoomschip te komen. Ofschoon wij wisten, dat de
+boot eerst 's avonds om zes uur zou vertrekken, begaven wij ons toch
+direct na de lunch reeds aan boord, om op de boot rustiger nog dan
+in de stad van het mooie landschap rondom ons te profiteeren.
+
+Als wij nu morgen vroeg geen oponthoud in Port Saïd hebben en men
+ons zonder kunsten aan wal wil zetten, dan komen wij vroeg genoeg om
+onze bagage uit het depôt te halen en nog denzelfden dag naar Caïro
+te vertrekken. De geheele maand December blijven wij in Caïro.
+
+
+                                                        6 December 1911.
+
+
+
+
+
+
+IN QUARANTAINE.
+
+
+Ik was mij niet bewust, toen ik den vorigen brief op het schip van
+de Messageries Maritimes zoo plotseling eindigde, omdat Port Saïd in
+het gezicht kwam en ik mij gereed moest maken om aan wal te gaan,
+wat mij boven het hoofd hing. Wel had ik 's morgens tot een mijner
+medereizigsters de opmerking gemaakt, dat op een zoo vuil schip,
+waarop eerste, tweede, derde en vierde klasse passagiers broederlijk
+en zusterlijk op het dek dooreenwandelden, er slechts een verdacht
+ziektegeval onder één van de lagere klassen behoeft voor te komen om
+ons allen in quarantaine te doen gaan. Maar ik dacht er niet aan,
+dat dit werkelijk het geval zou worden. Smeriger booten dan die
+Fransche booten kan men zich niet voorstellen. Voor de eerste klasse
+passagiers was alleen de eetzaal gereserveerd; maar daar vlak daarboven
+een hal was, waar elkeen kon komen, heerschte er den geheelen dag een
+drukkende, bijna niet uit te houden atmosfeer. Maar boven op het dek
+was het heelemaal niet te zijn, daar lagen en zaten in alle hoeken en
+gaten, op alle banken en stoelen, de geurige en kleurige Arabieren,
+die met hun heele hebben en houden op weg waren om van vaderland
+te verwisselen. De onschuldige kindertjes van deze natuurmenschen
+vermaakten zich met kinderlijke spelen en deponeerden tusschen de
+bedrijven door kleine plasjes en vaster bestanddeelen op de plekjes,
+die zij daarvoor geschikt vonden.
+
+Er waren 1228 passagiers aan boord; daarvan waren er bijna 1000
+tusschendekspassagiers, allen op weg naar Amerika. Ongeveer 150
+van dezen moesten in Port Saïd aan wal gaan, om daar van schip te
+verwisselen, de anderen gingen tot Marseille door om daar overgescheept
+te worden. Deze menschen, die in eigen land en in eigen woning niet
+het minste begrip van zindelijkheid hebben, vertoonen natuurlijk
+nog smeriger uiterlijk op een overvulde boot, liggende kris en kras
+dooreen in de maag van het schip, zonder gelegenheid zich te reinigen,
+etende hun eigen meegebracht voedsel, en liggende op eigen meegebrachte
+lompen. Maar dat dezulken onze reisgenooten zouden zijn, wisten wij
+niet toen wij in Beirût aan boord gingen. Elkeen had ons zoo vaak
+verzekerd, dat de "Messageries Maritimes" ongehinderd Port Saïd zou
+kunnen binnenstoomen, dat wij aldaar alleen een medische inspectie
+hadden te ondergaan, dat wij niet twijfelden aan de geloofwaardigheid
+van deze inlichtingen.
+
+Even over twaalf uur, het vastgestelde landingsuur, stoomden wij
+langzaam de haven van Port Saïd binnen, passeerden wij het mooie
+standbeeld van De Lesseps en wierp het schip zijn anker uit op
+eenige meters afstand van de landingsplaats. Wij stonden allen
+gepakt en gezakt om direct aan wal te gaan, doch men vertelde daar,
+dat wij te wachten hadden op den dokter, die nog niet aan boord was
+gekomen. Het was een Tantalus-kwelling voor de lieve echtgenooten,
+broeders en andere familieleden, die in kleine bootjes ons schip reeds
+waren tegemoet gekomen en steeds om ons heen bleven dobberen, en die
+op eenige armenlengten van het liefste wat zij bezaten verwijderd
+waren, en toch noch bij ons aan boord mochten komen, noch de lang
+verwachten over de verschansing heen bij zich in het bootje mochten
+tillen en meevoeren. Wachten, wachten, was steeds het antwoord, dat
+wij kregen als wij het eene kwartier na het andere zagen verstrijken
+en permissie vroegen om weg te gaan.
+
+Om half twee begon de medische inspectie bij de eerste klasse. Wij
+moesten ons in de eetzaal verzamelen, en, als onze naam werd
+afgeroepen, den dokter voorbij de zaal verlaten. Dat kostte ons elk
+2 shillings. Toen kwam de tweede klasse; ook dat ging goed. Daarna
+de derde klasse, en gelukkig werd ook daar alles goed bevonden. Het
+was toen reeds over drie uur en wij vroegen of wij nu niet aan wal
+mochten gaan, maar eerst moest de vierde klasse nog geïnspecteerd
+worden. En daar gebeurde het! Alles tengevolge van de stommiteit van
+den Franschen scheepsdokter.
+
+Des nachts had een oude vrouw van 70 jaar, uit de 4de klasse
+passagiers, die met hare kinderen naar Amerika wilde vertrekken,
+het tijdelijke met het eeuwige verwisseld; hoogstwaarschijnlijk door
+de slechte atmosfeer en de voorafgaande vermoeienissen en emoties
+van de reis, eenvoudig gesuffoqueerd. Dat kwam den inspecteerenden
+dokter verdacht voor en toen later ook onder het scheepsvolk een
+jonge man ontbrak en de dokter riep: "waar is die zieke jongen?",
+scheen de argwaan te vermeerderen. Toen ten slotte de boy gevonden
+was en deze opgaf, dat hij weder heelemaal beter was, alleen een
+beetje....., was de maat vol. De dokter wilde geen toestemming tot
+vertrek geven, hij vroeg een consult met een collega. Eerst kwam één,
+toen nog een dokter aan boord, die allen heel gewichtige gezichten
+zetten en nadat men ons tot zes uur in het onzekere had gelaten,
+kwam toen het positieve bevel; "Niemand mag aan wal gaan, allen
+moeten mede naar Alexandrië!" Het lijk van de oude vrouw, alsook de
+zieke jongeling, werden aan wal gezet en men verzekerde ons positief,
+dat wij in Alexandrië, na nog een medisch onderzoek, allen daar aan
+wal konden gaan. Den wachtenden echtgenooten werd vergund aan boord
+te komen om de mogelijke ballingschap met hunne vrouwtjes te deelen.
+
+Ons clubje troostte zich in het lot, wij pakten den boel maar
+weder uit en vlijden ons na een gezelligen avond maar weder in onze
+scheepshutten ter ruste. Het was echter voor een massa passagiers een
+groote teleurstelling en veroorzaakte hun groote moeilijkheden. Er
+waren moedertjes met drie, vier en meer kinderen, die in Port Saïd
+thuis behooren, en die nu zooveel meer onkosten hebben, zooveel
+langer met die schapen onderweg moeten zijn en dood-vermoeid dezen
+tocht opnieuw, ondernamen.
+
+Tusschen acht en negen uur kwamen wij den volgenden morgen in de
+haven van Alexandrië aan en daar begon de pret opnieuw. Eerst kwam
+een doktertje, een Griek, aan boord en nu zouden wij, zoo heette
+het, een zorgvuldiger onderzoek hebben te ondergaan. Weer werden de
+namen van alle eerste klasse-passagiers in de eetzaal afgeroepen en
+moesten wij voor den dokter verschijnen, de tong uitsteken en werd,
+zoo te zeggen, de pols gevoeld. Voor dit laatste was echter geen tijd
+genoeg en ik ben zeker dat van geen der eerste klasse-passagiers de
+hartslag kon worden geconstateerd. Het werd weder middag alvorens
+dit onderzoek, met gunstig gevolg voor alle aanwezigen op de boot,
+was afgeloopen, doch toen wij meenden aan wal te kunnen gaan, heette
+het, dat op een telegram uit Port Saïd gewacht moest worden met de
+resultaten van de autopsie op de oude vrouw en het ziekteverloop van
+den zieken jongeling. Heel gauw kwam dat telegram, vermeldende: dat de
+jongen beter was, doch dat men van de oude vrouw niet met zekerheid
+kon zeggen, dat zij geen cholera had gehad. Om die reden was het
+bevel: allen, die in Egypte wilden blijven, moesten in quarantaine,
+de passagiers voor Marseille konden doorgaan.
+
+Toen werd onmiddellijk de geel-groene of groen-gele vlag in
+top geheschen en werden wij beschouwd als komende van een besmet
+schip. Wij waren nu gevangenen in den volsten zin van het woord, wij
+hadden geen eigen wil meer, maar moesten gehoorzamen aan de bevelen
+van de Egyptische politie.
+
+Dat klinkt alles zeer gewichtig en het was het eigenlijk ook, maar wij
+zagen er voorloopig alleen het komische van. Wij wisten niet wat ons
+te wachten stond, niemand kon ons zeggen hoe lang de gevangenschap
+zou duren en niemand kon ons eenige inlichtingen geven hoe wij het
+er zouden hebben.
+
+Om twee uur werden, stil en plechtig, vijf of zes groote
+zolderschuiten, getrokken door 'n klein, vuil stoombootje, aan onze
+boot vastgelegd; eerst werd alle bagage ingeladen, ook de heele
+huishoudingen van de emigranten, daarna werden eerste en tweede
+klasse-passagiers in één boot, de derde en vierde klasse-passagiers in
+drie of vier andere booten geladen, en toen gingen wij in treurigen
+optocht naar 'n afgelegen plaats, waar wij allen ontscheept, doch
+onmiddellijk in een gereedstaanden trein opnieuw geladen werden. Hier
+was het een onuitsprekelijke herrie, iedereen zocht naar zijn bagage
+en men wilde gaarne in den trein een goed plaatsje hebben. De geheele
+trein bestond alleen uit derde klasse-wagens, die er zeer primitief
+uitzagen en onuitstaanbaar naar carbol roken. Er was een hooge piet,
+een pasja, bij ons aan boord, die de ballingschap met ons moest deelen,
+dien hielden wij in het oog en volgden hem in den waggon. Daardoor
+werden wij niet met de derde en vierde klasse-passagiers vermengd en
+hadden vrij goede plaatsen.
+
+Hoe treurig de stand van zaken ook voor vele reizenden en vooral voor
+de arme landverhuizers was, die daardoor misschien hun passage op de
+boot naar Amerika verloren, doch in elk geval op extra kosten werden
+gejaagd, het ontschepen en inschepen van zoovele nerveuse personen en
+hun angst, een stuk van de bagage te verliezen, gaf toch ook menig
+vermakelijk tooneeltje. Als een waggon volgeladen was, dan werden
+de deuren van buiten gegrendeld, een politie-agent op post gezet,
+zoodat niemand meer kon ontvluchten. Onder die politie-agenten waren er
+verscheidene zwart-menschen, die nu eens met een air van autoriteit al
+die wit-menschen de les lazen. Het was nog voor vier uur toen wij allen
+en ook de bagage in den trein geladen waren, doch het werd over zes,
+alvorens wij konden afreizen. Toen ik om vijf uur, ongeduldig geworden,
+mijn hoofd eens buiten het raam stak, om te informeeren waarom wij niet
+afreisden, vertelde men, dat de machinist ongeveer een uur geleden
+naar de stad was gegaan, om water te halen en niet terug kwam. De
+stationschef zou hem gaan zoeken en zien wat van hem geworden was. Het
+resultaat van dat onderzoek hebben wij niet vernomen, maar om zes
+uur zette onze trein zich eindelijk in beweging, bracht ons eerst een
+eindweegs in de eene en daarna in een juist tegenovergestelde richting,
+zoodat wij totaal in de war geraakten, waar men ons bracht. Het was
+donker en daardoor alles heel geheimzinnig, en toen wij tenslotte aan
+de Lazaretto aangekomen waren en zagen hoe wij daar aan alle zijden
+door hekken en hooge muren van de overige wereld werden afgesloten,
+maakte zich toch van velen een minder vroolijke stemming meester.
+
+Wij werden er door een dame, een directrice, ontvangen, die ons
+onmiddellijk onze kamers wees en ons met de orders van 't huis op de
+hoogte bracht. Het zag er alles zindelijk en netjes uit, de slaapzalen
+met nette, zindelijk uitziende bedden, voor vijf of zes personen
+ingericht, de muren helder wit gekalkt en een goede voorraad water om
+zich te verfrisschen. Spoedig kwam de eerste officier op het terrein
+en deelde ons mede, dat het misschien maar voor één dag zou zijn,
+dat wij zijne gasten waren. Het hing alles af van de telegrafische
+berichten, die den volgenden dag uit Port Saïd verwacht werden.
+
+Hoewel het voor ons eerste klasse-passagiers best uit te houden
+was, waren wij toch echte gevangenen en konden ons slechts buiten
+in een beperkte ruimte vrij bewegen. Buiten de dubbele rij hekken,
+stond heel wat militair vertoon om te voorkomen, dat een onzer zou
+ontsnappen. Ook het eten was zindelijk en goed bereid en als ik
+'t menu vermeld van wat ons den eersten avond om acht uur als diner
+werd voorgezet, dan zal men zien, dat men voor geld hier vrij goed
+bediend kan worden. Vermicellisoep, gebakken zalm, roastbeef met
+verschillende groenten, gevogelte en salade; daarna roomsoezen,
+dadels, appelen en sinaasappelen, Turksche koffie en gedurende het
+diner, vrij goede landwijn naar believen. Wij moeten echter voor deze
+gevangenschap twintig francs per dag betalen, een som, waarvoor wij
+in elk hotel een goede kamer en goed voedsel kunnen verkrijgen.
+
+Niet alleen is de directrice een Engelsche dame, maar ook eene der
+doctoren is een vrouwelijke collega uit Engeland. Het zijn voornamelijk
+deze twee vrouwen, die hier met gezag hebben op te treden, wat zeer
+veel tact vereischt, omdat de meeste gasten hier tegen wil en dank
+gehouden worden en mokkende en halsstarrig zijn.
+
+Toen echter den volgenden morgen het bevel kwam, dat wij allen tot
+Maandag moesten blijven, toen maakte de vroolijke stemming weldra
+plaats voor een tragische. Onder onze medegevangenen, wij waren met 54
+eerste klasse-passagiers, waren verschillende groote handelslieden,
+die door dit oponthoud aanmerkelijke schade leden, anderen, die voor
+ernstige familie-aangelegenheden tehuis of in den familiekring moesten
+zijn en de plannen van elkeen werden door dit lange onvoorziene
+oponthoud min of meer gedwarsboomd. Bovendien was er in onze
+gevangenis niets te krijgen, wat de eentonigheid van het verblijf
+kon verminderen. Als er geen van de drie maaltijden in voorbereiding
+waren, dan konden wij zelf eenige tafels en ongemakkelijke stoelen
+naar buiten sleepen, voor een gemakkelijker zitgelegenheid kon men
+naar de slaapzaal gaan en zijn bed gebruiken. Meer dan de helft
+van den tijd werd dan ook door ons op bed en slapende doorgebracht;
+achteraf beschouwd kwam deze ongezochte rustkuur ons uitstekend ten
+goede, na de gejaagde, vermoeiende tocht door Arabië en de emotievolle
+dagen aan boord van dat vieze, Fransche schip.
+
+Met eenige Mohammedaansche dames, die onder onze lotgenooten waren
+en waarvan enkelen Engelsch, anderen Fransch spraken, maakten wij nu
+wat nader kennis en vernamen van hen allerlei bijzonderheden. Een
+paar van hen waren Drusen, dat zijn Mohammedanen, die Mohammed wel
+vereeren, doch niet aanbidden. Zij aanbidden alleen God en gelooven,
+dat God nu en dan groote wijsgeeren doet geboren worden, die de
+overige menschheid in ontwikkeling ver vooruit zijn, doch dat niet
+alleen Mohammed en Christus zulke wijsgeeren waren, maar er telkens
+nog zoodanigen geboren worden, waardoor de geheele menschheid in
+ontwikkeling vooruit gaat. Als aandenken aan onze gezamenlijke
+ballingschap hebben die meisjes voor elk van ons een mooi kraagje
+gehaakt. Het haakwerk van deze vrouwen is nog fijner en mooier dan
+het Iersche haakwerk en heeft ook hooger marktwaarde.
+
+Nu zou ik zeker wel twee brieven kunnen volschrijven als ik in
+alle bijzonderheden zou treden van ons vierdaagsch verblijf in deze
+gevangenis; als ik uiteenzette, welke gevoelens ons bekropen, toen
+wij den eersten morgen in onze slaapzaal ontwaakten en zagen dat
+de ramen van onze cel met zware ijzeren stangen getralied waren en
+dat daarover heen nog eens een dik ijzeren netwerk gespannen was,
+zoodat wij door de ramen niets naar buiten noch naar binnen konden
+moffelen; dat ons voedsel drie keer daags van uit Alexandrië moest
+worden aangebracht en dat dit door een klein poortje in de dubbele
+verschansing, waarachter wij zaten, moest worden naar binnen geduwd;
+dat men ons niet alleen een veel te hoogen prijs voor voedsel en logies
+liet betalen, doch dat men ons in rekening bracht, en wel vrij hoog,
+ons transport per zolderschuit en derde klasse trein van het schip
+naar de Lazaretto, en een zeer hooge som voor desinfectie van onze
+goederen; dit laatste was daarom zoo schandelijk, omdat niets van
+ons goed gedesinfecteerd was, wij hadden onze handbagage bij ons,
+het had ons niet verlaten. Toen wij daartegen reclameerden, werd ons
+geantwoord, of wij dan liever wilden, dat men het gedesinfecteerd en
+daarmede geheel bedorven had, en als wij weigerden te betalen, zou
+men ons eenvoudig langer in de Lazaretto houden. Ook zal ik niet in
+details treden over alle tegenstrijdige berichten, die wij elken dag
+van de directrice, de verschillende doktoren en den eersten officier
+kregen, inlichtingen, die elkaar boudweg tegenspraken; of klagen over
+den éénen handdoek voor elk onzer, waarmede wij vijf dagen ons moeten
+rein houden; of over het ontbreken van hygiënische maatregelen, waar
+die het eerst noodig waren; onder al deze omstandigheden bleven wij in
+een goed humeur en zagen er al het komische van en vermaakten ons er
+mede. Avonturen zijn in den regel niet prettig als men ze ondervindt,
+men lacht er alleen later over; dit avontuur, zoo ongezocht--wij hadden
+in Arabië alles gedaan om juist aan de quarantaine te ontkomen--gaf
+ons terwijl wij het ondervonden, toch menig vroolijk uurtje.
+
+Het schandelijkste van alles is wel de wijze waarop men de gevangenen
+vrij laat. Evenals werkelijke misdadigers werden wij eenvoudig met
+al onze bagage buiten de poort gezet en vernamen wij, dat wij op ruim
+vier mijlen afstand van Alexandrië waren. Onze groep had door middel
+van de directrice bij Cook's office aangevraagd ons eenige rijtuigen te
+zenden, en er waren eenige rijtuigen, die altijd rond zoo'n instelling
+zwermen om degeen, die vrijkomt, voor een veel te hooge som naar de
+stad te brengen, maar overigens moest elkeen nu maar zien, op welke
+wijze hij of zij de pas verkregen vrijheid wilde gebruiken. Geen
+enkele maatregel, om het de menschen gemakkelijk te maken, was genomen.
+
+En nu zullen velen misschien nieuwsgierig zijn te weten hoe mrs. Catt
+zich onder deze omstandigheden hield. Zij was steeds de prettigste,
+opgewektste, tevredenste van allen en vond het "a new experience
+in her life". De wijze waarop zij den laatsten morgen haar boeltje
+bijeenpakte en elk hoekje van onze cel nog eens doorkeek, om alles
+vooral goed in haar geheugen te griffen, was waard vereeuwigd te
+worden. Zij is maar één oogenblik boos geweest, dat was toen zij haar
+naam moest teekenen onder de kwitantie en zij er bij wilde zetten,
+"betaald onder protest", en haar dit geweigerd werd, maar ook deze
+boosheid had een komische zijde en deed haar later schaterlachen.
+
+Wij zijn nu weder vrij, onze kennis is verrijkt, wij weten nu
+hoe gevangenen zich moeten gevoelen, hoe het in een Egyptisch
+quarantaine-station toegaat, hoe beschaafde Arabieren, Turken, Grieken
+en andere oriëntaalsche menschen zich met ons beschaafd weten te
+gedragen, en over dat alles verheugen wij ons en klagen niet.
+
+
+                                                           11 Dec. 1911.
+
+
+
+
+
+
+CAÏRO.
+
+
+Het is waarschijnlijk wel te begrijpen, dat wij, nadat wij 't
+quarantaine-station verlaten hadden, niet veel lust gevoelden ons lang
+in Alexandrië op te houden. Onze meeste lotgenooten verlieten die
+toch overigens wel mooie stad met de eerstvolgende gelegenheid. Zoo
+wilden wij evenwel niet vertrekken, in elk geval wilden wij toch
+een bezoek brengen aan de Catacomben, om de belangrijke Egyptische
+begraafplaats, dateerende uit de 2e eeuw onzer jaartelling, te
+zien. Deze begraafplaats werd aldaar een dozijn-aantal jaren geleden
+ontdekt. Men gaat met een flinke breede wenteltrap, die gedeeltelijk
+nieuw is, tot diep onder den grond en komt dan in 'n grooten tempel
+met verschillende vertrekken, alwaar 150 lijken in afzonderlijke
+gemetselde en gebeeldhouwde nissen gevonden werden. Het beeldhouwwerk
+van vele dier nissen is zeer goed bewaard gebleven en zelfs een geheele
+tempel, die hoogstwaarschijnlijk het lijk van een hooggeplaatst persoon
+bevat, is bijna in ongeschonden staat aanwezig. Deze begraafplaats
+is ongetwijfeld voor archaeologen en liefhebbers van oudheden een
+afzonderlijk bezoek aan Alexandrië meer dan waard.
+
+Nadat wij dit belangrijk stuk uit oud-Egyptische grootheid hadden
+gezien, lieten wij ons door de voornaamste buurten van de stad rijden,
+stapten even in het mooie, weelderig ingerichte Savoy-hotel af om een
+goede afternoon tea te gebruiken en vertrokken met den trein van zes
+uur naar Caïro. Wij waren weliswaar dien middag uit de quarantaine
+ontslagen, maar geheel vrij waren wij toch nog niet. Wij hadden een
+man, een begeleider, op den bok van 't rijtuig medegekregen, die
+een lijstje met onze namen bij zich had, die ons tot in het station
+bracht en zorgde, dat onze spoorkaartjes met een rood kruis geteekend
+werden. Daardoor wist de conducteur direct met welk soort volk hij te
+doen had en in Caïro werden wij des avonds om half tien opgehouden
+en moesten weder eene medische inspectie doormaken en ons adres in
+Caïro achterlaten. Ongelukkig was geen onzer in het bezit van een
+Baedeker van Egypte, die hadden wij noch in Zuid-Afrika, noch in een
+der plaatsen aan de oostkust, noch in Arabië kunnen machtig worden
+en wij konden derhalve niet anders doen dan een hoteladres opgeven,
+dat ons door--geen onzer wist meer wie--was aanbevolen. Naar dat
+hotel begaven wij ons, doch onmiddellijk bij aankomst zagen wij,
+dat wij verkeerd waren. Het was in zijn soort een heel goed hotel,
+bij wat wij in Arabië ondervonden hadden zelfs zindelijk te noemen,
+maar het was een hotel van den zooveelsten rang, in Baedeker, die
+wij den volgenden morgen reeds om acht uur kochten, aangeduid onder
+de rubriek: "en dan nog verscheiden hotels van minder gehalte". Wij
+passeerden er een zeer onrustigen nacht, waren den volgenden morgen
+reeds om zes uur kant en klaar om bij het eerste morgengloren er
+op uit te trekken een Baedeker te koopen en een beter hotel op
+te sporen. Dat alles gelukte vrij spoedig, zoodat wij om tien uur
+'s morgens reeds met pak en zak in het mooi gelegen en comfortabel
+ingerichte Continental-hotel overgebracht waren.
+
+Wat een gelukkig vrij gevoel bekroop mij, toen ik in dat goede
+hotel een frisch bad kon nemen, van kleederen kon wisselen en mij
+'s avonds in een goed bed, met een kamer voor mij alleen, te slapen
+kon leggen, en dat niemand meer over mij te bestellen had. Door ons
+spoedig vertrek uit het eerste hotel schijnt de gezondheidscommissie
+ons spoor bijster geworden te zijn, wij althans hebben van geen dokter
+meer iets vernomen, terwijl andere lotgenooten nog de geheele week
+des morgens een doktersvisite ontvingen.
+
+Dit gedwongen langer verblijf in Arabië en daarna de 5 dagen oponthoud
+in het quarantaine-station hebben de plannen, die wij voor ons verblijf
+in Egypte gemaakt hebben, geheel in de war gestuurd. Mrs. Catt en
+ik hadden reeds vóór wij naar het Heilige Land afgereisd waren een
+hut besproken op de "Prinses Juliana" van de Mij. Nederland, die 9
+Januari 1912 van Port-Said vertrekt. Wij hadden daardoor ongeveer
+zes weken tijd om Caïro en het voornaamste gedeelte van den Nijl te
+zien, maar nu onze tijd zoo is bekort geworden en wij bovendien eenige
+dagen noodig hadden om ons te restaureeren, alvorens in staat te zijn
+nieuwe indrukken te verwerken, nu zal van de Nijlreis waarschijnlijk
+niet veel komen. Caïro levert alleen genoeg belangrijks op om een
+week of vier met overvloed van afwisseling hier door te brengen. Wel
+heeft Caïro voor personen, die in de laatste maanden zooveel oriëntaal
+leven zagen, niet die groote aantrekkelijkheid, niet dat verbijsterend
+nieuwe, als degenen ondervinden, die kersversch uit Europa naar hier
+verplaatst worden. Veel van hetgeen wij hier zien, zagen wij reeds in
+Damascus en in Jeruzalem en omstreken. Ook is Caïro, of liever dat
+gedeelte van de stad, waarin de goede hotels gelegen zijn, zoodanig
+gemoderniseerd, dat het, afgezien van de straattooneeltjes, daar op een
+of ander Europeesche stad is gaan gelijken. De groote geheel Europeesch
+ingerichte hotels, die, om toch een klein beetje het oriëntaal karakter
+te behouden, bedienden voor een deel uit inboorlingen, gekleed in
+roode of anders gekleurde Turksche broek en kort jakje, dat rijk
+met goudborduursel is gegarneerd, recruteeren; de groote Fransche,
+Engelsche en Amerikaansche winkels, met hunne Europeesche koopwaren;
+de kantoren van de groote stoomvaartlijnen, de bankinstellingen,
+de Parijsche café's, 't Fransche en Italiaansche operagebouw en nog
+zoovele andere gebouwen ontnemen aan het centrum der stad 't geheel
+Egyptisch karakter. Wel zijn al deze gebouwen gegroepeerd om een
+grooten, smaakvol aangelegden tuin, den Ezbekujeh-tuin, met eenige
+zeer buitengewone, zeldzaam mooie boomen, die, door de vele vrij dikke
+luchtwortels, die van boven uit de takken naar beneden hangen, doch
+zoodra zij den grond bereiken in den grond zich vastmetselen, den stam
+van den boom een allerzonderlingsten vorm geven; maar deze tuin kan
+alleen den indruk niet wekken dat men in een Egyptische stad vertoeft.
+
+Dien indruk krijgt men pas goed, als men buiten de stad gaat en een
+bezoek brengt aan de wereldbekende pyramiden en de Sphinx. Reeds de
+rijtoer daarheen, passeerende de Nijlbrug en door het dorp Gizeh,
+brengt reeds die zekere Egyptische stemming. Rondom ziet men dan
+veraf overal de woestijn, met het droge, glinsterende, witte zand,
+waardoor de zon zoo krachtig en heet teruggekaatst wordt, en waarin
+veraf overal de donkere pyramiden den kop in de lucht steken. De meest
+indrukwekkende van al deze pyramiden is de groote pyramide van Gizeh,
+welke bij den ingang van de Libyan-woestijn, in de onmiddellijke
+nabijheid van de Sphinx staat. Deze kolossus, die verondersteld wordt
+meer dan 6000 jaren oud te zijn, brengt elkeen alleen in verbazing
+over de enorme afmetingen en ook over den jarenlangen arbeid, dien 't
+gekost moet hebben om hem tot stand te brengen. Uit een architectonisch
+of aesthetisch oogpunt vind ik er niets aan te bewonderen, maar wel
+dringt, hoe langer men er naar kijkt, steeds meer het besef door met
+welke reuzenafmetingen men hier te doen heeft. Volgens de opgaven
+zouden er, loopende over twintig jaar, elk jaar gedurende drie maanden
+100.000 man aan gewerkt hebben om de eenige millioenen granietblokken,
+elk van 40 kubiek voet grootte uit te houwen, te fatsoeneeren en op
+te stapelen. En dat ding was gebouwd om als graftombe te dienen van
+koning Cheops en zijne familieleden. Al die pyramiden zijn graftomben
+van een of ander vorstelijke familie. Zeer zeker een zeer eigenaardige
+manier om zijn lijk te laten bewaren.
+
+Een geheel anderen indruk verwekt de Sphinx, waarvan zoovele
+bewonderaars van Egypte zoovele romantische verhalen, weten te
+doen. Als men Pierre Loti's boeken en herhaalde beschrijvingen over dit
+bewonderingswaardige monument leest, en als men in aanmerking neemt,
+dat tal van personen in de onmiddellijke nabijheid er van, midden
+in de woestijn, in den letterlijken zin van het woord, hunne tenten
+opslaan om in de gelegenheid te zijn, dit wonder uit de oudheid onder
+alle soort belichting en bij zonsopgang en zonsondergang te zien en te
+bestudeeren, dan begrijpt men zeker, dat ik mij aan eene beschrijving
+er van niet waag. Ik zag het op een mooien zonnigen namiddag; ik
+vleide mij in het warme mulle zand aan den voet van het monster neder
+en observeerde wat deze mannenkop op leeuwenlichaam mij te vertellen
+zou hebben. En het vertelde mij zulke geheel andere zaken als die ik
+er van gelezen had, dat ik ze niet waag neer te schrijven. De nuchtere
+impressie, die ik het allereerst kreeg, was, dat het zeer te betreuren
+is, dat deze reuzenkop zijn neus verloren heeft, dat er een hak uit de
+lippen is en dat de nek de helft van zijne afmetingen heeft verloren,
+maar na eenigen tijd maken deze mankementen niet meer den hoofdindruk
+en beginnen de mysterieuse oogen te spreken. Maar, zooals ik reeds
+opmerkte, wat die mij te vertellen hadden, behoud ik voor mij zelf.
+
+Moskeeën zijn in Caïro over de vijfhonderd, daaronder zijn er heel
+mooie en heel oude, maar wij zijn er hier maar enkele binnen gegaan,
+omdat wij in de laatste weken zooveel van die dingen zagen, dat wij
+er nu voorloopig genoeg van hebben.
+
+Als overal in deze soort steden gevoel ik mij hier het meest
+aangetrokken tot het volksleven, geen dag gaat er voorbij, waarop
+ik niet een korten tijd hier in den bazaar doorbreng. Bazaar
+heeft in deze oriëntale steden eene andere beteekenis dan wij er
+gewoon zijn aan te hechten. De bazaar is dat gedeelte van de stad,
+waar alle handwerkslieden hun bedrijf uitoefenen en hunne winkels
+hebben. Het is een complex van zeer nauwe straatjes, die als in een
+doolhof in elkaar loopen en waar in elk straatje een afzonderlijk
+beroep wordt uitgeoefend. Er is een straatje voor de schoenmakers,
+een voor de goudsmeden, de koperwerkers, de kappers, de kleermakers,
+enz. enz. Het beroep wordt altijd in de kleine open ruimte uitgeoefend,
+die tegelijkertijd ook het winkeltje is. De straatjes zijn zoo nauw,
+dat men elkaar er nauwelijks in passeeren kan. In die nauwe, bont
+gekleurde straatjes in Caïro vindt men het echte Egyptische leven. Het
+lijkt op dat van alle oostersche steden, maar het heeft toch hier
+zijn bijzonder karakter en zijne eigen bekoorlijkheid. Behalve dat de
+eigenaars van de winkeltjes elken voorbijganger nopen tot staanblijven
+om zijne waren te bezien, "kijken kost niets" hoort men in alle talen
+en in alle toonaarden telkens opnieuw zich toeroepen, maar ook de vele
+wandelende winkeliers, mannen, behangen met een heelen winkelinhoud,
+sporen je telkens aan hetgeen zij te koop aanbieden te bezien en
+iets van hen te koopen. Tusschen het geschreeuw van dezen hoort
+men onophoudelijk het rinkelen van glazen en kopjes van kooplieden,
+die behangen zijn met het een of ander vaatje, gevuld met smakelijk
+vocht uit een café, die de menschen willen aansporen een glas of een
+kop leeg te drinken van het door hen aangeboden lekkere vocht, dat
+dikwijls niets anders is als water met een of ander geurtje. Komt men
+één oogenblik in een beetje breeder straatje, dan kan men onophoudelijk
+plaats maken voor de ezeltjes, die aan weerszijden behangen zijn met
+vruchten, groenten of ook wel allerlei andere koopwaren, die door
+den drijver van het beest op luiden toon en met veelzijdige gebaren
+te koop worden aangeboden. Dat alles en onnoemelijk veel meer geeft
+een levendigheid, geroezemoes en kleurigheid aan dit interessante
+stadsdeel, dat beter geschilderd dan beschreven kan worden.
+
+Hoewel ook dit Oostersch volk een eigen opvatting van zindelijkheid
+heeft, is het hier toch oneindig veel zindelijker en hygiënischer
+dan in Jeruzalem en Syrië. Ook is het volk hier beter gekleed. De
+Arabier schijnt er een eer in te stellen zijne kleederen zoolang
+te dragen, tot zij hem van het lijf vallen en blijkbaar worden zij
+in al dien tijd dan ook nooit gereinigd; de Egyptenaar, voor zoover
+die zich ten minste in de straten vertoont, schijnt juist zeer veel
+aan goede en mooie kleeding te hechten. Vooreerst is het opvallend,
+zoo goed en smaakvol hier iedere man en vrouw geschoeid gaan, bij
+het volk zijn vooral roode en gele schoenen zeer in den smaak, en
+dan zijn de lange kleederen en de hoofdbedeksels van de Egyptenaren
+steeds van zulke mooie harmonieerende kleuren en van zulk een goede
+kwaliteit, dat men onwillekeurig de verkeerde conclusie gaat trekken,
+dat de kleedingstoffen en het maken er van hier weinig geld kosten.
+
+Doordat de Mohammedanen, en die vormen hier natuurlijk de groote
+meerderheid van de bevolking, hun Zondag of wekelijkschen rustdag
+op Vrijdag vieren, de Joden op Zaterdag en de Christenen op Zondag,
+daardoor is hier nooit een dag in de week, dat alle werk stilstaat
+en alle winkels gesloten zijn, of dat zoo'n dag een bepaald karakter
+heeft. Alleen de musea en andere openbare instellingen zijn des
+Vrijdags gesloten, de Mohammedanen houden echter hunne winkeltjes
+tusschen de godsdienstoefeningen open. Donderdag is vooral een
+levendige dag in de volksbuurten van Caïro, het is de dag vóór hun
+Zondag en evenals de Jodenbuurt in Amsterdam op Vrijdag een bijzonder
+cachet heeft, zoo is dat hier het geval op Donderdag.
+
+Als men in die straatjes ronddwaalt, gebeurt het soms, dat men
+plotseling komt op een plekje, waar een oude man met acht of tien
+jongens op een mat luid zitten te zingen. Dat is dan een zekere soort
+school, waar de jongens niets anders leeren als den Koran lezen. Ik
+kreeg echter niet den indruk, dat de jongens den Koran leeren lezen,
+veel meer, dat zij die van buiten leeren en in den goeden toon leeren
+zingen. Het onderwijs is ook hier nog zeer slecht, maar daarover
+schrijf ik later, als ik eerst wat scholen gezien heb; verplicht
+onderwijs bestaat er niet en tal van analphabeten komen hier voor.
+
+Er zijn hier natuurlijk nog tal van bezienswaardigheden, die ik
+hier dan ook successievelijk als een goed toerist ben gaan zien,
+doch die daarvan meer wil weten moet maar eens een Baedeker koopen en
+die nalezen. De musea, hoewel zeer interessant en een herhaald bezoek
+overwaard, hebben toch naar mijne meening geen grooter en uitgebreider
+collectie Egyptische bijzonderheden, dan er in het Britsch Museum te
+Londen te vinden is.
+
+De groote aantrekkelijkheid, die Caïro voor vreemdelingen bezit, moet
+gezocht worden in het overheerlijk klimaat. Dat klimaat lokt elken
+winter tal van vreemdelingen en doet hen hier de drie of vier natte,
+koude wintermaanden in eigen land ontvluchten. Nu in het einde van
+December genieten wij hier elken dag van een heerlijken zonneschijn,
+met een temperatuur van 60 à 70 graden Fahrenheit en daarbij een
+door en door droge lucht. De avonden zijn koud, maar van een droge,
+windstille koude, die niet onaangenaam aandoet. Toch werkt dit klimaat,
+als men hier pas komt, dikwijls zeer noodlottig. Door het frissche,
+opwekkende weder, meent men hier in staat te zijn veel te kunnen doen
+en vooral den geheelen dag in de lucht te kunnen vertoeven. Men gaat
+'s morgens uit en men gaat weder direct na de lunch uit en blijft
+buiten tot de hotelgong roept om zich voor het diner te kleeden en
+men verwondert zich dan, dat men na een paar dagen geheel op is en
+niet in staat nog eenige indrukken in zich op te nemen. Als men
+dan niet door de hier veel voorkomende ziekte, "zonlichtkoorts",
+wordt aangetast, mag men van geluk spreken. Dit is een koorts, die
+de patiënten vrij onverwacht overvalt, met een temperatuursstijging
+tot 40 graden toe, en die met hoofdpijn, roodgezwollen gezicht en een
+onaangenaam ziektegevoel gepaard gaat. Eenige dagen bed-rust brengt
+dan wel weder evenwicht in het gestel, maar de patiënt betaalt toch op
+een leelijke manier tol voor zijne onvoorzichtigheid, die dikwijls het
+gevolg is van te veel op een dag te willen doen. Denk niet, dat ik
+zelf de dupe was van deze ziekte, maar ik had gelegenheid een geval
+van nabij gade te slaan.
+
+Is men hier echter voorzichtig, door alleen 's morgens of alleen
+'s middags uit te gaan, dan kan men hier in den tijd, dat 't in ons
+kikkerland, donker, nat en koud is, een heerlijken tijd doorbrengen en
+veel van het mooie weder genieten. Op den duur schijnt het klimaat
+toch ook hier afmattend te zijn; een Engelsche militaire dokter
+vertelde mij, dat een verblijf van vier of vijf jaar de energie van
+de meeste jonge menschen hier geheel doodt en men ze dan eerst weder
+voor geruimen tijd naar Europa moet sturen om nieuwe krachten en moed
+te verzamelen. Dit komt mij een beetje overdreven voor, maar ik ben
+hier in den winter, of wat hier winter genoemd wordt en kan dus over
+de zomermaanden niet oordeelen.
+
+Voor wat het toeristendeel van Egypte betreft, kan men gerust zeggen,
+dat het voor 3/4 deel aan het toeristenbureau van de firma Cook
+toebehoort. Booten, hotels en andere dergelijke gelegenheden, die
+men op reis moet benutten, zijn bijna zonder uitzondering in handen
+van Cook's firma en hoe men zich hier wendt of keert, men komt bijna
+altijd weder bij Cook terecht. Daardoor is alles hier bovenmatig
+duur en wordt er bovendien door die firma een overdreven reclame
+voor Egypte gemaakt, die zeer zeker bedriegelijk is. Afgezien van
+het gunstige klimaat in den winter, waardoor zwakken en zieken hier
+'n goede verblijfplaats vinden, is Egypte hoofdzakelijk van bijzondere
+interesse voor archaeologen, historici en architecten, doch de gewone
+toerist kan zich voor minder geld in verschillende andere oorden
+van de wereld evengoed amuseeren. Wil men de wereld zien, dan moet
+men natuurlijk ook Egypte zien, maar men late zich niet verlokken
+naar Egypte te komen alleen op de reclameplaten en advertenties,
+uitgaande van de firma Cook & Co.
+
+Ik heb thans wat Engelsche, hier wonende, heeren en dames en eenige
+Egyptische doctoren leeren kennen; wat die mij in de volgende dagen
+van Egypte zullen laten zien, daarover hoop ik in een volgenden brief
+te schrijven.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Als men als gewoon toerist maandenlang in Europa reist, dan kan
+het gebeuren, dat men in al dien tijd niets verneemt wat in direct
+verband staat met godsdienst; dat men met de menschen, waarmee men
+in aanraking komt, nooit over godsdienstkwesties spreekt, dat men
+dikwijls niet weet--en dat het ons ook niet interesseert--tot welken
+godsdienst die menschen behooren. Het is in den regel voor den gewonen
+toerist van heel weinig belang, of de bewoners van een of ander land
+in Europa in hoofdzaak Protestant, Jood of Katholiek zijn. Slechts
+bij toeval zal zulk een onderwerp den reiziger bezighouden.
+
+Geheel anders is dit in de orientalische landen; daar dringt de
+godsdienst zoo op den voorgrond, dat elke reiziger er nota van moet
+nemen, dat hij onwillekeurig een van de hoofdonderwerpen wordt,
+waarover men denkt en spreekt, dat hij met al het bezienswaardige
+zoo is samengeweven, dat men niets kan gaan zien, over niets kan
+lezen of hooren spreken, zonder dat de godsdienst der bewoners van
+het land er ten nauwste in betrokken is, er het hoofdbestanddeel of
+het uitgangspunt van vormt.
+
+Reeds merkte ik dat op in Zuid-Afrika, vooral daar, waar wij in
+aanraking kwamen met de inboorlingen en ook zelfs bij de Afrikaners,
+maar het trad steeds meer naar den voorgrond in de verschillende
+plaatsen aan de Oostkust van Afrika, die wij aandeden, doch toen wij
+in Arabië kwamen was daar natuurlijk alles geheel en al met godsdienst
+doortrokken. Daar was letterlijk niets anders te zien, daar werd over
+niets anders gesproken en van elkeen, die wij op onzen weg ontmoetten,
+kon men aan kleeding en uiterlijk onmiddellijk vaststellen, tot welken
+godsdienst hij behoorde.
+
+In Egypte is dat bijna even sterk het geval. Niet alleen verhalen alle
+pyramiden, sphinxen, moskeeën van den godsdienst der Egyptenaren,
+maar ook alles wat wij in de musea vinden, getuigt op een of andere
+wijze daarvan. Van één instelling, die eenig op de wereld is, wil
+ik hier het een en ander vertellen. Het is de moskee El-Azar, die
+als moskee niets bijzonder merkwaardigs heeft, maar die dient tot
+theologische universiteit van Egypte, een universiteit zooals nergens
+meer gevonden wordt. Deze universiteit dateert uit de tweede helft
+van de tiende eeuw en is door al die eeuwen heen zoo goed als niets
+van karakter veranderd. Ongeveer 10.000 studenten bezoeken jaarlijks
+deze theologische school en in de paar laatste jaren is dat getal
+tot over de 12.000 gestegen. Ruim 350 leeraren geven er onderwijs.
+
+Deze studenten komen niet alleen van heel Egypte, Opper-, Lager-
+en Oost-Egypte, doch zij komen van heel Azië, van Constantinopel,
+Damascus, Mekka, Alexandrië, Britsch Indië en van Java en Sumatra. Waar
+Mohammedanen zijn, van daar komen ook jonge mannen om hier tot priester
+te worden opgeleid. De studenten betalen niets voor hunne opleiding
+en als zij arm zijn--en zoo zijn er velen--worden zij ook nog van
+brood en een zeker soort soep dagelijks voorzien en dan slapen zij
+in de moskee. Men weet, dat de Mohammedaan eenvoudig zijn mat spreidt
+en zich dan daarop, onverschillig waar, te slapen legt.
+
+Het maakt een verrassenden indruk, als men deze moskee bezoekt, dat men
+daar op den grond, met de beenen kruislings onder zich, die duizenden
+mannen vindt, van af jongens van ongeveer 12 jaar tot oude grijsaards,
+allen in groepen verdeeld en allen bezig een of ander onderdeel van
+hun godsdienst te leeren, of datgene wat zij beschouwen in verband
+te staan met hun godsdienst. De jonge jongens en ook de ouderen,
+die uit andere landen komen, hebben eerst het Arabisch in de fijnste
+bijzonderheden te leeren, alvorens zij tot de hoogere studie kunnen
+worden toegelaten, doch ook voor degenen, die direct aan de eigenlijke
+theologische lessen kunnen deelnemen, duurt de opleiding van vier
+tot zes jaar. Velen komen in al dien tijd de moskee niet uit. Er zijn
+zelfs mannen, die hun geheele leven aan deze studie blijven wijden,
+die blijven doorstudeeren of blijven als leeraar. Zoo'n leeraar wordt
+sheik genoemd. Er waren er velen met zeer eerbiedwaardige gezichten,
+gezichten, waarvan men gaarne een foto zou willen nemen, of die voor
+een schilder 'n mooi model zouden zijn. De sheiks worden ook alleen
+door piëteit tot hun taak gedreven, hunne belooning is niet veel meer
+dan waarvoor zij amper hun levensonderhoud kunnen bekostigen en eer
+of aanzien is aan hun ambt niet verbonden.
+
+Het leerprogram komt hoofdzakelijk hier op neer: Zij, die niet
+genoegzaam Arabisch kennen, moeten eerst grondig die taal leeren. Dan
+worden hun de gronden van het Mohammedanisme, van God en zijn profeet
+Mohammed, onderwezen en daarna leeren zij eerst jurisprudentie,
+wetgeving. De Mohammedanen gelooven, dat een priester de wetten
+moet kennen, omdat de wetten moeten bevatten de voorschriften van
+God, in betrekking tot de handelingen der menschen;--dat God heeft
+voorgeschreven en in den Koran heeft vastgelegd de plichten, die
+de mensch heeft te vervullen, de handelingen, die hij bij voorkeur
+moet doen en andere die hij beslist moet nalaten. Uit gegevens uit
+den Koran wordt den studenten geleerd, welke wetten in de wetgeving
+van het land moeten worden opgenomen. Bovendien leeren de studenten
+hoe zij den Koran moeten zingen; verder logica, rhetorica en poëzie,
+terwijl eerst onlangs ook wat aardrijkskunde aan het leerplan is
+toegevoegd. Heel hoog en heel ver gaat de ontwikkeling dus niet.
+
+De gezichten van de studenten, uit zoovele verschillende deelen van de
+wereld komende, zijn voor den bezoeker 't bestudeeren waard. Niemand
+van al die leerlingen toonde eenige belangstelling voor al de bezoekers
+van de Moskee, ongestoord gingen de lessen door en men kon zien,
+dat de aandacht der studenten ononderbroken was. Toch deed het
+mij onaangenaam aan, dat zoovele toeristen, door niets anders dan
+nieuwsgierigheid geleid en klaarblijkelijk dikwijls niets begrijpend
+van de heilige geestdrift, die deze jonge mannen bezielt, daar in
+dat voor hen heilige der heiligen binnenkwamen, deze jonge mannen
+fixeerden en somtijds achter hun zakdoek een lach onderdrukten, of
+hun spottend gelaat verborgen. De Mohammedanen moeten wel goedmoedige
+en vredelievende menschen zijn, om al de profanatie te verdragen,
+die de vreemdelingen jaarlijks in hun land en over hunne heilige
+instellingen brengen.
+
+Al de kosten aan het onderhoud van deze universiteit verbonden worden
+betaald uit de fondsen van de Moskee. In den loop der eeuwen zijn
+zoovele en zoo groote giften en erfenissen aan deze instelling ten
+deel gevallen en nog jaarlijks komen er zooveel nieuwe groote giften
+in, dat het bestaan er van financieel verzekerd is.
+
+Ofschoon niet bepaald met Egypte in verband staande, maar wel passende
+in het kader van dezen brief, wil ik hier het een en ander mededeelen
+van een nieuwen godsdienst, waarvan, voor zoover mij bekend, in
+Holland nog weinig of niets gehoord wordt en die in de toekomst toch
+zeker een rol in de wereldgeschiedenis zal spelen. In hoeverre deze
+godsdienst zich zal weten te handhaven en uit te breiden, waag ik niet
+te profeteeren, maar de volgelingen verwachten ervan, dat hij binnen
+niet al te langen tijd eenheid zal brengen onder de menschen en dat
+hij in staat zal blijken Jood en Christen, Katholiek, Mohammedaan,
+Boeddhist, Hindoe en alle andere godsdienstsekten te voldoen.
+
+Ik bedoel het Béhaïsme. Reeds in Zuid-Afrika hoorden wij er nu en dan
+van, doch meestal onder zeer bedekte termen, zoodat wij niet recht
+begrepen wat de beteekenis er van was en eerst langzamerhand tot
+ons doordrong, dat het een godsdienstvorm moest zijn. Zoodra toch
+degeen, die 't genoemd had, bemerkte, dat wij er niets van wisten,
+werd het gesprek er over dadelijk afgebroken en op een ander onderwerp
+overgebracht. In Arabië noemde onze dragoman het even, toen wij den
+berg Karmel in het gezicht kregen, als de plaats waar de Behaïs het
+stoffelijk overschot van hunnen Meester hebben begraven en waar zij
+zijn graftombe bouwden. Onze dragoman wist of vertelde er echter niets
+meer van. Dikwijls hebben mrs. Catt en ik elkander afgevraagd, wat
+toch die Behaïs mogen zijn, en nu hier in Egypte, geheel onverwacht,
+geheel ongezocht,--wij wij dachten niet meer aan hen--hier kwamen wij
+precies terecht in een groote groep volgelingen en meenden deze in ons
+geschikte objecten te vinden, om ons tot hunne geloofsovertuiging over
+te halen. Evenals in alle groote bewegingen, stellen wij ook in deze
+beweging, die vele zeer ontwikkelde volgelingen bezit, groot belang;
+woonden wij een der wekelijksche bijeenkomsten bij en lieten wij ons
+door de hoofdpersonen in alle onderdeelen voorlichten.
+
+In het kort komt hetgeen ik vernam hierop neer: In 1844, het jaar,
+dat in verschillende heilige geschriften is aangeduid, als het jaar,
+waarin een nieuwe profeet zou verschijnen, verklaarde een jonge
+man van 25 jaar, Mirza Ali Mohammed, in de stad Shiraz, in Perzië,
+dat hij de menschheid een boodschap van God had te brengen, dat hij
+daarvoor door God was geroepen. Men gaf hem toen den naam "Bab", die
+poort beteekent en geloofde, dat God deze poort gebruikte, om tot de
+menschheid door te dringen. Hij werd de voorlooper en de stichter van
+deze groote godsdienstige beweging. Hij bracht zijn boodschap en maakte
+in korten tijd vele volgelingen. De snelle verspreiding van zijne
+leerstellingen verontrustte de Perzische regeering, die hem gevangen
+nam en in Juli 1850 te Tabriz fusilleerde. Ook de volgelingen van Bab,
+voor zoover zij bekend waren, werden gevangen genomen en gedood.
+
+De leer van Bab was heel eenvoudig. God is eenig; hij zendt van
+tijd tot tijd een profeet op de wereld, die juist zooveel van de
+Waarheid brengt aan de menschheid, als de menschheid in staat is
+op dat oogenblik te verdragen, te begrijpen is misschien een beter
+woord. Zoo kwamen Boeddha, Mozes, Jezus en nu Bab. Boeddha en Mozes
+vonden de menschheid in de zuigelingsperiode, Jezus kwam, toen de
+menschheid in de kinderjaren was en Bab vond de menschheid in volwassen
+leeftijd. Vandaar, dat zijne leerstellingen verder kunnen gaan dan
+die van Jezus, de menschheid kan nu beter begrijpen, grooter daden
+verrichten. Bab wees 18 volgelingen als discipelen aan, waaronder
+eene vrouw, Kurru-t'ul-Ayn, die een beroemde Perzische dichteres en
+zeer schoon was. Deze vrouw, bij het Perzische volk zeer geliefd
+om haar groote goedheid en groote zeggingskracht in hare werken,
+werd na den dood van Bab letterlijk ter dood gemarteld. Met deze 18
+discipelen tot hulp werden de leerstellingen van Bab geboekstaafd.
+
+Onder de volgelingen van Bab was een jong Perzisch edelman,
+die in Teheran woonde en daar als gevolg zijner weldaden den
+"Vader der Armen" werd genoemd. Zijn naam was Béha-ullah en hij
+werd beschouwd als de Meester, waarvan Bab in zijne geschriften
+gewaagde, die komen zou om zijne leerstellingen te verbreiden. Het
+zou mij te ver voeren, als ik al de vervolgingen waaraan Béha-ullah
+van de zijde der regeering blootstond, en al de vernederingen, die
+men hem aandeed, hier zou mededeelen; zij doen heel veel denken aan
+alles, wat de eerste volgelingen van een nieuw geloof steeds hebben
+ondervonden. Niettegenstaande dit alles bleef hij tot 28 Mei 1892 in
+leven, toen hij als gevangene op 75-jarigen leeftijd stierf te Akka,
+een plaatsje in de nabijheid van den berg Karmel, den berg van zoo
+groote Bijbelsche beteekenis. Vóór zijn dood schreef hij, dat zijne
+volgelingen, die in Turkije tot tienduizenden zijn aangegroeid, zijn
+oudsten zoon, Abdul Béha, moesten volgen, dat hij "de Grootste Tak"
+was, die het werk op aarde zou vervolgen en tot grooter ontwikkeling
+brengen.
+
+Deze zoon, die reeds met zijn vader verbanning, vervolging en
+gevangenschap had verduurd, werd nu weer het mikpunt der regeering,
+totdat, nu bijna vier jaren geleden, de nieuwe Turksche regeering,
+in 1908, hem in vrijheid stelde. Sedert heeft de thans 67-jarige mooie
+grijsaard herhaaldelijk Amerika en in den laatsten tijd ook Engeland en
+Frankrijk bezocht. In Amerika maakte hij duizenden volgelingen, vooral
+in Chicago, den grond, waarop blijkbaar alle nieuwe godsdienstige
+uitingen zoo welig vrucht leveren. Maar ook in Engeland en in Frankrijk
+heeft hij, vooral onder de intelligente (of die daarvoor in den regel
+doorgaan) menschen reeds vele aanhangers gevonden.
+
+Wat bevatten de leerstellingen van Béha, wat beoogt deze
+godsdienst? vroeg ik. Uit de antwoorden, die ik kreeg, en uit hetgeen
+men er mij over te lezen gaf, zou ik concludeeren, dat de kern
+er van een soort geestelijk socialisme is, een streng doorgevoerd
+humanisme. Rondom die kern zit voor mij nog te veel mysticisme en
+wordt er nog te veel waarde gehecht aan het bidden. Overigens kent
+het Béhaïsme geen priesterdom, de wekelijksche bijeenkomsten worden
+geleid door een of ander uit de aanwezigen, soms daarvoor de week te
+voren reeds aangewezen. Zelfontwikkeling en daarmede ontwikkeling
+van anderen en philantropie in den goeden vorm, maken de hoofdzaak
+uit van de handelingen der Béhaïs, die ik hier ontmoette. Op mijn
+vraag, of men in Holland reeds volgelingen had, werd mij gezegd,
+dat er misschien eenigen in Leiden voorkomen, maar dat in Holland
+nog nooit een poging gedaan is om openlijk volgelingen te kweeken.
+
+De Béhaïs durven nog niet openlijk voor hun geloof uitkomen, ten minste
+niet in Turkije, waar zij aan zoovele vervolgingen hebben blootgestaan
+en waar zij zich volstrekt nog niet veilig gevoelen. Zij zeggen nog
+een woord, waaraan zij elkander kunnen kennen, of zij dragen een
+herkenningsteeken in den vorm van een ring, een zeker soort doek- of
+dasspeld, of een of andere kleinigheid aan horlogeketting. In Amerika
+en in de Europeesche landen zijn zij minder bang voor vervolging,
+maar meenen zij ook daar eerst meer volgelingen te moeten kweeken,
+alvorens zij openlijk getuigen. Dit laatste valt heelemaal niet in
+mijn geest, maar ik durf hen niet veroordeelen, nadat ik vernam,
+hoeveel zij te lijden hebben gehad en dat niet alle volgelingen
+sterke naturen zijn, en maatschappelijk onafhankelijk genoeg, om de
+verdrukking te kunnen doorstaan.
+
+Dat het Béhaïsme zoovele aanhangers vindt onder de Mohammedaansche
+vrouwen, is te begrijpen. In de voorschriften toch is ook opgenomen:
+volkomen gelijkstelling der seksen en wordt er aan het onderricht
+der meisjes, de toekomstige vrouwen en moeders, groote waarde
+gehecht. De Mohammedaansche vrouwen hopen door dezen godsdienst
+groote verbeteringen in haar lot te verkrijgen, van den door haar zoo
+gehaten sluier verlost te worden en hare harems te mogen verlaten. Een
+harem beteekent hier niet datgene, wat wij gewoon zijn er onder te
+verstaan. Een man, die streng monogaam leeft, heeft in zijn woning
+toch een harem. Harem beteekent niets anders hier dan dat gedeelte
+van het huis, waarin alleen de vrouwen van het gezin vertoeven en
+waarin een vreemde man, een, die niet tot het gezin behoort, nooit
+zijn voet zet. De vrouwen van het gezin in een monogaam huwelijk
+zijn de moeder van den man, zijne echtgenoote, dochters, indien die
+er zijn, en vrouwelijke bedienden. Binnen de grenzen van den harem
+gaan de vrouwen ongesluierd en dragen Europeesche kleederen.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+Een geheelen dag bracht ik door in de Egyptische medische school,
+in de universiteit, waar de Egyptische jonge mannen tot medecinae
+doctores worden opgeleid. Zij is verbonden aan een zeer groot
+gouvernementshospitaal, wordt geheel door Egyptisch geld onderhouden,
+maar staat overigens geheel onder leiding van Engelsche krachten. De
+directeur van het hospitaal, die tegelijkertijd aan het hoofd der
+universiteit staat, is een Brit. Al de hoofdverpleegsters uit het
+hospitaal zijn zusters uit Groot-Brittannië en vele professoren en
+leeraren komen ook van daar. Er zijn een paar Duitsche professoren,
+een Fransche, een Deen en een uit Turkije. Alle lessen worden in het
+Engelsch gegeven en zoo sterk regeert Engeland hier, dat de directeur,
+dr. Keatinge, mij zeide, dat lord Kitchener reeds de 300.000 pond
+had toegestaan, die noodig zijn om een nieuw hospitaal te bouwen. Op
+mijn vraag of dit geld dan uit Engeland moest komen voor deze zuiver
+Egyptische instelling, ontving ik ten antwoord: "O, neen, het Turksche
+gouvernement heeft het te geven, maar lord Kitchener kan het verzoeken
+dat te doen." Een nieuw gebouw is zeer zeker geen weelde, het hospitaal
+is nu geplaatst in een oud kasteel, dat later voor kazerne dienst deed,
+door Napoleon voor hospitaal werd ingericht en sedert als zoodanig
+dienst doet. Het voldoet in geen enkel opzicht meer aan de eischen,
+die men thans aan een hospitaal mag stellen. Toch hebben de Engelsche
+doktoren en verpleegsters er van gemaakt wat er van te maken is,
+zoodat de patiënten tenminste overal genoeg frissche lucht, licht
+en zindelijkheid vinden, maar voor comfort van de arme zieken, voor
+comfort van doktoren en verpleegsters is niets aanwezig en ook aan
+onze tegenwoordige begrippen van hygiëne beantwoordt het gebouw in
+'t geheel niet.
+
+Niet alleen worden hier de studenten tot medische doktoren
+opgeleid, maar aan deze instelling is ook verbonden, de opleiding
+van verpleegsters en vroedvrouwen. Een allerdwaaste combinatie, die
+tot heel veel misstanden en immoreele verhoudingen aanleiding geeft
+en die door alle aan deze instelling verbonden leeraren, doktoren
+en verpleegsters om het zeerst wordt afgekeurd. De meisjes die hier
+worden opgeleid tot toekomstige verpleegsters en vroedvrouwen, moeten
+in het land voorzien in de behoefte der Mohammedaansche vrouwen aan
+medische hulp, vooral bij verlossingen. Een Mohammedaansche vrouw
+laat geen mannelijke dokter aan haar kraambed komen, zelfs niet in de
+allerzwaarste gevallen. Zij worden dan door oude vrouwen bijgestaan
+en maar al te dikwijls is een zeer pijnlijke dood het einde van een
+kraambed. Door de opleiding van deze vroedvrouwen hoopt de regeering
+de vrouwen uit het volk in dezen ter hulp te komen. Dat zou wel goed
+zijn, als die meisjes een zekere ontwikkeling bezaten, een bepaalden
+leeftijd moesten bezitten, vóór zij tot deze studie konden worden
+toegelaten en indien zij gekozen konden worden uit een moreel hoog
+staande klasse. Dat alles is hier niet het geval. Meisjes van 12,
+13 en 14 jaar, ouderen zijn uitzondering, die niet lezen en schrijven
+kunnen, die niet uit toewijding, maar omdat zij geen tehuis hebben,
+zich voor dit doel in het hospitaal laten opnemen, komen hier, om in
+drie of vier jaar tijd als verpleegster en vroedvrouw het hospitaal te
+verlaten en hebben dan het recht, niet alleen in de gewone gevallen
+haar assistentie te verleenen, maar zelfs de forceps te gebruiken en
+keeringen te verrichten. Bovendien is de soort waaruit deze vrouwen
+gerecruteerd worden van dien aard, dat zij maar al te dikwijls
+prostitutie als bijvak uitoefenen, of de gezinnen waarin zij hulp
+verleenen, zeer immoreel beïnvloeden.
+
+Deze menschen zijn in den regel kinderen, die reeds vroeg door hun
+vader aan een of ander man tot echtgenoot zijn gegeven of verkocht
+en die, na eenige weken huwelijksleven door den echtgenoot weer naar
+huis worden gezonden, alleen en dikwijls om geen andere reden, dan dat
+hij er genoeg van heeft. Neemt de vader haar niet weder in huis op,
+dan blijft er voor haar niets anders over, dan op straat een minder
+eerbaar leven te leiden of naar het hospitaal te gaan. Ook als een
+vrouw door haar man gedivorceerd wordt, dan behoudt hij de jongens,
+doch de meisjes worden met de moeder weggestuurd en daarvoor behoeft
+hij haar voor onderhoud niets te betalen. Zoodra zulke meisjes
+den 12-jarigen leeftijd bereikt hebben, stuurt de moeder haar
+dochter naar het hospitaal, om haar ten minste eten en onderdak te
+bezorgen. Nu worden wel alle mogelijke voorzorgen door doktoren en
+hoofdverpleegsters genomen, om deze meisjes, dertig in getal (meer
+kunnen er terzelfder tijd niet worden aangenomen) van de driehonderd
+studenten te scheiden, maar het menschelijk vernuft is scherp, vooral
+in zulke omstandigheden, en men weet maar al te goed, dat deze meisjes,
+zoo pas uit de afzondering van de harems in vrijheid gekomen, deze
+vrijheid niet beter weten te gebruiken, dan op de een of andere wijze
+één of meer van de jonge studeerende mannen aan zich te binden. Moeten
+zij bevallen en hebben zij het geluk een jongen het leven te geven,
+dan is de vader van het knaapje, eo ipso, met de moeder gehuwd, heeft
+voor haar en het kind te zorgen en het kind draagt zijn naam. Hij kan
+haar dan wel na een week weder wegsturen, maar het kind blijft het
+zijne. Tot de jongen zeven jaar oud is, moet hij de moeder wekelijks
+een som geven, tot onderhoud van het kind en zoodra het zeven jaar is,
+kan hij het tot zich nemen of voortgaan de moeder voor het onderhoud
+te betalen. Bevalt zij echter van een meisje, dan bestaat er tusschen
+haar en den verwekker van het kind geen verband en behoeft hij zich
+van het geheele geval niets aan te trekken.
+
+Dat ook de omstandigheid, om zulke jonge meisjes op de ziekenzalen
+reeds allerlei soort werk te laten verrichten en haar bij verlossingen
+te laten assisteeren, haar te laten onderrichten door mannelijke
+doktoren in alles wat met het sexueele leven in verband staat, op
+velen geen goeden invloed uitoefent, is te begrijpen. Men moet deze
+meisjes niet met de onze vergelijken; zij zijn van te voren in groote
+afzondering van de mannenwereld grootgebracht; 't sexueele leven,
+zoo 't kan in 't huwelijk, is haar voorgesteld, als de eenige bron,
+waaruit en waardoor alles moet komen, wat zij voor levensonderhoud
+en misschien een beetje levensgeluk, noodig hebben. Daarop zijn al
+haar gedachten, al haar handelingen geconcentreerd en dit heeft bij
+haar natuurlijk een soort broeikast-ontwikkeling in deze sfeer ten
+gevolge gehad. Een der doktoren zeide mij dan ook, "men veronderstelt,
+dat wij jaarlijks een dertigtal vroedvrouwen afleveren, maar eerlijk
+gezegd, leveren wij voor twee-derde van dit aantal prostituees af!"
+
+De studenten, die later doktoren hopen te worden, hebben een
+vierjaarlijksche opleiding. Het eerste jaar in hoofdzaak anatomie
+en physiologie en de twee laatste jaren aan het ziekbed. Dan kunnen
+zij hun eindexamen afleggen en zijn gerechtigd de geheele medische
+praktijk uit te oefenen. Een groot aantal echter gaat tot completeering
+van hun studie alsdan naar Parijs, Londen, Weenen, Berlijn of Amerika
+en vestigt zich later als specialiteit in een of ander onderdeel der
+medische wetenschap.
+
+De studie is hier zeer goedkoop. Boeken, microscopen en alle andere
+studiebenoodigdheden worden door de universiteit verstrekt; die niets
+betalen kan, betaalt ook geen studiegeld en voor de anderen is het 15
+pond jaarlijks. Verder kunnen de studenten hier zeer goedkoop leven,
+zoodat slechts weinigen om financieele redenen van de studie in de
+medicijnen zijn uitgesloten. Toch bestaat het meerendeel der medische
+studenten uit jonge mannen uit de gegoede kringen.
+
+Het pathologisch anatomisch laboratorium van deze universiteit
+verschilt van vele andere, omdat het zoovele exemplaren bevat uit
+den voor-historischen tijd. Ik zag er schedels en beenderen, zelfs
+intacte inwendige organen, die toebehoord hebben aan menschen van
+drie- en vierduizend jaren vóór de Christelijke jaartelling. Hoewel
+de mummies alle ontdaan zijn van hunne inwendige organen, is toch
+bij vele een deel van de genitaalorganen mede gemummificeerd en in
+de sarcophaag nedergelegd. Hiervan waren eenige zeer goed gebleven
+exemplaren in het laboratorium aanwezig.
+
+Ook zag ik er de mummie van een man, die ongetwijfeld aan tuberculose
+gestorven moet zijn en bij wien de opgedroogde tubercelbacillen
+onweerspreekbaar gevonden zijn. Deze man was 3600 jaren vóór onze
+jaartelling gestorven. Ook is het duidelijk, dat kanker in dien
+tijd reeds voorkwam, ook daarvan waren enkele gevallen aanwezig. De
+syphilisbaccil, waarnaar zoo geregeld gezocht wordt, werd tot dusverre
+nog niet gevonden. Hieruit kan men natuurlijk nog niet vaststellen,
+dat deze ziekte bij de oude Egyptenaren niet voorkwam. Ik durf niet
+door gaan met het opsommen van alles wat ik hier voor merkwaardigs
+zag, dit deel van mijn brief zou dan voor vele lezers ongenietbaar
+worden. Zelden was ik in een inrichting van onderwijs, waar professoren
+en leeraren zich zooveel moeite geven om den leergierigen bezoeker
+zoo ten volle op de hoogte te stellen en zij deden dit op zulk een
+aangename, gentleman-like wijze, dat zij nog den indruk verwekten,
+alsof het voor hen een aangename taak was.
+
+
+
+
+
+IV.
+
+
+O, wat vliegen ze voorbij, de dagen in Caïro, ik zou ze zoo graag
+willen vasthouden of althans hun vlucht temperen. Als ik er aan denk,
+dat ik overmorgen Caïro moet verlaten, om de boot te halen, die mij
+naar een ander land brengt, dan stemt mij dat weemoedig. Ik had dat
+niet gedacht, toen ik in den aanvang hier kwam; alles maakte toen
+zoo'n nuchteren indruk op mij, maar met den dag heb ik de stad en
+hare omgeving meer leeren liefhebben, heb ik er al het mooie meer
+van leeren waardeeren. Met de geheele stad gaat het als met de
+woestijn. Als men die voor het eerst ziet, dan ziet men niets dan
+een onmetelijke witte zandvlakte, waarvan het witte glinsterende zand
+de oogen pijnlijk aandoet en dan lijkt zij niets als een eenvormige,
+levenlooze, eindelooze vlakte te zijn. Maar langzamerhand begint men
+de woestijn mooi te vinden, keert men er telkens naar terug en zou
+men er dagen in kunnen zitten mijmeren, voelt men zich onwillekeurig
+verplaatst en wekt het historische feiten in ons op, uit Egyptische
+dagen van voorheen.
+
+Mijn langer verblijf dan ik gewoon ben, in dezelfde stad, heeft mij
+ook in aanraking gebracht met meer personen, van wier leven en werken
+ik zoo graag meer zou leeren kennen en waarvan enkelen vrienden zijn
+geworden, die ik o zoo ongaarne reeds zoo spoedig weder verlaat. Van
+die allen en dat alles zou ik zeker tal van brieven kunnen vullen,
+maar daarvoor ontbreekt mij de tijd. Toch wil ik van enkele zaken
+en over enkele personen hier nog wat zeggen, alvorens ik Caïro voor
+goed den rug toekeer. Maar waar te beginnen? Laat mij aanvangen
+met te vertellen, hoe hier, even buiten de stad, op ongeveer een
+half uur afstand met een automobiel, midden in de woestijn een
+nieuwe stad begint te verrijzen, een stad van louter paleizen,
+Europeesche paleizen, eenige honderden staan er reeds, met een heel
+groot Europeesch hotel in het midden en dat die stad Heliopolis heet
+en uit Belgische beurzen wordt bekostigd. Zij ligt in de nabijheid
+van de ruïnen van het eens zoo bekende oude Heliopolis, de oudste stad
+van Egypte, waar de koningen gekroond werden en waar de geestelijkheid
+eene bijzondere vermaardheid bezat.
+
+Maar de nieuwe stad Heliopolis heeft niets met de oude stad gemeen,
+die zal niet door oude priesters bewoond en er zullen geen koningen
+gekroond worden, alhoewel de Khedive er vlak bij zijn winterpaleis
+heeft, maar zij zal door Amerikaansche en Europeesche kapitalisten
+bevolkt moeten worden, door menschen met volle beurzen en ziekelijke
+lichamen, die hier gedurende de wintermaanden zich willen koesteren
+in de felle zon en door de groote droogte van de atmosfeer hopen
+verlost te worden van rheumatische aandoeningen. Of er bij de vele en
+verschillende gelegenheden in Egypte waarheen de menschen om dezelfde
+reden en met hetzelfde succes kunnen vertoeven aan een zoo groote
+stad van paleizen behoefte is, of dat het weldra zal blijken, dat
+de Belgische maatschappij, die hier met Belgisch geld werkt, groote
+financieele verliezen zal lijden, zal de toekomst leeren; dit jaar
+wordt door allen, die daarvan moeten leven, ontzaglijk geklaagd, omdat
+de vreemdelingen, uit vrees voor den oorlog, dit jaar op zich laten
+wachten. De groote hotels in Caïro zijn nog niet ten halve gevuld.
+
+Als men zich hier op een mooien, zonnigen dag een uurtje in den
+namiddag op het terras voor het hotel nederzet, en zooals de term
+luidt, "Caïro aan zich laat voorbijtrekken", dan ziet men inderdaad
+zooveel merkwaardigs, dat men gerust nu en dan thuis kan blijven,
+buiten kan gaan zitten, en dan toch een groote hoeveelheid indrukken
+te verwerken krijgt. Ik zag deze week op een middag, de gewone
+voorbijgangers,--Egyptenaren in hunne lange, mooi-kleurige kleeding,
+ezeltjes met hunne menschenvracht, kameelen met suikerriet, graanzakken
+of iets anders beladen, kooplieden met Egyptische shawls, Perzische
+tapijten, borduurwerk, prentbriefkaarten, gekleurde koralen en vooral
+de scarabeeën niet te vergeten, en nog zoovele andere zaken, te veel
+om op te noemen, niet medegerekend,--eerst een begrafenis voorbij
+trekken met de gebeden-zingende mannen voorop en het lijk gevolgd door
+gesluierde vrouwen. Het lijk, in het midden, wordt gedragen door eenige
+mannen, die behangen zijn met de attributen of eenige kostbaarheden van
+den doode. Zoo'n lijkstoet ziet men hier elk oogenblik van den dag,
+vooral van kinderlijkjes. De kindersterfte is hier ontzaglijk groot;
+een kinderarts vertelde mij, dat in Egypte de kindersterfte grooter is
+dan ergens elders op de wereld. Daar wordt van regeeringswege nog zeer
+weinig tegen gedaan, doch van particuliere zijde is men in de laatste
+jaren bezig om te trachten hierin verbetering te brengen. Men heeft op
+verschillende punten van de stad, in de armenwijken, kinderklinieken
+opgericht, waar de moeders met de zieke kindertjes komen; aan één
+er van is zelfs een klein hospitaal verbonden, waar de heel ernstige
+patiëntjes kunnen worden opgenomen. Een Egyptische moeder is er echter
+zeer moeilijk toe te brengen, haar kind in een ziekenhuis achter te
+laten; daardoor is dan ook dat hospitaaltje slechts zeer dun bevolkt en
+bevat bijna alleen kindertjes, waarvan de moeder dood is, of verlaten
+door haar man en familie. Ik zag eenige van deze inrichtingen, die
+alle door giften in stand moeten worden gehouden en die, als alle
+zuiver philantropische instellingen, tal van gebreken hebben.
+
+Verder zag ik een bruiloftstoet voorbij trekken. Eerst een troep
+bont gekleede muzikanten, waarvan de trommelslager het hardst werkte
+en het verantwoordelijkste deel voor zijne rekening had. Daarachter
+liepen twee mooi versierde kameelen, elk bevracht met minstens een half
+dozijn bont toegetakelde kinderen. Dan weder twee even mooie kameelen,
+die een sedan-chair, een soort draagstoel, tusschen zich hadden,
+waarin het jonge in rose zijde gekleede bruidje met twee familieleden,
+waarschijnlijk de beide moeders gezeten waren en daarachter eenige
+open rijtuigen, ook bont gesmukt, met familieleden of gasten.
+
+Er was dien middag meer te zien. Plotseling verschenen twee, in wit
+satijn, rijk met goud geborduurd, gekleede mannen; uit hun gekleurde
+hoofddoek hing achter op den rug een lange staart, ofschoon het geen
+Chineezen waren. Zij vlogen voor een rijtuig aan en schreeuwden iets in
+'t Arabisch, wat beteekent "maak ruimte" of "ga uit den weg".
+
+In het open rijtuig, dat hen op die hielen volgde, zaten twee in
+gekleede jas en hoogen hoed gekleede heeren; naast den koetsier op
+den bok zat een palfrenier in een steenrood, rijk met goud geborduurd
+kostuum. Het rijtuig hield vlak voor het hotel stil, de heeren stapten
+uit en brachten een kort bezoek aan een voornaam Engelschman in ons
+hotel. Een der heeren, die op die wijze door Caïro's straten reed, was
+lord Kitchener. Wel een hemelsbreed verschil bij de eenvoudige wijze,
+waarop de Khedive voorbij gaat. Als ik er niet door den portier van 't
+hotel opmerkzaam op was gemaakt, dan zou ik in den eenvoudig voorbij
+rijdenden man nooit een der grooten op aarde gezocht hebben. Ook
+de vrouwen van den Khedive, hij heeft er twee, en de verschillende
+prinsessen maken niet zoo'n drukte als zij uitrijden. Ik zag twee
+prinsessen in een mooie automobiel. Zij droegen Europeesche kleeding,
+een ronde, vilten hoed, waaromheen losjes een witte sluier lag, die
+even lichtelijk ook de mond bedekte; dat was de wijze, waarop deze
+dames het gesluierd gaan opvatten.
+
+Van een merkwaardig bezoek wil ik nog iets mededeelen. Ik maakte er
+verscheidene, maar 't is onmogelijk om van die alle te gewagen. Dit
+eene bezoek zal ik echter nooit vergeten. Een Engelsche dame, die in
+Britsch-Indië is groot gebracht, zich daar zeer voor den godsdienst der
+Hindoe's interesseerde, later naar Perzië trok om een meisjesschool
+te stichten, met geen ander doel, dan de Perzische vrouwen te helpen
+zich te emancipeeren, later naar Caïro kwam, toen zij haar school
+in Perzië in goede handen kon achterlaten, en daar nu een soort
+kinderschool heeft, eene vrouw met groote zeggingskracht en vol van
+mooie hervormingsideeën, had Mrs. Catt en mij uitgenoodigd een middag
+bij haar te komen om eenige heeren, hervormers op theologisch gebied,
+te ontmoeten. Wij begrepen niet, waarom wij deze uitnoodiging kregen,
+maar deze vrouw hadden wij leeren kennen als iemand, die een hernieuwd
+bezoek ten volle waard was en wij begrepen ook, dat wij bij haar
+bepaald belangrijke personen zouden ontmoeten.
+
+Toen wij er kwamen, zagen wij er, als de meest opvallende, een klein,
+fijn, zwart mannetje, met gitzwarte, zijdeachtige, lange haren, die
+hem over de schouders hingen; oogjes, die in schittering concurreerden
+met de diamantjes in z'n ooren; gekleed in 'n lang, laat mij zeggen,
+kemelsharen kleed en met bloote voeten in sandalen. Hij werd ons
+voorgesteld als Shree Shyama Swarma Balyogi, zooals ik later op zijn
+naamkaartje zag, als een Hindoe-filosoof. Op zijn naamkaartje stond
+zeer bescheiden: "Great Student of Vedant Philosophy". Hij kwam van
+Vaso, in de nabijheid van Bombay, Britsch-Indië. Laat mij er direct
+aan toevoegen, dat hij op weg is naar Parijs en Londen, alwaar hij
+eenige filosophen op theologisch gebied gaat bezoeken. Daarna gaat
+hij naar Amerika, om Edison te interesseeren voor een electrisch
+apparaat, waarvoor hij de gegevens heeft geput uit de Veda. Als dat
+toestel tot stand komt dan zal de geheele medische diagnostiek en
+therapie onderst boven worden gekeerd. Wat ik er evenwel dien middag
+van vernam maakte op mij meer den indruk een hocus pocus te zijn
+dan een ernstige hervorming van hetgeen het beoogt. Dit was echter
+slechts een bijzaak. Daarvoor waren die mannen niet bijeengekomen;
+zij hadden andere zaken te bespreken.
+
+De tweede en mijns inziens de belangrijkste van de bezoekers was een
+Sheik, een trouw Mohammedaan. Hij is echter een hervormer van zijn
+godsdienst. Hij wil aan het vele bidden der Mohammedanen, vijf maal
+daags en nog al lang, een einde maken en tevens het afzonderen der
+vrouwen trachten tegen te gaan. Hij is een man, die in den smaak valt
+van den tegenwoordigen Khedive, die zeer liberaal en hervormingsgezind
+is, die hem dan ook heeft aangesteld als Universeel prediker en
+die hem uit eigen fondsen salarieert. Aly El-Girbi, zooals zijn
+naam is en in 't Arabisch op zijn visitekaartje prijkt, heeft geen
+vaste moskee waarin hij predikt, hij reist door het geheele land,
+predikt in alle moskeeën en trekt overal tal van hoorders. Hij richt
+zich vooral tot de vrouwen, vraagt hen vooral onder zijn gehoor te
+komen en--naar men mij mededeelde--boeit hij zijne hoorders soms
+vijf uur lang achtereen. Hij is bijzonder welbespraakt en poëtisch
+en zijne weinige doch veelzeggende handgebaren geven zijne woorden
+een bijzondere kracht. Hij zeide tot ons, dat de lage stand van
+ontwikkeling der tegenwoordige Egyptenaren verklaard moest worden
+uit de slaafsche positie waarin de Egyptische vrouwen verkeeren. Uit
+zulke moeders konden geen groote mannen geboren worden. Alsof hij
+Perkins Gilman of Olive Schreiner gelezen had!
+
+Verder was er een man uit Perzië, die in Teheran een soort filosofische
+school schijnt te hebben, een Turk, die zich met de filosofie
+der godsdiensten bemoeit, en twee heeren uit Caïro, die Béhaïsten
+zijn. Het geheele onderhoud van deze heeren kwam daarop neer, dat
+zij de verschillende godsdienstvormen in overeenstemming trachten te
+brengen met de eischen van den tijdgeest; het kwam mij voor, dat zij
+het er allen gloeiend over eens waren, dat de opheffing der volkeren
+alleen kan tot stand komen door de vrouwen een grooter aandeel te
+geven in 't maatschappelijk en later ook staatkundig leven. Van den
+Sheik ontvingen Mrs. Catt en ik een bijzonder hartelijken handdruk en
+den dank voor 't geen wij trachten te doen voor de vrouwen. Het was
+een allermerkwaardigste middag die wij in dat gezelschap doorbrachten.
+
+Hedenochtend was ik getuige van eene ceremonie, zooals hier elk jaar
+ongeveer om dezen tijd plaats vindt, 't Was de ceremonie van "het
+heilige tapijt". Elk jaar zendt de Egyptische regeering een nieuw
+prachtig met goud en zilver geborduurd tapijt naar Mekka; het oude,
+dat daar een jaar gebruikt is, wordt dan weder teruggenomen en is dan
+door het gebruik in Mekka, heilig geworden. Door 200 à 300 soldaten,
+meestal vrijwilligers, wordt het nieuwe kleed gebracht en het oude mede
+terug genomen. Het kleed, dat zeer zwaar is, wordt door één kameel
+gedragen; het ligt onder een baldakijn, in den vorm van eene moskee,
+van rood fluweel met zilver en goud geborduurd. De kameel, die dit
+heilig stuk draagt, wordt ook met bijzondere vereering beschouwd en
+behandeld. Het beest bezit een koninklijke stal, wordt op bijzondere
+wijze gevoed en doet het heele jaar geen werk. Zijn eenig levensdoel is
+jaarlijks de kostbare last naar Mekka te dragen en de nog kostbaarder
+mede terug te nemen.
+
+Om acht uur vanochtend stonden wij reeds in ons rijtuig, dat een goede
+plaats vooraan in de file had gekregen, om alle toebereidselen te zien
+voor de ontvangst van het heilige tapijt, dat om tien uur verwacht
+werd. Wij stonden vlak vóór het gebouw waar het in ontvangst zou worden
+genomen. Evenals in een opera defileerde in goede volgorde telkens
+iets anders ons voorbij. Nauwelijks waren wij aangekomen, toen een
+regiment artillerie met kleine kanonnen op muilezels geladen, alle
+militairen in groot uniform, met hun muziekcorps voorbij trok en op
+eenigen afstand zich opstelde. Kort daarna infanteristen, marcheerende
+op de marsch uit de opera Carmen, dan cavalleristen, groepen van hen
+op prachtige witte schimmels, een andere groep op goudvossen, weer
+een andere op kastanjebruine paarden, allen van het echte Syrische
+ras. Lange rijen infanteristen achter groene vaandels volgden: dat
+waren de militairen die dit jaar of vroegere jaren in Mekka waren
+geweest. Al die militairen werden opgesteld op eene groote vlakte,
+tegenover het officiëele gebouw, waar het heilige tapijt gebracht
+zou worden.
+
+Onderwijl kwamen in automobielen, in open rijtuigen of gesloten
+rijtuigen, met of zonder voorrenners, alle officiëele personen uit
+Caïro in groot tenue aanrijden en stapten in het bedoelde gebouw
+af. Het is de Khedive, die in hoogst eigen persoon dit tapijt in
+ontvangst dient te nemen; hij had evenwel dit jaar dezen post aan
+zijn jongeren broeder afgestaan. Al die officiëele personen, eenige
+honderden in getal, waren in het gebouw, maar ook buiten verzamelde
+zich intusschen een onafzienbare massa, die uit nieuwsgierigheid of uit
+toewijding naar dit schouwspel gedreven werd. De nieuwsgierigen waren
+de duizenden vreemdelingen, die op het oogenblik in Caïro vertoeven;
+de Mohammedanen kwamen uit zuivere devotie. Er waren drie groote
+afgesloten ruimten, waar de auto's en rijtuigen met hunne inzittenden
+een plaats kregen en die allen een even goed en vrij gezicht op het
+schouwspel hadden. De eerste was afgezonderd voor de familieleden van
+den Khedive, die in groot aantal aanwezig waren. De tweede was voor
+de familieleden der officiëele personen, de verschillende consuls en
+hooge militairen. De derde ruimte was voor de vreemdelingen.
+
+Klokslag tien uur arriveerde de karavaan. Zoodra zij in het gezicht
+kwam werd het heilige kleed met 21 kanonschoten begroet en waar
+het voorbij de militairen trok, presenteerden dezen het geweer of
+maakten hun militair saluut. De kameel, die de heilige last droeg,
+was geheel met goudwerk en roode franjes behangen; het verhief zijn
+kop nog hooger dan die beesten gewoon zijn te doen, alsof het zich
+van zijne waardigheid bewust was. Het werd gevolgd door zeven andere
+met rood fluweel behangen kameelen en op elk zat een eerbiedwaardige
+pelgrim, die zachte tonen uit een fluit te voorschijn bracht, om het
+heilige beest te amuseeren.
+
+Zeven keer wandelde deze stoet in de ruimte rond, telkens door de
+militairen en nu ook door de Sheiks, de Pasja's, de koninklijke
+familie en alle officiëele personen, allen nu naar buiten gekomen,
+eerbiedig gegroet. Daarna overhandigde de broeder van den Khedive
+den eersten begeleider een sleutel en alles verdween in het gebouw,
+waar het tapijt voorloopig ondergebracht werd. Weder 21 kanonschoten
+om het uitgeleide te doen.
+
+Dit tapijt blijft nu twee maanden aldaar en wordt in dien tijd door
+alle geestelijken en fanatieken aangebeden; daarna wordt 't in vele
+stukken gesneden, die verschillende moskeeën ten deel vallen om op de
+daarin aanwezige heilige graftomben gelegd te worden. Men verteld, dat
+dit grapje het land elk jaar twaalf millioen gulden zou kosten! Vóór
+ik alles had gezien kon ik dat niet gelooven; nu ben ik er zeker van,
+dat die som niet overdreven is. Wat zou dat geld hier in het land
+nuttiger besteed kunnen worden, indien het b.v. voor oprichting en
+in-stand-houding van goede scholen werd gebruikt.
+
+Het was vandaag prachtig weder, de zon scheen reeds vroeg; toen ik dit
+in het rijtuig staande opmerkte, zeide onmiddellijk een Mohammedaansche
+koetsier: "Maar natuurlijk, mevrouw; dat is altijd zoo; wanneer het
+heilige tapijt in Caïro komt, laat God de zon schijnen!" Ik dacht
+aan onze Oranjezon, die zich echter wel eens een enkele keer achter
+een wolk verschuilt.
+
+Nu alles is afgeloopen, weet ik niet, wat diepere impressie op mij
+maakte, het gezicht van die mooie, vroolijke, veelkleurige vertooning,
+of de groote orde die er onder die tienduizenden heerschte en het kalme
+en vriendelijke optreden van de politie. Behalve de kanonschoten en
+de militaire muziek, werd geen enkele luide toon gehoord; de bevelen
+van de politie gingen meer door een vriendelijk handgebaar dan door
+verheffing van stem. Na afloop vertrok geen rijtuig van zijn plaats
+vóórdat de politie het sein gegeven had en allen bleven achter
+elkaar rijden.
+
+
+
+P.S. Van bevriende zijde worden mij twee uitknipsels uit "De Telegraaf"
+toegezonden, op welks inhoud ik hier even wil terugkomen.
+
+Het eerste is onderteekend door twee artsen uit Transvaal en
+heeft de strekking te doen uitkomen, dat mijne opvatting over de
+behandeling der inboorlingen in Zuid-Afrika niet de juiste is. De
+inhoud van dat ingezonden artikel verwondert mij niet; ik zal in vele
+Zuid-Afrikaansche bladen over mijne geuite meening in dezen wel meer
+en sterker gecritiseerd worden. Uit gesprekken, die ik daarover in
+Zuid-Afrika met vele Afrikaners en Britten hield, is het mij heel
+goed bekend, dat de groote meerderheid der bevolking mijne gevoelens
+in dezen niet deelt. Hoe kan het ook anders. Sympathiseerde de
+meerderheid der bevolking in dezen met mij, dan zou de behandeling
+der kleurlingen eene andere zijn en dan had ik daarover anders
+geschreven. Betreffende dit eene punt, minachting voor den kleurling,
+hem te beschouwen louter als goedkoope arbeidskracht, harmonieeren
+Britten en Afrikaners meesterlijk. Dat niet de heele bevolking van
+Zuid-Afrika zoo verkeerd denkt over den Kaffer en deze kleurlingen
+warme vrienden bezitten in enkele toonaangevende kringen, daarvan ben
+ik ook zeker. Vooral in de Kaapkolonie vond ik voor mijne meening
+vele gelijkdenkenden en toen ik Olive Schreiner een bezoek bracht,
+ontdekte ik, dat ook zij in dezen mijne geestverwante is.
+
+De oplossing van het kleurlingen-vraagstuk zal in Zuid-Afrika eene zeer
+moeilijke zijn, maar wil men eene rechtvaardige en wijze oplossing
+verkrijgen, dan moet men beginnen deze menschen met andere oogen
+te beschouwen, hun karakters te bestudeeren in de kraals, ik meen:
+zoolang zij nog onbesmet zijn door de aanraking met de Europeeërs, en
+hen in deze eigen omgeving eerst tot eene hoogere ontwikkeling brengen,
+zoodat zij beter bestand zijn tegen de gevolgen van verleiding,
+verkeerde behandeling en verkeerde voorbeelden der blanken.
+
+Het tweede stuk is onderteekend door Zionist; deze maakt mij er een
+verwijt van, dat ik van het Zionisme in Palestina niet beter op de
+hoogte ben. Ik heb dat evenwel in een van mijne brieven erkend, eerst
+in Palestina trof mij den omvang van deze beweging. Mijn Baedeker,
+de laatste uitgave, zegt zoo goed als niets er van en onze dragoman,
+een Protestant, stelde er zeer weinig belang in en wist er niets van
+mede te deelen. Dat er geen Hirsch-vereeniging bestaat, maar dat uit
+de nalatenschap van Hirsch eene andere vereeniging geformeerd werd,
+was mij onbekend. Had ik met beslistheid geschreven, dat die kolonie
+boven Tiberias door de I. C. A. tot stand was gebracht, het verwijt
+van Zionist zou mij kunnen treffen; ik deed echter die vraag tusschen
+haakjes, omdat men mij in Jeruzalem had medegedeeld, dat de Zionisten
+nooit financieele voorschotten geven, doch dat, waar het noodig is,
+de Hirschvereeniging in dit opzicht helpt. Waren we niet zoo door
+Syrië gevlogen, had ik tijd gehad mij overal wat langer op te houden
+en nauwkeuriger informatiën te nemen, dan had ik met meer beslistheid
+ook over de bedoelde kolonie kunnen schrijven.
+
+Dat de Zionisten een supplement op de Baedeker uitgeven, waarin over
+deze zaken uitvoerige inlichtingen worden verstrekt, is zeer goed
+gezien; laat mij hen echter in overweging geven, dit boekje in het
+Engelsch, in plaats van in het Duitsch te laten drukken, want tot
+nu toe bestaan de bezoekers van Palestina voor een overwegend groot
+deel uit Amerikanen en Engelschen. Duitsch sprekende toeristen zijn
+nog groote uitzonderingen.
+
+Laten mijne lezers niet vergeten, dat ik mij in de verschillende landen
+niet lang genoeg ophoud om mij steeds van alle vraagstukken goed op
+de hoogte te stellen, dat ik ook van alles alleen mijne indrukken
+weergeef, en dat ik niet verwacht, ook niet verwachten kan en wil,
+dat elkeen het met mijne opvatting eens is.
+
+
+
+
+
+
+AAN BOORD VAN DE "PRINSES JULIANA".
+
+
+Wij waren reeds vroeg op, den dag waarop wij Caïro verlieten, om ons
+naar Port-Said en aan boord van het schip te begeven, het schip,
+dat ons zou wegvoeren uit Egypte en in een ander werelddeel weder
+aan land zetten. Om zeven uur 's morgens zou de trein vertrekken,
+doch om zes uur stonden wij reeds gereed, waren de koffers gepakt en
+wachtten wij op de mannen, die de vele stukken bagage naar beneden
+zouden brengen en die den dag tevoren waren aangewezen, om voor onze
+koffers te zorgen en ons veilig in den trein te brengen. Waren wij
+blijven wachten, dan stonden wij er misschien heden nog, want toen wij
+beneden in het hotel kwamen, lag er alles nog in diepe rust. Zelfs de
+mannen, aan wie de nachtwacht was toevertrouwd, lagen in de corridors
+op de dikke Smyrna-tapijten te snurken; de eenige wezens, die teekenen
+van leven gaven, waren een paar groote, dikke ratten, die door onze
+komst gestoord werden in een of andere belangrijke onderneming en
+toen ijlings de vlucht namen. Nadat wij genoeg menschen wakker en
+naar beneden getrommeld hadden, er een rijtuig voor ons gehaald was
+en wij aan het station waren uitgeladen, was er amper tijd voor onze
+reisbiljetten te zorgen, de bagage te laten inschrijven en plaats te
+nemen, voor de trein afreed.
+
+Wij zouden nu nog in de 4 1/2 uur, die wij noodig hadden, om naar
+Port Saïd te komen, gelegenheid krijgen, om in Egypte eene van die
+natuurverschijnselen te zien, waarvan wij wel veel gelezen hadden,
+doch dat wij nog niet hadden bijgewoond. Spoedig, nadat wij Caïro
+achter den rug hadden, begon de een of andere wind op te steken
+en langzamerhand zagen wij het woestijnzand steeds hooger stuiven,
+zagen wij de op den weg zich bevindende kameelen zich nederleggen en
+de opzittende of begeleidende mannen zich achter hen verschuilen,
+nam de lucht een grijsgrauwe tint aan, waar doorheen wij slechts
+op korten afstand konden zien en kwam het fijne stuifzand zelfs
+door onze goed afgesloten vensterraampjes onze oogen, neus en keel
+binnen dringen. Het was "a new experience", zooals mijne reisgezellin
+goedmoedig opmerkte, maar geene aangename.
+
+In Port Saïd bijna een uur te laat aangekomen, had deze zandstorm
+voor een fijnen, doordringenden regenstorm plaats gemaakt, die het
+aan boord gaan niet veraangenaamde. Doch--en nu heb ik in mij-zelf
+een eigenschap ontdekt, die ik mij niet bewust was te bezitten--ik
+gevoelde mij aangenaam aangedaan, toen ik daar, al was het dan ook in
+een hoekje van Afrika, mijn voet op Nederlandschen bodem zette; toen
+ik in eigen taal door tal van landgenooten begroet werd en toen ik in
+mijne hut gekomen vele pakjes van Hollandsche vrienden vond, alle de
+een of andere nationale bijzonderheid bevattende. Het waren Dordtsche
+speculaasjes, Haagsche beschuitjes, chocolade van Korff, Delftsche
+parfumerie, Haagsche hopjes, Deventer koek en Groninger molleboonen,
+die mij door goede feeën waren toegezonden en die mij nog lang zullen
+blijven vertellen, dat er ook in eigen land veel goeds is te vinden. Ik
+dacht een cosmopoliet te zijn, doch het nationaliteitsgevoel is sterker
+dan ik vermoedde. Dit gevoelde ik ook heel sterk, toen wij in onze hut
+kwamen en mijne Amerikaansche reisgenoote, die vele bootreizen in haar
+leven maakte en verschillende stoomvaartlijnen bij ondervinding kent,
+uitriep: "Ik heb nog nooit zoo'n gerieflijke en ruime hut op een boot
+gehad als deze." 't Is waar, in de hutten op de "Prinses Juliana"
+gevoelt men zich even comfortable als in een kamer in 'n hotel en de
+van alle kanten gemakkelijk te bereiken bad- en toiletkamers, waar
+een echte Hollandsche zindelijkheid heerscht, zijn niet alleen ruim
+en comfortable, maar zijn zelfs luxueus ingericht. De comfort op de
+"Prinses Juliana" laat in geen enkel opzicht te wenschen over.
+
+Het werd bijna vier uur, toen wij Port Saïd uit en het kanaal van Suez
+binnenstoomden, zoodat wij het kanaal, dat ik nog gaarne eens weder
+had gezien, bij avond en nacht passeerden. Toen wij den volgenden
+morgen ontwaakten lag Suez reeds achter ons en waren wij in de Roode
+Zee. Nog één tamelijk koele dag en toen kwamen de passagiers reeds
+in hun witte pakken voor den dag, hadden de zwarte bedienden zich
+reeds van voor hun voeten niet bestemde schoenen ontdaan en hoorde men
+reeds enkele medepassagiers--en vooral de spelende kinderen--klagen,
+dat zij "puften van de warmte". Zoo erg was het echter niet, maar de
+temperatuur was toch slechts enkele graden lager dan toen ik hier twee
+maanden geleden van de andere zijde doorvoer. Het schip is echter goed
+toegerust, om aan wat warmte te kunnen weerstand bieden. Niet alleen,
+dat overal in de salons en eetkamers en in alle hutten electrische
+waaiers koelte aanbrengen, maar bovendien zijn aan alle patrijspoorten
+windvangers aangebracht, die het beetje wind, dat wij genieten,
+opvangen en in de hut uitstorten. Het is dus best uit te houden.
+
+In een ander opzicht onderscheidt deze boot zich nog van de meeste
+andere, waarop ik groote reizen maakte, een onderscheid, dat ik ten
+hoogste waardeer. Ze heeft n.l. geen muziekkorps aan boord, zoodat de
+passagiers niet 's morgens en 's middags en soms ook nog des avonds de
+hartverscheurende valsche tonen van een scheepsmuziekkorps te genieten
+krijgen. Hier is slechts een pianola-piano aan boord, die alleen nu
+en dan ons trommelvlies tracht te verscheuren en waarop op de meest
+ongelegen oogenblikken een zich muzikaal aangelegd voelend jongmensch
+zit te trommelen en volstrekt niet voelt, dat hij meerendeels mistast.
+
+Elk patriotisch Nederlander kan op deze boot niet alleen trotsch
+zijn over de wijze, waarop onze stoomvaartmaatschappijen haar
+passagiers vervoeren, maar ook op de geaardheid en het gedrag
+zijner medepassagiers. Men gevoelt zich hier in deftig, Hollandsch
+gezelschap. Alles gaat even kalm en netjes zijn gang, geen luidruchtig
+geluid wordt gehoord, geen luidruchtige spelen gespeeld. Elkeen wandelt
+kalm over het dek of ligt op zijn rieten stoel een sigaartje te rooken
+en kringetjes te blazen, of leest 'n van huis medegebracht of uit de
+scheepsbibliotheek geleend boek. Enkelen zitten samen te keuvelen,
+even bedaard en even netjes, alsof wij bij ons in Holland op 'n
+buurtbezoek zijn. Een enkel clubje--en daartoe behoor ik--speelt
+'s avonds een partijtje bridge, anderen zitten schaak of domino
+te spelen, maar van luidruchtige spelen als op de Engelsche booten
+gespeeld worden, waaraan alle passagiers meedoen, daarvan is hier
+geen sprake. Op deze boot zijn de Hollanders Hollanders: netjes,
+bedaard, verstandig, kalm. Ik verheug mij daarover en ben hartelijk
+blij op deze boot gelegenheid te hebben met mijne landgenooten eens
+weder een verstandig gesprek te kunnen voeren en successievelijk
+met al mijne medereizigers kennis te kunnen maken en hen van hun
+goede, oud-Hollandsche zijde te leeren kennen. "I like your people,
+especially as travel-companions", zeide na eenige dagen dan ook mijn
+reisgezellin en dat streelde mijn ooren niet weinig.
+
+Ik heb echter nog een voornaam punt vergeten te noemen, toen ik opsomde
+wat wij hier op deze boot dagelijks uitvoerden. Dat is vreemd, want
+het is iets, wat het grootste deel van onzen tijd in beslag neemt. Ik
+bedoel het eten en drinken, het deelnemen aan de maaltijden. Het
+lijkt wel, dat de Stoomvaart-Maatschappij "Nederland" zich verbeeldt
+tot taak te hebben, haar gasten een mestkuur te laten doormaken,
+om ze bestand te doen zijn tegen de nieuwe leefwijze, die hen aan
+het eind der reis wacht. De maaltijden zijn niet alleen overvloedig
+en goed, maar de verscheidenheid der gerechten is ook zoo goed en
+juist gekozen, dat men alleen met een ernstigen en vasten wil kan
+zorgdragen niet overvoed te worden. Als men niet onmiddellijk uit de
+overvolle menu's een paar gerechten kiest, waarvan men zal gebruiken,
+en de anderen, zonder er naar te zien, laat passeeren, dan heeft men
+al heel spoedig den dokter noodig, die met wat bicarbonas sodae de
+maag te hulp moet komen.
+
+Niet alleen in de Roode Zee was het warm; toen wij Aden achter den rug
+hadden en Kaap Gardefui voorbij gestoomd waren, bleek er wel wat meer
+wind te komen, doch was de temperatuur niet lager. Het was dan ook op
+heel bescheiden toon tot mij gericht, het verzoek, om "als de warmte
+het mij niet onmogelijk maakte", een voordracht over vrouwenkiesrecht
+te houden. Aan dit verzoek, door 36 passagiers onderteekend, kon ik
+natuurlijk geen weerstand bieden. Als goede propagandiste voor de
+groote zaak, moest ik natuurlijk verheugd zijn--en dat was ik dan
+ook--, dat mij op zoo'n ongezochte wijze gelegenheid gegeven werd,
+dit onderwerp, zelfs op den Indischen Oceaan, te bespreken en met
+toestemming van den kapitein werd de 2e klasse eetsalon ingericht
+om als vergaderzaal te dienen. Ik dacht niet, dat de belangstelling
+in vrouwenkiesrecht onder mijn medepassagiers zóó groot was; op één
+enkele uitzondering na waren alle 1e en 2e klasse passagiers aanwezig,
+toen ik dien middag, om half vijf, het woord nam. Zóó groot was zelfs
+de belangstelling, dat wij om zes uur nog midden in het debat waren,
+toen de zaal ontruimd moest worden om weder voor eetsalon te worden
+ingericht. Om elf uur den volgenden morgen werd het debat voortgezet,
+en toen ik op het middaguur eindigde, werd door vele Engelsch sprekende
+medepassagiers onmiddellijk het verzoek gericht, om ook mevrouw Catt
+te vragen, een voordracht voor hen te houden.
+
+Vrouwenkiesrecht was daarna langen tijd 't onderwerp van de
+gesprekken op de boot; sommigen waren overtuigde voorstanders
+geworden, anderen vonden het toch ook een vanzelf sprekend gevolg
+van den ontwikkelingsgang der maatschappij, anderen waren verstokte
+tegenstanders, onder dezen voornamelijk die heeren, die van oordeel
+waren, dat huwelijksgeluk alleen bestaanbaar is, zoolang de vrouw tot
+den man opziet, en door de vrouwen nu ook politieke rechten te geven,
+ontnam men den man alle superioriteit over zijne vrouw. Die heeren
+kennen niet de "Amalasuntha's"-zusteren van de Amalasuntha uit Dickens'
+onovertreffelijke verhalen, die aan nekverstijving te gronde gaan,
+door het onophoudelijk opzien tot hun zoo hoog boven hen staanden
+echtgenoot. Ik heb hen geraden, Dickens voor dat doel eens na te slaan.
+
+Mrs. Catt was natuurlijk ook dadelijk bereid om aan het verzoek, dat
+inhield wat te vertellen over de toestanden in Amerika met betrekking
+tot het vrouwen-vraagstuk, te voldoen, en twee dagen, nadat ik
+gesproken had, vulde zij mijne voordracht aan met het bovengenoemd
+onderwerp. Ik had niet gedacht dat ook dien derden dag nog zooveel
+belangstelling zou bestaan, om een paar uur in de warme salon stil
+te zitten luisteren naar hetgeen mrs. Catt op haar eigenaardige,
+boeiende wijze te vertellen had, en het verhoogde het effect van
+haar voordracht niet weinig, toen aan het slot een heer in ons midden
+opstond, die een Australiër bleek te zijn en in Queensland woont en
+die op zeer welsprekende wijze de resultaten van het vrouwenkiesrecht
+in Australië besprak. De vrees voor "ongenoegen in het gezin" als
+gevolg van kiesrecht, ook voor de gehuwde vrouw, het bezwaar, dat in
+de laatste dagen nogal eens gehoond werd, wist hij zoo schitterend te
+weerleggen, dat twijfel omtrent dat punt nu onder de passagiers van de
+"Juliana" wel niet meer zal bestaan. Zijn vrouw, die ook aanwezig was,
+wist nog even mede te deelen, dat zij en haar man wel dikwijls omtrent
+de keuze van den candidaat tot overeenstemming kwamen, maar in de
+gevallen, waar beiden aan eigen candidaat de voorkeur bleven geven,
+brachten zij natuurlijk ook hun stemmen uit op hun eigen candidaat. 't
+Klonk zoo eenvoudig en alleen 'n door-alles-heen-gelijk-willen-hebbend
+echtgenoot kon zich nog beangst maken voor "ongenoegen".
+
+Zoo werd dus gedurende eenige dagen het vrouwen-vraagstuk de "topic
+of the day"; menigeen, die vroeger nooit ernstig hierover heeft
+nagedacht, begint thans te begrijpen, dat de vrouwenbeweging, hij
+moge er mede instemmen of niet, eene groote, machtige beweging is,
+die zich thans in alle landen openbaart en die niet eerder tot een
+einde zal komen, alvorens er volkomen wettelijke--hieronder ook de
+politieke te verstaan--en maatschappelijke gelijkstelling tusschen
+mannen en vrouwen zal zijn verkregen.
+
+En zoo gaan de dagen op de boot langzaam voorbij, maar toch nog
+veel te snel voor mrs. Catt en mij, die deze zeereis gaarne nog
+wat verlengd zouden hebben. Wij gevoelen ons hier thuis, rustig,
+aangenaam. De warmte is wel groot, maar niet te groot, en wanneer
+wij des avonds de wonderschoone zonsondergangen, die tusschen Aden
+en Colombo onbeschrijflijk mooi zijn, genoten hebben, volgt daarop
+spoedig een lange, aangename koele zomeravond.
+
+Morgenochtend moet de boot in Colombo aankomen, maar wij hebben de 8
+uren, die wij te laat van Port Saïd vertrokken zijn, niet ingehaald en
+daardoor zal het wel avond worden, eer wij in Colombo aan wal stappen.
+
+
+
+
+
+
+OP CEYLON.
+
+
+I.
+
+
+Het avondduister was reeds lang ingetreden, toen wij de kustlichten
+van Colombo in het gezicht kregen en eer het schip voor anker lag, de
+visiteerende dokter aan boord was gekomen en zijn plicht vervuld had,
+en eer wij met onze bagage goed en wel geland waren, was het reeds
+bijna tien uur. Het was jammer, dat wij het mooie binnenkomen in de
+haven van Colombo gemist hebben en ons hebben moeten tevreden stellen
+met de verhalen over dat mooie gezicht van uit zee op Colombo, van
+onze medepassagiers, die deze reis reeds meermalen gemaakt en Colombo
+vroeger hebben gezien. Tot op het laatste oogenblik vonden wij het op
+de Prinses Juliana aangenaam; ik hoop later nog wel eens van deze boot
+te kunnen gebruik maken, vooral wanneer zij dan nog onder denzelfden
+goeden gezagvoerder met zijne plichtgetrouwe en beschaafde bemanning
+vaart. En van de passagiers wil ik alleen dit zeggen, dat gisteravond,
+toen wij in het hotel en op onze kamer aangeland waren, mrs. Catt tot
+mij zeide: "Als men mag aannemen, dat men op een groote boot van zekere
+natie een goed overzicht krijgt over zijn volk, dan gaat Nederland
+met de eer strijken van het meest beschaafde en ontwikkeldste volk
+te zijn onder al degenen die wij op onze reizen ontmoet hebben".
+
+In Colombo aangekomen, wachtte ons de eerste teleurstelling; ik wil
+hopen dat er geen tweede op volgt. Het Galle Face Hotel, het meest
+gerenommeerde, was overvol; de eetkamer was zelfs tijdelijk voor
+slaapkamer ingericht; het daarop volgend Grand Oriental Hotel was in
+dezelfde conditie, zoodat wij ons ten slotte moesten tevreden stellen
+met een kamer voor twee personen in het Bristol Hotel. Gelukkig is er
+alles zindelijk en valt het bij nadere kennismaking zeer mede. Met
+eenige van onze medepassagiers van de boot hebben wij 's avonds nog
+een tijd lang in de veranda van het hotel zitten praten, totdat zij
+weder aan boord en wij naar bed moesten.
+
+Onze kamer, waarvan de deur van boven uit open traliewerk bestaat,
+had wel twee groote open vensternissen, doch geen vensters; de lucht
+kon van buiten vrij naar binnen treden. Door een grooten electrischen
+waaier, veel gelijkenis vertoonende met een paar molenwieken, werd de
+lucht in beweging gehouden en eenige koelte in de kamer gebracht. Het
+was er aangenaam heet en het eenige laken, dat ons tot dekking in het
+vrij goede bed diende, was voor dat doel ruimschoots voldoende. Wij
+moesten ons even voor den geest roepen, dat wij hier in Ceylon in den
+wintertijd zijn en het in Europa op 't oogenblik overal buitengewoon
+koud is. Het is nu het seizoen voor Colombo; hoe moet de temperatuur
+hier wel zijn als 't hier zomer is.
+
+Ik zou zeker dien eersten nacht in Colombo een heerlijken slaap hebben
+genoten, ware het niet, dat de boomen vóór het hotel rijk bevolkt waren
+met kraaien en eksters, die den geheelen nacht hun krijschende stemmen
+hebben doen hooren. Onophoudelijk schijnen die beesten onderlinge
+twistgesprekken te voeren gehad te hebben, waarbij honderden individuen
+het hunne hadden in te brengen. In een ander land zou men aan zoo'n
+overbevolking van zulke lieve beestjes een einde maken, maar hier,
+met zoovele Hindoe's en Boeddhisten onder de bevolking, zal men dat
+wel uit zijn hart laten. De Boeddhist mag geen levend wezen dooden,
+allen moeten den natuurlijken dood sterven.
+
+Ware het niet Zondag geweest, dan waren wij vanmorgen met de eerste
+gelegenheid naar Kandy, dat veel hooger gelegen en koeler is,
+vertrokken; wij moesten nu eerst wachten tot morgenochtend de banken
+open zijn om geld te halen en eenige andere zaken af te doen. Deze
+Zondag is echter geen verloren dag voor ons geweest. Integendeel,
+het was een alleraangenaamste, vol van nieuwe indrukken. Om eerst even
+naar het kantoor van Cook te gaan en naar het telegraafbureau, hadden
+wij ieder een rickshaw genomen, die hier veel beter zijn dan die wij
+in Zuid-Afrika zagen en waarvan de mannen niet zoo bont toegetakeld
+zijn als daar. Deze hier zijn ook heel licht en altijd alleen voor één
+persoon bestemd. Het lijkt voor vele Europeanen misschien onbarmhartig,
+dat men zich in een wagentje nederzet en zich door een medemensch
+laat voortbewegen, maar dit gevoel gaat hier weg, als men ziet,
+op welk een gemakkelijke wijze deze mannen zich--oogenschijnlijk
+althans--van die taak kwijten en hoe gelukkig zij met een vrachtje
+zijn. Toen wij hen aan het telegraafkantoor wilden betalen en wij
+een rijtuig aanriepen, om een tocht door de stad te maken, smeekten
+zij ons zóó hen met die taak te belasten, dat wij daartoe ten slotte
+maar besloten. Zij zouden ons nu eerst langs de zee en dan langs
+mooie punten, die wij hen hadden opgegeven, naar Mount Lavinia Hotel
+brengen, waar wij wilden lunchen en eenige uren vertoeven. Zij moesten
+ons daar blijven wachten en later langs een anderen weg terugvoeren.
+
+Niettegenstaande de groote hitte draafden die twee naakte bruine
+broeders als paarden, en op onze herhaald tot hen gerichte opmerking,
+dat zij zich niet zoo behoefden te haasten, of, of zij misschien
+niet eens wilden rusten, gaven zij ons met een lachend ontkennend
+hoofdschudden antwoord. Draven doen hier echter niet alleen menschen
+en paarden, maar ook ossen. Herhaaldelijk passeerden wij op onzen weg
+een soort tentwagentjes, waarin de een of andere Sinhalees met vrouw
+en kinderen gezeten was, waarschijnlijk een Zondagstoertje makende,
+en die getrokken werden door een klein, vinnig osje, dat met een paard
+in het hardloopen kan wedijveren. Zij zijn van het soort, deze ossen
+bedoel ik, dat ik ook in Oost-Afrika gezien heb, met een min of meer
+groot uitwas in den nek, die men daar buffeltjes noemde. Een zeer
+gedistingeerd vervoermiddel schijnt zoo'n ossewagentje niet te zijn,
+ik zag er althans alleen Sinhaleezen gebruik van maken.
+
+Over deze menschen heb ik al eens geschreven, toen ik ze voor het
+eerst in Zanzibar zag; hier zien wij ze in grooten getale, zoodat hun
+verschijning reeds geen bijzonderen indruk meer maakt. En toch moeten
+ze voor een Europeaan opmerkenswaardig zijn. Die mannen met hunne
+zachte, melancholieke, vrouwelijke gelaatsuitdrukking, hun lange,
+zwarte, bijna blauw-zwarte haren, die in golvingen of krullen, over
+hun schouders hangen, of in een wrong op het achterhoofd bevestigd en
+met een groote schildpad-kam afgewerkt zijn, en die gekleed zijn in
+sarong en kabaai, de sarong soms voor een gewonen nauwen damesrok
+plaats makende, zijn toch een bijzonder soort menschen. Op hun
+gezicht afgaande, stel ik hen veel hooger dan b.v. den Arabier. De
+Sinhaleezen hebben over het algemeen verstandige, denkende gezichten
+en zij missen geheel dat sensueele in hunne gelaatsuitdrukking,
+dat vooral den Arabier zoozeer vertoont.
+
+Was het omdat het Zondag was en er nu door velen niet zooveel
+als anders gewerkt werd, dat wij daarom in de volksbuurten zooveel
+langharige mannen in gebukte houding voor hunne woningen zagen zitten
+en achter hen hurkende vrouwen--wij zullen ten minste veronderstellen,
+dat dit hier eene echtelijken liefdedienst gold--die, evenals de
+apen, die lange haren trachtten te zuiveren van het wild, dat er
+waarschijnlijk in rondhuppelde? Het is ook mogelijk, dat de Zondag
+er niets mede te maken heeft.
+
+Maar dit was niet het eenige merkwaardige, dat wij op onzen weg
+zagen. Wij zijn hier in den winter, maar aan boom, blad, bloem
+en vrucht is dat niet te bespeuren. Alles ziet er uit als in den
+hoog-zomer, en wel een, die een bijzonderen rijkdom aan bloemen
+en vruchten levert. De kokosnootpalmen, die hier veel mooier en
+frisscher lijken dan in Oost-Afrika, de bananen, de broodboomen en de
+boomen met jakvruchten (ik weet nog niet wat dat voor vruchten zijn),
+vormen hier heele wouden en vooral de Banyanboom--ik geloof, dat die
+op Java Waringin heet--, waarvan één exemplaar den geheelen tuin kan
+overschaduwen, maakte den weg, waarlangs wij gingen, schaduwrijk en
+koel. Een van de Banyanboomen, waarvan de luchtwortels weder stammen
+waren geworden van eenige meters in omvang, had zoodoende een omvang
+verkregen van meer dan vijf-en-twintig meter.
+
+Verder zagen wij de kaneeltuinen, mijlen ver uitgestrekte velden met
+laag boom- en struikgewas, doch elk struikje was een kaneelboompje,
+waarvan niet alleen het blad, doch vooral de stam en stengel
+sterk naar kaneel ruikt en nog meer smaakt. Wij zagen sagoboomen,
+notemuscaatboomen en kruidnagelboomen, alle voor een deel in bloei,
+voor een ander deel in vrucht staande. Maar meer nog dan dit alles
+verlustigden wij ons in het gezicht van die vele mooie, groote,
+bonte vlinders, die zich hier in dit bloemenrijk zoo geheel tehuis
+gevoelen. En even gaarne verwijlden onze oogen op de vele naakte
+kindertjes, die aan den weg speelden in het gewaad, dat zij bij de
+geboorte hadden medegekregen. Velen zijn reeds door de toeristen
+bedorven, zij steken bedelend hunne handjes op en prevelen eenige
+onverstaanbare woorden. Maar er waren onder hen, die op zoo'n nieuwe
+wijze hun bedelend stemmetje deden hooren, die al naast den wagen
+voortrennende, 'n aardig kinderliedje zongen en dan plotseling hunne
+schalksche oogjes tot mij opheffende, zeiden: "you are my Mamma,
+my dear Mamma, give me a cent for a new dress", dat zij er mij
+toe brachten mijn principe te verloochenen, om in dat opgeheven,
+bruine handje een penningske te stoppen. Het was ook zoo warm en het
+was midden op den dag, mijne hersens waren een beetje in gesmolten
+boter-toestand, anders had ik zeker de in mijn oog groote fout niet
+begaan, om een kind, door het geven van een giftje, tot bedelen aan
+te moedigen. Maar die naakte kleine meisjes, met hare mooie snuitjes,
+die een nieuwe japon noodig hadden en die mij Mamma noemden, hadden
+mijn hart verteederd en..... in zoo'n hitte kan men er toch ook
+eigenlijk geen principes op nahouden.
+
+Het was ongeveer één uur, toen wij in het Lavinia-Hotel aankwamen. Onze
+bruine mannen hadden de 7 mijlen afstand zonder rusten in geregelden
+draf afgedaan en zij waren van oordeel, dat nu de Ladies 'n tiffin
+namen, wij hen ook daartoe in de gelegenheid moesten stellen. Zij
+voegden er schalks aan toe, dat de lunch in het hotel drie rupees
+(een rup. = 80 cts.) kost, maar dat zij wel ergens konden gaan,
+waar zij maar 3 sh. (1 sh. = 60 cts.) hadden te betalen. Toen ik hun
+vroeg of zij niet een billijker restaurant voor zich konden vinden
+en ik ze één rupee gaf voor dat doel, sprongen ze in de lucht van de
+pret en toen wij hen om half drie weer lieten voorkomen om ons terug
+te voeren, wreven zij over hunne buikjes om ons duidelijk te maken,
+dat het zoo lekker had gesmaakt. Zij hadden in dien tijd ook even in
+de zee een bad genomen en mijn paardje had zijn lange haren nu koket
+in een rol rondom zijn hoofd gelegd, zooals tegenwoordig bij ons zoo
+vele jonge meisjes haar kapsel dragen. Vlak van achter had hij er
+een blauwe lap tusschen gevoegd, zoodat het precies een meisjeskop was.
+
+Het Lavinia-Hotel is aan de uiterste punt van een rots in zee
+gebouwd en daardoor aan drie zijden door de zee omgeven. Vooral om
+zijne vischlunchen is het hotel beroemd. Een dozijn verschillende
+vischschotels werden ons achter elkaar voorgediend, allen even fijn
+en de meeste zelden-voorkomend.
+
+Langs een geheel anderen weg keerden wij huiswaarts en waren tegen
+vijf uur in het Bristolhotel terug.
+
+Nadat wij Maandagochtend al onze boodschappen verricht en ons
+reisvaardig gemaakt hadden, vertrokken wij naar Kandy. Al spoedig
+waren wij twee het roerend eens, dat Ceylon 't hof van Eden moet
+geweest zijn. Toen wij de stad uit en meer landwaarts gekomen waren,
+zagen wij niet alleen de natuur, zooals die ons in 't Paradijs wordt
+geschilderd, maar zagen wij ook de mannen en vrouwen in Adam's en
+Eva's costuums van uit den tijd, na het eten van de verboden vrucht. De
+groote bladen die hier in menigte te vinden zijn, zijn er als 't ware
+voor aangewezen. Sedert wij Rhodesia verlaten hebben, hebben wij
+onder de Afrikaansche bevolking niet zoo'n volkomen naaktheid meer
+gezien. Wij waren er reeds een beetje aan ontwend, daarom trof het
+ons hier op Ceylon te meer. Het is echter in dit klimaat het meest
+praktische costuum.
+
+De geheele weg van Colombo naar Kandy is uiterst loonend. Wij
+zagen dan eens uitgestrekte rijstvelden met de rijsthalmen in de
+verschillende graden van ontwikkeling, dan weder groote bosschen
+kokosnootpalmen, bananenpalmen, vijgeboomen en nog zooveel meer. Er
+zijn op dien weg alleen twintig verschillende palmboomen te zien. De
+kokosnootboom lijkt mij het nuttigst van al deze boomen voor de
+inlandsche bevolking. Niet alleen wordt de vrucht op allerlei wijze
+gebruikt, maar ook de bladeren doen dienst voor allerlei zaken. Hier
+is nog onze ouderwetsche huifkar heel veel in gebruik, de groote,
+naar voren en achteren overhangende huif is geheel gemaakt van
+de gevlochten bladeren van den kokosnootpalm. Men vlecht er ook
+manden van en zij worden op allerlei wijze dienstbaar gemaakt tot
+het aanbrengen van schaduw. Wij zagen er geheele tenten van gemaakt,
+het tehuis van vele inlanders. En nog op allerlei andere wijzen zagen
+wij deze groote bladeren gebruiken. En van de noot wordt de bast,
+het vleesch en de melk op honderderlei wijze aangewend. Van kokosnoot
+en bananen alleen leven hier vele menschen. En daar deze ook voor
+huisvesting en toiletartikelen niet veel hebben uit te geven, heeft
+armoede natuurlijk hier al hare verschrikkingen verloren.
+
+Een kort eindje ging de trein langs een oranjeboomhoeve, waarvan
+de boomen alle in bloei en in vrucht stonden, die de heerlijke
+geur door de open wagonvensters zonden. Toen wij hooger kwamen,
+passeerden wij telkens schilderachtige dorpen van inlanders, die
+hun heele huishouding buitenshuis voerden. Wij zagen nu ook meer
+dan in Colombo de in oranje-geel gekleede en geheel kaal geschoren
+Boeddhistische priesters. Hun kleeding bestaat alleen in een grooten
+gelen doek, die rondom de lenden gaat en daar in een sierlijken zwaai
+over den rechterschouder geslagen is. Verder loopen zij allen met
+een bijzonder grooten waaier, die, wanneer hij is opengeslagen, een
+zeer groote schelp gelijkt, waarachter de mannen zich geheel kunnen
+verschuilen en zich voor de inwerking van de heete zonnestralen kunnen
+behoeden. Het Boeddhisme, dat in Engelsch-Indië aan het uitsterven
+is, vindt hier nog vele aanhangers, alhoewel de vorm in den loop der
+eeuwen reeds veel gewijzigd is. De Boeddhistische priesters mogen
+ook hier op Ceylon niet huwen, maar zij behoeven niet in armoede
+en gebrek te leven, zooals in Burma. Daar mogen zij 's morgens vóór
+twaalf uur niets eten of drinken en moeten zij elken morgen eerst hun
+voedsel langs den weg bedelen; hier bezitten de priesters echter veel
+grond en gebouwen en behooren zij tot de kapitalisten. Zij bedelen hun
+voedsel niet, de offeranden worden in de tempels gebracht, maar of de
+priesters dat in plaats van hun eigen goed toebereid eten gebruiken,
+wist men ons niet te vertellen.
+
+Van uit den tijd dat Ceylon tot onze koloniale bezittingen behoorde,
+is niet heel veel overgebleven. Men heeft hier alleen een zeker soort
+menschen, die 'n Hollandschen voorvader hebben gehad en zich daarom
+"burghers" noemen en die zich hooger voelen, misschien ook zijn, dan
+de inboorlingen. Ook het Ceylonsch geld vertoont eene opmerkelijke
+overeenkomst met het onze, als men een rupee, die maar 80 cents
+waarde heeft, met onzen gulden vergelijkt. Een halve rupee is precies
+gelijk aan ons 50 centsstuk, een kwart rupee met ons kwartje en de
+tien-cents,--zij spreken ook van centen en verdeelen hun rupee in
+honderd centen,--met ons dubbeltje. Ook de koperen cent is aan de
+onze gelijk, alleen 't nikkelen stuiverstukje is hier vierkant met
+afgeronde hoeken.
+
+Om half zes kwamen wij heden in Kandy aan, waar de temperatuur veel
+frisscher en deze avond, terwijl wij in den tuin onder een ouden
+Banyanboom zitten te schrijven, overheerlijk is. Hier in Kandy zijn
+verscheidene goede groote hotels, de menschen komen hier om eenige
+maanden te blijven.
+
+De prijzen in de hotels, in aanmerking genomen wat men er voor geeft,
+zijn hier bespottelijk laag, zij zullen zeker later, als de trek naar
+Ceylon voor menschen, die er eenigen tijd blijven, grooter is geworden,
+aanmerkelijk stijgen.
+
+Kandy, dat eens de hoofdstad van Ceylon was en ruim 1600 voet hoog
+ligt, heeft niet alleen geschiedkundige bekendheid, maar wordt
+het schilderachtigste plekje van het geheele Britsche keizerrijk
+genoemd. Om dit echter te genieten moet men 's morgens vroeg opstaan,
+want in het midden van den dag is het te heet, alleen 's morgens en
+in den laten namiddag maakt men hier uitstapjes, en daarom moet ik
+voor hedenavond eindigen, anders kan ik morgen vroeg onmogelijk bij
+tijds gereed zijn.
+
+Wij zaten hedenochtend reeds om zeven uur in de Victoria, die ons
+naar Paradenya, zeven mijlen afstands van Kandy, zou voeren, om daar
+de Koninklijke Botanische tuinen in oogenschouw te nemen. Wij waren
+de eerste bezoekers; er was nog slechts één jonge man, die tot de
+staf van employé's behoort, die zich direct aanbood, om ons tot gids
+te dienen. Hij was een Burgher, zijn naam klonk echter niet in het
+minst Hollandsch. Met dit ontwikkeld jongmensch als geleider, leerden
+wij spoedig vele van de interessante palmen en boomen en heesters
+kennen, die wij in de laatste dagen op onzen weg gezien hadden. Wij
+hadden o.a. een tot hoog in de lucht zich verheffenden palm gezien,
+die van boven een groote pluim van bloesems vertoonde; het bleek nu,
+dat dit de Taliputpalm is, die slechts eens in de 100 jaren bloeit
+en dan daarna meestal sterft. Zelfs hier in de botanische tuinen,
+waar een geheele avenue van deze prachtige palmen bestaat, komt het
+hoogst zelden voor, dat er een van gaat bloeien. De roode katoenboom
+stond er overal in vollen bloei, de cacaoboom stond voor een deel in
+bloei, voor een ander deel vertoonde hij ons zijn roodbruine rijpe
+vruchten. Wij zagen er de verschillende soort rubberboomen, waarvan
+er zijn, die door hunne op een slang gelijkende, boven den grond zich
+vormende wortels, een zeer fantastisch gezicht opleverden. Een bosch
+van zich hoog verheffende bamboestammen vertoonde een eigenaardig
+beeld, doordat zich van boven aan hunne toppen trossen vertoonden,
+die als vruchten geleken. Toen onze geleider echter met een zware
+stok tegen de bamboestammen sloeg, vlogen op eens al deze vruchten
+hoog in de lucht en bleken het honderden groote vleermuizen te zijn,
+die daar aan hunne pooten met de koppen naar beneden hingen, dikwijls
+vijf of meer zich aan elkander vastklemmende. Hier worden die beesten
+vliegende vossen genoemd; zij zijn veel grooter dan onze vleermuizen.
+
+De papaws, die hier veel fijner en geuriger zijn dan in Zuid-Afrika
+en die, geloof ik, in Java papaya's genoemd worden, zagen wij in de
+botanische tuinen in elk stadium van ontwikkeling. Men noemt papaw
+hier "de arme lui's vrucht", maar ik beschouw hem op 't oogenblik
+nog als mijn lievelingsvrucht.
+
+De jakvrucht, die wij in Colombo zoo in grooten getale hadden gezien,
+zagen wij ook hier in verschillende ontwikkelingsstadia; men vertelde
+ons, dat zij als groente dienst doet bij de rijsttafel.
+
+Maar genoeg over deze prachtige tuinen, die na de Kew-Gardens in
+Londen, de prachtigste van de geheele wereld genoemd worden. Ik hoop
+later in Batavia gelegenheid te hebben, onze Koninklijke Botanische
+tuinen te zien en te kunnen uitmaken of die voor deze in Kandy
+moeten onderdoen, of dat wij hier met een beetje Engelsche bluf te
+doen hebben.
+
+De rijtoer, die wij in den namiddag deden, werd door de kennis,
+die wij in den morgen omtrent de inheemsche boomen, en plantengroei
+hadden opgedaan, voor ons een veel interessanter en dikwijls moesten
+wij het rijtuig even laten stilstaan en uitstappen, om een in 't wild
+groeiende plant, waarvan wij des morgens de bijzonderheden hadden
+leeren kennen, nog eens nauwkeurig in oogenschouw te nemen.
+
+Doch wat wij in den namiddag deden en zagen in een volgenden brief.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Vanmiddag gingen wij eerst den voornaamsten rijtoer van hier maken,
+die vooral om zijn mooie vergezichten, die hij op verschillende
+punten aanbiedt, een zekere vermaardheid heeft verkregen en daarna
+lieten wij ons brengen naar de "groote zandrivier", om een kijkje te
+nemen naar het voor ons oog nog nieuwe schouwspel "het baden van de
+olifanten". Elken middag van drie tot half zes kan men op zekere plek
+in de rivier twintig heilige olifanten zien spelen en zich amuseeren in
+het ondiepe water. Heeft men in Egypte heilige kameelen, die slechts
+eens per jaar een heiligen plicht vervullen en daarvoor het geheele
+jaar door goed gevoed en verzorgd worden, op Ceylon heeft men heilige
+olifanten, die maar één dag in het jaar een heiligen plicht vervullen
+en daarvoor een staf van bedienden hebben, die hen met de grootste
+zorg en liefde alle andere dagen van het jaar verzorgen en dienen. Een
+eind verder in de rivier baden ongeveer ter zelfder tijd vele andere
+olifanten, die echter een verfrisschend bad verdienen, omdat zij een
+langen en zwaren arbeidsdag achter den rug hebben. Want ook voor het
+zware werk, waarvoor men zich in Arabië en Egypte bedient van kameelen,
+gebruikt men hier olifanten. Zelfs als paard doen zij dienst.
+
+Toen wij ons lang genoeg in den aanblik van die badende en spelende
+olifanten verlustigd hadden, die zich blijkbaar in het water
+amuseerden, legden wij een bezoek af aan den Tempel van Buddha, den
+tempel van den Heiligen Tand. Die heilige tand wordt verondersteld
+een tand van Buddha te zijn. De geschiedenis ervan is, dat toen
+Buddha 2500 jaar geleden, gecremeerd werd, eene vrouw in zijn asch
+vier gave tanden vond, die niet mede verbrand waren. Zij verborg die
+tanden in haar haarwrong en verkocht ze later voor zeer hooge sommen
+aan Buddhistische vorsten. Een er van kwam in het bezit van den
+regeerenden monarch van Kandy, die er een tempel voor liet bouwen,
+den tempel van den Heiligen Tand. Het bezit van dien tand werd den
+goeden burgers van Kandy echter herhaaldelijk betwist en omdat de
+Buddhisten geen oorlog mogen voeren, niemand en niets mogen dooden,
+en ook omdat de latere en verstandiger koning meende dat Buddha,
+die zich na zijn dood wilde laten verbranden, toch recht had geheel
+verbrand te worden, dus ook zijne tanden, werd op zijn bevel de tand
+van Buddha tot poeder gestampt, deze poeder daarna verbrand en de asch
+aan de vier windstreken prijsgegeven. Met groote praal en plechtigheid
+werd dat bevel ten uitvoer gebracht. Kort na den dood van dien vorst
+echter stond er een man op die beweerde de asch van dien tand weder
+verzameld te hebben en dat die asch opnieuw tot tand was geworden. Door
+de goê-gemeente werd dit geloofd en deze tand opgekocht en als tand
+van Buddha weder groote eer bewezen. In den loop der eeuwen is die
+tand herhaaldelijk door wijze regeerders verpulveriseerd, doch steeds
+kwam er na langeren of korteren tijd iemand, die de gepulveriseerde
+tand weder in zijn geheel ten verkoop aanbood. Sedert eenige honderden
+jaren nu is die tand niet meer verbrand. Hij ligt nu aan een gouden
+ketting in een zilveren kastje. Dat kastje staat in een ander zilveren
+kastje en dit gaat zoo negen maal door, totdat de laatste kast een vrij
+grooten omvang heeft verkregen. Deze laatste kast is geheel ingelegd en
+ook rondom behangen met de prachtigste robijnen, smaragden, saphieren
+en wat er meer voor kostbare edelsteenen mogen zijn. Elke opvolgende
+koning offerde er bij zijn leven of na zijn dood een of meer van
+zijne kostbaarheden aan. Rondom deze kast staan Buddhabeelden om de
+heilige schat, die meer op een tijgerklauw dan op een tand gelijkt,
+te bewaken, en er vóór staat een massief zilveren, fraai bewerkte
+tafel, die als offertafel dienst doet. Niemand komt in de nabijheid
+zonder verplicht te zijn te offeren. Is men met bloemenoffers, vooral
+lotusbloemen, tevreden als het leden van eigen gemeente betreft, van
+vreemdelingen verwacht men offers in klinkende munt en dat weet men
+hen duidelijk aan het verstand te brengen. In Kandy zijn 600 in gele
+doeken rondwandelende Buddhistische priesters en een soort klooster,
+waar nieuwe collega's gekweekt worden. De Buddhisten op Ceylon zijn
+geen zuivere Buddhisten meer. Door allerlei invloeden is hun godsdienst
+verbasterd. Ze gaan drie keer daags naar den tempel, de Mohammedanen
+vijf keer, en evenals dezen buigen zij zich herhaaldelijk geheel neder
+op den grond en zwaaien met hun lichaam als zij hunne gebeden prevelen.
+
+Eens per jaar, in Augustus, gaat de zilverkast met heiligen inhoud
+een ronde door de stad doen. De heiligste van de heilige olifanten
+mag de kast dragen, terwijl de negentien andere olifanten ieder met
+een minder heilige kast belast worden. Zoo is er o.a. een gouden kast
+in den vorm van een graftombe, waarin een stukje hout bewaard wordt
+van den brandstapel waarop Buddha verbrand is. Dat is na den tand
+het heiligste stuk.
+
+Rondom den tempel is een vijver, daarin zwemmen groote, vette
+schildpadden rond, die ook al "heilig" verklaard zijn. Deze beesten
+worden ook met groote liefde gevoed en verzorgd. En dan is er een
+boom, de bo-boom, waarvan verhaald wordt, dat het een tak was van den
+boom, waaronder Buddha in Burma zeven dagen zonder voedsel in gebeden
+doorbracht, en die bevolkt is met heilige apen. Takken van dien boom
+zijn overal heengezonden. In den grond gestoken, schieten zij wortel
+en blijven eeuwig leven. Het was onweersprekelijk een zeer oude boom,
+waaronder thans een Buddhabeeld zit om zooveel mogelijk de beteekenis
+van den boom aanschouwelijk voor te stellen en het was een nieuwe
+gelegenheid om den bezoeker geld af te zetten, want dit beeld nam
+offeranden in klinkende munt in ontvangst, ter instandhouding van
+het Buddhisme.
+
+Eén zaak moet ik nog even releveeren, alvorens ik van de Buddhisten
+voorloopig afstap, omdat het ons een beeld geeft van hetgeen deze
+eenvoudige zielen onder de zeven hoofdzonden rekenen. Zij hadden
+ze buiten op de tempelmuren in beeld gebracht en aanschouwelijk
+voorgesteld, hoe de zondaren daarvoor na hun dood gestraft worden. De
+voornaamste zonde is het dooden. Die zich daaraan schuldig hebben
+gemaakt gedurende hun leven, worden na hun dood door duivels, die
+op de schilderij een heel fantastisch en wreedaardig voorkomen
+hebben met een lans of ander wapen door het hart gestoken en
+zoo moeten zij eeuwig blijven bloeden. De volgende zonde was, de
+burgers te veel belasting te laten opbrengen. Zoo iemand werd met
+een geldstuk in stukken gesneden. Het was een erg pijnlijk beeld,
+dat daarvan een afschildering gaf. De derde zonde was het liegen. De
+vierde, zijn ouders niet gehoorzamen. De vijfde, zich toe-eigenen
+wat hem niet toebehoort. De zesde, de kerk bestelen en de zevende,
+kwaadspreken van een kaste, die boven hem staat. Al die zonden worden
+hiernamaals gestraft met straffen, waarvan het middendoorzagen een
+van de zachtste is en waarbij duivels in verschillende vormen van
+wreedheid voorgesteld, de uitvoerders zijn.
+
+Behalve de Sinhaleezen komen hier natuurlijk verschillende
+andere volksstammen voor, waarvan de laagste kaste mijne grootste
+belangstelling wekt. Hoewel men hier over het algemeen mooie menschen
+vindt, vallen toch deze menschen en vooral de vrouwen onder hen, door
+hare mooie geregelde gelaatstrekken, mooien lichaamsbouw en prachtige
+oogen op. Zij leven in hoofdzaak op een dagreizen's afstand van hier,
+maar verspreide groepen vindt men overal. Het zijn de Rhodiya's.
+
+Van dezen volksstam wordt verhaald, dat hij zijn oorsprong dankt
+aan slechte voorvaders. Eeuwen en eeuwen geleden, lang vóór de
+Christ. jaartelling, leefde er op Ceylon een vorst, die veel van
+lekker eten hield, maar overigens een braaf man was. Zijne koks waren
+wel eens teneinde raad, wat zij hem toch alle middagen voor lekkernij
+zouden voorzetten. Op een middag hadden zij wat nieuws gevonden en
+de vorst vond dat zoo heerlijk, dat hij herhaaldelijk opnieuw zoo'n
+schotel bestelde. Maar op zekeren dag kwam het uit, dat wat de koning
+zoo lekker vond, versch geslachte kindertjes waren en daarover was hij
+zoo in heilige verontwaardiging geraakt, dat hij de schuldige koks en
+allen, die er aan hadden medegewerkt, bij zich liet komen en voor hen
+de grootste straf bedacht, die hij maar bedenken kon. Hij veroordeelde
+hen, dat zij als paria's in de maatschappij moesten voortleven, en
+dat al hun nazaten die straf deelachtig zouden worden. Zij moesten
+leven in de bosschen en mannen en vrouwen mochten nooit hun bovenlijf
+bedekken. Zij mochten niets leeren en nooit met andere menschen
+in aanraking komen. Als zij ooit iemand op hun weg ontmoetten, dan
+moesten zij minstens dertig meter boschwaarts gaan. Om die mannen nu
+in de gelegenheid te stellen zich voort te planten en zoo de straf
+eeuwigdurend te doen zijn, kregen zij successievelijk tot vrouw alle
+prinsesjes, die wat te warmbloedig waren en eens een vurigen blik
+geworpen hadden,--misschien ook wel wat verder waren gegaan--op den
+een of anderen man van lager afkomst. Zulke prinsesjes werden de
+ondeugende koks in de armen geworpen, en zoodra die er in geslaagd
+waren haar den gekauwden siri-pruim--een vieze aardigheid--tusschen
+de lippen te duwen, waren zij voor goed met haar getrouwd; dat
+beteekende dus zooveel als bij ons het burgemeestersbriefje. Eerst
+met de Britsche overheersching is aan die straf een einde gemaakt,
+maar bij de Ceylonsche bevolking doet het verhaaltje nog dienst, en
+staan die menschen nog op den laagsten sport van den maatschappelijken
+ladder. Uit de mooie Rhodiya'sche meisjes worden thans in de steden
+de dansmeisjes en nog erger en ergerlijker soort gemaakt, terwijl
+de Rhodiya'sche mannen in de steden meest als slangenbezweerders en
+goochelaars of toovenaars optreden. Maar ook nu nog durven de mooie
+Rhodiya'sche vrouwen zich 't bovenlijf niet bedekken, omdat dit hier
+tot beteekenis heeft van een hooger stand te zijn.
+
+Alle Engelsche schrijvers over Ceylon wijden een deel van hun boek aan
+de theeplantages en aan de onovertreffelijke theefabricatie. Steeds
+las ik, dat dit hier op zooveel beter wijze geschiedde dan in
+China of op Java, waar het geheele proces voor degenen, die er in
+werkzaam zijn, zoo wreed is. Dat prikkelde mij dus, om hier een groote
+theeplantage te bezoeken en het theemaken van het begin tot het eind
+na te gaan. Wij waren daarvoor hedenmorgen reeds weder zeer vroeg
+uit de veeren en reden met zonsopgang naar Gampola, een oud stadje,
+door inboorlingen bewoond, met vele historische herinneringen. Van
+hieruit waren gemakkelijk verschillende theeplantages te bereiken. Het
+theeplukken was in vollen gang toen wij aankwamen, want de vrouwen
+en kinderen--deze laatsten allen boven tien jaar oud--beginnen
+den dagtaak direct bij het aanbreken van den morgenstond. Mannen
+waren bezig met 't snoeien der boompjes en het schoonhouden der
+velden. Het leek mij een gezond en gemakkelijk werk wat die vrouwen
+en kinderen verrichten. Tegen tien uur hebben zij allen ongeveer
+de mand, die op hun rug gebonden is, volgeplukt en gaan dan naar de
+fabriek. Daar wordt de inhoud nog eens nagelezen, de groote bladeren
+eruit verwijderd en een te groot steeltje afgeplukt. Dit doen ook
+de vrouwen. De bladeren worden dan door mannen op de droogzolders
+gebracht en uitgespreid om gedroogd te worden en ondergaan dan
+verder een geheel machinale behandeling. Het krullen der blaadjes,
+het zuiveren en sorteeren der verschillende soorten, het verpakken,
+enz. geschiedt alles machinaal en de fabriek, die wij zagen, was
+in elke afdeeling zoo ruim, zoo zindelijk en zoo goed geventileerd,
+dat er van wreedheid of van ongezondheid geen sprake kon zijn, als,
+hetgeen wij natuurlijk niet konden constateeren, de behandeling der
+zwarte werkers en werksters ook een goede is. Want mij werd verteld
+door een gast in dit hotel, dat de opzichters soms zeer onmenschelijk
+met de ondergeschikten omspringen, door hen het volle loon te onthouden
+als zij niet genoeg geplukt hebben of soms voor een klein misdrijf in
+'t geheel geen dagloon uitbetalen en door nu en dan gebruik te maken
+van de zweep. Het loon wat de theeplukkers als regel ontvangen is 25
+cents per dag, d.w.z. 25 Ceylonsche centen, die ongeveer 20 Hollandsche
+centen vertegenwoordigen. Daarvoor werken ze van 's morgens 6 tot 11
+en 's middags van 1 tot 5 uur. Dat lijkt een heel kleine belooning,
+maar in aanmerking genomen de weinige behoeften dezer menschen, is
+zij niet zoo klein. Tenminste alle vrouwen en meisjes, die wij aan het
+werk zagen, hadden armen en beenen en vingers rijk bedekt met ringen,
+de oorlellen van onder tot boven vol versierselen, het middenschot
+van de neus en beide neusvleugels prachtig geornamenteerd, en vier,
+vijf of meer verschillende kettingen om de hals. Een groot deel
+van hetgeen zij verdienen, wordt blijkbaar in lichaamsversierselen
+omgezet. Ik zal nu later kunnen nagaan hoe de Javaansche theeplanters
+hun zaken hebben ingericht, of daar inderdaad van wreedheid bij de
+theefabricage sprake kan zijn.
+
+Wij wilden Gampola niet verlaten zonder eerst een kijkje in het stadje
+genomen te hebben. Het loonde de moeite. Niet alleen zagen wij er zeer
+oud en zeer origineel steenhouwwerk, overblijfselen van oude tempels,
+maar wij zagen er een koperen plaat, waarop eene heele geschiedenis
+gegraveerd was. In 't kort is het verhaal zoo, dat in 1804 koning
+Wickrama Daja Sinha den tempel van Gampola een groot geschenk in
+grond en goud aanbood en het eindigt aldus: "Zijne Majesteit heeft het
+genoegen, dit aan te bieden, zooals bij den mond van de godin Saraswati
+is geuit, en hij geeft deze gift in een gelukkigen tijd, zittende op
+een gouden troon, in den vorm van Sakkraya in de stad van Senkanda
+Sailabidhana Siriwardhanapura, welke overvloeit van rijkdommen; en
+deze gift is gegeven op Maandag, den tweeden dag van de opkomende
+maan in de maand Medindina, in het jaar 1726, genaamd Raktaksa. Hij,
+die plukt, breekt, of snijdt, een blaadje of grasspriet of eenig hout
+of vrucht, of iets wat thans aan Buddha behoort, zal herboren worden
+als een pretaya (een vertaling van dat woord ken ik niet, maar 't zal
+wel wat verschrikkelijks zijn), doch iedereen, die eenige offeranden
+brengt, zal voorspoed genieten en in Nirvana treden. Hij, die met
+geweld iets neemt van hetgeen Buddha toebehoort, met de bedoeling het
+zich toe te eigenen of het aan anderen te geven, zal in een worm op
+een mesthoop veranderen voor een tijdsduur van zestigduizend jaren".
+
+Niettegenstaande deze verschrikkelijke bedreiging is nu 5 jaren
+geleden het gouden beeld van Buddha gestolen, dat aan goud ongeveer
+25.000 gulden waarde bezit. De dief is nooit gevonden; de goe-gemeente
+is vast overtuigd, dat die ook nooit gevonden zal worden, omdat de
+politie onder de menschen zoekt en de dief natuurlijk reeds lang in
+een worm op een mesthoop is veranderd.
+
+Nadat wij na de lunch eerst een paar uren gerust hebben, begaven
+wij ons op weg naar het museum, wat nog niet veel te beteekenen
+heeft. In één opzicht vond ik het toch interessant, omdat ik er veel
+terugvond wat afkomstig moet zijn van onze Hollandsche voorvaders
+en omdat de oude Kandysche industrie, die in dit museum nog wordt
+uitgeoefend, in veel opzichten door de onze moet zijn beïnvloed. Er
+waren o.a. oud-Hollandsche bedplanken, stoven, schoengespen, lepel-
+en vorkrekken, pannen en potten, etc. Ik kocht er eenige zaken, die
+ik nu nog zag maken, alle met de oude, primitieve instrumentjes van
+voorheen en die elkeen voor oud-Hollandsch werk zal aanzien.
+
+Wij hadden nog juist tijd om vóór zonsondergang de winkels van Kandy
+te bezoeken, waar de echte Ceylonsche edelsteenen verkocht worden en
+waar men niet, zooals in Colombo, met kooplieden te doen heeft, die
+zes- of zevenmaal den prijs vragen van dien, waarvoor zij geleverd
+kunnen worden. Er waren prachtige saphiren, smaragden, robijnen,
+amethyst, paarlen, enz., en, in aanmerking genomen de prijzen, die
+men daarvoor in Europa vraagt, bespottelijk goedkoop.
+
+Den derden dag vertrokken wij met den ochtendtrein naar Nuwara Eliya
+(spreek uit Nurelia), op eene hoogte van 6200 voet gelegen, waar
+het heerlijk koel en gezond is. Den geheelen weg over, de treinreis
+duurde vijf uren, gingen wij door theeplantages, waar overal het
+werkvolk druk aan den arbeid was. Het was een prachtige tocht, met
+grootsche berggezichten. Ongeveer op het midden van de reis passeert
+men een plaatsje, dat Hatton heet en dat bekendheid bezit, omdat men
+van daaruit den berg, genaamd Adam's berg, bestijgt. Jaarlijks gaan
+duizenden pelgrims dien berg op, maar ook vele toeristen komen hier
+om op den top van den berg, van waar men een onbeschrijfelijk mooi
+uitzicht moet hebben, te beklimmen. Waarom die berg zoo belangwekkend
+is? Dat is natuurlijk niet alleen een gevolg van het mooi vergezicht,
+dat men op den top kan genieten, maar omdat die berg een heilig
+karakter draagt, in de geschiedenis van vele oude godsdiensten een
+groote rol speelt en het onderwerp is geweest van veel onderzoek en
+nog grooter godsdiensttwisten. Op den top van den berg is namelijk
+duidelijk het afdruksel te zien van een voetstap, maar van een voet die
+een reuzenmensch moet hebben toebehoord. Nu zeggen de Mohammedanen,
+dat dit de voetstap van Adam is, de Buddhisten beweren, dat Buddha
+daar gewandeld heeft en de voetstap van hem afkomstig is en de Hindu's
+beweren, dat Siwa, een hunner drie godheden, die voetstap toebehoort.
+
+Volgens de Mohammedanen is Adam, toen hij uit den hemel gevallen
+of geworpen is, op den top van dien berg terecht gekomen en heeft
+hij daar 200 jaren op Eva gewacht. De voetstap moet dus van Adam
+afkomstig zijn. De Buddhisten weten echter beslist, dat Buddha op
+zijne zwerftochten ook Ceylon heeft bezocht en daar hij veel van de
+eenzaamheid hield, heeft hij gewis dien berg beklommen en daar vele
+van zijne overpeinzingen gehouden.
+
+Doch de Hindu's weten met even groote zekerheid, dat Siwa, in een
+zijner menschelijke gedaanten, daar geweest moet zijn; zij hebben de
+maten van dien voetstap genomen van alle kanten en die alle vormen
+een volkomen overeenkomst niet de afdruksels van de voeten van Siwa.
+
+Hoe het zij, de Hindu's, Buddhisten en Mohammedanen maken er nu geen
+herrie meer over, zooals de Christenen in Palestina, maar elk hunner
+vereert dien berg en nog meer dien voetstap op zijne wijze, en zij
+trekken broederlijk gezamenlijk opwaarts.
+
+De weg om er te komen is 24 mijlen lang waarvan de helft per rijtuig
+of te paard kan worden afgedaan. De andere helft moet te voet worden
+afgelegd en de drie laatste mijlen zijn zeer steil en gaan over
+een bijna onbegaanbaren weg. Voor twee oudjes als mijne metgezellin
+en ik is de top dus onbereikbaar, want wij gaan er niet uit heilige
+devotie heen, zooals zoovele oude mannen en vrouwen doen, die het voor
+de hoogste zaligheid houden in het aangezicht van dien voetstap te
+sterven. Men vertelde mij, dat elk jaar vele oude pelgrims op den weg
+er heen sterven en dan door de andere pelgrims mede naar boven worden
+gedragen. Sommige zonen gaan er met hun ouden vader of moeder op den
+rug heen, keeren echter maar al te dikwijls alleen terug. Daar wij
+eerst Britsch-Indië, Burma, Java en Sumatra nog moeten zien alvorens
+wij tot dood gaan bereid zijn, moeten wij ons dus het genot om naar
+boven te klimmen ontzeggen.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+Nuwara Eliya is een plaats, die met St. Moritz in de Engadine in
+zomertijd kan vergeleken worden. Men leeft er in de zuiverste en
+prikkelendste atmosfeer, die men zich wenschen kan en de temperatuur
+komt zoowat met de zomertemperatuur in ons land overeen. Het is nog
+een paar honderd meter hooger gelegen dan St. Moritz. Met elk jaar
+neemt de toevloed van Engelsche bezoekers, die hier de wintermaanden
+doorbrengen, toe. Er zijn tal van goede, groote hotels, pensions en
+gemeubelde villa's. Het onderscheidt zich echter van St. Moritz door
+de weelderiger plantengroei.
+
+Wij waren er heen gegaan, omdat de reis er heen zoo mooi is en omdat
+wij daardoor een goed beeld kregen van de uitgestrektheid van de
+theeplantages in Ceylon en toch ook even een kijkje wilden nemen
+in de plaats, die weldra in Europa de meest bekende van dit eiland
+zal zijn. Er zijn van daar vele mooie bergtoeren en rijtoeren te
+maken. De meest gerenommeerde, die leidt naar den voet van den berg
+Hakgalla en naar den Koninkl. Botanischen tuin--want ook hier is een
+gouvernementstuin--maakten wij. In dezen tuin worden de boomen en
+planten gekweekt, die een koeler klimaat behoeven, waaronder vele
+Europeesche planten. Maar al zag ik er varens zooals ook bij ons
+voorkomen, diezelfde varens waren hier tienmaal grooter en ik zag
+er zelfs een, die als boom fungeert. Ook de rhododendron, die hier
+in zeer groote hoeveelheid in het wild groeit, is een boom, en zelfs
+zag ik de margharites groeien aan een boom.
+
+Van verschillende punten hadden wij een mooi gezicht op hooge
+bergtoppen en ook op mooie valleien. Betrekkelijk dichtbij is de plek,
+waar het kamp was, waarin de Engelschen de Afrikaansche Boeren gevangen
+hielden. Eén van deze Boeren leeft nog hier; 't is degene, die niet
+dien eed van trouw aan Engeland heeft willen zweren. Hij schijnt nu
+in Kandy een hofstede te hebben en daar te wonen. Als ik tijd heb,
+zal ik trachten hem een bezoek te brengen.
+
+Den volgenden dag gingen wij naar Kandy terug. Daar trachtten wij uit
+te vinden, wat er voor het onderwijs der jeugd wordt gedaan. Het was
+echter Zaterdag, vele scholen waren gesloten of gaven geen geregeld
+onderwijs. Onze inlichtingen waren dus zeer onvolledig. Het meeste
+onderricht wordt hier overal op Ceylon nog op zendelingsscholen
+gegeven, die door de regeering gesubsidieerd worden, maar alle tot
+hoofddoel hebben van de Boeddhistische en Hindoesche kindertjes
+Katholieke of Protestantsche Sinhaleezen of Tamils te maken.
+
+"Dat is ons hoofddoel", zeide mij een juffrouw, aan het hoofd van
+een meisjesschool staande; "daarvoor zijn wij hier, maar dat neemt
+niet weg, dat toch het gouvernement toezicht op het onderwijs houdt,
+zoodat 't ook goed is".
+
+Tot voor betrekkelijk korten tijd werd het onderricht der meisjes
+hier nog geheel verwaarloosd. Er waren in 1901 nog slechts 6% der
+meisjes, die lezen en schrijven konden. Door de zendelingsscholen is
+hierin groote verbetering gebracht. De dochters van alle hoofden op
+Ceylon ontvangen nu onderwijs; wij waren in de school, waar zij allen
+vereenigd zijn en reeds van haar 4e jaar af worden opgenomen. Ongeveer
+60 van die meisjes waren er intern. Een paar ouderen onder haar waren
+met drie Engelsche juffrouwen als onderwijzeressen aangesteld.
+
+De leeftijd, waarop de meisjes over geheel Ceylon trouwen, is een veel
+hoogere dan die in Syrië en Egypte. Vóór haar 16e jaar trouwt er bijna
+geen enkele en in de laatste jaren is die leeftijd nog stijgende. Dat
+komt door de hoogere ontwikkeling. De beter onderwezen jonge mannen,
+waarvan er vele naar Engeland gaan om hunne opvoeding te voltooien,
+willen goed ontwikkelde vrouwen tot hunne echtgenoote en van deze is
+de opvoeding dikwijls niet vóór het 18e of 20e jaar voltooid.
+
+Toen ik 's middags in het hotel informeerde of in Kandy een
+Zuid-Afrikaansche boer woonde, wist mij elkeen direct te zeggen, dat
+de prison-boer, zoo wordt hij hier genoemd, even buiten Kandy een
+farm heeft, dat hij getrouwd is en een dochtertje bezit. Zijn farm
+schijnt echter niet genoeg op te leveren, daarom werkt hij in Colombo,
+doch komt dikwijls in Kandy om naar zijn farm om te zien. Het was
+Zaterdagmiddag en waarschijnlijk zou ik hem wel tehuis vinden. Ik nam
+een rickshaw en liet mij er brengen. Het was langs een zeer mooien
+landweg, die naar de woning van James Gibson leidde en zijne kleine
+hoeve was ook zeer schilderachtig gelegen. De prison-boer was echter
+niet daar, een vriendelijke oude man met een dochter namen de taak van
+huisbewaarders waar. Toen deze oude man vernam, dat ik een Hollandsche
+was, vertelde hij, dat ook hij een "burgher" was. Zijn vader was in
+het begin der vorige eeuw hier gekomen. Hij heette echter Cooley, maar
+zijn naam was verbasterd, zijn vader's naam was Kohle geweest. Het
+kwam mij voor, dat de vader eerder een Duitscher dan een Hollander
+kon geweest zijn, maar ik hield die gedachte voor mij, omdat de man
+er blijkbaar op gesteld was een "burgher" te zijn. Ik moest een kopje
+thee blijven drinken en met een mooie bouquet rozen uit den tuin keerde
+ik huiswaarts. Op mijn terugweg passeerde ik een huisje, waar twee
+oudjes knusjes in de veranda zaten te keuvelen. Met groote letters
+stond op de deur van het hek "Pieter de Vos", "Weltevreden". Dat
+moeten een paar Hollanders zijn, dacht ik, liet mijn rickshaw halt
+houden en ik stapte het hek binnen. De oude heer kwam mij tegemoet,
+doch toen ik hem in 't Hollandsch begon aan te spreken, bleek het, dat
+de goede man mij niet verstond. Ik begon dus in het Engelsch te vragen
+of ik hier niet een Hollandsche familie ontmoette en direct kreeg
+ik een bevestigend antwoord, maar zij waren "burghers" en hadden het
+Hollandsch verleerd. Ik moest echter mede naar zijne vrouw en vernam
+weldra, dat ik hier met een oud-Hollandsche familie te doen had, die er
+een stamboek op nahielden en trots op hun afkomst waren. In 1642 waren
+de gebroeders Pieter en Olivier de Vos uit Brugge op Ceylon gekomen,
+en hadden er zich metterwoon gevestigd. Zij hadden hunne vrouwen ook
+uit Brugge laten overkomen en deze twee families hebben in den loop
+der jaren een groote nakomelingschap gekweekt. De jongeren uit die
+families spreken allen Hollandsch en zijn mede-oprichters van den
+bond van burghers, die niet lang geleden op Ceylon gevormd is. Het
+was jammer, dat de zoon en dochters van dit echtpaar niet thuis waren
+en ik geen tijd had op hun thuiskomst te wachten; ik had gaarne van
+hen wat meer over de burghers van Ceylon vernomen, dan hetgeen de
+oudjes mij er van vertellen konden. Volgens hen verkeeren de burghers
+over het algemeen niet in financieel schitterende omstandigheden,
+hoogstens behooren zij tot de min of meer gegoede middenklasse.
+
+Zondagmorgen was het weder vroeg opstaan, want wij wilden Ceylon
+niet verlaten, zonder ten minste één van de "begraven steden" te
+hebben gezien. Wij gingen naar Anuradhapura. Het was wel zeven uur
+sporen noordwaarts van het eiland, maar wij hadden het er voor over
+en het bracht ons ook door een geheel ander deel van het land. Deze
+tocht heeft ons niet berouwd. Om twee uur kwamen wij ter bestemder
+plaatse. Hoe geheel anders was het hier dan wij op Ceylon tot dusverre
+gezien hadden. De plek waar nu weder Anuradhapura is herrezen,
+was 30 jaar geleden nog een dicht woud, waarin de wilde olifanten,
+tijgers, luipaarden, apen etc. de lakens uitdeelden en waar geen
+mensch woonde. Het was een dicht woud, waaronder de oude stad begraven
+lag. Er zijn nu vele boomen omgehakt, rijstvelden aangelegd, huizen
+gebouwd en er ligt een garnizoen militairen. Het hotel, een zeer
+primitief houten gebouw, bestaat nog maar twee jaar. Het kan een
+beperkt aantal gasten herbergen. Het staat midden in een woud van
+mooie, hooge boomen, waarin tal van aapjes zich amuseeren, die nu en
+dan in groote getale naar beneden komen en na een rondedans of ander
+spelletje gespeeld te hebben, gauw weder naar boven klimmen. Maar dat
+is natuurlijk niet het eenige aantrekkelijke geweest om deze reis te
+ondernemen, het zijn de opgravingen, of liever uitgravingen, die hier
+door het Engelsche gouvernement ondernomen worden en de resultaten,
+die zij opleveren. Hier zijn Boeddhistische tempels ontdekt, die
+de oudste en grootste van de wereld zijn en die nog duidelijk de
+inscripties vertoonen, waaruit men hun oorsprong en bestemming kan
+nagaan. Enkelen er van vertoonen nog zulk mooi steenhouwwerk, alsof
+'t pas kort geleden gemaakt was. De oudste van de thans gevonden
+tempels is door Koning Tissa gewijd aan den eersten apostel van het
+Boeddhisme op Ceylon, aan den Indischen koningszoon Mahinda en dateert
+van 311 vóór Christus. De grootste van de opgegraven tempels heeft
+zoo'n enormen omvang, dat uitgerekend is, dat uit de bouwsteenen
+een stad van 20.000 zielen kan worden opgebouwd. Hij is veel hooger
+en grooter dan de St. Paulskerk in Londen. De mooiste heeft mooi
+beeldhouwwerk, rust op honderden groote olifanten, die allen ivoren
+tanden moeten gehad hebben, waarvan echter bijna geen een gevonden
+is. Er zijn aan al deze gebouwen, want het zijn niet alleen tempels,
+zoovele en interessante legenden verbonden, dat het een genot is ze
+te zien onder den indruk der pas gelezen verhaaltjes.
+
+Tal van tanks, watertanks, zijn ook ontdekt, die van nog ouder datum
+zijn dan de tempels, waarin de krokodillen nu lustig rondzwemmen en
+zich aan den vroeg opstaanden in vollen omvang vertoonen.
+
+Zulke vroege opstaanders waren wij, want wij wilden vóór de zon te
+heet zou branden in Mihintale aankomen en de 1840 treden opgeklommen
+zijn. De weg naar Mihintale is anderhalf uur rijden en voert over een
+zeer goeden weg dwars door een dicht bosch, waarin ratelslangen in
+ontelbare menigte voorkomen, waar beeren, tijgers en wilde olifanten
+vrij rondloopen en waar wij nog meer van zulk soort beestjes hadden
+kunnen ontmoeten. Elke inlander, die wij op onzen weg ontmoetten,
+was met een geweer gewapend om zich te verdedigen tegen mogelijke
+overvallen. Zelfs de vredelievende en niet doodende Boeddhist en
+de Hindoe gaan toch niet ongewapend door het bosch. Wij ontmoetten
+echter niets van dat alles, wij hadden zoo graag een avontuurtje gehad,
+alleen zagen wij prachtig mooie wilde hanen en hennen--het deed mijn
+hart goed te zien, dat ieder mooi haantje wandelde met één hennetje
+en toonde in natuurstaat monogaam te zijn,--wij zagen een soort groote
+bunsings, of hoe die beesten in het Hollandsch mogen heeten en midden
+op den weg stond een mooi gestreepte jakhals, die toen de koetsier
+'t rijtuig liet stilstaan, kalm bleef staan om ons op te nemen. Vogels
+zagen wij er in menigte, kleine, waarvan het lichaampje niet grooter
+dan de top van een pink is, mooie bonte en ook zeer groote.
+
+Precies half negen stonden wij aan den voet van den berg, waaraan voor
+de Boeddhisten zoovele historische herinneringen verbonden zijn. Op
+dezen berg ontmoette koning Tissa voor het eerst Mahinda, de Indische
+koningszoon en Boeddhistischen priester, die hem tot het Boeddhisme
+bekeerde. De legende luidt, dat koning Tissa met groot gevolg op de
+jacht was en een elk ontmoette van buitengewone schoonheid, die hij
+niet onder schot kon krijgen. Hij volgde het beest op zijn vlucht,
+gebood zijne volgelingen achter te blijven, omdat hij alleen dit
+beest wilde overwinnen, dat op zeer geheimzinnige wijze telkens aan
+zijn schot ontkwam. Hij volgde het van rots tot rots, tot hij ten
+slotte op den top van den berg gekomen was, waar het beest op eens
+onzichtbaar werd, doch waar hij Mahinda in kluizenaarskleeding en
+in diep gepeins vond zitten. De elk was een priester, die in deze
+gedaante koning Tissa verschalkte en hem naar boven lokte om Mahinda
+te ontmoeten en toen plotseling weder in een priester veranderde.
+
+Mahinda vertelde Tissa wie hij was en sprak tot hem over het
+Boeddhisme. Dit wekte de belangstelling van den koning, die weldra
+zijn geweer van zich wierp en zich aan de voeten van Mahinda
+nedervleide. Toen hij wat lang wegbleef, kwamen zijne volgelingen
+hem zoeken en waren niet weinig verbaasd hun jachtlievenden vorst op
+die wijze aan de voeten van een kluizenaar te vinden. Zij luisterden
+nu ook naar hetgeen Mahinda te vertellen had en velen van hen lieten
+zich daar met hunnen vorst tot het Boeddhisme bekeeren.
+
+Dat deze berg nu tal van historische herinneringen bevat en voor hen,
+die een indruk van het Boeddhisme willen krijgen, de moeite waard is om
+te bestijgen, spreekt van zelf. Men moet bedenken, dat het Boeddhisme
+in Britsch-Indië aan het uitsterven is en nergens nog zoo welig tiert
+als op Ceylon. De weg naar boven is een gemakkelijke; de 1840 treden
+zijn voor een deel in de rotsen uitgehouwen, voor een ander deel door
+groote granietblokken gevormd. Bovendien is er op den weg naar boven
+telkens zooveel belangrijks te zien, dat dwingt om stil te staan,
+dat men boven is aangekomen eer men er aan denkt.
+
+Den geheelen weg naar boven voert weder door een dicht woud, dat in
+den loop der eeuwen op deze steenrots gegroeid is. Hier zagen wij
+op onzen weg apen, die in rechtopstaande houding met het grootste
+gemak op mij neerzien en die niet de minste vrees toonden voor hunne
+menschelijke nazaten. En de boomen zaten vol van de soort, die wij
+in Artis en in de meeste dierentuinen aantreffen. Het was aardig,
+die beesten nu eens in hun natuurstaat te bespieden, wanneer wij ons
+een oogenblik op een rotsblok nederzetten om wat te rusten.
+
+Boven gekomen hadden wij een prachtig uitzicht over een uitgestrekt
+landschap, dat één groot bosch geleek. Maar ook vonden wij daarboven
+nog een geheel gave dagaba (d.i. een heilig huisje in den vorm
+van een immens groote bel, hetwelk een of andere heilige reliquie
+bevat), waarin de asch van Mahinda bewaard wordt. Er is ook een
+groote tempel, die gebouwd is over een haar van de wenkbrauwen
+van Boeddha, later in zijn asch gevonden, en tal van andere zulke
+belangwekkende oudheden. Alles dateert van eenige eeuwen vóór
+Christus en alles van hier is ouder dan de Boeddhistische oudheden,
+in Britsch-Indië ontdekt. Tal van priesters- of kluizenaarswoningen
+zijn nog in de rotsen te vinden, en wat meer zegt: doen nog als
+zoodanig dienst. Eenigen van die priesters wonen daar boven in de
+grootste ontbering. Ik was in een paar hunner zoogenaamde woningen,
+die niets anders zijn dan een groot hol in de rots, en waarin mij op
+dien heeten morgen een koude rilling overviel, toen ik er een oogenblik
+vertoefde. Zij slapen daarin op een gevlochten rieten rustbank en
+voeden zich met de vruchten uit de bosschen. Hun eenige kleeding is
+de groote, geel-katoenen doek, waarin zij gewikkeld zijn. Het water
+drinken zij uit een van de vele vijvers, waarin het stilstaande water
+in de droge moesson opdroogt en in de natte moesson weder door den
+regen wordt aangevuld. Tal van beesten zwemmen er in rond. Die vijvers
+zijn daar in den Boeddhistischen tijd aangelegd, om de wilde beesten
+van water te voorzien. Die beestjes hebben evenals menschen behoefte
+aan water; zij zelf zijn niet in staat vijvers te bouwen en daarom
+hielpen de menschen hen in dit werk.
+
+Een van de priesters vond ik met een brandenden koorts op zijn rieten
+rustbank in de natkoude spelonk liggen. Ik vertelde hem door middel
+van onzen gids--anders verstond hij ons niet--dat hij zich door zijne
+broeders naar buiten moest laten brengen, of nog beter zich in het
+hospitaal te Anuradhapura laten opnemen, maar glimlachend schudde
+hij het hoofd, en zeide tot den gids, dat, wanneer hij sterven moest,
+"dan wilde hij sterven in de nabijheid van de geesten van Boeddha en
+Mahinda." Dat zal dan wel gebeuren; zijn groote wensch zal wel vervuld
+worden. De hooge temperatuur, de lugubere omgeving en de ontbering
+zullen hem zeker nog wel eerst eenige revelaties geven en dan zal
+hij misschien in Nirvana sterven. Hoe ver moet het verstand van
+menschen beneveld zijn, die meenen in zoo'n volslagen nutteloosheid
+een godgevallig werk te doen? Deze menschen zijn niemand tot nut;
+zij offeren hun leven voor een waan. Het waren bijna allen nog
+betrekkelijk jonge mannen, die wij er zagen.
+
+Van hun zachte, niemand en niets kwaad doende natuur getuigt zeker
+wel, dat ons daar boven een paar vrij in 't rond vliegende vogeltjes
+overal op onzen weg volgden, en dan eens op de punt van onzen voet
+zich neerzetten of tegen onze rokken opliepen en met hunne opgeheven
+kopjes duidelijk "mother, mother" zeiden en iets, dat wij niet konden
+verstaan, doch dat de gids verklaarde sanskriet te zijn en beteekende,
+dat wij ze eenig voedsel moesten geven. Het waren vogeltjes, door de
+priesters in natuurstaat opgevoed, wien zij allerlei dingen leerden
+zeggen. Zij noemden ze Myna-birds.
+
+Het is gemakkelijk te begrijpen, dat jaarlijks groote bedevaartgangen
+naar deze plek gehouden worden. Elk jaar, met opkomende maan, in Juni
+en Juli, komen er duizenden pelgrims uit Britsch-Indië, Burma en over
+geheel Ceylon, om hier hun opwachting te maken aan al dat heiligs, dat
+er te zien is. Zij slapen dan in de open lucht en leven van hetgeen
+de natuur hun aanbiedt of van hetgeen zij meebrengen. Cocosnooten
+en bananen zijn er in overvloed en daar kunnen zij best eenige dagen
+op teren.
+
+De Boeddhisten maken het de Engelsche regeering niet gemakkelijk
+haar archaeologische onderzoekingen voort te zetten. Zij bespieden de
+uitgravingen met argusoogen en laten niet toe, dat er ook maar iets aan
+de heiligdommen beschadigd wordt. Zelfs hebben zij het vorige jaar een
+verzoekschrift door 5000 Boeddhisten onderteekend, naar de regeering
+in Engeland gezonden, om te voorkomen, dat er nog meer bosschen worden
+omgehakt en in vruchtbare rijstvelden herschapen. Zij beweren, dat
+al die grond, met alles wat er op groeit, door opeenvolgende vorsten
+aan Boeddha vermaakt is en dat geen menschelijk wezen recht heeft,
+zich daarvan iets toe te eigenen. Ook hebben zij tot dusver nog
+verhinderd de een of andere dagaba te openen om te zien wat er zich
+binnen, in bevindt. Dat is in hun oog groote heiligschennis. Uit de
+oude archieven, die over geheel Ceylon reeds vele eeuwen vóór Christus
+met groote duidelijkheid geschreven en bewaard zijn gebleven, moet men
+de identiteit van de meeste der oudheden vaststellen. De opgravingen
+zijn eigenlijk nog slechts pas begonnen; wie weet wat zij nog aan den
+dag zullen brengen, vooral als de regeering op de een of andere wijze
+de Boeddhisten tevreden kan stellen, hunne gevoelens niet kwetst en
+toch met krachtige hand de onderzoekingen voortzet.
+
+Voor mijne lezeressen wil ik hieraan nog toevoegen, dat Mahinda eene
+zuster had, die ook Boeddhiste was, en dat hij die zuster, toen zijn
+proselietenmakerij zoo succesvol was, liet overkomen om de vrouw van
+koning Tissa en hare hofdames te bekeeren. Zij kwam en bracht een
+tak van den bo-boom mede, waaronder Boeddha zeven dagen in heilig
+afwachten gezeten had; zij plantte dien tak hier, deze schoot weldra
+wortel en is nu de heilige bo-boom van Anuradhapura. Mahinda's zuster
+was even succesvol als haar broeder; de koningin en alle dames uit
+haar gevolg lieten zich bekeeren en uit deze vormde zij een soort
+nonnen, die wel op andere wijze dan de priesters of monniken, maar
+toch ook haar geheele leven aan den dienst van het Boeddhisme wijden,
+zonder iets anders te doen. De Boeddhistische zusterschap vormt geen
+nonnen, die, evenals de Katholieke nonnen, zich op de een of andere
+wijze nuttig trachten te maken voor de menschheid; zij zijn totaal
+nuttelooze wezens, die haar leven wijden aan den dienst van Boeddha.
+
+Toen wij tegen één uur weder in het hotel aangeland waren, hadden wij
+nog juist tijd om haastig wat te eten, ons boeltje weder te pakken,
+om nog met den trein van twee uur weder naar Colombo te vertrekken.
+
+Wij vonden dezen keer opname in het Galle Face Hotel, wat weldra
+bleek een "betrekkelijk" voorrecht te zijn. Vooreerst is dit hotel
+tamelijk ver buiten de stad gelegen, zoodat wij minstens een kwartier
+noodig hebben alvorens wij de stad bereiken en dan is het hoog
+fashionable. Bijna den geheelen dag is er muziek en niet alleen de
+gasten van het hotel genieten er van, maar ook de heeren en dames van
+Colombo's high life komen hier tea'en, dineeren, dansen en hunne mooie
+toiletten ten toon spreiden. Achterna bezien was het eenvoudig hotel
+Bristol, dat toch in zijn soort heel goed was, voor ons veel beter
+gelegen en doelmatiger geweest. Toen wij 's avonds in het Galle Face
+Hotel aankwamen, was een van de vele bals, die hier gegeven worden, in
+vollen gang. Ik verkeerde door de hitte zoo ongeveer in smeltvorm, maar
+dat nam niet weg, dat tal van jonge paren--en ook eenige oude--het niet
+te warm vonden, om in walspas rond te draaien en aan elkanders warmen
+boezem te rusten. Het was geen frisch schouwspel, dat bal aan te zien.
+
+Ik zou over Ceylon nog wel eenige brieven kunnen vullen, als ik
+maar tijd had ze neer te pennen. Het land is rijk aan natuurschoon,
+belangrijk voor den ethnoloog door de verschillende volksstammen,
+waarvan vele vrijwel nog in natuurstaat verkeeren, en voor
+den archaeoloog om van te watertanden. De uitgravingen zijn op
+verschillende plaatsen op Ceylon in vollen gang en leveren overal
+prachtige resultaten. Voor allen, die naar Indië gaan of van daar
+huiswaarts keeren, is het zeer loonend een tweeweeksch oponthoud in
+Colombo te maken en dan die dagen in Kandy door te brengen.
+
+
+
+
+
+
+IN BRITSCH-INDIË.
+
+
+VAN COLOMBO TOT MADRAS.
+
+
+2 Februari. Wij gaan over eenige uren Ceylon verlaten, om ons naar
+het vaste land van Britsch-Indië te begeven.
+
+Vóór ik over dit enorm uitgebreide land, dat even groot is als heel
+Europa zonder Rusland, waar 404 talen door 300.000.000 menschen
+gesproken worden, waar dagelijks couranten in 22 talen verschijnen,
+waar behalve Christenen en Joden, menschen leven, die tot alle oude
+godsdiensten met honderden sekten behooren, begin te schrijven, moet
+ik de lezers waarschuwen, dat alle schrijvers over Indië het er over
+eens zijn, dat zelfs indien men 25 jaren in Indië heeft gewoond met
+het doel land en volk te bestudeeren, men dan nog ten slotte tot
+de conclusie komt, dat men er eigenlijk niets van weet. Dit land,
+dat het oudste land op aarde schijnt geweest te zijn, waar de eerste
+wetenschap beoefend werd en van waar de beschaving is uitgegaan,
+schijnt voor vreemdelingen ondoorgrondelijk. Wij zijn van plan in
+twee maanden tijd dit uitgebreide land van Zuid tot West, van Noord
+tot Oost te doorkruisen en in alle belangrijke plaatsen een of meer
+dagen te vertoeven. Vóór wij de reis aanvingen, hebben wij moeten
+kiezen tusschen al het belangrijke wat dit land te zien en te leeren
+geeft om onze reisroute te kunnen vaststellen. Wij zullen de plaatsen
+bezoeken, waar wij belangrijke oude tempels vinden, de steden, waar de
+hoofdgodsdiensten de omgeving beïnvloeden en eenige mooie bergtoeren
+maken. Daarvoor gaan wij van Tutticorin naar Madras, en vandaar naar
+Bombay, onderweg verschillende plaatsen aandoende. Van Bombay gaan
+wij Noordelijk tot Lahore en dan naar Calcutta. Zooveel mogelijk zal
+ik van alle plaatsen die wij aandoen het vermeldenswaardige vermelden
+en de indrukken mededeelen, die ik opdoe. Dat die indrukken vluchtige
+zijn, spreekt van zelf en dat zij altijd precies zullen wedergeven wat
+de toestanden in werkelijkheid zijn, wil ik niet belooven. Misschien
+zijn er onder mijne lezers, die dezelfde reis al eens gemaakt hebben en
+andere indrukken opdeden, dat is zeer wel mogelijk. Men verwachte van
+mij dan ook geene beschrijving van Britsch-Indië, geen volledigheid
+van de onderwerpen, die ik aanroer, maar alleen een beschrijving van
+wat ik zag, wat ik ondervond, en wat ik van dat alles denk.
+
+3 Februari. Met een uitstekende boot met groote, comfortabele hutten,
+goede badkamers en zeer goede keuken, de "Bharatta", staken wij van
+Colombo naar Tutticorin over. Hadden wij bij aankomst in Colombo gemist
+de mooie haven te zien, bij ons vertrek van Ceylon hadden wij daartoe
+alle gelegenheid. Om zeven uur van ochtend bracht de boot ons op vijf
+mijlen afstand van Tutticorin, van waar wij in een kleine stoombarkas
+met onze bagage aan land werden gebracht. Spoedig daarna reisden wij
+af naar Madura, alwaar onze eerste stopplaats voor Indië zou zijn. De
+treinreis bood niet veel bijzonders, het landschap was vlak en dor,
+de natives aan den weg van het soort, zooals wij ook op Ceylon hadden
+gezien, alleen de Sinhaleezen ontbraken. De zon in dit deel van de
+wereld, waarin het altijd heet en altijd dor en droog is, gloeide
+door de tralies van onze jalouzieën voor de waggonraampjes. Gelukkig
+voorzien de spoorwegdirecties de compartimenten van goede electrische
+waaiers, die ten minste eenige koelte aanbrengen. Als men bedenkt, dat
+alle gidsboeken, (ongelukkig heeft Baedeker den tijd nog niet gekomen
+geacht een Baedeker van Indië uit te geven), er voor waarschuwen in
+Indië--vooral in treinen en stations--water of melk te drinken, dat men
+niet zelf vooraf gekookt heeft, vruchten aan de stilstaande treinen
+van inlanders te koopen en die te eten, in de restauratiewagens
+salade, vruchten zonder schil of met zachte schil te nuttigen,
+vleesch en visch zooveel mogelijk onaangeroerd te laten, dan blijft
+er niet veel over, waaraan de verhitte en hongerige toerist dorst
+en honger kan laven. De lijst van zaken, die in dit land "dangerous"
+zijn, is inderdaad zoo groot, dat het mij niet verwondert, dat men in
+Engeland dankgebeden in de kerken opzond en een algemeenen feestdag
+hield, toen koning George en zijne gemalin heelhuids door dit land
+heengekomen waren. Wij zullen probeeren dat kunststukje na te doen.
+
+Het eenig verschil wat wij aan den weg tusschen de kleurlingen hier
+en op Ceylon opmerken, is, dat hier bijna elke man, vrouw en kind
+gemerkt zijn. Op Ceylon waren het slechts weinigen, die wij hier en
+daar gemerkt zagen. Zij hebben dan midden op het voorhoofd--soms gaande
+tot over de neus--witte, gele of roode strepen en ronde roode plekken,
+strepen in horizontale of in verticale richting. Elk merk geeft aan tot
+welke godsdienst of tot welke kaste de bezitter behoort. Soms zag ik
+iemand met drie horizontale witte strepen, gaande van 't eene eind tot
+het andere einde van het voorhoofd en daaronder, vlak boven de neus,
+een vermiljoen roode stip, ter grootte van een gulden. Anderen hadden
+verticale, witte strepen, waarvan de middelste tot over de neus tot
+aan de punt liep. Een klein, naakt meisje had drie gele strepen over
+haar voorhoofd en men had getracht hare bruine wangetjes en rondom
+het kleine mondje een oranje-gele tint te geven. Allerlei variaties
+op dit thema zijn aangebracht en met mijn gidsboek tot hulp heb ik
+getracht deze en gene soort te identificeeren. Geen gemakkelijke taak.
+
+Om half drie arriveerden wij in Madura, een stadje van ruim 100.000
+inwoners, alleen door inlanders bewoond en vol van historische
+oudheden. Een hotel is er niet te vinden, doch de spoorwegmaatschappij
+heeft het den reizigers mogelijk gemaakt om er een dag te vertoeven,
+door op het dak van het station een groote open veranda te bouwen
+met zes min of meer afgesloten... laat mij zeggen, kamers, waarin
+in ieder twee ledikanten staan en die van frissche badgelegenheden
+zijn voorzien. Als men den dag te voren telegrafeert, zoo'n telegram
+kost niets, dan is men vrij zeker een onderdak te vinden, want
+niemand mag langer dan 24 uren zoo'n kamer occupeeren. Wij hadden de
+voorzorg om te telegrafeeren genomen en vonden dus een kamer voor ons
+gereserveerd. Wij zullen op onze toer door Indië nog wel meer van zulke
+stationgelegenheden gebruik moeten maken, als dan alle zoo eenvoudig
+doch goed als deze zijn, zijn wij tevreden. Alleen zouden wij gaarne,
+als het voor het vragen was, wat minder bezoek van ratten en muizen
+hebben, die zich hier al bijzonder thuis gevoelen. Maar in Indië,
+nog meer dan op Ceylon, waar het leven van alle dieren heilig is,
+moeten wij niet verwachten, dat zulke beestjes uitgeroeid worden.
+
+Wij zijn lucky toeristen. Juist den dag dat wij aankwamen, was een
+belangrijke feestdag voor de Hindu's. Het was de Chitraï, op een na de
+voornaamste van alle Hindu'sche feestelijkheden. Het feest vindt elk
+jaar plaats op den eersten dag van volle maan, in de Hindu'sche maand
+Tai, die valt tusschen Januari en Februari. Wij hadden nu wel heel
+veel moeite een rijtuig en een gids te vinden, want allen en alles
+was getogen naar den tempel Teppakulam, waar de heilige processie
+zou plaats vinden, op ongeveer vier mijlen afstand van hier. Den
+geheelen dag brachten locaaltreinen Hindu's uit de omgeving aan om
+aan de processie en de daarmee gepaard gaande feestelijkheden deel
+te nemen, zoodat duizenden en duizenden hunner dezen dag in Madura
+bijeen waren. Met behulp van den stationschef kregen wij ten slotte
+om ruim vijf uur een jutka, dat is een wagentje in den vorm van een
+groote rioolpijp op twee wielen, doch van riet gemaakt en met een os
+bespannen. De inlanders gaan er in liggen, of zitten er in op hunne
+gekruiste beenen, wij verkozen er achter in te kruipen en onze beenen
+naar buiten te laten hangen. Wij kregen ten slotte ook in plaats van
+een os, een paardje, maar een paardje, dat niet grooter was dan een
+muis. Wij moesten onze hoeden afzetten en achter ons neerleggen, want
+boven onze hoofden werd het ronde ding natuurlijk steeds nauwer en
+liet nauwelijks genoeg ruimte om onze hoofden fier op te houden. Bij
+elke oneffenheid in den weg, of bij elke kromming, caramboleerden
+onze hoofden tegen elkaar of tegen de wagenwanden. Mijn valsche pruik
+beschutte mij voor menige buil.
+
+Op onzen weg passeerden wij de dichte drommen inlanders, die allen
+naar het feest togen. De vijf olifanten, de heilige, die een voorname
+plaats bij elk heilig feest van Buddhisten en Hindu's innemen zagen
+wij prachtig uitgedost heenvoeren. Een er van boog vriendelijk voor
+ons en bood toen zijn snuit voor een belooning aan. Wij staken voor
+deze beleefdheid een paar koperstukjes in den snuit, die onmiddellijk
+aan den op hem zittenden priester oversnuit werden. Eenige hooge
+en voorname priesters werden in prachtig versierde baldakijns heen
+gebracht. De baldakijns werden door 8 mannen gedragen, voor en
+achter en aan beide zijden door muzikanten omgeven. De muziek werd
+gegeven door mannen, die op fluiten bliezen, op trommels sloegen, met
+rinkelbellen en andere bellen rinkelden, of met twee stukjes metaal
+op elkaar sloegen. De Hindu'sche bediende van den stationschef die
+ons tot gids diende, en die een beetje Engelsch sprak, vond de muziek
+prachtig; ik kon er niet veel harmonie in ontdekken.
+
+De geheele weg was met gele bloemen en gele bladen versierd, alle
+vrouwen en meisjes droegen gele bloemen in de haren en hadden kransen
+van gele bloemen om den hals. Geel was de heilige kleur. Alle
+Siwabeelden bij den weg kregen offeranden van gele bloemen. Na
+ongeveer drie kwartier in onze ongemakkelijke koets gereden te hebben,
+kwamen wij op de heilige plaats aan. Daar was een reuzengroote tank
+of vijver, waar midden in op een eilandje een mooie tempel stond,
+de Teppakulam, voor wie de feestdag gold. Met een bootje moesten wij
+er heenroeien. Maar die bootjes, van den meest primitieven vorm en
+constructie (sommige geleken op heele groote, halve kokosnootdoppen)
+konden niet aan de oevers van de vijver komen. Voor de Hindus,
+die allen blootvoets en blootbeens zijn, levert dat natuurlijk
+geen bezwaar op, maar wij konden onze benedenlichamen moeilijk
+blootstellen aan zulk een koudwaterbad. Onze jonge gids wist echter
+voor die twee vreemde dames de menigte, die er om vocht om in de
+bootjes te komen, op een afstand te houden, het bootje zoo dicht
+mogelijk aan wal te laten komen, en toen met behulp van twee mannen
+en een koenen, jeugdigen sprong, kwamen wij in een scheepje terecht,
+waarvan de bestuurder uit diepe eerbied voor de twee blanken onder de
+zwarten--eerlijk gezegd heeft de zon in Ceylon van mij reeds bijna een
+kleurling gemaakt en, ik kon best voor een der hunnen doorgaan--niemand
+meer veroorloofde plaats te nemen. Hij roeide ons naar den tempel,
+waar een jonge priester ons onmiddellijk met een krans gele bloemen
+behing, waarvoor wij hem een rupee moesten offeren. Spoedig nadat wij
+aangekomen waren, werden de duizenden lichtjes ontstoken. Het waren
+alle aarden olielampen van antieken vorm, waarin olie en een zakje
+met brandbare stof. Walm gaven zij genoeg. De processie was eenig
+om aan te zien. Het Siwabeeld, vol behangen met gouden kettingen
+en edelsteenen, achter hem aan het beeld van zijn vrouw, minder
+kostbaar versierd, werd rondgedragen. Rondom muzikanten van het reeds
+beschreven soort. De dragers waren Brahmanen, dat is op een na de
+hoogste kaste hier. Zij alleen genieten de eer Siwa en zijne gemalin
+rond te dragen. Vooraan liepen vele priesters maar allereerst een groep
+dansmeisjes, Nautchgirls, de heilige prostituees. Voor een nuchteren
+toeschouwer was het meest humoristische van deze groep, de twee mannen
+te zien, die aan beide zijden van het Siwabeeld liepen met reuzengroote
+waaiers en daarmede zwaaiden, dat het zweet van hun naakte lichamen
+droop, met het doel Siwa koelte aan te brengen. Maar de geheele groep,
+waarin ook een paard van goud werd rondgedragen, was zoo'n mooi stuk
+bont oriëntalisch geheel, dat het mij onuitsprekelijk boeide.
+
+Voor degenen, die het niet mochten weten, is Siwa een van de
+drie godheden der Hindu's, Brahma, Vishnu en Siwa, maar 't
+wordt verondersteld dat Siwa in honderden--onze Hindu-gids zegt
+duizenden--verschillende vormen op aarde kwam en in al die vormen wordt
+hij door zijne volgelingen vereerd. Madura is de meest Hindusche stad
+in Indië en de oude tempel, dien wij den volgenden morgen gingen zien,
+de mooiste en grootste van geheel Indië. Nergens ook leven zooveel
+dansmeisjes als in Madura, waar haar aantal meer dan 200 is. Zij wonen
+in een afzonderlijke straat. Men vertelde ons, dat deze, die wij niet
+anders dan prostituees zouden noemen, toch van deze daarin verschillen,
+dat zij zich nimmer verlagen om een blanken man te dienen, dat zij
+alleen met Hindumannen verkeeren. Zij worden dansmeisjes genoemd,
+omdat zij bij alle heilige feesten in de tempels dansen en zij zijn met
+een soort heiligheid omgeven, omdat zij de priesters "unentgeltlich"
+ten dienste staan. Onder de Europeesche schrijvers over Engelsch Indië
+zijn er echter verscheidene, die beweren, dat deze vrouwen voor geld
+en lieve woorden ook wel eens een blanken man hare gunsten verkoopen.
+
+4 Februari. Wij gingen den volgenden morgen vroeg den ouden tempel
+zien, die inderdaad in vele opzichten een wonder is. Het Hindu-knechtje
+van den stationschef diende ons weder tot gids. Deze tempel is niet
+zoo heel oud, dateert van het begin der 17e eeuw, hij is echter
+bijzonder goed bewaard gebleven. Al de beelden en beeldengroepen zijn
+stucadoorswerk en later geschilderd. Men beweert, dat het inwendig
+deel van den tempel reeds in de 5e eeuw moet bestaan hebben, want
+er zijn schrijvers uit dien tijd, die er reeds van gewagen. Nadat
+wij dezen tempel genoegzaam eer bewezen hadden, zagen wij het oude
+koninklijke paleis, dat nu tot officieel gebouw dient en waarin de
+gemeenteraad zitting had en zagen wij de groote bo-boom, die op één
+na (in Calcutta is een nog grooter) de grootste van de geheele wereld
+is. Een bo-boom is een heilige banyanboom, een oude Waringin, die door
+zijne vele luchtwortels tot stammen gegroeid, een groep boomen gelijkt,
+doch inderdaad slechts één boom is. Deze bo-boom was heilig verklaard,
+wijl hij in staat bleek, vrouwen, die van den duivel bezeten zijn,
+als zij er deemoedig voor bidden en er offeranden voor brengen,
+te verlossen. Er zijn dingen voor minder nuttige diensten heilig
+verklaard!
+
+Toen wij om 12 uur van onzen rijtoer terugkeerden, stond vlak voor
+het station, in de brandende zon, een geheel naakte man; alleen zijn
+lendenen waren met een doek omgord. Zijn geheele bruine body was met
+heilige asch grijs gekleurd. Zijn oogen leken bloedrood. Hij stond op
+één been, het andere gestrekt voor zich uit. Het was een fanaticus, die
+door zelfkastijding zich trachtte te zuiveren van begane zonden. Hoe
+lang die man daar reeds gestaan had toen wij arriveerden, kan ik
+niet zeggen, maar toen wij om half drie vertrokken stond hij daar
+nog op hetzelfde eene been. In elk ander land zou zoo'n grappenmaker
+met zachte hand naar een krankzinnigengesticht overgebracht worden,
+hier wekte hij van elken voorbijganger bewondering en een eerbiedig
+medelijden op.
+
+Vóór ik van Madura vertrek moet ik nog opmerken, dat de voornaamste
+industrie hier in de stad het weven is, wat nog overal thuis op
+de ouderwetsche handweeftoestellen geschiedt. Wij zagen er velen
+buitenshuis dit handwerk beoefenen. Zeer mooie fijne, zijden en
+katoenen stoffen maakten zij. Het wasschen en het verven der geweven
+stoffen geschiedt ook hier. Ruim de helft der bevolking is wevers,
+zij vormen een afzonderlijke kaste, de weverskaste, die ook hun eigen
+voorhoofdmerk dragen.
+
+De hoogste kaste in Madura en omgeving zijn de Kallars of roovers. Deze
+menschen leven bijna uitsluitend van roof. Geheele dorpen rondom
+Madura zijn geheel door Kallars bevolkt. Tegen de niemand en niets
+ontziende leden van deze kaste hebben de Engelsche regeering en
+ook de overige bewoners van dit district reeds alles beproefd wat
+denkbaar is, maar zij kunnen ze niet kwijt worden. In 1896 en '97
+nam de regeering zeer ernstige maatregelen tegen hen, waardoor zij
+tijdelijk in toom werden gehouden en er reeds eenigen hunne bezittingen
+te gelde maakten en naar andere oorden vertrokken. Maar in het midden
+van 1897 ontvoerden de Kallars de vrouw en oudste dochter van een
+invloedrijk man uit Madura en zeiden, dat deze vrouwen alleen tegen
+een hoog losgeld weder teruggebracht zouden worden. Indien echter
+de politie of iemand anders een der Kallars een haar mocht krenken,
+of indien de politiemaatregelen tegen hen niet mochten opgeheven
+worden, dan zouden binnen kort alle vrouwen uit het district op even
+geheimzinnige wijze verdwijnen en niemand harer zou terugkeeren. De
+bevolking was daardoor zoo beangst geworden, dat zij smeekten de
+politiemaatregelen weder op te heffen. Zij wilde liever weder onder
+het oude regime leven. De politie kan nu niet veel anders doen dan
+elkeen waarschuwen op zijn hoede te zijn.
+
+Nog op een andere bijzonderheid wil ik wijzen, want ik weet niet of ik
+dat in zoo'n hooge mate wel meer in Indië zal zien. De vrouwen hier
+schijnen lange oorlellen bijzonder gracieus te vinden. Wij zagen er
+met oorlellen die op de schouders neerhingen. Om dat schoone resultaat
+te bereiken, worden de oorlellen van meisjes op den 8en dag na de
+geboorte doorboord en met steeds zwaarder ringen behangen. Als de
+kinderen ouder worden dan hangt men stukjes lood aan de ringen om
+een sneller verloop te verkrijgen.
+
+Dezen eenen dag in Indië kregen wij ieder minstens een dozijn
+certificaten te teekenen over de braafheid en eerlijkheid en
+geschiktheid der verschillende menschen, waarmede wij in aanraking
+kwamen. De gids, hoewel geen gids van professie, de koetsier, de
+juffrouw van de stationskamers, de restaurateur, de winkelier van
+wie wij een kleinigheid kochten en al zulke menschen meer, vroegen
+een getuigschrift, dat wij met hunne handelingen tevreden waren en
+wilden liefst, dat wij naast onze handteekening een visitekaartje
+plakten. Elkeen loopt hier met een boek certificaten in zijn zak
+en duwt je dat direct onder de neus om zijne voortreffelijkheid te
+bewijzen. Sommige van die certificaten, vooral als zij in de Fransche
+of Duitsche taal zijn geschreven, want dat verstaan de goede menschen
+niet, zijn in 't geheel geen aanbeveling. In een er van vond ik zelfs
+een Hollandsch getuigenis door een landgenoot gegeven, dat luidde:
+"Hoedt u voor dezen man die u afzet op honderdlei wijzen!" De man
+vroeg mij of ik dat lezen kon, of ik het dan voor hem vertalen wilde
+en ik gaf als vertaling: "Dit is de eerlijkste man in de wereld!" "Ja",
+zeide hij, "dien mijnheer heb ik ook zoo goed behandeld".
+
+5 Febr. Om 8 uur kwamen wij 's avonds in Trichinopoly aan, waar wij na
+een schraal diner en na een gids voor den volgenden morgen besproken
+te hebben, gauw op onze primitieve bedden kropen. Wij moesten weder
+in de stationsgelegenheid overnachten, die veel primitiever was dan de
+vorige. Daar wij hier met eigen bedtoebehooren moeten reizen en alleen
+ijzeren bedden met ijzeren matrassen vinden, behoeven wij voor bewoonde
+bedden niet te vreezen; daardoor is onze nachtrust een veel kalmere.
+
+Wij reden vanmorgen eerst naar den verst af zijnden tempel,
+die de grootste in zijn soort in Indië is. Het is een tempel aan
+Vishnu gewijd, waarin Vishnu voornamelijk gehuldigd wordt als de
+dans- en vermaak-lievende God. Erg aanschouwelijk wordt dat in de
+verschillende beelden op en in de enorm grooten tempel voorgesteld;
+voor de openbare zedelijkheid ware het misschien wenschelijk, dat
+vele van deze beelden met een sluier van welvoegelijkheid bedekt
+werden. Als die tempel in ons land stond dan zouden onder onze
+tegenwoordige Zedelijkheidswet zeer zeker vele van de zinnebeeldige
+voorstellingen uit de graniet zuilen uitgehakt worden. Zij geven echter
+een goed beeld van verheerlijking der zinnelijkheid in den Hindu'schen
+godsdienst. Den geheelen morgen wijdden wij aan het bezichtigen van al
+de tempels in den omtrek en vanmiddag gingen wij een kijkje nemen van
+de industrie die in Trichinopoly beoefend wordt. Het is in hoofdzaak
+goud- en zilverwerk, filigrainwerk, wat ook al weer door elkeen in
+eigen hut of nog meer vóór de hut, uitgevoerd wordt.
+
+Zuid-Indië, waarin wij nu reizen, is door zijne Hindu-tempels
+vermaard, daarom bezochten wij de voornaamsten er van. Maar wij
+hebben er nu genoeg van gezien en zullen niet meer, zooals wij eerst
+van plan waren, in Tanjore uitstappen om ook daar tempels te zien,
+maar liever in eens doorreizen naar Madras.
+
+7 Febr. 'n Tocht van 7 uur 's avonds tot 8 uur den volgenden morgen
+bracht ons in Madras, alwaar wij na in een hotel een frisch bad en
+een goed ontbijt genomen te hebben, ons onmiddellijk per rijtuig op
+weg begaven. Madras is een vrij onbelangrijke stad, bezit eenige
+onbeduidende Hindu-tempels en eenige mooie officieele nieuwe
+gebouwen. Alleen voor hen die de occulte godsdiensten grondig
+bestudeeren willen, is Madras belangrijk. Daar hier de eerste
+Theosophische school door mad. Blavatsky en haar medewerker Olcott
+gesticht is, gingen wij daar een kijkje nemen. Even buiten Madras,
+in Adyar, is een zeer mooi gelegen en smaakvol aangelegd stuk grond,
+waarop deze school, met haar uitgebreide bibliotheek en verschillende
+woonhuizen, waarin de studenten en allen die tot de school in
+betrekking staan, wonen, is gevestigd.
+
+Wij troffen er den vriendelijken secretaris mr. Aria, een Parsee,
+die ons alle inlichtingen gaf die wij wenschten. Verscheidene
+Hollandsche heeren en dames zijn op dit oogenblik in en aan deze
+school werkzaam. In de ruime, frissche hall van het hoofdgebouw
+stond een levensgroot beeld van de twee stichters van de school,
+mad. Blavatsky en kolonel Olcott. In Benares, waar wij later komen,
+is de tweede theosophische school gevestigd. Veel volgelingen hebben
+de theosophische leerstellingen nog niet gevonden. Als men bedenkt,
+dat de eerste school reeds in 1875 werd gesticht, dan is het tal
+actueele leden over de geheele wereld, dat volgens de officieele
+opgaven niet meer dan 23.000 bedraagt, zeer klein.
+
+Nadat wij alle bezienswaardigheden en het Madrassche borduurwerk,
+door de vrouwen verricht, tegen ongeveer half twee gezien hadden,
+keerden wij naar het hotel terug, lunchten en namen eenige uren
+rust. Om vijf uur gingen wij nog eens een rijtoer maken door de
+omgeving van de stad, waar de élite op dat uur bijeen komt, en om
+9 uur zaten wij weder in den trein, om rechtdoor naar Bombay af te
+reizen. Wij hadden genoeg van Zuid-Indië.
+
+Terwijl de inboorlingen Van Zuid-Afrika, de groote kind-menschen, met
+hun kinderlijke begrippen, hun kinderlijke wijze van zich op te sieren,
+hun kinderlijk geloof, mijn volle sympathie wekten en ik gaarne voor
+hen zou willen werken, om ze tegen te ruwe handelingen te beschermen,
+ik mij tot de inboorlingen van Ceylon, met hun zacht-vrouwelijke
+trekken, hun lieve, vriendelijke oogen, hun gracieuse bewegingen en
+hun tevreden voorkomen, aangetrokken gevoelde, zoo zelfs, dat ik
+het voor de hoogste zaligheid houd, in het binnenland van Ceylon
+een kinderschooltje met deze lieve, mooie kindertjes te hebben,
+wekten de inboorlingen van Zuid-Indië mijn--en ook die van mijne
+reisgezellin--grootste afkeer op.
+
+Deze ruwe, zinnelijke, domme, fanatieke bedrieger-gezichten, die drie
+keer daags in een stilstaand water een bad nemen om zich van hunne
+zonden te zuiveren--elke onderdompeling in het vieze slootwater
+neemt een bedreven zonde weg,--en die dikwijls direct daarna zich
+rondwentelen in een hoop excrementen van een koe, omdat dat dier heilig
+is, wekten, met alles wat hen omgeeft, hun geheelen godsdienst incluis,
+mijn grootsten weerzin op. Als het ander deel van Indië en de andere
+inboorlingen geen beteren indruk weten te wekken, als elke Hindu en
+andere Indische inboorlingen bedelaars en bedriegers blijken te zijn,
+als alle merkwaardigheden in Britsch-Indië ons zoo gauw gaan vervelen,
+neen, erger nog, in vele opzichten verontwaardiging wekken, zooals de
+Hindusche tempels, dan gaan wij snel door het land en zullen eerder
+dan ons plan was Calcutta bereiken.
+
+Het is echter te hopen, dat Engeland er in geslaagd is, van het
+overige deel van dit oude land iets beters terecht te brengen.
+
+9 Febr. Den 5en Februari vertrokken wij 's avonds om 9 uur van Madras
+en kwamen den 7en Februari 's morgens om 6 uur in Bombay aan. Wij waren
+toen 6 dagen en route geweest, hadden daarvan een nacht in de boot,
+twee nachten in stationsslaapplaatsen en drie nachten in den trein
+doorgebracht. Wij namen ons derhalve voor in Bombay eenige dagen zeer
+rustig door te brengen.
+
+
+
+
+
+
+BOMBAY.
+
+
+I.
+
+
+Toen wij 's morgens om 6 uur arriveerden, lag de stad nog in nachtelijk
+duister, de straatlantaarns gaven alleen eenig licht. Wij konden
+nu zien, hoe de stille straten van een Oostersche stad er bij nacht
+uitzien. Langs den geheelen weg van het station tot het hotel, minstens
+20 minuten rijden, lagen de menschen langs den huizenkant buiten
+te slapen. Soms, waar wij wat nauwere straten hadden te passeeren,
+ging het rijtuig dwars tusschen de slapende Bombayers door. Het is
+natuurlijk dat soort menschen, dat 's morgens "zijn bed opneemt en
+gaat wandelen", menschen, die waarschijnlijk geen woning hebben en
+er ook de behoefte niet aan gevoelen. Want ook wanneer deze menschen
+een woning hadden, zouden zij tehuis geen zachtere slaapplaats kiezen.
+
+Het hotel, Taj Mahalhotel, waarin wij intrek namen, wordt het grootste
+hotel van de wereld genoemd. Het is zeer zeker waard even vermeld
+te worden. Het is een navolging van de Taj Mahal-tempel in Agra,
+waarover ik later zal spreken, als wij daar geweest zijn. Een rijke
+Parsee heeft in dit hotel een groot deel van zijn kapitaal gestoken,
+omdat hij Bombay de eer wilde geven, het beste hotel van de wereld te
+hebben. Ik geloof niet, dat hij daarin geslaagd is, ook al omdat het
+Oostersche klimaat niet toelaat de luxe aan te brengen, die men in
+vele groote Europeesche hotels vindt. Hoe het zij, het is een zeer
+mooi en comfortabel hotel, met prachtig uitzicht, zoowel op de zee
+als op de stad.
+
+De stad Bombay is de meest Europeesche stad, die men zich denken
+kan. Als men de native town, het gedeelte, waar de Oosterlingen
+wonen en hunne winkels hebben, er buiten laat, dan kon deze stad
+even goed ergens in Duitschland of Frankrijk of Engeland liggen,
+als juist hier. Het is een stad met mooie moderne gebouwen, breede,
+ruime straten, groote pleinen met standbeelden, tuinen en parken;
+het geheel geeft den indruk een welvarende stad te zijn, die goed
+en zindelijk beheerd wordt. Wij maakten denzelfden middag van
+onze aankomst een rijtoer van eenige uren om een indruk van de
+stad te krijgen en gaven hier en daar ons visitekaartje met een
+introductiebrief af, bij personen, waarvoor wij eene aanbeveling
+ontvangen hadden. Reeds denzelfden avond ontvingen wij een bezoek
+van een Engelsche lady-doctor, die ons velerlei inlichtingen gaf.
+
+Den volgenden morgen brachten wij het allereerst een bezoek aan de
+native town, waar wij haast verblind werden door de helle kleuren, door
+mannen en vrouwen beide gedragen. Mannen met blauwe, bruine of witte
+beenbekleeding (geen broeken) met emerald vesten en roode, groene of
+goudgele turbans. Vrouwen met kersroode, hardrose of zeegroene zijden
+doeken, waarin zij van hoofd tot voeten gewikkeld zijn, waarvan de
+randen rondom met een gouden band zijn afgewerkt. Men beweert, dat
+er meer dan 40 dialecten alleen in dat stadsdeel gesproken worden.
+
+Des middags gingen wij datgene in Bombay zien, waarvoor de meeste
+toeristen alleen Bombay bezoeken en er een dag verblijven. Ik wil
+den lezer waarschuwen, dat ik nu over griezelige dingen ga schrijven,
+dingen, die griezelig zijn als men er over leest, doch als men ze ziet,
+dan verdwijnt het afschuwelijke er van voor een groot deel.
+
+Zooals men weet, verbranden de Boeddhisten en Hindoe's hunne lijken,
+doch overal, waar wij tot nog toe waren, vertelde men ons, dat daarvoor
+niet een bepaalde plaats bestond, elke familie verbrandde het lijk
+van zijn naastbestaande ergens dicht bij een stroom of ergens in een
+bosch, zoodat wij daarvan niets konden zien. Hier in Bombay hebben de
+Hindoe's hun verbrandplaats en daarheen begaven wij ons. Men moet om
+toegelaten te worden eene aanbeveling medebrengen en die bezaten wij.
+
+Iets somberders dan deze plaats, waar het lichaam voor de laatste
+maal heengeleid wordt, is niet denkbaar. Het is niet anders dan een
+groote, langwerpig-vierkante ruimte, omgeven door kale muren. Op
+verschillende plaatsen stonden vier ijzeren stangen, twee aan twee
+tegenover elkander. Tusschen deze ijzeren stangen wordt het hout
+opgestapeld en het lijk gelegd. Verder eenige houten banken, waarop de
+familieleden kunnen rusten, onderwijl het lijk van hun naastbestaande
+verbrand wordt. Dat is alles. Wij zagen een vuur branden, doch
+het lijk was reeds verteerd. Toen wij daarnaar stonden te kijken,
+kwamen op eens eenige in het wit gekleede mannen de poort binnen, die
+een nieuw lijk brachten. Het was het lijk van een volwassen mensch,
+dat geheel in een wit laken gehuld, op twee palen gebonden, door 8
+mannen op de schouders naar binnen gedragen werd. Daar werd het van
+de palen verwijderd, daarna het hout opgestapeld, het lijk er tusschen
+gelegd..... Wij hadden er genoeg van gezien, ons verbeeldingsvermogen
+kon het verder wel uitwerken. De man, die ons rondgeleidde, vertelde,
+dat voor lijken van rijke menschen echt sandelwood gebruikt wordt,
+zoodat het vuur soms drie- à vierhonderd rupees kost. De asch der
+verbrande lijken wordt in de meeste gevallen aan de vier windstreken
+prijsgegeven, door sommige familieleden wordt zij verzameld en naar
+Benares opgestuurd om in den heiligen Ganges geworpen te worden.
+
+Hier op deze verbrandplaats was zoo duidelijk te kennen gegeven, dat de
+Hindoe niet de minste waarde hecht aan het omhulsel van den mensch. De
+ziel is alles en die heeft natuurlijk reeds lang het doode lichaam
+verlaten en is in een ander levend wezen overgegaan. Dat is hun geloof.
+
+Van deze trieste plaats gingen wij naar de plaats waar de Parsees
+hunne lijken brengen. Laat mij vooraf mededeelen, wie de Parsees
+zijn. Het zijn de oorspronkelijke bannelingen uit Perzië, die ruim
+acht eeuwen geleden in Indië kwamen en eerst toen Indië onder Britsche
+heerschappij kwam, tot welvaart en ontwikkeling konden komen. In het
+algemeen gesproken, zijn zij de intelligentste van de rassen hier. Niet
+alleen de mannen, maar ook de vrouwen en dochters der Parsees zijn
+hoogst ontwikkelde personen, die de universiteiten alhier bezoeken en
+in de verschillende vakken promoveeren. Niettegenstaande hun aantal
+betrekkelijk klein is, in Bombay, waar zij voornamelijk wonen, zijn
+er nog geen 50.000, wordt toch feitelijk deze stad geheel door hen
+beheerd. Alle groote financieele en commercieele ondernemingen gaan
+van hen uit, alle mooie, groote paleizen worden door hen bewoond. Ook
+in den gemeenteraad vormen zij verreweg de meerderheid en voor alle
+groote functiën worden zij aangewezen. Geen enkele philantropische
+of wetenschappelijke instelling kan bestaan, als de Parsee-prinsen
+er niet hun goedkeuring en hun financieelen steun aan schenken.
+
+Deze Parsees zijn Zoroasters, zij aanbidden zon, maan, aarde, lucht
+en vuur. In hun tempels, waarin niemand, die geen Parsee is, wordt
+toegelaten, brandt eeuwig een vuur. Dat vuur aanbidden zij, zooals
+zij buiten den tempel zon en maan, aarde en lucht aanbidden. Zij zijn
+van meening, dat zij hunne dooden niet kunnen begraven, omdat zij dan
+de aarde verontreinigen zullen; door ze te verbranden, ontheiligen
+zij 't vuur en zoo hebben zij er wat anders op bedacht. Maar laat
+mij den lezer langzaam op het komende voorbereiden. Het rijtuig
+bracht ons langzaam een mooi begroeiden heuvel op, vanwaar wij een
+prachtig uitzicht op de zee en op de stad onder ons hadden. Voor
+een poort gekomen, hield de koetsier halt en wees ons naar binnen
+te gaan. Nadat wij onze introductie vertoond hadden, gingen wij
+een eind door een prachtige allee met in bloei staande boomen en
+kwamen toen in een wondervollen bloementuin. Een intelligente man,
+daarvoor waarschijnlijk aangewezen, ging met ons rond en wees ons
+op al het schoone, vooral op de zeer mooie vergezichten, die men op
+menige plek genieten kan. Het eenige wat in dezen tuin hinderde,
+was het onophoudelijk gekrijsch van de honderden roofvogels boven
+ons. Wij mochten niet verder gaan dan tot op een zekere plek,
+"de Vaarwelhoek" genaamd. Niemand mag dien hoek overschrijden, ook
+de Parsees niet. Alleen de wachters van de torens, "de Torens van
+Stilzwijgen", hebben daartoe het recht. Die torens van stilzwijgen
+waren van die plek geheel te zien. Er zijn er vijf. Het zijn ronde,
+tien à vijftien meter hooge, van boven open, torens, met slechts ééne
+opening, de deuropening. De randen van die torens zitten rondom vol
+groote gieren, wachtende op hun prooi. Als er geen epidemie heerscht
+komen er dagelijks twee à drie lijken. Tot aan den Vaarwelhoek wordt
+het lijk door de familieleden gebracht, daar nemen de wachters van de
+torens van stilzwijgen het in ontvangst, de familieleden verwijderen
+zich, of gaan bidden in den tempel van den tuin en het lijk wordt
+in een der torens van stilzwijgen neergelegd. Nauwelijks hebben de
+gieren de torendeur hooren kraken of met snellen wiekslag zijn allen,
+die niet reeds tevoren op de randen zaten te wachten, aangevlogen,
+om den prooi in ontvangst te nemen. In minder dan twee uren, soms niet
+meer dan in een uur, hebben deze roofdieren het lijk geheel opgegeten,
+niets dan het zuiver afgekloven skelet is overgebleven. Door de heete
+zonnestralen worden deze beenderen in een paar dagen geheel gedroogd en
+daarna tot asch verbrand. Het geheele proces, zooals het daar plaats
+vindt, werd ons in een klein toestel aanschouwelijk voorgesteld. Op
+deze wijze meenen de Parsees dat zij voldoen aan het wijze woord: "Uit
+asch zijt gij opgebouwd en tot asch zult gij wederkeeren." Het komt mij
+voor, dat alleen de beenderen op die wijze tot asch wederkeeren, maar
+op zoo'n kleinigheid moet men niet letten. Het mag vreemd schijnen,
+dat wij op deze plaats niet zoo somber gestemd werden als op de
+verbrandplaats der Hindoe's. De prachtige omgeving nam al het sombere
+en het griezelige hier weg. Trouwens, als men zijn gevoel een oogenblik
+het zwijgen oplegt, het verstand alleen laat spreken, dan vraagt men
+zich af, is er tusschen deze wijze van handelen en het begraven der
+lijken wel zoo'n groot verschil? Wat hier bijna zichtbaar geschiedt,
+het opeten der lijken, geschiedt onder den grond op minder snelle
+wijze toch ook. Wij denken daaraan niet en doordat wij het niet zien,
+stellen wij ons, hetgeen met de lijken die wij begraven geschiedt,
+anders voor. Als hier die gieren niet zoo luidruchtig hunne vreugde
+te kennen gaven als er voedsel voor hen in aantocht is, en niet zoo
+zichtbaar op hun prooi zaten te wachten, zou het minder wreed lijken.
+
+Maar genoeg over deze griezeligheden, ik ga nu slapen en zal morgen
+vervolgen.
+
+10 Februari. Gistermorgen vonden wij een invitatie voor een tea,
+ten huize van een der dames, voor wie wij een introductie hadden en
+waar wij den eersten dag ons kaartje hadden afgegeven. Ook vond ik een
+briefje van dr. Benzon, om in het hospitaal, waarvan zij de directrice
+is, te komen, om eenige belangrijke operaties bij te wonen. Daar
+toog ik dus alleen op af en vond bij aankomst dr. Benzon met hare
+drie assistenten met de eerste operatie reeds vrij ver gevorderd.
+
+Het betrof een twaalfjarig meisje, bij wie uit de okselholte eenige
+zeer groote tuberculeuze klieren werden weggenomen. De tweede operatie
+gold 'n vrouw bij wie een tumor uit den buik verwijderd werd.
+
+Toen die operaties afgeloopen waren, had dr. Benzon nog lust en tijd
+mij in haar geheel hospitaal zelf rond te leiden en eenige belangrijke
+ziektegevallen te wijzen.
+
+Dit Kama-hospitaal voor vrouwen is meer dan een kwart eeuw
+geleden door den heer Kama gesticht, vandaar zijn naam, doch is
+later door het gouvernement overgenomen en is nu dan ook een
+gouvernements-instelling en de daaraan verbonden doktoren en
+verpleegsters, regeeringsambtenaren. Dr. Benzon, die aan het
+hoofd staat, is een Engelsche, die in Londen gestudeerd heeft,
+hare drie assistenten zijn hier geboren, zij hebben ook hier in
+Bombay gestudeerd en haar doctorstitel gehaald. In Bombay is een
+zeer goede medische school voor studenten van beiderlei sekse. Tal
+van Indische meisjes studeeren hier, zoodat langzamerhand de Hindu-,
+Parsee-, Mohammedaansche en andere vrouwen nergens meer van medische
+hulp verstoken behoeven te blijven. Het Kama-vrouwenhospitaal is een
+inrichting met honderd bedden, die altijd alle in gebruik zijn, zoodat
+spoedig een vergrooting kan worden tegemoet gezien. Het is in alles een
+up-to-date hospitaal, waarvoor door de regeering geen geld gespaard
+en dat door de vrouwen-doktoren onberispelijk beheerd wordt. Ik ben
+benieuwd te zien, wat equivalent ik voor deze inrichting op Java zal
+vinden; in hoeverre onze regeering aan de zieke Javaansche vrouwen
+gelegenheid geeft door vrouwelijke doktoren behandeld te worden.
+
+Dr. Benzon had ook eene uitnoodiging voor de tea, waarheen wij ons
+om vijf uur zouden begeven. Zij sprak met mij af, dat zij ons met
+haar automobiel zou komen halen, zoodat wij gezamenlijk konden gaan
+en zij ons aan eenige interessante personen kon voorstellen. En daar
+kwam nu datzelfde fijne persoontje, dat 's morgens eenige belangrijke
+operaties had verricht, 's middags eenige drukke consult-uren voor
+private patiënten had gehad, om vijf uur ons halen, gekleed in een
+geborduurd wit japonnetje met een hoed met lange witte veeren, er
+uitziende als de meest vrouwelijke vrouw, die men zich denken kan.
+
+De dame, die ons had uitgenoodigd voor de tea, is eene der
+voornaamste Engelsche vrouwen hier. Zij is niet alleen de leidster
+in de Engelsche society-wereld, zij is tevens de persoon, die tal
+van goede hervormingen hier tot stand brengt. Zoo heeft zij onder
+meer eene overbrugging bewerkt tusschen de vrouwen uit de Parsee-,
+Hindoe- en Mohammedanenwereld en de Engelsche vrouwen. Zij is heel
+voorzichtig begonnen de vrouwen uit die verschillende groepen bijeen
+te brengen en thans kan men op hare tea's de interessantste vrouwen
+uit die kringen vinden. Voor ons was het een waar oogengenot,
+die Purdah-partij bij te wonen. Purdah beteekent gordijn. Vroeger
+vond men op de Purdah-partijen altijd een gordijn, waarachter de
+Mohammedaansche vrouwen zaten en diegenen onder de andere vrouwen,
+die niet door andere mannen dan hun eigen familieleden gezien mochten
+worden. Langzamerhand hebben de vrouwen uit de hooge kringen deze
+gewoonte afgelegd, zij vertoonen zich nu openlijk en ongesluierd in
+de kringen, doch de naam Purdah-partij is behouden gebleven en heeft
+nu alleen de beteekenis, dat er alleen vrouwen uit alle godsdiensten
+en geen mannen tegenwoordig zijn. Wij maakten er kennis met een paar
+Indische prinsessen, meisjes naar schatting 15 en 17 jaar oud, klein
+en teer gebouwd, gekleed in zulke schitterende Indische kleeding
+en met zulke prachtige edelsteenen, dat het alle beschrijving te
+boven gaat. Er was een vrouw van een Maharatja, en er waren tal van
+vrouwen uit de schatrijke Parsee-wereld en van de toonaangevende
+Hindoe's en Mohammedanen. En onder al dezen de elite uit de Engelsche
+ambtenaarskringen. Dan eens warrelden dezen allen in bonte mengeling
+dooreen, dan weder zetten zij zich op de hoefijzervormig geplaatste
+stoelenrijen om een oogenblik te luisteren naar de muziek en zang, door
+eenige Engelsche en een paar Indische dames ten beste gegeven. Een
+der Indische dames bespeelde een echt Indisch instrument, een
+cither, en gaf daarop echt Indische muziek te hooren. Ik heb nooit
+te voren zoovele kostbare gewaden en edelgesteenten bijeen gezien
+en nooit zoovele vreemde damescostuums als gistermiddag. Er was een
+Mohammedaansch meisje met rood satijnen broek, de pijpen van onder
+bijeen gebonden door 'n gouden band, waaruit de kleine voetjes in
+gouden muiltjes coquet te voorschijn kwamen. Daarover droeg zij van
+ragfijn rosezijde, geheel met goud doorwerkt, een overkleed, dat,
+als bij alle andere dames, altijd eindigde in een soort van sluier,
+die van achter over het hoofd ging en daarop met een groote parel
+bevestigd was. Zij was een Mohammedaansche. Er waren een paar zusjes,
+die hun lichaam alleen in een zacht crème zijden, met goud geborduurden
+langen doek of sarong gewikkeld hadden, die ook al weder op het hoofd
+in een soort sluier eindigde, waarmede de bleek-bruine gezichtjes
+met de groote zwarte oogen en lange wimpers prachtig omlijst werden.
+
+Maar meer dan al die mooie vrouwen in hun prachtige gewaden te zien,
+interesseerde het ons om met velen van hen te spreken. Velen van
+hen hadden aan een der vijf universiteiten in Indië gestudeerd en
+een doctorstitel in een der faculteiten behaald met geen ander doel
+dan hun kennis te verrijken. Enkelen van hen gebruikten de verworven
+kennis ten behoeve van het algemeen. Onder deze vrouwen vonden wij
+die volkomen op de hoogte van de vrouwenbeweging in de andere deelen
+van de wereld waren en daarmede geheel instemden. Ook hier waren
+alle rechten die deze vrouwen thans genieten, niet zonder strijd
+verkregen. Een oude voorvechtster in deze hervormingen ontmoetten
+wij er in de 70-jarige mrs. Sirinbai Maneckji Cursetji, de zuster van
+den man, die het Kama-hospitaal voor vrouwen tot stand bracht. Toen
+ik dit door jicht bijna dubbelgevouwen oud moedertje vroeg, hoe lang
+zij reeds voor de rechten der Indische vrouwen streed, antwoordde
+zij, "van af het oogenblik dat ik loopen en praten kon, heb ik mij
+verzet tegen de achterstelling van de vrouw bij den man, en later
+heb ik voor de gelijkstelling van beide seksen met pen, woord en daad
+gestreden." Zij vertelde ons dat haar geheele familie feministen waren
+en dat alleen om ons te ontmoeten, zij dien middag bij lady Graeves
+gekomen was. Want zij zat midden in allerlei drukte, omdat vandaag
+een harer kleindochters ging trouwen, met al de ceremoniën die de
+Parsees daaraan verbinden. Ik liet mij ontvallen dat ik zoo heel
+graag zulke ceremoniën eens zou bijwonen en onmiddellijk antwoordde
+zij: dan zult gij beiden een uitnoodiging om die te komen bijwonen,
+ontvangen, alhoewel voor de geheele huwelijksplechtigheid overigens
+geheel alleen de naaste familieleden een invitatie ontvangen. En
+zoo gaan wij dan hedenmiddag eerst een tea bij dr. Benzon bijwonen,
+alwaar wij eenige vrouwen zullen spreken, die ons omtrent den stand
+van het vrouwenvraagstuk in Indië geheel op de hoogte kunnen brengen
+en vandaar gaan wij naar de Parseebruiloft.
+
+Over dit alles en 't geen wij van ochtend deden in een volgend
+schrijven.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+11 Februari. Het was gisteren een dag vol indrukken van verschillenden
+aard. Wij waren reeds vroeg opgestaan om met een van de eerste
+stoombootjes, dat om acht uur vertrok, naar de Elephanta Caves te
+gaan. Het is een tocht van anderhalf uur. De Elephanta Caves is ook
+alweer een groote Hindoetempel, doch deze is niet opgebouwd, maar
+geheel in de rotsen uitgehouwen. Al de prachtig bewerkte zuilen,
+alle deelen van den tempel en al het beeldhouwwerk zijn uit de
+rotsen gehouwen. Dit is inderdaad wonderwerk uit de 7e of 8e eeuw
+na Christus en grootendeels goed bewaard gebleven. Deze tempel is
+gewijd aan Siwa, maar vooral in zijne hoedanigheid als bevruchter. Het
+voorttelingsvermogen wordt hier op al te duidelijke wijze verheerlijkt
+en ofschoon de Portugeezen, toen zij voor het eerst als machtgevers
+hier optraden, een groot deel van deze zinnelijke voorstellingen
+verwoestten, is er toch nog genoeg overgebleven om het doel van dezen
+tempel te verduidelijken en om nog jaarlijks duizenden mannelijke en
+vrouwelijke bedevaartgangers hierheen te lokken, die in dezen tempel
+de vruchtbaarheid afsmeeken, die hun ontbreekt. Kinderlooze mannen
+en vrouwen brengen soms dagen en nachten in deze rotsholten door, om
+door ootmoedig bidden gezegend te worden met nakomelingschap. Tegen
+lunchtijd waren wij in Bombay terug.
+
+Om vijf uur begaven wij ons eerst naar de woning van dr. Benzon, alwaar
+wij eenige Parsee- en Eurasian-vrouwen-doktoren aantroffen. Eurasians
+noemt men de inboorlingen in Indië, die geheel of gedeeltelijk van
+Europeesche voorouders afstammen. Europeeërs, die hier eeuwen gewoond
+hebben en wier nakomelingen voor een groot deel vereenzelvigd zijn met
+de Indische bevolking, doch grootendeels Europeeërs gebleven zijn. Met
+de Parsees zijn zij de vooruitstrevendste menschen hier. Behalve
+deze dames waren er een paar toonaangevende Hindoe-vrouwen in de
+vrouwenbeweging alhier. In mrs. Ranadaij ontmoetten wij de presidente
+van de, het vorige jaar opgerichte en aan de lezers van het Maandblad
+voor Vrouwenkiesrecht bekende vereeniging, de Sewa Sisterhood, eene
+vereeniging, die zich ten doel stelt de Mohammedaansche, Hindoesche en
+Parseesche vrouwen te vereenigen voor zelfontwikkeling. Zij hebben een
+eigen clubgebouw, waarin elken Woensdagmiddag een bijeenkomst gehouden
+wordt. Het eerste uur wordt gewijd aan het lezen van een werk van een
+of ander groot schrijver, daarna wordt door een der leden een korte
+voordracht gehouden over sociale of hervormende arbeid door vrouwen
+in andere landen gedaan, en dan volgt vrije discussie in hoever zulk
+werk ook voor Bombay of Britsch-Indië nut kan stichten. Mrs. Ranadaij
+noodigde ons uit, indien wij a.s. Woensdag nog hier mochten zijn, die
+bijeenkomst te komen bijwonen. Zij is eene vrouw van ongeveer 40 jaar,
+de dochter van een Indischen prins, die een groot hervormer voor Indië
+is geweest. Zij is nu getrouwd met een Hindoedokter. Zij vertelde ons
+vele bijzonderheden uit het Hindoeleven. Een wettelijk huwelijk bestaat
+in Indië niet. Feitelijk worden de echtverbintenissen niet voor het 12e
+jaar der kinderen gesloten, maar dat verhindert de Hindoes niet, om de
+kinderen reeds zeer jong aan elkaar te verbinden, zonder daarbij eenige
+waarde te hechten aan de wenschen van de kinderen zelven. Als het jonge
+meisje is uitgehuwelijkt, dan behoort zij de familie van haar man toe,
+bij wie het kind verplicht is na haar 5e jaar minstens de helft van
+het jaar door te brengen. Onder de welgestelde families loopt het
+kind daar in ijdel niets-doen rond, onder de armere klasse wordt zij
+als meid gebruikt Eerst wanneer zij de puberteitsjaren bereikt heeft,
+wordt zij de feitelijke echtgenoote van den jongen man en heeft hij
+verder alle macht over haar. Mrs. Ranadaij vertelde mij, dat hare
+schoonmoeder niet wilde, dat zij iets leerde en ofschoon zij bij
+hare ouders thuis in de helft van het jaar, die zij daar doorbracht,
+leerde lezen en schrijven, mocht zij bij hare schoonouders geen
+boek ter hand nemen of iets doen wat haar geest kon ontwikkelen. Op
+haar 12e jaar werd zij de feitelijke vrouw van haren 19-jarigen man,
+die aan de medische school in Bombay studeerde. Toen brak voor haar
+een betere tijd aan. Na twee jaren ging hij naar Engeland om in
+Edinburg zijn medische studiën te voltooien en nam haar mede. Hij
+gaf haar daar eene uitstekende gouvernante. Van dien tijd af heeft
+zij nooit opgehouden zich verder te ontwikkelen. Zij heeft in Bombay
+een Hindoeschool gesticht, die wij morgen met haar gaan zien.
+
+Na ons interessant bezoek bij dr. Benzon begaven wij ons om ongeveer
+half zeven naar de bruiloft der Parsees. Alles was daar reeds in
+vollen gang toen wij aankwamen. De mannen waren allen, zonder eenige
+uitzondering, in een smetteloos wit costuum gestoken, alle volgens
+hetzelfde model gemaakt. Zij zaten in den tuin. De bruidegom was
+spoedig te herkennen aan den bloemenkrans, die om zijn hals hing
+en de bouquet rozen, die hij in zijn hand hield. De dames waren
+allen in een soort zaal gezeten, die aan alle kanten open was. Zij
+droegen allen de mooie Indische kleeding, schitterend van goud en
+edelsteenen. De bruid en de bruidsmeisjes hadden allen een wit kleed
+aan, slechts spaarzaam met goud gegarneerd, doch van eene bijzonder
+prachtige kwaliteit. Midden in de zaal was een kleine verhooging,
+waarop de plechtige huwelijksinzegening zou plaats hebben. Zoowel in
+den tuin als in de zaal waren groote tafels geplaatst met onnoemelijk
+veel ververschingen en dranken. Het waren bijna alle zoetigheden,
+vruchten, verschillende ijssoorten, limonades en zulke onschuldige
+zaken meer, waaraan elke gast zich te goed kon doen. In den tuin
+maakte een muziekkorps oorverdoovende muziek.
+
+Spoedig na onze aankomst werden op een zilveren blad bloemen
+aangedragen en kwam de moeder van de bruid ons beiden behangen met een
+krans tuberozen en rozen. Mrs Sirnibai Maneckji Cursetji, die ons de
+uitnoodiging bezorgd had en die zich tusschen ons beiden had neergezet
+om ons alles te verklaren, fluisterde ons toe, dat wij daarvoor onzen
+bijzonderen dank moesten uitspreken, omdat dit beteekende, dat onze
+komst op hoogen prijs werd gesteld. Als de Aziaten iemand bijzonder
+willen eeren, dan behangen zij hem met bloemen. Wij beiden gaven aan
+de wenk van grootmoeder Cursetji gehoor.
+
+Nu begonnen langzamerhand de ceremoniën. De bruidsmeisjes brachten de
+geschenken binnen, die de bruid haar aanstaanden echtgenoot aanbood, en
+deze, op zilveren schalen uitgespreid, werden in optocht door den tuin
+gebracht en den jongen man aangeboden. Daarop kwamen de bruidsmeisjes
+terug en brachten het bruidje de geschenken, die de bruidegom haar
+aanbood. Het waren voornamelijk kostbare gewaden, een paar kostbare
+oorringen, die haar onmiddellijk in de ooren werden gestoken,
+eenige braceletten, die zij aandeed, en tal van huishoudelijke
+zaken. Zij werd toen door de bruidsmeisjes op het huwelijksaltaar,
+zooals de verhooging werd genoemd, geleid en achter een laag scherm
+geplaatst. Daarna brachten de bruidsjonkers den bruidegom binnen, die
+tegenover het bruidje, aan den anderen kant van het scherm, plaats
+nam. Zij konden elkaar niet zien. Toen werden zij gezamenlijk door
+een zijden band vijf-en-twintig maal omwonden. (Al wat verder volgt
+is zuiver symboliek). Nu werd hun door den priester de heiligheid van
+het huwelijk voor oogen gesteld en de plichten, die het voor man en
+vrouw beiden meebrengt. Het speet mij zeer, dat ik niet kon verstaan,
+de priester sprak een onverstaanbare taal, welke die plichten voor
+beiden zijn. De band, waarmede beiden omwonden waren, beteekent,
+dat eenmaal saâm verbonden, alleen door geweld een einde aan die
+verbintenis kan worden gemaakt. Nadat de priester geëindigd had,
+werd het jonge paar gevraagd, of zij de heiligheid van het huwelijk
+begrepen, of zij bereid waren, de plichten ervan te aanvaarden, of
+geen andere drijfveer dan liefde hen tot elkander had gevoerd. Toen
+op al deze vragen een bevredigend antwoord was gegeven, werd het
+scherm weggenomen, de band losgemaakt en namen bruid en bruidegom
+naast elkaar plaats. Het bruidje was 17 jaar, de jongeman 21. Zij
+waren neef en nicht, zij kenden elkaar van de geboorte af.
+
+Toen zij naast elkaar gezeten waren, werd op een tafel naast
+hen een soort komfoor met vuur geplaatst, waarop onophoudelijk
+welriekende--tenminste sterkriekende--kruiden gestrooid werden, die een
+bedwelmenden geur verspreidden. Dat vuur beteekent: dat in hun beider
+harten het vuur der liefde eeuwig moge branden. Daarnaast werd op een
+zilveren blad een bakje met rijst, een ander met amandelen en eenige
+kokosnoten gebracht. Onderwijl de priester de huwelijksinzegening
+uitsprak, bestrooiden hij en een andere priester bruid en bruidegom
+onophoudelijk met de droge rijstkorrels. De beteekenis hiervan is: dat
+zij in voorspoed mogen leven, zoo zelfs, dat het voedsel overal rondom
+hen verspreid ligt en zij in staat zijn anderen van hun overvloed mee
+te deelen. Ik vroeg, of aan dat bestrooien met rijst niet het Engelsch
+begrip verbonden is, dat meer op de vruchtbaarheid van het huwelijk
+betrekking heeft, doch dat werd door allen ontkend. De amandelen
+beteekenen, dat er rust en vrede in het huwelijk moge heerschen, want
+uit amandelen werd door de Parsees het eerst olie bereid en olie is
+in staat bewogen golven tot stilstand te brengen. De kokosnoot heeft
+een huiselijke beteekenis. De kokosnoot geeft voedsel en drank,
+uit zijn bast worden kleederen zoowel als allerlei huishoudelijke
+artikelen bereid, de boom geeft schaduw en zijn bladeren kunnen
+voor honderdlei doeleinden aangewend worden. Zoo veelzijdig nuttig
+als de kokosnoot moge ook het pasgesloten huwelijk worden. Toen al
+deze plechtigheden waren afgeloopen, was het jonge paar getrouwd en
+werden zij van alle kanten gelukgewenscht. Wij mochten het eerst
+onze wenschen aanbieden. Vele familieleden brachten nu nog kleine
+geschenken aan, er werd wat heen en weder gewandeld, veel gepraat,
+onderwijl het diner werd voorbereid. Wij meenden, bij het diner niet
+te moeten tegenwoordig blijven en gingen de gastvrouw daarom bedanken
+voor het genotene, maar zij wilde niets hooren van weggaan, wij moesten
+ten minste iets van het diner nuttigen. Het was een diner, zooals een
+ander, maar er was geen enkel vleeschgerecht, wel vischsoorten. Toen
+ik m'n buurman de reden daarvan vroeg, antwoordde hij, dat de Parsees
+niet bepaald tegen het eten van vleesch zijn, doch bij groote diners
+het eten van vleesch zooveel mogelijk vermijden, opdat nooit ter
+wille van een feest een beest geslacht moet worden! Toen ik op de
+vele vischgerechten wees, zeide hij: "Maar dat is toch geheel iets
+anders, visschen zijn koudbloedige dieren." Om half tien gingen wij
+tweetjes doodvermoeid hotelwaarts, alle bruiloftsgasten in vroolijke,
+opgeruimde stemming achterlatend.
+
+Nu ik dit bruiloftsverhaal overlees, lijkt mij de beschrijving zoo koud
+en realistisch, terwijl het geheel toch zoo'n poëtischen, mooien indruk
+op mij maakte. Zooiets te zien, in je op te nemen, het te overdenken,
+is zoo geheel iets anders dan het in nuchtere taal, voor anderen,
+die het Oostersche leven niet kennen, neer te pennen en begrijpelijk
+te maken. Wij gaan het oude grootmoedertje Maandagmiddag bezoeken,
+om van haar nog het een en ander van 't doen en laten der vrouwen hier
+te vernemen. Het is nu Zondag; wij hebben heden een kalmen dag en gaan
+alleen vanmiddag een bezoek brengen bij sir en lady Philoysha Meta,
+een Parsee-familie, voor wie wij in Caïro een introductie ontvingen.
+
+
+
+Wij troffen bij deze familie verschillende heeren en dames, die in
+de nationale beweging alhier een rol spelen. Sir Meta staat aan het
+hoofd van deze beweging, eene beweging die ten doel heeft om voor
+Britsch-Indië home-rule te verkrijgen. Jaarlijks komen zij daarvoor
+op verschillende plaatsen in Indië bijeen en houden congressen. Om
+Sir Meta den mond te snoeren, want hij is een geweldig orator, heeft
+de Engelsche regeering hem kort geleden in den adelstand verheven, en
+dat heeft op de golven van zijne welsprekendheid een nog kalmeerender
+effect gehad, dan amandelolie op de golven der zee. Wij hoorden daar
+over vele belangrijke kwesties spreken, die echter van te ingewikkelden
+aard zijn, om er hier van te gewagen.
+
+
+
+12 Febr. Dezen dag wijdden wij aan het bezoeken van scholen voor
+meisjes. Het eerst bracht mrs. Ranadaij ons naar een der Hindoesche
+meisjesscholen. Deze school is uit private fondsen gesticht,
+doch wordt thans door de regeering gesubsidieerd. Een derde van de
+uitgaven wordt door de regeering bekostigd. De Hindoesche meisjes
+komen hier van haar 10de tot en met haar 17de jaar, zeer enkelen zijn
+ouder. Het is voor ons zeker merkwaardig, dat onder deze leerlingen
+tal van gehuwde vrouwtjes en ook eenige weduwen waren. Sommige van
+deze vrouwtjes werden door haar mannen naar school gestuurd. Op al
+die soort scholen wordt de eigen taal en de Engelsche taal geleerd
+en in de hoogere klassen tevens het Sanskriet. Of het onderricht er
+inderdaad goed is, kon ik niet beoordeelen, wel werd mij verzekerd,
+dat het gelijk stond met het onderricht op Engelsche scholen. Meisjes,
+die den geheelen cursus hebben doorloopen, zijn klaar voor het
+ontvangen van middelbaar en gymnasiaal onderwijs in Engeland. Aan
+het hoofd van deze school staat een Hindoe-echtpaar, beiden leeraren,
+die theosophen zijn en in Madras hun opleiding hebben genoten.
+
+Na het bezoek van deze school nam mrs. Ranaday ons mede naar haar
+woning, om een Hindoesche huishouding te zien. Het was een geheel
+andere huishouding dan wij ooit gezien hadden, waarvan niemand zich
+een voorstelling kan maken, die het zelf niet aanschouwd heeft. De
+eetkamer bijv. is een leege, vierkante ruimte, zonder stoelen, tafels
+of kasten. Alleen stonden er een paar lage, vierkante bankjes,
+nog niet zoo hoog als onze voetenbankjes. Daarop wordt het eten
+geplaatst in een bak of schotel. Alle gasten zitten of liggen rondom
+en eten met de handen uit den bak. De mannen, vader en zonen, eten
+eerst alleen en worden door de vrouwen bediend; als zij verzadigd
+zijn, beginnen de vrouwen te eten op dezelfde wijze. Mrs. Ranaday
+vertelde ons, dat zij altijd gelijk met haar man eet, maar dat dit
+zoo iets vooruitstrevends is, dat zij het nooit aan haar familieleden
+mededeelde en ook niet doet als zij gasten heeft. "Het zou mijn man
+al zijne patiënten kosten, als men dit weet", zeide zij.
+
+De keuken was een even onmogelijk ding en toen mrs. Catt den drempel
+wilde overschrijden, om het geheel wat beter te kunnen overzien, werd
+zij door mrs. Ranaday met een ruk teruggetrokken. Zij vertelde ons,
+dat niet-Hindoes nooit in de nabijheid van hun eten mochten komen, of
+zelfs bij iets wat voor hun maaltijden gebruikt wordt, want, wanneer
+de schaduw van een van ons over het eten of over de keuken-utensiliën
+valt, dan moet onmiddellijk alles vernietigd worden; het mag dan
+niet meer door een Hindoe worden aangeraakt. Men moet niet vergeten,
+dat wij hier bij eene voorname en radicale Hindoesche familie waren,
+een doctor, die in Engeland zijn studiën voltooid heeft en een zeer
+radicaal man is, en zij, de dochter van een Indischen prins, die als
+hervormer bekend stond.
+
+De provisiekamers, de slaapkamers en salon waren ook met de onze
+niet te vergelijken. Ik weet nu reeds, dat ik nooit een invitatie
+zal accepteeren om in een Hindoe-familie een nacht door te brengen,
+maar ik behoef niet bang te zijn, dat zulk een uitnoodiging mij ooit
+zal bereiken. Niet-Hindoe's worden nooit in den huiselijken kring
+van Hindoe's opgenomen.
+
+Vanmiddag zagen wij een Parsee-school. Ook hier waren ongeveer
+200 meisjes-leerlingen met een twaalftal onderwijzeressen en een
+directrice. Op school worden de meisjes zoo ver gebracht, dat
+zij de hier bestaande universiteiten kunnen bezoeken. Ook deze
+scholen worden door de regeering financieel gesteund, doch zijn
+privaat-instellingen. Er zijn wel openbare scholen hier voor jongens
+en meisjes, doch daarvan wordt door de meisjes nog weinig gebruik
+gemaakt. Over het geheel genomen komt er in Britsch-Indië op elke 10
+mannen één voor, die lezen en schrijven kan, doch bij de vrouwen is
+die verhouding slechts één op de 144. Met de algemeene ontwikkeling der
+vrouwen is het dus nog treurig gesteld, maar wij vinden het gelukkig in
+Bombay verscheidene vrouwen ontmoet te hebben, die flink en onversaagd
+voor de betere ontwikkeling der vrouwen in de bres springen en die
+reeds op gunstige resultaten kunnen bogen. Hoewel deze strijdsters
+voor de verheffing der vrouw hier eene zware taak hebben te vervullen,
+vooral door te moeten oproeien tegen den tegenstand van de vrouwen
+zelve, wordt die taak haar toch vergemakkelijkt, doordat zij op den
+steun der overheidspersonen kunnen rekenen.
+
+13 Febr. Wij hadden zooveel gelezen en gehoord over het werk der
+vrouwen in de textielfabrieken alhier, dat wij meenden Bombay
+niet te mogen verlaten, zonder een kijkje genomen te hebben in een
+dezer fabrieken. Gemakkelijk was dat niet, maar door de invloedrijke
+bemiddeling van onzen Hollandschen consul, den heer Bendien, werd ons
+dit toch mogelijk gemaakt. Als men bedenkt, dat de textielnijverheid in
+de stad en provincie Bombay groote afmetingen bezit, dat van de 20.000
+inwoners in deze provincie 17% uitsluitend door dit bedrijf leven,
+dan begrijpt men, dat de vele fabrieksschoorsteenen hier reeds lang tot
+ons gesproken hadden en wij nieuwsgierig waren de fabrieken binnen te
+treden om te zien hoe de toestanden daar waren. De heer Bendien had de
+vriendelijkheid ons persoonlijk te geleiden en hier en daar voor ons
+als tolk te dienen. Het is voor onze Europeesche oogen altijd weder
+even vreemd, als men de mannen bezig vindt het werk te doen, dat bij
+ons als "vrouwenwerk" gestempeld is, terwijl de vrouwen "mannenwerk"
+verrichten. Dat men hier in een winkel mannen wit borduurwerk ziet
+maken, of om fijne zijden zakdoekjes witte kantjes naaien, valt
+niemand op, en als men vrouwen bij het bouwen van een huis zware
+balken op haar hoofd naar boven ziet dragen, ook niet. Ook in deze
+fabrieken was, naar onze westersche begrippen, de verhouding omgekeerd.
+
+Over het algemeen genomen wordt hier echter door de vrouwen nog
+slechts weinig gewerkt, alleen bij de heele lage kasten verrichten
+de vrouwen werk in het openbaar.
+
+De toestanden in de fabrieken schenen nog al goed, de vrouwen werkten
+van 8 tot 12 en van 1 tot 5 uur. De mannen beginnen vroeger en eindigen
+later. De loonen kwamen mij zeer laag voor, maar alle arbeid wordt
+hier heel slecht betaald, misschien is het in verhouding tot anderen
+arbeid niet laag. Kinderarbeid is uitgesloten, elke arbeider, man of
+vrouw, moet boven de 14 jaar zijn. Er wordt hier in Bombay machinaal
+alleen een soort grof katoen geweven en grove garens gefabriceerd,
+waarvan grof ondergoed machinaal gebreid wordt.
+
+De heer Bendien bracht ons daarna nog bij eene Hindoe-familie, waarvan
+de vrouw en dochter zich zeer voor de vrouwenbeweging interesseeren
+en die ons omtrent de toestanden in Indië goede inlichtingen konden
+geven. Ook deze familie is door de Engelsche regeering in den adelstand
+verheven. Dat lijkt mij een prachtige maatregel om invloedrijke
+Indische mannen, die van hervormingen droomen, den mond te snoeren
+en tot vrienden van Great-Britain te maken.
+
+Wij gaan thans Bombay verlaten. Om 9 uur reizen wij vanavond af,
+en hopen morgenochtend in Ahmedabad aan te landen.
+
+
+
+
+
+
+VAN BOMBAY TOT JAIPUR.
+
+
+14 Februari. Toen wij gisteravond aan het station aankwamen, stond
+de trein reeds gereed en de waggon, van onze namen voorzien, voor
+ons gereserveerd. Dat is hier door geheel Indië het geval. Als men
+tevoren opgeeft met welken trein men wil vertrekken, dan wordt een
+compartiment gereserveerd, van buiten en ook van binnen duidelijk met
+de namen voorzien van degenen, voor wie de wagen gereserveerd is,
+zoodat geen vergissing kan plaats vinden. Verzuimt men vooraf een
+plaats aan te vragen, dan is men volstrekt niet zeker, met den trein
+mede te komen; er schijnen niet meer eerste-klasse wagens mede te gaan,
+dan er plaatsen zijn aangevraagd.
+
+Er zijn in Indië verschillende spoorwegmaatschappijen, die tegen
+elkander concurreeren in het verschaffen van comfort in de waggons. Wij
+troffen het gisteravond al bijzonder goed. De waggon was nl. wel
+anderhalf maal zoo breed en lang als onze waggons en maar voor twee
+ruime, gemakkelijke slaapgelegenheden bestemd, had flinke groote
+spiegels, goede verlichting, waarbij men gemakkelijk kon lezen,
+een electrischen waaier om verkoeling aan te brengen, vier soorten
+afsluitingen van de vensters, gewone glazen, houten jalouzieën,
+ijzergaas en rieten gordijnen, en bovendien een goede badkamer met
+alles wat daartoe behoort. En voor dit alles werd geen extra-betaling
+vereischt; onze gewone spoorkaart--wij hebben een rondreisbiljet door
+Indië--deed daarvoor dienst. De spoorwegmaatschappijen concurreeren
+hier nog goed; daarvan profiteeren de reizigers, want ook de prijzen
+voor de biljetten worden laag gehouden.
+
+Men reist hier bij voorkeur bij nacht, omdat het overdag te heet is en
+er niet veel is uit te zien. Doch toen ik vanmorgen wakker werd, nadat
+het daglicht juist was doorgebroken en ik naar buiten keek, zag ik
+boomen vol apen en ook vele groote apen, die dicht bij den trein kwamen
+om zich aan de versnaperingen, die passagiers naar buiten wierpen,
+te goed te doen. Ruim een uur lang, tot wij in Ahmedabad aankwamen,
+zagen wij steeds geheele horden van deze beesten, die tamelijk mak
+bleken te zijn. In een land als hier, waar geen beest iets kwaads
+geschiedt, zijn alle beesten bijzonder mak. Wij verwonderen ons er al
+niet meer over, dat de vogeltjes overal vrij in de huizen rondvliegen,
+in een schoollokaal op den rand van het zwarte bord gaan zitten en
+in de hospitalen op de randen van het bed der zieken komen. Hier
+in Ahmedabad--de stad staat er voor bekend--zijn overal in de stad
+een soort van vogelhuizen op hooge palen gebouwd, allersierlijkste
+gebouwtjes, die steeds van voedsel en drinken voorzien zijn, waarvan
+echter niet alleen de vogels, doch ook de eekhorentjes en ander
+boomgedierte gebruik maken.
+
+Wij bleven in Ahmedabad een dag over, voornamelijk omdat dit de
+stad is waar de Mohammedanen en de Jains in hoofdzaak wonen en
+hunne tempels hebben. Maar ook omdat dit stadje nog geheel Indisch
+is en op twee na het mooiste stadje van Indië wordt genoemd. Wij
+zijn hier nu weder in het midden van een Mohammedaansche omgeving,
+doch de Mohammedaansche vrouwen, die hier opvallend kleurig gekleed
+gaan, loopen allen ongesluierd. Wel wordt ons verteld, dat de vrouwen
+uit de rijkere kringen zich nooit op straat bevinden, omdat het hier
+te warm is om gesluierd te gaan en zij zich niet ongesluierd willen
+vertoonen. Die wel op straat komen, zijn terstond van de Hindoe-vrouwen
+te onderkennen, doordat zij de broek dragen, de zoogenaamde harembroek,
+zooals wij die ook in Syrië en Egypte zagen.
+
+De moskeeën van de Mohammedanen zijn hier geheel anders dan die wij in
+Arabië zagen. Hier zijn zij van heel mooi beeldhouwwerk voorzien. De
+minarets zijn soms van onder tot boven gebeeldhouwd. Ook de graftomben
+zijn hier mooier. De Indische Mohammedaansche vorsten hebben bij
+het bouwen der tempels en graftomben blijkbaar over meer geld en
+goeden smaak kunnen beschikken dan hunne Arabische en Egyptische
+geloofsgenooten.
+
+Voor het eerst zagen wij nu de tempels der Jains. Dat is een
+Hindoe-sekte, die echter niet Siwa aanbidden. Ik ben er nog niet achter
+kunnen komen wat de Jains eigenlijk gelooven. De boeken, die ik over
+Indië las, gaven er geen voldoende beschrijving van en Hindoes, die het
+konden weten, gaven mij steeds op mijne vragen alleen ten antwoord,
+dat het eene sekte van de Hindoes was, met een zeer gecompliceerd
+geloof. In hunne tempels--een er van hier is zeer mooi--zagen wij de
+beelden van Boeddha en Brahma verheerlijkt. Wij kregen den indruk dat
+het een mengsel van Boeddhisme en Brahmisme is. Overal in de tempels
+der Jains staan offervaten, waarin de geloovigen 's morgens hunne
+offeranden, in den vorm van een handjevol rijst of een paar amandelen,
+soms zelfs een kokosnoot, komen brengen en dat daar bijeengegaard
+wordt. Al de arme moedertjes, zelfs te arm om eenmaal daags zelf een
+beetje rijst te eten, trachten toch een handjevol elken morgen bijeen
+te krijgen, om het den beelden van Boeddha en Brahma te offeren.
+
+Hier worden nog enkele industrieën in den ouden vorm beoefend. Wij
+zagen zijde, met goud en zilver doorwerkt, met de hand weven. Heel
+mooi en hoogstwaarschijnlijk ook heel duurzaam, maar zeer
+kostbaar. Prachtige sarongs werden op deze wijze door mannen gemaakt,
+sarongs, die van 60 tot 100 gulden kosten. Ook zagen wij hier nog
+den goud- en zilverarbeid, alles met de hand en met zeer primitieve
+werktuigjes verrichten. Doch vooral het houtsnijwerk van Ahmedabad
+is door heel Indië bekend.
+
+Achter den tuin van het hotel is een groote open vlakte, een kleine
+woestijn. Des avonds komen daar de apen bij honderden om versnaperingen
+te halen, die de toeristen hun aanbieden. Zij zijn zoo mak, dat
+zij vlak bij ons komen; een paar hadden zelfs den durf de nootjes
+en koekjes uit onze hand te komen nemen en vlak voor onzen neus te
+gaan zitten om ze op te eten. Moeder-aapjes, met hare poppige jongen
+in den arm, kwamen zoo vriendelijk om een versnaperinkje bidden,
+dat men een steenen hart zou moeten hebben om 't ze te weigeren.
+
+15 Febr. Vanochtend vertrokken wij om negen uur uit Ahmedabad en
+kwamen te ongeveer twee uur in Abu Road aan. Dit gedeelte, bij dag
+afgelegd, heeft ons toch niet berouwd. Wij hadden onophoudelijk
+wat te zien, al was het dan ook niet natuurschoon, wat te bewonderen
+viel. Wij zijn hier in het apenland en deze beesten trekken nog steeds
+onze belangstelling. Waren er geen apen, dan waren er kameelen of
+olifanten, die wij in menigte in de velden en bosschen zagen. Ook de
+massa armoedige dorpen met de armoedige en verdierlijkte bewoners, in
+uitgestrekte dorre velden, vielen ons op. Om ongeveer 12 uur hielden
+wij stil in het dorp Unjha, in een landbouwdistrict, waarvan de
+bewoners tot eene Hindoesekte behooren, die maar eens in de elf jaren
+een algemeenen trouwdag hebben, waarop alle meisjes beneden de elf
+jaren, ook als ze pas een week oud zijn, uitgehuwelijkt worden. Zijn
+er niet genoeg mannen te vinden, dan wordt een man omgekocht, die
+voor de leus met al de meisjes trouwt, voor wie geen echtgenoot
+beschikbaar was. Deze meisjes moeten dan later weder uitgehuwelijkt
+worden, ten voordeele--soms ook wel eens ten nadeele--van den man,
+aan wien zij voor het eerst waren gekoppeld.
+
+Toen wij om twee uur in Abu Road aankwamen, hadden wij nog 17 mijlen
+af te leggen alvorens wij in Mount Abu, het doel van ons oponthoud,
+waren. Wij hadden naar het hotel getelegrafeerd om een automobiel
+aan den trein te zenden, om ons af te halen, doch in plaats daarvan
+stond er een zeer primitief wagentje, dat voor ons bestemd was. De
+automobiel was in reparatie, zoo heette het en daarom zond de hotelier
+een tonga. Het was een heel laag boerenkarretje, waarin wij weder van
+achteren met de beenen naar buiten moesten zitten. Er waren echter een
+paar vurige paardjes voor, die op dien afstand van 17 mijlen zesmaal
+werden verwisseld. De weg ging sterk naar boven--Mount Abu ligt ruim
+1500 meter hoog--en het ging steeds door in galop. Het verwisselen van
+de paarden kostte geen minuut tijd: de koetsier lichtte even de stang
+op, de paardjes liepen dan van zelf uit het zadel en de nieuwe, die
+reeds klaar stonden, namen onmiddellijk hunne plaats in; zij werden
+even vastgemaakt en dan gingen wij weder verder. De tocht naar boven
+is zoo mooi en biedt zooveel bijzonders aan, dat vele reizigers,
+alleen om naar boven te gaan, een nacht hier overblijven. Ik zou er
+ook veel meer van genoten hebben, als het steil naar boven gaan het
+rijtuigje niet zoo sterk achterover had doen hellen, waardoor wij
+op onze achterbankjes steeds er op verdacht moesten zijn, om ons
+op onze plaatsen te handhaven. Toen wij ongeveer halfweg waren,
+zagen wij op eenigen afstand boven ons weder een geheel naakten
+man op één been staan. Zijn geheele lichaam was weder met heilige
+asch ingesmeerd. Heilige asch wordt gemaakt door het verbranden van
+koemest. Deze man stond daar op een rotspunt, met geen ander oogmerk
+dan zelfkastijding, want de weg wordt niet druk begaan en velen konden
+passeeren zonder hem op te merken. Hij deed het dus niet om bewonderd
+te worden, of om aalmoezen te krijgen. De koetsier vertelde ons,
+dat hij daar reeds in diezelfde positie stond, toen hij vier uren
+geleden met de tonga naar beneden reed.
+
+Mount Abu is een druk-bewoond stadje. Door de hooge gezonde ligging
+zijn er vele scholen, waarin de kinderen van Engelsche ambtenaren
+onderricht ontvangen. Ook zijn er tal van sanatoria. Vele Maharatja's
+hebben hier kasteelen, waarin zij een groot gedeelte van het jaar
+wonen.
+
+Toen wij om half zes boven kwamen, stonden er reeds twee rickshaws
+voor ons gereed om ons naar een zeker punt te brengen, om den eenig
+mooien zonsondergang hier te aanschouwen. Eer wij nog goed wisten
+waar men ons heen voerde, waren zij reeds onderweg en keerden eerst
+om half acht huiswaarts. Morgen gaan wij hier de oude Jainstempels
+zien en dan morgennacht verder naar Jaipur.
+
+16 Februari. Vóór wij vanochtend naar de Jainstempels gingen,
+lieten wij ons eerst door het stadje en naar het Gem-meer brengen,
+waaraan het stadje gelegen is. Toen wij aan het Gem-meer arriveerden,
+vroegen wij ons een oogenblik af, of wij niet in een sprookjeswereld
+verkeerden. Wonderschoon ligt dat meer daar, rondom door kunstig
+gevormde hooge rotsblokken omgeven, waarop hier en daar juist in
+deze omgeving passende kasteelen zijn gebouwd of ruïnes van oude
+tempels zich bevinden. Op verschillende punten van het meer kwamen de
+kleurig gekleede Mohammedaansche en Hindoesche vrouwen, met haar blank
+geschuurde koperen waterkannen op het hoofd, water halen. Tal van
+groote watervogels zaten op de rotspunten, die uit het ondiepe meer
+opstegen; olifanten, ossen en andere viervoeters kwamen er hun dorst
+lesschen en groote en kleine apen speelden aan den waterkant. Het was
+een plek om er een geheelen dag te vertoeven om het bonte leven gade
+te slaan.
+
+Nergens vond ik ooit in mijn leven zooveel rotsblokken, die een
+diervorm vertoonen. Reuzenkikvorschen, leeuwen, olifanten, de kop
+van een ratelslang en nog meer zijn duidelijk in deze door de natuur
+gevormde rotsen te zien. Het verklaart een beetje de geest, die de
+Jains vroeger moet bezield hebben, toen zij aannamen, dat niet alleen
+al wat leeft een ziel heeft, maar ook boomen en planten, delfstoffen
+en mineralen. Daarin vindt ook hunne boom- en rotsvereering eene
+verklaring.
+
+De Jainstempels zijn alleen een bezoek aan Mount Abu waard. Wij zagen
+er drie. Alle zijn in de elfde en twaalfde eeuw gebouwd. Zij zijn
+geheel van wit marmer en men beweert, dat het fijne beeldhouwwerk en
+de prachtige detailuitvoering ervan nergens in de wereld geëvenaard
+worden. Hier vonden wij voor al de Boeddha-beelden en voor de
+afbeeldingen van Parswanatha, de vrouw van Brahma en de godin der
+schoonheid, kwistig kruidnagelen als offerande gestrooid.
+
+17 Februari. Om half vijf kwam de tonga gistermiddag reeds voor, om
+ons weder naar beneden te voeren, omdat de weg, die aan den eenen kant
+langs rotswanden, doch aan den anderen kant steeds langs een steilen
+open bergwand voert, waardoor men onophoudelijk een prachtig vergezicht
+geniet, in donker gevaarlijk is. Wij konden in het station nog iets
+te eten krijgen en wijl onze slaapwagen reeds gereed stond, konden
+wij er na het eten al vast gebruik van maken. Wij beiden lagen reeds
+in diepen rust toen wij om elf uur aangehaakt en met den sneltrein
+medegevoerd werden, die ons vanmiddag om één uur in Jaipur bracht.
+
+Toen wij vanochtend ontwaakten, stond de trein stil in Ajmer, waar den
+reizigers gelegenheid gegeven wordt om te ontbijten. Vóór wij echter
+klaar konden komen om ons fatsoenlijk in het restaurant te vertoonen,
+zette de trein zich weder in beweging. Wij keken elkaar eens aan en
+troostten ons toen met ons een eigen ontbijt te prepareeren. Onze
+mand, die alles bevat om ons in zulke omstandigheden uit den brand te
+helpen, werd voor den dag gehaald, ons spiritustoestel in de badkamer
+in werking gesteld en met de thee, die wij in de theeplantage op
+Ceylon present hadden gekregen, een heerlijk kopje thee gezet, beter
+dan wij het in lang gedronken hadden. Met de biscuits, Haagsche
+beschuitjes en St. Nicolaasjes, die ons op de "Prinses Juliana"
+uit Holland waren gezonden, genoten wij een ontbijt, dat lekkerder
+smaakte, dan wat wij in het restaurant gemist nebben. Alles werd weder
+huiselijk afgewasschen en weggeborgen, om ons in tijd van nood weder
+te kunnen dienen.
+
+Jaipur maakt een allerverrassendsten indruk. Het is de hoofdstad
+van Rajputana. In 't midden van de stad woont de vorst van dat
+verheven land, met zijne duizend vrouwen, honderden bedienden en
+levende liefhebberijen. Het is de dwaaste stad, die men zich kan
+voorstellen. Alle straten zijn zoo breed en zoo goed geplaveid, dat men
+er in de grootste wereldstad naar zou watertanden. Alle huizen zijn
+hard-rose geverfd en zijn bijna zonder uitzondering grappig en bont
+beschilderd. De eenvoudigste hebben bloemschilderingen, het liefst
+bloempotten met een plant, die bloemen van verschillende kleuren,
+zelfs van geheel verschillende familie, bevatten. Bont opgetuigde
+olifanten, ossen en ezels zijn ook geliefde onderwerpen. De mooie en
+groote huizen vertoonen geheele geschiedenissen in prent gebracht in
+groote afmetingen op de muren. In de drukke straten ziet men allerlei
+vervoermiddelen zooals wij ze nergens hebben gezien. Heele karavanen
+kameelen en drommedarissen, alsof wij in Egypte zijn, loopen hier
+rustig naast volgeladen, mooi beschilderde olifanten en de apen
+loopen hier in de druk bevolkte straten, alsof zij er even goed als
+de menschen hunne boodschappen te verrichten hebben.
+
+Jaipur levert voor ons weder een geheel nieuw gezicht, zooals wij
+nog nooit te voren gezien hebben, en dat ook met niets te vergelijken
+is. Om half vijf gingen wij vanmiddag naar het paleis van den vorst,
+die het op aanvrage van een toegangsbiljet voor vreemdelingen ter
+bezichtiging stelt. Even dwaas als de stad, even dwaas is ook dat
+reuzenpaleis. Het was meer vreemd dan mooi. Zoo ook de tuinen. Deze
+vorst is een groot liefhebber van vrouwen en dieren. Zooals ik reeds
+schreef, bezit hij duizend vrouwen; met drie er van is hij wezenlijk
+getrouwd, de 997 anderen zijn er maar, om hem in trieste oogenblikken
+wat op te vroolijken. Voor dat doel bezit hij ook een vijver met
+krokodillen en schildpadden, reuzenbeesten in hun soort, die allen
+zoo mak zijn dat de bedienden ze met een stuk rauw vleesch en door
+ze bij hun naam te noemen en een liedje te zingen, alle op het droge
+kunnen laten komen. Maar de grootste afleiding zoekt de vorst in het
+temmen van panters en tijgers, waarvan hij er eenige dozijnen bezit,
+die nu en dan, als hij op zijn staatsie-olifant, of staatsie-kameel
+een wandeltochtje onderneemt, met hem mede mogen wandelen, losjes aan
+een koord vastgehouden. Er was in dat kasteel en in die tuinen van
+alles te zien. Zelfs de 120 uit sandelhout gemaakte en met zilver
+belegde kisten, die alle als reiskoffers medegaan, wanneer zijne
+excellentie naar Engeland of ergens anders in Europa reist. Maar als
+men bedenkt, dat deze vorst een Hindoe is, en niets mag eten wat door
+iemand die geen Hindoe is, is aangeraakt, en hij dus al zijn voedsel
+en de gereedschappen waarin het bereid en opgediend moet worden, moet
+medenemen, dan zijn 120 zulke groote kisten nog niet zoo heel veel.
+
+Toen wij tegen het vallen van den avond uit het paleis naar buiten
+kwamen, en nog eerst met het rijtuig de drukbevolkte straten van de
+stad doorgingen, toen leken al die framboze-ijs gekleurde huizen in
+de avondschemering alsof zij van albast waren en de feërique bevolking
+bracht mij Pierre Loti's uiting over schilderachtig Jaipur te binnen:
+"tout l'Orient des féeries, processionnant à grand spectacle dans
+l'imaginable cadre de camaieu rose".
+
+18 Febr. Wij waren vanochtend reeds vroeg op weg om een bezoek te
+brengen aan Amber, op 8 mijlen afstand van Jaipur. Amber, de oude
+hoofdstad van Jaipur, bezit een prachtig paleis en levert een prachtig
+vergezicht over een groot deel van Rajputana, zoodat de vorst, toen
+hij nog daar woonde, bijna zijn geheele gebied overzien kon. Amber
+is nu grootendeels verlaten, het mooie marmeren kasteel, veel mooier
+en smaakvoller dan wat de vorst nu bewoont, staat leeg en doet alleen
+nog dienst om het door vreemdelingen te laten bewonderen. Zes mijlen
+van dezen weg kan men in een geciviliseerd rijtuig afleggen, maar de
+twee laatste mijlen moet men afleggen boven op een olifant. Vroeger
+werden deze lieve beestjes door den vorst voor de vreemdelingen
+beschikbaar gesteld; aan den voet van den bergtop, waarop Amber met
+zijn mooi paleis gebouwd is, stonden zij den reizigers dan het eerste
+welkom toe te balken; tegenwoordig moet men voor dit vervoermiddel,
+als voor anderen, betalen. Maar een olifantsrug is breed en kan een
+massa dragen. Met twee andere Engelsche dames in het hotel waren
+wij overeengekomen, samen zoo'n lief dier te huren. Nadat het zich
+netjes op zijn buikje had neergevleid, door eerst de achterpootjes
+naar achter uit te strekken, daarna zijn voorpootjes te buigen, werd
+er een ladder bij zijn body geplaatst en klommen wij zoo een voor
+een naar boven. Dat was heel niet moeilijk; wij zaten er als branies;
+maar toen het beestje daarna probeerde zijn beentjes weder recht onder
+zich te trekken en daarbij sterk naar achter en naar voren overhelde,
+konden wij toch eenige vrouwelijke gilletjes niet onderdrukken. Lezers,
+als gij nog nooit vier mijlen op den rug van een olifant hebt afgelegd,
+dan kan ik u moeilijk uitleggen, welke gewaarwordingen zoo'n rijtoer
+verwekt. Ik had achterna een heelen tijd noodig om al mijne inwendige
+organen eerst weder op hun gewone plaats te krijgen, ik had het gevoel
+alsof er niet één zat waar het wezen moest. Ik ben moedig genoeg,
+maar toch geloof ik, dat door deze schudding mijn hart een beetje
+naar der schoenen kant gezakt was.
+
+Maar het bezoek aan het kasteel met zijn prachtige vergezichten was zoo
+loonend, dat wij ook onzen olifantentocht er voor over hadden. Hier
+in het hartje van Britsch-Indië, waar de bevolking een geheel andere
+is dan in het zuidelijk deel, komt ons de Hindoe-bevolking lang niet
+zoo weerzinwekkend voor. Dit is een veel flinker ras menschen, goed
+gebouwde mannen en vrouwen, die werken. Door de groote schaarschte
+aan water in de geheele omgeving heeft het volk zich steeds meer
+door nijverheid dan door landbouw en veeteelt gehandhaafd. De
+Jaipur-industrie, door geheel Indië bekend, heeft een groote hoogte
+bereikt. Vooral de geweven tapijten en gordijnen, het geëmailleerde
+goud- en zilverwerk, en het geciseleerde koperwerk zijn artistiek en
+in vergelijking van wat men voor zulk werk in andere landen zou moeten
+betalen, zeer billijk. Wij zagen verschillende werkplaatsen, waar dit
+werk werd uitgeoefend en waar.... o, schrik... kinderen van zes, zeven
+en acht jaar, allen bleekneuzige, holoogige jongetjes, werkzaam waren.
+
+Van de naïeviteit der Hindoes moet ik toch even een staaltje
+vertellen. Wij passeerden een Hindoetempel en hoorden daarin zingen,
+mooier en anders dan wij van de Hindoe's gewoon zijn te hooren. Al
+lang heb ik opgemerkt, dat alles hier een beteekenis heeft; zoodra
+ik iets hoor of zie waarvan ik niets gehoord of gelezen heb, vraag
+ik daarom de beteekenis daarvan. Wij waren den tempel binnengegaan,
+denkende dat er misschien dienst was, doch vonden er alleen één
+zingenden man. Ik vroeg wat die man daar deed en kreeg ten antwoord:
+"Zingen". Ik zei dat ik dat wel hoorde, maar hij was alleen in den
+tempel, voor wien zong hij dan? "O", was 't antwoord, "hij is niet
+alleen, Siwa is daar; deze man is door de geloovigen aangesteld,
+omdat hij zoo mooi zingt, elken dag twee uur in den tempel te zingen
+om Siwa te amuseeren." O, heilige onschuld.
+
+Wij zagen vandaag weder verschillende mannen op straat zichzelf
+kastijden of in heilige overpeinzing onder een boom zitten.
+
+De Maharatja van Jaipur wordt geroemd om zijne vrijzinnige
+denkbeelden. Hij doet verschillende dingen om zijn onderdanen
+te ontwikkelen. De zoölogische tuin en het museum van oudheden en
+hedendaagsche kunst en nijverheid, die voor elkeen openstaan, worden
+zeer druk door de Jaipursche bevolking bezocht. Het museum vooral is
+zeer interessant door zijn mooie verzameling oud-Indische kunst. In
+de school van schoone kunsten, die wij ook even een bezoek brachten,
+waarin de leerlingen ook alle onderricht, vrij van schoolgeld,
+ontvangen, wordt getracht de Jaipursche nijverheid weder op de hoogte
+te brengen waarop zij vroeger stond. Door voor de markt te gaan werken
+was zij in de laatste jaren sterk achteruit gegaan.
+
+Hoewel wij nog gaarne een paar dagen in Jaipur waren gebleven, ook
+omdat het klimaat hier koel en aangenaam is, meenden wij toch ons
+verblijf niet langer dan twee dagen te mogen rekken. Daarom vertrekken
+wij nog heden, den 19en Februari, naar Agra, de trots van geheel Indië.
+
+
+
+
+
+
+VAN AGRA TOT DELHI.
+
+
+21 Febr. Sedert twee dagen zit ik nu in Agra, de stad waarvan ik,
+zoolang ik in Indië ben, heb hooren gewagen. Bij elke goed- of
+afkeuring over 't geen ik hier zag, bij elke waardeering van het een
+of ander, of geringschatting van iets anders, gaf iedereen, die in
+Indië bekend is, er gereisd heeft, steeds tot antwoord: "Wacht tot ge
+in Agra komt". Mijne verwachting was dus hoog gespannen, de boeken,
+die ik er over gelezen had, hadden die spanning niet weinig verhoogd,
+ik vreesde derhalve zeer voor eene teleurstelling. Teleurgesteld ben
+ik echter niet.
+
+De stad zelf, met ongeveer 20.000 inwoners--liefelijk aan de
+Jumna-rivier gelegen--is een niet zeer opvallende Indische stad. Maar
+de paleizen, moskeeën, graftomben en vooral en bovenal de Taj Mahal,
+geven haar eene bijzondere beteekenis.
+
+De Taj Mahal is een wereldberoemd Mausoleum, dat door sommige
+schrijvers het fijnste en best uitgevoerde architectonisch kunstwerk
+wordt genoemd, door anderen als het prachtigst Mausoleum van de wereld
+wordt beschreven. Het was in 1652 voltooid, nadat er gedurende 22
+jaren door 20.000 arbeiders aan gewerkt was. Met dat kunstwerk werd
+het hoogtepunt van kunstuiting in Indië bereikt. Voorafgaand daaraan
+was in Agra het nog steeds beroemde fort en daarin gelegen paleis,
+het Paleis van Akbar, voltooid. De van 1628 tot 1658 regeerende
+vorst, Shah Jehan, wilde zijn meestgeliefde vrouw, Arimand Banu,
+bijgenaamd Mumtaz-i-Mahal, (de trots van het Paleis), bij haar leven
+een graftombe schenken, zoo mooi en zoo kostbaar, als nergens in
+de wereld bestond. Daarin wilde hij, na zijn dood, alleen met haar
+rusten. Als Mohammedaansche vorst bezat hij meerdere vrouwen. Nog
+vóór het voleindigd was, stierf de vrouw in het kraambed van haar
+achtste kind. Haar lijk werd zoo lang naast de tombe bewaard, tot
+die gereed was.
+
+Hoewel men het geheele kunstwerk, dat zich hoog boven zijne omgeving
+verheft, den geheelen weg over, als men er heen rijdt, voor zich ziet,
+en het zoo de aandacht trekt, dat men geen oog heeft voor den mooien
+weg, die er heenvoert, staat men toch op het oogenblik, dat men aankomt
+en het geheele gebouw door de prachtige poort voor zich ziet, langen
+tijd ademloos. Daar staat het in al zijn pracht en grootheid en het
+effect is overweldigend. Het zuiver-wit marmer, waaruit het geheel is
+samengesteld, komt machtig mooi uit tegen den blauw-azuren hemel en
+'t groen van de pijnboomen, die 't op eenigen afstand omgeven. Zoo van
+verre ziet men nog niets van de détailuitvoering, als fijn kunstwerk
+uitgevoerd, en van de schittering en verscheidenheid der ingelegde
+juweelen. Alles is in harmonie met het fijne, witte marmer, waarin
+het is uitgevoerd. Hoewel aan dit kunstwerk niets gespaard is, wat
+de waarde er van verhoogen kon, krijgt men toch geen oogenblik den
+indruk, dat het overvoerd is. De kosten ervan worden op 31.000.000
+rupees geraamd. Zooveel geld voor een graftombe kon natuurlijk
+alleen besteed worden in een tijd, waarin de vorst van zoo'n land
+een jaarlijksch inkomen genoot, grooter dan dat, wat jaarlijks in de
+Britsche schatkist binnenkomt, een inkomen, waarvan hij geen kostbaar
+leger en nog kostbaarder vloot had te onderhouden, waarvan niets afging
+voor onderwijs of voor andere sociale doeleinden. In den democratischen
+tijd, waarin wij thans leven, kunnen zulke kunstproducten niet meer
+worden gebouwd. De menschen, die thans over zoovele millioenen hebben
+te beschikken, bouwen zich op andere wijze graftombes, waardoor zij
+zich eveneens onsterfelijk maken, doch waarvan op andere wijze door de
+navolgende geslachten genoten wordt. Een graftombe, zooals Carnegie,
+in Amerika, zich bij zijn leven bouwt, of een zooals Nobel, in Zweden,
+zich na zijn dood oprichtte, valt meer in onzen geest en is meer in
+overeenstemming met den tijd, waarin wij leven.
+
+Hoewel ik met de Taj Mahal (wat niets anders beteekent dan de
+graftombe van Mahal) dezen brief begon, is toch het fort met het zich
+daarin bevindende Paleis van Akbar en de Paarl Moskee in Agra niet
+minder belangrijk en bewonderenswaardig. Het geheele fort is in rood
+zandsteen opgetrokken. Dit fort met paleis en moskee werd door Shah
+Jehan's voorganger, den Molog Akbar, gebouwd.
+
+De Paarl Moskee, die haar naam ontleent aan de in haar soort volmaakte
+schoonheid, dankt die schoonheid vooral aan de harmonie, waarin het
+geheel is uitgevoerd en het prachtige materiaal wat er voor gebruikt
+werd. Hoewel alle moskeeën een zekere gelijkheid vertoonen, is toch
+deze, geheel uit marmer gebouwd, door zijn sobere décoratie en zijne
+volmaakte lijnen, iets geheel bijzonders.
+
+Ook het paleis van Akbar, Mogol Akbar beteekent de groote vorst,
+met zijn Jasmijntoren, zoo genaamd om de jasmijnbloemen, die op den
+geheelen toren, van boven tot onder zijn aangebracht; zijn Gem-moskee,
+een moskee, waarin alleen de koning en zijn liefste vrouwen mochten
+komen, om te bidden; zijn spiegelpaleis, een zaal waarin de vrouwen van
+den koning zich vermaakten en dat geheel met spiegelglas ingelegd is;
+de badkamers van den vorst en die zijner vrouwen, waarin het geurigste
+rozenwater door glazen pijpen binnenstroomde; het gouden paviljoen
+en nog zoovele bijzonderheden meer, houden den bezoeker een geheelen
+morgen in spanning. Meer dan dat, men zou hier weken willen vertoeven
+om er elken dag eenige uren te kunnen verwijlen.
+
+Nadat men het paleis van Akbar, de paarl-moskee en de Taj Mahal gezien
+heeft, moet alles tegenvallen wat men verder hier te bezichtigen
+krijgt. De Vrijdag-moskee, schoon in haar soort, waar elken dag vele,
+doch Vrijdags talloos velen van de hier wonende Mohammedanen zich
+in allerlei lichaamskrommingen op den grond werpen om op hunne wijze
+hunne dankbaarheid voor het genotene in het leven uit te drukken en om
+te bidden voor meer, was nu het bezichtigen niet waard. Onwillekeurig
+maakt men een vergelijking bij het even te voren genotene en dan valt
+alles tegen.
+
+Toen wij tegen den avond huiswaarts keerden, zagen wij op een dak
+een paar opgesmukte, van bordpapier of iets dergelijks vervaardigde
+reuzenpaarden. Goud- en zilverpapier, rood, groen en geel gekleurde
+ornamentage bracht een schitterend effect teweeg. Op één van de paarden
+zat een houten mannetje, op een ander een dito vrouwtje. Spoedig daarna
+passeerden wij eene woning, waar in plaats van paarden, een paar dito
+gefabriceerde en opgesmukte olifanten stonden. De koetsier deelde ons
+mede, dat dit teekens waren, dat in beide woningen een Hindoe-bruiloft
+plaats vond. Kort daarna passeerde ons, of liever wij passeerden een
+optocht van vele mannen, van trommelslag en blaasmuziek begeleid,
+met in hun midden een 7- of 8-jarig jongetje op een armoedig wit
+paard. Paard en jongen waren ook erg met groote lappen en klatergoud
+behangen, het kleine ventje had zelfs een goudpapieren kroon op
+zijn hoofd. Hij was de bruidegom die naar het huis van zijne bruid
+geleid werd. Wij gaven den koetsier order dezen stoet stapvoets te
+volgen. Voor het huis met de bordpapieren olifanten hield de optocht
+stil. De bruidegom werd van het paard getild, hem werd een soort zwaard
+in de hand gedrukt--het was misschien ook van papier--en daarmede
+moest de jonge held een stuk hout doorhakken om in de woning van
+zijne bruid te kunnen komen. Het stuk hout viel reeds in twee stukken
+nog voor hij ver genoeg was om het te kunnen aanraken. Hij had nu de
+veste veroverd waarachter zijne bruid verborgen was en mocht haar in
+zijn bezit nemen. Het werd ons veroorloofd binnen even een kijkje te
+nemen. Het bruidje was ongeveer 6 jaar, precies weten de Hindoe's hun
+leeftijd nooit op te geven, zij was even zoo mooi en bont aangedaan
+als haar toekomstige heer en meester. Zoo'n Hindoe-bruiloft duurt
+vele dagen lang en gaat met tal van formaliteiten gepaard. Als alles
+afgeloopen is keert bruidegom en bruid elk naar hun eigen ouderlijk
+huis terug en vangt het kinderleven weder aan alsof er niets bijzonders
+met hen heeft plaats gegrepen. Deze kinderen, met hunne groote zwarte
+oogen, die veel grooter en zwarter lijken dan zij in werkelijkheid
+zijn door de brutaal zwart geverfde oogleden en wimpers, beseffen
+natuurlijk volstrekt niet, dat daar door hunne moeders--het zijn
+meestal de moeders die de huwelijken bekonkelen,--over hun geheel
+toekomstig leven is beschikt. Het bruidje moet nu voortaan de helft
+van het jaar bij hare schoonmoeder doorbrengen om die als eene slavin
+te gehoorzamen. Zoodra zij huwelijks-fähig is, hebben er nieuwe
+ceremoniën en feestelijkheden plaats, dan wordt zij in werkelijken
+zin uitgehuwelijkt en behoort den jongen man toe.
+
+22 Febr. Gisteravond ontmoetten wij in de eetkamer mr. en mrs. Sydney
+Webb uit Londen, met wie wij overeenkwamen, dezen dag gezamenlijk
+door te brengen. Wij spraken af gezamenlijk naar Fatehpur-Sikri te
+gaan. Wij huurden een automobiel en vertrokken vanochtend om 8 uur
+van hier. Fatehpur-Sikri beteekent de stad van Victorie, doch is
+inderdaad een verlaten stad. Zij ligt op 23 mijl afstand van Agra.
+
+De geschiedenis van deze stad luidt in het kort: Ruim 300 jaar geleden
+werd zij door de grootste mogol van Indië, Mogol Akbar, de voorganger
+van Shah Yehan, gebouwd. Vorst Akbar verkeerde in groote droefheid door
+den dood van zijne tweeling-kinderen, die zijn liefste vrouw Mariam
+Zamana hem geschonken had. Op een dag kwam hij door het armoedige
+dorp Sikri, waar een beroemde Mohammedaansche priester, Sheik Salim
+Chisti, in groote afzondering leefde. De vorst vroeg dezen priester
+raad hoe hij aan een troonopvolger kon komen en de priester antwoordde:
+"Kom en leef in Sikri". De vorst volgde dien raad op en negen maanden
+later beviel Mariam van een zoon. Uit dankbaarheid maakte Akbar toen
+Sikri tot de hoofdstad, bouwde er een prachtig fort, een ongeëvenaard
+koninklijk paleis, een paleis voor Mariam en paleizen voor zijne
+andere vrouwen, een prachtige moskee, een hospitaal, scholen, woningen
+voor zijne bedienden, kortom alles wat een wijs en vooruitstrevend en
+artistiek aangelegd man, die onbegrensd over geld en arbeidskrachten
+te beschikken had, maar kon bedenken en noodig vond. Na 17 jaren, even
+vóór het geheel voleindigd was, verliet hij dit lustoord weder. De
+geschiedenis zegt, dat de ware reden waarom Akbar Fatehpur-Sikri
+verliet, nooit aan iemand is medegedeeld geworden. Sommigen gissen,
+dat het om gezondheidsredenen was, door gebrek aan goed water;
+anderen meenen, dat de heilige Sheik te veel gestoord werd in zijne
+heilige overpeinzingen door de rumoerige en overdadige feesten aan
+het hof van Akbar. Hoe het zij, thans verrijst daar midden op een
+groot plateau, ver boven zijne omgeving uitstekende, als het ware
+midden in de wildernis, een volmaakte stad, waarvan elk deel nog een
+bezoek overwaard is, een stad die thans geheel is verlaten. Alleen
+onder aan den voet van den berg zijn nog enkele huisjes door eene
+armoedige bevolking bewoond, die voornamelijk leven van den afval der
+bezoekers. Den geheelen dag brachten wij in die stad in gezelschap
+van die twee interessante kennissen uit Londen door en keerden 's
+avonds dood vermoeid, doch zeer voldaan over onzen dag, huiswaarts.
+
+24 Februari. Wij hebben een paar vermoeiende dagen achter den
+rug. Reeds vroeg zaten wij gistermorgen in het rijtuig, omdat wij,
+alvorens Agra te verlaten, eerst een bezoek wilden brengen aan het
+Mausoleum, dat koning Akbar voor zichzelf en zijne vrouwen gebouwd
+had. Hij, de groote vorst, ontegenzeggelijk de meest bouwlievende
+en artistieke man van zijn tijd, die gedurende zijn leven eerst
+een heele stad bouwde, een stad die thans nog om haar schoonheid en
+architectonische waarde algemeen geroemd wordt, die daarna deze stad
+verliet en zich in Agra een fort en daarbinnen paleizen en een moskee
+liet bouwen, eenig mooi in alle détails, die had natuurlijk ook een
+mausoleum gebouwd, dat de bezichtiging waard was. Even voorbij het
+dorpje Sikandra, op zes mijlen afstand van Agra, verheft zich het reeds
+in de verte schitterende Mausoleum. Rondom, op grooten afstand, is het
+door een rood zandsteenen, geheel opengewerkte muur omgeven, waarin
+op vier tegenover elkaar liggende zijden vier koninklijke poorten
+toegang geven tot het terrein, waarin de overblijfselen rusten van
+den grooten man en van de vrouwen die hij lief had. De graftombe is
+in drie hooge etages gebouwd, elke etage geeft een uitzicht, dat hoe
+hooger men komt steeds grootscher wordt, over de geheele omgeving. De
+koning moet hier zeker gedurende zijn leven veel en gaarne vertoefd
+hebben. Het geheel is ook weder uit rood zandsteen opgebouwd, doch
+geheel met wit en geel marmer ingelegd, wat een zeer mooi effect
+geeft. De ronde daken van de verschillende domes (ik weet niet of
+dat het meervoud is van dome), zijn alle met paarlemoer ingelegd,
+wat beschenen door de Oostersche zon, een schitterend kleureffect
+geeft. De kleine moskee, die hier bij een mausoleum nooit ontbreekt,
+is een juweel van eenvoud en schoonheid. Het geheele groote terrein
+buiten is nu met eeuwenoude waringinboomen begroeid en daartusschen
+bloeien en groeien nu een ontelbare menigte oranjeboomen, die aan de
+geheele omgeving kleur en geur geven. Wij kwamen juist in het hotel
+terug om gauw de bagage op te laden en meteen naar het station te
+rijden, waar de trein voor Gwalior reeds gereed stond.
+
+
+
+Gwalior was eigenlijk niet in onze reisroute opgenomen, onze
+rondreiskaart loopt ook niet over dit deel van Indië. Het is een der
+vorstendommen en ligt geheel in het centrum van het land. Wij hadden
+Agra wat vlugger afgewerkt dan wij ons hadden voorgenomen en wilden
+den dag dien wij daardoor wonnen voor dit uitstapje gebruiken. Gaarne
+zouden wij op deze spoorlijn nog wat verder zijn gegaan om een der
+andere vorstendommen, Bhopal, te bezoeken, dat sedert ongeveer een eeuw
+steeds door eene vorstin geregeerd wordt. De Begum of Bhopal (Begum
+beteekent vorstin), die het bewind in handen heeft, wordt als zeer
+verstandig en zeer vooruitstrevend geroemd. Zij was reeds verscheiden
+keer in Europa, bezocht dan niet alleen Engeland, maar ook Italië,
+Frankrijk en Turkije en gaf over hare Europeesche reizen eenige zeer
+belangrijke boeken uit. Over hare laatste reis naar Engeland, tijdens
+de kroning van koning George, schreef zij eenige tijdschriftartikelen,
+waarin zij niet nalaat met veel enthousiasme te schrijven over den
+laatsten grooten optocht van de Engelsche vrouwen, ter verkrijging
+van vrouwenkiesrecht.
+
+Als monarch is zij natuurlijk gekant tegen elk recht der burgers om
+invloed uit te oefenen op de wijze waarop een land geregeerd wordt,
+maar zij is van oordeel, dat overal waar dit recht aan mannen gegeven
+is, men het den vrouwen niet mag onthouden. Mrs. en mr. Sydney Webb,
+die eenige dagen haar gasten waren, vertelden ons zeer veel van
+haar. Maar een bezoek aan Bhopal zou voor ons alleen waarde hebben
+als wij met de vorstin in aanraking konden komen en hoewel dat
+zeer gemakkelijk tot stand was te brengen door de introducties die
+wij bezitten, is de tijd die dit alles in beslag neemt te lang om
+ons dit te vergunnen. Het begint reeds overal zeer warm te worden,
+midden op den dag is het buiten reeds bijna ondragelijk. Willen wij
+voor Calcutta en van daar voor Rangoon het niet veel te heet vinden,
+dan moeten wij hier en daar onze reis bekorten en nergens langer
+blijven dan strikt noodig is.
+
+Om vier uur kwamen wij in Gwalior aan, de stad die den naam van den
+staat draagt. De trein voerde ons door een zeer barre streek, die nog
+vol leeuwen en tijgers en andere wilde beesten is. Voor Engelsche
+sportliefhebbers die hier in den jachttijd veel zijn, om van te
+watertanden. De leeuwenjacht is ook een groote liefhebberij van den
+tegenwoordigen Maharatja. Tot voor korten tijd waren de toeristen die
+Gwalior bezochten en eene introductie van eigen consul konden vertoonen
+waarin wordt verteld, dat zij behooren tot de "distinguished" mannen
+of vrouwen van hun land, de gasten van den vorst van Gwalior. Deze
+had, toen koning Edward in 1876 hem als prins van Wales bezocht,
+een mooi gebouw laten zetten, waarin de Engelsche koningszoon met
+zijn gevolg kon wonen, zoolang hij in Gwalior vertoefde. Sedert dien
+tijd gebruikte de vorst dit gebouw om zijne gasten, toeristen met
+eene aanbeveling, te herbergen. De tegenwoordige jonge vorst heeft
+er echter een gewoon hotel van gemaakt met een Europeeschen manager
+aan het hoofd, waarin nu elke toerist voor acht rupees per dag een
+buitengewoon goed onderkomen en een uitstekende tafel vindt.
+
+Vanwege het mooie, sterke fort, dat nu evenals andere forten die wij
+hier zagen, voor het Engelsche leger gebruikt wordt, wordt Gwalior
+het Gibraltar van Indië genoemd. Doch daarover later.
+
+Nadat wij ons door een goed kop thee verfrischt hadden, begaven
+wij ons onmiddellijk op weg om voor het te donker werd nog het een
+en ander te zien. Het eerst reden wij door den mooien tuin, waarin
+ook het hotel is gelegen van den Maharatja en kwamen zoo voor zijn
+mooi nieuw paleis. Wij lieten het rijtuig stil houden om het geheel
+beter te kunnen overzien en direct kwamen er acht verschillende
+bedienden uit het paleis snellen, waarvan één, aan zijne kleeding
+te oordeelen, de voornaamste, ons met velerlei eerbiedige buigingen,
+in een onverstaanbare taal, de Hindoestansche taal, aansprak. Ik gaf
+hem te beduiden, dat wij geen Hindoestani verstonden en vroeg of er
+niet iemand was die Engelsch of Fransch sprak. Na korten tijd kwam
+er een jonge man uit 't paleis, meer of min Europeesch gekleed, die
+als tolk kon dienen. Ik vertelde hem, dat wij vreemdelingen waren,
+veel van den Maharatja gehoord hadden en heel graag zijn paleis
+wilden zien. Toen dit aan de bedienden vertolkt was, snelde een naar
+binnen en kwam spoedig daarna terug met het bericht, dat wij welkom
+waren. Wij zagen echter den Maharatja niet, wel zijn enorm groot,
+nieuw paleis, dat half Oostersch, half Europeesch in constructie en
+meubileering is. Het geheel verraadde goeden smaak en de beschikking
+over een zeer groot inkomen. Toen wij het paleis gezien hadden,
+sprong een der bedienden naast den koetsier op den bok en bracht ons
+rond. Eerst naar de stallen, waar een keur van mooie Arabische en
+Australische paarden stond; toen naar de 20 olifanten, waarvan een
+eenige dagen geleden de gelukkige moeder van een lieftallige spruit
+was geworden. Het jonge olifantje, even schalksch en speelsch als
+alle jonggeborenen, zag er zoo snoezig uit, dat ik het haast als een
+schoothondje zou hebben geliefkoosd, maar de jaloersche moeder liet
+een al te nauwe aanraking met haar kind niet toe. Daarna bracht de
+bediende ons naar den rozentuin en naar de allée, waarin de vorstin
+het liefst rondrijdt. Ook nu ontmoetten wij haar in haar rijtuig,
+doch de gordijntjes waren neergelaten, zoodat wij alleen konden zien,
+dat er twee dames in dat rijtuig zaten. Deze arme vorstin is op het
+oogenblik diep te beklagen. Zij is kinderloos. De vorst, die een
+troonopvolger moet hebben, voelt zich verplicht een tweede vrouw te
+nemen in de hoop daarbij kinderen te krijgen. Binnen eenige weken
+zal de dochter van den vorst van Baroda zijn tweede vrouw worden.
+
+Deze vorst, Maharatja Sir Madeno Rao Sindhia staat als een ontwikkeld
+en vooruitstrevend man bekend. Hij doet veel voor de ontwikkeling
+van zijn volk. Er zijn in zijn rijk staatsscholen voor elementair
+en vakonderwijs, waarin het onderwijs gratis gegeven wordt. Wij
+zagen een school voor technisch onderwijs, waarin de leerlingen
+in smidswerk, goud- en zilverwerk, weven, horlogemaken en in andere
+vakken onderwezen worden. Wij zagen hier ook een gevangenis. Dit gebouw
+en de wijze waarop de 500 gevangenen er behandeld worden, heeft al
+de verschrikkingen van dit soort inrichtingen verloren. Ik had hier
+gaarne langer vertoefd en van een der hoofdpersonen meer bijzonderheden
+vernomen, doch wij kwamen reeds laat in den middag aan en hadden geen
+tijd te wachten tot de directeur ons te woord kon staan. De gevangenen
+waren nergens opgesloten in cellen, het waren allen frissche open
+ruimten, waarin licht en lucht vrijen toegang hebben. Alle gevangenen
+werkten. Het voornaamste bedrijf, dat zij leeren en daar tot een
+wonderbare hoogte uitvoeren is het maken van tapijten, een soort
+Smyrna-tapijten. Een der gevangenen leest hardop het patroon af en
+vijf of zes gevangenen die allen hetzelfde patroon verwerken, zeggen
+'t na onderwijl zij uitvoeren wat de eerste opgelezen heeft. Zoo wordt
+voorkomen, dat er onderling gesprekken gevoerd worden, terwijl toch
+allen hunne stemmen kunnen laten hooren. Geen veroordeelde verlaat
+de gevangenis die niet grondig dit vak heeft leeren beoefenen. Ook
+allerlei andere vakken worden er onderwezen en in praktijk gebracht.
+
+Vanmorgen waren wij reeds om 7 uur op weg om het beroemde fort
+van Gwalior met de zich daarbinnen bevindende paleizen, tempels,
+moskeeën, en andere oudheden te zien, die hier reeds van de 9e en
+10e eeuw dateeren. Voor dit doel moesten wij weder van olifanten als
+vervoermiddel gebruik maken, die nog steeds door den vorst gastvrij ter
+beschikking van de reizenden worden gesteld. Wij waren nu reizigsters
+met ondervinding en oefening in dit vervoermiddel en maakten met meer
+gerustheid van dit rijpaard gebruik, hoewel de gevolgen voor maag
+en ingewanden vrijwel dezelfde bleven als bij den eersten keer. Het
+merkwaardigste, dat wij dezen morgen zagen waren de in de rotsen
+uitgehouwen afgodsbeelden, enkele van 15 tot 20 meter hoogte.
+
+Maar ook de stad was zeer de bezichtiging waard en gaf ons opnieuw
+een beeld van de wijze, hoe de welgestelde Hindoes en Mohammedanen
+vroeger hun welstand ten toon spreidden. Ik kan daarover echter nu
+niets vertellen, want het is middernacht. Ik zit nu in Delhi, en ik
+verlang naar mijn bad en bed.
+
+
+
+
+
+
+VAN DELHI TOT EN MET LUCKNOW.
+
+
+25 Februari. Delhi, eens de hoofdstad van Indië, waar de
+Mohammedaansche regeering gevestigd was, en dat thans weder tot
+hoofdstad en zetel der tegenwoordige regeering verheven, is; Delhi,
+waar reeds drie keeren eene koninklijke Durbar is gehouden en dat
+slechts twee maanden geleden alle Indische vorsten met hunne vrouwen
+en gevolg, benevens duizenden belangstellenden en nieuwsgierigen
+heeft geherbergd; Delhi, dat in de Indische en Britsch-Indische
+geschiedenis zoo'n groote rol speelt en waar in 1857 de muiterij,
+die zoovele Engelschen het leven kostte, haar oorsprong nam; die
+stad had bij ons verwachtingen gewekt, waaraan Delhi niet heeft
+beantwoord. Wij dachten hier het culminatiepunt van Indische grootheid
+en belangrijkheid te zullen vinden, maar hierin zijn wij teleurgesteld.
+
+Delhi is op het oogenblik niets anders dan een klein, vuil stadje,
+waarvan de Britten zullen trachten een stad van beteekenis te
+maken. Voor den gewonen toerist bezit het fort met de zich daarbinnen
+bevindende tempels, het paleis en de moskeeën de grootste aantrekking,
+doch dit was heden niet te bezichtigen, omdat het Zondag is. Wij
+begonnen daarom onzen dag met een rit door de stad en omgeving. De
+stad en omgeving bieden vooral den Britten vele historische
+bijzonderheden. Overal vindt men nog overblijfselen van den grooten
+opstand, een halve eeuw geleden. Oude tempels zijn toen ten deele
+verwoest, graftomben van vorsten en heiligen tot ruïnes gemaakt,
+machtige paleizen naar den grond gehaald. Neemt men de moeite om tot
+op den top van den "herinneringstoren aan de muiterij" te klimmen,
+dan overziet men het geheele veld, waar de opstand plaats vond en waar
+de slachtoffers grootendeels zijn gevallen. Deze herinneringstoren
+steekt sterk af bij de Kutab Minor, ook een herinneringstoren, den
+toren van victorie, 900 jaren geleden door de Mohammedanen gebouwd
+uit de steenen van verwoeste Hindoe-tempels, om hunne overwinning
+te vereeuwigen. De Kutab Minor, zoo indrukwekkend door zijn hoogte
+en elegantie, wordt beschreven als de schoonste in zijn soort in de
+geheele wereld. Een mijner boeken over Indië noemt het de zuiverste
+uitdrukking van krijgshaftige energie, evenals de Taj Mahal het symbool
+is van liefde en hartstocht, en de graftombe van koning Akbar majesteit
+en wijsheid uitdrukt,
+
+Den geheelen weg over naar Kutab Minar, waar wij vandaag ook een
+bezoek brachten, is als bezaaid met overblijfselen van moskeeën
+en graftomben. Een paar bezichtigden wij nauwkeurig, maar voor
+het meerendeel hadden wij geen oogen meer. Wij zijn voorloopig
+over-verzadigd met deze dingen en alleen indien het fort ons morgen
+iets zeer bijzonders op dit gebied te genieten geeft, zullen wij in
+staat zijn het nog in ons op te nemen.
+
+Met veel belangstelling zagen wij echter vandaag de plaats waar
+koning George in December j.l. aan alle personen van positie en rang
+in Indië audientie verleende, waar de duizenden en nog eens duizenden
+bezoekers in Delhi in tenten ondergebracht waren, waar alle Indische
+vorsten en de Begum van Bhopal allen met hun gevolg en olifanten en
+ander gedierte ieder hun afzonderlijk kamp hadden; hoe de ontelbare
+massa door dit kleine stadje, dat weldra een groote stad zal worden,
+gevoed en van water voorzien werd, en waar de koning en de koningin
+gehuisvest waren. Dat na afloop van de Durbar vele van de bezoekers
+ziek werden, verwondert ons, na hetgeen wij zagen, niet.
+
+26 Februari. Vóór ik over vandaag ga schrijven, wil ik even de
+beteekenis van het woord Durbar geven. Er kunnen onder de lezers
+mijner brieven enkelen zijn, die even dom zijn als ik was, toen ik het
+woord voor 't eerst hoorde en naar de beteekenis moest vragen. Het
+geleerde woord beteekent niets anders dan eene groote openbare
+officieele receptie; het wordt meestal alleen gebruikt wanneer het
+een koninklijke receptie betreft.
+
+Vandaag zagen wij van 9 tot 2 uur het fort en alles wat in Delhi
+meer de moeite van een bezoek loont. Binnen het fort is vooral het
+paleis, door Sjah Jehan gebouwd,--denzelfde, die ook de Taj Mahal
+bouwde--schitterend schoon. Die man paarde aan een artistieken smaak en
+lust om dien aan de wereld te toonen, ook de financieele macht om het
+te kunnen uitvoeren. Dit kasteel van wit marmer, geheel met kleurig
+bloemwerk ingelegd, waarvoor hij honderden werklieden uit Florence
+liet overkomen, is eenig in zijn soort. De private audientiezaal
+is zoo weelderig met goud en juweelen ingelegd en de pauwhaantroon,
+die thans in het museum in Kensington is, moet zoo overweldigend mooi
+zijn, dat de zoon van Sjah Jehan dacht, dat zijn vader krankzinnig was
+en hem daarom, toen dit alles voleindigd was, in zijn kasteel in Agra
+gedurende 7 jaren gevangen hield. Daar stierf de kunstlievende man in
+een van de torens, die hem uitzicht gaf op zijn grootste meesterwerk,
+de Taj Mahal. Deze gunst, om stervende dit werk van zijn geest voor
+oogen te mogen hebben, was de eenige, die hij zijn zoon in die 7
+jaren gevraagd heeft.
+
+Over de moskeeën en andere architectonische kunstgewrochten wil ik
+niet meer schrijven; Britsch-Indië biedt op dit gebied den bezoekers
+een onuitputtelijken voorraad, de grootste verscheidenheid en de
+hoogste kunstuiting aan.
+
+Na de tiffin, zoo noemt men hier de lunch, gingen wij nog een paar
+uur in het stadje om wat winkels te bezichtigen en het ivoorsnijwerk,
+wat hier dezelfde kunsthoogte als in Japan bereikt heeft, te zien
+vervaardigen. Naderhand gingen wij, zooals wij in elke stad gewoon
+zijn te doen, naar een winkel, waar goede fotografieën van alle
+bezienswaardigheden te koop zijn. Ik had reeds eene goede collectie
+uitgezocht, toen ik den winkelier vroeg, of hij ook fotografieën
+van de bijzondere inboorlingen had. Eerst gaf hij mij toen een pak
+fotografieën van de mannen en vrouwen alhier in hun verschillend
+beroep of met verschillend huishoudelijk werk bezig, toen een groot
+pak met de portretten van alle regeerende Indische vorsten en van vele
+hunner vrouwen en toen.... de portretten van alle goden. Niet alleen
+waren Brahma, Vishnu, Siwa, Kreshna, enz. enz., niet als foto's van
+afgodsbeelden maar als portretten van menschen voorgesteld, maar er
+waren ook fotografieën van Mozes, Christus, Mohammed, en o, lezer,
+schrik niet.... ook van God. Voor die allen moeten levende personen
+geposeerd hebben. Mohammed was een zeer oud man, in een kleed van
+kemelshaar. Het portret van God stelde ook een zeer oud man voor,
+geheel naakt, zittende op zijn gekruiste beenen, met een langen,
+dunnen, grijzen baard, gedeeltelijk kaalhoofdig, gedeeltelijk met lange
+grijze haren. Er lag een verdrietige barre uitdrukking op het gelaat.
+
+Toen ik dat portret in handen kreeg, waarop met Hindoestansche
+letterteekens den naam stond van wien het voorstelde, vroeg ik:
+En wie is dit?--Dat is de God der Christenen, was het antwoord. Ik
+kon een glimlach niet onderdrukken, en vroeg of dat portret in den
+hemel genomen was. Met een medelijdende uitdrukking op zijn gelaat
+over zooveel domheid, antwoordde de Hindoe mij: De goden zijn niet
+altijd in den hemel, zij komen van tijd tot tijd op aarde als zij
+bevelen hebben te geven of iets anders hebben uit te voeren. En
+onmiddellijk liet hij mij een andere fotografie zien, waar God in
+een gemoedelijk praatje met Mohammed is afgebeeld. "Zie," zeide hij,
+"daar is God met den profeet Mohammed; bij zoo'n gelegenheid heeft
+men Hem gefotografeerd." Ik ben overtuigd, dat de man geloofde wat
+hij zeide. Voor zoo'n Hindoe, wiens goden in beelden zijn uitgedrukt,
+die hij niet alleen zien, maar zelfs betasten kan; die op geregelde
+tijden naar de rivier gebracht worden om gewasschen te worden; wien
+men voedsel brengt, enz., voor zoo iemand is het heel natuurlijk, dat
+een god een belichaamd wezen is, met menschelijke vormen en behoeften.
+
+Toen wij van dezen tocht thuis kwamen, hebben wij snel onze zeven
+zaken weder bijeengepakt en nu zit ik te wachten tot het rijtuig
+voorkomt om ons met den nachttrein naar Lahore te voeren. Dit is het
+verste Noordoostelijke punt, dat wij gaan bezoeken.
+
+28 Febr. Wij hebben ons de moeite gegeven naar Lahore te komen, niet
+om nog meer tempels en moskeeën en forten en paleizen te zien, maar
+om een van de steden van beteekenis in het Noordoosten van Indië te
+leeren kennen en het stadsleven daar te aanschouwen. Een dag oponthoud
+is genoeg om daarvan een indruk te krijgen, vooral als men dien dag
+geheel buitenshuis doorbrengt. Lahore is eigenlijk een stad, die men
+in drie afzonderlijke steden verdeelen kan; de Engelsche stad, waar de
+Engelsche bevolking woont en waar alle officieele gebouwen gevestigd
+zijn; de Indische stad, de oude stad, waar de inboorlingen wonen, en
+het deel waar de militairen in hunne kazernes en officierswoningen
+leven. Dit laatste deel is weinig belangrijk, alles ziet er frisch
+en nieuw en hygiënisch uit. De oude stad doet zeer sterk denken aan
+het oude Caïro, en deze overeenkomst wordt nog sterker, doordat ook
+in Lahore vele Mohammedanen zijn en deze menschen hier weder zeer
+streng de voorschriften van hun godsdienst volgen. Wij zagen hier
+een graftombe, Ranjit Singh's Mausoleum, wiens elf vrouwen levend
+met zijn lijk in het begin van de 19e eeuw verbrand werden. Op de
+graftombe is een groote marmeren knop met daaromheen elf gelijke
+kleinere knoppen aangebracht, vertegenwoordigende de asch van den
+vorst en zijn elf geliefden.
+
+In Lahore behooren de Hindoe's die er leven, grootendeels tot de sekte
+der Sikhs, eene Hindoe-sekte, die bijna uitsluitend hier in het Noorden
+van het land voorkomt. Hunne tempels, waarvan wij hier twee zagen,
+zijn zeer eenvoudig, waarin wij weinig karakteristieks vonden.
+
+Het deel van de stad waarin de Engelschen wonen en dat nog zeer
+ver kan uitgebreid worden, is mooi en maakt een zeer florissanten
+indruk. De woningen, alle met fraaie tuinen omgeven, zien er frisch
+en Europeesch uit; de officieele gebouwen, alle in half Hindoeschen,
+half Europeeschen stijl opgetrokken, verraden goeden smaak en zijn uit
+een royale beurs gebouwd. Hier bezochten wij de kunstnijverheidschool,
+40 jaren geleden door den vader van Rudyard Kipling, den bekenden
+schrijver over Britsch-Indië, gesticht. Britsch-Indië bezit vier van
+deze scholen, doch deze in Lahore is de beste en levert de meeste goede
+artisten af. Wij zagen er het fijnste ivoorsnijwerk verrichten, dat
+men zich denken kan. Lahore wordt beschouwd als het groote centrum van
+oude en moderne kunst en ontwikkeling in Indië. Wij brachten ook nog
+even een bezoek aan het museum, een van de fijnste musea in Indië,
+waar onze landgenoot, de heer Vogel, het archaeologisch deel van
+gecatalogiseerd heeft.
+
+Wij zouden heel graag van Lahore uit een uitstapje gemaakt hebben
+naar Kashmir, waar we dichtbij waren, maar dit was onmogelijk met
+het oog op onze verdere reisplannen.
+
+Vanmorgen kwamen wij om 10 uur in Amritsar aan. Dit is de heilige
+stad van de Sikhs. Het is zeker de schilderachtigste stad van
+alle, die wij in Indië zagen. De gouden tempel, waarvoor de meeste
+toeristen hier een deel van den dag doorbrengen, is de heilige tempel
+der Sikhs. Deze tempel staat midden in een grooten vijver, die de
+poel der onsterfelijkheid genoemd wordt. Rondom dien vijver staan
+verschillende andere tempels van minder beteekenis dan de gouden
+en eenige oude paleizen. De Sikhs zijn thans in een feestweek: het
+feest der aanbrekende lente, dat acht dagen duurt en voornamelijk zijn
+uiting vindt in een bedevaart naar den gouden tempel. Mannen en vrouwen
+uit alle oorden van dit district, vooral de landbouwende bevolking,
+komen in deze week in Amritsar om hunne offeranden in den tempel
+te brengen en een goeden oogst af te smeeken. De trein, die ons van
+Lahore naar Amritsar bracht, bevatte honderden bedevaartgangers. Voor
+dit voorjaarsfeest is elkeen, mannen, vrouwen en kinderen, geheel in
+witte gewaden gekleed, die van boven tot onder met rose verf bespat
+zijn; sommigen hadden rose en gele verfvlekken. Grijsaards hadden zelfs
+hunne lange witte baarden ook rose geverfd en de witte turban eveneens.
+
+De gouden tempel, een tempel van wit marmer met een koperen dak,
+dat in het zonlicht schittert als goud, en met vier massief zilveren
+deuren, is mooi, maar kan geen vergelijking doorstaan met hetgeen wij
+op dit gebied reeds zagen. Zoo midden in het water maakt hij echter een
+goed effect. Er was juist een dienst begonnen toen wij aankwamen. Alle
+priesters en geloovigen zaten in een kring op den grond; in het midden
+was een rood fluweelen doek uitgespreid, waarop ieder, die binnenkwam,
+zijne offerande gooide of legde, en dan tusschen de biddenden ging
+zitten. De offeranden, die wij zagen brengen, bestonden uit bloemen,
+mandjes met zoetigheden of uit geld. Een enkele gooide een enveloppe
+neer, alle anderen een kleiner of grooter geldstuk. Aan de vier
+punten van den doek lagen hoopjes graan voor de rondfladderende
+duiven en andere vogels, die daarvan gedurende den bidstond gretig
+kwamen snoepen. De geheele tempel was van binnen ook met witte doeken,
+waarop rose en gele verfvlekken waren, behangen.
+
+De Sikhs dragen, evenals de Sinhaleezen, lang haar, dat echter in
+een knot boven op den kruin van het hoofd is vastgemaakt door een
+eigenaardig soort kam. Doordat zij echter turbans dragen, valt dit
+lange haar bij hen niet zoo sterk op als bij de Sinhaleezen. Doch
+ook de Sikhs hebben, niettegenstaande zij bijna allen baard en
+knevel dragen, en zeer sterk behaard zijn, zeer zachte vrouwelijke
+trekken. Dit is heelemaal niet in overeenstemming met hetgeen zij
+eigenlijk zijn. Wij passeerden namelijk de sedert eenige jaren
+bestaande universiteit der Sikhs, een universiteit, door hen zelven
+uit eigen fondsen gesticht. Wij gingen naar binnen; de cursus was
+echter juist geëindigd, alleen een tiental mannen, naar gissing
+tusschen de 25 en 30 jaar, die studenten bleken te zijn, waren nog
+aanwezig. Wij dachten, dat zij de leeraren waren en vroegen om eenige
+inlichtingen. Zij waren allen bereid ons de noodige inlichtingen te
+geven. Zij vertelden ons--allen spraken uitstekend Engelsch--dat de
+Sikhs geen eigenlijke sekte der Hindoe's waren, doch meer als een
+kaste beschouwd wilden worden. Zij waren een militaire kaste; zij
+noemden het een "Old Templars Knighthood". Hunne priesters dragen
+zwaarden, hetgeen wij reeds opgemerkt hadden. De lange haren moeten
+kracht uitdrukken. Wij vernamen van deze jonge mannen, die allen een
+intelligent, zacht uiterlijk hadden, veel dat onze belangstelling
+gaande maakte. Een van hen offreerde ons een klein Engelsch boekje,
+waarin wij het een en ander over hunne tempels, zeden en gebruiken
+en de geschiedenis van den gouden tempel kunnen vinden.
+
+Op onzen tocht door de stad zagen wij hier weder tal van heiligen, die
+in zelfkastijding of in heilige overpeinzing de zaligheid hiernamaals
+hopen te verwerven, of misschien wel een goed leven op aarde. Een
+betrekkelijk jonge man, met lange zwarte haren, zat geheel naakt
+tusschen vijf houtvuren, ver genoeg van hem verwijderd, om hem niet
+te kunnen verbranden, maar dicht genoeg om hem een warm lichaam te
+bezorgen. Rondom hem zaten tal van eenvoudige zielen in heiligen
+ootmoed te luisteren naar de woorden van wijsheid en bezieling,
+die van de lippen van dezen dwaas vloeiden.
+
+Een eind verder zat een grijsaard met haren, die ver over den grond
+vielen. Dichtbij gekomen bleek het echter, dat er een soort vlas
+tusschen de haren gevlochten was, waardoor het zoo lang leek. Die
+man zat met een strak gelaat te staren in het verre verschiet. Hij
+zat in heilige overpeinzing en mocht niet gestoord worden. Naast
+hem stond een koperen bedevaartsnapje, waarin de voorbijgangers eene
+offerande konden werpen, als zij deze heilige wenschten te eeren. Men
+moet een bepaald aantal dagen of weken zichzelf gekastijd hebben, of
+heilige overpeinzingen hebben gehouden, alvorens het publiek iemand
+heilig verklaart.
+
+Op dezen tocht in het Noordoostelijk deel van Indië zagen wij
+weder een geheel ander type van menschen, dan wij te voren gezien
+hadden. Vooral in Amritsar zagen wij, doordat de feestweek zooveel
+boeren en anderen uit Peshawar, Afghanistan, Kashmir en andere buurten
+naar den gouden tempel had gelokt, tal van nieuwe typen en ook geheel
+andere kleederdrachten. Hoevele verschillende turbans wij vandaag
+opmerkten, is niet te tellen.
+
+29 Febr. De nachttrein bracht ons hedenochtend vroeg in Lucknow. Dit
+mooie provinciestadje biedt den gewonen toerist weinig belangrijks. Uit
+een geschiedkundig oogpunt is Lucknow natuurlijk zeer belangrijk. Hier
+was in 1857 het centrum van de muiterij en een geheelen dag kan men
+zoek brengen om alle punten te bezoeken, die nog de kenteekenen, van
+den gevoerden strijd dragen. Een rilling kan men niet onderdrukken als
+men de kelders ziet, waarin de vrouwen en kinderen maanden lang voor
+hunne veiligheid ondergebracht zijn, doch waarin zij door de hitte,
+benauwde atmosfeer, slechte voeding en nog slechter water als sneeuw
+voor de zon wegteerden. De begraafplaats, waar meer dan 2000 vrouwen,
+kinderen en grijsaards in dien tijd begraven werden, duidt maar te
+duidelijk aan, dat de sterfte onder deze beschermden grooter was dan
+onder de deelnemers aan de verdediging.
+
+De native town in Lucknow kan ook op niets bijzonders bogen; een
+vergelijking met wat wij in Lahore en Amritsar zagen, is zelfs niet
+te treffen.
+
+Wij zullen hier dan ook niet langer dan een dag vertoeven en
+vertrekken morgenochtend naar Benares. Het hotel--voor het eerst een
+werkelijk goed hotel in Indië, dat door een Duitsche eigenaar beheerd
+wordt,--lokt ons tot eenige dagen langer verblijf, enkel en alleen om
+wat uit te rusten. Wij durven ons die weelde echter niet veroorlooven.
+
+
+
+
+
+
+BENARES.
+
+
+Meer dan Rome is voor de Katholieken, meer dan Amritsar is voor
+de Sikhs, meer dan Jeruzalem is voor de Christenen, zelfs meer dan
+Mekka is voor de Mohammedanen, is Benares voor de Hindoe's. Benares
+is een van de oudste steden in de wereld; lang voor Rome bekend was,
+had Benares reeds den roep van heiligheid. In deze stad te sterven
+beteekent zaligheid, ja, zelfs hij of zij, die sterft op een afstand
+van 50 mijlen rondom deze stad, is zeker in Siwa's hemel opgenomen
+te worden. Men behoeft daarvoor geen Hindoe te zijn, Siwa verleent
+daarboven in zijne woning ook gastvrijheid aan Joden, Christenen,
+Mohammedanen en Boeddhisten, indien zij op de heilige plek, binnen
+Benares, het tijdelijke met het eeuwige verwisselen. Hoe deze opvatting
+te rijmen is met het re-incarnatiebegrip der Hindoe's is mij niet
+recht duidelijk.
+
+Benares bezit ruim 1500 tempels en meer afgodsbeelden dan inwoners,
+ofschoon deze laatsten meer dan 200.000 bedragen, Iedere geloovige
+Hindoe gaat op zijn minst eens in zijn leven naar Benares om er te
+bidden in alle tempels en te baden in de heilige rivier. Welgestelde
+Hindoe's bezoeken deze stad meermalen in hun leven en de zeer rijken
+hebben hier allen een eigen woning of paleis, waarin zij elk jaar
+eenigen tijd vertoeven om hunne ziel te zuiveren van alle begane
+zonden en als de tijd daar is, te sterven binnen de muren van de
+heilige stad. Elke Hindoe-Maharatja heeft hier zijn eigen paleis. Het
+aantal bedevaartgangers, dat jaarlijks van alle oorden van Indië
+komt, om aan alle goden offeranden te brengen en te bidden in de
+1500 tempels, wordt ver over een millioen geschat. Het kost elken
+pelgrim 6 dagen hard werken om de ronde in de 1500 tempels te doen;
+hij heeft daarmede alleen een afstand van 45 mijlen af te leggen. Die
+dagen worden dan geheel aan bidden gewijd, voor slapen en eten blijft
+weinig tijd beschikbaar.
+
+Niettegenstaande Benares met hare tot het uiterste gedreven nauwe,
+overbevolkte straten en bazaars, met haar druk-bewerkte tempels
+en godenhuisjes, en haar verscheidenheid van kleuren, grooter dan
+ergens elders, een schilderachtig geheel levert, en, om een van de
+schrijvers over Indië te citeeren: "geen andere stad in Indië, die
+zulk een atmosfeer van onsterflijke oudheid verraadt", toch verwekt
+deze stad een indruk van diepen weemoed en gedruktheid.
+
+De grootste aantrekking voor de pelgrims zijn niet hoofdzakelijk de
+vele tempels en goden, die Benares bezit, niet de zekere heiligheid,
+die deze stad omgeeft, omdat Siwa en Vishnu en Brahma hier geleefd en
+gewoond hebben, maar in hoofdzaak omdat de heilige rivier, de Ganges,
+hier een bijzonder heilige kracht bezit. Het water van deze rivier
+bezit een alles-zuiverende macht. Niet alleen neemt elke onderdompeling
+in dit water de zonden weg, die bedreven zijn, maar ook alle ziekten
+worden daardoor genezen. Er is een plek aan den oever van de rivier,
+het pokken-bad genaamd, waar poklijders gebracht worden om er dagelijks
+te baden, en dan allen genezen. Inderdaad is er iets van waar, dat dit
+water een tot nog toe onverklaarbare kracht bezit om ziektekiemen te
+dooden. Het Britsche gouvernement heeft herhaaldelijk proeven genomen
+en steeds bleek, dat cholera- en andere baccillen in dit water na
+eenige uren alle dood waren, terwijl baccillen, van dezelfde bron
+genomen, in volkomen zuiver water welig tierden. Ware dat ook niet
+het geval, dan zou het onverklaarbaar zijn, dat van deze stad uit
+pest en pokken en cholera en meer zulke plagen, niet jaarlijks over
+heel Indië verspreid werden.
+
+Wil men de beteekenis van de Ganges voor den Hindoe zien, dan moet
+men 's morgens vroeg opstaan en nog vóór de zon aan de Oosterkim is
+verschenen reeds in een bootje gezeten zijn, zich langzaam laten op
+en neer roeien en het leven aan de oever der rivier gadeslaan. Wij
+lieten ons op een morgen zeer vroeg naar de rivier brengen. Het
+was een rit van bijna een half uur. De stad begon te ontwaken. De
+langs den weg liggende slapers rolden hunne doeken, waarin zij
+zich neergelegd hadden, rond hunne lendenen en begaven zich op weg
+naar de badgelegenheid. Hier en daar was een arme vrouw bezig den
+weg schoon te vegen en de smeden begonnen den brand te steken in
+hunne houtvuren. Hoe dichter wij de rivier naderden, des te grooter
+werden de troepen menschen, die zich in dezelfde richting voorwaarts
+spoedden, om, zuiver uit godsdienstige overwegingen, een bad in de
+Ganges te nemen en hunne gebeden op te zenden ter verheerlijking
+van een hunner goden of van de rivier, of van de zon. Maar ook hoe
+meer wij de rivier naderden, hoe grooter werd het aantal mannen, dat
+in zelfkastijding of in heilige overpeinzing, de eeuwige zaligheid
+hoopte te verwerven. Mannen, liggende op een bed van spijkers, gezeten
+tusschen brandende vuren; mannen, staande op één been, of met één arm
+in de lucht; mannen, overladen met zware ijzeren kettingen; mannen,
+dagen achtereen vastende, geen water of voedsel tot zich nemende,
+in heilig stilzwijgen, allen met asch overladen en haren, die door
+tusschenvlechting van de eene of andere wollen stof verlengd zijn, soms
+tot 8 à 10 meter, en die dan in een torenhooge kroon rondom hun slapen
+zijn gelegd, of netjes een kring rondom hen vormen. Eén heilig man had
+zich van koemest en pauwenveeren een toren geplakt en die op zijn hoofd
+gezet. Al die heiligen hadden een kring van discipelen rondom zich,
+die naar hunne woorden luisterden, of die ook in heilig stilzwijgen
+zaten te staren naar de richting, waarin de meester staarde.
+
+Van 47 ghats--plaatsen, van waar men de rivier kan bereiken, hier
+meestal breede, hooge, steenen trappen--komen de tallooze mannen
+en vrouwen om hunne vereering te uiten. Als zij de rivier bereiken,
+sprenkelen zij eerst water over hunne oogen en het hoofd en prevelen
+het eerste gebed. Dit luidt vertaald: "O, Ganges, ik groet uwe twee
+voeten, uwe twee voeten die zoo schoon zijn en welke door goede en
+slechte goden verheerlijkt worden. O, Ganges, gij geeft geluk en ten
+slotte verlichting aan allen". Dan spoelen zij den mond met het heilige
+water. Daarna beginnen zij weder te bidden, eerst op het eene, dan op
+het andere been staande, en ten slotte laten zij zich neerploffen in
+het water. Daarna gaan zij weder staan met de beide handen vol water
+en dit laten zij langzaam wegvloeien, zich wendende tot de zon, een
+offer van Ganges-water aan de zon, en daarbij prevelen zij een van
+de oudste gebeden in de wereld: "Laat ons ootmoedig neerknielen voor
+de glorie van het Heilige Leven-gevende Licht; moge het ook onzen
+geest verlichten". Dan gaan zij voort onder allerlei handengewring,
+onderdompeling en beenenbuiging hunne verdere gebeden te uiten. Als zij
+gereed zijn met baden wasschen zij hun doek, hun lendengordel en turban
+(zoo zij die dragen want vele pelgrims gaan blootshoofds), houden
+die dan uitgespreid in de hand tot zij door de zon gedroogd zijn,
+brengen dan met rood of geel of wit een merkteeken op hun voorhoofd,
+en daarmede is hun morgendienst afgeloopen. Vrouwen en mannen baden
+naast en door elkaar, alleen voor de weduwen is een afzonderlijke
+plaats aangewezen.
+
+Tusschen al deze zwemmende en badende menschen in zijn breede steenen
+trappen ingericht voor de lijkverbranding. Onophoudelijk wonden
+de lijken, alleen in een doek gerold, door de lijkdragers--twee
+mannen--aangebracht. Zoodra het lijk aangekomen is, gaan een paar
+mannen, dikwijls familieleden, het hout in de nabijheid aankoopen en
+wordt dit opgestapeld, het lijk daarop gelegd en het vuur ontstoken. Is
+het lijk zoowat half verteerd, dan klooft het naaste mannelijke
+familielid met een bijl den schedel. Deze liefdedienst--want nu kan
+de geest gemakkelijker ontwijken en wordt niet door het vuur mede
+verteerd--wordt gewoonlijk door den zoon voor vader of moeder, door den
+vader voor zijne vrouw en kinderen verricht. Zijn er geen mannelijke
+familieleden, dan komen de vrouwen aan de beurt. De vrouwenlijken
+zijn in roode, de mannenlijken in witte doeken gehuld. Wij zagen in
+het oogenblik, dat onze boot voorbij roeide, drie lijken verbranden,
+en een geheele rij lag te wachten tot hunne beurt was aangebroken. De
+asch van de lijken wordt in de Ganges geworpen, doch de armen, die
+niet veel hout kunnen betalen, zijn dikwijls slechts half verteerd. De
+dienstdoende mannen breken dan de halfverkoolde beenderen in stukken
+en gooien ook die in de rivier. Soms zelfs--wij zagen het niet--worden
+heele stukken van een lijk onverteerd door den stroom meegevoerd.
+
+Toen wij onze oogen afwendden van dit weinig verkwikkelijk schouwspel
+en ze een oogenblik richtten naar den anderen oever van de rivier,
+zagen wij een troep gieren zich te goed doen aan iets groots en diks,
+dat in het midden van 't water dreef. "Dat is het lijk van een heilige
+koe", zeide onze Hindoe-gids ernstig. "Heilige koeien worden zoo
+in de Ganges geworpen na haar dood." En onmiddellijk voegde hij er
+aan toe: "Ook de heilige mannen worden niet verbrand, hunne lijken
+worden ook zoo in de Ganges geworpen; zij behoeven de zuivering van
+het vuur niet meer te ondergaan; zij hebben zich in hun leven reeds
+gepurifieerd." Zulke mannen krijgen echter aan elk been een steen
+gebonden, zoodat zij zinken en niet door roofvogels worden opgegeten.
+
+Als men bedenkt, dat hier menschen met de meest besmettelijke en
+afzichtelijke ziekten dagelijks tusschen de anderen komen baden; dat
+allen na het bad dit water drinken en er kannen vol van meeslepen, dan
+moet men aannemen, dat er iets in dit water is, waardoor ziektekiemen
+gedood worden, anders zouden de gevolgen onoverzienbaar zijn. Maar
+ook als de ziektekiemen geheel verwoest worden, dan nog verwekt het
+een indruk, die onze maag rechtsomkeert doet werken, als men lupus-,
+kanker- en syphilis-menschen zich in het water ziet onderdompelen en
+terzelfder tijd een geloovigen Hindoe met gretigheid daarnaast het
+water ziet verzwelgen.
+
+Na dezen tocht in het vroege morgenuur moesten wij eerst eenige uren
+bekomen, alvorens wij ons in staat achtten de andere wonderen van
+Benares in ons op te nemen. Het was niet ons plan, om, evenals de
+bedevaartgangers, allen 1500 tempels achtereen onze opwachting te
+gaan maken; wij zochten er eenige uit, die bij de beschrijving onze
+nieuwsgierigheid hadden gaande gemaakt.
+
+Toen wij wat later op den dag onzen tocht naar die tempels begonnen,
+zagen wij onophoudelijk de tallooze bedevaartgangers van alle zijden
+de stad binnenstroomen. Heele rijen achter elkaar loopende mannen,
+in saffraankleurige doeken gehuld, blootshoofds, doch met een langen
+stok met een bijl aan den top in de eene en een koperen drinknap of
+bedelnap in de andere hand, noemde de gids "bedelmonniken". Mannen
+en vrouwen in roode, gele, groene, witte, paarse en andere kleederen
+wist de gids allen aan de kleur hunner kleederen te localiseeren van
+waar zij kwamen. Er waren er bij, die weken achtereen geloopen hadden
+om deze heilige plek ten slotte te bereiken. Het was een bijzonder
+heilige dag, daarom kwamen er meer pelgrims dan andere dagen.
+
+Wij begonnen met den Durga-tempel, bijgenaamd de apentempel. Deze
+bijnaam vindt zijn oorsprong in het feit, dat meer dan 200 apen,
+bruine met korten staart en erg menschelijke gezichten, in en om dezen
+tempel leven en wanneer door trommelslag een dienst in den tempel
+wordt aangekondigd, allen komen aanloopen en aandachtig zitten te
+luisteren. Het waren erg menschelijke apen, die de koekjes en andere
+zoetigheden beleefd uit onze handen namen, zonder zenuwachtigheid te
+verraden. De jonggeborenen, die het aardigst waren en natuurlijk de
+meeste versnaperingen kregen, werden heel wijs door de moedertjes
+in den arm genomen en naar een afgelegen plaats gebracht, als mama
+dacht, dat zij genoeg gehad hadden. Eén aap zat onophoudelijk met een
+zakspiegeltje uit een of ander dames-étui in zijn voorpoot zich zelf
+te bewonderen. Een koekje kon slechts een oogenblik zijne attentie
+gaande maken; dan at hij het koekje op, doch zat, al etende, zich
+in eigen aanblik te verlustigen. Deze ijdele aap, lieve lezers,
+was een mannetjes-aap.
+
+De Durga-tempel is gewijd aan Durga, de vrouw van Siwa. Zij wordt als
+zeer verwoestend en bloeddorstig voorgesteld. Zij bezit 18 armen en
+handen, in elke hand een zwaard of ander moordtuig houdende, waarmede
+zij de koppen van mannen en leeuwen afslaat. Aan haar gordel bengelen
+doodshoofden van mannen. Vroeger werd ter eere van Durga elken
+dag een mensch geslacht, om haar bloeddorst tevreden te stellen;
+sedert het menschenslachten verboden is, offert men haar elke week
+een geit. Geiten zijn hier duurder dan menschen. Elken dag een geit
+te offeren, zou te veel geld kosten; daarom moet Durga zich eens in
+de week met een geitje tevreden stellen. Het toeval wilde, dat wij in
+den tempel twee Hindoe jongemannen uit Calcutta aantroffen, die ook
+ter bedevaart waren opgekomen naar Benares. Zij bleken beiden zeer
+ontwikkelde, goed Engelsch sprekende jongelui te zijn. Zij begonnen
+een gesprek met ons, waarop wij hun vroegen, hoe ontwikkelde menschen
+een godin der verwoesting konden aanbidden. Glimlachend antwoordden
+zij: "Gij moet u dat anders voorstellen. Wij, Hindoes, verdeelen den
+tijd in verschillende perioden. Wij leven thans in de periode der
+verwoesting. Oorlog, doodslag en verwoesting van landen en steden is
+over de geheele wereld aan de orde van den dag. Durga regeert thans
+overal. Met aan haar offeranden te brengen, hoopt men haar moordlust
+te koelen, m.a.w. hoopt men de groote periode der verwoesting snel
+te passeeren. Het is slechts eene zinnebeeldige voorstelling". [2]
+
+Zoo weet de ontwikkelde Hindoe aan alle godenvereering eene hooge,
+poëtische verklaring te geven, maar de onontwikkelde, zooals onze
+gids, vat alles in zijne platte beteekenis op. Die vertelde ons,
+dat het geitje, dat elken Dinsdag geslacht wordt, met zijn kop aan
+een houten paal, die vlak voor Durga staat, vastgebonden wordt, dan
+door een man met één slag op de kop, de kop wordt afgehakt, "zooals
+Durga het 't liefste ziet". Den gewonen Hindoe is niets bekend van
+de philosophie van de Veda en de beteekenis zijner goden. Voor hem
+personifieert elk afgodsbeeld een werkelijken god.
+
+Na den apentempel bezochten wij den koetempel. Deze tempel is eigenlijk
+niets bijzonders, alleen dat daarin eenige bullen in plaats van goden
+vereerd worden. Werkelijk levende bullen, die met bloemen en heilig
+gras gevoed worden, worden daar dagelijks door duizenden aangebeden
+en vereerd.
+
+Toen naar den tempel van Ganesha. Ganesha is de zoon van Siwa en
+Durga en wordt voorgesteld als een kind met een olifantskop. Toen
+Ganesha geboren werd, had het wurm geen kop. Durga was daarover erg
+ongelukkig en toen kwam Siwa en zeide: "Ga naar buiten; het eerste
+levend wezen, dat gij ziet zal zijn kop verliezen en deze zal op
+den romp van Ganesha komen". Durga deed alzoo en het eerste levend
+wezen dat zij zag was een olifant. Haar lieftallig kind hield in zijn
+jeugd, als vele kinderen, erg van zoetigheden; daarom worden hem nog
+heden tal van versnaperingen geofferd. Hij reed in zijn jeugd bij
+voorkeur op een rat, daarom zijn nu nog de ratten heilige dieren. De
+Britsche regeering heeft zeer veel moeite hier in Benares, waar altijd
+pestgevallen zijn en nu zelfs zeer vele, de ratten uit te roeien. Een
+Hindoe sterft liever aan pest, dan dat hij een rat zou willen zien
+dooden. Achter Ganesha was een bron, de Bron der Kennis. Drinkt men
+uit die bron--dat water is zeer duur--dan wordt men helderziend,
+alwetend. Ik wilde liever dom blijven, dan mij te wagen aan het
+drinken van dit sop. Dit water wordt nog aantrekkelijker gemaakt,
+als men hoort vertellen, dat het is het zweet van Vishnu, uitgezweet
+in een al te dolzinnig doorgebrachten nacht.
+
+Wij bezochten nog eenige van zulke vermaarde tempels en hadden er toen
+genoeg van. Wij besteedden liever den ons nog restenden tijd aan het
+bezoeken van de Hindoe-school, door Annie Besant hier gesticht, en hare
+theosophische vereeniging. Hoe Annie Besant er toe kwam hier in deze
+fanatieke omgeving haar school te vestigen, zal, naar ik hoop, haar en
+hare volgelingen duidelijker en verklaarbaarder zijn dan mij. Het is
+waar, dat ook Buddha hier langen tijd vertoefde en zijne leer voor het
+eerst in Britsch-Indië verkondigde. Dat ook Paulus hier schijnt geweest
+te zijn en dat hier thans acht verschillende zendelingsinstellingen
+de leer van Christus trachten ingang te doen vinden. Waarom zou zij
+dan niet haar leer hier verkondigen, de universeele broederschap van
+hieruit over de wereld zich laten verspreiden?
+
+De Hindoe-school en college van Annie Besant, die door vrijwillige
+gaven, bijna uitsluitend door Hindoesche beurzen, wordt in
+stand gehouden en waar de leerlingen in den zuiver Hindoeschen
+godsdienst worden onderwezen, bevat reeds meer dan 1000 mannelijke
+Hindoe-leerlingen en ongeveer 200 vrouwelijke. Zij staan beide--de
+jongens- en meisjesschool zijn streng gescheiden--onder oppertoezicht
+van een Engelschen directeur en directrice, doch de leerkrachten zijn
+voor verreweg het meerendeel Hindoe's. In de zaal, waar de gebeden
+worden gezongen, hangt een levensgroot portret van Annie Besant.
+
+Wij bleven in Benares een dag langer dan de meeste toeristen
+gewoon zijn te doen, niet zoo zeer om het vele belangrijke, dat
+hier te zien is, dan wel om den geest van de stad beter in ons op te
+nemen. Herhaaldelijk bezochten wij de stad op verschillende tijden van
+den dag, maar steeds weder overviel ons datzelfde gevoel van weemoed,
+dat wij ook gevoelden, toen wij in Jeruzalem die vele huilende en
+lamenteerende Joden voor een stuk oud en vervallen muur zagen staan,
+dien muur kusten en met hunne tranen bevochtigden; of toen wij daar
+in verschillende kerken der christenen soldaten vonden om den vrede
+te bewaren tusschen katholieken en protestanten voor een elkander
+betwist venster of een stuk balk.
+
+Onwillekeurig vraagt men zich hier af, zijn dat menschen uit
+denzelfden tijd waarin ook wij leven, zijn het misschien eenvoudig
+bekrompenen van geest, of zijn het ongelukkigen, wier geest beneveld
+is? Benares met zijne afgoden en tempels, met zijne heilige rivier,
+zijne heilige apen, heilige koeien, heilige ratten en vooral met
+zijne bevolking en pelgrims, verwekte bij mij den indruk van een
+groot krankzinnigengesticht.
+
+
+
+
+
+
+CALCUTTA EN DARJEELING.
+
+
+Lang vóór ik er nog aan dacht, deze groote reis te maken, las ik eens
+in een geïllustreerd tijdschrift een artikel over Calcutta. In dat
+artikel werd deze stad zoo mooi beschreven en de illustraties waren
+zoo aantrekkelijk, dat ik den indruk kreeg hier een stad met een
+groote aantrekkelijkheid te zullen vinden. Toen ik dan ook 's morgens
+vroeg in Calcutta arriveerde en naar het hotel reed, dacht ik, dat de
+koetsier ons door eenige vuile buitenwijken voerde en dat ook het hotel
+niet in een van de mooie straten van de stad gelegen was. Doch nadat
+ik de stad in alle richtingen doorkruist heb, zoowat alle straten
+met de voornaamste gebouwen zag, vraag ik mij af: hoe kan iemand
+zoo'n moderne, Europeesche, onooglijke, oninteressante stad zoo mooi
+voorstellen? Waar heeft de schrijver al dat moois gezien, anders dan
+in zijne verbeelding? Er is in de heele stad niets de moeite van een
+bezoek waard. Het is waar: er is een interessant museum, en er is in
+den botanischen tuin, ver buiten de stad gelegen, een waringin-boom,
+die de grootste van de geheele wereld genoemd wordt, wat ik graag
+wil aannemen, want die eene boom lijkt wel een geheel bosch. Maar de
+stad, de stad met haar even oninteressant native gedeelte, met haar
+vuile haven en groote gebouwen, die alle den indruk geven alsof zij
+er slechts provisoir zijn neergezet, die stad is leelijk en biedt
+den bezoeker weinig aantrekkelijks.
+
+Het is mogelijk, dat toeristen, die hun toer door Indië van hieruit
+beginnen, een anderen indruk krijgen, omdat voor hen het leven der
+inlanders dan nog vreemd is en zij hetgeen zij daarvan in Calcutta
+zien, met meer belangstelling in zich opnemen; doch voor ons, die in
+Calcutta onzen toer door Indië afsluiten, die het leven der inlanders
+in alle opzichten op verschillende plaatsen origineeler, interessanter,
+kleuriger en naïever zagen, biedt dit hier geen aantrekkelijkheid meer.
+
+Indien wij hier lang genoeg zouden blijven, dan konden wij ons
+verblijf hier echter interessant genoeg maken, want nergens in Indië
+wordt een zoo intensief sociaal leven geleefd als in deze stad. De
+nationale beweging, waarover ik van uit Bombay reeds schreef, heeft
+hier haar wortels, wordt van hieruit gevoed en van hieruit worden
+hare vruchten over het gansche land verspreid. Ik schreef vroeger
+reeds, dat de nationale beweging tot leus heeft: Indië voor Indiërs,
+en dat zij beoogt van Engeland's heerschappij verlost te worden. Die
+beweging is echter nooit sterk geweest en zal ook nooit zoo sterk
+worden, dat Engeland er iets van heeft te vreezen. Dat moet elkeen
+gevoelen, die met zijn oogen open eenige weken in dit land heeft
+gereisd. De bevolking bestaat te veel uit heterogene bestanddeelen. De
+Mohammedanen, die een vierde van de bevolking uitmaken, haten
+en wantrouwen de Hindoe's, zooals deze wederkeerig hen doen. De
+Mohammedanen zouden niets meer vreezen, dan dat de heerschappij van
+het land in handen van de Hindoe's zou komen. De Hindoe's zelf zijn
+in vier groote kasten verdeeld, die ieder op zich zelf staan en die
+nooit op een voet van gelijkheid met elkander kunnen samenwerken. De
+Brahmaan, de hoogste kaste, de kaste der priesters, mag nooit de hand
+of ander lichaamsdeel aanraken van eene lagere kaste; als hij dit
+doet door toeval of anderszins, dan moet hij eerst eene zuivering
+ondergaan, alvorens hij weder met zijne kaste-genooten in aanraking
+kan komen. Een hoogere kaste mag niets eten, dat door iemand uit een
+lagere kaste is aangeraakt, en dit alles gaat zóó ver, dat wanneer ik
+het zou mededeelen, geen mijner lezers mij zou gelooven, die daarover
+niet vroeger het een en ander gelezen had. Dit staaltje b.v.: Een
+fabrikant vertelde ons, dat hij naast zijn fabriek een rij huisjes
+had laten bouwen voor zijn Hindoe-werklieden. Elk gezin bewoonde een
+éénkamer-woning gratis. Op zekeren dag komt 'n werkman tot hem en
+vertelde hem, dat hij die woning niet langer gebruiken kon; het kwam
+hem te duur uit. De eigenaar vroeg: "Hoe is dat mogelijk? Gij betaalt
+mij toch niets voor de woning."--"Ja," zeide de werkman, "dat is goed
+en wel, maar de man naast mij is van een lagere kaste en elken keer
+als de wind west is en de rook uit zijne woning zich vermengt met de
+rook uit mijne woning, dan is mijn eten onzuiver en mag het niet meer
+genuttigd worden. Heb ik, zonder het te weten, het toch genuttigd,
+dan moet ik eerst gezuiverd worden, en dat kost veel geld."
+
+Zulke staaltjes heb ik bij dozijnen vernomen. De afscheiding
+tusschen de kasten is zoo groot, dat in de eerstvolgende geslachten
+van overbrugging geen sprake kan zijn. Nu preeken de nationalisten
+wel, dat men voor een groot doel mag samenwerken, één algemeenen
+vijand gezamenlijk mag verslaan, maar de lagere kasten zijn onder
+de Britsche overheersching veel beter af, dan onder de regeering van
+hunne hoogere geloofsgenooten, zij zullen zich nooit laten gebruiken
+om tegen Engeland op te treden. Een troep heethoofden kan misschien
+hier of daar eens weer een muiterij op touw zetten, doch groote,
+ernstige gevolgen, kan die niet hebben. De leiders dezer beweging
+bestaan voor een groot deel uit jonge mannen, die juist door den
+invloed der Britten in staat zijn geweest gratis eene goede school te
+doorloopen waarvoor nu geene gepaste werkkring te vinden is. Dat de
+zoon van een waterdrager, een bullewagendrijver, een fabriekswerker,
+die heeft leeren lezen en schrijven in zijn moedertaal, Engelsch en
+Sanskriet grondig kent, die rekenen, geschiedenis en aardrijkskunde
+heeft geleerd, geen lust heeft zijn vader in zijn vak op te volgen,
+is duidelijk. Deze jonge mannen hebben hoogere aspiraties, waaraan,
+voorloopig althans, niet kan voldaan worden. Enkelen hunner studeeren
+verder en worden onderwijzers voor hun eigen kastegenooten, een heel
+enkele wordt gids voor vreemdelingen, nog zeldzamer, vinden zij een
+plaats als klerk op een of ander bureau; doch het meerendeel vindt
+geen geschikte bezigheid en vormt een klasse van ontevredenen, die
+in de nationale beweging het hoogste woord voeren. Door het in het
+leven roepen van goede industriescholen, waaraan in zeer vele plaatsen
+reeds is voldaan, hoopt men aan dit euvel tegemoet te komen.
+
+Ook de vrouwenbeweging, die over heel Indië slechts eene sporadische
+is, en die op het oogenblik nog niet veel meer op haar program heeft
+dan tegengaan van de kinderhuwelijken, verbetering van het lot der
+weduwen, opheffing van het purdah-systeem, en scholen voor meisjes,
+vindt in Calcutta de krachtigste verdedigsters.
+
+Doch om al deze bewegingen te bestudeeren, er meer dan een
+oppervlakkigen indruk van te verkrijgen, zouden wij hier langen tijd
+moeten vertoeven. Wij bespraken onze passage op de boot, die ons van
+Calcutta naar Rangoon zal brengen voor den 12en Maart, en de week
+die ons nog rest, willen wij liever in een van de hooge bergstreken
+hier doorbrengen, om ten minste één van de punten te zien, waarheen
+de rust- en koeler klimaat-behoevende Engelschman zich begeeft als
+verlof, tijd en geld hem dit veroorloven.
+
+
+
+Darjeeling, in het Himalaya-gebergte, dat 7100 voet hoog is, is 't
+meest aantrekkelijke van deze plaatsen. De reis erheen is echter niet
+zoo eenvoudig als wij ons die hadden voorgesteld. Als men Calcutta
+om half vijf 's avonds verlaat, dan spoort men tot half negen naar
+Damookdeah, daar gaat men op een stoomboot over en vaart gedurende
+twee uren op de rivier de Ganges. De rivier is daar niet zeer breed
+en beide oevers zijn bebouwd, een volle maan bescheen het water en gaf
+aan alles aan den wal wat wij passeerden, een phantastischen vorm. Zoo
+in gedachten verzonken, verbeeldde ik mij in een wereld te verkeeren
+van een halve eeuw geleden en een tocht te maken van Groningen naar
+Sappemeer in een trekschuit of barge. Door mijne reisgenoote werd
+ik uit mijn mijmering gewekt met de nuchtere vraag, of wij niet wat
+zouden gaan eten, waartoe op de boot tamelijk goede gelegenheid was.
+
+Om elf uur zaten wij aan den overkant van de Ganges weder in een trein,
+doch moesten die om vijf uur 's morgens weder verwisselen met het
+bergtreintje, dan ons om één uur in Darjeeling afleverde. Dat was, met
+het herhaaldelijk verwisselen van reisgelegenheid, een zeer vermoeiende
+tocht, waarop geen van ons beiden was voorbereid. Doch de tocht van
+Silliguri tot Darjeeling, den tijd dien wij in het bergtreintje
+doorbrachten, biedt zooveel schoons, dat wij onze moeheid geheel
+vergaten en geen berouw meer gevoelden over dit laatste uitstapje
+in Britsch-Indië.
+
+Hoewel het Himalaya-gebergte veel grooter en daardoor grootscher is,
+vertoont toch de weg naar Darjeeling veel overeenkomst met den weg
+van Chur naar St. Moritz in Zwitserland. Van Darjeeling uit hebben
+wij bij helder weer 't gezicht op den berg Everest, den hoogsten berg
+in de geheele wereld.
+
+De bevolking in Darjeeling is een geheel andere dan die wij tot
+dusverre in Indië zagen. Hier predomineert het Mongoolsche type,
+dat eensdeels groote gelijkenis vertoont met het Chineesche type,
+anderdeels ons doet denken aan Eskimo's en Laplanders. Wat vooral bij
+deze menschen opvallend is, is de gelukkiger, levendiger, vroolijker
+trek, die de vrouwen, op hunne gezichten vertoonen. Deze menschen
+komen allen van Thibet en Nepaule en zijn van geloof Boeddhisten. Zij
+werken hier in de theeplantages, die hier in menigte zijn, of verdienen
+de kost met het bij de straat curio's van Thibet te verkoopen. Zij
+dragen geheel andere kleederen, zijn geheel anders opgesierd, mannen
+en vrouwen dragen hun haar als de Chineezen in een lange staart,
+maar hebben het andere hoofdhaar niet afgeschoren, en zij zijn over
+het algemeen zeer warm gekleed. Het is hier ook zeer koud, wij hebben
+alles, wat wij voor warme kleeding bezitten mede naar boven genomen,
+en toch moesten wij 's morgens en 's avonds dicht bij het vuur kruipen,
+om warm te blijven.
+
+Natuurlijk dient men hier uitstapjes in de bergen te maken, maar wij
+willen den korten tijd dien wij boven zijn liever kalm doorbrengen om
+wat tot rust te komen en om, alvorens wij naar nog heeter streken gaan,
+eerst een paar dagen in een kouder klimaat te vertoeven. Wij bepalen
+ons dus tot wandelingen in de naaste omgeving om telkens weder terug
+te keeren naar de bazaar, de plaats waar alle volkstypen, die hier
+zijn, samenhokken en een interessant geheel vormen. Want de menschen
+uit Thibet en Nepaule zijn niet de eenige rassen die hier wonen, de
+Bhoteas zijn even talrijk en dan zijn er nog Lepcha, Aka, Dhimal-,
+Mechi-, Murmi- en Urava-rassen. Met de photographieën die wij van
+die rassen gekocht hebben in onze hand trachten wij de menschen,
+die wij in de bazaar zien, te identificeeren.
+
+Morgen gaan wij naar Calcutta terug en nadat wij daar nog een dag
+blijven om onze zaken te regelen, gaan wij ons inschepen naar
+Burma. Daarmede is dan onze reis door Britsch-Indië afgeloopen
+en op Amerikaansche wijze kunnen wij dan zeggen: We have done
+British-India. In den waren zin des woords hebben wij Britsch-Indië
+"gedaan" hetgeen mij spijt, want het is een land, dat langer
+oponthoud, dieper studie, nauwer kennismaking met zijn sociale en
+andere instellingen verdient. Maar voor alsnog is het niet goed
+mogelijk voor toeristen langer dan wij deden in Indië te reizen,
+daarvoor is het reizen er te vermoeiend, het klimaat te afmattend en
+zijn de hotels, in het algemeen gesproken te uncomfortable. Ook zijn de
+hygiënische omstandigheden nog niet van dien aard, dat men ergens het
+water durft gebruiken, melk durft drinken en ongekookte groenten of
+vruchten, visch of vleesch durft eten. Men moet den geheelen tijd op
+zijn qui-vive zijn, om niet door een van de vele vreeselijke ziekten,
+die hier inheemsch zijn, overvallen te worden.
+
+Niettemin waren wij lang genoeg in Indië, om niet enkele zaken
+opgemerkt, en een algemeenen indruk verworven te hebben, en om niet
+over enkele onderwerpen althans een oordeel te durven vellen. Ik
+heb daarbij ook nog dit groote voordeel, dat ik reis in gezelschap
+van een zeer intelligente vrouw, een vrouw, met zoo'n breeden blik,
+helder verstand en algemeene ontwikkeling, als zelden geëvenaard
+wordt. Alles wat wij opmerkten, wat wij hoorden vertellen, werd altijd
+onmiddellijk gezamenlijk besproken en ons beider meening, indien die
+soms mocht afwijken, gewikt en gewogen. Om onze lectuur vruchtbaarder
+te maken, lazen wij nooit dezelfde boeken, doch verdeelden de lectuur
+en bespraken dan onderling het gelezene. Door deze wijze van handelen,
+zagen en vernamen wij twee in zes weken meer dan anderen doen, die
+veel langer hun verblijf rekken. Herhaaldelijk viel het ons beiden op,
+dat andere toeristen, die wij in verschillende plaatsen ontmoetten,
+en met wie wij over het geziene van gedachten wisselden, niet de
+helft hadden gezien of opgemerkt van hetgeen wij hadden gedaan en
+dat zij dikwijls niets anders dan een algemeenen indruk hadden,
+"that India is a dirty place."
+
+Dit laatste nu is, algemeen gesproken, volstrekt niet het geval. Men
+moet, evenals wij deden, slechts even te voren het Heilige Land en
+Syrië doorreisd hebben om te weten wat een "vuil land" is. Als men
+vandaar komt geeft Indië den indruk van een zindelijk land te zijn,
+waar, de omstandigheden in aanmerking genomen, van overheidswege
+alle voorzorgen genomen zijn om het land zoo bewoonbaar mogelijk te
+maken. Zelfs in de geheel Indische steden waar alleen de inboorlingen
+wonen in overbevolkte nauwe straatjes, waar men alleen achter
+elkander kan doorgaan, vonden wij nog altijd een zekere soort
+zindelijkheid, die gunstig afstak bij wat wij van dien aard in
+Syrië en Egypte zagen. Herhaaldelijk maakten wij elkander daarop
+opmerkzaam. Hoogstwaarschijnlijk moet dit toegeschreven worden aan de
+hygiënische voorschriften in den Hindoeschen godsdienst. De Hindoe is
+verplicht zich dagelijks te baden en zijn lendendoek te wasschen. Het
+kopervaatwerk moet elken dag geschuurd worden, andere is het voedsel,
+dat het bevat onrein en mag niet genuttigd worden. Elk jaar is er
+'n dag waarop verondersteld wordt, dat de lente haar intrede doet,
+den dag, waarop de geheele natuur zich verjongt, op welken dag elke
+Hindoe, man en vrouw, nieuwe kleederen moet aantrekken en de oude,
+afgelegde kleederen moet verbranden. Die dag valt in het begin van
+Maart en is over het geheele land een algemeene feestdag. De jeugd
+vermaakt zich den dag tevoren om elkaar met verfkladden te besmeren,
+en er als de bontste harlekijns uit te zien. Groote vuren worden
+'s avonds overal ontstoken en de "oude plunje" daarop verbrand. Deze
+enkele voorschriften, doch er zijn er meer, doen de Hindoe gunstig
+afsteken bij zijn Mohammedaanschen broeder in Arabië. Deze laatste
+draagt dikwijls zijn kleederen tot er geen stuk meer van heel is,
+en zij hem letterlijk van het lijf vallen, en van wasschen zijner
+kleederen schijnt hij geen begrip te hebben. In Indië passeert men
+nooit een vijver, meer of rivier, of men ziet er tallooze mannen,
+vrouwen en kinderen baden en zwemmen en hunne kleederen wasschen,
+die dan door de heete zon in een ommezien weder gedroogd worden.
+
+Over het algemeen komt het mij voor, dat Engeland, in den korten
+tijd, dat het Indië in zijn beheer heeft, van het land gemaakt
+heeft wat het kon. Ik laat de financieele kwestie geheel ter zijde,
+ik weet volstrekt niet of Engeland te groote financieele offers van
+Indië gevraagd heeft, of op andere wijze aderlating op Indië heeft
+toegepast; om dat te beoordeelen zou ik over geheel andere gegevens
+moeten kunnen beschikken, dan mij ten dienst staan. Ik zag alleen
+de groote oppervlakten grond, die wij per spoor doorreisden, die nu
+door goede irrigatie in vruchtbaren bouwgrond zijn herschapen. Het is
+waar, er zijn nog duizenden en duizenden hectaren dorre, onvruchtbare
+woestijnen, die op een stroomend, frisch water wachten, maar alles
+kan niet op eens geschieden en ongetwijfeld zullen te zijner tijd
+ook deze streken onder handen genomen worden.
+
+Door Engeland wordt bijna over het geheele land voor behoorlijk
+onderwijs zorg gedragen. Wel zijn er nog een 80% analphabeten in het
+land, maar het is niet zoo gemakkelijk om den Hindoe, en nog minder
+den Mohammedaan het nut van goed onderwijs te doen begrijpen. In
+enkele vorstenlanden heeft de vorst, de Maharatja, in zijn gebied
+het elementair onderwijs nu verplichtend gesteld en langzamerhand zal
+verplicht onderwijs over het geheele land wel wet worden. Er bestaan
+in Indië nu 5 universiteiten in verschillende steden, in Bombay,
+Madras, Calcutta, Allahabad en in Lahore, waar de vier verschillende
+faculteiten onderwezen en doctorsgraden verkregen kunnen worden. Er
+zijn tallooze middelbare scholen, kunst- en nijverheidsscholen, en in
+al deze inrichtingen van onderwijs zijn voor de meisjes-leerlingen
+dezelfde voorwaarden gesteld, als voor de jongens. Het schoolgeld
+is miniem, en die niet kan betalen wordt zelfs van die minieme
+som vrijgesteld, De meeste van die inrichtingen van onderwijs
+worden echter nog niet door meisjes bezocht, omdat de Hindoe-vrouw,
+evenals hare Mohammedaansche zuster zich nog aan de oogen der mannen
+onttrekt. Alleen daar waar de Parsees wonen, zagen wij de scholen
+ook door meisjes bezocht. Deze vrouwen zijn ook aan de verschillende
+universiteiten te vinden, waar zij vooral in de medicijnen studeeren
+en dan als doktoren voor de Hindoe- en Mohammedaansche vrouwen van
+onschatbare waarde zijn, omdat het die vrouwen verboden is, in tijd
+van ziekte een man te consulteeren. Een der Engelsche dames-doctoren
+vertelde mij, dat er onder die Parsee-vrouwen zeer bekwame doktoren
+gevonden worden, die soms ook uitstekende chirurgen blijken te zijn.
+
+Verder geeft Engeland zich alle moeite, om de kunstschatten, waaraan
+Indië zoo rijk is, voor de toekomst ongeschonden te bewaren en ze ter
+leering en bewondering voor elken bezoeker open te stellen. Niet alleen
+dat daarvoor nergens een entrée geheven wordt, maar zelfs is overal met
+groote letters duidelijk gemaakt, dat de daarin aangestelde ambtenaren
+goed bezoldigd worden en het hun verboden is giften aan te nemen.
+
+Naast deze en nog zoovele goede dingen, die hier onder en door het
+beheer van Engeland tot stand kwamen, wil ik ook nog met een enkel
+woord wijzen op 't vele goede, dat hier door particulier initiatief
+geschiedt, zoowel door mannen als door vrouwen. Uit den aard der
+zaak kwamen wij tweeën niet zooveel in aanraking met de sociale
+instellingen, door mannen-initiatief ontstaan, doch op een paar door
+vrouwen tot stand gebracht en van overgroote beteekenis voor een land
+als dit, wil ik wijzen.
+
+Als men thans door Indië reist, dan vindt men bijna overal, zelfs
+in het kleinste stadje, een Lady Dufferin's hospitaal, waar alleen
+zieke vrouwen en kinderen worden opgenomen, die dan door vrouwelijke
+doktoren en goede verpleegsters worden behandeld. In de groote steden
+zijn deze inrichtingen door het gouvernement overgenomen, doch nu
+kan ten minste elke vrouw in Indië, wier godsdienst het verbiedt
+zich onder mannelijke geneeskundige behandeling te begeven, in tijd
+van ziekte door eene vrouw behandeld worden. In den regel staan deze
+hospitalen nog onder het oppertoezicht van eene Engelsche vrouwelijke
+dokter, met een paar Parsee vrouwen-doktoren tot hare assistenten,
+maar in sommige gevallen zijn toch reeds deze Parsee-doktoren met
+het geheele beheer belast.
+
+Ook de ziekenverpleging staat overal zeer hoog, waar Engelsche
+verpleegsters overkwamen om hier haar liefdewerk te verrichten en
+de inlandsche vrouwen in deze taak te onderrichten. Overal is nog
+maar de groote tegenstand te overwinnen, dien de Hindoe toont om
+zich in een ziekenhuis te laten opnemen, of om zich in eigen huis
+te laten behandelen en verplegen en zoodoende een out-cast, iemand,
+die niet tot zijn kaste behoort, over den drempel zijner woning te
+laten komen en zijn lichaam te laten beroeren.
+
+Een ander zeer groot werk wordt bijna uitsluitend door vrouwen
+uitgevoerd, hoewel zij daarbij financieel zeer krachtig door vele
+mannen gesteund worden. Dit is de verbetering van den toestand van
+de weduwen. Zooals men weet, werden vroeger de weduwen bij den dood
+van den echtgenoot levend met zijn lijk verbrand; sedert dit door de
+Britsche regeering verboden is, laten de familie en nabestaanden
+haar een langzamen dood sterven. Zij worden als verachtelijke
+wezens beschouwd, die ongeluk aanbrengen, overal waar zij zich
+vertoonen. Deze weduwen zijn dikwijls niet ouder dan vier of vijf jaar,
+in vele gevallen zijn zij weduwen alvorens zij ooit vrouw werden. Zij
+worden zeer jong, in enkele gevallen reeds vóór de geboorte, door de
+ouders uitgehuwelijkt en na intrede der puberteitsjaren aan den man
+afgeleverd, Sterft de man, ook zelfs nog vóór zij waren afgeleverd,
+dan zijn zij voor 't geheele leven weduwen, want een ander huwelijk
+mag niet door haar gesloten worden. Aan allerlei gruwelen zijn zij
+blootgesteld en er is inderdaad in Indië niets zoo beklagenswaardig
+als het lot van deze kind-weduwen. Sedert een kwart-eeuw ongeveer heeft
+een Hindoe-vrouw, Panditha Ramabai, zelf eene weduwe van goede familie,
+zich het lot dier kinderen aangetrokken. Door eerst in Indië, daarna in
+Engeland en Amerika, voordrachten gehouden te hebben, waarin zij het
+lot van die kinderen beschreef, verkreeg zij geld en hulpkrachten, om
+verzachting aan te brengen. Men heeft nu in verschillende plaatsen in
+Indië zoogenaamde "homes" voor kind-weduwen, waar zij goed onderricht
+ontvangen en waar zij leeren, om, onafhankelijk van nabestaanden, op
+menschwaardige wijze in eigen onderhoud te voorzien. Door de publieke
+opinie onophoudelijk wakker te schudden en de menschen te wijzen op
+het onhoudbare van dezen toestand, hoopt men verbetering tot stand
+te brengen. Er is nu reeds een beweging over geheel Indië, om door
+de Engelsche regeering een wettelijken minimum-leeftijd vastgesteld
+te krijgen, waarop huwelijken mogen gesloten worden, en daardoor in
+de eerste plaats aan de vroege huwelijken paal en perk te stellen.
+
+Men heeft mij vóór ik naar Indië ging en ook later per brief
+zoo dikwijls gezegd en geschreven, dat het goed was, dat ik eerst
+Britsch-Indië bezocht en daarna naar Java ging, omdat ik dan kon zien
+hoeveel beter Java door Nederland behandeld wordt dan Britsch-Indië
+door Engeland. Ik ben zeer nieuwsgierig of ik dat oordeel zal
+deelen. Het komt mij voor, dat Britsch-Indië, door de verdeeldheid
+zijner bevolking, voor zelf-regeering niet rijp is en nog lang de
+voogdijschap van een andere regeering zal noodig hebben. Dat de over
+hem gestelde macht wel eens fouten zal maken door het uitzenden van
+vertegenwoordigers, die niet voor hunne taak berekend zijn, of door
+het treffen van maatregelen, die te veel een Europeesch karakter
+dragen en met de Indische toestanden niet genoegzaam rekening houden,
+is licht te begrijpen. Daarvoor behoeft echter de Britsche regeering
+niet hard gevallen te worden.
+
+Iets anders is echter de persoonlijke verhouding der Engelschen
+tegenover de inlanders. Enkele gunstige uitzonderingen daargelaten,
+zijn de Engelschen zeer te laken over dit hun gedrag. Iedere inboorling
+van Indië is voor hen een "native" en wordt door hen met de grootste
+minachting behandeld. Al heeft de man ook eene opvoeding in Engeland
+genoten, getoond een van de intelligentste menschen te zijn en hier
+eene hooge positie te bekleeden, dan nog wordt hij geboycott van
+hunne clubs, kan nooit verwachten bij een Engelschman geïnviteerd te
+zullen worden, en kan zelfs geen lid worden van eene leesinrichting,
+wanneer de Engelschen die voor hunne ontwikkeling noodig hebben. Toen
+wij tweeën eens voor 'n kleinen afstand onze plaats in den trein niet
+gereserveerd hadden en wij in de eerste klasse zochten waar nog een
+plaats open was, vonden wij een waggon, waarin slechts één heer zat. De
+stationschef, een Engelschman, zag ons instappen en kwam onmiddellijk
+mededeelen, dat wij daar toch niet konden gaan zitten: wij hadden
+dan te reizen met een native. Wij zeiden geen bezwaar te hebben en
+bleven waar wij waren. Het was echter als een loopend vuurtje op het
+perron bekend geworden, dat twee Europeesche dames waren gaan zitten
+in een waggon met een native, en elkeen kwam voor het venster om ons
+te bekijken en uit te maken welk soort menschen wij waren. Wij hebben
+over ons gezelschap niet te klagen gehad en met hem een interessanter
+gesprek gevoerd, dan met menig Engelschman mogelijk is.
+
+
+
+
+
+
+IN BURMA.
+
+
+De Arankola, het mooie, kleine, zindelijke bootje van de British
+India Steam Navigation Co., bracht ons in twee en een halven dag
+van Calcutta naar Rangoon. Dat waren twee heerlijke, rustige dagen,
+die mij lang zullen heugen. Wij waren de twee eenige damespassagiers
+eerste klasse en ook het sterke geslacht was slechts door vijf jonge
+mannen vertegenwoordigd. Het nette geriefelijke damessalonnetje was
+voor ons alleen, en elk onzer had een groote comfortabele hut. Wij
+hadden een gevoel alsof wij een private stoomboot hadden afgehuurd,
+waarvan het geheele personeel te onzer beschikking stond. De
+jonge mannen, vriendelijk en voorkomend en zich bij alles te onzer
+beschikking stellend, droegen er niet weinig toe bij om dat gevoel te
+versterken. Gedurende de drie groote maaltijden van den dag, waaraan
+ook de kapitein, eerste machinist en eerste officier deelnamen,
+zat het kleine groepje aan één tafel samen en werden wij door een
+talrijke zwarte bedienden-troep bediend. Dan was er een algemeen
+levendig gesprek, over Burma en de Burmeezen, over Britsch-Indië en het
+Engelsch beheer, dan werd het Engelsche gouvernement tot in de wolken
+verheven en dan voelden de Engelschen zich trotsch boven elke natie
+staande. Het is voor 'n vreemdeling onuitstaanbaar den blufferigen
+toon aan te hooren, waarop overal en altijd de Engelschman over zijn
+land en volk spreekt, maar aan den anderen kant ligt daarin toch ook
+veel te apprecieeren. Dat warme nationaliteitsgevoel heeft toch ook
+zijn goede zijde, al schijnt het vrijwel een gevoel van bekrompenheid.
+
+Om half acht verlieten wij Dinsdagmorgen de haven van Calcutta en eerst
+om vier uur 's middags bereikten wij den mond van de Gangesrivier. Al
+dien tijd brachten wij op deze rivier door en stoomden de hier en daar
+mooi met hooge palmen en groote in bloei staande boomen begroeide
+oevers voorbij. De overgang van de rivier in de baai van Bengalen
+was bijna onmerkbaar, omdat ook daar de zee kalm was, als op een
+meer. Het was een heerlijke rustige tijd, om lezende en droomende,
+starende in de helderblauwe wolkenlooze lucht, door te brengen. Het
+bracht ons weder in evenwicht en in staat van Burma en de Burmeezen
+in korten tijd zooveel mogelijk in ons op te nemen. Tegen ongeveer
+elf uur kwamen wij Donderdagmorgen in de Rangoon-rivier en kregen
+toen reeds heel spoedig den gouden top van de groote, wereldbekende
+pagode van Rangoon in het gezicht. Toch werd het nog bijna twee uur,
+alvorens wij in Rangoon aankwamen, alle formaliteiten waren afgeloopen
+en wij aan wal konden gaan.
+
+Nu waren wij in Burma en alsof wij een blad hadden omgeslagen van een
+plaatwerk, zoo was op eens het beeld veranderd van hetgeen zich thans
+aan ons oog vertoonde. Vlak bij de landingsplaats stonden de rijtuigen
+met hunne bruine, naakte koetsiers en deze laatsten bestormden ons om
+ons naar het hotel te brengen. Van het bijna leege schip was niet veel
+te halen, de meesten moesten zonder vrachtje huiswaarts keeren. Wij
+moesten echter eerst zien of er niet een beter vervoermiddel te
+verkrijgen was, voordat wij ons in deze vierkante vogelkooi op groote
+bandlooze wielen, met een paard als een rat, nedervlijden. Al spoedig
+vernamen wij, dat deze "gharries" de Burmeesche rijtuigen waren en
+wij ons daarvan te bedienen hadden. Gelukkig zijn onze ingewanden
+reeds gewend om door elkaar geschud te worden, zulke tochtjes doen ons
+heelemaal geen kwaad meer, hebben zelfs dikwijls eene zeer heilzame
+uitwerking.
+
+Wat een heerlijke, verkwikkende, opvroolijkende indruk gaat van
+Rangoon uit. Niettegenstaande het misschien een van de warmste
+plekjes op aarde is en men verwachten kan, dat elkeen hier gebukt
+gaat onder den deprimeerenden invloed van die nat-warme hitte, ziet
+men hier een levendigheid en een vertier, en wat het meest aantrekt,
+een lach op elks gelaat en een vriendelijke expressie in ieders oog,
+die onwillekeurig eene stimuleerende werking op ieder mensch moet
+uitoefenen. Nadat wij in het hotel onze kamers in bezit genomen
+hadden, begaven wij ons onmiddellijk de straat op, hoewel de zon nog
+wreed-brandend hare stralen op ons neder zond. Hier konden wij ons dus
+weder vergasten aan het gezicht van vrouwen in de straten, vrouwen,
+die niet alleen, zooals in Britsch-Indië, het zwaarste en vuilste
+werk verrichten, maar vrouwen uit alle rangen van de maatschappij,
+die zich op straat bevinden voor de verschillende dergelijke redenen
+als waarom zich ook bij ons vrouwen op straat bevinden. De Burmeesche
+vrouwen zijn zeer opvallend. Zij gelijken zeer veel op de Japansche
+en Chineesche vrouwen, zij behooren trouwens ook tot het Mongoolsche
+ras. In hare gele, rose, blauwe, mauve of anderskleurige zijden nauw
+om de beenen sluitende sarong, hare wit geborduurde kabaja, hare
+lange, dikke, zwart-glimmende haarwrong als een diadeem op de kruin
+van haar hoofd, waarin altijd eenige versche bloemen steken, en een
+nooit ontbrekenden vriendelijken lach in hare oogen, wandelt zij met
+hare gebloemde Chineesche pajong boven haar hoofd in de eene, en eene
+brandende sigaar in de andere hand, even vrij door Rangoons straten
+als de vrouwen van elke beschaafde Europeesche natie in eigen land.
+
+Rangoon heeft eene bevolking van ongeveer 300.000 zielen en daarvan
+zijn slechts 80.000 Burmeezen.
+
+De anderen zijn menschen uit verschillende Oostersche landen. Velen
+komen uit Britsch-Indië. Alle koelies bijv. zijn Hindoes uit de laagste
+kaste, want nooit zal een Burmees zich verlagen om koelie-werk te
+doen. Dan zijn er velen uit Thibet en China, uit Ceylon en Afrika
+en ook onze Maleiers ontbreken niet. Europeanen vormen slechts een
+klein deel en dat zijn bijna allen personen, die hier slechts een
+tijdelijke functie waarnemen. Doch zoodra men Rangoon verlaat en
+dieper het land intrekt, dan ontmoet men Burmeezen en niets als dezen.
+
+Naast de Burmeesche vrouwen vallen in de straten van Rangoon de
+Boeddhistische monniken 't sterkst op. Ik beschreef ze reeds in Ceylon,
+deze kaalgeschoren, bijna naakte mannen in hunne oranjekleurige doeken
+gewikkeld, die hun geheele leven nietsdoende doorbrengen. Kerken
+hebben de Boeddhisten niet, dus kerkdienst hebben zij niet te
+vervullen en zelfs bij een sterfgeval, huwelijk, geboorte of zulk
+soort omstandigheden in eene familie doen zij geen dienst. Als de
+hedendaagsche Boeddhist in zulke gevallen een priester verlangt,
+dan gebruikt hij daarvoor een Brahmaan. Vroeger heette het, dat de
+Boeddhist-monniken de opvoeding en het onderricht van de jongens tot
+taak hadden en toen was er in Burma geen man, die niet een of meer
+van zijne jongensjaren in een monnikenklooster had doorgebracht,
+daar had leeren lezen in eigen taal en de Boeddhistische wijsheid
+had opgezogen. Sedert er echter gouvernementsscholen zijn, zenden de
+meeste ouders hunne jongens naar deze scholen en wordt het zedelijk
+verplicht verblijf in een monnikenklooster voor elken jongen beperkt
+tot eenige dagen in zijn geheele leven. Als opvoeders der jeugd
+kunnen de priesters dus ook al niet meer beschouwd worden en hoewel
+de boeken van Fielding Hall, die met zooveel sympathie schrijft over
+het Boeddhisme, mij het mooie, poëtische in dezen godsdienst wel
+hebben doen gevoelen, is hij er toch niet in geslaagd mij eenige
+sympathie voor dit priesterdom in te blazen. Hun leven is zeer
+simpel, zij eten slechts eens per dag en gebruiken alleen voedsel,
+dat door de jonge priesters 's morgens is opgebedeld. Zoo luidt
+tenminste hun voorschrift, doch of daaraan strikt de hand wordt
+gehouden, betwijfel ik, na hetgeen ik daarvan in Ceylon zag en uit
+den mond van een priester vernam. Het is een vreemd gezicht als men
+'s morgens vóór twaalf in een der drukke straten van de Bazaar loopt
+en men ziet dan een lange rij Boeddhistische priesters één voor één
+achter elkaar loopend met een groote steenen bak op hun hoofd of om
+hun hals, gebeden prevelend, voorbij trekken; geen moedertje blijft
+dan achter haar toonbank daadloos, allen komen uit om in den steenen
+bak wat gekookte rijst, wat toebereide groenten, wat brood of iets
+dergelijks te werpen. Sommige van die kleine vrouwtjes staan reeds met
+hun zorgvuldig bereide gift op den rand van het trottoir te wachten,
+tot de monniken komen aanloopen.
+
+Dit is niet de eenige wijze waarop een Boeddhist zijne zaligheid
+koopt. Als hij een rijk mensch is, dan laat hij een mooi Boeddhabeeld
+maken en bouwt daar een mooie pagode omheen, dat is de zekerste
+weg tot eeuwige gelukzaligheid. Men kan die ook verwerven door het
+bouwen van een klooster en als daartoe de middelen ontbreken door
+het plaatsen bij een boom of aan den voet van een berg van een kruik
+koel drinkwater voor de passeerende menschheid, of door rustplaatsen
+in te richten voor den vermoeiden voetganger. Er ligt een bijzondere
+soort vriendelijkheid in den godsdienstvorm van deze menschen. Zij
+aanbidden geen God; Boeddha was van meening dat er geen God was,
+die aanbidding verlangt, doch zij gaan naar hun pagoden om Boeddha
+te verheerlijken. Geen man, noch vrouw, noch kind komt daar zonder
+bloemen, zelfs de zuigeling op moeders arm wordt een roos in het
+handje gestopt, om aan Boeddha's voeten neer te leggen. Al de
+pagode's zijn elken dag vol veelkleurige bloemen, die des avonds
+worden verwijderd, om plaats te maken voor de frissche bloemen van
+den volgenden dag. Man, vrouw en kinderen komen gezamenlijk hunne
+offeranden--altijd bloemen en niets dan bloemen--brengen, knielen
+dan voor een der vele Boeddhabeelden in deemoedige houding neder en
+prevelen een soort gebed. Volgens Fielding Hall bidden zij echter niet,
+doch komt hetgeen zij zeggen daarop neder, dat het leven ellendig is,
+alleen verdriet en moeilijkheden baart en dat na den dood eerst het
+hooge geluk kan aanbreken en dat zij Boeddha danken, omdat hij hen
+dat geleerd heeft.
+
+De Boeddhisten bidden echter ook wel, doch niet tot God of Boeddha
+zenden ze hunne gebeden op, maar tot de goede en booze geesten. Volgens
+hen is er leven in alles. Boomen en planten, bergen en rivieren,
+rotsen en steenen, alles leeft, in alles huist een geest. Deze geesten,
+die goede en booze geesten kunnen zijn, aanbidden zij. Zulk een geest
+kan een ziek kind gezond maken, een oogst doen mislukken, een vrouw de
+liefde van haar man terugbrengen, of een jongeling's hart doen gloeien
+voor een of ander meisje. Die geesten beschikken over leven en dood,
+over welvaart en ellende. Hen tot goed vriend te houden, met hen op
+goeden voet te verkeeren, is politieke wijsheid en daarom doet een
+Boeddhist alles waarmede hij zoo'n geest meent te kunnen dienen.
+
+Wij begaven ons den eersten keer in schemerdonker naar de Shwe Dagón
+Pagode, dat is de meest beroemde van alle pagode's; dan krijgt men
+het best een algemeenen indruk en ziet niet de détails. Het miste
+zijne uitwerking op ons niet. Wij stonden letterlijk verbaasd. Het
+was zoo geheel iets anders dan alles wat wij tot dusver gezien hadden
+en de talrijke Boeddhisten, die met ons de hooge stoep opklommen
+om daar boven hunne hulde te brengen aan den grooten profeet en
+hunne bloemen aan zijne voeten te leggen, werkten er toe mede om
+den diepen indruk, dien dat alles verwekte, te verhoogen. Het was
+een schoon Oostersch beeld, dat ons met sympathie vervulde voor de
+Boeddhisten en hun grooten voorganger. Den volgenden dag gingen wij
+er bij helder daglicht heen en toen nam al dat klatergoud, al dat
+gekleurde glas, dat bij avond als diamanten en robijnen schittert,
+en al die honderden Boeddhabeelden, elk in een afzonderlijken pagode
+rondom de eenige groote tombe, die het een of ander stuk van Boeddha's
+lichaam in haar binnenste herbergt, veel van het verheven gevoel weg,
+dat ons des avonds had bezield.
+
+Rangoon is een mooie stad, veel mooier, veel Oosterscher en veel
+interessanter dan Calcutta. Er zijn zeer mooie rijtoeren in en om
+de stad te maken, die rondom de lakes is het schilderachtigst. Doet
+men dien tocht 's avonds tusschen vijf en zeven, dan heeft men
+nog het voordeel om heel de élite van Rangoon aan zich voorbij te
+zien trekken, vooral op een avond als er in het midden van een der
+groote grasvelden, waarvan alleen de Engelschen het geheim schijnen
+te bezitten om ze fluweel groen te maken, een muziekkorps van een of
+ander Engelsch regiment een concert geeft. Dan hoopt zich daar heel
+de groote wereld van dit cosmopolitische stadje in een betrekkelijk
+kleinen cirkel bijeen, dan vindt men daar specimina van bijna alle
+orientalische volkeren. Wij lieten ons rijtuig op kleinen afstand
+halt houden om die bonte menigte beter te kunnen overzien. Op dat
+in-groene grasveld, onder hooge palmen van allerlei soort, werd
+het militaire muziekkorps omringd door Europeanen in hunne witte
+kleeding; Burmeesche vrouwen en mannen in hunne veelkleurige sarongs
+en witte kabaja's, de vrouwen nog veel meer dan in de straten hunne
+haren met levende bloemen versierd; door geheele families Chineezen,
+hare staarten met gekleurde linten doorvlochten en mannen en vrouwen
+zóó gekleed in zijden broeken en jassen, dat wij ze niet van elkander
+konden onderscheiden; door Japanners in hunne eigen en eigenaardige
+kleederdracht; door vele Hindoes en Parsees en door de rijk met
+gekleurde koralen en gouden sieraden behangen Thibet-vrouwen. Hier
+kwamen al de rijke lui van Rangoon bijeen, menschen, die althans
+rijk genoeg om zijn eigen rijtuig, automobiel of rijpaard er op na
+te houden. Hier werd een stuk society-life afgespeeld, waarvan wij
+niet de volle beteekenis konden begrijpen, omdat wij bijna geen dier
+menschen kenden. Alleen van enkelen werd ons hunne beteekenis in de
+geld- en handelswereld medegedeeld.
+
+Een van de bijzonderheden van Burma is wel het groote gebruik, dat nog
+gemaakt wordt van olifanten als arbeidskrachten in de houtwerken. Wil
+men dat echter goed zien, dan moet men dieper het land intrekken
+en de oerwouden bezoeken. Men had ons gezegd en ook de gidsboeken
+vermelden het, dat een paar mijlen van Rangoon verwijderd eenige
+houtzaagmolens zich van olifanten als arbeidskrachten bedienen
+en wij namen de moeite om een ochtend om zes uur op te staan en
+om half zeven te rijden naar een dier gelegenheden. Het was echter
+alleen ondergeschikt werk, dat daar door drie olifanten gedaan werd,
+het andere geschiedt alles machinaal. Dat hadden wij in Ceylon reeds
+veel beter gezien, zoodat wij dezen tocht vrijwel als een mislukten
+beschouwden. Bij de groote pagode is een zoogenaamde witte, heilige
+olifant. Het dier is echter heelemaal niet wit, alleen wat lichter
+grijs van tint dan zijne broeders. Men beweert echter, dat het beest
+bij de geboorte bijna wit was en bij de toeneming der jaren donkerder
+van tint is geworden. Het dier heet echter nog de witte olifant.
+
+Behalve een overgroot aantal monnikenkloosters, bezit Burma ook
+nonnenkloosters. Die zijn echter slechts weinig in aantal. De nonnen
+gaan allen gekleed in een gele sarong met witte kabaja en daarover
+losjes een rose getinte, zeer dunne shawl. Zij vallen in de straten
+onmiddellijk op, omdat hare hoofden, evenals van de monniken, kaal
+geschoren zijn. Als men ze 's morgens vóór twaalf uur in de straten
+ziet, hebben zij meestal ook een bedelpan op het hoofd en verzamelen
+daarin de goede gaven der eenvoudige burgers. Deze nonnen leven, als
+'t kan, een nog doelloozer leven dan de monniken. Zij doen letterlijk
+niets, zelfs besteden zij den tijd niet aan het lezen der boeken van
+Boeddha. Zij meenen hemelsche zaligheid te verwerven door zich van
+alle wereldsche genoegens te spenen. Wat een hemelsbreed verschil
+met de Roomsch-Katholieke nonnen, waarvan wij juist hier in de
+lepragestichten de meest sympathieke staaltjes van zelfopoffering
+zagen. Lepralijders schijnen hier in grooten getale voor te komen,
+overal zijn hier tehuizen voor hen ingericht. Wij zagen zulk eene
+inrichting voor mannen en een voor vrouwen, waarin 350 lijders op de
+meest liefderijke wijze door Franciscaner nonnen verpleegd worden.
+
+Moge het Boeddhisme ook veel aantrekkelijkheid bezitten en zeker de
+meest poëtische godsdienst zijn, mij bekend, de Boeddhist-monniken en
+-nonnen kunnen geen sympathie wekken. Terecht of ten onrechte schrijf
+ik den lagen stand van ontwikkeling van de Burmeezen aan hun invloed
+of althans aan hun voorbeeld toe. Niets-doen, in de volle beteekenis
+van het woord, geeft recht op vereering in dit leven en op eeuwige
+zaligheid hier namaals; dit is te gemakkelijk te verwerven dan dat
+in dit heete land, waar men zoo vanzelf energieloos wordt, niet tal
+van jonge mannen zich aangetrokken gevoelen om hunne lange haren
+te laten afscheren en in een gelen doek gewikkeld verder het leven
+te slijten. Tot daden, die eenige inspanning van geest of lichaam
+vereischen, komen deze menschen nooit; ook gelooven zij, dat elkeen bij
+de geboorte reeds is voorbestemd voor wat hem verder in het leven zal
+wedervaren en dat het doelloos is zich daaraan te willen onttrekken of
+dat te willen wijzigen. Van zulk een volk kan natuurlijk geen kracht
+uitgaan, zulke menschen brengen de wereld niet vooruit.
+
+Ik bewonder mijzelf, dat ik hier nog de energie heb kunnen verzamelen
+dezen brief te schrijven, die, in letterlijken zin, in het zweet
+mijns aanschijns is ten einde gebracht. Over 't geen wij hier meer
+zagen en ondervonden, hoop ik op de boot naar Penang gelegenheid te
+vinden het een en ander mede te deelen, want 't is hier eigenlijk
+veel te heet om een vin te verroeren. Als ik hier lang bleef ben ik
+er niet zoo zeker van ook niet een Boeddhist-non te worden en het
+verdere van mijn leven in een zalig niets-doen door te brengen.
+
+
+
+
+
+
+BURMA EN OP WEG NAAR PENANG.
+
+
+Ik zit nu aan boord van de "Dilwara", die ons van Rangoon naar Penang
+zal brengen en ofschoon het ook hier snikheet is, zal ik toch trachten
+wat meer van Burma en de Burmeezen te vertellen dan ik in mijn vorig
+schrijven deed. Want dit land en volk is een ernstige studie waard,
+het is zoo geheel verschillend van alle andere volken. Eensdeels
+zijn zij eenige eeuwen bij anderen ten achter en anderdeels zijn
+zij andere natiën ver vooruit. Dit laatste vooral voor zoover het de
+positie der vrouwen betreft.
+
+Ons plan was geweest, minstens drie weken in Burma door te brengen,
+naar Mandalay, de interessantste stad in Burma te gaan, vandaar
+naar Bhamo, een paar bergtoeren te maken en dan de Irrawadday-rivier
+afgaande, naar Rangoon terug.
+
+Wij hadden de rondreiskaarten daarvoor reeds besteld den eersten dag
+toen wij arriveerden en nog vol energie waren. Toen ik echter den
+volgenden morgen na het ontbijt in de kamer van mijn reisgezellin
+verscheen om gezamenlijk uit te gaan, vond ik haar weder ontkleed op
+haar bed liggen, in Hindoe's costuum, zooals zij het geliefde te noemen
+en vast besloten "den heelen dag geen vin te verroeren, omdat zoo'n
+hitte niet te verduren is". Ik toog er toen moedig alleen op uit en
+vernam dat Mandalay op het oogenblik nog veel heeter dan Rangoon is,
+dat de booten op de smalle rivier, met de thans hooge oevers (omdat
+er weinig water in de rivier is) onuitstaanbaar zijn van de hitte en
+de muskieten, die aldaar bijzonder bijtlustig zijn, en dat wanneer
+wij het in Rangoon reeds te warm vonden, de voorgenomen reis sterk
+ontraden moest worden. Toen ik met dat bericht thuis kwam, besloten
+wij die reis op te geven en te trachten ons van onze reiskaarten weder
+te ontdoen. Met een verlies van 10% lukte ons dit. Wij moesten echter
+tot den 21en Maart in Rangoon blijven, omdat er geen boot vóór dien
+tijd naar Penang ging.
+
+Wij hadden eenige introducties in Rangoon en ik had dien morgen
+genoeg vernomen om ons nieuwsgierig te maken. Met een opwekkend
+woord mijnerzijds en den prikkel om wat van Burma's vrouwen
+te kunnen vernemen, gelukte het mijn reisgezellin genoegzaam
+energie te verzamelen om haar Hindoe's voor een geciviliseerd
+toilet te verwisselen en met mij er op uit te gaan. Ik had ook een
+victoria bemachtigd, zoodat wij van de Rangoonsche gharrie verlost
+waren. Regelrecht lieten wij ons naar het gemeentehuis brengen, alwaar
+wij met den president en den secretaris van het gemeentebestuur een
+zeer belangrijk gesprek hadden. Het was waar wat wij vernomen hadden,
+dat de vrouwen van Burma het kiesrecht voor de gemeenteraden bezitten,
+evenals de mannen, en dat daarvan door hen geregeld gebruik wordt
+gemaakt, procentsgewijze evenveel als door de mannen. De vrouwen zijn
+ook verkiesbaar, doch voor zoover de heeren wisten, was er nog nooit
+een vrouw candidaat geweest voor een zetel in den raad. Maar sedert
+eenigen tijd begonnen de vrouwen zich te roeren, zij waren ontevreden
+met genomen besluiten, en de naam werd genoemd van een dame, die zich
+bij de volgende verkiezing candidaat zal stellen. Wij vroegen het
+adres van die dame en na nog tal van inlichtingen ontvangen te hebben,
+omtrent verschillende gemeente-instellingen, scholen, gevangenis,
+hospitalen enz., gingen wij die dame, Mah Illà Oung, opzoeken.
+
+Dat was een vrouw naar ons hart. Zij was thans weduwe, doch reeds
+bij het leven van haar man, die een van de hoogste posities hier
+in Engelschen dienst bekleedde, stichtte zij verschillende sociale
+instellingen en trachtte zij de Burmeesche vrouwen te vereenigen. Zij
+was reeds twee keer in Engeland en werd zoowel door koningin Victoria
+als door koning Edward en koningin Alexandra in particuliere audiëntie
+ontvangen, waarop zij hen over toestanden in Burma met betrekking tot
+de opvoeding der Burmeesche meisjes inlichtte. Vooral door haar toedoen
+is er 'n groote verbetering gekomen in de opvoeding der Burmeesche
+meisjes, die nu, voor zoover 't de hoogere en middenklasse der
+bevolking betreft, allen naar school gaan. Haar ideaal is co-educatie
+voor jongens en meisjes, dat dan ook in de beide scholen, door haar
+in Rangoon gesticht, strikt wordt doorgezet. Haar scholen worden
+door 370 en 420 kinderen bezocht. De leerkrachten zijn grootendeels
+Burmeesche onderwijzeressen. Wij bezochten beide scholen en woonden
+een geheelen morgen 't onderwijs in de verschillende klassen van
+een der beide scholen bij, dat in de hoogere klassen geheel in de
+Engelsche taal gegeven wordt. Het was een genot die kleine Burmeesjes
+en Chineesjes te hooren en te zien. Het onderwijs brengt de kinderen
+zoover, dat zij, zoo gewild, in Engeland of Britsch-Indië een van de
+universiteiten kunnen bezoeken om een doctorstitel te behalen, of met
+een tweejarigen cursus aan een school voor opleiding tot onderwijzeres
+het examen voor dit vak kunnen afleggen. Beide scholen staan onder de
+hoofdleiding van 'n directrice, dames (Burmeesche), die in algemeene
+ontwikkeling en helder oordeel, in kennis van talen en van literatuur
+voor de besten in Europa niet behoeven onder te doen. Deze dames hebben
+hare geheele opleiding in Rangoon ontvangen. Mevrouw Illà Oung vertelde
+ons, dat nu haar streven is, in Rangoon een universiteit te krijgen,
+zoodat ook de doctorsgraad in de verschillende vakken aldaar behaald
+kan worden. Zij hoopt, dat dan wat meer vrouwen voor doctor in de
+medicijnen zullen studeeren, waar groote behoefte aan is.
+
+Hier in dit land van pagoden en kloosters, van nonnen en monniken,
+hebben de vrouwen dezelfde rechten als de mannen. Huwelijken werden
+tot voor korten tijd zonder priesters en zonder burgemeesterbriefjes
+gesloten; meisje en jongen komen overeen om te zamen een gezin op te
+zetten en als de ouders het goed vinden, wordt daaraan op zekeren dag
+gevolg gegeven, meestal voorafgegaan door 'n eenvoudig huiselijk of
+familiefeest. Tegenwoordig helpt een Brahma'sche priester den band
+tusschen de jongelieden leggen. Doch ook nu nog behoudt het meisje
+in het huwelijk haar eigen naam en wat meer zegt, haar eigen bezit
+en recht op haar eigen verdienst. De meeste Burmeesche vrouwtjes
+verdienen, ook in het huwelijk, haar eigen onderhoud, evengoed als de
+mannen. Zij bezitten een stuk grond, dat zij zelf bebouwen, zij hebben
+haar eigen standplaats in de bazaar, waar zij zijde (dikwijls zelf
+geweven), zilver, houtsnijwerk of andere zaken verkoopen, zij gaan
+daags naar hunne kantoren of scholen, waar zij werken of onderwijs
+geven, of zij voorzien op andere wijze in eigen onderhoud. Even
+gemakkelijk als zij trouwen, kunnen zij ook scheiden, als een van
+beiden daartoe den wensch te kennen geeft en naar het bureau gaat, waar
+zij als man en vrouw staan ingeschreven. Als zij dan daar mededeelen
+dat hij of zij het huwelijk wenscht te ontbinden, dan wordt na eenige
+dagen ook de andere partij opgeroepen, vastgesteld wat ieder hunner
+vóór het huwelijk bezat en wat gedurende het huwelijk op beider naam
+is aangekocht of door gezamenlijke inspanning verkregen. Elk krijgt
+dan terug wat vóór het huwelijk het zijne was en het andere wordt
+verdeeld. Echtscheidingen in Burma zijn evenwel zeldzaamheden. De
+huwelijksband wordt om geen andere reden dan uit zuivere liefde
+gesloten en schijnt tegen een stootje bestand te zijn. Volgens de
+boeken van Fielding Hall gaat de hofmaking meestal van het meisje
+uit, doch toen ik een jonge Burmeesche schoone vroeg of dat waar is,
+gooide zij haar fijn besneden, zwart kopje op haar linker schouder,
+keek mij schalks met haar glinsterende zwarte oogjes aan en antwoordde
+bedeesd: "Ik geloof niet, dat meisjes daartoe den moed hebben". Maar
+toen ik haar, zooals zij daar voor mij stond, goed opnam, toen wist
+ik, dat zij en Fielding Hall beide gelijk kunnen hebben; zonder het
+in zoovele woorden uit te drukken, kan de hofmaking toch heel goed
+van het meisje uitgaan. Zulke zwarte oogjes kunnen meer uitdrukken
+dan de mond onder woorden kan brengen.
+
+Wij woonden in de school ook een godsdienstles bij. Men had het
+over zielsverhuizing. Die les werd in 't Burmeesch gegeven, doch
+alles werd voor ons in het Engelsch vertaald. Wat ik daar hoorde,
+vind ik te belangrijk om er niet in het kort hiervan melding te
+maken. De Boeddhist gelooft niet aan een zielsverhuizing in den
+geest der Hindoe's. Hun godsbegrip is ook anders. Dit werd den
+kinderen op de volgende wijze duidelijk gemaakt. Eerst werd verteld
+van de electrische kracht die licht geeft, licht dat soms op grooten
+afstand van de lichtgevende kracht schijnt. De kinderen moesten zich
+nu een soortgelijke macht denken, die leven geeft. Een levengevende
+macht was de hoogste macht. Men kon die macht God, Jehova, Allah,
+of hoe ook, noemen, de naam was onverschillig, het was die macht,
+die over de geheele wereld alles beheerschte. Het leven werd verder
+vergeleken bij het electrische licht, de uitwerking van die macht,
+die wij zien. Soms breekt door een of andere oorzaak het lampje,
+het licht gaat dan uit. Zoo ook met het leven. Maar al is het lampje
+gebroken, het licht bestaat als te voren. De lichtgevende kracht
+had niet opgehouden te werken, het licht was niet verdwenen, het had
+slechts een ander omhulsel noodig om opnieuw te schijnen.
+
+Toen ik zooveel van Burma en de Boeddhisten vernomen had, wilde ik
+Rangoon niet verlaten, alvorens nogmaals een bezoek te hebben gebracht
+aan de Shwé Dagon Pagode en de honderden pagoden rondom. Ik koos
+daarvoor weder den tijd van schemerdonker. Het was alsof die tallooze
+zittende Boeddha-figuren nu alle vriendelijk glimlachten en alsof een
+liefelijke muziek klonk uit die duizenden klokjes, die onzichtbaar aan
+de groote en kleine pagoden hangen en door den wind in beweging worden
+gebracht. Ik zag die bloemen brengende mooie Burmeesche vrouwtjes,
+met hunne poppige bébé's en de altijd vriendelijke en hulpvaardige
+mannen nu met andere oogen, ik voelde groote sympathie voor dit
+volk en zijne religie in mij opwellen. Jammer, duizendmaal jammer,
+dat onder den invloed van Amerikanen, Engelschen en andere Europeërs,
+dit volk langzamerhand zijne zeden en gewoonten begint te verliezen,
+en zij en wij meenen, dat zij van ons zooveel leeren kunnen. Zeker
+kunnen zij wat van ons leeren, maar daarnaast valt er voor ons ook
+zoo heel veel van hen te leeren.
+
+Donderdag tegen den avond, nadat wij dus ruim een week in Burma
+hadden doorgebracht, begaven wij ons aan boord van de "Dilwara". Dit
+is een oude boot, die oorspronkelijk dienst deed voor troepenvervoer
+van Londen naar Calcutta. Voor dat doel werd hij afgedankt en nu
+gebruikt de Britsch-India Steam Navigation Co. hem als vrachtboot
+tusschen Rangoon, Penang en Singapore, met een begrensde ruimte voor
+passagiers. Die begrensde ruimte is nu tot over de grenzen bevolkt,
+het is alsof Indië al de nog resteerende toeristen opeens heeft
+uitgeworpen en, bijeengepakt op deze boot, naar koelere streken
+zendt. Het is grappig, hoe wij vele toeristen die wij in Ceylon of
+in Indië in de vele hotels ontmoet hebben, thans hier bijeen vinden
+en hoe levendig de gesprekken zijn onder al die heeren en dames, die
+elkander op dit kleine plekje nu weder ontmoeten. Het is lang niet
+gemakkelijk een hoekje te vinden om rustig te kunnen schrijven. De
+medepassagiers zijn voor het meerendeel Engelschen en Amerikanen,
+die nu op weg zijn naar Japan, doch er zijn toch ook betrekkelijk
+vele Duitschers en eenige Oostenrijkers onder. Veel interessanter
+dan de eerste klasse passagiers zijn de tusschendekpassagiers. Van
+over de leuning van de brug zie ik juist op hen neer. 't Zijn allen
+natives, zegt de eerste officier tot mij. Maar dan toch natives van
+bijna even zoovele tribes als er menschen daar beneden huizen. Dat
+is een gemakkelijker te vervoeren bende dan de 1ste klasselieden. Wij
+beklagen ons over alles, vinden de matrassen te hard, de hut te klein,
+geen gelegenheid genoeg om al ons hebben en houën te bergen, het
+ijs in onze dranken niet koud genoeg, de tien of twaalf gerechten,
+drie keer daags op de menu voorkomend, niet variëerend genoeg. De
+tusschendekpassagiers hebben allen precies zooveel ruimte, dat zij
+hun matje kunnen uitspreiden, waarop zij zich neervleien als zij
+gaan slapen, of waarop zij met gekruiste beenen neerzitten als zij
+wakende zijn. Die laatste toestand komt echter alleen voor, wanneer
+zij hun maaltijd gebruiken. Hun voedsel bestaat uit medegebrachte
+gekookte rijst, bananen en wat gedroogde visch of vleesch. Zij nemen
+niet kwart zooveel voedsel tot zich als wij gewoon zijn te doen
+en ze doen dat zonder omhaal van tafelbenoodigdheden. Geen borden,
+geen mes, lepel en vork, geen servet, geen drinkglas, niet van al die
+dingen die wij overbeschaafde menschen meenen noodig te hebben om ons
+voedsel in den mond te brengen. Zij zitten daar vlak naast elkander,
+geen speldruimte is er tusschen hen overgelaten, en zij lijken allen
+tevreden. In deze hitte zijn zij in hun element, hunne kleeren benauwen
+hen niet, behoefte aan beweging gevoelen zij niet.
+
+Daar komen eenige jonge Engelsche athleten den eersten officier
+overvallen met de vraag, of er niet ergens een hoek gereserveerd
+kan worden, waar zij wat beweging kunnen nemen. Een Engelschman
+houdt het geen drie dagen uit zonder den een of anderen vorm van
+sport. De Duitschers kunnen zich onledig houden met musiceeren. Voor
+de ontstemde piano zit steeds en altijd een van de Duitsche heeren en
+vergast ons soms op de heele Wagnercyclus. Jammer, dat de piano niet
+bij machte is de goede bedoeling naar waarde weer te geven. Vreemd,
+dat verschil tusschen die twee groote naties, dat hier op dit kleine
+schip al bijzonder opvallend is. De krachtig gespierde Engelschman,
+wiens energie in hoofdzaak in armen en beenen huist en de min of meer
+smachtig uitziende Duitscher, intellectueel veel hooger staande,
+zijne genoegens en afleiding zoekend in geestelijk werk. Doch toen
+den tweeden avond een bal geïmproviseerd werd, waren Duitschers en
+Engelschen beiden in hun element. Niettegenstaande de hitte, en de meer
+dan beperkte ruimte, waren er toch nog steeds drie of vier paren te
+vinden, die op de tonen van de Waltzertraum-wals ronddwarrelden. Ons
+potsierlijk dik kapiteintje, met zijne veel te korte beentjes, was
+onvermoeid. Kon hij geen jong meisje of jong vrouwtje vinden om met
+hem op de tonen der muziek "rond te zwieren", dan beproefde hij zijn
+geluk bij de ouderen. De bezitters van een kodak betreurden het allen,
+dat het avond was en zij hem niet konden vereeuwigen, zooals hij daar
+rondsprong. Er heerschte op dit schip zoo'n opgewekte toon, er was den
+geheelen dag zoo'n onoverdreven vroolijkheid, er was zooveel afleiding,
+dat de 2 1/2 dag omvlogen.
+
+Het was Zondagmiddag na de lunch toen het anker werd uitgeworpen
+en wij even buiten Penang stil lagen. De sloep met de doctoren
+voor de medische inspectie kwam aan boord. Ik schrijf doctoren,
+want naast mijne mannelijke collega liep ernstig en statig een klein
+Chineesch vrouwtje, in zwart zijden pantalon en wijd hangend jasje,
+haar glinsterende zwarte haren op Japansche wijze gekapt, die als de
+"lady-doctor" werd geïntroduceerd. Ik liet mij aan haar voorstellen,
+doch toen bleek, dat zij niets meer dan een "trained nurse" is, die
+door de regeering is aangesteld voor het medisch onderzoek der in
+Penang arriveerende vrouwen. Zij heeft haar opleiding in het hospitaal
+te Penang genoten.
+
+Het bleek, dat op het schip toen het in Rangoon aankwam twee
+doodelijk afgeloopen gevallen van cholera en een van pest onder de
+tusschendekpassagiers waren voorgekomen en daarom al die menschen
+nu voor tien dagen in quarantaine gingen. Eerste en tweede klasse
+passagiers konden echter aan wal gaan. Hadden wij dat vroeger
+geweten, wij zouden niet zoo rustig en genoegelijk de reis op dit
+schip gemaakt hebben.
+
+
+
+
+
+
+PENANG EN MEDAN.
+
+
+Het is loonend eenige dagen in Penang door te brengen. De stad
+met de geheele omgeving heeft zeer veel overeenkomst met Kandy in
+Ceylon. Er is ongeveer dezelfde plantengroei, dezelfde soort bergen
+en dezelfde soort villa's voor de Europeesche bevolking. Maar de
+inlanders verschillen hemelsbreed van die op Ceylon. Naast enkele
+Indiërs, vindt men in Penang een overgroote meerderheid Chineezen,
+Maleiers en een mengsel van deze beide laatsten. Chineesch en Maleisch
+is de volkstaal, ook de kleederdracht dezer beide volken ziet men het
+meest aan den weg. Elke vreemdeling moet onmiddellijk getroffen worden
+door de groote zindelijkheid in de straten, zoowel in die, waar de
+Oosterlingen, als in die waar de Europeanen wonen. Alles ziet er keurig
+netjes en afgewerkt uit. De straten waarin in hoofdzaak Chineezen
+wonen, kenmerken zich duidelijk aan de gekleurde lampions, die aan
+elke woning hangen en aan de rood en blauw geschilderde plankjes met
+zwart of goud gemerkte namen in Chineesche letterteekens. Geheele
+buurten zijn door hen bevolkt en overal vindt men de kleine, nette
+gebouwtjes, meestal in een mooien tuin staande, waarin deze menschen
+'s avonds bijeen komen en hun clubgebouw hebben. Opmerkelijk is het,
+dat zoovele Chineezen hier, blijkbaar pas kortelings, hunne staarten
+hebben afgesneden en er nu, zoolang hun haar nog niet rondom is
+bijgegroeid, bespottelijk uitzien. De meening van de Europeanen
+in Penang is, dat de republiek in China voor goed is gevestigd,
+en dat geen volk ter wereld zoo rijp is voor een republiek als de
+Chineezen. Men vertelde ons, dat alle Chineezen, waar zij zich ook ter
+wereld bevinden, georganiseerd zijn. Elk hunner behoort tot zijn eigen
+geheim genootschap, waarvan zij hulp en steun ontvangen in tijd van
+nood en die hen van de noodige voorlichting dient. De positie van een
+Chinees kan niet zoo nederig en slecht betalend zijn, dat hij zijne
+contributie voor zijn genootschap niet vóór alles betaalt, en aan
+de voorschriften getrouw blijft. Dat maakt het volk thans sterk. Zij
+zijn over de geheele wereld overal doodgemakkelijk te bereiken en daar
+al die genootschappen gefedereerd en republikeinsch zijn, kunnen de
+instructies gemakkelijk uitgedeeld en gehandhaafd worden.
+
+Wij bezochten in Penang een Chineeschen Boeddhistischen tempel, die
+eene bijzondere vermaardheid bezit. Zoowel de omgeving als de tempel
+zelf is zeer schilderachtig. De tempel is in een rots uitgehouwen,
+van den top van den berg kan men het geheel overzien. Het Chineesche
+Boeddhisme in Penang draagt meer het karakter van dat in Ceylon dan
+van dat in Rangoon. Hier weder geen offers van bloemen aan Boeddha,
+doch offers in geld en goed. Hier geen voedsel bedelende monniken,
+maar priesters die een zekere welvaart bezitten. Wij zagen een
+groep van acht priesters of monniken hun middagmaal nuttigen. Zij
+zaten allen op een stoel aan tafel, de hoofdschotel was rijst, doch
+daarnaast een dozijn andere gerechten, die bij de rijst genuttigd
+werden, en alles werd met dunne stokjes zeer netjes en sierlijk naar
+den mond gebracht. Is dat een trap van vooruitgang in beschaving,
+vroegen wij ons af. Deze menschen zitten niet meer op den grond,
+zij eten hun rijst niet met de handen en zij bedelen hun voedsel
+niet. Het mag zijn, doch de tempel in Penang, hoe schilderachtig
+die er ook uitziet, verwekt niet half die sympathie als de Pagodes
+in Rangoon. In dezen tempel zagen wij ook weder de afbeelding van
+zoovele duivels en draken en andere dingen om bang van te worden,
+die gereed staan om de menschen na hun dood te straffen, wanneer
+zij in hun leven iets boosaardigs gedaan hebben. Hier was weder een
+Boeddhisme, zooals wij ook in Ceylon aantroffen. Dan is het niet meer
+mooi; zoo kan Boeddha het nooit bedoeld hebben.
+
+Wij hadden in de twee dagen die wij in Penang doorbrachten, juist
+tijd om een algemeenen indruk te krijgen en niets meer, en deze is
+een zeer gunstige. Het is er echter het geheele jaar door zeer heet
+en dat maakt er het verblijf voor de Europeanen zeer afmattend.
+
+Wij verlieten Penang Dinsdagmiddag aan boord van de "Calypso",
+een Engelsche boot, en kwamen Woensdagmorgen in Deli aan. De
+Nederl. Paketvaart-Mpij. laat Dinsdags slechts een vrachtboot
+varen; wij zouden tot Vrijdag hebben moeten wachten, wilde ik aan
+mijn nationaliteitsgevoel voldoen om overal eigen ondernemingen te
+begunstigen, waar die te vinden zijn. Penang heeft een zeer pittoresque
+haven, maar om daar bij een beetje stormachtig weder aan boord te
+gaan of te landen, gun ik alleen mijne vijanden. Mrs. Catt noch
+ik dachten levend aan boord van de "Calypso" te komen, zoo ging de
+sampan, het bootje waarin de neger ons naar het schip roeide, op en
+neer en links en rechts. Dan eens zaten wij op de top van een golf,
+dan weder zakten wij zóó laag, alsof wij regelrecht naar den grond
+gingen. Op al onze zeereizen zijn wij beiden niet zoo nabij zeeziekte
+geweest als in dat kleine, nare ding. Tot overmaat van ramp bleek
+het dat de man niet wist welke van al die schepen de "Calypso" was,
+zoodat hij ons herhaaldelijk naar een verkeerde boot bracht. "Goddank",
+ontviel mij, toen wij eindelijk het schip in de gaten kregen en wij
+naderbij kwamen. Er waren slechts drie andere passagiers aan boord,
+zoodat wij een hut voor het kiezen hadden.
+
+Om half acht kwamen wij Woensdagmorgen in Belawan-Deli aan, en werden
+op dat vroege morgenuur aldaar reeds verwelkomd door mevr. Lievegoed,
+mevr. van Hengel en mej. Baanders, die ons beiden een heerlijke
+bouquet orchideeën aanboden. Ik gevoelde mij zoo dadelijk thuis in
+Sumatra, alles klonk zoo familiair en sympathiek in mijne ooren. Toen
+het treintje ons een uur later in Medan afleverde, vond ik daar
+op het perron zoo waarlijk de lieve, goede, oude vriendin en warme
+voorstandster van vrouwenkiesrecht, mevr. Kunst en hare schoondochter,
+benevens eenige heeren. In het hotel De Boer waren een paar rustige,
+frissche kamers voor ons in gereedheid gebracht en per automobiel en
+rijtuigen brachten allen ons gezamenlijk naar het hotel.
+
+Medan gaf mij op het eerste gezicht den indruk, alsof ik in Baarn
+rondreed, alles ziet er niet enkel Europeesch, maar zelfs Hollandsch
+uit. De geheele ontvangst, onze kamers, het geheele hotel, alles was
+voor ons eene verrassing. In onze groote, ruime, luchtige kamer staat
+'t bed in een groote vliegenkast; dit is nieuw voor ons, maar het
+lijkt mij wel zoo luchtig als de dichte gazen muskietnetten rondom
+de bedden in Britsch-Indië. Ook de rijsttafel om twaalf uur was "a
+new experience". Wij hadden door Britsch-Indië ook wel tot vervelens
+toe twee keer daags rijst met kerry gehad, maar het was niet dat. Wij
+kregen een soepbord voor de rijst en daarnaast een ander bord, waarop
+de tallooze bijspijzen gestapeld werden, die door drie verschillende
+jongens achtereenvolgens werden aangevoerd. Wij namen van alles een
+beetje "just to try", maar toen het oogenblik was aangebroken om
+er van te eten, wisten wij niet hoe er mede om te springen. "You
+ought to know", klonk de stem van mijne reisgezellin verwijtend,
+en ik zette een gezicht als iemand, die "wist" en vertelde haar,
+maar naar mij te zien en mij na te volgen. De "jongens" wisselden
+echter heel rare blikken onderling, die mij duidelijk toonden, dat
+wij niet op het rechte pad waren, zoodat ik, alvorens ons voor de
+tweede maal op deze wijze in de oogen der Javanen te compromitteeren,
+eerst bij onze goede vrienden zal informeeren hoe wij in het vervolg
+met al die lekkere kostjes moeten omspringen. Want lekker was het,
+daarover waren mrs. Catt en ik het eens; zij, die anders niet van
+rijst houdt, kwam nu tot de ontdekking, dat zij in Indië rijst en
+niets dan rijst wil nuttigen.
+
+Ook over de badkamers wil ik een woordje zeggen, want over een paar
+dagen zijn wij er aan gewend en dan maken zij geen indruk meer. "En
+hier zijn de badkamers", zeide de hotelier tot ons, toen wij in de
+geheimen van het hotel werden ingewijd. Een viertal groote vertrekken
+met steenen vloeren, een waterkraan, aan de zoldering een douche en
+aan den muur een spiegel, maar het allereerste dat men in een badkamer
+verwacht,--een badkuip--ontbreekt. Men kan zich in deze vertrekken
+ongegeneerd begieten met koud water, wat ik vanmiddag, toen ik het van
+de warmte niet goed meer kon uithouden, deed, met het gevolg, dat ik
+kort daarna begon te transpireeren, zooals ik nog nooit in mijn leven
+heb gedaan, maar een bad nemen kan men niet. Ook over het gebruik van
+deze soort badkamers zal ik eerst nog de noodige inlichtingen moeten
+inwinnen, want het komt mij voor, dat zij zoo alle doel missen.
+
+Kort nadat wij in het hotel aangeland waren, ontvingen wij een telegram
+uit Batavia, een welkomstgroet in Nederl.-Indië, van de ledengroep
+van de Ver. voor Vrouwenkiesrecht in Indië.
+
+Onze goede vrienden in Medan lieten ons gedurende de heete uren van
+den dag tot rust komen, maar kwamen ons tegen vijf uur afhalen om
+een rijtoer in en rondom de stad te maken, zoodat wij ons konden
+oriënteeren en zij ons op de bijzondere plekjes opmerkzaam konden
+maken. Bij deze en latere tochten werd mijn eerste indruk nog
+versterkt, dat Medan en omstreken een bijzonder Hollandsch karakter
+draagt en alles er zoo netjes en welvarend uitziet.
+
+Den tweeden dag van ons verblijf bezochten wij de tabaksonderneming
+van de Amst. Deli-Compagnie. De hoofdadministrateur, de heer
+v. d. Capelle, was zoo vriendelijk ons de auto te zenden om ons
+af te halen en hij zelf en zijne zuster vergezelden ons over de
+uitgestrekte bezittingen en legden ons de geheele tabakscultuur
+uit. Ongelukkig waren de droogschuren geheel leeg, doordat de tabak
+pas naar Holland was verzonden, doch wij zagen den nieuwen aanplant
+in verschillende stadia van ontwikkeling, en de heer v. d. Capelle
+gaf ons van het proces, dat de versch geplukte bladeren hebben door
+te maken, alvorens zij als dekbladen voor de fijne sigaren naar de
+markt gestuurd kunnen worden, zoo'n duidelijke verklaring, dat wij
+ons daarvan eene goede voorstelling konden vormen. Vooral troffen
+ons op deze onderneming de goede zorgen, die er voor de werklieden,
+de koelies, genomen worden. Aan hunne geestelijke ontwikkeling, hunne
+ontspanning, hunne gezondheid en hunne economische belangen wordt de
+grootste zorg besteed. Deze onderneming, die met zoo grooten voorspoed
+werkt, schijnt de nijvere mieren, die dien voorspoed helpen aanbrengen,
+bij de verdeeling der winsten niet te vergeten.
+
+En nu zit ik reeds op de "Van Noort", de boot van de
+Kon. Paketvaartmaatschappij, die ons van Deli naar Batavia zal
+voeren. Wij waren de week, die wij in Medan doorbrachten, zoo bezet,
+dat er voor het vervolgen van dezen brief geen tijd overbleef. Ik zal
+dus nu aan boord mijne aanteekeningen over dat verblijf uitwerken en
+aan hen, die er belang in stellen, mededeelen.
+
+De dames in Medan hebben de geheele week voor de noodige afwisseling
+gezorgd, en ons verblijf aldaar tot eene van de aangenaamste
+gemaakt die wij in de laatste maanden doormaakten. Een van de
+eerste dagen bracht men ons in aanraking met de vrouw en dochter van
+den Chinees-majoor, die ons allervriendelijkst op een morgenbezoek
+ontving. Wij vonden vooral in de moeder eene vooruitstrevende vrouw,
+die goed Hollandsch spreekt en die zich voor verschillende zaken
+interesseert. Doch zij is toch te veel nog vrouw van haar land dan dat
+er van haar eenig initiatief kan uitgaan om den strijd op te nemen
+tegen verouderde zeden en gewoonten. Haar 16-jarig mooi dochtertje
+is verloofd met een jong man, dien zij nog nooit gezien heeft en dien
+zij, nadat het huwelijk voltrokken en zij voor goed aan hem verbonden
+is, voor het eerst zal ontmoeten. De moeder vertelde dat zij een
+dergelijk huwelijk indertijd geweigerd heeft, dat zij het doorgezet
+heeft haar man eerst te zien en hem toen de belofte heeft afgedwongen,
+dat hij nooit eene tweede, wettige vrouw naast haar zou nemen. Haar
+dochtertje ging echter op de oude wijze het huwelijk en daarmede
+voor haar het leven in. Ook de weduwe, of liever een der weduwen,
+van den overleden Chinees-majoor had den wensch te kennen gegeven
+ons te ontvangen en ook daar brachten wij een kort bezoek. Deze dame
+sprak echter slechts enkele Hollandsche woorden, zoodat een gesprek
+met haar niet goed wilde vlotten. Daar interesseerde ons meer de
+typisch Chineesche woning, met den eigen familietempel, waar nog
+eenige keeren daags offeranden geplengd worden aan de nagedachtenis
+van den eerst eenige maanden geleden gestorven heer des huizes.
+
+Zondagavond, 30 Maart, hadden wij de eerste openbare vergadering,
+waar Mrs. Catt en ik over vrouwenkiesrecht zouden spreken. Het was een
+snikheete dag en 't was alsof de avond nog zwoeler was dan de dag. Dat
+zal wel aan ons gelegen hebben, want wij hadden er tegen op gezien om
+in een temperatuur van zoo om en bij 90 graden Fahrenheit een lans
+voor de invoering van dat van zelf sprekend recht te breken. Wij
+waren bevreesd, dat niemand de moed zou hebben om bij die hitte
+in een zaal naar een voordracht over een, uit den aard der zaak,
+droog onderwerp te komen luisteren. Wat dit laatste betreft viel het
+echter bijzonder mede. Toen wij om kwart over negen, het uur waarop de
+vergadering zou beginnen, op het podium plaats namen, zagen wij voor
+ons een zaal vol dames en heeren, wier belangstelling in de publieke
+zaak groot genoeg was om de hitte in de zaal te trotseeren. Tot over
+twaalf uur bleef het geheele gehoor aandachtig luisteren, eerst naar
+onze voordrachten en toen naar de beantwoording van de ons gestelde
+vragen, en toen bij het sluiten der vergadering mevrouw Lievegoed,
+die deze bijeenkomst meesterlijk leidde, de aanwezigen attent maakte,
+dat allen, die wenschten het streven der leden van de Vereeniging voor
+Vrouwenkiesrecht in Nederland te steunen, dit konden doen door als lid
+der vereeniging toe te treden, toen werden de daarvoor gereed gelegde
+lijsten zoo druk geteekend, dat de wenschelijkheid onmiddellijk bleek
+en ook werd uitgesproken, dat er een ledengroep in Deli en omstreken
+gevormd zal worden.
+
+Toen wij den 1en April in den vooravond ook in Pangkalan Brandan,
+de groote petroleumonderneming, met de daar aanwezige Europeanen,
+dit voor ons zoo belangrijk onderwerp bespraken, bleek ook daar de
+belangstelling en de sympathie groot en werden ook daar vele leden
+gewonnen. Het was jammer, dat wij aan de uitnoodiging van de twee
+andere ondernemingen, om ook daar te komen spreken, niet meer hebben
+kunnen voldoen, anders was zeker de ledenoogst nog grooter geworden. De
+ledengroep in Deli begint nu met 86 leden te werken en zal onder de
+flinke leiding van mevrouw Lievegoed en enkele andere dames daar wel
+spoedig nog sterk in aantal winnen. Opmerkelijk is zeker, dat zoovele
+mannen zoo bereid gevonden werden ons pogen te steunen. Zij, die in
+Indië zelve invloed op onze wetgeving missen, voelen krachtiger dan
+de mannen in Nederland, hoe gemakkelijk in de regeeringslichamen de
+belangen verwaarloosd worden van hen, die niet vertegenwoordigd zijn.
+
+De heer en mevrouw Du Pont, hoofdadministrateur van de onderneming
+"Pangkalan Brandan", hadden daar alles prachtig voor ons geregeld
+en ons op de meest voorkomende wijze gastvrij ontvangen. Mevrouw
+Lievegoed vergezelde ons ook daarheen en leidde op even eenvoudige
+en goede wijze als zij dat in Medan had gedaan, ook deze vergadering.
+
+Het was een verrukkelijke tocht van Medan naar Pangkalan Brandan,
+waarvoor de heer Van de Capelle ons een van de mooiste auto's had
+afgestaan, zoodat wij nu eenige uren achtereen door de uitgestrekte
+tabaksvelden, rubberaanplantingen, pisang- en kokosnootbosschen
+vlogen, in plaats van drie uren in een primitieven trein door te
+brengen. Vooral des avonds, toen wij omstreeks middernacht langs
+de eenzame wegen huiswaarts keerden en de volle maan ons pad met
+een zilvergloed overgoot, toen schudden die wuivende pisangbladen
+en de mooi verlichte reusachtige kokosnootpalmen bij ons alle drie
+de fantasie wakker, zoodat wij zwijgend naast elkander zaten en
+alleen bij het voleindigen van den tocht den uitroep slaakten: "Hoe
+verrukkelijk!" Voor het eerst, na vele weken, ging ik dien nacht,
+heel laat, met een kouden neus naar bed.
+
+Zou ik nog meer over Medan schrijven en over allen, die ons daar zoo
+voorkomend hebben ontvangen; over het allerliefste gezin van dr. Van
+Hengel; over de tallooze voorkomendheden van de goede mevrouw Kunst;
+over.... neen, ik noem niemand meer, want ik ben overtuigd, dat ik
+er altijd eenigen zou vergeten en onze waardeering voor al hetgeen
+men voor ons deed, kan ik toch nooit geheel in woorden uitdrukken.
+
+Alleen met dezen totaalindruk wil ik eindigen: Medan is zoo'n aardig
+Hollandsch stadje, er heerscht zoo'n opgewekte geest, de temperatuur
+is er over het algemeen niet te heet (wij troffen het bijzonder heet
+en droog), de avonden en nachten zijn zoo aangenaam frisch, dat de
+Nederlanders, die aan de Oostkust van Sumatra familieleden hebben,
+niet bezorgd behoeven te zijn, dat hunne zonen of dochters, broeders of
+zusters, daar niet een gezond en genoegelijk leven leiden, en verzekerd
+kunnen zijn, dat de omgeving in het geheel op lichaam en geest eerder
+eene heilzamen, dan een deprimeerenden invloed uitoefent. In Medan
+en omgeving behoeft niemand te "verindischen", zooals wij dat gewoon
+zijn te noemen: er bestaat alle gelegenheid om geest en lichaam jong
+en frisch te houden en, als de tijd van repatrieeren is aangebroken,
+als verbeterde uitgaven van het Hollandsche ras in het vaderland
+terug te keeren.
+
+
+                                                           5 April 1912.
+
+
+
+
+
+
+AAN BOORD VAN DE "VAN NOORT" EN AANKOMST TE BATAVIA.
+
+
+Door een groote groep vrienden werd ons Woensdagmorgen in Deli
+uitgeleide gedaan, vrienden, die werkelijk niet noodig hadden
+door bloemen en souvenirs hun aandenken bij ons levendig te
+houden. Onze gedachten zullen zeker nog menigmaal naar Sumatra's
+Oostkust teruggevoerd worden en met de grootste sympathie zullen
+wij gedenken allen, die wij daar ontmoet hebben. Mrs. Catt benijdt
+mijne, in dit opzicht, begunstigde positie, omdat ik mag hopen en
+verwachten allen vroeg of laat in het vaderland terug te zullen zien;
+maar op hare verzuchting: "where and when shall I meet them again",
+kon ik moeilijk het juiste antwoord geven.
+
+De Koninklijke Paketvaartmaatschappij had juist deze week niet haar
+beste schuit in de vaart; wij moesten ons met de "Van Noort" tevreden
+stellen, een boot, die ik het best kan definieeren door de mededeeling,
+dat zij weldra aan de vaart, ten minste op deze zijlijn, zal worden
+onttrokken; en dat is goed ook. Deze boot strekt de maatschappij niet
+tot eer; het is niets te vroeg, dat er een andere voor in de plaats
+komt. Laat ik hopen, voor de reizigers, die na mij komen, dat dan
+op de keuken en wat daaruit te voorschijn komt, een ander toezicht
+wordt uitgeoefend. Het lijkt nu allemaal te veel op de menage van
+een welgestelde burgerhuishouding uit Groningen's of Friesland's
+achterhoek, in plaats van op de tafel van een eerste-rangshotel,
+waarop men als eerste klasse-passagier toch min of meer aanspraak mag
+maken. Zuurkool met spek, snijboonen met worst, hutspot met wortelen
+en uien, dikke erwtensoep met varkenskluifjes en zulke schotels meer,
+mogen onze Hollandsche kelen strelen als wij 's winters een flinken
+tocht op schaatsen achter den rug hebben en bij onze Hollandsche
+oud-Indische gasten een aangename herinnering wekken aan moeders
+pappot, maar bij een temperatuur van 90 gr. Fahrenheit en hooger en
+dan voor Fransche, Engelsche, Amerikaansche en andere toeristen, die
+aan zulk eten heelemaal niet gewend zijn, is zulk een menu, middag na
+middag, eenvoudig ongenietbaar en onverteerbaar. Als mede-passagier
+hoort men de gegronde klachten daarover in den regel meer en krachtiger
+uiten dan de directie van de maatschappij, of de hoofdpersonen op
+het schip. Om die reden wil ik er hier melding van maken.
+
+De reis tusschen Deli en Batavia is een zeer aangename, omdat die vol
+afwisseling is. Men is op zee, doch men ziet nog iets anders dan lucht
+en water. Onophoudelijk gaat men links en rechts tusschen de vele
+eilandjes door, die in de straat Singapore, in de Chineesche Zee,
+de straat Banka en andere straten voorkomen en die met het bloote
+oog zeer duidelijk te zien zijn. Met een goeden kijker kan men zelfs
+de vegetatie op de meeste dier eilandjes zeer goed vaststellen.,
+Ook biedt het oponthoud in Singapore een interessante afleiding. Wij
+kwamen daar Donderdag tegen den avond aan en gingen direct na het
+eten met den kapitein en een ander heer als geleiders eenige uren
+aan wal. De stad lag echter zoo in het duister, dat er niet veel
+te zien viel. Alleen een rijtoer langs de haven, met de tallooze
+schepen van heinde en ver, alle voorzien van de noodige lichten,
+bood een mooi gezicht. Vrijdagmorgen gingen wij, met de drie andere
+dames, die met ons de reis van Deli gemaakt hadden, reeds om zeven
+uur aan wal om gezamenlijk de stad te doorkruisen. Vijf rickshaws
+waren spoedig genomen en toen gingen wij in gezelligen optocht
+alle bijzonderheden van de stad zien, een bezoek brengen aan de
+botanische tuinen, die in deze tropische steden altijd een bezoek
+overwaard zijn, de Singapore'sche waterwerken bewonderen en toen
+naar den weg, die naar het Chineesche kerkhof leidt. Het was voor de
+Chineezen een soort heilige dag, een dag, die aan de dooden gewijd
+wordt. Het kerkhof was te ver af, dat konden wij niet meer bereiken,
+doch op den grooten weg daarheen zagen wij onophoudelijk een dichten
+drom Chineezen, mannen, vrouwen en kinderen, in automobielen, eigen
+rijtuigen, gharries of rickshaws gezeten, allen voorzien van de vele
+verschillende offeranden, die ter eere der dooden op hun graf verbrand
+zouden worden. Wat wij daar hebben zien heendragen, zou genoeg zijn om
+een geheel dorp weken lang te onderhouden. Speenvarkens of dieren, die
+er heel veel op gelijken, zagen wij geheel gevild en met een rijstrand
+en andere ingrediënten voorzien, keurig opgemaakt, herhaalde malen
+ons voorbij trekken. Taarten, vruchten, groenten, visch, vleesch,
+doch ook stukken huisraad, doeken en shawls, en vooral tallooze
+bundels goud- en zilverpapier met spreuken, aan de dooden gewijd,
+waren alle bestemd om verbrand te worden, om de geesten der lieve
+afgestorvenen van stoffelijk en geestelijk voedsel te voorzien.
+
+Singapore maakt bij avond en bij dag geen bijzonder aangenamen
+indruk. In de stad treedt het Chineezen-element sterk op den voorgrond
+en men voelt als bij intuïtie, dat men China en de Chineezen niet
+mag beoordeelen naar de exemplaren, die men in deze havenstad
+ziet. Vooral niet naar hetgeen spreekt uit de tronies der mannen
+en vrouwen, die in de straten nabij de haven wonen en die leven van
+hetgeen zij bemachtigen kunnen van de op zee verdiende centen van het
+lagere scheepsvolk. Opmerkelijk was het, hoe in Singapore bijna alle
+Chineezen hun staart hebben verloren, een bewijs, dat geen hunner meer
+twijfelt aan het voortbestaan der republiek, anders zouden zij wel wat
+voorzichtiger met dat kenteeken zijn geweest. Zonder staart hebben
+zij uiterlijk alle aantrekkelijkheid verloren en hebben vervelende,
+domme gezichten.
+
+Toen wij om twaalf uur op het schip terugkwamen, leverde het dek van
+de boot een voor ons geheel nieuw gezicht. Wij hadden in Singapore
+tal van medereizigers verkregen, zoodat elke hut geheel gevuld was, en
+alle scheepsofficieren zelfs hunne hutten hadden moeten afstaan. Ons
+gezelschap, dat eerst hoofdzakelijk Hollandsch was, was nu opeens
+zoo cosmopolitisch mogelijk geworden. Heeren en dames van alle natiën
+zouden de 36 uren, die ons nog van Batavia scheiden, de boot met ons
+deelen. Ik kwam al ras tot de ontdekking, dat het toch wel goed was,
+dat er een gedrukt voorschrift, in drie talen, in een van de salons
+hing, hoe men zich op het schip heeft te kleeden en te gedragen. Toen
+ik dat voor het eerst zag, kon ik een glimlach niet onderdrukken,
+maar nu begon ik het toch te apprecieeren. Een Hollandsche gravin,
+die Fransch sprak, en Hollandsch vloekte; eene Fransche baronne,
+samen met een Belg, die zich voor Franschman uitgaf; eenige Engelsche
+jockey's op weg naar Australië; en nog vele van die interessante typen
+meer, die ik niet nader wil aanduiden, vormden den groep nieuwe eerste
+klasse passagiers.
+
+Op Banka legden wij even aan, om de mail aan boord te nemen, een paar
+koelies aan wal te laten gaan en om een geëmployeerde van Muntok even
+gelegenheid te geven, eenige formaliteiten uit te voeren. Het was
+jammer dat dit alles slechts minuten duurde en er van een aan wal
+gaan geen sprake kon zijn. Ik had zoo graag even een kijkje genomen
+op het eiland, dat ons zoo braaf van tin voorziet.
+
+De vier dagen aan boord van de "Van Noort" gingen snel, veel te snel
+om, want niet alleen dat de reis gezellig en vol afwisseling was,
+maar ook de frissche zeelucht koelde de temperatuur genoegzaam af,
+om het ons des daags op het dek en des nachts in de hut héél aangenaam
+te maken.
+
+In plaats van Zondagmorgen bij het ochtendgloren in Tandjong
+Priok vastgemeerd te liggen, zooals ons voorspeld was, hadden de
+goedgeloovigen, die al om 6 uur klaar stonden, om aan wal te gaan,
+nu gelegenheid eerst te genieten van het mooie gezicht op de Duizend
+Eilanden, waarvan vooral Edam, met zijn grooten vuurtoren, en met een
+zee van geel morgenlicht overgoten, heerlijk groen tegen den blauwen
+horizon afstak. Het eene eilandje voor, het andere na, dook uit de zee
+op, tot wij eindelijk de haven van Priok in het gezicht kregen. Het
+was werkelijk niet alleen mijn Hollandsch hart, dat sprak, het waren
+de frisch groene oevers, groen in velerlei kleurschakeering en frisch
+door de pas afgeloopen plasregens, die met het rood en zwart van de
+nieuw geverfde schepen in de haven een zoo vroolijk en vriendelijk
+geheel vormden, dat zij mij van verre reeds den indruk gaven, alsof
+Batavia ons tegenlachte en die ons den vriendelijksten welkomstgroet
+boden, die ons tot nog toe uit een van de vele havens die wij reeds
+op onzen reis aandeden, gewerd. "O, kijk eens, hoe heerlijk frisch
+en vriendelijk de haven er uit ziet," riep ik mijn reisgezellin,
+die minder vertrouwend op de voorspellingen van aankomst eener boot
+haar morgenslaap niet te vroeg had onderbroken, door het hutvenster
+toe. Zij lachte even; zij plaagt mij reeds lang, dat ik in Java alles
+van te voren reeds naar mijn hart vindt, doch toen zij eindelijk toch
+bovenkwam, moest ook zij toegeven, dat dit de vriendelijkste haven was,
+die wij tot nog toe aandeden.
+
+Maar toen gebeurde iets, dat een schaduw goot over mijn trotsch
+Hollandsch hart. Toen wij ten slotte vastgemeerd aan den steiger
+lagen, klonk het kapiteinlijk bevel, dat niemand van boord mocht gaan
+en niemand aan boord mocht worden toegelaten, vóór dat alle eerste-
+en tweede-klasse passagiers voorzien waren van "een toelatingskaart in
+Java". Dat is wat nieuws, en eerst met 1 April 1912 ingevoerd. Niemand
+mag een schip verlaten, om in Java aan land te gaan, zonder voorzien te
+zijn van een bewijs, dat hij of zij.... ja, wat eigenlijk is. Als men
+in Indië geboren of Nederlander is, dan krijgt men zoo'n bewijs voor
+niets, alle anderen hebben voor dat papiertje f 25 te betalen. Dit
+geld kunnen zij weder terug ontvangen, als zij binnen zes maanden
+Java verlaten.
+
+Op mijne aan verschillende personen, die het konden weten, gestelde
+vraag, wat deze maatregel beteekende, kreeg ik steeds ten antwoord,
+"om minder gewenschte elementen te weren". Maar dat kan toch onmogelijk
+de reden zijn, want "minder gewenschte elementen", die eerste en
+tweede klasse reizen, kunnen immers voor f 25 een toelatingsbewijs
+koopen. Wil de regeering weten, nu de toeloop van toeristen in
+Java wat begint toe te nemen, wie de personen zijn, die het eiland
+doorkruisen, dan kan zij elken nieuweling een vragenlijst laten
+invullen, zoodat men alle bijzonderheden (als zij ten minste naar
+waarheid zijn ingevuld) van de tijdelijke of blijvende gasten kent,
+maar om een sommetje van f 25 te vragen van elken niet-Nederlander,
+die Java binnentreedt, lijkt mij een regeeringsmaatregel, die toont,
+"dat een klein land in kleine zaken heel klein kan zijn." Bovendien
+veroorzaakt deze maatregel een oponthoud van vele uren, uren, die
+men daar op het schip wachtende moet doorbrengen, totdat allen zoo'n
+toelatingsbewijs ontvangen hebben, en dat op een oogenblik, dat naaste
+familieleden daar beneden aan wal staan te wachten, hunkerend naar het
+oogenblik van wederzien; uren, die mannen van zaken ontstolen worden
+van hun duren tijd, die dikwijls met zoovele malen vijf en twintig
+gulden niet te betalen zijn. Was het wonder, dat elkeen mopperde
+over dezen maatregel en elkeen overtuigd was, dat het onmogelijk is,
+dien op den duur te handhaven. Wij, op dit betrekkelijk kleine schip,
+hadden daardoor reeds een zoo lang oponthoud, maar hoe zal dat zijn
+als de groote schepen met een paar honderd passagiers aan boord
+binnenkomen! En al die last en moeite voor een imaginair voordeel!
+
+Toen wij eindelijk verlof kregen om het schip te verlaten,
+vonden mrs. Catt en ik daar beneden aan den steiger een vijftal
+dames, bestuursleden van de ledengroep in Ned.-Indië, om ons
+te verwelkomen. Drie lieve hoogere burgerscholiertjes, evenals
+de dames bestuursleden in wit gekleed, en met strikjes van de
+vrouwenkiesrechtkleuren getooid, boden mrs. Catt en mij elk een
+bouquet aan van witte chrysantemums en goudgele bloemen, ook daarin
+zich strikt houdende aan onze eigen kleuren. Een heer, de heer Nittel,
+was zoo vriendelijk geweest de dames te vergezellen en ons in alles,
+maar voornamelijk met de bezorging van onze bagage, van grooten
+dienst te zijn. Eenmaal in Tandjong Priok aan wal gestapt, waren alle
+zorgen ons ontnomen, voor alle gebeurlijkheden had men voorbereidende
+maatregelen getroffen, wij hadden slechts in den gereedstaanden trein
+te stappen om met het heele gezelschap in een gereserveerden waggon,
+naar Batavia te sporen.
+
+Ook daar was reeds voor alles gezorgd. In het Hotel der Nederlanden
+was een mooi paviljoen voor ons afgehuurd en daar vonden wij een
+grooten standaard van witte en goudgele bloemen van de bestuursleden,
+een groote mand bloemen in dezelfde kleuren van de presidente en
+bovendien nog een zeer mooie mand bloemen van eenige oude vrienden
+uit het vaderland. Een baboe, die ons gedurende ons verblijf hier is
+toegevoegd, zorgde voor de ontpakking onzer koffers; wij konden ons
+in de koele voorgalerij nederzetten om even van onze bewondering en
+verwondering te bekomen. Want lang liet men ons niet met rust. Reeds
+spoedig kwamen de reporters van verschillende couranten ons interviewen
+om van onze reiservaringen te vernemen en over onze reisplannen in
+Java het nadere te hooren. Maar 't was gelukkig de eerste Paaschdag
+en er viel daarom voor ons op dien en den volgenden dag niet veel
+te doen. Om half zes 's avonds kwam mijne zuster, de apothekeres
+Charlotte Jacobs, die reeds bijna 30 jaren in Batavia woont, ons
+afhalen voor een rijtoer, die echter na korten tijd onderbroken moest
+worden door de hevige stortbuien, die ons plotseling overvielen. Den
+kalmen Maandag, die ons nog van de zeer drukke voor ons liggende week
+scheidde, gebruikten wij om het Museum van Batavia te bezichtigen. Wij
+vertoefden er van 's morgens half tien tot twaalf uur en zijn nog lang
+niet half dit buitengewoon belangrijk museum van Indische kunst en
+oudheden door. Wij hopen er nog een anderen heelen morgen heen te gaan.
+
+Op onze geheele reis hebben wij nergens verzuimd de musea te bezoeken,
+doch eene zoo belangrijke, leerrijke en kostbare verzameling als in
+het museum te Batavia, hebben wij nergens aangetroffen. De dochter van
+den directeur, mej. Tine Prange, had de goedheid ons dit interessant
+gebouw rond te leiden en ons op alle bijzonderheden opmerkzaam te
+maken. Zij was wel de meest gewenschte persoon, die wij voor dat doel
+konden treffen, want niet alleen is zij in het museum, waar haar vader
+de scepter voert, geheel tehuis, maar zij is zelf de bezitster van
+eene zoo belangrijke en kostbare verzameling van oud-Indische kunst,
+dat men ook aan hare particuliere collectie eenige interessante uren
+kan besteden. Deze veelzijdig ontwikkelde vrouw, die met zeer veel
+verstand en overleg een eigen verzameling opbouwt, is haar vader in
+zijn veel omvattend werk een groote steun.
+
+Allerzonderlingst keek ik op, toen ik vernam, dat het museum in
+Batavia, met zijn kostbaren en belangrijken inhoud, geen nationaal
+bezit is, doch dat het opgebouwd en in stand gehouden wordt door
+eene vereeniging, wier leden eene jaarlijksche bijdrage leveren of
+een contributie betalen. Van het al of niet voortbestaan van zoo'n
+vereeniging, van het al of niet in kas hebben van veel of weinig
+geld, hangt dus de in standhouding en den verderen opbouw van dit
+belangrijke museum af. Wordt het niet tijd, dat de regeering er toe
+overgaat deze kostbare verzameling te annexeeren en de in standhouding
+en uitbreiding te verzekeren, onafhankelijk van den wisselvalligen
+kasinhoud eener particuliere vereeniging?
+
+Morgen begint ons werk hier en daar alles door de ledengroep van
+Batavia uitstekend is voorbereid, hopen wij op groote belangstelling.
+
+
+                                                  Batavia, 9 April 1912.
+
+
+
+
+
+
+OP JAVA.
+
+
+I.
+
+
+Laat mij eerst vertellen, hoe wij hier in Batavia gehuisvest zijn, want
+het hotelleven hier is in vele opzichten anders dan in Europa. Wij
+zitten dan met ons beidjes in een eigen huisje, een paviljoen
+genaamd. Daarin hebben wij een groote, luchtige slaapkamer met wat
+daarbij behoort, een binnenkamer en een voorgalerij. Van de voorgalerij
+hebben wij een ruim uitzicht over het Koningsplein. Denk niet, dat
+dit plein eenige overeenkomst biedt met dat in Amsterdam. Hier is het
+een onafzienbaar groote, groene weide met koeien en ander gedierte
+er in. Over den drukken en breeden grintweg, die ons van het plein
+scheidt, defileert Batavia's bevolking voor onze oogen. Door kalmpjes
+in een luien stoel in de voorgalerij te gaan zitten, zien wij genoeg
+om onze gedachten bezig te houden en op een gemakkelijke manier het
+leven hier te bestudeeren. Twee keer daags, voor de hoofdmaaltijden,
+moeten wij eene wandeling van zoowat een halve mijl maken om naar
+het hoofdgebouw te komen, het overige van den dag merken wij van het
+hotelleven niets en zitten wij samen knusjes in ons eigen huis.
+
+Nu eens deze, dan gene van de dames hier stelt zichzelf met haar
+auto voor een deel van den dag te onzer beschikking, zoodat wij in
+korten tijd veel hebben kunnen zien. Ik zal mij echter niet wagen
+aan eene beschrijving van Batavia, nu in den laatsten tijd zoovele
+literair hoog staande personen hunne pennen in dienst hebben gesteld
+van dit doel. Alleen wil ik deze opmerking maken. Hoe vele mooie
+lanen, hoe vele verrukkelijke plekjes, hoe vele belangrijke gebouwen
+Batavia ook bezit en hoe welvarend de geheele stad er ook uitziet,
+men krijgt toch telkens den indruk, dat Batavia nog niet af, nog in
+wording is. In dat opzicht verwekt Medan een beteren indruk.
+
+Wij zijn thans een week in Batavia en hebben nu, om het zoo maar eens
+te noemen, de werkweek achter den rug. Wij blijven nog een week hier
+om verschillende inrichtingen van onderwijs te bezoeken, eenige sociale
+instellingen te zien en nog een avond te gaan spreken in Buitenzorg.
+
+De werkweek, die achter ons ligt, vergde geen hard werk van ons en
+werd door heele prettige bijeenkomsten onderbroken, maar in een land
+zóó heet en in een klimaat, waaraan wij nog niet gewend zijn, en in
+een week, waarin ik familieleden en ook vrienden wederzag, die ik in
+vele jaren niet had ontmoet en in een stad, waar ik bij aankomst een
+groot pakket correspondentie uit Nederland op mij wachtende vond, twee
+avonden in de eerste week te vullen met spreken over vrouwenkiesrecht,
+deed ons toch wel een beetje opzien tegen dien plicht. Zij ligt nu
+gelukkig goed en wel achter ons.
+
+Direct Dinsdag na de Paaschdagen, was er in Maison Versteegh een thee
+georganiseerd, waarop de heeren- en damesleden van de Vereeniging van
+Vrouwenkiesrecht alhier met ons en wij met hen konden kennismaken. De
+dames, die zich tot een feestcommissie of tot eene commissie van
+ontvangst geformeerd hadden, hadden voor dit doel de mooie bovenzaal
+artistiek versierd met groene en witte en goudgele bloemen en linten,
+zoodat alles in den toon was van onze vrouwenkiesrechtkleuren. Een
+groot aantal heeren en dames werd ons voorgesteld, vele van hen
+voor mij oude vrienden of bekenden uit het vaderland. Mrs. Catt won
+stormenderhand de harten van de aanwezigen en heeft in deze eene
+week in Batavia tal van warme vrienden gemaakt. Door de presidente
+van de ledengroep in Batavia, de apothekeres mej. Charlotte Jacobs,
+werd ons uit naam van de Nederl.-Indische leden een hartelijk welkom
+toegeroepen, waarop eerst mrs. Catt en daarna ik een korte toespraak
+hielden. Dat was het eenige officieele van dien dag, maar onofficieel
+in gezellige gesprekken, waarin wij dikwijls zeer wetenswaardige
+bijzonderheden vernamen van het leven op Java en van de verhoudingen
+tusschen de verschillende rassen, die hier leven, bleven wij zóó lang
+bijeen, dat het etensuur, dat hier zeer laat is, het ligt tusschen
+8 en 9 uur 's avonds, reeds verstreken was vóór allen uiteen gingen.
+
+Woensdagavond was de groote voordrachtsavond. Daarvoor was de groote
+schouwburgzaal afgehuurd, die zich tegen 9 uur, niettegenstaande de
+bijna ondragelijke hitte, met heeren en dames uit alle rangen der hier
+levende Nederlanders zoo goed als geheel vulde. Behoorde er voor ons
+doorzetting en kracht toe om in die heete atmosfeer te spreken, niet
+minder energie werd er aan den dag gelegd door al die toehoorders,
+die tot aan het eind van den avond bleven zitten luisteren naar
+de bespreking van een zoo droog en nu langzamerhand zoo afgezaagd
+onderwerp als vrouwenkiesrecht. Door mej. Haarman, vice-presidente van
+de ledengroep alhier, werd deze vergadering geleid en werden wij tweeën
+aan het publiek voorgesteld. Mrs. Catt sprak over de internationale
+beteekenis van den strijd voor vrouwenkiesrecht en hoe door, of
+gepaard gaande met de nu ruim een halve eeuw bestaande beweging
+voor vrouwenkiesrecht, de positie van de vrouw in de maatschappij
+overal gaandeweg een andere, een betere is geworden. Dat zij met
+hare gloedvolle voordracht, hare klankvolle stem en hare sympathieke
+persoonlijkheid, elkeen voor zich innam en allen twijfel aan het goed
+recht van onze zaak overwon, behoeft voor wie haar kennen eigenlijk
+niet meer gezegd te worden.
+
+Het is niet aanmoedigend en het vereischt eene groote mate van
+overtuiging, dat het moet, om na zoo'n spreekster te durven opstaan
+en voor dezelfde zaak op andere wijze een lans te breken. Ik gevoel
+dat telkens zeer sterk, als ik na Mrs. Catt het woord moet nemen om
+met andere argumenten ons goed recht te bepleiten. Voortgaande op
+hetgeen Mrs. Catt in groote, breede trekken begonnen was, schetste ik
+de evolutie der menschheid met betrekking tot de veranderde positie
+der vrouw, vooral met het oog op de Nederlandsche vrouw en toonde aan,
+dat onze verouderde wetten, die met deze evolutie geen gelijken tred
+hebben gehouden, den toestand in Nederland thans voor menige vrouw
+onhoudbaar hebben gemaakt. Nadat ik gesproken had, was er eenige
+oogenblikken pauze, waarvan vele aanwezigen gebruik maakten om de
+lijsten, die in eene bijzaal ter teekening waren neergelegd, voor hen,
+die als lid tot de vereeniging wenschten toe te treden, te teekenen.
+
+Na de pauze werd gelegenheid tot debat gegeven, waarvan zoo goed
+als geen gebruik werd gemaakt. Toen werd geannonceerd, dat zij, die
+na langer nadenken toch nog bedenkingen hadden, deze schriftelijk
+konden indienen, en dat Mrs. Catt en ik genegen waren, die dan alsnog
+des Vrijdagsavonds te bespreken. Voor Vrijdagavond was een openbaar
+debat uitgeschreven, waar ieder met bedenkingen tegen de invoering
+van vrouwenkiesrecht voor den dag kon komen, waarop wij hadden te
+antwoorden. Van de gelegenheid om schriftelijke bedenkingen te mogen
+indienen, werd een ruim gebruik gemaakt, zoodat wij Vrijdagavond
+in de prachtig met bloemen en vlaggen versierde logezaal ruimschoots
+gelegenheid hadden, de ook bij ons bekende en eigenlijk overal gehoorde
+argumenten tegen vrouwenkiesrecht te weerleggen.
+
+Mrs. Catt nam voor haar deel de drie bezwaren, die min of meer
+een internationaal karakter droegen en die daarop neer kwamen, dat
+vrouwen geen dienstplicht vervullen en daarom geen kiesrecht moeten
+hebben, dat vrouwenkiesrecht, waar het is ingevoerd, de vrouwen ook
+geen hemel op aarde gebracht heeft en dat de militante strijdsters
+voor vrouwenkiesrecht in Engeland deze zaak voor de vrouwen overal
+bederven. Hoog en breed vatte zij de weerlegging dezer argumenten
+op, wees aan, dat oorlogvoeren in den regel beteekent huis en haard
+beschermen tegen de indringing van vreemden en om de maatschappij,
+waarin wij leven gaande en staande te houden. Evenals in tijden van
+vrede, bestaat er ook in tijden van oorlog verdeeling van arbeid. De
+mannen trekken met het zwaard in de vuist ten strijde, de vrouwen
+blijven tehuis om huis en haard te beschermen en de productie in den
+staat voort te zetten, deze niet te doen stilstaan. Zouden in een land
+de vrouwen met de mannen uittrekken ten strijde, dan zou spoedig in
+zoo'n land alle voortbrenging stil staan en het voortbestaan van den
+oorlog onmogelijk maken. Zij wees er op, hoe Engeland onbewust dit de
+wereld heeft getoond door in den onrechtvaardigen Zuid-Afrikaanschen
+oorlog de vrouwen in de concentratiekampen op te sluiten en haar
+zoodoende te verhinderen verder te produceeren. Uit den mond
+van president Stein hadden wij vernomen, dat de Zuid-Afrikaansche
+vrouwen in één jaar tijds zooveel hadden voortgebracht, dat daarmede
+de oorlog drie jaren door de mannen kon worden staande gehouden,
+"maar", zoo zeide de heer Steijn, "toen eenmaal onzen vrouwen de
+handen gebonden waren, moesten wij den strijd opgeven, was verder
+strijden nutteloos en noodeloos." Dat vrouwen strijden kunnen en
+als het noodig is ook strijden willen, dat hebben zij in zoo menige
+episode in de wereldgeschiedenis bewezen; het komt er maar op aan,
+en dat houden zij steeds voor oogen, waar zij in een gegeven tijd en
+onder gegeven omstandigheden het meeste nut kunnen stichten.
+
+Het tweede bezwaar, dat vrouwenkiesrecht nog nergens voor de vrouwen
+een hemel op aarde getooverd had, gaf zij grifweg toe, doch het had
+wel overal eene menigte andere goede zaken tengevolge gehad. De
+voornaamste gevolgen, gevolgen, die direct de geheele menschheid
+ten goede komen, gevolgen, die overal geconstateerd kunnen worden,
+waar vrouwenkiesrecht reeds eenigen tijd heeft bestaan, zijn in de
+eerste plaats het verhoogd zelfrespect der vrouwen, en eene verhoogde
+waardeering van den man, grooter belangstelling in de zaken van
+algemeen belang en de instaatstelling der vrouw om hare private en
+huiselijke belangen zelve te behartigen en zichzelf en haar gezin te
+beschermen op eene wijze, zooals alleen een politiek ontvoogde vrouw
+kan doen. Met enkele gegevens lichtte zij deze voordeelen toe.
+
+Op de suffragette vraag antwoordde spreekster, dat deze vrouwen
+ongetwijfeld het vrouwenkiesrecht-vraagstuk hebben gediend en
+bevorderd, overal in het buitenland; dat het door haar optreden is,
+dat de aandacht op deze zaak overal gevestigd werd en het nu "het alles
+overheerschende vraagstuk" is geworden. Door haar gewelddadig optreden
+hebben zij de wereld wakker geschud en, ofschoon Mrs. Catt persoonlijk
+tegen geweld is en gelooft in een vredige oplossing van dit vraagstuk,
+meende zij toch de suffragettes niet te mogen onthouden de waardeering,
+waarop elk aanspraak heeft, die den moed zijner overtuiging niet
+alleen durft uitspreken, doch er ook voor wil strijden en lijden.
+
+Ik had toen nog de beantwoording der vragen voor mijne rekening, of
+de vrouwen wel kiesrecht noodig hebben, nu toch langzamerhand wordt
+ingezien, dat de grieven der vrouwen gegrond zijn en er in den loop
+van den tijd wel gaandeweg betere wetten zullen komen.
+
+"Geduld" werd ons van dien kant toegeroepen. Verder kwam het afgezaagde
+bezwaar van oneenigheid in de gezinnen, als de gehuwde vrouw ook
+kiesrecht zal hebben; de vrees, dat de vrouw, die kiesrecht heeft,
+hare huiselijke en moederplichten zal verwaarloozen; dat er op
+een schip geen twee kapiteins kunnen zijn, voorafgegaan door een
+vergelijking van het huwelijk met een schip; het argument, dat de
+vrouw geen belasting betaalt en als zij het doet, dan is het van het
+geld van haar man en wie geen belasting betaalt, mag ook geen invloed
+hebben op de besteding der belastingsommen; dat er meer vrouwen dan
+mannen in de meeste landen zijn en bij invoering van vrouwenkiesrecht
+de mannen overstemd zullen worden en nog enkele andere dergelijke
+argumenten, die wij ook kennen van de vergaderingen in Holland. Bij
+de beantwoording dier bezwaren zal ik niet stilstaan; wie er belang
+in stelt, ga naar de eerste de beste vrouwenkiesrechtvereeniging in
+Holland en hoore naar de weerlegging er van.
+
+De vergadering, die weder zeer druk was bezocht door personen
+van beiderlei geslacht, hield ons weder van kwart over negen tot
+na middernacht bezig en droeg een bijzonder vriendschappelijk en
+sympathiek karakter.
+
+Zaterdagavond werd ons door tal van heeren en dames een diner
+aangeboden, weder bij Versteegh. De tafelversiering, die bijzonder
+aantrekkelijk voor ons was, omdat weder wit en goud de hoofdtonen
+waren, was door eenige dames zelf tot stand gebracht. Vroolijke muziek
+luisterde het bijzijn op, doch die bleek niet bepaald noodig te zijn
+om eene vroolijke, gezellige, prettige stemming gaande te houden. De
+nacht was reeds voor een goed deel verstreken toen wij uiteengingen;
+wij met den wensch in het hart, dat wij de aanzittenden nog menigmaal,
+ook hier in Indië, zullen mogen ontmoeten.
+
+De ochtenden werden door ons telkens besteed om met een der dames een
+autotocht te maken en het een of ander van Batavia te zien, zoodat wij
+met een gevoel van zelfvoldoening kunnen terugzien op deze welbestede
+week. Wel vragen wij ons telkens af, "hoe lang zullen wij dit drukke
+leven in zulk een heet klimaat volhouden" en gevoelen wij, dat wij
+tot beperking van ons arbeidsveld moeten overgaan. Ik heb dan ook
+reeds moeten bedanken voor vele aanvragen om voor vereenigingen of
+debatingclubs te komen spreken, die niet regelrecht de bevordering
+van de belangstelling in het vrouwenkiesrechtvraagstuk beoogen.
+
+Ik wil dezen brief niet eindigen, alvorens nog eens terug te komen
+op de allerdwaaste maatregel door de Nederlandsche regeering hier
+ingevoerd om het binnenkomen in Java voor landgenooten en vreemdelingen
+te bemoeilijken. Wij waren er met het ons op het schip verstrekte
+toegangsbewijs, waarvoor Mrs. Catt vijf-en-twintig gulden moest
+betalen, nog niet af, want het bleek, dat wij dat bewijs nog eerst in
+Tandjong Priok voor een ander hadden moeten inwisselen. Daarvan was
+met geen enkel woord op de boot melding gemaakt, geen der passagiers
+was gewaarschuwd dat men eerst na inwisseling van het op het schip
+ontvangen bewijs, tegen een definitieve toelatingskaart, die op
+Tandjong Priok werd afgegeven, Java verder mocht binnentrekken. Daar
+kwamen al die menschen na een uur sporen in Batavia aan om daar te
+vernemen, dat het bewijs, dat zij hadden, eigenlijk niets waard was
+en zij naar Priok terug moesten, om een nieuwe, 'n andere kaart te
+halen. Heeft men ooit van zoo'n onbesuisden maatregel meer gehoord? En
+is het wonder, dat vreemdeling en Nederlander vragen, of wij in een
+land van gekken in plaats van in eene der koloniën van het verlichte
+en beschaafde Nederland zijn aangekomen?
+
+Door middel van het Toeristenverkeer-Bureau en met hulp van den
+Resident werd het ons gespaard naar Priok terug te keeren en werden
+ons een paar dagen later de toegangsbewijzen overhandigd, nadat wij
+beiden daarvoor, of voor wat anders, f 1.50 hebben moeten betalen. In
+welk land is Nederland ter schole gegaan, om zulk een maatregel te
+leeren nemen? Mij is geen enkel land bekend, waar men vreemdelingen en
+wat meer zegt, eigen landgenooten, het reizen zoo bemoeilijkt. Zelfs
+Turkije, en dat was op het oogenblik, toen wij er kwamen, in oorlog,
+ontvangt vreemdelingen gastvrijer.
+
+Ik heb van de vreemdelingen gehoord, dat zij bij de ontscheping
+voor de groote moeilijkheid stonden geen vijf en twintig Hollandsche
+guldens te bezitten en dat de ambtenaar, belast met de inning dier
+gelden, geen vreemd geld in ontvangst nam. Zelfs op vertoon van een
+credietbrief, die over ettelijke duizenden guldens liep, kon men de
+vijf en twintig gulden niet geborgd krijgen en moest men ten slotte
+door een mede-passagier geholpen worden.
+
+Hoe spoediger deze zotte maatregel wordt opgeheven, hoe beter, wij
+hebben er ons nu reeds in het buitenland belachelijk door gemaakt. Laat
+het spoedig blijken, dat de regeering zich in dezen vergist heeft en
+haar fout ongedaan wenscht te maken. De Nederlandsche regeering is de
+eenige niet die wel eens fouten maakt; het strekt den feministen alleen
+ten bewijs, dat eene regeering, uitsluitend uit mannen bestaande,
+wel eens zeer onverstandig kan doen en dat de logica, die alleen uit
+mannenbrein zou kunnen voortspruiten, wel eens ver te zoeken is in
+de handelingen, die van de logische overwegingen het resultaat zijn.
+
+Als vrouwen zoo eens handelden?
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+In den regel begin ik mijn volgenden brief voor de courant, alvorens
+ik mijn voorgaanden verzend, om te voorkomen in herhalingen te treden;
+maar den laatsten brief sloot ik af en verzond dien, toen ik op het
+punt stond een kijkje te gaan nemen in Concordia, waar de Batavische
+jeugd zich vermaakte, met op de maat van de muziek, op een marmeren
+terras rolschaatsen te rijden. Eens in de veertien dagen wordt hun
+daartoe gelegenheid gegeven en de hitte, die mijne metgezellin en mij
+het leven hier heel zwaar maakt, verhindert de jongens en meisjes van
+Batavia niet om daar uren achtereen rond te tollen op een heel klein
+baantje. Ik zou die kinderen gaarne even een lesje in het rolschaatsen
+rijden willen laten nemen bij onze straatjongens op het Leidscheplein
+of voor het Paleis van Volksvlijt, waar men zulke mooie draaiers
+ziet maken en zulke verrukkelijke kunstjes ziet doen op het slechte
+materiaal, waarover de meesten hunner beschikken, jongens die mij
+altijd een genot verschaften als ik 'n poosje naar hun kunstig gedoe
+kon blijven kijken. De kinderen hier hebben geene leiding gehad bij
+het leeren rijden, zij rollen allen in groote snelheid voort, alsof
+zij verplicht zijn in een minimum van tijd een maximum aantal malen
+het kringetje rond te komen, geen enkele er onder, die ook maar een
+poging doet er wat sierlijks, wat oogenstreelends van te maken.
+
+Maar nu ben ik op eene ontboezeming over het rolschaatsen rijden
+gekomen, terwijl ik eigenlijk had willen zeggen, dat ik, na een week
+niet meer tot schrijven te zijn gekomen, niet meer weet, waarmede
+ik mijn laatsten brief afsloot en waarmede ik dezen zou moeten
+beginnen. Dat is nu wel niet zoo erg, want na 'n week van zooveel
+afwisseling en na zooveel wetenswaardige dingen te hebben gezien en
+te hebben leeren kennen, kan ik er gerust een greep in doen en van
+het een en ander melding maken.
+
+Het eerst wil ik vertellen van onzen tocht naar Buitenzorg. Van
+drie kanten waren wij aangezocht om daar eene lezing te komen
+houden. Eerstens van eenige dames, leden van de Vereeniging voor
+Vrouwenkiesrecht en verder door een heeren-debatingclub. Beide
+uitnoodigingen golden natuurlijk het vrouwenkiesrecht-vraagstuk. De
+derde uitnoodiging was persoonlijk tot mij gericht en kwam van
+eene afdeeling van het Nederl. Taalverbond en met de bedoeling,
+dat ik zou spreken over de toestanden in Zuid-Afrika, in betrekking
+tot de Nederlandsche taal. Daar wij echter deze week maar één dag in
+Buitenzorg kunnen vertoeven, hadden wij geantwoord, dat de drie groepen
+zich maar met elkander in contact moesten stellen en gezamenlijk
+eene vergadering uitschrijven, waar wij over vrouwenkiesrecht zouden
+komen spreken.
+
+Op Donderdag den 18en April was die vergadering uitgeschreven en op
+dienzelfden dag was ons ook een particulier onderhoud met Z. Exc. den
+gouverneur-generaal toegestaan. Reeds vóór acht uur 's morgens stonden
+de heer en mevrouw Wevers Bettink met hun auto voor de deur om ons
+naar Buitenzorg te brengen, waar wij even vóór tien uur aankwamen. Ik
+heb reeds geschreven dat ik over Java's natuurschoon niet uitweiden
+zal, omdat daarvoor vroeger en ook thans nog bevoegder pennen dan de
+mijne, in beweging zijn gezet; alleen wil ik even aanstippen, dat de
+ongeveer 66 kilometer lange weg, die Batavia van Buitenzorg scheidt,
+zooveel mooie gezichtspunten levert, dat de autotocht in elk opzicht
+eene genotvolle was. Bij onze aankomst in Buitenzorg werden wij
+door eenige dames en heeren vandaar opgewacht en verwelkomd, maar
+ons oponthoud kon slechts kort zijn, omdat de gouverneur-generaal
+ons om tien uur wachtte. Met de grootste voorkomendheid werden wij
+beide door Z. Exc. ontvangen en werden ons alle gegevens verstrekt,
+die wij noodig hadden om een goed inzicht in vele toestanden
+hier te verkrijgen. Het was ons een waar genoegen te vernemen,
+dat Z. Exc. in zeer vele opzichten onze gevoelens deelt, omtrent
+de opvoeding en het onderwijs van het Javaansche meisje en omtrent
+de opleiding van eenige dezer meisjes tot onderwijzeres. Ook bij
+de bespreking van vrouwelijke doctoren voor de inlandsche vrouwen
+en voor hospitalen voor deze vrouwen, met uitsluitend vrouwelijke
+medische hulp en de opleiding van vrouwelijke doctor djawas, stond
+Z. Exc. veel dichter bij ons dan menige zijner ambtenaren met wie
+wij deze kwesties reeds vroeger bespraken. Tot dusver worden nog alle
+inlandsche meisjes, die zich aanmelden voor de doctor djawa-school,
+teruggewezen, altijd onder een of ander voorwendsel, doch eenvoudig
+omdat de machthebbenden bij dat departement de moeilijkheid van het
+gezamenlijk met de jonge mannen te ontvangen medisch onderwijs te
+zwaar inzien en de wenschelijkheid van het hebben van vrouwelijke
+doctoren voor de inlandsche vrouwen niet genoeg voelen. Ik hoop en
+vertrouw evenwel, dat daarin spoedig verbetering komt, dat men het
+Javaansche meisje, dat die moeilijke studie en die latere zware taak
+aanvaarden wil, steunen zal in plaats van moeilijkheden op haar weg
+te plaatsen, dat men ook in Nederlandsch-Indië eindelijk zal gaan
+inzien, dat voor de inlandsche vrouwen, die door godsdienst, zeden en
+gewoonten geen mannelijke doctor aan haar ziekbed kunnen toelaten,
+het verschaffen van vrouwelijke medische hulp eene noodzakelijkheid
+is. In dat opzicht is Britsch-Indië ons een reuzensprong voor, daar
+kan elke inlandsche vrouw, in tijd van ziekte, door een vrouwelijke
+doctor behandeld worden.
+
+Het komt mij voor, dat de Nederlandsche vrouwen in Nederlandsch-Indië,
+enkele zeer gunstige, niet genoeg te prijzen, uitzonderingen
+daargelaten, haar maatschappelijke taak in dit opzicht geheel
+verwaarloosd hebben, dat zij niet gevoeld hebben, dat de zedelijke
+verplichting op haar rustte, beter voor hare native-sisters te
+zorgen. Als zij wat dieper in het leven van de inlandsche vrouw waren
+doorgedrongen, het vertrouwen van hen hadden weten te verwerven en
+de spreekbuis waren geweest, die hunne nooden en behoeften aan de
+regeering of aan het groote publiek had geopenbaard, dan, ik ben er
+zeker van, zouden ook in onze koloniën voor de inlandsche vrouwen
+betere toestanden reeds bestaan. Was het niet een man, dr. H. van
+Buuren, die een noodkreet heeft geuit om betere verloskundige hulp
+voor de inlandsche vrouw te verkrijgen, een noodkreet, die nog lang
+niet hard genoeg is geweest om de regeering ten volle de verplichting
+te laten gevoelen, die zij in dezen tegenover de inlandsche vrouwen te
+vervullen heeft? In Britsch-Indië was het eene vrouw, Lady Dufferin,
+die hare stem over deze kwestie luide deed klinken, en toen de Britsche
+regeering niet spoedig genoeg handelend optrad, zelve de handen
+aan den ploeg sloeg en een fonds bijeenbracht, dat na haar dood het
+Lady-Dufferinfonds werd genoemd, waaruit zij al vast begon vrouwelijke
+doctoren aan te stellen en kleine hospitaaltjes te stichten. Deze
+hospitalen zijn nu allen door de Engelsche regeering overgenomen, de
+vrouwelijke doctoren daaraan werkzaam, regeeringsambtenaren geworden
+en in alle steden van eenige beteekenis kan nu de Engelsche inlandsche
+vrouw goede geneeskundige hulp van vrouwen ontvangen. Ook de vorming
+van inlandsche vrouwelijke doctoren wordt daar gesteund en in de
+hand gewerkt.
+
+Wij bezochten in Buitenzorg verder een inlandsche school van jongens
+en meisjes en maakten er met een achttal Soendaneesche en Javaansche
+meisjes kennis, die allen in den loop van dit jaar haar diploma
+voor onderwijzeres zullen halen, doch thans nog als kweekeling op
+die school werkzaam waren. Het is bedroevend te zien, hoe weinig
+meisjes nog aan het onderwijs deel nemen; in alle scholen, die wij
+tot dusver bezochten, zitten er in elke klasse van ongeveer twintig
+of vijf-en-twintig leerlingen niet meer dan een of twee meisjes. In
+sommige aanvangklassen zaten er drie of vier, maar dikwijls worden deze
+meisjes door de ouders weder van school genomen, zoodra zij een paar
+klassen doorloopen hebben. Voor een deel moet dat worden toegeschreven
+aan de zeden der inlanders, waardoor het niet welvoegelijk gevonden
+wordt, dat een meisje na de puberteitsjaren, en die treden in dit
+warme klimaat reeds op tien à twaalfjarigen leeftijd in, met jongens
+of mannen in aanraking komt.
+
+Ook maakten wij in Buitenzorg kennis met de zeer interessante familie
+Motman, waarvan moeder en dochter een school in het weven en batikken
+voor inlandsche meisjes hebben. Met de grootste belangstelling
+sloegen wij de verschillende procedé's gade, die zoo'n lap katoen
+heeft te ondergaan, alvorens het in mooie harmonieerende kleuren en
+met artistieke figuren kan worden afgeleverd, maar brengt men den
+tijd, die zulk werk kost, en de vele vrij kostbare benoodigdheden
+om het geheele proces ten einde te brengen in rekening, dan is
+zulk werk niet te betalen en daardoor voor de markt ongeschikt en
+voor meisjes, die in eigen onderhoud willen of moeten voorzien,
+geen geschikte levenstaak. Het is heel mooi, dat wij nog eens in de
+gelegenheid waren, dat kunstige werk te zien verrichten, te weten,
+dat vrouwen en meisjes zoo uit het hoofd die aardige figuren met hare
+wasstaafjes op het doek kunnen tooveren, maar in den tegenwoordigen
+tijd, nu al meer en meer de tijd van de vrouw ook geld waard wordt,
+nu is deze kunst gedoemd van de aarde te verdwijnen, omdat zij te
+tijdroovend en daardoor te kostbaar wordt. Het gaat er mede als met
+onze mooie oude gobelins, over afzienbaren tijd zullen wij de uit de
+hand gebatikte doeken nog alleen in onze musea kunnen bewonderen.
+
+Dien middag om half zeven was de vergadering voor vrouwenkiesrecht
+uitgeschreven en toen wij in de smaakvol met bloemen en groen versierde
+zaal van de Buitenzorgsche Sociëteit kwamen, werden wij aldaar door
+verschillende dames en heeren, die de vergadering hadden georganiseerd,
+opgewacht en werd ons ieder door een paar kleine, schattige meisjes
+een mooie bouquet, die van Mrs. Catt met de Amerikaansche, de mijne
+met de Nederlandsche vlag, geoffreerd. Op het podium prijkten een
+paar manden met witte lotusbloemen, lotusbloemen van zulk eene
+enorme afmeting en zoo fluweelig en vol, als ik nooit te voren
+gezien heb. De president van de debatingclub leidde deze vergadering,
+waarin ook de acht inlandsche onderwijzeressen en tal van inlandsche
+onderwijzers aanwezig waren. Mrs. Catt sprak slechts kort, omdat vele
+der aanwezigen haar niet verstonden, ik moest toen de lange speech
+houden en daarna gelegenheid geven tot debat. Het is te begrijpen,
+dat een debatingclub de gelegenheid gebruikte om te debatteeren en
+toen er om 9 uur nog vele strijdlustigen bleken te zijn en wij nog
+moesten eten en naar Batavia terug autoën, kon ik niet anders doen dan
+aan aller wensch toegeven om bij ons volgend bezoek aan Buitenzorg,
+waar wij nog de botanische tuinen en tal van andere bijzonderheden
+hebben te zien, opnieuw een avond te geven voor debat. Dat zal in
+'t midden van Mei zijn. Ruim twintig leden hadden zich onderwijl
+reeds als lid van de vereeniging voor Vrouwenkiesrecht opgegeven en
+den wensch geuit eene afzonderlijke afdeeling Buitenzorg te vormen,
+waaraan dan ook in Mei zal worden voldaan.
+
+Om half een 's nachts bracht de heer Wevers Bettink ons veilig tehuis,
+een kunststukje van chauffeurs accuratesse, want de weg is over 't
+geheel genomen veel te smal en heeft tal van zeer gevaarlijke bochten.
+
+Eene instelling, waarvoor de regeering aller dank toekomt, leerden wij
+in Batavia kennen. Het zijn de regeeringspandhuizen. De heer Nittel,
+onder-directeur dier instelling, liet ons deze in alle finesses zien
+en bracht ons met de geheele instelling op de hoogte. In aanmerking
+genomen, dat de inlander gaarne zijne bezittingen beleent, hetzij
+om in tijdelijke extra uitgaven, voor een ziekte, een begrafenis,
+een bruiloft etc. te voorzien, hetzij om dingen van waarde veilig
+opgeborgen te hebben, of om tal van andere redenen, is het goed
+gezien van de regeering om daarin den kleinen man te helpen en
+hem uit de handen der Chineezen--de vroegere pandhuishouders--te
+houden, Als men bedenkt, dat in één pandhuis in Batavia, er zijn
+er aldaar acht, dagelijks gemiddeld 800 à 1000 panden ingebracht
+en even zoovele uitgehaald worden en dat de gemiddelde waarde van
+de ingebrachte panden niet meer dan f 1.75 bedraagt, dan komt men
+tot de conclusie, dat deze instelling in eene behoefte voorziet,
+die vooral voor den kleinen man zeer groot is. Het is verblijdend,
+dat na 1913 heel Java deze van regeeringswege opgerichte huizen zal
+tellen en dat daarmede een einde is gemaakt aan de afpersing, die
+in dit bedrijf voorheen door de Chineezen werd gedreven. Ik durf in
+een dagbladartikel niet in détails treden over het pandhuisbedrijf in
+Nederlandsch-Indië, doch de wijze, waarop die is ingericht, de kalmte,
+die er in deze huizen heerscht, de vlugge en regelmatige wijze, waarop
+die stroom van publiek bediend wordt en de contrôle, die over alles
+wordt uitgeoefend, is boven allen lof verheven. Men voelt hier, dat
+de goedaardige, eenvoudige Javaan beschermd wordt tegen uitzuigerij,
+eene bescherming, die hij maar al te zeer behoeft. Dat de regeering
+met dit bedrijf nog een kleine winst maakt, vermindert m.i. den lof
+niet, die er haar voor toekomt, als die winst maar op de een of andere
+wijze ten bate van den Javaan wordt aangewend.
+
+Ook de inrichting en de werking van het instituut Pasteur is iets,
+waarop wij met rechtmatigen trots kunnen wijzen. Dat wij met
+zooveel meer veiligheid, voor zoover het onze gezondheid betreft,
+in onze koloniën dan in Britsch-Indië kunnen reizen, danken wij
+voor een goed deel aan deze instelling. Onder de kundige leiding
+van den bekwamen directeur, dr. Nijland, heeft dit instituut zich
+ontwikkeld tot het zich ver verheft boven de meeste dier inrichtingen
+in het buitenland. Dat pest, cholera en pokken niet meer zoo de
+verschrikkingen hier zijn als in andere tropische landen, is zeker
+waard om dankbaar vermeld te worden.
+
+Ik zou willen, dat ik met even groote nationalen trots kon schrijven
+over een andere regeeringsinstelling, waarvan ik ook met de grootste
+belangstelling kennis nam, de opiumfabrieken en de opiumregie. Wij
+zagen daar de bollen, zooals die uit Britsch-Indië worden ingevoerd,
+waaruit de opium bereid moet worden en gingen met den directeur alle
+stadia door, die de inhoud van deze bollen doorloopt, alvorens de
+daaruit verkregen opiumsiroop in nette, tinnen buisjes verzameld en
+als geschikt voor het gebruik afgeleverd kan worden.
+
+Maar op dat gebruik, daarop komt het aan. Al die glinsterende tinnen
+buisjes, honderdduizenden in aantal, die daar door tal van inlanders
+met behulp van prachtige machines, in regeeringsdienst bereid worden,
+zijn uitsluitend bestemd om door inlanders en Chineezen gerookt,
+of, zooals die term luidt, "geschoven" te worden. Onze regeering,
+leverancier en fabrikant van een zoo verderfelijk genotmiddel,
+omdat..... ja, om geen andere reden, dan dat zij er jaarlijks zoovele
+millioenen op verdient. Hoe beschamend! Niettegenstaande de herhaalde
+en besliste verzekeringen van den directeur, dat het opiumschuiven,
+mits er onvervalschte opium wordt gebruikt, niet nadeelig voor de
+gezondheid is, kan ik dit toch niet aannemen. De toestand, waarin de
+opiumschuiver na zijn pijpje geschoven te hebben, verkeert, de begeerte
+naar een volgende pijp, het niet meer er zonder kunnen leven, zoo hij
+er eenmaal aan gewend is, toonen genoeg aan, dat het opiumschuiven
+niet zoo'n onschuldig vermaak is, als men ons wel wilde doen gelooven.
+
+In één opzicht kan ik vrede hebben met onze opiumregie. Door de wijze,
+waarop de verkoop is geregeld en door, nu reeds, over geheel Java
+en Sumatra de Chineezen uit dit bedrijf gestooten en de geheele
+verkoop in eigen handen genomen te hebben, kan de regeering de
+verdere uitbreiding van dit kwaad tegengaan en zoodra zij het wil,
+geheel uitroeien. Zoo wij eens eenmaal het voorrecht mogen hebben een
+regeering te bezitten, die haar taak ethischer opvat, die in plaats van
+jaarlijks millioenen te besteden voor leger en vloot, millioenen, die
+voor een deel verkregen worden uit die opiumfabricage, de gelden der
+schatkist besteedt tot opvoeding van het volk, ook het Indische volk,
+dan is het bij de tegenwoordige regeling mogelijk, binnen betrekkelijk
+korten tijd aan dit mensch-bedervend en mensch-onteerend opiumschuiven
+in onze koloniën een einde te maken. Dat dit nu gemakkelijker gaat dan
+wanneer de handel in handen van gewetenlooze Chineezen is, daarvan
+getuigt het volgende staaltje, dat wij in Medan vernamen en op Java
+bevestigd vonden. In een kampong boven Medan kende de bevolking het
+opiumschuiven niet. Op zekeren dag ontvingen de bewoners aldaar, huis
+aan huis, een eenvoudig toestel om opium te schuiven met een buisje
+opium en de gebruiksaanwijzing van een Chinees ten geschenke, en binnen
+geen tijd waren tal van dorpelingen daar opiumschuivers geworden
+en daarmede tevens trouwe koopers van opium bij den goedgeefschen
+Chinees. Den 1en April van dit jaar verloor ook die Chinees het recht
+tot verkoop van opium en wordt ook in Medan dit kostbaar en kostelijk
+stroopje door onze regeering geleverd. Aan zulke praktijken om met
+opzet nieuwe ongelukkigen te kweeken, zal natuurlijk de regeering zich
+niet schuldig maken, en met groot ongeduld zie ik den tijd tegemoet,
+waarop een regeering aan 't bewind komt, die den moed heeft de sluiting
+van de opiumfabriek voor te bereiden en binnen niet al te langen
+tijd te bewerkstelligen. De overweging dat degene, die eens aan het
+schuiven verslaafd is er niet meer zonder kan leven, is m.i. de moeite
+van een discussie niet waard. Laten er daardoor, als dat waar is,
+eenige duizenden opiumschuivers, voor de maatschappij halfwaardige
+of nietswaardige individuen, ten gronde gaan of vroeger dan anders
+sterven, dit verlies weegt niet op tegen de millioenen uit deze en
+de volgende geslachten, die dit verderfelijk kwaad dan niet zullen
+leeren kennen en daardoor een hooger en beter leven kunnen leiden.
+
+Nog op een ander beschamend feit moet ik wijzen. In de opiumfabriek
+zagen wij niet alleen Indische mannen en opgeschoten jongens aan het
+werk, maar ook tal van jongens, die zeker en gewis nog geen tien jaar
+oud waren. Met bevreemding vernam ik, dat onze wetten, die kinderarbeid
+beneden den 12-jarigen leeftijd verbieden, voor Indië niet gelden en
+dat in dit zonnige land, zelfs door onze regeering kleine jongens
+in een fabriekslokaal dagelijks uren en uren achtereen voor eenige
+centen aan het werk worden gezet.
+
+Dat de lokaliteit waarin de kinderen werken, ruim en luchtig is,
+dat de jongens als hun kistje volgepakt is, van hun plaats opstaan om
+zelf een nieuw kistje te halen en daardoor nu en dan eens een verzetje
+hebben, dat er in Java nog lang en lang niet genoeg scholen zijn om de
+kinderen te onderwijzen en die jongens dus, als zij niet in de fabriek
+werken, zich bij den weg zouden vervelen en kattekwaad uitrichten en
+nog meer zulke overwegingen, verminderen in mijn oog het kwaad niet,
+dat daar door de overheid bedreven wordt. Niet alleen werken die jonge
+kinderen daar dagelijks 7 uren onafgebroken aan dat machinale werk,
+een veel te lange dagtaak voor zulke nietige wezentjes, maar ook moet
+het spoedig tot hen doordringen, dat opiumschuiven niet kwaad is en
+heel prettig moet zijn, als de fabricage en verkoop door de regeering
+geschiedt en als er dagelijks zooveel moet afgeleverd worden om aan
+de aanvraag te kunnen voldoen.
+
+Ik was blijde, dat wij de opiumfabriek zagen, nadat wij reeds met het
+Instituut Pasteur en met den pandhuisdienst hadden kennis gemaakt,
+zoodat mijn Amerikaansche medereizigster geen al te slechten indruk
+van onze overheidszorg voor den Javaan krijgt en er toch ook wel wat
+te prijzen valt.
+
+
+
+
+
+
+OP SUMATRA'S WESTKUST.
+
+
+I.
+
+
+Den 22en April verlieten wij 's morgens Batavia, om ons met de
+"Bantam" van de Koninklijke Paketvaart-Maatschappij naar Padang
+en de Padangsche Bovenlanden te begeven. Van Batavia naar Padang
+met de Kon. Paketvaart-Mij. is een tocht vol afwisseling, omdat
+men onophoudelijk dicht langs de kust vaart en tal van plaatsjes
+aandoet. Tegen ongeveer het middaguur verlieten wij Tandjong Priok en
+genoten nog eens van het gezicht op de mooie haven en de vele kleine
+eilandjes. Even vóór zes uur lagen wij stil op de reede van Anjer om
+tal van inlanders en eenige vrachtgoederen aan boord te nemen. Tevoren
+hadden wij nog bij daglicht het gezicht op Krakatou, het verlaten
+eiland, en het lange eiland genoten, want toen wij er later op den
+avond veel nader bij kwamen, was het te donker om er iets van te zien.
+
+Om 6 uur den volgenden morgen lagen wij voor Kotô Agoëng stil,
+om menschen en goederen te laden en te lossen. Kotô Agoëng is
+een dorpje van de Lampongsche districten. Wij tweetjes stonden bij
+aankomst reeds kant en klaar en toen wij den kapitein onzen wensch te
+kennen gaven om aan wal te gaan, werd het stoomsloepje onmiddellijk
+neergelaten en werden wij aan wal gestoomd. Een klein roeibootje,
+bemand met twee inlanders, was achter aan 't stoomsloepje gebonden,
+om ons uit de sloep zooveel verder te roeien en te trekken, tot
+wij droogvoets aan wal konden stappen. Wij moesten toch nog een ver
+sprongetje maken om niet door een opkomende golf verrast te worden,
+doch toen wij daar eindelijk aan wal stonden tusschen die tallooze
+toegestroomde inlanders, met wie wij geen woord konden wisselen,
+hadden wij toch voldoening van onze daad, al moesten wij elkander
+ook even glimlachend aankijken en ons zelf een paar avonturiersters
+noemen. Wij waren de eenige passagiers, die aan wal waren gegaan.
+
+Eerst namen wij een kijkje op de passar, waar vooral de vrouwen
+zeer bedrijvig waren. Tal van jonge vrouwen zaten er neergehurkt,
+ieder in eigen kringetje, met in 't midden een gat in den grond,
+daarboven een houtvuurtje en op dat houtvuurtje een pan gloeiend
+vet of olie, waarin allerlei soort bananen en ook sommige andere
+vruchten gebakken werden. Rondom ieder houtvuurtje een troepje
+inlanders, die de gebakken vruchten zoodra zij gereed waren, voor
+een of meer centen kochten en ze dan onmiddellijk nuttigden. Sommige
+oudere vrouwen kochten bij de verschillende gelegenheden eene kleine
+verscheidenheid van gebakken vruchten, die in een groot groen blad
+gerold, mede huiswaarts genomen werden. Ook kon men er hoopjes rijst
+of rijstkoekjes koopen, met of zonder een bestrooisel van geraspte
+kokosnoot. Wij zagen er meer soorten van ananas, dan wij ooit vermoed
+hadden dat er bestonden. Opmerkelijk was daar de stilte en kalmte,
+die onder deze menschenmassa heerschte. Men hoorde er nauwelijks
+eenig geluid.
+
+Toen wij op de passar waren uitgekeken, gingen wij het dorp in. Een
+net en welvarend dorpje. Aan het eind van den langen hoofdweg stond
+de controleurswoning met het kantoor en de gevangenis, de eenige
+gouvernementsgebouwen, die daar bestaan, doch die zich onmiddellijk
+van alle andere gebouwen onderscheiden. De controleur zat in de
+voorgalerij en toen hij bemerkte, dat wij zijn erf opkwamen, kwam hij
+ons vriendelijk tegemoet. Hij is de eenige Europeaan, die daar woont
+en zijne kennismaking was voor ons bijzonder aangenaam, omdat hij
+uitstekend Engelsch sprak. Hij stond op het punt het gebergte in te
+gaan, waar sedert eenige avonden onheilspellende aardbevingsschokken
+vernomen waren, die de instorting van eenige bouwvallige woningen
+ten gevolge hadden gehad en waarover de inlandsche bevolking zich
+zeer verontrustte. Hij moest nu den stand van zaken gaan opnemen en
+zooveel mogelijk de bevolking geruststellen.
+
+Over de daar wonende Lampongsche bevolking gaf hij ons eenige zeer
+wetenswaardige bijzonderheden. Er bestaat daar een soort overgangsvorm
+tusschen het matriarchaat en het patriarchaat. De Lampongsche jonge
+meisjes worden door de vaders voor een zekere som, soms 2000 à 3000
+gulden, aan den toekomstigen echtgenoot verkocht en gaan dan van het
+ouderlijk huis in het ouderlijk huis van den man over. Zij moeten dan
+in het nieuwe tehuis 't werk verrichten, dat haar door echtgenoot
+en schoonmoeder wordt opgedragen. In zekeren zin is zoo'n vrouw
+dan de slavin van haar schoonmoeder en van haar man. Kan de huwbare
+man echter de kostende som voor zijne bruid niet bijeenbrengen, dan
+begeeft hij zich in dienstbaarheid bij haar vader. De dochter en de
+jonge echtgenoot blijven dan in de woning van de ouders der vrouw en
+de jonge man wordt de slaaf van zijn schoonvader en misschien ook
+wel van zijne vrouw. De kinderen uit dat huwelijk dragen in zoo'n
+geval den familienaam van de moeder en behooren haar toe. Wanneer een
+vader geen zonen en maar één dochter heeft, dan wil hij alleen onder
+de laatste voorwaarde zijn dochter uithuwelijken, omdat anders zijn
+familie uitsterft.
+
+Bijzonder interesseerden mrs. Catt en ik ons nu voor hetgeen wij
+vernamen, omdat daaruit bleek, dat onder de Lampongsche jonge vrouwen
+een geest van verzet zich begon te openbaren, nu de zaken niet meer
+gaan zooals zij dat wenschen. De som van twee à drieduizend gulden,
+die de vaders tegenwoordig voor hunne dochters eischen, kan n.l. in
+den regel niet door een jongen man opgebracht worden en om die
+reden worden de meisjes nu maar al te vaak uitgeleverd aan oudere
+of oude bokken, die voor een groen spruitje een groote som over
+hebben. De jonge meisjes van Kotô Agoëng en omstreken zijn nu sedert
+geruimen tijd een strike begonnen: zij zijn overeengekomen om niet
+anders dan een huwelijk aan te gaan, waarbij de nieuwe jonge man in
+dienst treedt van haar vader en zij de rechten behoudt op kinderen
+en ouderlijk erfdeel. De reden is duidelijk. De jonge vrouwtjes
+vertikken het langer om uitgehuwelijkt te worden aan oude snoepers;
+zij geven den jongen, frisschen echtgenoot de voorkeur. Deze strike
+der jonge dames heeft reeds zoo'n omvang aangenomen, dat de hoofden
+van Kotô Agoëng met den controleur eene vergadering hebben belegd,
+om te zien wat er in dezen gedaan moet worden, omdat er in de laatste
+maanden geen huwelijken meer gesloten worden. De controleur vertelde
+ons, dat er nog geen oplossing voor dit penible vraagstuk was gevonden.
+
+Wij hadden gaarne nog eens een kijkje genomen in de peperplantages,
+waaraan dit district zijne beteekenis grootendeels ontleent, maar die
+plantages zijn ongeveer twee uur ver in het gebergte gelegen en alleen
+per paard of te voet konden wij er komen. Zoo lang durfden wij echter
+niet van het schip verwijderd blijven. Na nog een mooie verzameling
+eigengemaakte fotografieën van het district en zijn bewoners van
+den controleur Kriebel bewonderd te hebben, namen wij van onzen
+vriendelijken gastheer afscheid, die daar wel eenzaam leeft, doch
+zijne eenzaamheid met opgewektheid draagt en er al het interessante
+van gevoelt. Even voorkomend als wij aan land gebracht waren, werden
+wij ook weder naar het schip teruggevoerd.
+
+Midden in den nacht kwamen wij in Kroë aan en vertrokken van daar
+ook weder nog vóór de dag was aangebroken. Van aan wal gaan dus geen
+sprake. Grooter was evenwel de teleurstelling, toen wij Woensdagavond
+ook eerst Benkoelen bereikten, nadat het nachtelijk duister reeds
+lang was ingetreden. In Benkoelen waren wij zoo gaarne aan wal
+gegaan en wij hadden daarop vrij zeker gerekend. Er was echter geen
+sprake van, want het aan wal gaan geschiedt, door de groote deining,
+die er bestaat, niet zonder gevaar en de afstand van het schip naar
+den wal is minstens een half uur roeien in een primitieve prauw. Aan
+boord blijven was dus de boodschap. Wij konden niets anders doen dan
+den volgenden morgen vroeg opstaan, om vóór wij Benkoelen verlieten,
+van het dek van het schip met een goeden scheepskijker een kijkje te
+nemen van het voor ons onbereikbare stadje.
+
+Vrijdagmorgen, om zes uur, landden wij in Padang. Van het mooie
+binnenkomen konden wij ook al weder, doordat het daglicht nog niet
+was doorgebroken, weinig genieten. Alleen even vóór wij vastgemeerd
+lagen was het daglicht helder genoeg om ons een kijkje te gunnen en
+een vermoeden te geven van wat wij gemist hadden.
+
+Niettegenstaande het zeer vroege ochtenduur, stonden er op den wal
+toch reeds drie dames op ons te wachten, die ons het welkom in Padang
+brachten, de zorg voor onze bagage namen en ons per auto langs den
+mooien weg van de Emmahaven naar de stad en in het gastvrije huis van
+den heer en mevrouw Kamerling afleverden. In dat vriendelijke, oude
+echtpaar, mevrouw vierde dien dag haar 72en geboortedag, vonden wij een
+paar warme voorstanders van Vrouwenkiesrecht, die daar in Padang de
+voorbereiding voor onze komst geheel geleid en met behulp van eenige
+andere dames ook verricht hebben. Een hartelijker ontvangst is niet
+denkbaar. Voor alles was gezorgd. Omdat wij kwamen op een oogenblik,
+dat de Juliana-feesten in volle voorbereiding waren, was het beter de
+vergadering voor vrouwenkiesrecht uit te stellen totdat wij het bezoek
+aan de Padangsche bovenlanden hadden gebracht en voor dit bezoek waren
+alle stappen gedaan, om het voor ons zoo gemakkelijk, aangenaam en
+vruchtdragend mogelijk te maken. Aan alle assistent-residenten en
+hotels in de verschillende plaatsjes was onze komst aangekondigd
+en gevraagd om ons het verblijf te vergemakkelijken. Wij besloten
+daarom, om maar direct Zaterdagmorgen naar boven te gaan, omdat wij
+vóór alles Zondag in Pajacombo, het eindpunt van de reis, wilden zijn.
+
+Vrijdagavond hadden echter mijnheer en mevrouw Kamerling tal van
+Padangsche heeren en dames uitgenoodigd, om kennis met ons te maken
+en ons met dezen in kennis te brengen, van welke uitnoodiging een
+ruim gebruik was gemaakt. Wij kwamen hierdoor ook in de gelegenheid
+tal van bijzonderheden te vernemen aangaande den tocht, dien wij
+den volgenden morgen vroeg zouden aanvangen. Omdat twee logé's voor
+onze lieve oudjes wat veel was, maakte mrs. Catt gaarne gebruik van
+de vriendelijke uitnoodiging van de buren der familie Kamerling,
+den heer en mevrouw de Keth, om daar te gaan logeeren.
+
+Toen mr. De Keth ons den volgenden morgen vroeg naar het station
+bracht, bleek ook daar, hoe voorkomend de oude heer Kamerling alles
+voor ons had voorbereid. De stationschef was van onze komst verwittigd;
+hij had op verzoek een 1e klasse waggon met balcon vóór aan den trein
+gehaakt, (de locomotief staat achter den trein en duwt hem naar boven)
+en daarop een paar bankjes geplaatst, zoodat wij een onbelemmerd
+uitzicht genoten van den prachtigen weg, dien wij aflegden.
+
+Eerst ging het eenige uren lang links, langs tuinen met klapperboomen,
+pisangpalmen, mangoboomen en zoovele andere tropische boomen
+waarvan wij den naam niet weten en hier zagen wij ook in groote
+verscheidenheid den varenboom, dien wij op Ceylon hadden leeren
+kennen, terwijl rechts reeds heel spoedig eene reeks van bergtoppen,
+het Barisangebergte, tot aan den top met palmen begroeid, zich aan ons
+oog vertoonde. Schilderachtig lagen tusschen dat veelkleurige groen
+de houten woninkjes met hunne donkerbruine, rieten daken, daken,
+die alle gracieus, boogvormig zijn, eene eigenaardigheid waardoor
+Sumatra'sche, inlandsche woningen zich kenmerken. Wat verder op kregen
+wij ook aan den linkerkant eene bergreeks, het Danaugebergte, totdat
+wij eindelijk de kloof van Anek naderden, en de trein tusschen eene
+nauwe bergengte met watervallen, gorges en snel vlietende stroompjes,
+zich naar boven werkte.
+
+Als men den tropischen plantengroei, de donkerkleurige bevolking en
+de Sumatra'sche huisjes wegdacht, zou men zich in een van de mooie
+gedeelten van Zwitserland in den zomer verplaatst kunnen gevoelen, maar
+juist deze drie zaken maken dezen weg tot eene nog schilderachtiger.
+
+De bruine, rieten daken der woningen waren langzamerhand verdwenen en
+in de plaats daarvan zagen wij nu wit geschilderde, houten huisjes,
+met zinken daken, die in de zon hel schitterden.
+
+Opmerkelijk is overal de kalmte van onzen inlander, hetzij hij
+Javaan of Maleier is. Hoe sterk steekt die af bij de rumoerigheid van
+den Britsch-Indiër. Als in Britsch-Indië een trein aan een station
+stilhoudt, dan kan men van de drukte, het door elkaar geschreeuw, het
+lawaaiig doen van den inlander, niets hooren of zien van 'tgeen een
+doortrekkende reiziger soms gaarne hooren of zien wil en des nachts is
+die drukte aan de stations even groot als bij dag, zoodat de nachtrust,
+die men in de Britsch-Indische treinen zou kunnen genieten, daarbij
+zeer veel inboet. Als drie of vier Britsen-Indiërs bij elkaar staan,
+dan converseeren zij met elkaar op een wijze, die elkeen moet doen
+vermoeden, dat het onmiddellijk op een hevige kloppartij zal uitloopen,
+terwijl het toch niets anders dan een vriendelijk praatje geldt.
+
+Hoe voornaam, stil, kalm haast, doet daarentegen onze inlander. In
+lange rijen staan zij achter elkander aan het loketje, om een
+plaatskaartje te nemen; geen luid woord wordt vernomen, ieder
+wacht kalm zijn beurt af. Als de trein stilstaat, stappen zij haast
+geruischloos in; wanneer men niet vooraf gezien had, dat er zoovele
+passagiers op het perron stonden te wachten, zou men zich niet kunnen
+verbeelden, dat er menschen uit of in den trein gestapt waren.
+
+Toen wij te ruim twaalf uur in Padang Pandjang aankwamen, stond de
+hotelier van het hotel Merapi zelf op het perron, om de noodige hulp
+te bieden, terwijl de assistent-resident zijn rijtuig had gezonden,
+om daarvan gebruik te maken. Hij zelf was voor dienstzaken elders,
+doch mevrouw Tubergen, de vrouw van den assistent-resident, had
+er voor gezorgd, dat een vaas met geurige en wondermooie bloemen
+in onze kamer in het hotel ons een vriendelijke welkomstgroet in
+Padang-Pandjang bracht.
+
+Ofschoon wij in het midden van den dag, waarop het dus het heetst is,
+aankwamen, was de temperatuur toch niet hooger dan op een matig warmen
+zomerdag in Holland. Na al die heete dagen, die wij in den laatsten
+tijd hadden doorgemaakt, leefden wij in Padang-Pandjang weer eens
+heelemaal op, tegen den avond moesten zelfs de doekjes voor den
+dag komen. Van het bordes van het hotel genoten wij 't gezicht op
+den altijd rookenden Merapi. Er lag echter 's middags zoo'n vlokkige
+witte wolk op den top van den vulkaan, als ware de kop met een groote
+slaapmuts overtrokken, zoodat wij van het al of niet rooken niet
+veel bespeuren konden. Tegen den avond herinnerde de zwaveldamp,
+die de atmosfeer had doortrokken, ons echter aan het bestaan en de
+nabijheid van dezen vuurspuwenden berg.
+
+Het één bataillon groote garnizoen geeft vrij wat levendigheid aan
+het interessante plaatsje. Voor de kinderen van deze militaire
+ambtenaren is natuurlijk een Europeesche school met Europeesche
+onderwijzers noodig, het spoorwezen heeft er eenige ambtenaren,
+zoo ook het kantoor van den assistent-resident en door al deze
+Europeeërs ademt er een geest van civilisatie, waardoor het voor
+toeristen doenlijk is, er eenige dagen te vertoeven. Daardoor is het
+ook mogelijk, dat een tamelijk goed hotelletje zich er staande kan
+houden, en dat niet alleen toeristen, maar ook herstelde zieken, die
+een tijdlang een koeler klimaat en een mooie omgeving noodig hebben,
+om verloren krachten te herwinnen, zich daar kunnen ophouden. Maar
+over Padang-Pandjang ga ik later schrijven, want het diende ons alleen
+om er te overnachten, om den volgenden ochtend vroeg van daar naar
+Pajacombo te kunnen vertrekken, waar des Zondags de groote Passar
+gehouden wordt, waaraan deze plaats haar vermaardheid voornamelijk
+dankt. Wij zullen eerst Pajacombo en Fort de Kock bezoeken om daarna
+terug te keeren naar Padang-Pandjang en van daaruit eenige uitstapjes
+te maken en 't merkwaardige van 't stadje te zien.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Pajacombo is voor ons een zeer interessant oord. Heerscht in geheel
+de Padangsche bovenlanden, onder de Minang Kabauers, 't matriarchaat,
+hier in Pajacombo en zijne omgeving vindt men het nog het zuiverst
+bewaard. De woning, waarin die matriarchale families leven, hebben
+een zeer eigenaardige vorm, en geven van buiten reeds aan, uit hoevele
+gehuwde dochters het gezin bestaat. De stammoeder, de Indoea genoemd,
+bewoont het middengedeelte van de woning, van buiten herkenbaar door
+het middelste halfboogvormige dak; als de oudste dochter trouwt,
+dan wordt er rechts een kamer, half zoo groot als de oorspronkelijke
+kamer, waarin de Indoea huist, gebouwd en daarin huist dan de dochter;
+de tweede dochter krijgt, als zij huwt, links zoo'n uitbouwsel en zoo
+gaat het door tot alle dochters gehuwd zijn. Elk bijbouwsel heeft
+een kwartboogvormig dak. Van binnen in de woning ziet men echter
+slechts één groot vertrek, de familiekamer, die de ruimte van het
+geheele gebouw beslaat en daarachter, door gordijnen afgeschoten,
+de verschillende slaapgelegenheden der familieleden.
+
+In zoo'n groot huis treft men in den regel alleen de vrouwen en
+kinderen aan. De stammoeder met één of meer zusters, haar eigen
+dochters en de dochters van de zusters en de kinderen van al deze
+vrouwen, wonen daar te zamen. Sterft de stammoeder, dan wordt zij
+opgevolgd door hare oudste dochter, en de zusters van de moeder,
+dus eigenlijk de tantes en veel ouder in jaren, noemen dan ook de
+nieuwe stammoeder Indoea en zijn haar gehoorzaamheid verschuldigd. Al
+het geld en goed dat zoo'n familie bezit, behoort den vrouwen toe
+en wordt door hen gezamenlijk beheerd; alle familiekwesties worden
+onderling opgelost; doch naar buiten uit, als er om de een of andere
+reden overheidskwesties te bedisselen vallen, of als er in moeilijke
+huishoudelijke omstandigheden een oordeel moet worden geveld, dan
+treedt de oudste broeder van de lndoea als raadgever op en hoewel hij
+buiten het familieverband leeft, is hij toch feitelijk het mannelijk
+hoofd van het gezin. Dit is echter alleen een eerebaantje, dat hem
+verplichtingen oplegt en waarvoor hij wel eens een douceurtje van de
+vrouwen kan krijgen, doch dat hem feitelijk geen rechten geeft op iets,
+wat de vrouwen toebehoort.
+
+Al het werk in zoo'n gezin, waaronder behoort ook het bewerken van het
+land en de veeteelt, het weven der goederen, het bouwen der woningen en
+bijgebouwen, want zulke woningen uit bamboehout en -riet opgetrokken,
+moeten nog al eens vernieuwd worden, is het werk der vrouwen, al of
+niet bijgestaan door de buitenshuis wonende mannen. Zij ook brengen
+de opbrengst van het land, de tuinvruchten, de geweven goederen en
+andere dingen, die zij voor den verkoop maken, naar de Passar en
+verkoopen het daar.
+
+Waar blijven de mannen uit zoo'n gezin?
+
+Hierop is niet zoo eenvoudig het antwoord te geven, omdat de
+Mohammedaansche godsdienst, die hier in zeer verwaterden vorm beleden
+wordt, het zuiver matriarchale stelsel bedorven heeft. Volgens dezen
+godsdienst is het geoorloofd, dat een man vier vrouwen heeft en
+de Minangkabausche mannen, die ik gesproken heb, vatten het bijna
+allen zoo op, dat de godsdienst hun voorschrijft, vier vrouwen te
+trouwen en zij geen goed Mohammedaan zijn, als zij zich met minder
+tevreden stellen. Ook komt er nog bij, dat de vrouwen hier hunne
+mannen koopen, de moeder koopt den man voor hare dochter, en daar
+een man van twintig tot twee à drie honderd gulden kost [3], al naar
+gelang hij een hoogere positie bekleedt, is het een voordeelig zaakje,
+zich viermaal te verkoopen. De vierde maal schijnt de man nog evenveel
+waarde te hebben als bij den eersten koop. Als regel woont de man nu om
+beurten bij de verschillende vrouwen en laat zich daar als een koning
+behandelen. In vele gevallen dient hij in het familieverband alleen als
+een noodzakelijk.... iets... zal ik het maar noemen, tot instandhouding
+van het ras. Buiten het familieverband bezit hij soms nog wel een
+maatschappelijken werkkring. Zoo ontmoetten wij op onzen tocht naar de
+kloof van Harau, een wondermooi uitstapje wat natuurschoon betreft,
+een dorpshoofd, die een beetje Hollandsch sprak. Hij noodigde ons
+in zijn woninkje, dat heel klein, doch uiterst zindelijk en in een
+goed aangelegden tuin met pijnappels, bananen, papaja's, suikerriet,
+kokosnoten en andere vruchten, gelegen was. Ik vroeg hem, of hij geen
+vrouw en kinderen had, waarop hij lachend antwoordde: "Natuurlijk heb
+ik vier vrouwen en reeds acht kinderen". En toen vernam ik, dat die
+vier vrouwen ieder bij hare respectieve moeders woonden en hij ze
+om beurten bezocht. Kan een van mijne Nederlandsche heeren-lezers
+zich een koninklijker en rustiger leven voorstellen, dan van dit
+dorpshoofd en zijne lotgenooten? Hij woonde in een heerlijk huisje, in
+een prachtige natuur, rustig alleen, zijn klein rijtuigje stond naast
+zijne woning en 't paardje als een muis zoo groot, graasde rustig in
+een veld in de nabijheid. Als hij lust heeft, spant hij zijn paardje
+voor het karretje en laat zich naar eene zijner vrouwen rijden, waar
+hij steeds op een goede ontvangst kan rekenen. Na zich daar voor een
+of twee dagen een leven als "heer der schepping" te hebben laten
+welgevallen, spant hij weder in, om naar eene der andere vrouwen
+te rijden of om eerst eenige dagen in eigen woninkje rust te nemen
+om van de smullerij te bekomen. Van tandenkrijgende kindertjes, van
+humeurige vrouwen, heeft hij geen last en als men hem niet met open
+armen en lekkere schoteltjes ontvangt, dan blijft hij den volgenden
+keer wat langer uit om van een hartelijker welkom zeker te zijn.
+
+Maar zooals dit dorpshoofd het leven had ingepikt, zoo leven niet
+alle gezinnen. Als een man wat geld of een goede positie bezit, dan
+bouwt hij een huisje en heeft één vrouw met haar kinderen bij zich
+inwonen. Zij doet dan zijne huishouding en vormt als het ware een nieuw
+familieverband. De andere vrouwen worden dan van tijd tot tijd bezocht.
+
+Een koeli, of een man van dergelijke positie, heeft dikwijls maar ééne
+vrouw en woont dan bij de moeder van zijne vrouw in. In zoo'n gezin
+helpen de schoonzoons het familiebezit vergrooten. Hun wordt dan ook
+allerlei werk opgedragen. Maar in deze gevallen treedt het nadeel, wat
+zoo'n familieleven met zich brengt, aan den dag. Het maakt de mannen
+lui, onwillig om te werken. De opbrengst van hun arbeid komt de geheele
+familie ten goede en in gevallen waar twee of meer schoonzoons zijn,
+wil geen hunner meer doen dan de ander en komt toch dikwijls al het
+werk op de vrouwen neer.
+
+Dat die vrouwen hier gewoon zijn het zware en verantwoordelijke
+werk te verrichten, ziet men dadelijk als men op een passardag in
+Pajacombo rondkijkt. De vrouwen komen daar allen met zware vrachten op
+het hoofd en dikwijls bovendien met volle handen; de mannen wandelen
+eenige passen vooruit met een klein vogelkooitje, waarin een grijs
+vogeltje, ik geloof een kwartel, in de hand. Ook op de markt zijn
+de vrouwen druk en bedrijvig om hare waren van de hand te doen en
+nieuwe zaken in te koopen, terwijl men de respectieve echtgenooten
+bijeengehurkt onder een schaduwrijke waringinboom vindt, bezig 'n
+strootje of sigaret te rooken, of ook wel in een afzonderlijk hoekje
+hunne meegebrachte vogeltjes onderling uit te wisselen of ze soms
+een soort hanengevecht te laten houden.
+
+Op de Passar hadden wij Zondag gelegenheid om het wonderfijne weefwerk,
+vooral het goud en zilverweefsel, der vrouwen te bewonderen. Ook
+zilver-filigraanwerk was er te zien, doch dit muntte niet in fijnheid
+en artisticiteit uit, wij hebben dat in Padang reeds beter gezien.
+
+De assistent-resident de Munick had een bijzonder interessant bezoek
+voor ons voorbereid in het gezin van eene weduwe van een vroeger
+districtshoofd en had ons een Hollandsch sprekend familielid als
+geleider medegegeven. De zeer oude, grijze Indoea en hare twee zusters
+ontvingen ons zeer hoffelijk en weldra kwamen ook alle gehuwde dochters
+met hare kleine kindertjes zich presenteeren. Nadat ons de woning
+in alle bijzonderheden getoond was, waarin wij vooral de vele mooie
+kussenbekleedsels bewonderden, werden wij uitgenoodigd een kop koffie
+met de dames te drinken. De goede Minangkabausche manieren schrijven
+voor, dat men zoo'n uitnoodiging moet accepteeren. Wij werden toen
+vergast op een kop koffie, gemaakt van gedroogde koffiebladeren,
+met veel bruine suiker en geen melk, daarbij werd een soort gekookte
+gemalen rijst met veertien verschillende zoetige bijspijzen opgediend,
+Het waren blijkbaar alle zeer lekkere zaken, maar zooveel kwee-kwee
+maakte ons een beetje wee, doch wij beiden hebben ons er toch moedig
+doorheen gewerkt. Wij beiden kregen een vork en een lepel om ons er
+van te bedienen, de anderen deden het veel netter dan wij, zonder
+die attributen.
+
+De jongste dochter van het gezin, een werkelijk zeer mooi meisje,
+van 17 jaar, verkeerde in zeer tragische omstandigheden. Zij was drie
+maanden geleden gehuwd met een mantrie van de opiumregie. Hij was
+een jonge, knappe vent en zij zijn eerste vrouw. Een maand na het
+huwelijk werd hij door onze regeering naar de opiumregie in Medan
+overgeplaatst en toen hij daar kwam, wist hij niet beter te doen dan
+daar eene Japansche tweede vrouw te nemen. Hij had nu geschreven,
+dat ook zijn mooi Maleisch vrouwtje moest overkomen, dan zou hij
+eerlijk zijne gunsten tusschen deze twee rivales verdeelen. 't Jonge
+vrouwtje heeft echter niet veel lust haar man te volgen en ziet er
+sterk tegen op om in partnership te treden met eene Japansche schoone,
+waarvan zij zeden en gewoonten niet kent. Zij pakte mijne hand met
+beide hare handen en zeide, dat zij liever met mij wilde medegaan en
+altijd bij mij wilde blijven.
+
+Het is jammer, dat onze regeering nog niet bij machte is, aan de
+leergierigheid, de behoefte aan onderwijs der Minangkabauers naar
+behooren te voldoen. Er is in vele dezer plaatsen nog slechts een begin
+gemaakt met de oprichting van scholen. Hier doet zich het gelukkig
+verschijnsel voor, dat ook de vrouwen naar onderricht haken en zich
+daarvoor offers getroosten willen. Het schijnt niet hoofdzakelijk
+gebrek aan geld, maar ook gebrek aan goede leerkrachten te zijn,
+die de regeering verhindert in deze, hier sterk gevoelde, behoefte te
+voorzien. De Minangkabauers, zooals ik er verschillende in Pajacombo
+heb leeren kennen, schijnen sympathieke, intelligente menschen te zijn,
+vatbaar voor eene hoogere ontwikkeling. Ik wilde dat ik onmiddellijk
+genoeg scholen voor hen kon tooveren. Het is zoo jammer, dat er nu
+nog zoo velen van onderricht verstoken blijven.
+
+Het is zeer te betreuren, dat men eigenlijk nog zoo weinig positieve
+kennis van het leven, de zeden en gewoonten der Minangkabauers
+bezit. Al de controleurs en assistent-residenten, wien wij er naar
+vroegen, gaven tegenstrijdige inlichtingen. Ook de boeken, die wij
+er over lazen, en er is nog zoo weinig over dit interessante volk
+geschreven, [4] geven slechts weinig en dikwijls nog uiteenloopende
+beschrijvingen. Het komt mij voor, dat een vrouw-ethnoloog, die het
+vertrouwen van deze vrouwen heeft weten te verwerven en die eenige
+jaren onder haar gaat leven, heel veel wetenswaardigs van het leven en
+de zeden en gewoonten van deze menschen aan het licht kan brengen. Er
+komt nu weldra een openbare school met een paar onderwijzers en een
+onderwijzeres; als de regeering er nu in kon slagen een onderwijzeres
+voor deze school te krijgen, die de geschiktheid, de kennis en vooral
+ook den slag heeft om het vertrouwen van de Minangkabausche vrouwen te
+winnen en die de kennis, die zij daardoor opdoet, weet uit te werken,
+dan zal zij de volkenkunde kunnen verrijken met wat positiever
+gegevens dan nu bekend zijn omtrent dit merkwaardige volk. Omdat
+het hier vooral geldt, achter de geheimen van het huiselijk leven
+van een volk te komen, waarvan de gezinnen bijna alleen uit vrouwen
+bestaan, vrouwen, die van aard zeer gereserveerd zijn, zullen de
+heeren ethnologen nooit zoo goed als eene vrouw de ware gegevens
+kunnen bijeenbrengen. De eene morgen in dat gezin van de weduwe en
+hare zusters en dochters deed mij duidelijk zien, dat er nog heel
+veel voor ons onverklaarbaars in deze gezinnen bestaat, dat met een
+beetje tact aan het licht kan worden gebracht.
+
+Toen wij op Prinses Juliana's verjaardag des morgens vroeg waren
+opgestaan, om met den eersten trein naar Fort de Kock te vertrekken,
+stonden wij beiden niet weinig verbaasd, te vernemen, dat er dien nacht
+om ongeveer drie uur eene uitbarsting van de Merapi was geweest. Wij
+hadden er niets van gehoord en er rustig doorheen geslapen. Wij hebben
+zoo dikwijls tegen elkaar gezegd: konden wij nu maar eens een explosie
+bijwonen, nu is er een geweest, die wijd en zijd asch en sintels over
+de dorpen heeft verspreid en nu sliepen wij er rustig doorheen. Wij
+waren ontevreden over ons zelf!
+
+In Fort de Kock was ter eere van Juliana's geboortedag alles gesloten
+en in plaats van een drukken dag leek het ons er erg stil. Wij besloten
+daarom maar direct het uitstapje te maken naar het meer van Manindjoe
+en bestelden daarvoor in het hotel een extra goed voertuig met twee
+paarden. Direct na de lunch zouden wij vertrekken. De equipage kwam
+voor. Het was een klein houten karretje op twee hooge houten wielen,
+waarin wij moeilijk rechtop konden zitten en voor onze beenen was
+heelemaal geen plaats en daarvoor stonden een paar onbeschrijflijk
+kleine, minne paardjes. Ons werd verzekerd, dat het erg goed was en wij
+in de heele stad geen beter vervoermiddel zouden kunnen krijgen. Wij
+lieten ons bepraten en stapten in. Inderdaad hebben de sukkelpaardjes
+ons naar Matoër gebracht, maar over de 13 mijlen afstand deden zij ruim
+4 uren. Gelukkig hebben wij in Britsch-Indië op kameelen en olifanten
+eene oefenschool doorloopen, waardoor onze inwendige organen aan door
+elkaar schudden gewend geraakt zijn, anders hadden wij het er op dezen
+tocht nooit goed afgebracht. Herhaaldelijk zijn wij maar eens eindjes
+gaan loopen om de rijsttafel, die wij om één uur genoten hadden, in
+de plaats te houden, waar wij haar toen gedeponeerd hadden. Het is
+jammer, dat er in Indië nergens waar wij tot dusverre waren, goede
+huurrijtuigen en paarden te verkrijgen zijn. Vooral op deze reis,
+die zooveel natuurschoon biedt, verliest men zooveel als men zich op
+de meest primitieve wijze moet verplaatsen.
+
+Gelukkig was de Passanggrahan, het regeerings-passantenhuis in
+Matoër, zoo goed en zindelijk en comfortabel, dat het ons spoedig
+het doorgestane leed deed vergeten en wij volop genoten van het vele
+natuurschoon, dat van uit dit Sumatrasche dorpje te genieten valt. Van
+verschillende punten zagen wij op het donkerblauwe, 600 meter onder ons
+gelegen meer van Manindjoe, dat met zijne rondom gelegen rijstvelden
+en koffietuinen en de blauwe bergenreeks een onbeschrijfelijk schoon
+gezicht levert.
+
+De controleur Barthelemy had de vriendelijkheid een der inlandsche
+dorpshoofden, die gebrekkig Hollandsch sprak, te verzoeken ons den
+volgenden dag als geleider te willen dienen en deze goede leidsman
+maakte ons dien dag tot een waar genot. Eerst bracht hij ons naar eene
+der oudste woningen van het dorp, waarin eene uitgebreide matriarchale
+familie huisde en waarvan de gevel bijzonder door beeldhouwwerk en
+goudversiering uitmunt. Het huis, de daarbij behoorende rijsthuisjes en
+de tempel droegen hetzelfde versieringskarakter. Ook de baleh-baleh,
+het huis, waarin de gemeenteraadszittingen gehouden worden, was
+bijzonder mooi gebeeldhouwd en met goud opgesmukt. Daarna bracht hij
+ons in de woning, waarin hij leeft. Het was eene familie met een Indoea
+en zusters en dochters. Met een van deze dochters is hij getrouwd en
+daar hij geen andere vrouwen heeft,--eene tweede vrouw, die hij had,
+is gestorven--woont hij meestal bij vrouw, zusters, tantes en moeder
+in. Ook hier werden wij weder op koffie, uit koffiebladen gemaakt,
+vergast en wij kwamen tot de ontdekking, dat wij al een beetje aan den
+smaak begonnen te wennen en als wij nog veel zulke visites afsteken,
+het ten slotte nog lekker zullen gaan vinden.
+
+Van daar bracht hij ons in eene woning, of liever buiten eene
+woning, waar de vrouwen van het gezin bezig waren suiker te bereiden
+uit suikerriet. Hier en ook bij de rijstbereiding wordt het zoo
+aanschouwelijk voorgesteld hoeveel goedkooper wij, cultuurvolken,
+suiker en rijst hebben, dan deze menschen. Zeven vrouwen waren reeds
+van het zonnegloren bezig uit een stapel suikerriet, door middel
+van een primitief persblok, dat door een os in werking werd gezet,
+het sap te persen en het daaruitverkregen vocht tot suikerkoeken in te
+dikken. Eene hoeveelheid suiker, waarvoor wij een gulden betalen, kost
+zulke vrouwen met elkaar een paar dagen arbeid. Bij de rijstbereiding
+kwam ik tot de zelfde gevolgtrekking. Alleen zoolang groote groepen
+vrouwen in ééne familie samenwonen en vrouwenarbeid niet met geld
+betaald wordt, kan een dergelijke productie zich handhaven; zoodra de
+invloeden van buiten het matriarchale huishouden zal hebben opgelost
+en de dochters gaan huwen, en buiten de familie gaan wonen, of een
+betaalden werkkring gaan zoeken, moet de productie in het klein van
+de eerste levensbehoeften plaats maken voor de machinale productie
+en moet het den menschen duidelijk worden, dat men veel goedkooper
+een pond machinaal bereide suiker kan koopen dan het zelf te maken.
+
+Zoover als echter thans de stand van ontwikkeling van de
+Minangkabausche Maleiers staat hebben de vrouwen nog handen vol werk;
+men ziet ze van 's morgens vroeg tot 's avonds laat bezig en men ziet
+het aan haar zelfrespectvol uiterlijk, dat zij ook zeer goed gevoelen
+van hoeveel belang zij voor de instandhouding van haar ras zijn. Zij
+brengen het volgend geslacht in de wereld en doen tegelijkertijd bijna
+al het belangrijke en verantwoordelijke werk, dat er voor maatschappij
+en gezin te verrichten valt. Alleen daar, waar de nieuwe tijd nieuwe
+werkzaamheden geschapen heeft, daar treedt de man op den voorgrond,
+die door den 19en en 20en eeuwschen tijdgeest beschouwd wordt als de
+rechthebbende op bijna al het buitenhuissche werk en op dat wat in
+kantoor en publieke aangelegenheden moet worden verricht.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+Onze inlandsche geleider bracht ons vervolgens naar een plek, die
+allermerkwaardigst is en ook in de Padangsche bovenlanden eenig is
+in haar soort. Het was de plaats, waar de hoofden van het district
+Matoër alle drie maanden hunne bijeenkomst houden. Het is een groot
+open terrein, in de rondte afgepaald met honderd en twintig zerken,
+even zoovele hoofden als er zijn; zerken, die alle zeer verschillen in
+hoogte en breedte. Tijdens eene vergadering zit elk hoofd voor zijn
+eigen zerk en naarmate zijn gezag of stand hooger is, naar die mate
+is ook de afmeting van den steen, waarvoor hij zit. Er is er een van
+naar gissing twee meter hoog en er zijn er die geen vijf-en-twintig
+centimeter boven den grond uitsteken.
+
+In de inlandsche school op Matoër, waarvan het hoofd der school
+uitstekend Hollandsch sprak, konden wij ons, beter dan in eene
+der voorgaande scholen, die wij bezochten, overtuigen van de
+bevattelijkheid der inlandsche leerlingen. Hier liet het hoofd der
+school de kinderen eenige proeven van bekwaamheid afleggen. Het
+meest verbaasden wij ons over de vlugheid, waarmede de zeven en
+achtjarige joggies en meisjes, die nog slechts zeven maanden de
+school hadden bezocht, eenvoudige rekensommen met krijt op het bord
+uitrekenden. Geene der kinderen, die wij zelf uit de klasse mochten
+uitpikken, maakte een enkele fout in de eenvoudige vermenigvuldig-
+en aftreksommetjes, die wij hun opgaven, terwijl zij daarbij zeer
+duidelijke en gelijkmatige cijfers op het bord schreven. Trouwens
+over het mooie schrijven der inlandsche schoolkinderen verbazen
+wij ons steeds, daarmede kunnen de kinderen op onze scholen niet
+wedijveren. Het hoofd der school had voor eigen rekening de laagste
+klasse genomen; toen ik hem vroeg, waarom hij zelf de laagste klasse
+onderrichtte, gaf hij ten antwoord: "dat doe ik om twee redenen:
+de eerste is, omdat ik de eerste klasse het belangrijkste vind;
+als de grond eerst goed bereid is, gaat het volgend onderricht veel
+gemakkelijker; de tweede is, omdat het onderricht in de aanvangklasse
+het moeilijkst is en ik als hoofd der school het moeilijkst
+werk voor eigen rekening moet nemen". Worden in Amsterdam niet de
+onderwijzeressen in de aanvangklassen geplaatst en meent de overheid
+daar niet, dat dit het minst belangrijke werk van de school is?
+
+Wij bezochten in Fort de Kock o.a. ook de kweekschool voor inlandsche
+onderwijzers. Deze school, die acht-en-dertig jaar geleden met het oog
+op vijftig leerlingen was ingericht, bevat nu reeds honderd-en-twintig
+leerlingen. De jongelui zijn daar allen intern. Zij hebben ieder een
+eigen frisch en licht kamertje met ledikant, stoel, tafel, waschtafel
+en kast, dat hun gratis wordt verstrekt, alleen de kamerversiering moet
+door de jongens zelf worden aangebracht. Boven de zeer goede kost en
+inwoning, die het gouvernement dezen jongelingen kosteloos verschaft,
+ontvangen deze toekomstige onderwijzers maandelijks nog eene geldelijke
+toelage. Op deze school zijn ook enkele inlandsche meisjes, die voor
+onderwijzeres worden opgeleid. Aan inlandsche onderwijzeressen is
+zeer groote behoefte; in alle inlandsche scholen in Sumatra, die
+wij bezochten werd door het hoofd der school geklaagd, dat hij geen
+vrouwelijke leerkracht had, met een onderwijzeres aan de school zou
+hij beter de vrouwelijke leerlingen in de klasse kunnen houden, die
+nu op veel te jongen leeftijd de school verlaten, omdat zij dan niet
+meer dagelijks alleen met mannen in contact mogen komen. Een gevolg
+van de Mohammedaansche invloeden. Niettegenstaande de behoefte aan
+onderwijzeressen worden de meisjes aan de kweekschool toch niet met
+open armen ontvangen. Zij moeten bijzonder uitmunten, willen zij
+toegelaten worden, zij moeten zelf voor kost en inwoning zorgen en
+ontvangen geen maandelijksche toelage en bovendien werden er bij de
+laatste toelating zes meisjes geweigerd, die een uitstekend examen
+hadden afgelegd, omdat de klasse te vol zou worden en er voor een
+gesplitste klasse geen leerkrachten aanwezig zijn. Is dat niet meten
+met twee maten? Dit is natuurlijk niet aan de directie van de school
+te wijten, maar wel aan de directie van Onderwijs in Batavia. Hoezeer
+ook de Minangkabausche vrouwen naar onderricht verlangen, is er toch
+voor haar nog maar een begin gemaakt om haar te ontwikkelen.
+
+Het had mijne reisgezellin en mij reeds lang gehinderd, dat wij er
+niet achter konden komen wat toch de naam Minang Kabau te beteekenen
+heeft, maar eindelijk gelukte het ons toch van een der inlandsche
+onderwijzers eene uitlegging te verkrijgen. Deze uitlegging, die ons
+door andere inlanders bevestigd werd, is te merkwaardig om haar niet
+hier mede te deelen. Zij luidt aldus: De Maleiers van de Padangsche
+bovenlanden lagen onophoudelijk in twist en tweedracht met een naburige
+groep Maleiers. Deze onophoudelijke twisten kostten beide partijen
+steeds menschenlevens, have en goed en daarom kwam men overeen door
+één flinken strijd de veete uit den weg te ruimen. De overwinnende
+partij zou werkelijk daarna de overmacht krijgen. Wat deden nu deze
+primitieve menschen? Zij lieten niet hunne flinke, gezonde, krachtige
+jonge mannen een strijd op leven en dood aangaan en zoodoende de beide
+partijen berooven van de beste elementen uit hunne samenleving, maar
+zij kozen beiden hun sterksten os en lieten die twee samen de zaak
+uitvechten. De os van de Padangsche bovenlanders overwon en sedert
+dien tijd noemen zij zich Minang, in het Maleisch overwinnaar, en
+Kabau, wat os beteekent. Ook de boogvormige daken ontleenen daaraan
+hun oorsprong. De middelste groote boog heeft den vorm van de beide
+hoorns van een kabau en de kleinere uitbouwsels stellen elk één hoorn,
+de helft van de twee, voor.
+
+Wat mij in dezen oorlog zoo bijzonder trekt, is het feit, dat
+de Maleiers, die in dien tijd nog allen in matriarchaat leefden,
+vorstinnen bezaten, die het oppergezag uitoefenden, al werd zoo'n
+vorstin naar buiten uit toen reeds vertegenwoordigd door Radjas. Deze
+vrouwen moeten het dus geweest zijn, die het oorlogvoeren toen
+reeds in de ware beteekenis hebben opgevat, als een strijd om wie
+de physiek sterkste is, een strijd, die evengoed door een paar ossen
+als door gehuurde soldaten kan worden uitgevochten. Zouden wij alle
+Europeesche landen niet er toe kunnen brengen hunne veeten ook op die
+wijze te bevechten, het zou jaarlijks honderden millioenen aan leger-
+en vlootuitgaven sparen; gelden, die in alle landen zooveel beter
+dienst kunnen doen, en onze jonge mannen, die nu als kanonnenvleesch
+gebruikt worden, zouden dan voor nuttiger doeleinden kunnen strekken.
+
+Fort de Kock is een heel mooi plaatsje met een heerlijk koel klimaat,
+maar bezit ongelukkig geen goede hotelgelegenheid, zoodat wij ons
+verblijf er zeer kort maakten en naar Padang Pandjang terugkeerden. Het
+eerste wat wij daar vernamen, was dat de Merapi dien morgen opnieuw
+eene uitbarsting had gehad, zoo mooi als slechts zelden gezien
+werd. Dat hadden wij dus weder gemist en ik vrees, dat wij er nu wel
+geene meer zien zullen.
+
+Wij zagen in dat lieve, vriendelijke stadje allerlei andere dingen. Den
+geheelen dag stootte de Merapi nog mooie gele vlokkige wolken uit,
+die zich langzaam in het heelal oplosten. Nu en dan werd eens een klein
+pufje vernomen, dat aantoonde, dat de kolossus een beetje buikpijn had,
+maar tot eene regelrechte uitbarsting kwam het toch niet meer.
+
+Hadden wij op Ceylon de kaneeltuinen gezien, hier konden wij ons
+verrijken met de kennis van het verder proces, dat de kaneelpijp
+ondergaat, alvorens het in Holland voor vijf cents een heele zakvol in
+de winkels verkocht wordt. Omdat die onschuldige kaneelstokjes, die in
+gemalen vorm meestal zoo--ongekookt en ongewasschen--genuttigd worden,
+een bron van ziekte kunnen opleveren, wil ik er op wijzen. Van dat de
+takken de rose-getinte boompjes verlaten hebben, totdat zij buiten in
+de zon gedroogd, gesorteerd en in bundels bijeengebracht zijn, gaan
+zij door tal van inlandershanden. Dan staan die bundels kaneelstokken
+open en bloot uren, soms dagen, voor een station opgestapeld en
+worden zoo naar de markt afgeleverd. Hoe gemakkelijk kunnen zij niet
+de overbrengers zijn van tal van besmettelijke ziekten, die min of
+meer onder de inlanders voorkomen. Ik weet wel, dat ditzelfde geldt
+voor vele andere specerijen, die in menig gezin ongewasschen gebruikt
+worden, maar ik wilde op dit eene voorbeeld wijzen, misschien zal
+dan wel de gevolgtrekking gemaakt worden, beter te doen, met al de
+specerijen wat zindelijker te werk te gaan.
+
+Van Padang Pandjang uit zijn vele interessante uitstapjes te maken, die
+ons dubbel belang inboezemden, omdat overal de sawahs geel stonden,
+zoodat de vrouwen allen druk op het veld bezig waren om de paddi
+binnen te halen. Dit was bijna uitsluitend vrouwenwerk, slechts in
+enkele gevallen hielpen daarbij mannenhanden. Het schilderachtige,
+het poëtische van dit werk is reeds zoo dikwijls door daarvoor beter
+in staat zijnde pennen, dan de mijne beschreven, dat ik mij gerust
+ontheven kan achten voor Hollandsche lezers daarop te wijzen. Voor
+ons was het gezicht op die drukwerkende vrouwen daarom zoo vol
+interesse, omdat deze opgewekte, gelukkig uitziende menschen zoo'n
+heerlijk contrast vormden met de zwaarmoedige, met haar lot ontevreden
+uitziende vrouwen in Egypte en Britsch-Indië. Wil men zich overtuigen
+dat de vrouw slechts gelukkig kan zijn, als verantwoordelijke arbeid
+op hare schouders rust, dat de aard van de vrouw medebrengt, dat zij
+nuttig bezig is en dat zij zich alleen onder zulke omstandigheden
+tevreden kan gevoelen, men begeve zich naar de Padangsche bovenlanden
+en vergelijke deze werkzame vrouwen met die in de landen, waar de
+ontwikkeling der nijverheid of de heerschende zeden en gewoonten, haar
+alle nuttige werkzaamheden gaandeweg uit de handen hebben genomen. De
+geheele vrouwenbeweging, overal in de beschaafde wereld, die zich
+oogenschijnlijk beweegt op verschillende paden, heeft toch feitelijk
+geen andere oorzaak en geen ander doel, dan het willen terugwinnen
+van de beteekenis, die de vrouw in de oorspronkelijke wereld voor het
+ras bezat, het weder willen deelnemen aan het werk voor het algemeen,
+weder verantwoordelijk gesteld worden voor de helft van den arbeid, die
+gedaan moet worden tot instandhouding van het ras en den vooruitgang
+der menschheid.
+
+Maandag 6 Mei, verlieten wij reeds vroeg Padang Pandjang, omdat wij
+nog dienzelfden dag in Padang moesten spreken in eene vergadering door
+warme voorstanders van vrouwenkiesrecht aldaar voor ons belegd. Was het
+niet, dat wij om die reden beneden moesten zijn, dan hadden wij ons
+verblijf in de bovenlanden nog wat gerekt, waar wij zulke heerlijke
+dagen hadden doorgebracht. Dat ons kort verblijf aldaar zoo vol
+afwisseling was, dat wij in dien korten tijd, om zoo te zeggen, alles
+zagen, wat er voor ons bezienswaardig en van belang was, danken wij
+grootendeels aan de niet genoeg te waardeeren vriendelijkheid van den
+gouverneur van Sumatra's Westkust, die te voren de assistent-residenten
+en de controleurs der verschillende plaatsen, die wij gingen bezoeken,
+schriftelijk had verzocht, ons bij ons bezoek in elk opzicht van dienst
+te willen zijn. Aan dit schriftelijk verzoek hadden wij het te danken,
+dat deze heeren, die zich allen op de meest voorkomende wijze van
+deze taak hebben gekweten, van onze komst op de hoogte waren en ons
+daardoor zoo goed hebben kunnen helpen.
+
+In Padang werden wij met de grootste hartelijkheid bij onze beide
+gastvrouwen en gastheeren ontvangen. De vergadering was tegen 7 uur
+uitgeschreven en toen wij op dien tijd in het logegebouw aankwamen,
+was de vergaderzaal reeds geheel gevuld met een belangstellend
+publiek, zoowel heeren als dames. Ook hier bleek, dat het
+vrouwenkiesrechtvraagstuk thans aller aandacht trekt, en dat men het
+slechts heeft te bespreken om uit de belangstellenden voorstanders
+te maken. Wel werd er na afloop der voordrachten van mrs. Catt en mij
+gebruik gemaakt van de gelegenheid om bezwaren te opperen of vragen te
+stellen, maar geen der aanwezigen scheen eenig bezwaar te hebben, wel
+wenschte men op enkele punten nadere inlichtingen. Van een kant werd
+de vraag geopperd, of niet de vrouwen het kiesrecht zouden deelachtig
+worden, ook zonder dat er voor gestreden werd, of wel de tijd rijp
+was voor de invoering ervan en of de mannen 't ons niet zouden geven,
+ook wanneer wij er niet om vragen, doch deze illusie kon gemakkelijk
+en met succes bestreden worden. Het gevolg van deze vergadering was,
+dat er ook in Padang eene afdeeling tot stand kwam.
+
+Van de vier dagen, die wij nog in Padang moesten vertoeven, alvorens
+de boot ons weder naar Batavia zal terugvoeren, maakten eenige goede
+vrienden gebruik, om diners, een gardenpartij, een automobieltocht
+enz., te arrangeeren, en stelden ons daardoor in de gelegenheid niet
+alleen met de ingezetenen van het schilderachtige stadje, maar ook
+met zijne mooie omgeving kennis te doen maken.
+
+Maar van die gardenpartij moet ik iets meer zeggen. De heer en
+mevrouw Schlüter hadden die voor ons belegd. Hun prachtige tuin, die
+met lampions en lichtpotjes feeëriek geïllumineerd was, leende zich
+bij uitstek voor zulk een feest. Wat echter voor ons het bijzonder
+aantrekkelijke was en ons dien dag nooit zal doen vergeten, dat
+waren de Indische muziek en de Indische amusementen, waarmede wij
+voor het eerst kennis maakten. Midden op een groot groen grasveld,
+fantastisch beschenen door het licht uit de ontelbare lichtpotjes
+rondom geplaatst, speelde de gamelan en werd er door eene Javaansche
+schoone, in hofgewaad, getandakt, nu en dan in hare mooie, gracieuze
+bewegingen bijgestaan door een mannelijken tandakker. En was het fijne,
+Javaansche poppetje--'t was alsof zij van porselein was--moe dan
+zweeg de gamelan en dan keerden wij onze stoelen om en verlustigden
+ons in het gezicht van een groote groep mannen, die mêmantjakten,
+dat is krijgsdansen en schermutselingen uitvoerden, waarbij hun eigen
+opgewekt, melodieus gezang de maat aangaf. Wat steekt dat dansen van
+deze inlanders, dat eigenlijk niets anders dan elegante, rhytmische
+bewegingen is, toch hemelsbreed gunstig af bij onze danspartijen! Wat
+staan hunne amusementen toch veel hooger dan de onze!
+
+De Indische bevolking, die op de muziek van de gamelan van heinde en
+ver was toegestroomd en in honderden zich driestweg in den tuin had
+gewaagd, schaarde zich zittende en staande rondom de gamelan en de
+dansende Maleiers en vormde in hare schilderachtige bonte kleeding
+een achtergrond, die niet mooier kon worden uitgedacht. Ook bij deze
+gelegenheid toonde de bevolking weder haar hoog peil van beschaving;
+uit deze tallooze menigte werd geen luide stem vernomen; stil,
+bijna geruischloos, waren zij binnengekomen en stonden daar even
+bewonderend als wij naar het tandakken en mêmantjakken te zien. Alleen
+als wij de uitvoerders door handgeklap toejuichten, waren het in
+hoofdzaak de inlandsche kinderen, die ons in dit tevredenheidsbewijs
+steunden. Onder deze vertooningen, waarbij ook nog de muziek van een
+Chineesch orkest gevoegd moet worden, werden de gasten onophoudelijk
+van spijzen en verfrisschende dranken voorzien, en ook daarbij werd
+van de aanwezigheid van zooveel inlanders, waaronder toch ook vele
+kinderen, niet de minste overlast ondervonden. Vergelijk met dit
+alles eens iets dergelijks in ons land!
+
+Padang en de Padangsche bovenlanden hebben op ons beiden een
+diepen, blijvenden indruk gemaakt. Noch de prachtige natuur, noch
+de buitengewone omstandigheden, waaronder de bevolking daar leeft,
+noch de vele hartelijke menschen, die wij er hebben ontmoet,
+die ons vriendschappelijk tegemoet zijn getreden en ons bezoek
+zoo vruchtdragend hebben gemaakt, zullen ooit uit onze herinnering
+verdwijnen. Sumatra's Westkust is alleen een bezoek aan onze koloniën
+waard.
+
+Nu wij op het punt staan, Sumatra voorgoed te verlaten, wil ik met een
+enkel woord den indruk weergeven, dien over het algemeen de Maleier
+op mij heeft gemaakt, omdat wij dezen nu niet meer zullen ontmoeten
+en in hoofdzaak met den Javaan kennis maken.
+
+Het is niet gemakkelijk, in een paar woorden te omschrijven, welke
+die indruk is en daarom neem ik mijn toevlucht tot eene vergelijking
+van de Maleiers, zooals wij die hier op Sumatra's Westkust ontmoet
+hebben, met de inlanders in andere landen..
+
+In Zuid-Afrika boezemden de inlanders mij groote sympathie in;
+ik gevoelde voor hen als een moederlijke vriendin. Ik beschouwde
+hen als kinderen, die met tact moeten worden opgevoed, waarbij er
+waren met moeilijke karakters, maar zoo zeer velen, die slechts
+goede leiding noodig hebben om tot bruikbare, zeer goede menschen
+op te groeien. Van de Afrikaansche inlanders is m.i. alles te maken;
+komen zij niet of niet goed terecht, dan kunnen wij dat toeschrijven
+aan de verkeerde leiding, aan de dikwijls verdervende omstandigheden,
+waaronder zij opgroeien.
+
+In Britsch-Indië heeft de inlander mijn sympathie niet kunnen
+verwerven. De weerzinwekkende indruk, dien de Hindoe in het Zuiden
+van het land op mij maakte is wel langzamerhand wat verzacht, maar de
+druk-doende, schreeuwerige Hindoe en Mohammedaan in Britsch-Indië,
+de slimheid en geslepenheid in zijn optreden, zijn aanstellerige
+manier om zijn godsdienst en kaste aan de wereld te openbaren door
+middel van groene, gele en roode verf op zijn gezicht te smeren, maar
+vooral ook zijn geloof en ongeloof, zijn afgodsdienst enz. zijn zoo
+walgingwekkend, dat ik mij in geen enkel opzicht met deze menschen
+verwant kan gevoelen.
+
+De Maleische bevolking in Padang, doch vooral in de Padangsche
+bovenlanden, hebben heelemaal niet den indruk verwekt, dat wij zoo
+ver boven hen staan. Hun zelfbewust, waardig optreden, hun kalme
+natuur, hun werkzame aard, (vooral wat de vrouwen betreft), hun
+getoonde behoefte aan ontwikkeling, stellen hen op nagenoeg één lijn
+met ons zelven, Wij mogen hen beschouwen als een jongeren vriend,
+die goede leiding noodig heeft, die intellectueel hoog genoeg staat,
+maar wien tot dusver de noodige opleiding onthouden is en die, zoodra
+de gelegenheid tot geestelijke ontwikkeling maar genoegzaam geboden
+wordt, met reuzensprongen zal vooruitgaan, om weldra in menschelijke
+ontwikkeling geheel met ons gelijkgesteld te kunnen worden.
+
+Men zegt hier: "de Maleier is lui"; in Deli vindt men den Maleier
+ongenegen om koeliewerk voor ons te verrichten, maar dat laatste
+stempelt hem in mijn oog hooger dan den Javaan en den Chinees,
+die zich daarvoor wel gebruiken laten. Dat de Maleiers, en dit
+geldt alleen voor de mannen, lui zouden zijn, is ook voor een deel
+toe te schrijven aan de rechtsverhouding, waaronder deze menschen
+nog leven. Hun rechtstoestand dateert nog van vele eeuwen her,
+toentertijd was het misschien wijs en rechtvaardig, hunne wetgeving
+zoo in te richten zooals die nu nog is, maar met hunne tegenwoordige
+ontwikkeling en levensopvatting is deze dikwijls zeer in strijd.
+
+
+
+
+
+
+OP JAVA.
+
+
+III.
+
+
+Den 9en Mei 's avonds, een halven dag vroeger dan wij verwacht hadden,
+voer de "Tambora", een van de mooie booten van de Rotterdamsche Lloyd,
+ons van Padang naar Batavia terug. Door deze vervroegde aankomst en
+vertrek van de boot werd nog even het afscheidsdiner, door de familie
+Kamerling voor ons belegd, in de war gestuurd. Toen de gasten kwamen,
+moesten wij afreizen, alleen de vroegkomers konden wij nog even de
+hand tot afscheid reiken! De heer Kamerling, die ons, niettegenstaande
+'t in de war gestuurde diner, toch zelf naar de boot bracht, had van
+tevoren gezorgd, dat de bagage bezorgd werd, die reeds netjes op haar
+plaats in onze hutten op ons wachtte.
+
+Het waren een paar gezellige, vroolijke dagen, die wij aan boord
+sleten. De laatste dagen aan boord van deze Hollandsche mailbooten
+worden altijd als feestdagen beschouwd; het afscheidsdiner is een
+maaltijd met een begin, maar zonder einde; goede wijn en champagne
+wordt dan namens den kapitein den gasten geoffreerd; sigaren voor de
+heeren, zoetigheidjes voor de dames en aardige, bruikbare souvenirs
+vindt men naast zijn couvert of worden gedurende het diner rondgediend,
+en als het oogenblik van de champagne is aangebroken, dan breekt
+ook meteen de welbespraaktheid los en vloeien de toasten op elkeen
+en ieder van veler lippen. De vroolijkheid behoefde niet met geweld
+opgewekt te worden, ze kwam spontaan en 't was duidelijk, dat de vele
+reizigers, die eenige weken gezamenlijk dit schip bevolkt hadden,
+het te zamen goed hebben kunnen vinden en dat zij ook met den kapitein
+en de officieren van het schip goede vriendschap hadden gesloten.
+
+In Tandjong Priok aangekomen, hadden wij weder datzelfde gezeur met
+de toelatingsbewijzen. Niettegenstaande wij onze toelatingsbewijzen,
+die twee jaren geldig zijn, bij ons hadden, moesten wij toch wachten
+tot allen klaar waren, omdat niemand vóór dien tijd van boord mocht
+gaan. Op een snikheeten middag eenige uren in de haven van Tandjong
+Priok doelloos door te brengen, gun ik mijn vijanden zelfs niet.
+
+Het was in Batavia zoo heet--men vertelde ons, dat in veertig jaren
+zoo'n hitte niet voorgekomen was--dat wij besloten zoo spoedig mogelijk
+onze zaken aldaar te regelen en naar Buitenzorg te vertrekken en
+daarmede onzen toer door Java te beginnen.
+
+In het Hotel Bellevue te Buitenzorg vonden wij vriendelijke opname en
+een paar frissche kamers met een wonderschoon uitzicht op den berg
+Salak en op de daaronder stroomende rivier. Uren konden wij daar,
+op de veranda zittende, doorbrengen met te kijken naar de kleine,
+bruine kindertjes, die daar als jonge kikvorschen in en uit de rivier
+sprongen en zich daar den geheelen dag amuseerden, terwijl hunne
+moeders, tot aan het middel in het water staande, tallooze gekleurde
+sarongs en witte baaitjes in den snelvlietenden stroom waschten en
+ze dan op den oever te drogen legden. De berg zelf, tot aan den top
+begroeid met theeplantages en palmboomen, bood ons een heerlijken,
+rustigen aanblik. Drie dagen brachten wij in Buitenzorg door, dagen,
+die vol waren met afwisselende indrukken.
+
+Natuurlijk gold ons eerste bezoek de beroemde botanische tuinen,
+den trots van Java. Zonder het opzettelijk te willen, maakte
+ik toch onwillekeurig vergelijkingen met den mededinger naar de
+kroon van de beste en de mooiste in de geheele wereld te zijn, den
+Koninklijken Botanischen tuin in Paradenya, op Ceylon. Ik ben blij,
+dat ik niet geroepen ben, in dezen uitspraak te moeten doen, want
+het zou mij heel zwaar vallen uit te maken, welke van beide den prijs
+verdient. Is onze Koninklijke tuin misschien smaakvoller aangelegd,
+die in Paradenya bezit het voordeel, dat men bij elken boom en plant
+naast den wetenschappelijken Latijnschen naam ook den gebruikelijken
+Engelschen naam vermeld vindt, benevens den naam van het land, waar
+die boom of plant inheemsch is.
+
+Naast den botanischen tuin interesseerden ons het meest, de eveneens
+beroemde kweek- en proeftuinen en de landbouwtuin. Hiermede verbonden
+wij meteen een bezoek aan de landbouwschool, alwaar wij van het
+onderwijs niet veel konden zien, omdat de jongelieden juist in de
+examen-werkzaamheden zaten. Het waren in hoofdzaak jongens, geboren
+uit Hollandsche vaders en inlandsche moeders, die de leerlingen vormden
+en naar de directeur ons mededeelde, was het voornamelijk om voor deze
+jongens een hun passenden werkkring te vormen, dat deze school was in
+het leven geroepen. Ik hoop, dat er een hooger en meer algemeen belang
+bij de oprichting en instandhouding van deze school beoogd wordt,
+al is het resultaat dan ook, dat daarmede bedoelde jongelieden aan
+eene maatschappelijke positie geholpen worden.
+
+Ik wil niet opnoemen wat wij in Buitenzorg op zoölogisch, botanisch,
+landbouwkundig, chemisch en phytopathologisch gebied meer voor
+bijzonderheden zagen, doch met een enkel woord wil ik toch even het
+zoö-phytopathologisch museum gedenken, met zijn bekwamen directeur,
+den heer Ouwens, aan het hoofd, den man, die zoo met liefde zijn
+interessanten arbeid volbrengt. Met hem als gids, brachten wij eenige
+onvergetelijke uren in dat museum door, uren, waarin wij omtrent
+de dieren in onze koloniën méér leerden, dan wij anders in maanden
+zouden hebben gedaan. Wat maakt het toch een oneindig verschil, als het
+hoofd van zulk een inrichting zijn taak met belangstelling en liefde
+voor de zaak vervult, of, zooals ik ze ook wel eens heb aangetroffen,
+zijn betrekking opvat als een baantje, dat hem tot kostwinning dient.
+
+Eene vergadering met de daar bij ons vorig bezoek verkregen leden
+van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, leidde tot de oprichting
+van eene afdeeling Buitenzorg, die met 28 leden haar werk aanvangt.
+
+Donderdagmorgen, 16 Mei, vertrokken wij 's morgens om 7 uur per
+kar naar Sindanglaja. Ik schrijf per kar, Kahar Baloon, zooals de
+inheemsche naam luidt, want rijtuig durf ik het niet noemen. Maar
+hoe ongemakkelijk onze zitplaatsen in dit nauwe, op twee hooge wielen
+draaiende karretje ook waren, spoedig hadden wij alle ongerieflijkheden
+vergeten door het prachtige gezicht, dat onophoudelijk in tal van
+variaties, onze aandacht boeide. Hoewel deze tocht, waarbij wij eerst
+door drie, later door vijf paarden naar boven geheschen werden, ruim
+zes uren duurde, hebben wij ons geen oogenblik over den langen duur
+beklaagd. Niet alleen was het uitzicht op de bergen onbeschrijfelijk
+mooi, maar ook de bevolking in de verschillende dorpjes, die wij
+doorkwamen, bood ons telkens iets nieuws en gaf stof tot vele
+opmerkingen.
+
+Hoe hemelsbreed verschilt deze Soendaneesche bevolking van die
+welke wij zoo kort geleden in de Padangsche bovenlanden zagen. De
+Soendaneesche vrouwen zijn mooier dan hare Minangkabausche zusters,
+maar dat is ook het eenige, dat wij in haar voordeel kunnen
+aanvoeren. Zagen wij in de Padangsche bovenlanden overal aan den weg,
+op het land, in de passars het werk door vrouwen verrichten, hier
+over den Poentjakpas waren het bijna uitsluitend mannen, die het werk
+deden, terwijl de vrouwen overal in groepjes bijeenzaten te babbelen,
+of met een baby in de armen of aan de borst op den grond zaten en
+lusteloos voor zich uitstaarden. Hier was geen spoor meer aanwezig
+van de fiere, zelfbewuste houding der Minangkabausche vrouwen, hier
+zagen wij moedertjes, nauwelijks de kinderschoenen ontwassen, met
+een zwaarmoedig, levensmoe uiterlijk, waaruit elke grein van energie
+geweken was. Het verwonderde ons niet, dat ook de kleine kindertjes
+reeds die oude-mannen- en oude-vrouwen trek op hun gelaat vertoonden,
+kindertjes, die stil neerlagen als ze in het zand gelegd werden,
+en op wier gezichtjes, als het rijtuig eens stil hield, of als wij
+eens verkozen door een dorp te loopen, in plaats van te rijden, wij
+met geen mogelijkheid een lachje konden te voorschijn roepen. Hoe
+kunnen zulke energie-looze moedertjes anders dan wezenlooze kinderen
+het leven schenken?
+
+In een paar dorpen, die wij doorgingen, was het passar-dag en nu zagen
+wij steeds van alle zijden de mannen, zwaar beladen, met groenten,
+vruchten en aardappelen ons langs den weg passeeren en passarwaarts
+gaan. Geen enkele vrouw was onder hen. Deze mannen dragen hunne zware
+vrachten niet, zooals de Minangkabausche vrouwen, op het hoofd, maar
+hangende aan een lang juk over een der beide schouders. Dit juk is
+meestal van bamboe gemaakt en wordt om beurten over den rechter of
+linker schouder geslagen.
+
+Op deze passars zaten mannen achter hunne vruchten- of
+groenten-uitstallingen en mannen waren de koopers of verruilden hunne
+meegebrachte zaken voor andere.
+
+Nog iets viel ons bij deze menschen op, iets dat wij op Java en
+Sumatra nog niet gezien hebben. Het was de onbeschaamdheid waarmede
+deze Soendaneesche vrouwen haar bovenlijf onbedekt vertoonden. Het
+miste hier geheel den indruk van naïeviteit, van niet beter weten
+of van algemeen gebruik, het was veeleer een onverschilligheid,
+een te lui zijn, om het jakje aan te trekken of doek om te slaan,
+die andere vrouwen gebruiken om het bovenlijf te bedekken.
+
+Alleen op de theeplantages, die wij hier en daar passeerden, waren
+vrouwen aan het theeplukken,--een licht en slecht betaald werk,--en
+dat was het eenige dat wij op den geheelen langen rit van vrouwenwerk
+zagen. Deze Soendaneesche menschen verkeeren blijkbaar reeds in een
+verder gevorderd stadium van maatschappelijke ontwikkeling dan de
+Minangkabauers, hier is de landbouw, de arbeid, die oorspronkelijk
+vrouwenwerk was, reeds geheel in handen van mannen overgegaan. Op
+de landbouwschool in Buitenzorg, worden alleen jongens toegelaten,
+tot nu toe hebben zich ook nog slechts jongens als leerlingen
+opgegeven, maar als er meisjes mochten komen, die eene opleiding
+op die school wenschten, dan zou de directeur zich met hand en tand
+tegen de toelating verzetten. Voor de meisjes in deze buurten worden
+nu door particulieren kant- en weefscholen opgericht, werkzaamheden,
+die volgens onze Westersche begrippen meer geschikt zijn voor vrouwen,
+en als de meisjes die scholen als volleerde werksters verlaten hebben,
+kunnen zij met het aangeleerde nog niet het beetje rijst verdienen,
+dat iemand hier voor voedsel noodig heeft.
+
+Toen wij op 't hoogste punt van onzen weg gekomen waren, hielden wij
+een oogenblik halt, om langs een mooien weg met prachtig uitzicht even
+een bezoek te brengen aan het Telaga warna meer. Dit meertje is een
+kratermeer, dat door een dicht geboomte met groote verscheidenheid van
+kleur, omgeven is. Dit geboomte wordt in het water weerspiegeld en
+verwekt den indruk, alsof het water telkens van kleur wisselt. Bij
+fellen zonneschijn, als de zon zich achter een wolk verschuilt,
+of als de wind de veelkleurig getinte bladeren dooreenmengelt,
+verandert de kleur van het meer.
+
+Op onzen tocht hadden wij een aardige ontmoeting. Zeer spoedig nadat
+wij in Buitenzorg het hotel verlaten hadden, zagen wij voor ons een
+zelfde soort karretje, ook met drie paarden bespannen, waarin één heer
+zat. Toen wij voor den eersten keer uitstapten, stapte ook hij uit,
+en begon met ons een gesprek over het doel van onzen tocht. Ook hij
+ging naar Sindanglaja en daar hij, alleen gezeten en met zeer weinig
+bagage over meer ruimte in zijn karretje beschikken kon dan wij,
+nam hij bereidwillig eenige van onze zaken over.
+
+Het is een Spanjaard uit Spaansche ouders, in de Philippijnen geboren,
+die zijne opleiding tot advocaat aan de universiteit te Madrid
+genoot. Hij is nu in Manilla in een staatsbetrekking. Met echte
+Spaansche courtoisie ruimde hij alle moeilijkheden, die onze tocht
+medebracht voor ons uit den weg en hij bleek een cavalier te zijn,
+zooals wij ons niet beter konden wenschen. Hoewel de man niet ouder dan
+35 à 40 jaar kon zijn, kende hij toch zoowat de heele wereld en gaf
+ons voor onze verdere reis tal van wetenswaardige inlichtingen. Hij
+kende Amerika zoo goed als mrs. Catt en over Holland sprak hij met
+een kennis van zaken, die menig Hollander hem benijden kan.
+
+Hij maakt nu een toer door Sumatra en Java, met het doel het geheim
+te leeren kennen, waardoor Holland als koloniale mogendheid met beter
+resultaten werkt dan de meeste andere landen, die over koloniën te
+beschikken hebben. Daar hij in hetzelfde hotel ging logeeren, waren
+wij, de twee dagen die hij in Sindanglaja vertoefde, onophoudelijk
+met hem samen en hij bleek tot aan het eind de aangename causeur,
+de wetenschappelijk ontwikkelde wandelgenoot en de gentleman van top
+tot teen te zijn.
+
+Hij schreef het succes van Nederland op Java en Sumatra, het laatste
+had hij reeds bezocht, alleen toe, aan onze sociale gelijkstelling van
+den Indo-Europeaan met den volbloed Europeaan. Hij had opgemerkt, dat
+de geheele geschiedenis door in alle koloniale staten, de opstanden
+voor zoover die niet uit godsdienstfanatismus ontstaan--altijd
+ontstonden en geleid werden door kleurlingen, d.w.z. door menschen,
+uit een mengsel van inlandsche en Europeesche ouders ontstaan. De
+inboorling volgt zulke leiders gaarne en gewillig. Doordat bij ons de
+Indo-Europeaan als Hollander beschouwd wordt, nemen wij de aanleiding
+tot een opstand weg, en mochten de Hollanders op dezen ingeslagen weg
+voortgaan, door ook de inlanders als Hollanders te gaan behandelen,
+door hun bij gelijke ontwikkeling aanspraak te geven op gelijke
+maatschappelijke positie, door hen in onze sociale kringen op te
+nemen en hen op voet van gelijkheid te behandelen, dan zou het kleine
+Nederland in staat blijven, zijne groote koloniën te behouden, want
+dan zou het in de bevolking zelf, een machtigen steun hebben. Dit
+was zijne meening. Hij was er niet voor, de koloniën op te voeden
+tot zelfregeering, hetgeen Amerika met de Philippijnen voor heeft,
+maar wel, om de koloniale bevolking op te voeden tot het peil van
+beschaving en ontwikkeling van den staat, die hen regeert, zoodat
+zij één wordt met dien staat en de bevolking zich ook één met hare
+vroegere overheerschers gevoelt.
+
+Daar onze nieuw verworven vriend den 1en Juli in Manilla terug moest
+zijn, reisde hij sneller door Java dan wij, en verliet hij ons na
+twee dagen oponthoud in Sindanglaja. In Manilla hopen wij later de
+vriendschap voort te zetten.
+
+Een van onze eerste bezoeken van uit Sindanglaja gold de
+landbouwkundige tuinen in Tjibodas. Elk in een draagstoel gezeten,
+gedragen door vier inlanders, legden wij den steilen steenigen,
+slechten weg naar boven, in ongeveer twee uren af. Het was echter een
+prachtig uitzicht, dat wij onophoudelijk genoten. Deze botanische
+en landbouwkundige tuin, midden in een oerwoud, 1500 meter hoog
+gelegen, bevat alle planten, die in de tuinen van Buitenzorg niet
+willen bloeien, omdat zij een kouder klimaat behoeven. Deze tuin
+kan vergeleken worden met den Ceylonschen tuin in Newrelia, die
+om dezelfde reden als de onze een aanhangsel is van den tuin in
+Paradenya. Onze Tjibodas-tuin staat echter in menig opzicht, doch
+vooral wat aanleg en planten-verscheidenheid betreft, veel hooger
+dan de Newrelia'sche. Hier leggen de Engelschen het bij ons af.
+
+Het is maar goed, dat wij in Britsch-Indië door het rijden op kameelen
+en olifanten aan het dooreen-schudden gewend geraakt zijn, anders
+hadden wij het op dien tocht naar Tjibodas, drie uur heen en terug,
+nooit in de draagstoelen uitgehouden. Dat zitten in draagstoelen,
+berg-op, berg-af geeft een emotie, die minder goede zeevaarders dan
+wij twee zijn, zeker zeeziekte aan land zou bezorgd hebben; het maakte
+ons alleen wat duizelig en liet een vage hoofdpijn achter.
+
+Een kwartier wandelen van hier, langs een mooien landweg, in Tjipanas,
+ligt het landgoed van den gouverneur-generaal in een prachtig park,
+dat vreemd genoeg, voor het publiek gesloten is. Door een toeval
+kregen wij gelegenheid om in dit goed onderhouden en idyllisch mooi
+gelegen park te wandelen. Als de gouverneur zijn landschap dikwijls
+bezocht, zou er misschien reden kunnen zijn, om wandelaars te weren,
+maar zelden of nooit komt Z. Exc. er den dag doorbrengen, of er eenige
+dagen vertoeven, zoodat deze uitgestrekte bezitting bijna uitsluitend
+ten dienste is van het daar wonend ondergeschikt personeel.
+
+Toen wij op onze wandeling door het dorpje een beetje van den grooten
+weg afdwaalden, kwamen wij spoedig in een dicht bosch, alwaar op bijna
+alle boomen wildgroeiende orchideeën voorkwamen. Het is opmerkelijk,
+hoe hier overal langs den weg wild-groeiende orchideeën te vinden
+zijn. Hoewel de bloemen niet zoo groot als de bij ons voorkomende,
+gekweekte soorten zijn, is de kleur van deze, hier gevondene dikwijls
+fijner en zachter. Sommige er van bezitten een heerlijken zoetigen
+geur.
+
+Eenige door mij geplukte soorten van deze bloemen, omgeven door een
+rand van roodbruine bladeren, van een hier ook in 't wild groeienden
+heester, vormde zoo'n mooie bouquet, dat elke bloemist er naar
+hunkeren zou.
+
+Het hotel in Sindanglaja, dat tevens tot herstellingsoord dient,
+is zeer mooi gelegen en geeft uit bijna alle kamers een mooi
+uitzicht op de rondom gelegen bergen. De temperatuur in Sindanglaja
+is zeer behagelijk, het is er niet te warm en niet te koud. Het
+zou gewis de meest gewenschte plek op aarde zijn voor vele rust-
+en herstel-zoekenden, als de huishouding in het hotel een beetje
+beter gevoerd werd. Die laat zeer veel te wenschen. Ook klinkt
+het een beetje paskwillig, dat eene inrichting, die zich als
+"herstellingsoord" publiceert, geen dokter bezit, en er zelfs de
+meest gebruikte medicamenten niet te krijgen zijn. Er komt eens per
+week een dokter uit een ander oord, die aan den directeur vraagt,
+of er ook zieken zijn, en daarna weder verdwijnt.
+
+Niettegenstaande deze bezwaren brachten wij tweetjes toch vier rustige
+dagen in Sindanglaja door, dagen die ons geheel restaureerden en die
+ons tot de gelukkige ontdekking brachten, dat er met een paar dagen
+rust in een koeler klimaat toch nog een beetje van de oude energie
+in ons aanwezig is. Wij waren er aan gaan twijfelen.
+
+
+
+
+
+IV.
+
+
+Niet zoo moeilijk als het was voor ons om in Sindanglaja te komen, was
+het om er weder uit te verdwijnen. Wij behoefden daartoe slechts met
+een rijtuigje den ongeveer negen kilometer langen weg naar Tjiandjoer,
+die geheel bergafwaarts voert, af te leggen. In Tjiandjoer zouden
+wij den trein vinden, die ons naar Bandoeng moest brengen. Wij hadden
+reeds twee dagen tevoren in het hotel Sindanglaja paarden en rijtuig
+besteld, om toch vooral zeker te zijn, dat wij op tijd en zonder
+ongelukken ter bestemder plaatse zouden aankomen, en niettegenstaande
+de herhaalde verzekeringen van den chef van het hotel, dat het rijtuig
+ons in één uur naar beneden aan het station kon brengen en wij dus
+niet eerder dan acht uur van Sindanglaja behoefden te vertrekken,
+hadden wij toch maar de voorzichtigheid betracht met om zeven uur
+weg te rijden. Wij hadden de keuze tusschen een Kahar Baloon of een
+dos-à-dos en hadden de laatste gekozen, omdat die rijtuigjes, laag bij
+den grond zijnde, ons in de gelegenheid stellen bij bokkesprongen van
+de paardjes, er gemakkelijk uit te springen. In een Kahar Baloon is men
+meedoogenloos aan de bijna ongetemde grillen van de lieve beestjes,
+die men hier paarden noemt en als zoodanig gebruikt, overgeleverd,
+want in zoo'n balonkar kan men alleen met behulp van een trapje uit-
+en instijgen. Gelukkig, dat wij zooveel voorzorgen getroffen hadden,
+want tot tweemaal toe gevoelden wij ons verplicht uit ons karretje
+te springen, omdat de twee vurige paardjes meenden genoeg gedaan
+te hebben en pogingen aanwendden om zich van den inhoud der kar
+te ontdoen, met ons over den dijk te gooien. Ook vertikten zij het
+eenige keeren om een stap voorwaarts te gaan, zoodat het koetsiertje,
+met behulp van een voorbijgaanden inlander, de beestjes een eindweegs
+moest voorttrekken, om er zoodoende weder den gang in te brengen. Dat
+alles had ten gevolge, dat wij in Tjiandjoer aankwamen toen de trein
+reeds daar was en op het punt van vertrekken stond. Een onzer zorgde,
+dat de handbagage in den trein geworpen werd, de ander nam gauw twee
+kaartjes, en zoo regelden wij het om op het laatste oogenblik nog in
+den trein te komen en mede te kunnen afreizen. Zoo'n trein verzuimen
+zegt hier veel in Indië, want er staat maar niet zoo op eens een
+tweede trein gereed, zooals wij dat in Holland gewend zijn.
+
+Toen wij eindelijk voortrolden in een gemakkelijken, neen,
+zeer gemakkelijken en uiterst zindelijk onderhouden waggon van de
+Staatsspoorwegen, toen konden wij ons verlustigen aan den aanblik van
+de streek, die wij doortrokken. Wij hadden het getroffen met te zitten
+in de achterste waggon, waaraan een balcon verbonden was, dat ons een
+ruim en vrij uitzicht bood over de heerlijke vlakten in de Preanger
+Regentschappen. De uren, in den trein doorgebracht, vlogen om als
+waren het even zoovele minuten en toen wij te Bandoeng aankwamen en
+daar aan het station opgewacht en begroet werden door de Bandoengsche
+Kiesvereeniging, die mij voor een spreekbeurt had uitgenoodigd,
+en door mevrouw Willy Berton, ons vroeger Amsterdamsch bestuurslid
+van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, verkeerden wij in zoo'n
+opgewekte stemming over het genotene, dat wij nauwelijks realiseerden,
+dat hier in Bandoeng weder "werken" onze plicht zoude zijn.
+
+Bandoeng is een verrukkelijke stad; er is het geheele jaar door
+een temperatuur, die niets te wenschen overlaat. Het is er nooit te
+koud en het is er nooit te warm. Daarbij ligt het zoo te midden van
+een prachtige natuur, dat men er tal van heerlijke uitstapjes kan
+maken. Er wonen juist genoeg Europeanen om gezamenlijk wat kunstgenot
+te kunnen betalen en ook noodzakelijke, nuttige instellingen in het
+leven te houden.
+
+Waarom vestigen alle groote lichamen hunne hoofdkantoren niet hier,
+inplaats van in het door de hitte bijna onbewoonbare Batavia? En waarom
+wordt de regeeringszetel niet naar hier overgeplaatst? Als ik het in
+Holland niet meer naar mijn zin vind, ga ik naar Bandoeng. Waarom
+gaan de menschen naar Italië, naar Zwitserland; wat men daar zoekt
+en slechts voor een deel van het jaar vindt, is hier onophoudelijk
+te genieten. Voor het onderwijs van de kinderen zoekt men die andere
+landen, maar bij genoegzame deelname zijn hier toch ook goede scholen
+te stichten. Als er ooit in Indië een universiteit komt, moet die
+in Bandoeng gevestigd worden, want hier kunnen de jongelieden met
+heldere koppen werken, hier behoeft hunne energie door de hitte niet
+verlamd te worden.
+
+Wij rekten ons verblijf in Bandoeng zoolang wij konden, en bleven er
+tot na de Pinksterdagen. Dat waren bijzondere drukke dagen voor het
+stadje. Niet alleen hielden de kina-kultuurondernemers, de theeplanters
+en de koffie dito's er eene bijeenkomst of een congres in die dagen,
+maar er had nog een andere bijeenkomst plaats, die ten doel had de
+leden der gemeenteraden over heel Java tot een bond te vereenigen, om
+zoodoende de belangen der afzonderlijke gemeenten op betere wijze dan
+tot nu toe te kunnen behartigen. De bijeenkomst droeg den grootschen
+naam van "Decentralisatie-congres", en had plaats ten huize van den
+regent van Bandoeng.
+
+Door middel van mijn perskaart kreeg ik toegang tot dit congres. Het
+vorige jaar kwamen door de bemoeiingen van het oud-Kamerlid Van Kol
+en op zijn initiatief, eenige heeren, allen deel uitmakende van de
+verschillende gemeentebesturen uit Nederlandsch-Indië, bijeen, die
+de wenschelijkheid gevoelden van de totstandkoming van een bond van
+gemeenteraadsleden met een eigen orgaan, zoodat de gemeentebelangen
+beter dan tot dusverre behartigd kunnen worden. Het is nog zoo
+kort, dat onze broeders in Indië de bevoegdheid verwierven de
+gemeentebelangen, voor een deel, zelve te mogen regelen. Vele
+gekozenen in de gemeenteraad schijnen hun taak ook met liefde en
+toewijding te vervullen, maar zij gevoelen zich als een beginnende
+schaatsenrijder, zij hakkelen nog wat in de kunst en weten nog
+niet goed of de rechter- dan wel de linkervoet voor moet gaan. Niets
+begrijpelijker dan dit. Wijsheid te putten uit de gemeente-handelingen
+onzer Nederlandsche groote steden helpt slechts weinig, omdat de
+toestanden hier zoo geheel anders zijn. Door elkaar voor te lichten
+met wat in de eene gemeente met goed resultaat tot stand kwam, of
+wat onvoorziene slechte gevolgen had; door groote belangen, die voor
+heel Indië konden gelden, samen te bespreken, kan men elkaar helpen
+en steunen en de gemeenten kunnen daarvan de goede vruchten plukken.
+
+Den 26en en 27en Mei had nu de tweede bijeenkomst plaats, die echter
+het eerste congres moet worden genoemd, omdat nu voor het eerst eenige
+onderwerpen door verschillende sprekers zouden worden ingeleid,
+onderling besproken en over de daaruit voortgevloeide stellingen
+gestemd zoude worden.
+
+Nadat de oude regent even alle aanwezigen in zijn woning had begroet,
+ging hij heen en werd het congres met een kort, passend woord
+geopend door den resident van Bandoeng, den heer Oudemans. Deze
+had, op verzoek, het presidium voor deze bijeenkomst aanvaard,
+omdat de aangewezen president niet tegenwoordig kon zijn en zijn
+plaatsvervanger de taak niet aandurfde. Benevens de resident waren
+ook nog de heeren Tollenaar, regeerings-vertegenwoordiger, en ons
+Eerste Kamerlid, Van Deventer, tegenwoordig. Verder was de opkomst
+bedroevend gering. Dat was zeer te betreuren, omdat de onderwerpen,
+die ingeleid werden, zeer belangrijk waren, en naar het mij voorkwam,
+zeer degelijk werden behandeld.
+
+De heer D. de Jongh Wz. hield de zakelijke openingsspeech, waarin
+hij het doel van deze bijeenkomst schetste. Dat is samen te vatten
+in de volgende woorden: Dit congres moet de belangstelling wekken
+der gemeenteraadsleden en daardoor moet men komen tot een "Bond ter
+bevordering van gemeentebelangen".
+
+Daarna sprak de heer Westerveld, Semarangsch gemeenteraadslid, over
+"Gemeentelijke grondpolitiek". Helder en goed gedocumenteerd was zijne
+voordracht, die gemeentelijk grondbezit aanbeval. De 6 stellingen,
+die ten slotte uit de voordracht getrokken, aan stemming onderworpen
+werden en met algemeene stemmen werden aangenomen, komen daarop neer:
+1. dat de uitbreiding eener gemeente alleen mag geschieden volgens een
+door den gemeenteraad vastgesteld uitbreidingsplan. 2. Dat de gemeente
+de bevoegdheid deelachtig wordt om ten algemeenen nutte gronden te
+onteigenen. 3. Dat gemeentelijk grondbezit in de eerste plaats moet
+dienen tot verbetering der volkshuisvesting. 4. Dat bij overname van
+door particulieren aangelegde straten de voorwaarde wordt gesteld,
+dat de grond kosteloos aan de gemeente wordt afgestaan en tevens een
+grooter of kleiner deel van de gekapitaliseerde onderhoudskosten in
+de gemeentekas wordt gestort, en 5. Dat het gemeentelijk grondbezit
+afzonderlijk beheerd moet worden.
+
+Daarna sprak de heer De Jongh over het Verkeersvraagstuk in de
+gemeenten. Ook deze spreker had zijn onderwerp goed bestudeerd
+en beschikte over de talenten om op aangename en duidelijke wijze
+zijne overtuiging bij zijne hoorders ingang te doen vinden. Hij is
+een groot voorstander van gemeente-exploitatie van tramwegen, doch
+zoolang dit uit gebrek aan middelen een ideaal moet blijven, wil
+hij de particuliere exploitatie aan zeer scherpe voorwaarden binden,
+voorwaarden, die het te allen tijde mogelijk maken, dat het bedrijf
+door de gemeente op niet al te nadeelige voorwaarden kan worden
+overgenomen. Ook deze spreker heeft zijne voordracht in stellingen
+samengevat, die ook eenparig werden aangenomen.
+
+Dat in stemming brengen en aannemen van al de stellingen beteekent
+eigenlijk niets anders, dan dat het handjevol der daar aanwezige
+gemeenteraadsleden van slechts zeer weinige gemeenten in hoofdzaak met
+de denkbeelden van den voorsteller kunnen meegaan; verdere beteekenis
+mogen wij daaraan vooralsnog niet hechten. In beide deze voordrachten
+trof het mij, hoe de belangen van den inlander steeds nummer één werden
+gesteld, en hoe men er op voorbedacht is om de gemeentepolitiek in
+de eerste plaats dienstbaar te maken aan de belangen der inlandsche
+bevolking.
+
+Den tweeden dag werd door mr. Van Wijngaarden het vraagstuk van
+"Gemeenteraad en Inlandsche Gemeente" ingeleid, doch dit is zoo'n
+ingewikkelde juridische kwestie, dat ik daarvan den inhoud niet
+in een kort bestek kan samenvatten, ook al niet, omdat ik er
+niet genoeg van begrijp. Dit laatste was toch het geval met de
+meeste aanwezigen, waardoor dan ook de stellingen niet in stemming
+konden worden gebracht, doch men algemeen van oordeel was, dat
+dit vraagstuk grondig moest worden bestudeerd en in een ander
+congres opnieuw ter sprake worden gebracht. Daarna sprak de heer
+J. E. Stokvis, over Gemeenteraadscommissies. Onnoodig zeker te zeggen,
+dat hij een groot voorstander bleek te zijn van zulke lichamen,
+of lichaampjes, die in de gemeenteraden eigenlijk het practische
+werk verrichten. Toen deze besprekingen afgeloopen waren, werd de
+wenschelijkheid besproken van eene definitieve oprichting van eene
+"Vereeniging ter bevordering van gemeentebelangen", waarvan elkeen,
+ook niet-gemeenteraadsleden, die aan de behartiging dier zaken wil
+medewerken, lid kan worden. Uitdrukkelijk wordt in het reglement
+door den heer Stokvis samengesteld, uitgesproken, dat vrouwen, onder
+dezelfde voorwaarden als de mannen, lid dezer vereeniging kunnen
+worden. Dit is een zeer verstandige maatregel, want het zou mij niet
+verwonderen, als niet zeer spoedig zal blijken, dat de vrouwen hier
+meer belangstelling toonen in de gemeentebelangen dan tot dusverre
+de mannen deden, enkele zeer bijzondere gunstige uitzonderingen
+daargelaten. De vrouwen in Indië hebben nu gelegenheid van hare
+belangstelling te doen blijken, daarmede aantoonende, hoe bekrompen,
+en meer de traditie dan het belang der Indische gemeenten dienende,
+de uitsluiting der vrouw tot het kiezen van en verkiesbaar zijn voor
+gemeenteraadslid in Indië, in de Verkiezingsordonnantie van 19 Januari
+1908 is geweest. Was er toen een gouverneur-generaal in Indië geweest
+met een helderen kop en met de moed zijner overtuiging, dan had hij,
+in het belang der Indische gemeenten, nooit het woordje "mannelijk"
+in artikel 2 van de Kiesordonnantie gelascht. De vrouwen, onder welke
+er vele zijn, die de gemeentebelangen begrijpen en ze wenschen te
+bevorderen, moeten nu eerst den strijd aanbinden om dat woordje uit
+artikel 2 verwijderd te krijgen, alvorens zij met vrucht haar werk
+ten nutte der gemeente kunnen aanvangen. Dat zij dezen strijd zoo
+spoedig mogelijk zullen aanbinden, daarvan zal ieder verzekerd zijn,
+die vele der flinke vrouwen hier heeft leeren kennen en waardeeren.
+
+Tijdens mijn verblijf in Sindanglaja vond ik op de leestafel in het
+hotel aldaar "het Tijdschrift", een maandblad, dat sedert korten tijd
+hier in Bandoeng uitgegeven wordt, onder de bekwame leiding van den
+heer Douwes Dekker. Het toeval wilde, dat juist in het nummer dat
+in mijne handen kwam het program van de partij of de vereeniging,
+waarvan "het Tijdschrift" het orgaan moet zijn, ontwikkeld werd
+en dat ik daarin las, dat het doel kort en bondig daarop neerkomt:
+"Indië voor de Indiërs". Natuurlijk dacht ik, dus dan toch ook bij
+ons, evenals in Britsch-Indië, eene beweging tegen de overheersching
+der Europeanen, dus ook hier een begin van opstand, of ten minste
+eene poging om zich van den Nederlandschen invloed en Nederlandsche
+macht te bevrijden. Het was natuurlijk mijn eerste werk, toen ik in
+Bandoeng kwam, om mij te overtuigen van den omvang dezer beweging
+en van de reden, die de leden tot verzet noopt. Nu weet ik niet of
+ik teleurgesteld of blij moest zijn, toen ik vernam dat er van een
+dergelijke beweging in onze koloniën vooralsnog ten minste geen sprake
+is, dat de redacteur van "het Tijdschrift" een nog op zichzelf staand
+leider is van eene denkbeeldige vereeniging of bond, dat er wel hier en
+daar personen gevonden worden, die met zijne inzichten sympathiseeren
+(zou er wel ooit iemand eene meening geuit hebben, waarvoor niet hier
+en daar geestverwanten gevonden worden), doch dat er onder die personen
+nog geene organisatie bestaat. Het komt mij een versnippering van de
+intellectueele krachten van den heer Douwes Dekker (een achterneef
+van Multatuli, die eenige van de goede eigenschappen van zijn oudoom
+overgeërfd heeft) voor, om in onze koloniën deze Britsch-Indische
+beweging na te bootsen, ten eerste omdat de conditiën, waaronder onze
+inlanders en vooral onze Indo-Europeanen leven, zooveel gunstiger
+zijn dan die van dezelfde categorie personen in Britsch-Indië en ten
+tweede, omdat onze inlandsche bevolking bij lange na niet staat op
+denzelfden trap van ontwikkeling als de Britsch-Indische.
+
+Als wij eens de onderlinge twistpunten, vooral uit verschil van
+godsdienst voortspruitende, buiten beschouwing laten, dan kan men
+gerust zeggen, dat Britsch-Indië zich zonder de hulp van Engeland
+zal kunnen staande houden en zich verder ontwikkelen. Ik bedoel niet
+tegenover vreemde mogendheden, maar als een volk op zichzelf. Zij
+beschikken over genoeg krachten om scholen te stichten en 't volk
+verder te ontwikkelen, terwijl ook hunne industrie op zeer voldoende
+wijze in de behoeften van het volk kan voorzien. Daarbij komt,
+dat de half-Europeaan, die aan een Europeeschen vader of moeder en
+een inlander zijn ontstaan dankt, daar onder de inlanders geteld
+wordt en het vooral deze zijn, die de beweging "Indië voor Indiërs"
+sterk steunen. Voor deze halfbloed inlanders in Britsch-Indië zijn de
+levensvoorwaarden uiterst slecht; geen wonder, dat dezen elk middel
+aangrijpen om tot betere omstandigheden te komen.
+
+Vergelijk daarmede eens onze koloniën. Wanneer Nederland Java en
+Sumatra thans onafhankelijk maakte, afgezien van het feit, dat andere
+mogendheden spoedig en gaarne de voogdijschap zullen overnemen, dan
+zouden beide eilanden in minder dan geen tijd terugzinken tot het peil
+van beschaving, dat zij een eeuw of langer geleden bezaten. Het volk
+beschikt nog niet over genoeg financieele en intellectueele kracht
+om zichzelf verder op te heffen, terwijl de industrie nog heelemaal
+niet kan voorzien in de behoeften zelfs van den tegenwoordigen
+inlander. Voor het eenvoudigste werk heeft men hier de hulp van den
+Chinees noodig, en het zal nog heel wat tijd duren, aleer mannen als
+de heer Douwes Dekker zich zouden kunnen gelukkig gevoelen in een Java,
+geheel onder de macht der Javanen.
+
+Maar dat is ook niet wat de heer Douwes Dekker bedoelt. Hij vat
+onder Indiërs samen, allen, die onze koloniën voor vaste woonplaats
+hebben gekozen, dus ook alle half-Europeanen, die in onze koloniën
+onder de Europeanen gerangschikt worden en wettelijk met hen zijn
+gelijk gesteld, en de Europeanen, die zich hier vestigen. Dan wil
+hij ook voorloopig nog niet de voogdij van Holland missen; eerst moet
+Nederland voor een voldoend aantal scholen zorgen, zoodat de inlandsche
+bevolking zich goed kan ontwikkelen; onder deze scholen zal ook eene
+voor Indië geschikte universiteit moeten verrijzen en industriescholen
+etc. Dan moet onze militaire macht hen voorloopig ook nog beschermen
+tegen uit- en inlandsche vijanden en als dit alles hen sterk genoeg
+gemaakt heeft om zichzelf te kunnen helpen, dan zou Nederland moeten
+zeggen: "kind, ik heb je groot gebracht, je kunt nu op eigen beenen
+staan, ga nu je gang". Uit een ethisch oogpunt valt daarvoor veel
+te zeggen, maar dan zouden ook alle Europeanen en half-Europeanen
+geweerd moeten worden en Java voor de Javanen, Sumatra voor de
+Sumatranen moeten blijven, anders zou het nog minder dan een halve
+maatregel zijn. Dit schijnt mij vrijwel een hersenschim. Ik gevoel
+veel meer om te streven naar eene andere richting en wel deze, die
+ook door Snouck Hurgronje in zijne vier bekende lezingen geuit werd,
+dat wij, evenals wij een Indo-Europeaan als Nederlander beschouwen,
+ook den Javaan, Maleier, etc. als zoodanig beschouwen en hun dezelfde
+rechten geven als wij zelf als Nederlanders bezitten en hen ook het
+gevoel geven, dat zij zijn in de eerste plaats Nederlander en daarna
+Javaan. Ik bedoel in dien geest: een Drentenaar of een Fries voelt
+zich toch ook eerst Nederlander en dan Drentenaar of Fries, zoo ook
+moet de Javaan en de Maleier zich gaan gevoelen. Het idee, dat wij,
+Nederlanders, hunne meerderen zijn, moet er uit; met de macht van
+het opvoedingswapen moet dat denkbeeld in de eerste plaats bij de
+Nederlanders, die in Indië wonen of er komen en dan bij de inlanders
+zelf bestreden worden. Er is geen reden te vinden, waaraan wij het
+recht ontleenen op den inlander neer te zien. Zij zijn een ander, wat
+van zelf spreekt, maar volstrekt geen lager soort menschen dan wij. Wij
+hebben hen noodig om het werk te verrichten, dat wij daar niet kunnen
+doen, zij hebben ons noodig om hun de ontwikkeling bij te brengen,
+waaraan zij thans behoefte gevoelen. Deze uitwisseling van diensten
+kan geschieden op den voet van gelijkwaardigheid, en als dat nu nog
+niet kan, omdat wij al veel in dit opzicht hier bedorven hebben, dan
+moet toch in die richting gestuurd worden. Ergerlijk is het dikwijls,
+hoe Europeeërs en.... Indo-Europeeërs, die intellectueel en moreel
+geen cent waard zijn, toch met een toon van meerderheid tegen den
+Javaan optreden en hem als een soort slaaf behandelen. Uit den mond
+van dezulken heb ik reeds de klacht vernomen, dat het een schande
+was, dat men den Javaan niet meer mocht slaan, als hij zijne plichten
+niet naar behooren vervulde. Het feit, dat alle hooger ontwikkelden
+hier onder de Europeërs en Indo-Europeërs met liefde en waardeering
+van den inlander spreken, heeft bij mij den indruk versterkt, dat
+de Javanen hooger staan dan men ons, nieuwelingen hier in Java, wel
+wil doen gelooven en dat zij door goed geleid onderwijs in eenige
+geslachten gebracht kunnen worden tot menschen, die wij met trots
+onze landgenooten zullen noemen.
+
+Maar ook hier, evenals op Sumatra, moeten scholen komen, vele en
+goede. Onze beste onderwijskrachten in Nederland kunnen hier een mooie
+en dankbare taak vinden. Vooral goede onderwijzers en onderwijzeressen
+moeten uitgezonden worden, want de taak, die deze hier te vervullen
+krijgen, is eene meer opvoedende en meer verantwoordelijke dan die
+in Holland, en alleen de beste krachten zijn daarvoor geschikt.
+
+O, daar heb ik mij laten verleiden tot een ontboezeming, die ik had
+willen vermijden, omdat zoovele menschen, die lang in Indië wonen of
+gewoond hebben, heelemaal met mij van meening zullen verschillen en
+ik tevens vrees door kortheid tot onduidelijkheid te zijn gekomen en
+nu een hoop tegenspraak (die ik misschien niet onder de oogen krijg)
+te wachten heb. Ik beschik echter niet over genoeg tijd om alles nog
+eens te wijzigen, want ik heb over Bandoeng nog meer te zeggen en
+daarom gaat het maar ongewijzigd de wereld in.
+
+
+
+
+
+V.
+
+
+Door de Bandoengsche kiesvereeniging was den 22en Mei een vergadering
+uitgeschreven, waarin ik over het vrouwenkiesrecht-vraagstuk sprak. De
+Bandoengsche kiesvereeniging, hoewel niet aan politiek doende, bestaat
+toch uit zeer vooruitstrevende menschen, die op de hoogte van hun tijd
+staan. Hoewel de vrouwen hier, in Indië, evenals haar zusters in het
+moederland, van kiesrecht en verkiesbaarheid verstoken zijn, heeft
+toch de kiesvereeniging van Bandoeng uitdrukkelijk in haar statuten
+gestipuleerd, dat ook vrouwen lid van de vereeniging kunnen zijn en
+doordat de vereeniging de candidaten kiest voor den gemeenteraad en
+deze candidaten tot nog toe steeds tot gemeenteraadslid gekozen zijn,
+kunnen dus de Bandoengsche vrouwen indirect invloed uitoefenen op
+deze keuze. Mrs. Catt had zich onttrokken om op deze vergadering te
+spreken, omdat zij zooveel achterstallig internationaal werk had te
+doen en er slechts weinigen onder het publiek zouden zijn, die haar
+goed zouden kunnen volgen. Een zeer groote opkomst van het Bandoengsche
+publiek toonde, dat het vrouwenkiesrecht-vraagstuk tegenwoordig overal
+belangstelling wekt en dat deze belangstellenden voorstanders worden,
+zoodra zij over deze belangrijke kwestie tot nadenken worden gebracht.
+
+Na afloop der vergadering bleek, dat meer dan 60 van de aanwezigen de
+lijsten geteekend hadden om lid der vereeniging te worden en dat een
+keur van vrouwen zich beschikbaar stelde om de Bandoengsche ledengroep
+der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht te leiden. Als presidente werd
+gekozen mevrouw Reitsema--Brutel de la Rivière, die door haar kranige
+artikelen in de "Preangerbode" het bewijs reeds heeft geleverd, dat
+zij het vrouwenkiesrecht-vraagstuk kent en op waardige wijze weet te
+verdedigen. Onder haar kundige leiding zal hier zeker vruchtbaar werk
+geleverd worden. Als vice-presidente liet mevrouw Lovius, leerares
+aan een school alhier zich benoemen; een passende aanvulling van de
+presidente; mevrouw Willy Berton werd eerste en mejuffrouw Becker
+tweede secretaresse. Ieder, die mevrouw Berton in de Amsterdamsche
+afdeeling aan het werk heeft gezien, zal zich overtuigd gevoelen, dat
+het secretariaat in haar handen, met de hulp van mejuffrouw Becker,
+onderwijzeres, alleszins goed geplaatst is, en met mevrouw Doyer
+tot penningmeesteres en mevrouw Douwes Dekker en mevrouw Gramberg
+tot adviseerende leden van dit bestuur, zal er een kracht van kunnen
+uitgaan, waarvan de goede gevolgen door de vereeniging in Nederland
+zeer zeker gevoeld zullen worden.
+
+Onze oude, stadgenoot, dr. Westhoff, was zoo vriendelijk mij
+persoonlijk in zijn mooi ziekenhuis en blindeninstituut rond
+te leiden. Deze beide inrichtingen zijn zeer zeker een bezoek
+overwaard. Het ziekenhuis voor ooglijders voldoet aan alle redelijke
+eischen, die men aan zoo'n inrichting heden ten dage mag stellen,
+het voorziet bovendien in een behoefte, zóó groot, dat onwillekeurig
+de vraag in ons opkomt: is het wel voldoende in onze koloniën slechts
+één zoo'n inrichting te hebben? Hoewel gelukkig op Java en Sumatra
+niet zoovele oogziekten voorkomen als in de tropische landen, die wij
+vóór dezen bezochten, wij hier slechts bij uitzondering een blinde
+tegenkomen, terwijl in Jeruzalem, Egypte, Ceylon, Britsch-Indië, die
+stumpers overal op onzen weg te vinden waren, toch zijn hier nog genoeg
+van deze ongelukkigen, die misschien bij doelmatige behandeling hun
+lot hadden kunnen voorkomen, zoodat het gerechtigd schijnt de vraag
+te uiten: zou ook in Oost-Java niet een oogziekenhuis nog voldoende
+vruchtbaar werk vinden? Hoe keurig netjes, hoe hygiënisch en hoe
+practisch zag alles er uit, wat tot het oogziekenhuis behoort; vele
+menschen ontvangen er gratis een doeltreffende behandeling! Ook het
+blindeninstituut mag zich laten zien. Met de grootste menschlievendheid
+worden de blinden er behandeld en de beste zorgen worden aangewend,
+om deze ongelukkigen, die anders zichzelf en anderen tot last zijn,
+tot bruikbare menschen in de maatschappij te maken. Niet alleen wordt
+hun allerlei handwerk geleerd, waarmede zij later, als zij weder
+aan de maatschappij worden afgeleverd, voor zichzelf den kost kunnen
+verdienen, maar de geestelijk hooger ontwikkelden ontvangen zooveel
+onderwijs, dat zij het onderwijzersexamen kunnen afleggen of het
+tot pianostemmer of muziekonderwijzer gebracht hebben. Ook voor goede
+voeding en uitspanning van deze stumpers wordt uitstekend gezorgd. Hier
+vindt dr. Westhoff, bij zoovele Amsterdammers nog zeker in vriendelijke
+en dankbare herinnering, een hoogst belangrijken werkkring. Niemand,
+die deze inrichtingen bezichtigt, kan een gevoel van dankbaarheid
+onderdrukken voor dezen man, die met het in het leven roepen van beide
+gestichten, de menschheid hier een niet te hoog te schatten dienst
+bewees. Moge het heerlijke klimaat van Bandoeng, dat oude menschen
+jong maakt en elkeen levenslust en werkkracht geeft, nog heel lang
+zijn heilzamen invloed ook op onzen oud-stadgenoot uitoefenen.
+
+Met mevrouw Oudemans, de beschermvrouwe van de school, bezocht ik
+hier de school voor inlandsche meisjes. De oprichtster en leidster
+van deze school is Raden Devi, de vrouw van een inlandschen
+onderwijzer. Zij-zelf heeft slechts tot haar twaalfde jaar school
+gegaan en verder onderricht, eerst van haar moeder, die een hoogstaande
+vrouw moet geweest zijn, en later van haar man, genoten. Acht jaren
+geleden, zij was toen reeds moeder van eenige kinderen, gevoelde zij
+zich geroepen om van de weinige kennis, die zij bezit, doch die toch
+hemelsbreed boven de kennis staat van de meeste Javaansche vrouwen,
+zooveel in haar vermogen is aan andere vrouwen mede te deelen. Zij
+bracht toen zeven of acht meisjes bijeen en begon die te leeren lezen
+en schrijven. Spoedig kwamen andere meisjes vragen, of zij ook mochten
+komen, en dat getal breidde zich zóó snel uit, dat thans deze school
+230 leerlingen telt. De echtgenooten der opeenvolgende residenten
+hebben Raden Devi gesteund in haar pogen door een vereeniging
+tot stand te brengen, waarvan de geïnde contributie der leden de
+school ten goede komt. Daardoor kon een uiterst primitief lokaal
+voor schoollokaal worden ingericht, konden schoolbehoeften worden
+aangeschaft en een paar onderwijzeressen worden aangesteld. Ook het
+schoolgeld der kinderen helpt een beetje de lasten dragen.
+
+De overheid trekt zich echter van deze hoogst noodige instelling
+nog niet veel aan. De aan de school werkzame krachten zijn
+niet-gediplomeerde Javaansche meisjes, die, evenals Raden Devi, hare
+intellectueele krachten wenschen dienstbaar te maken tot verheffing van
+haar Javaansche zusters. Bezoldiging, wat m.i. dien naam mag dragen,
+ontvangen zij niet. Het onderwijs strekt zich niet verder uit dan
+tot lezen en schrijven van het Javaansch en rekenen. Het sommetje,
+dat ik een van die kleine, aardige, bruine kindertjes zag maken,
+leek mij al heel practisch, het was direct ontleend aan het leven,
+dat haar weldra wacht Zij moest op het bord uitrekenen hoeveel zij te
+betalen zou hebben, als zij naar de Passar ging en kocht een flesch
+kokosnootolie van 32 cents, een paar sinaasappelen van 6 cents, en
+nog iets van 15 cts. Daarna moest zij uitrekenen, hoeveel zij moest
+terugontvangen als zij die zaken met een gulden betaalde. Het zeven-
+of acht-jarige poppetje, met haar opgestoken haar, en in een sarong
+en kabaai gekleed, als een heel mensch, schreef haar antwoorden zóó
+vlug op het bord, dat men overtuigd kan zijn, dat zij zich later als
+huisvrouw op de passar niet zal laten bedotten, maar die ook bij mij
+den wensch deed opkomen, om toch al deze kinderen wat meer onderricht
+te doen geven. Wat een macht van ongecultiveerde gaven ligt er voor
+ons land nog te oogsten, als wij de Javaansche vrouwen, evengoed als
+de mannen, de gelegenheid tot ontwikkeling openen.
+
+Verder werd op die school handwerkles gegeven, in hoofdzaak in nuttige
+handwerken, zoodat de leerlingen later in staat zullen zijn haar
+eigen kabaaitjes te maken en hun kleeding netjes te verstellen.
+
+Ook wasschen, strijken en koken werd er onderwezen. De kooklessen
+zijn er natuurlijk ook alleen op ingericht om de kinderen de Indische
+keuken te leeren. De rijsttafel met haar groote verscheidenheid van
+bijgerechten werd daar door de meisjes onder goede leiding klaargemaakt
+en later gezamenlijk opgegeten.
+
+Als een uitvloeisel van deze school en onder dezelfde omstandigheden en
+op denzelfden voet werkende, is er nu een te Garoet opgericht, die het
+in een minimum van tijd tot 100 leerlingen bracht. Is er grooter bewijs
+noodig, hoezeer goede meisjesscholen hier een levensbehoefte zijn?
+
+Op de school voor opleiding tot inlandsche ambtenaren trof mij het
+beschaafde en intelligente uiterlijk van de meeste jongelieden, die
+daar tot toekomstige ambtenaren worden opgeleid. Als deze jonge mannen
+als staalkaart mogen dienen van de inlandsche mannelijke bevolking op
+Java, dan staat die bevolking ongetwijfeld op een hoog standpunt. Het
+muziekkorps, door een der leeraren uit deze jongelui samengesteld, dat
+hij-zelf onderricht, gaf ook het bewijs, dat de muzikale ontwikkeling
+van den Javaan ver verheven is boven die van alle Oostersche volken,
+die wij tot nu toe zagen.
+
+Op de Kweekschool voor Inlandsche onderwijzers waren twee meisjes. Het
+spijt mij te moeten zeggen, dat deze twee meisjes niet tot de besten
+onder hare zusters behooren. Dat zij slechts zeer moeilijk met de jonge
+mannen konden meekomen, was op de gezichten te lezen. Voor de meisjes
+geldt echter tot verontschuldiging, dat zij niet, evenals de jongens,
+een goede voor-opleiding hadden genoten. Het meten van krachten is
+ook hier onbillijk, omdat van den aanvang af niet dezelfde zorg aan
+de opleiding is besteed.
+
+Iets moet ik nog vertellen, dat op de school van Raden Devi mij zeer
+pijnlijk trof. Op geen enkele school heb ik dat nog gezien. Als een van
+de meisjes daar voor het bord werd geroepen om iets uit te rekenen of
+op te zeggen, dan kwam zij kruipende uit haar bank tot voor de voeten
+van de onderwijzeres, boog dan haar hoofd tot bijna op den grond,
+raapte het stukje krijt van den grond en verhief zich dan om haar som
+uit te rekenen. Op diezelfde kruipende wijze ging zij ook naar haar
+bankje terug. Zelfs in de kook-afdeeling bewogen de kinderen zich
+kruipende achter ons om. Dat is de adat, werd mij geruststellend
+gezegd, maar het is een verderfelijke adat, die niet anders dan
+verkeerd kan werken en die liefst zoo gauw mogelijk verdwijnen moet.
+
+Een van de vele avonden, die wij hier doorbrachten, gebruikten wij
+om een voorstelling in een Indo-theater bij te wonen. Geisha, zou
+worden opgevoerd; wij zouden er wel niets van verstaan, maar wij
+kenden den inhoud van dit operettetje genoegzaam om te begrijpen
+wat gezegd en gezongen zou worden. Het was een heerlijke avond. Wij
+smaakten niet zoozeer muzikaal artistiek of simpel artistiek genot,
+maar gelachen hebben wij toch, zelfs, toen wij reeds lang den
+schouwburg verlaten hadden. Wat de vele inlanders--want wij tweeën
+waren waarschijnlijk de eenige niet-inlanders--in deze voorstellingen
+trekt, ben ik niet te weten kunnen komen; er schijnt het geheele jaar
+door genoeg belangstelling te bestaan in deze vertooningen, om avond
+aan avond volle zalen te trekken. Het was eigenlijk in elk opzicht
+een parodie. Het zwakke stemmetje van de prima-donna klonk net als
+het gemiauw van een veertiendaagsch katje, en de jeune-premier zong,
+alsof hij het met de geheele wereld aan den stok had. Neen, zoo zong
+hij eigenlijk niet, want het geluid, dat hij te voorschijn bracht,
+mag niet zingen genoemd worden.
+
+Toen de prima-donna besloten had om naar Japan te gaan, om haar
+kinderen te zoeken, zag men op het tooneel een zee met grasgroene
+golven, die door bandjes op en neer werden bewogen en waar tusschen
+de prima-donna, de kapitein en een matroos het schip, waarop zij
+zich bevonden, voortrolden. Toen het schip van het eene eind van het
+ongeveer twee en een halve meter breede tooneel naar het andere eind
+was gerold, verscheen de juffrouw op 't tooneel vóór de golven en
+miauwde haar liedje, dat zij aan boord had moeten zingen.
+
+Wij hebben het slot van deze zielverheffende vertooning niet bijgewoond
+en zijn er ook niet achter gekomen, of daar op het tooneel Javaansch,
+Maleisch of Soendaneesch gesproken werd.
+
+Over een van onze mooie uitstapjes wil ik ook nog wat vertellen. Het
+betreft onzen tocht naar den krater van Prahoe. Wij hadden ons
+voorgenomen één van de vele kraters op Java te gaan zien en daar wij
+waarschijnlijk nergens zoo lang zullen vertoeven als in Bandoeng,
+besloten wij tot een bezoek aan Tangkoeban-Prahoe. Wij hadden alles
+den dag te voren besteld, zoodat wij nergens oponthoud behoefden te
+hebben en den heelen tocht in een halven dag konden doen. Direct na
+zonsopgang vertrokken wij in een gemakkelijke auto naar Lembang,
+alwaar wij nog voor half acht aankwamen. De weg van Bandoeng naar
+Lembang, die zacht bergopwaarts gaat, is verrukkelijk mooi. Overal
+die weelderige plantengroei, die bonte bloesems aan allerlei boomen,
+dat elegante bamboeriet, dat met zoo'n zwierigen draai zijn kop
+naar beneden keert, die kleurige meisjes aan het theeplukken en nog
+zooveel meer, dat het oog boeit. In Lembang stonden de beide tandoe's,
+elk met vijf koeli's (een om onderweg in te vallen) reeds gereed,
+zoodat wij direct uit de auto in den draagstoel konden overwippen
+en toen zonder dralen konden verder gaan. Ruim twee uur gingen de
+stevige kerels in flinken pas steeds steil naar boven, over een weg,
+zoo vol gaten en afgronden, dat wij blij waren, liever de veilige
+tandoe, dan een rijpaard voor dezen tocht gekozen te hebben. Eerst
+passeerden wij nog eenige theeplantages, hooger gekomen gingen wij
+door kina-ondernemingen, tot wij het laatste uur midden door een
+oerwoud trokken. Het was een hoogst interessante tocht. Om tien uur
+waren wij boven met den krater aan onze voeten. De rookkolommen, die
+van verschillende kanten opstegen, de sterke zwaveldampen en de nu en
+dan even opkomende borrelingen laten geen oogenblik twijfel bestaan,
+dat er in het binnenste van deze kolos nog steeds leven is en hij
+best den een of anderen dag eens weder flink aan het sputteren kan
+gaan. Wij troffen een zeer helderen dag, waardoor wij een prachtig
+vergezicht hadden. Toen wij uitgekeken waren, keerden wij terug. De
+schommelingen van de tandoe waren veel gemakkelijker te verdragen,
+doordat wij, door ondervinding wijs geworden, de koelies verzochten
+niet in de pas te loopen. Dat hielp.
+
+Morgenochtend gaan wij van hier in eens door naar Djokjakarta. Wij
+zijn verplicht Garoet uit onzen tocht door Java uit te schakelen. Toen
+reeds onze geheele route was vastgesteld en overal de vergaderingen
+voor vrouwenkiesrecht waren bepaald, kwam Magelang nog achteraan,
+om ook een vergadering te willen hebben. Daardoor moest nu Garoet
+vervallen om dien tijd aan Magelang te kunnen besteden.
+
+Met ons vertrek uit Bandoeng, verlaten wij ook de Preanger
+Regentschappen. Ik ben hier reeds zoo gewend aan de vraag: "of ik de
+Padangsche Bovenlanden mooier vind dan de Preanger Regentschappen",
+dat ik mij verbeeld, daarop hier nu ook een antwoord te moeten
+geven. Naar mijne meening zijn de Padangsche Bovenlanden en de Preanger
+Regentschappen beide zeer mooi, doch met elkander niet te vergelijken,
+omdat zij beide zoo geheel iets anders zijn. Van beide kan men zeggen,
+dat zij liefelijk mooi zijn, doch beide missen een grootsche natuur.
+
+In de Preanger mist men de schilderachtige Sumatra'sche huizen met
+hunne poppige rijsthuisjes, die zoo'n goed effect maken tusschen
+het veelkleurige groen; daarentegen vindt men in de Preanger de in
+helle kleuren gekleede vrouwen, die aan de omgeving de levendigheid
+geven, die ze anders zou missen. De Preanger schoonen durven zich
+in bonte kleederen steken. Zij vertoonen daarbij echter niet altijd
+goeden smaak. Soms ziet men een jong meisje met een blauwe sarong,
+een groen baaitje en een paarse slendang. En de kleuren zijn hard en
+leelijk. Hier en daar vertoonen de meisjes neiging om zich Europeesch
+te kleeden. Waar ik ze zag, kon ik den smaak der jonge meisjes
+niet bewonderen. Het is nog te onbeholpen. Maar waarom zouden zij
+niet? Onze Hollandsche dames loopen soms den geheelen dag in sarong
+en kabaai en zien er dan dikwijls ook lang zoo goed niet in uit
+als de Javaansche vrouwen, waarom zouden deze nu niet, als zij mooi
+willen zijn, onze kleederdracht overnemen? Ik zag hier een Javaansche
+huwelijksstoet door de straten trekken, bruid en bruidegom en naaste
+familie in drie auto's voorop, alle genoodigden in verschillende soort
+rijtuigen achteraan. Bruid en bruidegom in Europeesche kleederen en
+ook verschillende der genoodigden. Ik geloof echter niet, dat iemand
+zich in het ras vergissen zal. Zoo'n Javaansche kop is niet gemaakt
+voor een Europeeschen hoed, of omgekeerd. Nabootsen is altijd leelijk,
+onverschillig of het door Europeanen of anderen geschiedt.
+
+
+                                                            29 Mei 1912.
+
+
+
+
+
+VI.
+
+
+Van Bandoeng naar Djokjakarta is een lange, warme, stoffige reis in
+de overigens comfortabele wagens van de Staatsspoorwegen. De overgang
+van de Padangsche Regentschappen in de Vorstenlanden kenmerkte zich op
+meer dan eene wijze. Vooreerst toch onderscheidt zich de Soendaneesche
+bevolking opvallend van de Javaansche. De Soendaneesche vrouwen en
+mannen, hoewel, althans volgens mijne Europeesche begrippen, ook niet
+bedeeld met uiterlijk schoon, zijn toch nog Venussen en Adonissen,
+vergeleken bij hunne Javaansche zusters en broeders. De Javanen, ik
+bedoel natuurlijk dat soort, dat wij op de wegen zien, zijn niet alleen
+leelijk, doch bezitten ook een minder geciviliseerd voorkomen dan wij
+tot dusver van de andere inlandsche bevolking in onze koloniën gezien
+hebben. De vrouwen dragen hare dikke, lange haren niet netjes gekamd en
+opgestoken, hare sarongs en kabajaas zien er donker en onfrisch uit en
+de dikke siripruim tusschen de lippen voltooit den echt onbeschaafden
+indruk, dien zij verwekken. De mannen staan uiterlijk niets hooger.
+
+Een ander groot verschil tusschen de Soendaneesche en de Javaansche
+vrouw is ook, dat deze laatste werkt. Men ziet hier in midden-Java
+minstens even zoovele vrouwen op het land werken als mannen. Ook op
+de passars treft men de vrouwen als verkoopsters en koopsters en op
+de wegen ziet men even zoovele zwaar-bepakte vrouwen als mannen. Het
+is duidelijk, dat hier weder mannen en vrouwen beiden werken. Mij
+werd verteld, dat de Javaansche vrouw, ook de gehuwde, in eigen
+onderhoud voorziet.
+
+De thee- en vooral de kina-ondernemingen, die wij in de Preanger
+zoo veelvuldig zagen, missen wij in de Vorstenlanden. Zij hebben
+plaats gemaakt voor uitgestrekte velden met suikerriet, die in
+uitgestrektheid wedijveren met de rijstvelden. Het schijnt juist tijd
+te zijn van het overplanten der rijst, een eentonig, ongezond werk,
+dat bijna uitsluitend door vrouwen geschiedt. De fijne rijstsprietjes,
+die eerst op een beperkt veld in dichte bossen opschoten, worden nu
+een voor een op een kleinen afstand van elkander onder water in de
+voren geplant. De vrouwen staan daarvoor voorover gebukt tot over
+de enkels in het water, in de eene hand een bos sprieten houdende,
+met de andere een voor een het sprietje zijn plaats gevende. Ook als
+de rijst rijp is, wordt zij door vrouwenhanden geplukt.
+
+In Djokja werden wij door mevrouw Ter Horst--De Boer aan het
+station ontvangen, die voor goede kamers in het hotel Mataram
+gezorgd had. Eenige leden van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht
+hadden voor ons ieder een vaas geurende orchideeën in onze kamers
+geplaatst. Ik moest den volgenden morgen eerst naar Magelang,
+alwaar mevrouw Schriecke, toen de sociëteitszaal voor dat doel werd
+aangeboden, een vergadering voor vrouwenkiesrecht voor dien avond had
+uitgeschreven. Magelang is voornamelijk bevolkt, voor zoover het de
+Europeesche bevolking betreft, door militairen, en aangezien wij voor
+de zaak, waarvoor wij strijden, van de zijde der militairen slechts
+bij uitzondering instemming vinden, was de verwachting van de opkomst
+van het publiek en van het winnen van leden voor de vereeniging niet
+bijster groot. Ik had evenwel gemeend, dat ik de zoo laat tot mij
+gekomen uitnoodiging toch niet mocht afslaan, in elk geval moest
+probeeren ook in Magelang een paar zaadjes te strooien, in de hoop,
+dat er vroeg of laat hier of daar nog wel een tot groei en ontwikkeling
+kon komen. De vergadering was dan ook niet druk bezocht, doch het
+gelukte toch, niettegenstaande den sterken tegenstand door een debat
+van hardnekkige anti's, nog ongeveer dertig aanwezigen te overtuigen,
+dat spoedige invoering van vrouwenkiesrecht noodzakelijk is en zij van
+die overtuiging konden doen blijken door als leden onzer vereeniging
+toe te treden, waarmede zij ons in onze taak in Nederland steunen.
+
+Ik moest den volgenden morgen reeds weder vroeg afreizen en kon om
+die reden niet meer helpen de afdeeling Magelang in elkaar te zetten,
+doch mevrouw Schriecke heeft die taak op zich genomen en in betere
+handen kon ik die gewis niet achterlaten
+
+Onder mijn gehoor in Magelang bevond zich ook de Regent van daar. Deze
+hoogst-beschaafde en zuiver Hollandsch sprekende man liet zich na de
+vergadering aan mij voorstellen. Hij vertelde mij, 't geen ik reeds
+meer gehoord had doch steeds was het weder tegengesproken, dat de
+Javaansche vrouw het kiesrecht onder dezelfde voorwaarden als de man
+bezit. Beiden oefenen dit recht echter alleen uit bij de verkiezing
+van dessahoofden. Het is verbonden aan grondbezit. Nu zijn de meeste
+vrouwen op volwassen leeftijd gehuwd en hebben dan geen eigen bezit,
+zoodat vrouwelijke kiezers zeldzaam zijn, maar toch komen zij in
+bijna elke dessa voor. De Regent had in zijn dessa twee vrouwen die
+kiezers waren en die bij eene verkiezing nooit ontbraken. Dus ook de
+Javaansche vrouw is hare Nederlandsche zusters in dezen voor! Wordt
+het niet beschamend?
+
+Hoe gaarne had ik den volgenden morgen even een bezoek gebracht
+aan het Instituut van den heer en mevrouw Van der Steur, dat in
+Magelang gevestigd is. Hoe verdienstelijk die menschen zich maken,
+door de opvoeding van vele honderden kinderen op zich te nemen,
+kinderen van Europeesche vaders en inlandsche moeders, kunnen alleen
+zij beseffen die hier 'n beetje zich hebben vertrouwd gemaakt met de
+ongelukkige positie waarin die arme slachtoffers van de in concubinaat
+levende ouders verkeeren. Door de opvoeding van die kinderen, waarvan
+anders niets zou terecht komen, op zich te nemen, verplichten zij de
+maatschappij op onbetaalbare wijze aan zich.
+
+Toen ik om tien uur met den trein in Moentilan aankwam, stond mrs. Catt
+mij daar reeds met een auto te wachten, waarmede zij van Djokja was
+gekomen en waarmede wij nu samen 'n bezoek zouden brengen aan den
+tempel van Boro Boedoer en aan dien van Tjandi Mendoet.
+
+Het is mij onmogelijk om van de Boro Boedoer, dit eeuwenoude monument
+eene beschrijving te geven. Elke beschrijving van dit meesterstuk
+van beeldhouwkunst uit de 8e eeuw, dat ons een beeld geeft van wat
+de Javaan in dat voor hem gouden tijdperk op kunstgebied vermocht,
+zou aan de waarheid te kort doen. De Buddhistische of Hindutempel
+overtreft in grootte en schoonheid alle dergelijke tempels in Ceylon en
+Britsch-Indië. Deze soliede, pyramidale tempel, uit blokken lavasteen
+gebouwd, waarbij noch cement, noch pilaren of bogen gebruikt zijn om
+het geheel samen te houden, is een van de wonderen der wereld. Het is
+vreemd dat dit toonbeeld van menschelijk kunnen niet door aardbevingen
+of door de beeldverwoestende Mohammedanen verwoest is geworden,
+zooals toch bijna overal elders de Hindu en Boeddhatempels door de
+Mohammedanen verwoest werden, zoodra zij er de macht toe kregen. Zou
+ook vroeger hier het Mohammedanisme reeds doortrokken zijn geweest
+van Hinduïsme en Boeddhisme?
+
+Maar niet alleen de tempel is imposant, ook de omgeving waarin
+hij staat. Toen ik boven op den top van dezen kolossus zat en
+mijn blik liet dwalen over het uitgestrekte panorama, toen had ik
+een stuk Oostersch leven voor mij, zoo imponeerend, dat het mij
+onwillekeurig aan het droomen bracht. Het voerde mijn geest terug
+naar de interessante tijden van het verleden. In mijne verbeelding
+zag ik daar die duizenden pelgrims over de, tot aan den top met
+palmen begroeide bergen komen, om steeds weder op nieuw de hulde
+en dankbaarheid te betuigen aan de honderden steenen afgodsbeelden,
+waarvan elk een zittenden Boeddha voorstelt, den man die hun gebracht
+heeft innerlijken vrede.
+
+Na de Boro Boedoer vallen, als van zelf sprekend, alle andere ruïnes
+van tempels, die wij op onzen tocht bezochten, zeer in de schaduw en
+toch is de tempel van Tjandi Mendoet, op eenige mijlen afstand van de
+Boro Boedoer gelegen, ook een zeer merkwaardig monument en een bezoek
+overwaard. Van de tempels in het laagland van Parambanan gelegen, die
+wij den volgenden morgen een bezoek brachten, is door aardbevingen
+en door den tand des tijds te weinig intakt gebleven om door gewone
+stervelingen nog genoegzaam geapprecieerd te kunnen worden. Er is juist
+zooveel van staan gebleven, dat men nog even den indruk krijgt van
+de groote macht van het kunnen in dien tijd en van de groote offers
+in geld en tijd en geestelijke en lichamelijke inspanning, die deze
+menschen voor hunne godsvereering over hadden. Ook al die tempels waren
+opgebouwd uit blokken lavasteen, die eenvoudig op elkaar gestapeld
+werden, zonder dat zij door eenig cement aan elkaar verbonden waren.
+
+Een bezoek aan een pandjeshuis in Djokja, door een Chinees
+gehouden, deed ons nog eens sterk sprekend de waarde beseffen van
+den regeeringsmaatregel om langzamerhand al deze instellingen in
+onze koloniën onder Gouvernementsbeheer te brengen. Wat een enorm
+verschil in onkosten, doch vooral in zekerheid voor den inlander, dat
+hij zijne pandstukken terug krijgt, bestond tusschen deze Chineesche
+onderneming en een dergelijke onder Gouvernementsbeheer.
+
+Op de kweekschool van inlandsche onderwijzers, waarvan de
+vóór-opleidingsschool vooral eene model-inrichting mag genoemd worden,
+zaten ook twee Javaansche meisjes. Deze twee schrander uitziende
+persoontjes, konden niettegenstaande hare gebrekkige vóór-opleiding
+en de minder gunstige voorwaarden waaronder zij het onderwijs mochten
+volgen, toch zeer goed met de mannelijke leerlingen wedijveren. Ook
+hier weder ontvangen de jongens onderwijs, kost en inwoning--en dit
+laatste zeer goed--vrij, benevens eene maandelijksche toelage van
+f 10,-, terwijl de meisjes voor dit alles zelf moeten zorgen. Ik
+haast mij echter hieraan toe te voegen, dat onder dezen directeur
+van onderwijs met dit meten met twee maten langzamerhand gebroken zal
+worden en de toekomstige meisjesleerlingen ook tegemoetkoming in de
+te maken kosten zullen ontvangen,
+
+Een groote teleurstelling trof ons hier. Er zou Zondagavond een
+gamelan en dansavond in de Kraton plaats hebben, door den sultan
+gearrangeerd voor den resident en zijne logees. De resident was goed
+genoeg om ook ons in deze uitnoodiging te betrekken, maar op den dag,
+dat het feest zou plaats vinden, sterft een van de 153 kleinkinderen
+van den sultan. Als men bedenkt dat deze oude sultan achtereenvolgens
+drie wettige vrouwen heeft gehad en een bescheiden aantal bijwijven,
+die hem te zamen eenige honderden kinderen schonken, waarvan nog over
+de 70 in leven zijn en dat die kinderen hem nu reeds met 153 nog in
+leven zijnde kleinkinderen vereerden, dan is het licht te begrijpen
+dat Kratonfestiviteiten nog al eens in de war gestuurd worden door den
+onverwachten dood van een dier nakomelingen. Ik vond het heel jammer,
+dat die prinses op zoo'n ongelegen oogenblik het leven verliet,
+een leven echter, dat voor een in de Kraton geboren prinses, naar
+onze Westersche begrippen althans, niet anders dan een doelloos,
+monotoon en in vele gevallen hoogst treurig bestaan kan zijn geweest.
+
+Geheel anders als het leven in de Kraton voor de daarin geboren
+prinsessen, is het leven van de vrouwen in het huis van den Prins Paku
+Alam. Ik verheug mij zeer dit interessante gezin te hebben leeren
+kennen. Niet alleen de prins en zijn oom, doch ook alle prinsessen,
+zuster en nichten van den prins spreken onberispelijk Hollandsch,
+benevens eenige vreemde talen. Zij konden zich even goed met mrs. Catt
+in het Engelsch, als met mij in het Hollandsch onderhouden. In
+deze jeugdige prinsesjes begroette ik de moderne Javaansche vrouw,
+meisjes van het slag van Karthini, die niets liever zouden willen dan
+zichzelf te ontwikkelen, om deze ontwikkeling dienstbaar te maken tot
+verheffing harer Javaansche zusters. Zou de schrijfster van Hilda van
+Suylenburg wel gedacht hebben, dat zij hier, in het midden van Java,
+zulke lieve, jonge, hooge vereersters vindt in de prinsessen van het
+huis van Paku Alam?
+
+Niet weinig was ik verrast, toen ik Maandagavond in de vergadering voor
+vrouwenkiesrecht, die door een zeer talrijk publiek werd bijgewoond,
+onder de aanwezigen ook den prins met vier prinsessen aantrof en
+dat ik met mijne voordracht ook het hart dezer lieve hoorsters
+trof. Behalve de vier prinsessen waren ook de beide Javaansche
+adspirant-onderwijzeressen van de kweekschool onder mijn gehoor,
+voor wie ook, hetgeen zij hoorden, niets bovennatuurlijks was. Ook
+deze meisjes betuigden mij later hare instemming met het gehoorde. Dat
+het Indische publiek ontvankelijk is voor rechtvaardigheid en gaarne
+genegen is de strijd voor vrouwenkiesrecht in Nederland te helpen
+steunen, getuige wel, dat na mijne voordracht 81 der aanwezigen
+als leden tot de vereeniging toetraden. Nog deze week zullen deze
+leden een bestuur uit hun midden kiezen en de Djokja'sche ledengroep
+der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht gaan vormen. Aan de flinke
+voorbereiding van deze vergadering, door de dames Ter Horst en
+Lokhorst, is dit prachtig resultaat voorzeker te danken.
+
+Mevrouw Ter Horst maakt zich op velerlei wijze verdienstelijk in
+Java. Een van de meest sprekende is wel de permanente tentoonstelling
+van vrouwenarbeid, waarmede zij een tweeledig doel bereikt. Eensdeels
+houdt zij daarmede de oude Indische kunstindustrie staande en
+anderdeels verschaft zij daarmede aan vele vrouwen werk, omdat
+de zaken, op die tentoonstelling aanwezig, alle aangekocht kunnen
+worden. In dit artistiek ingerichte lokaal zagen wij menig stuk zeer
+mooi batikwerk, houtsnijkunst, leerbeschildering, graveerwerk, enz.
+
+Djokja, zoo in het midden van Java gelegen, gaf ons menige gelegenheid
+om het echte Javaansche volksleven van nabij te leeren kennen.
+
+Ook de temperatuur, die hier alleen midden op den dag erg warm is,
+is overigens zoo heerlijk, dat men zich geen aangenamer kan denken;
+zoodat, alles te zamen genomen, de zes dagen, die wij in Djokja
+doorbrachten, mede behooren tot de zeer interessante en zeer aangename,
+die wij in onze koloniën sleten.
+
+
+
+
+
+VII.
+
+
+Alvorens ik over ons verblijf in Soerakarta, dat hier kortweg Solo
+wordt genoemd, ga schrijven, wil ik toch even met een enkel woord
+aanstippen, hetgeen ik over de geschiedenis van de Vorstenlanden
+las in het boek van Cabaton. Deze Fransche schrijver verheerlijkt
+over het algemeen het Nederlandsch beheer in de koloniën en schrijft
+met zeer veel waardeering over de Hollanders. Over de Vorstenlanden
+schrijvende, merkt hij op: "Tot in het laatst der 18e eeuw waren de
+Vorstenlanden geheel in de handen van den Soesoehoenan (sultan) van
+Soerakarta, die bij een opstand der Chineezen in zijn rijk de hulp
+der Hollanders inriep. Deze kwamen onmiddellijk ter hulp, brachten
+de Chineezen tot rust en lieten zich daarvoor prachtig betalen. Zij
+stegen daardoor zoo hoog in de achting van den sultan, dat hij ook het
+conflict met een zijner broeders, die hem van den troon wilde werpen,
+aan hunne uitspraak onderwierp. De Hollanders, die niet geheel vreemd
+waren aan het oogenschijnlijk geheel onschuldige conflict der twee
+broeders, spraken een oordeel uit, dat beide partijen bevredigde,
+doch dat vooral de toekomstige plannen der Hollanders diende. Zij
+verdeelden het rijk in twee deelen en gaven den Soesoehoenan het
+stuk, dat 2/3 deel van het geheel besloeg en waarvan Soerakarta
+de hoofdstad bleef; het overblijvende derde deel, met Djokjakarta
+als hoofdstad, viel zijn oom ten deel, met den titel van Sultan. De
+Sultan bleef onderdaan van den Soesoehoenan, hij moest elk jaar met
+een indrukwekkende ceremonie hulde komen brengen aan den Soesoehoenan,
+daarbij zijne sandalen uittrekken en voor hem nederknielen.
+
+"Het was de bedoeling der Hollanders verdeeldheid te brengen
+tusschen deze vorsten, want bij de ceremonie van huldebetuiging waren
+steeds een groot aantal Javanen tegenwoordig, die dan een prachtige
+gelegenheid hadden om te conspireeren, ten einde zich gezamenlijk
+weder van de heerschappij van Nederland te ontdoen. De Sultan werd
+daarom herhaaldelijk opgestookt om zich toch aan die vernederende
+huldebetuiging te onttrekken, waarmede hij zich de ondergeschikte
+van den Soesoehoenan toonde, met dat gevolg, dat na eenige jaren de
+Sultan zich op het aangegeven tijdstip in een Hollandsche uniform aan
+den Soesoehoenan presenteerde. Ten gevolge van het principe, dat, wie
+een Hollandsche uniform draagt, op Java niet mag knielen voor welken
+sterveling ook, bleef ook de Sultan voor den Soesoehoenan staan,
+die daarop in groote woede de samenkomst verliet.
+
+"De twee vorsten bleven voor een tijd vijandig, beiden zich
+onafhankelijk van elkander gevoelende, waarmede de Hollanders volkomen
+hun doel hadden bereikt. Om de Sultan nog meer onder hun macht te
+krijgen, stelden zij in beide rijken aan het hof een onafhankelijken
+prins aan, die wel is waar onderdaan van den Sultan of Soesoehoenan
+is, doch die, behalve zijn verplichte tegenwoordigheid bij enkele
+hofceremoniën, even vrij zich kan bewegen in het uitgestrekte gebied
+als zijn zoogenaamde meester. Deze twee prinsen,--die van Soerakarta
+draagt den titel van Pangeran Adipati Mangku Negoro en die van
+Djokjakarta dien van Pangeran Adipati Paku Alam--ontleenen hun macht
+aan Holland en zijn steeds voor Holland vol dankbaarheid geweest".
+
+Daar de Hollandsche gidsboeken een beetje anders het verhaal
+opdisschen van onze macht in de Vorstenlanden en niet alle lezers
+van "De Telegraaf" het boek van Cabaton in handen krijgen, heb ik
+gemeend hun geen ondienst te bewijzen met eens mede te deelen, hoe
+schrijvers van andere natiën over ons beleid in Indië denken. Als
+Cabaton gelijk heeft, dan moet ik met hem instemmen en zeggen, dat wij
+"slim" zijn geweest.
+
+Van Djokjakarta naar Soerakarta vereischt met den sneltrein nog geen
+anderhalf uur. Doch hoe betrekkelijk klein de afstand ook is, die
+de beide hoofdsteden der twee keizerrijken scheidt, er bestaat toch
+in heel veel opzichten een groot verschil tusschen beide. Opvallend
+in Solo is de groote overeenkomst der mannelijke bevolking met de
+Sinhaleezen, zooals wij die op Ceylon zagen. Ook hier dragen de mannen
+hunne lange haren in een knot opgebonden en boven op het hoofd een kam,
+precies als die der Sinhaleezen, Hun sarongs en vooral de snit hunner
+baaitjes zijn geheel aan die hunner Ceylonsche broeders gelijk en
+evenzeer vertoonen zij dat sterk vrouwelijk type. Er is hier tusschen
+de mannen en vrouwen weder bijna geen verschil op te merken. Telkens
+vragen wij ons af: is dat nu een man of eene vrouw? In de Kraton in
+Djokja hadden wij ook enkele zulke typen opgemerkt, maar dan waren
+het meestal kleinzonen van den sultan van Djokja; hier vinden wij
+dat Sinhaleesche type onder bijna al de mannen in de straten.
+
+Een groot deel van den arbeid buitenshuis valt in Solo den vrouwen ten
+deel. Die vindt men hier in alle mogelijke werk en op de drukbezochte
+passars zagen wij bijna uitsluitend vrouwen. Zelfs de geldwisselaars in
+de straten, die in alle andere Oostersche landen, die wij tot nu toe
+bezochten, mannen waren, zijn hier vrouwen. Het is alleen kopergeld,
+dat zij voor zich in groote stapels hebben liggen, centen en halve
+stuiverstukken, die zij dan in rijen van tien of vier naast elkaar
+uittellen om den wisselaar snel te kunnen bedienen. Meestal waren
+het jonge meisjes of jonge vrouwen, die dit vak, het embryonale
+bankiersvak, uitoefenen. Op een laag tafeltje hebben zij haar centen
+uitgeteld en daarachter zitten zij op haar gekruiste beenen. Het
+schijnt, als de meeste bankierszaken, een voordeelige handel te zijn,
+want die Javaansche geldwisselaarsters zagen er niet alleen schrander,
+doch over het algemeen ook properder en beter gekleed uit dan de
+andere vrouwen.
+
+O, wat is het toch afschuwelijk leelijk, die bijna algemeene gewoonte
+hier, om de tanden tot op het tandvleesch af te vijlen en dan den
+mond zwart te kleuren. Als die vrouwen dan nog de siripruim, die zij
+tusschen de lippen houden, een eindweegs buiten den mond laten hangen,
+dan is hiermede het meest afzichtelijke beeld, dat men van een vrouw
+kan maken, bereikt.
+
+Een geheel anderen indruk dan in het huis van den prins Paku Alam in
+Djokja, krijgt men hier in de woning van den onafhankelijken prins
+Mangku Negoro. Hoewel ook het huis Mangku Negoro min of meer in
+Europeeschen stijl ingericht is, verschilt het toch hemelsbreed van
+dat van zijn prinselijken broeder. Wij woonden hier eene receptie bij,
+waarop de prins in kolonels-uniform zijne gasten ontving. Zijne vrouw
+schijnt ziek te zijn, daarom werd zij vervangen door eene der zusters
+van den prins en een zijner dochters. Daar ik echter de Javaansche taal
+niet meester ben, kon ik mij noch met den prins, noch met zijne dames
+onderhouden en moest alles, wat ik graag wilde weten van een zijner
+Europeesche employees vernemen. De oom en broeders van den prins, die
+tegenwoordig waren, droegen allen een uniform, die mij heel veel aan
+die van de Schotsche Hooglanders herinnerde. Nadat alle gasten aanwezig
+waren, ging de prins ons voor om eene wandeling door het geheele groote
+huis en door de tuinen te maken. Jammer dat de verlichting, vooral
+in de tuinen, niet groot genoeg was, om ons een goeden indruk van
+het geheel te geven. Toen wij weder in de ontvangstzaal teruggekeerd
+waren, werden wij uitgenoodigd ons in groepjes neer te zetten op de
+gemakkelijke canapé's en fauteuils en toen kwamen tal van bedienden,
+allen in uniform gekleed en met een kris achter in hun ceintuur,
+met zilveren bladen, volgeladen met glazen, gevuld met limonade en
+whisky-soda binnen en werden ons deze ververschingen aangeboden. Deze
+bedienden kwamen rechtop geloopen binnen en droegen de bladen op hunne
+handen boven hunne hoofden. Hier is dus gebroken met het afschuwelijk
+systeem van kruipende bedienden. Na de verkoelende dranken werden
+verwarmende dranken, port en jenever, rondgediend en daarna verlieten
+wij allen tegelijk deze ceremonieele bijeenkomst.
+
+Als men zich, op welk uur van den dag ook, voor een poosje nederzet op
+het balcon van het hotel Slier, dan ziet men de dwaaste vertooningen
+voorbijtrekken. Toen wij voor het eerst zoo'n optochtje van eenige
+mannen zagen, waarvan een paar iets op een zilveren blad of op de
+handen droegen, waarover door andere mannen een gouden pajong werd
+gehouden en die geëscorteerd werden door eenige mannen in uniform,
+die elk een man achter zich hadden, die hun ook een pajong boven het
+hoofd hield, dachten wij natuurlijk, dat wij met een heel bijzondere
+zending te doen hadden. Niet weinig waren wij verwonderd, toen wij
+vernamen, dat zoo'n optocht in den regel niets anders beteekende
+dan dat een stuk van een of andere lekkernij, een koek of vrucht,
+van de Kraton naar den Rijksbestierder werd gebracht en dat al zulke
+boodschapjes nog met den noodigen ouderwetschen luister geschieden.
+
+Wil men het echte Javaansche leven leeren kennen, dan moet men naar
+Midden Java gaan, daar ziet men onophoudelijk zaken, die met den
+echten kinderlijken eenvoud dezer menschen in volkomen harmonie zijn,
+doch die in onze Westersche oogen eene amusante comedie lijken.
+
+Tijdens ons verblijf in Solo, was de Soesoehoenan afwezig; hij bezocht
+zijn ziek kind, waarvoor boven in de bergen genezing gezocht wordt. Er
+bestaat onder de nakomelingen van den Soesoehoenan tuberculose, een
+zijner kinderen is daarvoor nog in Zwitserland. Mij werd verteld,
+dat de dochters en kleindochters van den vorst tot hun tiende
+jaar geregeld de lagere school bezoeken in Solo en daarna door een
+gouvernante thuis verder onderricht worden. Het opgroeiende geslacht,
+jongens en meisjes beiden, leert nu dan ook de Hollandsche taal.
+
+Voor de vergadering voor vrouwenkiesrecht was de verwachting niet
+groot. In de eerste plaats bevat Solo een geheel andere Europeesche
+bevolking dan Djokja en in de tweede plaats moest de vrouw, die hier
+alles geleid en geregeld had en van wie de geheele bezieling uitging,
+juist eenige dagen te voren Solo verlaten om met haar man en kinderen
+naar Holland af te reizen. Toch werden er na de lezing nog 29 nieuwe
+leden gewonnen, waarvan er twee bereid waren het correspondentschap
+te aanvaarden en zoo den band met de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht
+in Holland te vormen.
+
+Maar nu zou ik haast vergeten, iets te vertellen van een receptie
+ten huize van den Rijksbestierder, die toch zeer de vermelding waard
+is. Alleen het bezichtigen van het groote, mooie marmeren paleis
+met zijne vele kunstschatten, zijn heerlijke marmeren badkamers,
+zijn verborgen deuren en zijne merkwaardige eetkamer en nog zoo
+veel meer, hield ons meer dan een uur bezig. Dit heele paleis
+met zijne phantastisch uitgedoste bedienden, honderden in aantal,
+het corps inlandsche muzikanten, dat droomerige muziek speelde, de
+ververschingen, die werden aangeboden en de wijze, waarop zij werden
+aangeboden, het costuum van den Rijksbestierder en dat der heeren en
+dames van zijn huis, dat alles deed denken aan een van de Arabische
+vertellingen uit de duizend en één nacht. Van de verknochtheid aan
+ons koninklijk huis gaf de Rijksbestierder opvallend blijk, door de
+vele bustes en portretten, geschilderde en gephotografeerde, van de
+Koningin, de Koningin-Moeder en den Prins. In de meeste kamers zag
+men de Koningin op de een of andere wijze vertegenwoordigd.
+
+Nu moet ik nog even wat vertellen, waarvoor ik vooraf verontschuldiging
+vraag. Ik heb echter al zooveel wat ik hier zie en bijwoon en hoor in
+de pen moeten houden, om den lieven vredes wil al meer verzwegen dan
+gezegd, dat dit kleine tafereeltje, dat ik hier zag en op mij zoo'n
+diepen indruk maakte, hier wel geschetst mag worden. Lieve lezer,
+verbeeld u dan te zijn in een mooie, breede allee van tamarinda-boomen,
+pisangboomen, kokosnootpalmen en velden met rijp suikerriet op den
+achtergrond. Het is midden op den dag, de zon zendt hare stralen
+regelrecht naar beneden, zelfs door het dichte geboomte. Alles en
+allen zijn onder den invloed der hitte. Slaperig sukkelen onze kleine
+paardjes voor het wagentje voort, ons meer dan genoeg tijd gunnende
+onze omgeving goed in ons op te nemen. Een, twee, drie, neen meer
+groepjes van vrouwen zitten onder de boomen, allen twee aan twee. De
+voorsten hebben allen lang, dik loshangend haar en de achter haar
+zittende vrouwen woelen daarin met de vingers van beide handen om al
+de levende have daaruit te vangen, zoodat er niet een kan ontsnappen,
+die dan met graagte verorberd worden, zooals geen aap in Artis haar
+verbeteren zou. Bij een groepje krijgen de twee, oogenschijnlijk moeder
+en dochter, ruzie. Het jonge meisje keert zich met een ruk om en tracht
+een deel van de vangst uit moeders vingers los te krijgen, waarna zij
+met eene schittering in hare groote zwarte oogen, het tusschen hare
+vingers geperste wild uit moeders hand in den mond steekt en.....smult.
+
+O, hoe dikwijls heb ik het hier op Java reeds betreurd, geen kodak
+bij mij te hebben. Ik zag reeds zoo dikwijls iets, dat ik zoo gaarne
+in beeld wilde vereeuwigen, waar ik het door woord niet durf doen.
+
+En hiermede stap ik van de Vorstenlanden af, want het zal zeker
+niemand interesseeren wat wij hier zagen in de suikerfabrieken, in een
+batikschool, en van de kunstnijverheid van midden-Java. Dit is alles
+reeds zoo herhaaldelijk beschreven, dat ik er gerust over zwijgen kan.
+
+Wij gaan nu naar Semarang, doch met een kloppend hart, want wij zijn
+bang voor de hitte, die ons daar wacht.
+
+
+
+
+
+VIII.
+
+
+Van Solo naar Semarang is slechts een reis van eenige uren, de trein
+brengt ons echter in dien korten tijd in een geheel ander soort stad
+dan wij tot dusver op Java gezien hebben. Het is een stad, die een
+bijzonder prettigen indruk maakt, zoowel door de vele mooie huizen,
+die allen door goed onderhouden en smaakvol aangelegde tuinen omgeven
+zijn, als wel door de zindelijkheid en goed onderhouden straten,
+en ook door zijne mooie omgeving. Het is mogelijk, dat mijn smaak
+door het zien van zoovele steden in de tropen bedorven is, want ik
+moet bekennen, dat ik, in afwijking van al mijne gidsboeken en van
+zoovele bewonderaars van Batavia, laatstgenoemde stad maar niet mooi
+heb kunnen vinden en in geen geval zoo, dat ik haar verkies boven vele
+andere steden op Java of Sumatra. Batavia maakte op ons, want mijne
+reisgenoote denkt er ook zoo over, den indruk alsof de gegevens er
+zijn om er een mooie stad van te maken, maar dat men nog maar steeds
+met den opbouw niet begonnen is. Semarang is daarentegen af, de stad
+staat er en mag zich laten zien en bewonderen.
+
+Maar, behalve dat de stad als zoodanig een bezoek waard is, biedt zij
+overigens voor toeristen niet veel merkwaardigs. Ook bleven wij er
+niet lang genoeg om sociale instellingen te gaan zien. Het nieuwe
+hospitaal moet, zooals mij gezegd werd, het beste van heel Java
+zijn. Ce n'est pas jurer gros voor dengene, die hier en daar eens
+een kijkje genomen heeft, maar ik wil daarmede het nieuwe hospitaal
+in Semarang niet afbreken, want ik heb het niet kunnen gaan zien,
+doch heb gehoord, dat het up to date is.
+
+Voor onze vergadering kwamen wij er in den slechtsten tijd van
+het jaar, want door de vacanties zijn bijna alle onderwijskrachten
+naar boven in de bergen en ook vele gezinnen waren uit de stad. Het
+is echter onmogelijk om op zoo'n rondreis door Java overal in een
+geschikten tijd te komen en daarom hebben wij de vergadering toch
+maar doorgezet en hadden het succes bij de ruim dertig daar reeds
+bestaande leden nog ruim twintig nieuwe overtuigden te maken en uit
+dat aantal den volgenden dag eene afdeeling samen te stellen met een
+uitstekend voltallig bestuur. Mevrouw Wallbrink, die hare sporen op
+dit gebied reeds verdiend heeft, liet zich de benoeming tot presidente
+welgevallen en zal daarin gesteund worden door de vice-presidente,
+Mejuffrouw Haverbult, terwijl de beide secretaressen, mevrouw de
+Vreede en mevrouw Van den Ende, en de penningmeesteres, mevrouw von
+Hombracht, de overige werkzaamheden op zich namen. Over dit gedeelte
+van ons verblijf in Semarang waren wij dus alleszins voldaan, doch
+overigens dreef ons de warmte zoo snel mogelijk verder.
+
+In Soerabaja hoopten wij ten slotte besliste informatiën te bekomen
+omtrent onze verdere route, want nog steeds was het vaag, hoe wij het
+best van hier naar Manilla konden komen. Wij kenden wel den gewonen
+weg, per paketvaart naar Singapore, van daar naar Hongkong en dan naar
+Manilla, maar wij wilden coûte que coûte Singapore vermijden, deze zoo
+weinig interessante, heete stad, alwaar wij met op bovengenoemde wijze
+te reizen drie dagen zouden moeten verblijven, om de aansluiting naar
+Hongkong met een goede boot te krijgen, en dan, wij wilden zoo gaarne
+zonder veel tijdverlies nog wat meer van onze koloniën zien. Onze
+Manillasche vriend, die wij op onzen tocht naar Sindanglaja ontmoet
+hadden, had ons beslist gezegd, dat wij over Celebes konden gaan, met
+die boot ook Borneo hier en daar aandoen, van Menado naar Sandaken
+in Britsch-Borneo konden komen en vandaar met eene andere boot naar
+Zamboanga in de Zuid-Philippijnen. Eenmaal in de Philippijnen zijnde,
+zou het zeer gemakkelijk zijn de verdere verbindingen te vinden. Met
+zeer veel navraag, getelegrafeer en getelefoneer hadden wij ten slotte
+die geheele reis voor elkaar, maar een gewichtige schakel ontbrak. Over
+de boot of de verbinding van Menado met Sandaken liepen de inlichtingen
+spaak, niemand kon ons iets positiefs daarover berichten, terwijl
+het negatieve bericht was, dat men niet geloofde, dat er eene goede
+verbinding was. Deze reisroute werd daarom opgegeven.
+
+Er zou evenwel een boot van de Java-China-Japanlijn den 15en van
+Soerabaja vertrekken, deze gaat gedurende een week langs de oostkust
+van Java lading innemen, gaat dan naar Semarang en vertrekt 24 Juni
+van Semarang naar Makassar en vandaar regelrecht naar Hongkong. Op
+deze boot hebben wij van Semarang af passage besproken. Wij zullen
+nu dan toch nog Makassar zien, daar blijft de boot twee dagen stil
+liggen, en dan gaan wij naar Hongkong, zonder Singapore aan te doen.
+
+Maar nu loop ik met mijn verhaal vooruit. Ik dien eerst nog over
+Soerabaja en veel andere plaatsen te spreken. Soerabaja is een
+handelstad, de eerste handelstad van Java. Dat merkt men in de
+drukke, stoffige straten, aan de hooge, leelijke gebouwen, dat
+handelskantoren zijn, aan het gekrioel van Chineezen, Javanen,
+Arabieren, Europeanen. Mooi is Soerabaja niet. Een aangenamen indruk
+verwekt de stad ook niet. Hier gaat men wonen om er zaken te doen,
+om er geld te verdienen. Lukt dat laatste in voldoende mate, dan gaat
+men er gauw weder uit om òf in Europa, òf in een beter oord op Java de
+nog restende levensdagen te profiteeren van het zuur gewonnen kapitaal.
+
+Voor de vergadering voor vrouwenkiesrecht hadden wij niet veel
+verwachtingen. Het was ook hier vacantie op school en daardoor velen
+afwezig. Maar het viel mee. De vrij groote zaal van het Logegebouw
+was geheel bezet met dames en heeren, waarvan na afloop 39 lid van
+de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht werden. Mevrouw Ingerman, die
+alles zoo uitstekend had voorbereid, presideerde de vergadering,
+maar daar zij op het punt staat Indië voorgoed te verlaten,
+konden wij haar hier niet voor een blijvende kracht behouden. In de
+vergadering, den volgenden morgen met verschillende leden gehouden,
+werd besloten eene afdeeling Soerabaja te vormen, waarvoor de dames
+Broekman en Broese van Groenou (ik wou dat deze laatste talrijke
+familie nog tienmaal talrijker was) het presidium en vice-presidium
+op zich namen, mevrouw Soesman het secretariaat en mevrouw Derx
+het penningmeesterschap. Een tweede secretaresse zal spoedig aan
+dit bestuur toegevoegd worden. Hiermede zijn de vergaderingen voor
+vrouwenkiesrecht in onze koloniën voor ons afgeloopen, alwaar de
+vereeniging nu tien centrale punten heeft, vanwaar verder propaganda
+en opvoedende kracht kan uitgaan.
+
+Wij hadden nu nog bijna een week over, alvorens wij in Semarang aan
+boord van de "Tjimanoek" behoefden te zijn en wij besloten die dagen
+te gebruiken om de mooie omstreken van Soerabaja te gaan zien. Het
+zijn wel ver afgelegen omstreken, maar Soerabaja beschouwt ze toch
+als te behooren tot zijn gebied en van Soerabaja uit zijn ze ook het
+gemakkelijkst te bereiken.
+
+Met den trein van 3.48 verlieten wij Soerabaja Zaterdagmiddag en
+kwamen, na ruim twee uren door tal van dessa's gespoord te zijn en met
+weldra een prachtig uitzicht op de Welirang- en Ardjoeno-bergen, om 6
+uur te Lawang aan. Vooral het laatste uur, toen de zon als een groote
+vuurbol achter die bergen onderging en ze met een krachtig gouden licht
+overgoot, was 't landschap onbeschrijfelijk mooi. Onwillekeurig komt
+de gedachte op, hoe lang zal die berg zijn mooien spitsen kop nog
+mogen behouden, wanneer zal het vuur, dat ontegenzeggelijk in zijn
+binnenste woedt, dat heele phantastische bovenstuk in duizend deelen
+heinde en ver om zich heen werpen en een nieuwe kraterzee vormen?
+
+Lawang, dat 1700 voet hoog ligt, wordt voornamelijk bezocht door
+Soerabajers, die slechts over een paar vacantiedagen kunnen beschikken
+en in die dagen toch even willen bekomen van de onaangename hitte in
+de stad. Het is gemakkelijk te bereiken, bezit een uitstekend hotel
+met goede keuken en wat nog meer zegt, een aangenaam koel klimaat en
+tal van mooie wandelingen. Wij hadden ons echter voorgenomen ons door
+al deze aantrekkelijkheden niet te laten verlokken, doch Zondagmorgen
+door te gaan naar het op 4000 voet hoog gelegen Nongo Djadjar, waarvoor
+wij reeds van uit Soerabaja reisgelegenheid en kamers besteld hadden.
+
+Om 8 uur Zondagmorgen stond onze équipage voor. Het was een op vier
+hooge ijzeren wielen staande houten bak, waarvan den bodem uit wijd
+van elkaar liggende latten bestond en waar op twee ijzeren pijlen een
+zitgelegenheid voor de reizigers was aangebracht. De heer en dame,
+eigenaars van het Lawangsche hotel, meenden ons gerust te moeten
+stellen, wij behoefden niet beangst te zijn, want, zeiden zij, de weg
+is steil en slecht en alles moet zoo licht mogelijk zijn. Onze bagage,
+die wij voor deze rondreis zoo beperkt mogelijk hadden gemaakt, en die
+alleen bestond uit onze reistasschen en een mantelrol, werd op twee
+bamboestokken geladen en door 4 koelies achter ons aangedragen. Toen
+wij opgeladen waren, vleide 't koetsiertje zich aan onze voeten
+neder en daarna klommen twee palfreniers achter ons op het wagentje,
+die zich aan de ijzeren stangen onzer zitgelegenheid staande hielden
+en toen zetten onze halfdoode paardjes het op een loopen. Bang waren
+wij niet, maar wij moesten ons toch eerst een beetje oefenen om ons
+op onze hooge zitplaatsen te handhaven. De twee palfreniers stonden
+daar niet alleen om ons aanzien te verhoogen, wij leerden spoedig
+inzien, dat zij ook een andere bestemming hadden. De een toeterde op
+een automobielhoorn als er in de verte een kip op den weg liep, of als
+wij een stilstaanden wagen voorbij renden, of ook wel, als hij meende
+met die muziek ons te amuseeren. De tweede schroefde een houten plank
+tegen de ijzeren raderen aan, als wij een helling afgingen, wat door
+een zeer vernuftig toestel van achter het rijtuig beredderd kon worden.
+
+Na een half uur rijden arriveerden wij in Poerwodadi, alwaar nog twee
+dito paardjes voor de beide andere gespannen en onze begeleiders met
+6 mannen vermeerderd werden. De twee vóórpaarden toch luisterden
+niet erg naar de wenschen van onzen koetsier, zoodat twee mannen
+elk een bij den kop pakten en ze in de goede richting trokken. Twee
+andere mannen hielpen de kar van achteren opduwen en twee kwamen op
+een gezadeld paard achteraan, misschien met het doel om de een of
+ander onzer paarden te vervangen, als die er bij mochten neervallen,
+of wel om ons als rijpaard te dienen als onze équipage op den tocht
+mocht bezwijken. Het was zoo'n mooie optocht, dat mijn reisgezellin
+meende, dat alleen de gouden pajong nog maar ontbrak om den indruk
+te verwekken, dat de Soesoehoenan in hoogst eigen persoon kwam
+aanrijden. Tot tien uur voelden wij ons trotsch op onze hooge zetels
+en met onze schare volgelingen, doch toen kwamen wij in een dorpje
+waar halt werd gehouden en onze vier paarden, die niettegenstaande
+de pogingen van de drie mannen om ze op het rechte pad te houden,
+toch telkens probeerden ons op zijwegen te brengen, vervangen werden
+door twee.... zegge twee, koeien. Het waren geen ossen of bullen,
+lezers, maar twee melkgevende koeien, waarvan de een nog niet zoo
+heel lang geleden gekalfd had. Op onze vraag, wat dat te beteekenen
+had, vernamen wij, dat de weg nu zóó steil en slecht werd, dat de
+paarden ons niet meer naar boven konden trekken en daarom door koeien
+vervangen moesten worden. Mijn trots zonk beneden peil, maar toen
+ik mijn metgezellin aanzag, zag ik, dat zij haar gezicht een nog
+voldaner plooi had gegeven en stralend merkte zij op: "of course,
+two females can do better than four males", en op mijn vraag, of zij
+zeker was, dat onze vier paarden tot het sterke geslacht behooren,
+antwoordde zij: "yes, females would never have given up their task";
+voor deze heerlijke feministische ontboezeming, die ook mij weder in
+goede stemming bracht, beloonde ik haar met een Haagsch hopje.
+
+Toen wij eindelijk om één uur in het hotel aangeland waren, konden wij
+ons niet voorstellen, dat wij vijf uren achtereen in dat onmogelijke
+wagentje gereden hadden. De weg was zóó mooi en zóó vol afwisseling,
+dat de tijd was omgevlogen. Toen Wij eerst door suikerplantages en
+rijstvelden, daarna door een dicht bosch en door verschillende dessa's
+eindelijk aan de koffieplantages geland waren, zagen wij voor het eerst
+deze mooie boomen, met hunne mooi gevormde en als gepolijste bladeren,
+in volle bloei en in het begin van vruchtzetting. De witte bloemen en
+de roode besjes vormden met het donkergroen der bladeren een prachtig
+geheel. Zóó hadden wij dit nog niet gezien. Verder werd de weg zeer
+verlevendigd door tal van apen, die in de boomen speelden. Het waren
+thans in hoofdzaak groote zwarte apen met lange staarten, slechts
+enkele kaneelkleurige waren er onder.
+
+Wij hadden den 12 mijlen langen afstand in vijf uren afgelegd;
+geraced hebben wij dus niet. Aan het hotel werden wij door den
+vriendelijken eigenaar opgewacht, die ons onmiddellijk naar onze
+kamers bracht, alwaar wij ons eerst wat konden verfrisschen, alvorens
+aan de lunchtafel te verschijnen. Een groote vaas heerlijke frissche,
+prachtige rozen stond in elk onzer kamers en van de veranda's hadden
+wij zoo'n prachtig uitzicht op het Tenggergebergte, dat wij eerst
+eenigen tijd noodig hadden om van onze bewondering te bekomen. Dit
+geheele hotel is zoo schilderachtig mooi gelegen, dat ik er geen weerga
+nog van heb aangetroffen. Het bestaat uit tal van op zich zelf staande
+gebouwtjes, paviljoens, die op verschillende punten van den bergrug
+zijn gelegen en allen door overdekte wegen met het hoofdgebouw zijn
+verbonden. De groote tuin bevat een schat van bloemen, die het geheele
+jaar bloeien en waarvan enkele zeer zeldzame exemplaren zijn.
+
+Behalve dit mooie hotel en een paar andere gebouwen waar Europeanen
+wonen, is Nongko Djadjar, een koffie-dessa met alleen inboorlingen. Tal
+van mooie wandelingen en grootere uitstapjes kan men van daar doen.
+
+Wij begonnen direct Maandagmorgen met een tocht naar den Ramboetmajo
+waterval. Per rijtuig kan men daar niet komen, alleen te paard of
+per tandoe moet men gaan. Voor een rit te paard hadden wij nog niet
+genoeg moed verzameld, vooral niet nadat wij aan tafel te Lawang
+hadden gehoord dat een Zondagsruiter op een kleinen tocht driemaal
+onder zijn viervoeter was geraakt en zich erg gelukkig noemde zich
+als een gaaf mensch aan tafel te kunnen presenteeren. De draagstoelen
+moesten dus weder dienst doen. Om 7 uur vertrokken wij Maandagmorgen
+van het hotel. Elke draagstoel werd door 6 man gedragen, twee voor,
+twee in het midden en twee van achter. Het was moeilijk deze 6
+man zoo te laten loopen dat wij niet onmenschelijk heen en weder
+en door elkaar werden geschud, elke verandering in hun gewonen pas
+verergerde het. Wij probeerden daarom maar spoedig ons te gewennen
+aan deze schommelingen, want het was een lange tocht dien wij voor
+ons hadden. Bijna onophoudelijk gingen wij door een dicht bosch vol
+groote zwarte apen, vogels en een soort eekhorens, die men hier
+boomratten noemt en tal van ander gedierte. Nu en dan piepten de
+Inlandsche huisjes door het dichte geboomte door. Het was een zeer
+mooie tocht. Zooals in den regel in zulke gevallen was ook hier de
+300 voet hooge waterval op zich zelf de moeite van den tocht niet
+waard, maar de schilderachtige omgeving waarin hij zich bevindt en
+de weg daarheen loonde des te meer alles wat wij er voor gedaan en
+geleden hadden.
+
+Het was reeds over één, toen onze dozijn dragers ons veilig, weder
+afleverden. Eerst nadat wij de lunch gebruikt en gezamenlijk in een
+onzer veranda's zaten om van de vermoeienis te bekomen en van het
+prachtig uitzicht te genieten, kwam de vraag over mijn lippen: in welk
+land ter wereld is het mogelijk, dat twee dames, geheel ongewapend,
+met een dozijn mannen uit het volk, zes uren lang door een dicht bosch
+durven trekken, zonder een oogenblik vrees te gevoelen, dat haar iets
+onaangenaams wedervaren zal? Deze twaalf mannen wisten, dat wij geld
+en andere waarde in onze kleine taschjes bij ons hadden, dat wij hunne
+gesprekken niet konden volgen, dat wij slechts enkele inboorlingen,
+en dan nog meest kinderen op onzen weg zouden ontmoeten, en toch kwam
+geen enkel woord over hun lippen, deden zij geen enkele beweging,
+die ook maar voor een oogenblik eenige vrees bij ons deed opkomen.
+
+Twee keer op dien heelen langen tocht zetten zij de tandoes neder;
+een keer vroegen zij om "persen" (fooi, drinkgeld) om koffie te
+koopen bij 'n uitstallinkje en den tweeden keer, op den terugweg, om
+djeroek van een voorbijtrekkenden jongen met een mand sinaasappelen
+te koopen. Beide keeren willigden wij hun verzoek in met hen voor
+het beoogde doel 50 cts. te geven, waarvoor zij zich zeer erkentelijk
+betoonden. Onze dragers waren gedurende den geheelen tocht vroolijk
+en levendig, zóó zelfs, dat wij de opmerking maakten, dat zij in
+dit opzicht meer op Hindu's geleken dan op de tot dusver ontmoete
+Javanen, maar geen onbescheiden woord merkten wij op en zeer zeker
+was de decente wijze, waarop zij zich onder het loopen van een deel
+hunner kleeding ontdeden en waarop zij, toen wij nabij een riviertje
+een oogenblik pauseerden, daar allen een bad namen, opvallend. Van
+een volk dat uit zich zelf zoo beschaafd is, moreel en hoog staat,
+kan met goede leiding wat goeds groeien. Op die leiding komt 't
+echter aan. Van wat zoogenaamde kenners van Java en de Javanen
+ons hier soms willen wijs maken, dat de Javaan zoo te zeggen, alle
+denkbare ondeugden zou bezitten, is niets waar, kan niets waar zijn,
+want waar wij telkens en telkens weder met die menschen in aanraking
+komen, ontdekken wij deugden en bijna uitsluitend deugden in hen.
+
+
+
+
+
+IX.
+
+
+Dinsdagmorgen schraapten wij al onzen moed bijeen en bestelden twee
+rijpaarden, om een rit over de dorpjes Bodo en Toetoer te maken. Dit
+is een twee uur lange rit te paard, de weg heeft hier en daar een paar
+steile hellingen en is vrij wel te beschouwen als een proefrit. Zouden
+wij dien tocht goed volbrengen, dan bestond er ook geen bezwaar, om
+ons bezoek aan de Bromo, met een omweg over de "de Veths' hoogte"
+en terug naar Tosari, te paard te doen. Wij hadden zoo genoeg van
+de tandoe's, dat wij besloten, dien grooten tocht alleen te doen,
+als wij 't te paard aandurfden.
+
+Onze gastheer en gastvrouw, de heer en mevrouw Teves, hadden voor
+een paar makke beestjes en een paar goede geleiders gezorgd en alles
+verliep naar wensch. Het was een prachtige landweg, dien wij aflegden,
+langs groote groenten-, vruchten- en bloemkweekerijen, (hier groeien
+Europeesche vruchten en groenten uitstekend) door koffietuinen
+en maïsvelden, met steeds het uitzicht op 't mooie gebergte. Het
+Tenggergebergte wint het in schoonheid van de Preanger Regentschappen,
+maar deze laatste zijn uitgebreider. Onze twee geleiders hadden
+goede instructies medegekregen, bij elke groote kromming of steile
+helling grepen zij het paard bij de teugels en geleiden het op het
+rechte pad. Verder holden zij naast de paardjes voort, die meer
+naar hunne uitroepen dan naar onze leiding luisterden. Wij kwamen
+zóó weinig vermoeid tehuis, dat wij onmiddellijk paarden bestelden
+voor den volgenden dag. Vóór wij echter 's avonds naar bed gingen,
+begon mrs. Catt bang te worden en bestelde een tandoe in plaats van
+een paard voor de reis naar de Bromo.
+
+Ongeveer half zes, het morgenlicht was nog niet doorgebroken,
+begonnen wij Woensdagmorgen onzen tocht. Ik voorop op een schimmel
+met een jongen achter het paard. Mrs. Catt in een tandoe, door 6
+mannen gedragen, achter mij aan en gevolgd door twee koelies, die
+onze bagage aan een langen bamboestok droegen. De hotelier en zijne
+lieve vrouw hadden er voor gezorgd, dat wij vóór wij vertrokken toch
+nog een eenvoudig ontbijt kregen en verder hadden zij ons zooveel
+sandwiches en vruchten ingepakt voor een tweede ontbijt onderweg,
+dat wij er gemakkelijk een heelen dag op hadden kunnen teren,
+'t Was jammer, dat het nog te donker was, want toen wij uittrokken
+was het de moeite waard geweest er een kiekje van te nemen. Spoedig
+daarna liet mijn paard de achterhoede in den steek en het kostte
+mij een uur studie, om uit te vinden, hoe ik zoo'n Javaansch paard
+aan het verstand kon brengen, dat het wat langzamer had te gaan,
+of dat het een oogenblikje moest wachten, om de anderen ons te laten
+inhalen. Mijn jongen vond het veel gezelliger met de tandoedragers
+te converseeren en onderweg wat kattekwaad uit te halen dan achter
+mijn paard te hollen en zoo was ik geheel aan de braafheid van het
+goede dier overgeleverd. Van angst kon geen sprake zijn, want mijn
+geheele aandacht werd in beslag genomen door het prachtige landschap,
+aan weerszijden van den weg. De Kletakpas, die ik overtrok, te
+beschrijven, is niet mijn bedoeling, ik wil alleen constateeren,
+dat ik nog nimmer zoo'n prachtige natuur gezien heb. Het was in dat
+vroege morgenuur, onder het opkomende daglicht, een onvergelijkelijk
+schoon gezicht. Om 7 uur arriveerde ik in het dorpje Kletak, waar
+het paard uit zich zelf, of op mijn verzoek, stilhield en ik kon
+afstijgen om op mijn achterhoede te wachten. Na meer dan een half uur
+kwam die aan en de jongens maakten ons duidelijk, dat zij nu eerst
+geld voor makan moesten hebben. Wij gaven het heele troepje elk een
+dubbeltje, en daarvoor zaten zij weldra allen met een verrukkelijk
+ontbijt voor zich. Heete koffie en een stuk van een pisangblad vol
+rijst met warm gebakken pisangs en allerlei andere lekkernijen die
+zoo'n restaurant aan den weg, kan opdisschen. Toen de heeren verzadigd
+waren mochten wij verder gaan. Nu was het landschap geheel veranderd;
+het mooie, dichte geboomte had plaats gemaakt voor, tot aan den top
+van den vrij steilen bergrug aangelegde kool-, aardappel-, uien-
+en maïsakkers, waartusschen een rijkdom van bloeiende, wilde kruid-
+en heestergewassen. In dit gebergte hebben de Tenggereezen bijna alle
+geboomte omgehakt en er moestuinen met Europeesche groenten voor in de
+plaats gebracht. Ook dit leverde een mooi gezicht, doch de Moengalpas
+haalt het in schoonheid niet bij de Kletakpas.
+
+Toen wij ongeveer half tien op een punt gekomen waren van waar de weg
+zich in tweeën verdeelt en linksaf naar Tosari voert, het einddoel
+van onzen tocht, wilden de jongens ons met geweld dien weg opdrijven,
+in plaats van door te gaan tot de Bromo. Het kostte ons alle moeite
+om hen te dwingen, met ons door te gaan. Ik ging eenvoudig met mijn
+paard recht door, maar het duurde vrij lang eer de tandoedragers
+met hun kostbaren last en mijn jongen mij volgden. Om tien uur hield
+ik halt en wachtte hen op en toen zij aangekomen waren, maakten wij
+kennis met een echt staaltje van inlandsche nukken. Nauwelijks was
+de tandoe neergezet, of een der jongens gooide zich in het gras,
+trok heele leelijke gezichten en uitte allerlei rare geluiden. Ajoe,
+ajoe, ajoe; hij had overal pijn. De anderen zeiden, dat zij niet
+verder wilden gaan, den zieken broeder konden zij niet alleen laten,
+wel wilden zij ons terugbrengen naar Tosari. Ik zag heel gauw, dat de
+man kunstjes maakte, vertelde de mannen zoo goed mij mogelijk was,
+dat zij ons naar de Bromo moesten brengen en steeg te paard met het
+vaste idee, dat zij dan wel zouden volgen. Toen ik een kwartier op
+weg was en niets zag of hoorde naderen en ook op mijn geroep geen
+antwoord kreeg, bleef ik wachten, en toen zag ik na eenigen tijd
+mrs. Catt met mijn jongen te voet den steilen bergpas opklauteren. De
+koelies hadden haar aan het verstand gebracht, dat zij niet verder
+wilden gaan, doch dat de weg niet ver meer was. Door om beurten toen
+van het paard gebruik te maken, bereikten wij om elf uur de zandzee,
+waarin de Bromo zich bevindt.
+
+Welk een schouwspel! Het is heel natuurlijk dat de Inlanders hier
+aan bovenmenschelijke invloeden gelooven en deze plek niet durven
+naderen, zonder offeranden te brengen aan de geesten die in de kraters
+huizen. De dikke, grijze, wittige rook, die onophoudelijk uit de Bromo
+opstijgt, verdicht zich onmiddellijk tot wollige wolken die slechts
+langzaam stijgen en boven den krater een dikke wolkenlaag vormen.
+
+Gaat men naar boven, naar den top van den Moengalpas, dan krijgt men
+eerst een goed overzicht over het geheel. Het is een volstrekt eenig
+met niets te vergelijken natuurtafereel, dat men dan voor zich ziet. In
+die enorme, grijs-grauwe zandvlakte, die men de zandzee noemt, stijgen
+drie vulkanen op, waarvan twee, de Batok en Widodaren reeds uitgewoed
+hebben, maar daarom niet minder indrukwekkend zijn, terwijl de Bromo
+door zijn uitstootende rookwolken toont, dat het nog altijd laait in
+zijn binnenste. En daar achter, ver weg doch bedriegelijk dichtbij,
+steekt boven alles de Sméroe uit, die telkens met eenige tusschenpoozen
+eveneens doet zien, dat in zijn binnenste het vuur steeds woedt.
+
+Hoewel het er niets op lijkt, in geen enkel opzicht er mede te
+vergelijken is, bracht toch dit schouwspel op den Moengalpas dezelfde,
+droomerige stemming bij mij teweeg, die ook de woestijn in Egypte,
+met zijn raadselachtige pyramiden en sphynx op mij uitoefende. Dit
+komt waarschijnlijk, door die indrukwekkende stilte, die veelzeggender
+is dan de grootste drukte.
+
+Aan de zandzee hadden wij twee heeren te paard ontmoet, die uit Tosari
+kwamen en daar ook weder heengingen. Wij vertelden hun ons wedervaren
+en vroegen hun als zij aankwamen, onmiddellijk voor ons een tweede
+rijpaard te willen zenden, of een paar mannen voor de tandoe. Zij
+beloofden ons, onmiddellijk onze eigen tandoe op te zenden. Mocht
+het inderdaad waar zijn, dat de eene jongen ziek was, dan kon een van
+hunne jongens hem vervangen en zij zouden zoolang voor den zieken man
+zorgdragen. Zij geloofden echter, even als ik, dat de heele ziekte een
+voorwendsel was. Na ruim een uur kwam inderdaad den tandoe met alle
+zes jonge mannen aanzetten, de zieke man was heelemaal beter en op den
+geheelen terugweg hebben wij van ziek-zijn niets meer gemerkt. Zouden
+kinderen niet evenzoo handelen om te probeeren verlost te worden van
+een taak, die hen niet bevalt?
+
+Tosari wordt het Darjeeling van Java genoemd. Het heeft met Darjeeling
+gemeen, dat het ongeveer even hoog ligt, het ligt slechts 1000 voet
+lager en verder wordt het ook bezocht door personen, die voor de
+gezondheid eens een koeler klimaat behoeven, of die eens een kouden
+neus willen halen. Maar overigens lijken die twee niets op elkaar. Ik
+wil hiermede niet zeggen, dat Darjeeling, in Britsch-Indië, mooier
+of belangwekkender is, maar het is geheel anders. Als men maar alleen
+bedenkt, dat men in Darjeeling het gezicht op sneeuwbergen heeft en de
+bergen er tot aan den top begroeid zijn met boomen en heesters, terwijl
+in Tosari de bergen bijna geheel van het oorspronkelijke woud ontdaan
+zijn, en de kale bergranden tot boven toe in goed aangelegde moestuinen
+zijn herschapen, dan voelt men al wel het verschil in het landschap.
+
+Maar ook de bevolking in beide bergstreken verschilt hemelsbreed. In
+Darjeeling vijf of zes verschillende stammen, die alle in uiterlijk,
+kleeding en gewoonten van elkaar verschillen en aan de plaats
+eene groote levendigheid geven; in Tosari alleen de Tenggereezen,
+een interessant volkje, doch die stil voor zich leven en zich den
+toerist niet opdringen. Het verschil in levendigheid der beide
+plaatsen spreekt ook wel daaruit, dat men in Darjeeling na eene
+vermoeide wandeling, in welke richting ook, overal jinrickshaw-mannen
+met hun lichte voertuigjes vindt, die je voor een paar centen weder
+bergopwaarts voeren, terwijl in Tosari alleen paarden of tandoes bij
+vooruitbestelling te bekomen zijn.
+
+Ik zou Tosari een rozenoord willen noemen, bij uitstek geschikt
+om overspannen zenuwen tot kalmte te brengen. Alles ademt er rust
+en vrede. Vooral de morgens zijn er heerlijk, 's Middags hangt er
+voor een groot deel van het jaar een dichte mist, die het uitzicht
+belemmert en nat-koud aandoet. Wel wordt beweerd, dat die mist niet
+nat zoude zijn, en dat Tosari een droge atmosfeer heeft, maar wie
+dat gelooft moet wel nimmer de kille koude gevoeld hebben van die
+alles doordringende wolkenlaag. Toch is, niettegenstaande dien mist,
+Tosari het drukst bezochte plekje in Java. Er heerscht een mondaine
+drukte. Men speelt er tennis, men maakt er toilet, er wordt geflirt,
+er worden gezamenlijke uitstapjes ondernomen en verder alles wat in
+un monde où l'on s'amuse voorvalt. Tosari heeft eene veel grootere
+bekendheid dan Nongko Djadjar, alwaar men zich in alle eenvoud
+amuseert en waar men heengaat om van de prachtige natuur en van de
+hooge berglucht te genieten.
+
+De Tenggereezen in het Tenggergebergte zijn een merkwaardig volkje. Zij
+hebben geen tempels, kerken of Moskeeën. Een bepaalden godsdienst
+bezitten zij niet. Voor een deel zijn zij nog Hindoes. Daaraan doen de
+gekleurde hoofddoeken der vrouwen en de aschmerken op het voorhoofd
+van velen hunner ook uiterlijk het meest denken. Zij hebben zich
+vroeger aan den invloed der Mohammedanen weten te onttrekken door
+op deze bergtoppen, die bijna ongenaakbaar waren, een schuilplaats
+te zoeken. Elk dorp heeft een soort priester, die als een soort
+wonderdokter ziekten bezweert en andere priesterlijke werkzaamheden
+verricht en eens in het jaar in de voorhoede loopt, als zij gezamenlijk
+naar de Bromo trekken, om daar aan de in de daarin huizende geesten
+te offeren. De Tenggereezen zien er uiterlijk veel onbeschaafder uit
+dan de andere Javanen, hun kleeding is minder proper, en hun geheele
+voorkomen geeft aan, dat daarboven gebrek aan water bestaat en dat
+het er, om veel te baden te koud is. Hunne huizen en dorpjes zien er
+van buiten echter opvallend netjes uit. Nog slechts een jaar verheugen
+zij zich in het bezit van een school, waarvan onmiddellijk een groot
+gebruik werd gemaakt, zoodat de opkomende jeugd nu tenminste lezen
+en schrijven zal leeren. Rijstvelden ziet men in het Tenggergebergte
+niet, omdat de Tenggereezen gelooven, dat het hun om godsdienstige
+redenen verboden is rijst te telen. Zij voeden zich veel meer met
+maïs en groenten, die er op groote schaal verbouwd worden.
+
+Van Tosari wilden wij per auto naar Passoeroean terug om daar den
+trein te nemen, die ons naar Soerabaja zou terugvoeren. Maar de auto
+was voor reparatie afwezig en zoo moesten wij van Tosari naar Poespo
+per paard of tandoe en van Poespo naar Passoeroean per karretje. De
+ondervinding, den laatsten keer met de tandoe opgedaan, deed mrs. Catt
+ook besluiten, ditmaal het rijpaard als vervoermiddel te gebruiken. In
+allen eenvoud, met slechts één jongen voor beide paarden, verlieten
+wij 's middags om drie uur Tosari en arriveerden anderhalf uur later
+behouden in Poespo. Onze paardjes waren zoo tam en kenden zoo goed
+den weg, dat wij niets anders te doen hadden, dan ons in 't zadel
+in evenwicht te houden, verder konden wij onze oogen den kost geven
+en ons aan het mooie landschap rondom ons verlustigen. Nog voor het
+laatst wilde ik genieten van al het schoone, dat het Tenggergebergte
+den bezoeker biedt, en er zooveel mogelijk van in mij opnemen, om
+den indruk een blijvende te doen zijn.
+
+In Poespo bleven wij den avond en nacht doorbrengen in het hotel, dat
+eene dependance is van het sanatorium in Tosari. Poespo is aanmerkelijk
+lager gelegen dan Tosari en daardoor minder koud. Ook verkeert het niet
+een deel van den dag in een nevelmeer. Het wordt als tusschenstation
+voor zieken en zwakken gebruikt, voor wie een direct opgaan naar het
+6000 voet hoog gelegen Tosari, niet raadzaam is. Jammer, dat het hotel
+aldaar niet comfortabeler is, want het kleine dorpje bevat overigens
+alle gegevens om er eenigen tijd zeer aangenaam te verblijven. Het
+is er boschrijk, men heeft er prachtige vergezichten, de temperatuur
+is een zeer aangename en nog tal van andere gegevens wettigen het
+stichten van een goed herstellingsoord aldaar, maar dan moet er een
+modern hotel met moderne geriefelijkheden verrijzen.
+
+Van Poespo over Pasrepan naar Passoeroean in een karretje, was den
+volgenden morgen een ware marteling. Het ding schudde zoo geweldig, dat
+wij ons met beide handen moesten vasthouden om er niet uitgeslingerd
+te worden. Hoewel de tocht slechts twee-en-een-half uur duurde,
+kwamen wij toch zoo geradbraakt in Passoeroean aan, dat wij moeite
+hadden ons staande te houden. Wij moesten er een uur wachten, alvorens
+de eerstvolgende trein ons naar Soerabaja zou brengen en dien tijd
+gebruikten wij om op een bank ons uit te strekken om zoo de trillende
+leden tot rust te brengen.
+
+In Soerabaja viel ons de drukkende warmte weder erg tegen en reeds den
+volgenden morgen om 6 uur verlieten wij deze stad om naar Semarang
+terug te keeren, alwaar wij spoedig de boot verwachten die ons van
+Java voor goed zal wegvoeren.
+
+
+
+
+
+
+AAN BOORD VAN DE "TJIMANOEK".
+
+
+Nu ik Java voor goed heb verlaten wil ik, vóór ik overga mijn verdere
+reisindrukken neer te schrijven, eerst nog in het kort den algemeenen
+indruk weergeven, dien Java bij mij verwekte en het verschil, dat
+ik heb meenen op te merken tusschen dit deel van de koloniën en
+Britsch-Indië. Dat verschil in een paar regels saam te vatten: In
+Britsch-Indië welt telkens de gedachte op, en herhaaldelijk heb ik die
+geuit, dat het land aldaar niet bewoonbaar is voor Europeanen, het is
+alleen geschikt voor de inboorlingen, die zich aan het klimaat en de
+daarmede verbonden bezwaren hebben aangepast, die immuun zijn geworden
+voor de verschillende microben, die er overal welig tieren. Europeanen
+doen verstandig aldaar zoo kort mogelijk te verblijven. Men gevoelt
+er zich geen oogenblik veilig, het gevaar van ziek worden dreigt
+steeds van zoovele verschillende kanten. Java daarentegen is in elk
+opzicht geschikt gemaakt voor Europeanen en inlanders, om er gezond
+en veilig te leven. Vele punten van Java zijn ware lustoorden, bij
+uitstek geschikt, om er den levensavond rustig en aangenaam door
+te brengen. Nederland heeft van het nog veel warmer Java een land
+gemaakt, waar men even rustig en veilig kan leven als in elk ander
+beschaafd land.
+
+Het zooveel grooter Britsch-Indië bezit veel meer kunstschatten
+dan Java en heeft een oude en zeer belangwekkende geschiedenis. Het
+leven der Hindoe's, Mohammedanen, Parsees en andere sekten is voor
+toeristen buitengewoon interessant, hoewel niet altijd aangenaam
+aandoend. Natuurschoon, behalve in de bergen, bezit Britsch-Indië
+niet. Bovendien ontvangt elkeen er den indruk, dat er armoede, gebrek
+en ontevredenheid onder de bevolking heerscht en men huivert bij de
+gedachte, dat 'n oogstmislukking in een of ander deel van het land
+duizenden en duizenden menschen den hongerdood doet sterven. Onder
+de photographiën, die de toeristen koopen om zich een blijvend
+aandenken van Britsch-Indië te verschaffen, ontbreken nooit de in
+elken winkel uitgestalde platen van een "door hongersnood geteisterd
+deel der bevolking". Britsch-Indië is voor Groot-Brittannië een niet
+te benijden bezit.
+
+Java staat in elk opzicht boven Britsch-Indië. Java is een lustoord,
+van het begin tot het eind, indrukwekkend mooi. De natuur is niet
+grootsch, maar liefelijk is zij overal. De natuur staat er nooit
+stil, overal ziet men het jonge, frissche groen tusschen het oude,
+afgedane weder opschieten. Het heele land is tot ontginning gebracht,
+overal ziet men de bevolking ijverig werkzaam. Armoede, zooals die
+in Britsch-Indië voorkomt, bestaat er niet; welvaart heerscht overal
+en maakt zich duidelijk kenbaar. Het weinige, dat de Javaan voor
+zijn levensonderhoud noodig heeft, is altijd en overal voor hem te
+vinden. Mannen en vrouwen nemen er gezamenlijk deel aan den arbeid
+op het veld, op de plantages, in de fabrieken, op de passars, overal
+vindt men beide seksen ijverig deelnemen aan het maatschappelijk
+werk. Zelfs mijn verkeerden indruk over de vrouwen in de Preanger,
+dien ik in een mijner vroegere brieven uitte, moet ik intrekken,
+omdat verder de Preanger doorgaande, deze indruk nergens bevestigd
+werd. Alleen op onzen tocht over den Poentjakpas, troffen wij die
+door mij beschreven vrouwen aan.
+
+Wat zeker wel het meest weldadig aandoet is het beschaafde, rustige,
+tevreden optreden der Javaansche bevolking. Er mogen enkele minder
+gewenschte elementen onder hen voorkomen, wie zou die onder eene
+bevolking van meer dan 30.000.000 niet verwachten, over het algemeen
+genomen steken zij echter gunstig af bij menig ander volk, zelfs
+bij die, welke het voorrecht van eene verder gaande ontwikkeling
+genieten. Ik weet wel, dat er vele Hollanders op Java zijn, die deze
+opinie niet deelen, die mij willen diets maken, dat mijne meening
+zoude veranderen als ik de Javanen maar als werkkrachten noodig had,
+maar daar staat tegenover, dat ik door evenzoovele andere hier wonende
+Hollanders mijn indruk bevestigd vond, wier jarenlange ondervinding
+als werkgevers of -geefsters deze was, dat de Javaan een trouwe,
+goede, eerlijke werkkracht is als men hem maar goed behandelt. Dat
+laatste pleit voor den Javaan.
+
+Overal waar wij hier in de verschillende hotels buitenlandsche
+toeristen aantroffen, met wie wij op een onzer vele boottochten
+in aanraking waren gekomen, hoorden wij met den grootsten lof en
+waardeering over Java spreken. Een heer, die de heele wereld kende,
+noemde Java het eenige plekje op aarde, waar hij meende, dat de
+menschen gelukkig leefden en waar hij zijne laatste levensjaren zou
+wenschen door te brengen. Allen roemen de wijze, waarop dit land door
+Nederland geregeerd wordt. Het komt mij voor, dat het onzen naam en
+ons prestige in het buitenland slechts ten goede kan komen, indien
+wij op alle mogelijke wijzen het toeristenverkeer hier trachten te
+bevorderen. De gidsboeken moeten dan echter niet vermelden, dat men
+in acht of tien dagen Java kan zien en dan een reisroute opgeven, die
+Batavia, Buitenzorg met den plantentuin, Djokja met de Boroboedoer,
+Soerabaja met Tosari insluit. Daarop afgaande maken vele vreemdelingen
+hunne reisplannen, bespreken plaatsen op booten, die hen weder van
+Java moeten terugvoeren en zien dan eerst als het te laat is, dat zij
+eigenlijk het interessantste van het land niet gezien hebben. Het
+is dan voor hen dikwijls te laat, om hunne reisplannen alsnog te
+wijzigen. Een goede geschikte reisgids, zooals een Baedeker is,
+moet voor Java en onze andere eilanden worden opgemaakt en in
+een of meer vreemde talen worden uitgegeven. De Reisgids van de
+Koninkl. Paketvaart-Mij. bevat nog te veel leemten.
+
+Toen wij onze plaatskaarten genomen hadden op de "Tjimanoek" en hier
+en daar vertelden hoe wij onze reis van plan waren te vervolgen,
+ontbrak het nergens aan afkeuring van ons plan. Hoe wij op het dwaze
+denkbeeld waren gekomen, om met een vrachtschip verder te reizen, kon
+niemand begrijpen. Allerlei dwaze bezwaren werden te berde gebracht
+die ons zeker van ons plan zouden hebben doen afzien, als wij wat
+gemakkelijker bang te maken waren geweest. Men beweert hier wel
+eens, dat men in Indië fatalist wordt; 't kan zijn; wij zijn geen
+fatalisten, hoewel wij bij vele onzer goede raadgevers dien indruk
+verwekten, toen wij op al hunne bezwaren slechts antwoordden, dat
+wij voor een ongeluk niet bang waren en een schipbreukje of zoo iets
+een interessant reisavontuur vonden. Zelfs toen men ons kwam zeggen,
+dat wij de eenige passagiers eerste klasse op die boot zouden zijn,
+dat er nooit anders dan Chineezen mede reisden, kon dit alles bij
+ons slechts den lust in dit reisje verhoogen.
+
+De "Tjimanoek" lag voor Semarang in volle zee; met een klein
+stoombootje moesten wij het schip bereiken, er was dus geen gelegenheid
+om vooraf poolshoogte te nemen. Er was bericht gekomen, dat de
+agent ons Dinsdagochtend om elf uur met het bootje zou komen halen
+en prompt op tijd stonden wij met onze bagage aan het havenhoofd,
+om met hem mede te gaan. Ook hij was op tijd en bracht ons na een
+kwartiertje op het schip, dat ongeveer 14 dagen ons tot herberg en
+voertuig zal dienen. Wat keken wij verrast op toen wij het groote,
+stevige schip, dat er Nederlandsch zindelijk en aanlokkend uitziet,
+betraden. Overal vonden wij comfort; de kleine, vriendelijke eetzaal
+zoowel als de zes dubbele hutten, de gemakkelijke rieten stoelen en
+tafeltjes op het dek, de badkamer en wat daarbij behoort, alles en
+alles mooier, geriefelijker en ruimer dan wij het ooit tevoren op
+een boot hebben aangetroffen. Wij konden natuurlijk ieder over zoo'n
+groote hut beschikken, waarin de bedden beter zijn dan wij ze ergens op
+Java of op een boot hebben gehad, waar electrische waaiers onze hutten
+koel houden, waarin kasten voor onze kleeren en nog veel meer wat men
+op een boot wenscht, doch maar zelden vindt, werd gevonden. Dat wij
+de eenige eerste klasse passagiers zijn, is geen nadeel; wij hebben
+veel te lezen en te schrijven en de kapitein, de eerste officier en
+de eerste machinist zijn aangename en gezellige tafelgenooten.
+
+Woensdag, 26 Juni. De boot glijdt kalm over de stille zee voort, zoo
+kalm en zoo onbeweeglijk, dat wij nu en dan eens over de verschansing
+moeten kijken om ons te overtuigen, dat wij werkelijk voorwaarts
+gaan. Nadat vanochtend de schoonmaak op het schip was afgeloopen,
+heerschte er overal een stilte en rust als men zich op zoo'n groot
+schip haast niet kan voorstellen. Ieder van de bemanning was op
+zijn post en verrichte zijn taak bijna geruischloos, geen onderlinge
+gesprekken, geen gezang of luidruchtigheid. De bemanning van de schepen
+van de Java-China-Japanlijn bestaat uit Chineezen, wier kundigheid en
+plichtsbetrachting door den kapitein zeer geroemd worden. Alleen de
+hoofdpersonen op de boot zijn Nederlanders en de kok en tafelbedienden
+zijn Maleiers.
+
+Een frissche bries waait en doet ons nog meer waardeeren, dat wij
+hier zitten en niet in een der heete kustplaatsen. De keuken is als
+op alle Nederlandsche schepen voortreffelijk, goed en overvloedig. Ik
+bewonder het Maleische kokje, dat zulke lekkere taartjes kan bakken. Om
+6 uur 's avonds genoten wij van een prachtigen zonsondergang en om
+tien uur gingen wij naar bed, voldaan over onzen eersten dag op dit
+comfortabele schip.
+
+Donderdag, 27 Juni. Dezen dag was er een van rustigen arbeid. Door
+een onweder in den afgeloopen nacht koelde de temperatuur zoodanig af,
+dat wij onze mantels te voorschijn moesten halen om buiten te kunnen
+zitten. Ik gebruikte den heelen dag om te schrijven; alleen gedurende
+de maaltijden nam ik aan de conversatie deel. Vannacht gaan wij dicht
+bij Makassar voor anker liggen, om morgen om 6 uur te kunnen landen.
+
+Zaterdag, 29 Juni. Prompt om 6 uur lagen wij gisteren aan den steiger
+te Makassar en spoedig daarna stonden mrs. Catt en ik gereed om
+aan land te gaan. Vóór het ontbijt bezochten wij de passar en de
+Chineesche buurt en bestelden een rijtuig, dat ons om 9 uur van de
+boot zou afhalen, om een rijtoer door de stad en naaste omstreken te
+maken. De oude stad maakte eenigszins een oud-Hollandschen indruk;
+overigens is het een vriendelijke, Indische stad, met een mooi plein
+en vele mooie lanen. Het interessantste vonden wij den tocht naar Goa
+en het bezoek aan het oude koninklijk paleis, met zijn eigen moskee
+en schatkamer. Wij hadden ons nu wel niet voorgesteld er een paleis te
+zullen vinden, min of meer gelijkstaande met dat van onze Koningin op
+het Loo, maar toch verwachtten wij een reeks gebouwen te zullen zien,
+die op de een of andere wijze indruk zouden maken. Die verwachting is
+in zekeren zin beantwoord, want de reeks oude, vuile, houten woninkjes,
+waarin de smerigste vrouwen en kinderen rondliepen, die wij ooit zagen,
+vrouwen en kinderen, die allen van koninklijken bloede zijn en waarvan
+enkelen nog een jaarlijksche toelage van gouvernementswege ontvangen,
+lieten niet na een vreemden indruk achter te laten. De schatkamer
+dient nu voor een inlandsche school, waar op dat oogenblik alleen
+inlandsche jongens onderricht ontvangen. De Goa'sche jonge dochteren
+groeien nog in onschuldige onwetendheid op.
+
+Wij hadden op dezen rijtoer, die ons vier uur bezig hield, gelegenheid
+het totale verschil in de menschen en de woningen van dit gedeelte
+van Celebes en die van Java en Sumatra op te merken. Deze menschen
+hebben een geheel ander type, zijn grooter en steviger gebouwd dan
+de Javanen en verschillen in uiterlijk zoowel van den Javaan als van
+den Sumatraan. Hoewel hunne kleeding uit dezelfde stukken bestaat,
+is toch de kleederdracht anders. De mannen dragen hunne sarongs veel
+hooger opgeschort, zoodat de beenen tot boven de knie bloot komen en
+mannen en vrouwen beiden kleeden zich bij voorkeur in schitterende
+kleuren, waarbij steenrood de hoofdtint is. De vrouwen dragen, in
+plaats van een slendang, een tweede sarong om hoofd en schouders,
+waardoor zij ons min of meer aan de Hindoe-vrouwen deden denken. De
+huizen zijn alle op hooge palen, minstens twee meter hoog, gebouwd,
+waaronder het huisgedierte, kippen, eenden, varkens, honden en wat
+daartoe meer behoort, een verblijfplaats vindt. Van buiten gezien
+zagen die woningen er niet erg netjes en zindelijk uit.
+
+'s Middags maakten wij nog een rijtoer, een anderen kant uit en ook
+vanmorgen gingen wij nog een paar uur de stad in, maar veel te zien is
+er niet in Makassar en nog minder is het de moeite waard er over te
+schrijven. Om er met de volkseigenaardigheden op de hoogte te komen,
+daarvoor moet men er langeren tijd vertoeven dan waarover wij te
+beschikken hadden.
+
+1 Juli. Gistermiddag kregen wij Borneo in 't zicht, alwaar wij om 4
+uur in Balik-Papan hoopten te landen. Op het laatste oogenblik had de
+kapitein nog bericht gekregen, dat de boot in Balik-Papan moest stoppen
+om eene lading paraffinekaarsen mede naar China en Japan te nemen. Wij
+waren blij nu toch ook nog gelegenheid te krijgen om onze voeten op
+Borneoschen bodem te zetten en hoopten daar minstens een avontuurtje
+met een Dajakker of een oerang-oetangetje te zullen hebben. Toen wij
+echter dit petroleumplaatsje naderden, bleek er te weinig water in
+de zee te zijn, of het lag aan ons schip doch er was geen sprake van
+dat wij den steiger konden naderen. Wij bleven voor anker liggen en
+konden van af de boot vele petroleumtanks tellen en de huisjes van
+Europeanen en inlanders en Chineezen, waarvan er vele op den heuvel en
+andere langs het zeestrand gebouwd zijn, bewonderen. Vooral toen kort
+daarna overal de lichten in Balik-Papan ontstoken werden, hadden wij
+een aardig gezicht op die uitgestrekte, doch eenzame bezitting van de
+Koninklijke Petroleum-Maatschappij. Maar vanmorgen gingen wij reeds om
+8 uur met den kapitein in een roeibootje aan wal, alwaar ons spoedig
+bleek, dat er niet veel te wandelen en nog minder te zien viel. Wij
+kregen wel een kijkje in de paraffinekaarsenfabriek, waarvan echter
+de finesses stipt geheim gehouden worden en niet voor het publiek te
+bezichtigen zijn. Om half elf Waren wij al weder op de "Tjimanoek"
+terug, zonder eenigen indruk gekregen te hebben van al de interessante
+bijzonderheden, die er op Borneo te vinden zijn. De eenige, sterke
+impressie, die wij kregen, was, dat de Petroleum-Mij. zijne ambtenaren
+wel met dubbel salaris beloonen mag, opdat zij na jarenlange ontbering
+aldaar in dienst van die maatschappij doorgebracht, kunnen terugkeeren
+naar Europa of naar een bewoonbaarder oord in Indië, om een leven vrij
+van financieele zorgen te kunnen leven. Als een van die ambtenaren
+dit onder de oogen krijgt, zal hij wel met een zucht zeggen: ik wou
+dat het waar was.
+
+5 Juli. Sedert vier dagen gaat het schip in dezelfde kalmte door; om
+ons eerst door de Straat van Makassar, toen door de Straat van Celebes,
+daarna door de Suluzee en door de honderden eilandjes heen, alle
+behoorende tot de Philippijnen, alwaar eens de Vereenigde Staten hun
+Stars and Stripes plantten, in de Chineesche zee te brengen. Sommige
+van die eilandjes zijn niets meer dan een stuk koraalrif, onbegroeid en
+onbewoond, anderen herbergen eenig visschersvolk of zeeroovers, slechts
+een enkele is groot genoeg om eenige menschen en dieren tot woonplaats
+te dienen. Wij zijn nu rechtstreeks op weg naar Hongkong, door het
+meest gevreesde en onheilspellendste vaarwater, dat de wereld bezit,
+en vlak bij, nu reeds achter ons, ligt Manilla, waarheen het doel
+van dezen tocht eigenlijk leidt. Hadden wij hier ergens aan wal gezet
+kunnen worden, dan zouden wij niet nog eens tweemaal ditzelfde water
+behoeven te passeeren. De zee is nu alleen wat woeliger, het schip
+rolt een beetje meer dan het tevoren deed, doch de kapitein verzekert,
+dat wij geen typhoon te duchten hebben vóór wij Hongkong bereiken.
+
+Zoo'n schip met eene Chineesche bemanning en Hollandsche officieren
+brengt zijne eigenaardige bezwaren mede. De officieren verstaan
+geen Chineesch en de Chineezen geen Hollandsch. De Engelsche taal
+dient nu als spreektaal. Maar het Engelsch dat men te hooren krijgt
+is een taaltje, waarvan de beteekenis pas eerst na lang nadenken
+aan het licht komt. Een dezer dagen hadden eenige Chineezen een
+zware machine te verzetten. Als bij alle native-werklui begint er
+een zingende iets te zeggen, dat door allen gezamenlijk luidkeels
+herhaald wordt; bij 't laatste woord, waarop een bijzonderen nadruk
+wordt gelegd, spannen ze ineens allen tegelijk hunne krachten in om
+het te verrichten werk vooruit te brengen. Na verloop van eenigen
+tijd zeide onze officier tot den voorzanger, "Zeg, jelui moet daar
+niet zoo bij schreeuwen". Onmiddellijk klapt de voorzanger zijne beide
+handpalmen saam, brengt de handen tot de hoogte van zijn neus en zegt:
+"Officer, Chinaman no cry no can", en onmiddellijk wordt het gezang
+weder aangeheven tot het werk is afgeloopen.
+
+Als er geen onverwachte typhoon komt opdagen, die ons op een of
+ander van de onbewoonde eilandjes neerzet, alwaar geen postkantoor
+is, dan zal ik deze in Hongkong posten, wanneer wij daar Zondag 7
+Juli arriveeren.
+
+
+
+
+
+
+HONGKONG.
+
+
+Zondag na den middag kwamen wij in Hongkong aan. Reeds des morgens
+om tien uur werden de bergen zichtbaar, waarachter deze vrijhaven
+zich verbergt. De kapitein had ons uitgenoodigd bij hem op de brug
+te komen, waardoor wij een ruimer en vrijer uitzicht genoten en
+hij in staat was ons alles te verklaren wat ons in den beginne niet
+duidelijk leek. Hoe meer wij nader kwamen des te grootscher werd de
+indruk dien de omgeving van deze stad maakt. Mooier binnenkomen in een
+havenplaats is niet denkbaar; zooals mij gezegd werd evenaart alleen
+Rio de Janeiro in dit opzicht de Chineesche stad Hongkong, die onder
+Britsch opperbestuur staat. Het was 'n mooie Zondagmiddag, zoodat
+tal van mooi opgetuigde picnic-bootjes, honderden schilderachtige
+Chineesche zeilbootjes en vele eigen jachtschepen ons als 't ware
+tegemoet voeren, vaartuigen en vaartuigjes alle beladen met menschen
+die den vrijen Zondag gebruikten om de heete stadslucht te ontvlieden
+en een paar teugen frissche zeelucht te halen. Men beweert dat de
+honderden groene rotspunten, die Hongkong omgeven, vóór 1841, toen het
+in Britsche handen overging, slechts kale rotsblokken waren en dat de
+Britten die hoogten beplant hebben, zoodat enkele er nu als een groot,
+groen fluweel veld uitzien, andere vol boomen en heesters staan. Dicht
+aan de zee hebben zij echter alle hun kaal koraalrif-aanzien behouden.
+
+De "Tjimanoek" bracht ons niet geheel in Hongkong. Vlak bij den ingang
+van de havenmonding is een groote suikerraffinaderij, waar een groote
+partij ongeraffineerde Java-suiker moest gelost worden en daar werden
+wij op een kleiner stoombootje overgeladen en vlak bij het hotel aan
+land gezet.
+
+Nog meer als Singapore is Hongkong cosmopolitisch. Hier zijn nu in
+werkelijkheid niet alleen menschen van alle Europeesche, Amerikaansche
+en Australische streken aanwezig, maar men ziet hier ook en wel
+in de eerste plaats, de Aziatische rassen in alle schakeeringen
+vertegenwoordigd. De Engelsche politie bestaat hier uit Hindoes,
+komende uit het Noorden van Britsch-Indië. De lange bleeke mannen,
+zooals wij die in Lahore en Amritsar ontmoet hebben, met hunne groote,
+zwarte oogen en bebaarde gezichten, die, niettegenstaande zij tot de
+Sikhs, dat is de oorloglievende kaste behooren, toch een zoo zacht
+vrouwelijk voorkomen hebben, zijn in hun net sluitende khaki-uniform
+met roode turbans waarlijk mooi te noemen. Nu er voor de Sikhs niet
+meer te oorlogvoeren valt, kunnen zij Engeland als politiedienaren in
+deze en dergelijke oorden goede diensten bewijzen. Door hun uiterlijk
+en uniform merkt men hen in de drukke straten van Hongkong dadelijk op.
+
+Even opvallend zijn hier de Chineesche vrouwen in de straten. Hoe
+internationaal het leven in de straten ook moge zijn, de Chineezen
+vormen toch verreweg het grootste aantal en men ziet, vooral in de
+winkelstraten en op de markten, minstens evenveel vrouwen als mannen
+onder hen. Zijn in alle Aziatische landen mannen en vrouwen bijna
+gelijk gekleed en is het meestal eerst na eenigen tijd, dat men
+uitvindt wat eigenlijk mannen en wat vrouwen zijn, omdat de mannen
+er rokken of sarongs of lange jurken dragen, evenals de vrouwen, zoo
+ook kleeden de Chineezen zich gelijk, met dit onderscheid alleen,
+dat hier de vrouwen evenals de mannen lange broeken en een soort
+loshangend overhemd dragen. In kleeding zijn ook hier mannen en
+vrouwen gelijk, maar het verschil tusschen beiden valt onmiddellijk
+op, omdat de mannen hier bijna allen nu kort-geknipt haar dragen,--de
+staart ziet men nog slechts bij groote uitzondering,--en de vrouwen
+allen het haar glad naar achter gestreken en met een dubbele knoop
+tegen het achterhoofd hebben bevestigd. Jongere vrouwen en meisjes
+hebben soms een gedeelte van het voorhaar kort geknipt, ponyhaar,
+dat dan als een zwarte, steile franje over het voorhoofd hangt. De
+stompvoetjes ziet men hier gelukkig zelden in de straten, maar daarom
+kunnen er nog wel velen tehuis zijn, want de arme vrouwen kunnen er
+bijna niet op voortsukkelen en moeten meestal op den arm of schouder
+van een haar begeleidend kind steunen. De jongere kinderen, die wij in
+de straten zien, hebben echter allen hunne natuurlijke voeten, zoodat
+na eenige geslachten, deze wreede verminking, evenals de staarten,
+wel geheel verdwenen zal zijn.
+
+Maar over de Chineesche vrouwenkleeding moet ik het eens even
+hebben. Doelmatiger, vrijer, practischer kleeding, die als men er
+eenmaal aan gewend is, niets opvallends heeft en sierlijk staat, is
+niet denkbaar. Waarom gaan de vrouwen, die aan reformkleeding doen,
+hier niet de modellen zoeken? Het is heel eenvoudig te beschrijven en
+is, zooals ik reeds schreef, voor mannen en vrouwen gelijk. Een lange,
+zwarte pantalon, somtijds naar den enkel nauw toeloopend, om er zoo
+mede op een fiets te springen; daarover heen een loshangend kleed,
+in vorm het best te vergelijken met een heerenoverhemd zonder stijf
+front. Dit kleed, dat bij de vrouwen niet langer dan tot ongeveer de
+knieën, bij mannen dikwijls langer en soms tot de enkels afhangend
+is, wordt in den regel van zwarte zijde of zwart, glimmend katoen,
+een soort zeildoek, gemaakt, doch wordt ook somtijds heel elegant in
+verschillende kleuren gedragen. Jonge meisjes zag ik dikwijls met een
+zeer smaakvol blauw overkleed. Hoeden dragen de Chineesche dames in
+Hongkong niet. De mannen dragen groote, zeer practische zonnehoeden, de
+vrouwen gebruiken voor de zon mooie gekleurde pajongs. Nu de staarten
+afgeknipt zijn, beginnen de Chineezen zich ook steeds meer Europeesch
+te kleeden en ziet men nu vele Chineesche heeren in witte pakken van
+het model als onze heeren in Indië dragen en zetten zij daarbij dan
+een witte strooien matelot of een topee op. Over eenigen tijd zal
+het aardige van een Chinees heelemaal weg zijn, zij zullen dan nog
+maar alleen door hunne naar onder getrokken, buitenste ooghoeken,
+van gewone menschen te onderscheiden zijn.
+
+Maar eigenlijk moet ik eerst wat van Hongkong vertellen, alvorens ik
+over de bewoners uitweid. De naam beteekent "land van zoet water". Het
+is een eiland dat vóór 1841 aan China behoorde en toen zeer dun
+bevolkt was met visschersvolk en zeeroovers. In 1841 ging het in
+Engelsch bezit over. Nu is het een groote schilderachtige stad met
+250.000 inwoners, waarvan een gedeelte de City of Victoria wordt
+genoemd. Het is vol groote gebouwen, bankinstellingen, kantoren,
+fabrieken, hotels, kazernes, hospitalen, en, hoewel zij niet zeer
+in het oog springen, forten. De haven ligt vol vreemde schepen uit
+alle landen, waaronder oorlogschepen. Drie bijna parallel loopende
+straten, geheel geasphalteerd, loopen dwars door de stad van het eene
+einde tot het andere en daarop komen tal van nauwere, bergopwaarts
+gaande straten uit. De geheele stad is als 't ware tegen een berg
+opgebouwd. Een vreemd, schilderachtig gezicht is het als men in een
+der hoofdstraten staat en het leven aanziet in zoo'n soms steil naar
+boven gaande straat. Paarden en rijtuigen of automobielen of fietsen
+ziet men er niet, alleen door de middelste van de drie breede straten
+loopt een electrische tram, voor het overige bedient zich hier een
+ieder voor vervoermiddel van een rickshaw of tandoe. De draagstoelen
+worden hier slechts door twee man gedragen, die soms uren lang met
+zoo'n zwaren dikken Chinees de steile wegen op- en afgaan. Wij hadden
+er na eenmaal gebruik genoeg van en probeerden liever de rickshaws,
+die echter in sommige steile straten maar half te vertrouwen zijn.
+
+Een zeer mooien tocht maakten wij met de kabeltouwbaan, (dat is geloof
+ik een heel mooi woord voor "drahtseilbahn") naar den top van de
+Peak, ongeveer 500 meter hoog, waardoor wij een prachtig panoramisch
+gezicht op de stad, de haven en de Chineesche zee kregen. In een half
+uur wandelt men langs een mooien asphaltweg, en steeds voorbij mooie
+villa's, naar de stad terug.
+
+Als ik nu nog eens even op de bevolking in Hongkong terugkom,
+dan is het om de groote menigte, "gemengde uiterlijken" die er te
+constateeren waren. Het is alsof alle natiën er hare sporen meenen
+te moeten achterlaten en Zuid met West, Oost met Noord, zich daar nu
+en dan echtelijk, zij het dan ook niet wettig, vereenigt. Deze innige
+rassenvermenging heeft wel eens goede resultaten gewrocht.
+
+Wij bleven juist twee volle dagen in Hongkong. Ons plan toch was om nog
+van het goede weder te profiteeren en zoo gauw doenlijk naar Manilla af
+te reizen, omdat wij in Hongkong toch terug komen. Wij gingen daarom
+Maandagmorgen direkt naar het kantoor van Cook om inlichtingen in
+te winnen omtrent de beste booten die deze week naar Manilla zouden
+vertrekken. Na de ondervinding die wij in de kantoren van Cook op
+deze onze reizen hadden opgedaan, zouden wij zeer zeker niet weder
+daar inlichtingen zijn gaan inwinnen, ware het niet dat wij een reçu
+van pl.m. £ 10 op Cook's office in Hongkong hadden van geld, dat wij
+in Rangoon voor kaarten hadden betaald die niet gebruikt waren. Dit
+geld was ons niet terugbetaald, maar wij konden er over disponeeren
+in Hongkong, met er andere biljetten voor in de plaats te nemen.
+
+Op het kantoor werd ons verteld, dat er den volgenden dag een goed
+Engelsch schip zou vertrekken naar Manilla, waarop nog eenige goede
+hutten disponibel waren. Wij merkten op, dat wij Zondagmiddag een
+mooi Amerikaansch schip in de haven hadden zien liggen, en als dat
+schip nog deze week ging, dan zouden wij dat prefereeren. De heeren
+wisten ons onmiddellijk te vertellen, dat er geen Amerikaansch schip
+deze week naar Manilla ging; dat wij gezien hadden, was juist terug
+van Manilla en ging nu naar San Francisco. Bovendien, het schip de
+"Tean" was zoo'n bijzonder recommandabele boot, dat zij ons toch
+nog zouden raden, dat de voorkeur te geven. Wij lieten ons bepraten,
+doch 's avonds vernamen wij, dat het door ons geziene Amerikaansche
+schip wel degelijk op weg was naar Manilla en Woensdagmiddag zou
+vertrekken. Wij gingen daarop Dinsdagmorgen onmiddellijk weder naar
+Cook en vroegen onze kaarten alsnog te ruilen. Met een stalen gezicht
+werd ons verzekerd, dat zij dat in ons belang niet mochten doen, omdat
+wij de booten niet kenden en de "Tean" een honderdmaal betere boot was
+dan de "Saphiro", de Amerikaansche. Nogmaals werd ons verzekerd, dat de
+"Tean" door Engelsche officieren bestuurd werd en dat hutten, voedsel
+en al wat men op een boot verwacht, van eerste kwaliteit was. Wij
+waren stom genoeg, om geloof te slaan aan deze woorden, behielden onze
+kaarten en trokken 's middags tegen vier uur per stoombootje van het
+Hongkong Hotel naar de "Tean". Onze bagage was ons reeds voorgegaan.
+
+Welk eene ontgoocheling! Wat een teleurstelling! De boot van de
+Messageries Maritimes, die ons destijds van Beirût naar Alexandrië
+vlak in de quarantaine had gevoerd, kon een waardig zusje van deze
+smerige boot zijn. Vuil, onordelijk, oud, vies, is alles wat men
+ziet en aanraakt. Het is bovendien een Japansche boot met Japansche
+bemanning en alleen een Engelsch sprekende kapitein. Een van het soort,
+dat zich aan ons voorstelde met de opmerking, dat in een heet klimaat
+whisky en soda de eenige aan te bevelen drank is en van Holland weet,
+dat men er zulke lekkere gin maakt. En op deze boot moeten wij tot
+Vrijdagmorgen elf uur vertoeven, dat zijn 67 volle uren. Er zijn er nu
+gelukkig reeds 31 van verstreken en de barometer voorspelt nog goed
+weder, zoodat de overblijvende 36 ook wel zonder ongelukken zullen
+voorbij gaan, maar anders.... Wij hebben ons direct voorgenomen,
+toen wij met den kapitein hadden kennis gemaakt, dat in geval van
+noodweer, wij den kapitein eerst over boord zouden zetten en dan met
+ons beiden de orders op de brug zouden gaan uitdeden, om ongelukken
+te voorkomen. Men moet zich in alle gevallen weten te redden en wij
+hebben op de "Tjimanoek" zooveel zeevaartkundige wijsheid opgedaan,
+dat wij met ons beiden er licht meer van weten dan deze kapitein. Hij
+is echter reeds vele jaren kapitein en op dit water bekend.
+
+Wij zijn niet de eenige passagiers op deze boot, wij hebben hier nog
+twee lotgenooten. Als iemand een jaar lang gezocht had, dan had hij
+geen twee passender reisgenooten voor ons kunnen vinden. Eén onzer
+reisgezellen is een Roomsch-Katholiek priester, die alleen Spaansch
+spreekt. Hij is mijn tafelbuur.
+
+De andere is van het hout, waarvan men Engelsche zendelingen snijdt,
+die in Shangai zijn kruit schijnt verschoten te hebben en nu op weg
+is naar Manilla. Zoodra hij aan tafel komt, gooit hij steeds zijn
+linkerbeen over de linker stoelleuning, leunt dan op zijn rechter
+elleboog en tracht zoo, dwars zittende, zijn eten naar den mond te
+brengen. Ik geloof het was de heer J. F. die eens in een reisbrief
+een Engelschman aan tafel beschreef en die constateerde dat een
+Engelschman van netjes eten een heele studie heeft gemaakt en alles
+correct verorberde; onze Engelsche tafelgenoot zal echter met die
+studie nog moeten beginnen. Onsmakelijker, femelender, ongesoigneerder
+vent is niet denkbaar.
+
+Maar wij hebben nog drie andere tafelgenooten. Het zijn drie kleine
+Japannertjes, die tot de bemanning van het schip behooren. Zij zijn
+aan tafel op zijn ongegeneerdst gekleed, spreken alleen onderling en
+hebben zich reeds de gewoonte om met mes, lepel en vork, in plaats van
+met stokjes te eten, eigen gemaakt. Wel gebruiken zij deze attributen
+in den regel voor doeleinden waarvoor zij juist niet bestemd zijn,
+maar dat hindert op dit schip heelemaal niet. Ook zitten zij steeds met
+den rechter of linker arm zoo om het bord heen geslagen en hun hoofdje
+zoo vlak boven het bord, dat het voor elken indringer onmogelijk is
+ook maar een stukje van dat bord weg te kapen. Het kan echter zijn
+dat dit om andere reden geschiedt.
+
+Gelegenheid om wat beweging te nemen of ergens comfortabel te zitten,
+biedt dit miserabel schip zijn passagiers niet. Het is dan ook geen
+wonder dat mijn lieve reisgezellin, die anders alle tegenspoeden zoo
+philosophisch kalm opneemt, thans soms radeloos om zich heen blikt
+en mij reeds eenige malen verzekerd heeft, waarbij hare zachte,
+vriendelijke oogen van bloeddorst schitteren, dat zij, als zij in
+Hongkong is teruggekeerd, direkt naar Cook's Office wil gaan "to kill
+all the men", die zij daarin zal aantreffen. Zij zweert nu nog meer
+dan voorheen bij Hollandsche booten en bij "the Dutch captains".
+
+Gelukkig hebben wij op heel Java geen kantoren van Cook aangetroffen,
+maar bij het aldaar toenemend toeristenverkeer, is het niet onmogelijk
+dat zij weldra ook daar zullen trachten zich te nestelen. Laat men
+er toch voor waken dat die inlichtingsbureaux er nooit komen, wij
+hebben er nooit anders dan ellende van ondervonden op allerlei wijze.
+
+
+
+
+
+
+IN DE PHILIPPIJNEN.
+
+
+I.
+
+
+De kapitein had ons gezegd dat wij Vrijdagmorgen niet vroeger dan elf
+uur in Manilla zouden zijn, daarom maakte ik 's morgens geen haast om
+vroeg uit mijn bed te komen. Om 7 uur werd ik echter wakker gemaakt
+door een bijzondere drukte aan boord van het schip en merkte ik dat
+wij stil lagen. Ik sprong gauw uit de veeren en begaf mij naar de
+badkamer. Nauwelijks was ik daar toen er flink op de deur gebeukt werd
+en gevraagd of Mrs. dr. Jacobs daar was. Op mijn bevestigend antwoord
+kreeg ik tot bericht dat ik boven op het dek verwacht werd, waar een
+heer was die mij wenschte te spreken. Ik antwoordde dat die heer een
+poosje moest wachten, want dat ik juist in het bad was gegaan, maar
+'t was mij toch een raadsel wie mij daar, aan die rotsige punt van
+het eiland Luzon, wenschte te spreken. Geen tien minuten verliepen
+toen er opnieuw geklopt werd, nu met een dringende eisch dat ik boven
+moest komen, 't Was mij een raadsel. Ik deed spoedig wat kleeren
+aan en vertoonde mij in mijn kimono in de salon. Tegelijkertijd
+kwam ook mijne metgezellin voor den dag, evenzoo gekleed en evenzoo
+gealarmeerd. Wij zonden een "jongen" naar boven om te zeggen dat de
+dames in de salon wachten en niet genoeg gekleed waren om boven te
+komen. Weldra verscheen een vriendelijk uitziend blond jongmensch,
+die zichzelf als dr. Nielssen voorstelde. Het was een Scandinavisch
+Amerikaan. Hij vertelde ons dat de haven van Hongkong voor pokken
+besmet was verklaard en alle van daar komende passagiers hier in
+Mariveles eene vijfdaagsche quarantaine hadden door te maken. Wij keken
+elkaar eens even aan en in dien blik gaven wij elkaar genoegzaam te
+kennen dat wij daartoe niet zoo gemakkelijk zouden overgaan. Ik stelde
+mij als zijn collega voor, vertelde hem dat wij beiden gevaccineerd en
+gerevaccineerd waren, dat wij Hongkong slechts als doorgangsstation
+hadden aangedaan etc.etc. Doch al spoedig bleek dat wij niet zooveel
+te redeneeren behoefden. Hij had reeds uit Manilla bericht ontvangen
+dat hij ons beiden even zoude onderzoeken, zoo noodig revaccineeren en
+dan moest laten doorgaan. Ik had in die revaccinatie niet veel zin,
+maar mijn reisgenoote stak heel gelaten haar armen uit en liet zich
+op beide eenige prikken geven. Dit geschiedde niet door den doctor,
+doch door een inlandschen vaccinateur, die het echter zeer hygiënisch
+en handig deed.
+
+Onze medepassagiers waren allen aan wal gezet en daarvoor in de
+plaats kwamen nu een aantal reizigers, die daar 5 dagen geleden in
+quarantaine gebracht waren en nu verder konden reizen.
+
+Mariveles had drie eeuwen geleden een anderen naam. Dit rotspuntje,
+wat nu een bloeiend dorpje is, dankt deze mooie naam aan een
+Philippino-meisje uit Manilla, Maria Velez genaamd, die met den
+gloed van hare mooie zwarte oogen het hart van een jongen priester
+tot kookhitte had gebracht. Deze jonge priester gooide zijn heilig
+gewaad van zich af en vluchtte met het 17-jarig meisje, tot zij
+op dit uiterste punt van Luzon aangekomen waren. Hier leefden zij
+vele jaren een leven van liefde en weldoen onder de nog vrijwel
+geheel natuur-bevolking, tot zij eindelijk ontdekt werden. De jonge
+priester werd voor zijn menschelijke misdaad gestraft met verbanning
+naar het meest onbewoonbare eiland van de Philippijnen, waar hij
+zijn verder leven onder de geheel wilde bewoners moest doorbrengen,
+geheel afgescheiden van de beschaafde wereld. Het mooie meisje werden
+de lange zwarte haren afgeknipt en zij werd uiterlijk zoo geschonden,
+dat geen man meer in de verleiding kon komen door haar zijne plichten
+te vergeten. Zij bleef echter onder de bevolking, op alle mogelijke
+wijze weldaden verspreiden en werd zoo geacht en vereerd dat men na
+haar dood het dorpje naar haar noemde en zoo heet het nu reeds 300
+jaren Mariveles.
+
+Tegen ongeveer tien uur 's morgens passeerden wij Cavite, de plek waar
+in 1898 de Spaansche vloot door de Amerikanen in den grond geboord
+werd, waarna zij toen als overwinnaars Manilla introkken.
+
+Precies om elf uur stoomden wij de Manilla-baai in en weldra lag onze
+boot vlak voor den steiger, waarlangs wij van dit ongewenscht logies
+verlost zouden worden. Verschillende heeren en dames stonden reeds
+van verre met tooneelkijkers naar ons uit te zien, waaronder mrs. Catt
+weldra vele oude vrienden en kennissen uit Amerika onderscheidde. Een
+der heeren-compagnons, die thans de zaak van haar man dreven,
+kwam het eerst aan boord om ons te verwelkomen en de zorg voor
+onze bagage overnemen. Door zijne bemoeiingen ontkwamen wij aan de
+lastige Amerikaansche douane-formaliteiten, die hier al even erg zijn
+als in Amerika. In twee groote automobielen werden wij door de ons
+verwelkomende heeren en dames naar het nieuwe "Manilla-hotel" gebracht,
+alwaar men twee ruime, gezellige kamers voor ons in gereedheid had
+laten brengen.
+
+Dit nieuwe hotel is nog slechts 6 weken geopend. Het is een echt
+Amerikaansch hotel, met alle luxe en comfort aan die inrichtingen
+eigen. Het is gebouwd aan de "Luneta", een inham in zee, zoodat het
+van drie kanten door de zee omgeven is. De kamers zijn allen groot
+en luchtig, met warm en koud water en met geriefelijke badkamers. Op
+elke kamer is een telefoon en in mooie nikkelen kannen staat steeds
+frisch ijswater.
+
+Toen onze koffers gebracht en met behulp van een aardigen
+Philippino-jongen ontpakt en beredderd waren, verkleedden wij ons
+spoedig en gingen naar beneden om te lunchen. Daar wachtte ons niet
+alleen een echte Amerikaansche lunch met ijswater, verfrisschende
+dranken, in ijs afgekoelde vruchten, cocktails en allerlei
+Amerikaansche gerechten, maar daar waren ook tal van dames en heeren om
+ons welkom te heeten in Manilla en die ons voor allerlei bijzonderheden
+hunne diensten aanboden. Ook de waarnemende Gouverneur-Generaal,
+mr. Gilbert, was onder hen, die ons allervriendelijkst toesprak, zijn
+vrouw verontschuldigde die verhinderd was te komen, en die ons zijn
+hulp aanbood bij alles wat wij gaarne wilden zien en leeren kennen.
+
+Na de lunch gingen wij het reuzengroote hotel in oogenschouw
+nemen, door den directeur persoonlijk rondgeleid. De leeszalen,
+conversatiezaal, groote en verschillende kleine eetzalen, kappers-
+en barbierssalon en nog zoo veel meer, zijn allen gelijkvloers. Met
+twee groote liften, aan elke zijde van het gebouw een, gaan de
+gasten naar de kamers, die allen op een der vier étages gelegen
+zijn. Daar boven--op het platte dak--zijn twee groote daktuinen. In
+de een speelt elken middag een klein orkest, wanneer men door de
+in 't groen verscholen gemakkelijke stoeltjes en tafeltjes, als
+'t ware wordt uitgenoodigd om zich daar neder te vleien en daar de
+thee te gebruiken. De andere is twee keer in de week 's avonds van
+9-12 in een balzaal herschapen, waar de jonge--en soms ook wel eens
+een oude--Amerikaansche officiertjes met de Amerikaansche mevrouwtjes
+onafgebroken two-steps uitvoeren. De hitte in de tropen schijnt toch
+nergens de danslustigen af te schrikken, want nergens op aarde wordt
+zooveel gedanst als overal in Azië.
+
+'s Middags om 3 uur kwam een heer ons per rijtuig afhalen om een paar
+uur in en rondom de stad te toeren, om zoo een algemeenen indruk
+van Manilla te krijgen. Wonderlijk zoo gauw als de Amerikanen deze
+Spaansche koloniale stad in een Westersche Amerikaansche stad hebben
+omgetooverd. Uitstekende electrische trams snorren onophoudelijk door
+de nauwe straten in de stad en door de ruime, breede buitenwijken, waar
+de Amerikanen wonen. Café's met de onmisbare ice-creams, zitten van
+'s morgens tot 's avonds vol, groote magazijnen, waar men van alles
+kan koopen voor even hooge prijzen als in New-York zelf, staan aan
+alle hoeken der straten, automobielen dreigen je overal van de been
+te rijden, groote inrichtingen en allerlei soort kantoren zijn er in
+reuzengebouwen ondergebracht, alles ademt er leven en vertier. Als men
+zou moeten opgeven waardoor Manilla zich bijzonder kenmerkt, dan zou
+het zijn door zijne vele kerken. Evenals Caïro door zijne moskeeën,
+menige Britsch-Indische stad door zijne tempels zich onderscheidt,
+zoo Manilla door zijne katholieke kerken en kerkinstellingen. Vijf
+verschillende katholieke orden hebben hier elk hunne kerken, kloosters,
+scholen, hospitalen enz. De Augustiner orde is de oudste, die waren
+hier reeds in de vijftiende eeuw.
+
+Toen wij om vijf uur tehuis kwamen wachtten ons weder verschillende
+heeren en dames om ons te verwelkomen. Mrs. Catt heeft hier tal
+van oude bekenden en ook menigeen die zij niet kent, maar die
+in Amerika toch dikwijls bij hare talrijke lezingen onder haar
+gehoor waren. Onder al die heeren en dames was ook onze hoffelijke
+Spaansche vriend, mr. del Pan, die wij in Java ontmoet hadden. Hij
+bood zich aan om den volgenden dag met ons eenige bijzonderheden van
+de stad te gaan zien, doch daar wij reeds met een paar dames hadden
+afgesproken om 's morgens vroeg met hen naar eene der vier openbare
+markten te gaan, waar vooral des Zaterdags veel vertier is, zouden
+wij hem telefoneeren, zoodra wij van daar teruggekeerd waren. Nadat
+al onze bezoekers vertrokken waren, bleven wij met een heele lijst
+van invitaties voor tea's, garden-parties, dinners, autotochten,
+bals etc. achter. Men had ook een victoria met twee paarden en
+een auto ter onzer dispositie gesteld. Wij zagen direkt in dat het
+onmogelijk was aan al die uitnoodigingen gevolg te geven, die ons
+onophoudelijk in het gezelschap der aldaar wonende Amerikanen zou
+brengen, terwijl wij met de inboorlingen in contact wilden komen,
+zoodat wij na rijp overleg besloten voor vele van deze beleefdheden
+te bedanken en alleen de voor ons interessante te accepteeren.
+
+Zaterdagmorgen om 8 uur waren de beide dames, met wie wij naar de
+markt zouden gaan, ieder in haar eigen rijtuigje, reeds voor het
+hotel om ons af te halen. Wij stapten ieder in een er van en waren
+weldra ter bestemder plaatse. Wat een gewoel en gekrioel van kleurige
+inlanders! Vrouwen waren er in overgroote meerderheid, zoowel bij de
+verkoopers als inkoopers.
+
+Welk een vreemde, onhygiënische en ongemakkelijke kleederdracht hebben
+die vrouwen. Hunne wijd uitstaande lange rokken, alsof er een wijde
+crinoline onder gedragen wordt, zijn allen van onder van een breede
+wijde strook voorzien en zouden rondom op den grond slieren en van
+achter in een lange sleep uitloopen, als de vrouwen ze niet rondom in
+de hoogte getild, met beide handen vasthielden, of door een elastieken
+band om het middel opschorten. Worden de rokjes hoog genoeg opgetild,
+dan ziet men er onder uit bloote beenen komen, waaraan bloote voeten
+die in gekleurde muiltjes steken. Een loshangend jakje, met zeer
+wijd-uitstaande mouwen, daarover een in 6 diepe plooien gevouwen en
+wijd van de hals afstaande doek, maken de bekleeding van het bovenlijf
+uit. In het prachtig gitzwarte glimmende haar stak altijd een bloem
+of gekleurd lint. Het geheel maakt een indruk alsof de kleeding dezer
+inboorlingen sterk door Spaansche smaak beïnvloed is geworden.
+
+De markt, zooals er vier op verschillende punten van de stad gehouden
+worden, is een toonbeeld van zindelijkheid en ordelijkheid. Wat zou
+ik graag onze Koloniale autoriteiten hier een lesje zien nemen! Hoe
+gunstig steekt deze markt bij de passars op Java af! Alles wat
+eetbaar is moet hier onder ijzergaas staan. Door opzichters en
+opzichteressen wordt nauwkeurig nagegaan of al het verkochte of ten
+verkoop aangeboden, van onbedorven kwaliteit is. Op verschillende
+punten in de overdekte markthal zijn waterkranen, waar handen, schalen,
+bakken enz., telkens weder gereinigd kunnen worden. Eene scrupuleuze
+zindelijkheid heerschte overal.
+
+Vreemd keken wij op in den hoek waar de eierverkoop plaats vond. Daar
+werden door de koopsters ook de eieren op de hand gewogen en tegen
+het licht bezien, zooals men dat ook wel eens bij ons doet, maar
+hier geschiedde dat met een ander doel. Terwijl wij een ei met een
+kuikentje er in zouden afkeuren, worden die hier gezocht en veel
+hooger betaald. Een ei dat 18 dagen onder de kip heeft gelegen
+is onbetaalbaar. Dat is een lekkernij! Hoe ouder het kuikentje is
+dat in het ei zit, tot aan den 18en dag, des te meer brengt het ei
+op. Een andere lekkernij zijn eieren die een jaar of langer in een
+zoute kleimassa zijn bewaard gebleven, die worden zoo rauw uitgezogen
+alsof het de grootste delicatesse is.
+
+Om elf uur waren wij van de markt in het hotel terug, waar mr. Del
+Pan ons met zijn auto wachtte. Het eerst gingen wij met hem naar het
+gerechtshof, waar nog tot één uur zitting was. Er waren slechts kleine
+misgrijpen aan de orde. Alles werd nog in de Spaansche taal verhandeld,
+doch over een jaar moet in alle openbare lichamen de Engelsche taal--en
+deze uitsluitend--gebruikt worden. De heeren zullen zich dus nog in
+het Engelsch moeten oefenen.
+
+Van het gerechtsgebouw gingen wij eerst eenige kerken en kloosters
+zien. Er is een kerk met een daaraan verbonden klooster die meer dan
+300 jaren oud is, en alle in dien tijd hevige aardbevingen weerstand
+heeft geboden. De geschiedenis van deze merkwaardige kerk is te lang
+om die hier te vermelden.
+
+Daarna bracht de heer Del Pan ons naar de plaatsen waaraan
+geschiedkundige bijzonderheden verbonden zijn. Daar zijne voorouders in
+de geschiedenis van Manilla een groote rol hebben gespeeld, zijn vader
+en grootvader waren langen tijd Gouverneur-generaal onder het Spaansche
+bewind, wist hij ons menige merkwaardige bijzonderheid te vertellen.
+
+Om één uur ging hij met ons in het hotel lunchen ten daarna bracht
+hij ons in aanraking met vele Philippinoosche dames en heeren.
+
+In een zuigelingen kliniek, geheel door Philippino-dames op touw gezet
+en beheerd, waar een Philippino-vrouwelijke arts aan het hoofd staat,
+hadden wij gelegenheid met vele hoogst beschaafde en ontwikkelde
+vrouwen van dit eiland kennis te maken. Wij waren verbaasd over alles
+wat wij hier hooren en zagen. Elk kind dat om de een of andere reden
+de moedermelk moet ontberen en ziek of gezond is, kan in dit lokaal
+gebracht en hygiënisch gevoed worden. Hier komen daags 70 zuigelingen
+en tien zulke lokalen bestaan in Manilla. Deze goutte du lait club van
+vrouwen heeft buiten de stad zijn eigen farm met een dozijn gezonde
+melkkoeien, die onder veterinair toezicht staan. Volgens de albums
+met photographiën van de aldaar gevoede kinderen, werken deze dames
+met schitterend succes.
+
+Tegen half vijf bracht onze vriendelijke gids ons in het clubgebouw
+der Philippinoosche heeren en dames. Hier bleven wij theedrinken en
+maakten met vele vrienden van den heer Del Pan kennis. Men inviteerde
+ons om den volgenden Zaterdag hun bal te komen bijwonen, doch daar
+wij dien avond reeds een invitatie hadden aangenomen om in de Elk
+Club, dat is een club van Amerikaansche heeren, te komen dineeren,
+meenden wij voor het bal te moeten bedanken. Maar daarvan wilden onze
+Philippinoosche heeren niets weten, wij konden na het diner komen
+en zooveel van onze dischgenooten medebrengen als wij verkozen. Zij
+overhandigden ons voor dat doel eene heele pakket introductiekaarten,
+waarop wij zelf de namen konden invullen.
+
+Des Zondags' morgens kwam men ons reeds vroeg halen voor een
+auto-tocht, omdat het weder zoo mooi was en men in dit jaargetijde
+elken drogen dag moet waarnemen als men groote toeren wil maken. Wij
+zouden naar Los Banos gaan, ongeveer 50 kilometer van Manilla
+gelegen. Los Banos is reeds sedert 300 jaren bekend door zijne
+heete zwavelbronnen. Het water komt in kookhitte van onder den berg
+Maquiling opbruischen.
+
+Wij hadden nu ook gelegenheid wat meer van het eiland te zien. 't
+Is opmerkelijk hoeveel Luzon op Java gelijkt, maar toch veel minder
+mooi, veel minder vruchtbaar, veel minder welvarend, veel slechter
+onderhouden er uitziet dan ons mooi eiland. Ook de menschen zijn van
+hetzelfde type als de Javanen en hunne dorpjes en woningen op dezelfde
+wijze gebouwd. Wij gingen door rijstvelden en suikerplantages,
+door boomgaarden met mango, kokosnoot, bananen en papajaboomen,
+over bergen en langs meren met steeds goede harde wegen voor de auto.
+
+In één opzicht was er in de dorpjes hier een groot verschil met die
+in Java. In elk dorp zagen wij een groote omheinde plek, waarop
+een groot houten gebouw. Zijn dat scholen, of worden daarbinnen
+wedrennen gehouden, vroeg ik? Maar, o schande voor het Amerikaansch
+bestuur, men moest bekennen dat het de arena's waren, waarin geregeld
+hanengevechten plaats vinden. Toen wij 's middags tusschen 4 en
+5 uur op den terugtocht waren, was er in al deze lokalen een druk
+vertier. Van alle kanten stroomden de mannen van het dorp, velen
+hunner met een haan onder den arm, de arena binnen. Voor een er van
+hielden wij halt om een kijkje te nemen. Binnen de omheining, doch
+buiten het gebouw, zaten tal van vrouwen voor een brandend vuurtje,
+waarop een pan, waarin vruchten gebraden of ander etenswaar bereid
+werd, om het aan eetlustigen voor enkele centen te verkoopen. Andere
+vrouwen verkochten vruchten of snoeperijen. Binnen in het gebouw
+waren de mannen en opgeschoten knapen van het dorp, die daar de zuur
+verdiende penningen van moeder of vrouw in een minuut, of soms in
+een deel er van verloren in weddenschappen. Want dat is het meest
+immoreele van deze hanengevechten, zij ruïneeren soms eene familie
+in eene ondeelbare tijdseenheid.
+
+Wij traden naar binnen, nadat een der heeren uit ons gezelschap voor
+elk een kaartje 1e rang genomen had, waarvoor per persoon ongeveer
+7 stuiver betaald moest worden. Dit entreegeld is voor de kas der
+gemeente, daarvoor wordt voor het gebouw en het politietoezicht
+gezorgd. Behalve op den 1en rang, waar buiten ons nog vier mannen
+zaten, was overigens het heele gebouw stampvol. Binnen de arena stonden
+eenige mannen, waarvan twee elk met een haan in de handen. Aan de
+rechterpoot dezer hanen was aan of boven de sporen een vlijmscherp
+scheermesje bevestigd. Onophoudelijk werden deze twee beesten tegen
+elkaar opgehitst. Dan eens liet men den een, dan weder den ander zijn
+tegenpartij een flinke snavelpik op den kop geven. Op de verschillende
+rangen werden door de verschillende toeschouwers op beide of een
+van beide hanen prijzen gezet. Toen de inzet hoog genoeg was begon
+het gevecht. De beide mannen met de hanen gingen tegenover elkaar op
+de hurken zitten en hitsten een paar keer de beesten tegen elkander
+op. Op een gegeven wenk lieten zij beiden hun slachtoffer los, die
+onmiddellijk met echte moordenaarslust op elkaar invlogen. Met de
+mesjes aan hunne pooten gaven zij elkander vinnige houwen; nog eer
+een minuut verstreken was lag reeds één zieltogende neer.
+
+Onmiddellijk daarop traden twee andere helden met hunne hanen onder
+den arm het strijdperk binnen. Weder dezelfde voorbereiding en toen
+beide hanen losgelaten konden worden, ging één er van, zoo snel pooten
+en vleugels hem voeren konden, op den loop naar de uiterste hoek van
+het gebouw, waaruit hij slechts met de grootste moeite verdreven
+kon worden. Nog eens werd het met deze beestjes geprobeerd, maar
+'t verstandige dier koos weder zijn leven boven de schande van een
+nederlaag. Zijn baas had nu het spel verloren en naar het scheen was
+het een zeer oneervolle nederlaag, want hij droop af alsof hem de
+grootste wandaad kon worden ten laste gelegd. Nog een strijd woonden
+wij bij en toen verlieten wij dit onverkwikkelijke schouwspel, vast
+overtuigd dat aan zulke menschbedervende uitspanningen zoo spoedig
+mogelijk een einde moet worden gemaakt. Het strekt het Amerikaansch
+bestuur niet tot eer dat het in dezen niet flink doortastend durft
+optreden.
+
+In de "Manilla Times" die ons Maandagmorgen toegezonden werd, stond
+een groot artikel aan mrs. Catt en mij gewijd, waarin de hoofden
+van verschillende departementen van onderwijs en maatschappelijke
+instellingen werden verzocht om ons in onze onderzoekingen zooveel
+mogelijk behulpzaam te zijn, zoodat wij bij ons oordeel over het
+een en ander over juiste gegevens konden beschikken. Ook werden
+wij aangespoord om overal waar wij leemten of fouten meenden te
+ontdekken, dit aan de betrokken hoofden mede te deelen, omdat hier vele
+instellingen nog in proefstadium verkeeren. De geheele week brachten
+wij door met daags allerlei soort hospitalen, kloosters, doofstommen-
+en blinden-instituut, fabrieken en andere instellingen te bezien,
+terwijl wij 's middags of 's avonds een tea, een diner, een bal, een
+tuinfeest of iets dergelijks bij een of andere Amerikaansche familie
+of in een der vele clubgebouwen, waarin de Amerikanen zoo sterk zijn,
+bijwoonden. Onze dagen zijn geheel bezet en aan 't eind der week hadden
+wij reeds een goeden kijk op de Amerikaansche wereld in Manilla en op
+de wijze hoe die zich hier het leven aangenaam en nuttig weet te maken.
+
+Aan het eind van dit schrijven wil ik nog even gewagen van het groote
+openlucht concert dat hier elken dag bij goed weder, van 5 tot 7
+uur, door het Manilla-orkest, bestaande uit 80 Philippino-mannen,
+ook onder een Philippino-dirigent gegeven wordt. Dit orkest heeft
+in 1904 op de St. Louis-tentoonstelling de eerste prijs behaald, en
+sedert noemt het zich "het beste orkest van de wereld". Mijne lezers
+mogen gerust een beetje twijfel koesteren omtrent deze uitspraak,
+maar ontegenzeggelijk is het waar, dat de Philippino's zeer musicaal
+zijn en deze musicaliteit is gedurende drie eeuwen onder Katholieken
+en Spaanschen invloed aangekweekt.
+
+Na zoolang van goede muziek verstoken te zijn geweest, vonden wij twee
+het soms een groot genot een uurtje rustig op een der vele banken te
+zitten luisteren naar hetgeen ons hier geboden werd.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Nu ben ik overtuigd, dat er onder mijn lezers en vooral onder de
+lezeressen zijn, die verlangen, eenige bijzonderheden te vernemen over
+het Philippino-bal, waarvan ik in mijn vorigen brief gewaagde. Ik zal
+daarom even uitvoerig als ik over ernstige bijzonderheden schrijf,
+ook dit bal beschrijven. Het is trouwens de moeite waard.
+
+Toen ons diner in de Elks Club was afgeloopen, gingen 16 van de 24
+personen, die aan dat diner hadden deelgenomen in drie groote auto's
+met ons mede naar het nieuwe clubgebouw der Club Nacionalista, ter
+inwijding waarvan de Philippino's dit bal gearrangeerd hadden. Toen wij
+om ongeveer half elf daar arriveerden, werden wij zeer hoffelijk door
+'t bestuur van die club ontvangen en werd mrs. Catt en mij elk een
+zitplaats aangewezen, vanwaar wij het bal goed konden overzien. Ik
+weet niet wat meer was te bewonderen, de gracieuze wijze, waarop de
+dansende paartjes rondzweefden door de zaal, dan wel de bonte pracht,
+die wij aanschouwden in kleeding en haartooi. De dames waren allen
+in gekleurde toiletten, in het wit was er geen. Lange, wijde rokken,
+met nog wijdere breede strooken en met ellenlange sleepen in blauwe,
+gele, rose, roode en andere kleuren, daarover altijd een kort, zwart
+kanten overkleed, bij wijze van tunica, het bovenlijf in een camiso met
+zeer wijde mouwen en van zeer dun weefsel, altijd in dezelfde kleur
+als de rok en daarover de zes-dubbel gevouwen doek van dezelfde stof
+als de camiso, vormden het toilet der dames. Deze camiso's, eene soort
+wijde, loshangende blouse, die juist tot het middel reikt, zijn zeer
+kostbaar. Zij worden van ragfijne zijde geweven en met bonte bloemen
+geborduurd. Soms zijn de bloemen er in geweven en de allerlaatste mode
+is de bloemen op de camiso's te laten schilderen door schilders of
+schilderessen van naam. De goudgele bloote hals en armen hangen vol
+van schitterende diamanten en paarlen en deze versierselen verhoogden
+ook de pracht van de haartooi. Het prachtige, zwarte haar, in hooge,
+breede kapsels opgemaakt, waarop en waarin en waaraan bloemen hangen,
+vormde steeds een harmonisch geheel met het overige toilet. Dat bij
+elk toilet ook een passende waaier is, spreekt in dit land vanzelf. Ook
+in de waaiers wordt een luxe ten toon gespreid die voor ons nieuw is.
+
+De heeren waren allen gekleed in lange, zwarte pantalon, wit vest en
+korte, witte rok, zonder slippen. Aan de wijze, waarop deze paartjes
+dansten, kunnen onze Europeesche dansmeesters een lesje nemen. Het
+heete klimaat werkt dat wel in de hand. Het was meer een zich
+voortwiegen op de tonen der muziek, dan wat wij gewoon zijn dansen te
+noemen. Duncan zou er plezier in gehad hebben. De dames hielden allen
+op gracieuze wijze hunne lange, wijde sleepen tusschen de vingers
+van beide handen, de heeren slipten hun rechter arm onder den linker
+damesarm rond haar middel, namen haar waaier in de rechter hand en al
+voortwiegelende, wuifden zij daarmede hun partner af en toe koelte toe.
+
+Wij bevonden ons in een kring van voorname Philippino's. De president
+van de club, die eerst het geheele bestuur aan ons had voorgesteld,
+bracht onophoudelijk heeren en dames bij ons, die door de een of
+andere daad naam gemaakt hebben. Zoo maakten wij kennis met den
+architect van het gebouw, een volbloed Philippino, zooals hij ons
+verzekerde, die zijne studies in Engeland begonnen en in Italië
+voortgezet heeft; die daarna heel Europa doorreisde en met zeer veel
+lof over ons Rijksmuseum sprak; daarna met een Philippino-generaal,
+die in den Spaansch-Amerikaanschen oorlog tegen de Amerikanen vocht,
+doch nu met den stand van zaken verzoend is. Ook deze generaal was
+van onvermengd ras. Toen ik mijne verwondering uitte over hun jeugdig
+uiterlijk,--de generaal en de architect waren beiden in de veertig en
+zagen er uit alsof zij vijf-en-twintig waren,--antwoordde de generaal,
+dat dit een gevolg Was van drie dingen, 1e zij rooken niet, 2e zij
+drinken geen alcoholische dranken en ten 3e, zij spelen of wedden
+niet. Deze drie zaken brengen het bloed in te snelle beweging en
+brengen rimpels en groeven op het gelaat, zoo verzekerde hij mij. Twee
+Philippino-damesdoktoren, die in Amerika gestudeerd hadden, werden
+voorgesteld, en ik vernam, dat beiden een zeer drukke praktijk onder
+dames en kinderen hier hebben en onder hunne collega's zeer gezien
+zijn. Een beeldschoone, jonge vrouw werd voorgesteld, die aan het hoofd
+van een meisjesschool staat. Zij vertelde ons, dat zij op haar 20ste
+jaar weduwe werd en toen eerst naar Engeland en later naar Frankrijk
+reisde om zich in de Engelsche en Fransche taal te bekwamen, en daarna
+te Manilla terugkeerde, om op eigen initiatief en volgens eigen plan
+eene school voor meisjes te openen. Deze school is zeer druk bezocht
+en heeft den naam de liberaalste school in heel Manilla te zijn. Ik
+noem slechts deze personen, om de lezers een denkbeeld te geven van
+de soort menschen, die wij op dit bal ontmoet hebben; en om ook nog
+een idee te geven van de namen die hier inheemsch zijn, vermeld ik
+de namen der bestuursleden van de club Nacionalista, zooals ik die
+in het mooie balboekje, dat mij aangeboden werd, vermeld vind. De
+president was Leonardo Osorio, vice-president Pascual Ledesma,
+penningmeester Venancio Concepcion, 1e secretaris Emilio Mapua,
+2e secretaris Alejandro Ruiz, en vier stemgerechtigde leden, Aguedo
+Velardo, Arcadio Arellanjo, José Lino Luna, Tomas del Rosario. Na
+ook nog vermeld te hebben, dat het balboekje tien nummers bevatte,
+waarvan vier two-steps en vier walzen en de beide andere rigodon,
+stap ik van dit bal af.
+
+Als postcriptum--dat is immers het zwak van ons, vrouwen,--voeg ik
+er dan nog bij, dat de mooie Philippino-meisjes zeer coquet zijn,
+doch niet flirten, waartoe anders hare mooie, groote zwarte oogen
+zoo uitnemend geschikt zijn, en dat de manieren der dames en heeren,
+zooals wij die op het bal zagen, in de beste balzaal in Europa niet
+verbeterd kunnen worden.
+
+Wij zijn hier in het regenseizoen en in den tijd der typhoons. Wat
+het eerste te beteekenen heeft, daarvan ontvangen wij hier duidelijk
+sprekende bewijzen. De eerste dagen van ons verblijf hier waren vol
+zonneschijn en alleen een enkele wolk ontlastte zich dagelijks boven
+de stad. Langzamerhand echter begon het regelmatiger te regenen,
+soms in zulk eene uitbarsting, dat men zich afvroeg, of er wel
+iets voor een volgend jaar zou overblijven. Daarna hield de regen
+plotseling op, de zon brak door en in een oogenblik waren pleinen en
+straten weder droog; een windzuchtje werkte dit opdrogen zeer in de
+hand. Later echter hield het droge weder geen vijf minuten stand;
+onverwacht kwam dan soms de wind van een anderen kant opzetten en
+ontlastte plotseling de heele hemel zich van al het water, dat hij
+bevatte. Uren achtereen blijft het dan doorkletteren, elke gietbui
+heviger dan de voorgaande en na acht of tien uren zijn pleinen en
+straten in meren en rivieren herschapen. Hoe lang deze hevige regens
+nog zullen aanhouden, een, twee, drie dagen of een week of langer, is
+niet te bepalen, maar allen verzekeren ons, dat na deze verfrisschende
+regens de natuur geheel verjongd te voorschijn zal komen en wij daarna
+meer zullen kunnen profiteeren van Manilla en de Philippijnen, dan
+zonder deze regens. Wij helpen het hopen. Op het oogenblik hinderen
+ons de regens nog niet, want de instellingen, die wij des morgens gaan
+zien, kunnen wij alle in een dichte automobiel bereiken, en de middag-
+en avond-amusementen zijn in dit jaargetijde alle binnenshuis.
+
+Een werkelijke typhoon komt hier niet zoo dikwijls voor als men ons wel
+heeft willen doen gelooven. Sommigen verzekeren ons, dat zij in de tien
+of twaalf jaren, die zij hier doorbrachten, slechts een enkele typhoon
+bijwoonden; anderen noemen elke flinke storm een typhoon en verklaren,
+dat elk jaar twee of drie van zulke hevige stormen het verblijf op
+de Philippijnen onveilig maken. Wij zullen afwachten wat de 6 weken,
+die wij hier zullen doorbrengen, ons in dit opzicht te ondervinden
+zullen geven. In elk geval geven de regens ons thans, prachtige,
+koele nachten; nachten, zooals wij die in lang niet gekend hebben.
+
+Sedert ik het bovenstaande schreef, zijn twee dagen verloopen en in
+dien tusschen tijd hebben wij een klein staaltje gezien van wat een
+goede typhoon te beteekenen heeft. Het regent nog steeds en soms komt
+de regen met zoo'n kracht neder, dat het schijnt, alsof hij alles
+onder zijn val verpletteren zal. En vannacht was het zoo hevig,
+dat wij alles in onze kamers moesten afsluiten. Aan eene zijde van
+het hotel, waar de wind recht op staat, regende het echter zoo door
+de ventilatie-openingen naar binnen, dat de gasten van daar allen
+hebben moeten verhuizen. Wij hadden tegen negen uur vanochtend een
+rijtuig besteld om eenige inrichtingen van onderwijs te gaan bezoeken,
+toen men ons kwam waarschuwen, dat de typhoonseinen uithingen, en dat
+er tijding was, dat op 300 mijl afstand een typhoon in de Chineesche
+Zee was, die met een snelheid van 75 mijl in het uur in de richting
+van Manilla zich voortbewoog. Wij rekenden uit, dat het dan nog vier
+uren zou duren, alvorens die hier was en wij in dien tijd heel wat
+konden doen. Wij zorgden evenwel om halfeen terug te zijn, juist
+op tijd vóór de regen met zoo'n geweld neerplofte, dat geen paard
+er door kon en wij in het dichtste rijtuig nog doornat zouden zijn
+geworden. En toen op eens, zonder eenige voorafgaande waarschuwing,
+kwam een storm van den zeekant opzetten, die elkeen, die op straat
+was, van de been gooide, alles wat los was in de lucht deed warrelen,
+en die ons in de gangen van het hotel zelfs met moeite liet staande
+blijven. Het duurde echter niet langer dan een half uur, toen was de
+typhoon, zooals men deze storm hier noemt, voorbij; den geheelen dag
+bleef het echter winderig en regenachtig buiten.
+
+Dat de Vereenigde Staten het ernstig meenen met de opvoeding der
+Philippino's tot zelf-regeering, blijkt niet alleen uit de vele
+verschillende onderwijsinrichtingen, die zij hier tot stand brachten,
+waarover ik later uitvoerig hoop te schrijven, maar nog meer uit de
+wijze, waarop zij nu reeds een groot deel van hetgeen in het belang
+der Philippijnen moet worden gedaan, in handen van het volk zelf
+gegeven hebben. In plaats van, zooals bij ons geschiedt, alle wetten
+en verordeningen van uit het moederland pasklaar naar de koloniën over
+te zenden, wordt over de innerlijke zakenregeling hier in het land
+zelf beslist. Als wij nagaan, dat voor onze koloniën alles bedisseld
+wordt in een Tweede Kamer, waarvan in den regel 98% nooit Java of een
+onzer Buitenbezittingen gezien heeft en waarvan 75% nooit de minste
+belangstelling in de ontwikkeling onzer koloniën getoond heeft, dan
+komt het mij voor, dat er voor ons veel te leeren valt in de wijze,
+waarop de Amerikanen de regeering der Philippijnen geregeld hebben.
+
+Men heeft hier een Eerste en Tweede Kamer, een gouverneur-generaal,
+gouverneurs voor elk der provinciën en gemeenteraden voor alle
+steden en dorpen. Alleen Sulu-land en het land der Moro's, deze nog
+onbeschaafde volkeren, worden van hooger hand geregeerd.
+
+Toen wij de wensch te kennen hadden gegeven om goed op de hoogte
+te komen van de wijze, waarop de Philippijnen geregeerd worden,
+ontvingen wij spoedig daarna een boodschap van den president der
+Assembly, zooals de Tweede Kamer hier genoemd wordt, met de vraag,
+wanneer het ons gelegen kwam hem te ontvangen om ons alle gewenschte
+inlichtingen te geven. Nog dienzelfden avond ontvingen wij hem,
+alsmede Signor Antonio Torres, de secretaris van de Assembly.
+
+Signor Sergio Osmena, de president, had alle brochures en gegevens
+medegenomen, die ons in genoemd opzicht van dienst konden zijn en
+verzekerde ons, dat hij gaarne bereid was, alle duistere punten voor
+ons op te helderen.
+
+De Philippijnsche eilanden dan worden geregeerd ongeveer op de wijze,
+waarop in de Vereenigde Staten een Territory geregeerd wordt.
+
+Vooreerst is er een gouverneur-generaal, die door de Vereenigde
+Staten wordt benoemd, en die naast zich heeft 8 personen, waarvan
+4 Amerikanen en 4 Philippino's zijn, die ook door de regeering in
+Washington D.C. worden aangesteld, die hem in de uitoefening zijner
+taak ter zijde staan. Deze 9 personen vormen te zamen "The Commission",
+zooals zij hier genoemd worden, en werken in den geest van een Upper
+House of Eerste Kamer. Tegelijkertijd staan de 8 Commissioners aan het
+hoofd van vier departementen, die verdeeld zijn in: 1. Binnenlandsche
+Zaken; 2. Financiën en Justitie; 3. Handel en Politie; en 4. Openbaar
+Onderwijs, en oefenen dus zoo iets als een ministerstaak uit. Aan het
+hoofd van elk dier departementen staat een Amerikaan en een Philippino.
+
+De Assembly, zoo iets als de Tweede Kamer, bestaat uit 81
+afgevaardigden, een voor elk distrikt, waarin de gezamenlijke eilanden
+verdeeld zijn. Zij werden tot nu toe om de twee jaren gekozen, er
+is echter een voorstel in behandeling, om de zittingsduur tot vier
+jaren te verlengen, 't geen alle kans heeft aangenomen te worden. De
+Assembly benoemt uit zijn midden een Speaker (voorzitter) en deze
+stelt zijn eigen secretarissen aan. Signor Osmena is sedert de 5
+jaar, dat de Assembly in functie is, steeds opnieuw tot Speaker
+gekozen. Om tot lid van de Assembly gekozen te kunnen worden, moet
+men 25 jaren oud zijn en verder aan dezelfde voorwaarden voldoen,
+waaraan een kiezer voldoet. Kiezers zijn zij, die vóór 1898 burgers
+waren van de Philippijnen en daarna trouw hebben gezworen aan de
+nieuwe constitutie. Bovendien moeten zij kunnen lezen, spreken en
+schrijven in de Engelsche of Spaansche taal, of een eigendom bezitten
+dat 500 pesos (een peso = f 1.20 ongeveer) waarde heeft, of minstens
+30 pesos jaarlijks in de directe belastingen betalen. Ook allen die
+vóór 1898 tijdens de Spaansche regeering, eene officieele positie
+in staat of gemeente innamen, zijn kiezers. Ik behoef er zeker niet
+bij te voegen, dat al deze menschen, om kiezer te zijn, moeten zijn
+van het mannelijk geslacht. Er heeft al reeds eens een voorstel de
+Assembly bereikt om het kiesrecht in de Philippijnen tot de vrouwen
+uit te breiden, doch om de een of andere reden is dit voorstel toen
+niet in behandeling genomen. In begin October zal echter opnieuw zulk
+een voorstel worden ingediend en behandeld; de Speaker is van oordeel,
+dat het in de Assembly met algemeene stemmen zal worden aangenomen,
+doch door de "Commission" zal worden verworpen. Mocht dat het geval
+zijn, dan zal een dergelijk voorstel elk jaar opnieuw in de Assembly
+worden ingediend, tot ten slotte de "Commission" er haar goedkeuring
+aan verleent.
+
+De macht van de Assembly gaat niet verder dan wetten en verordeningen
+voor te stellen en te verwerpen of aan te nemen. Vóór zij, in het
+laatste geval, echter tot wet worden verheven, moet de Commission
+er over geraadpleegd worden; keurt die af, dan is de wet verloren;
+keurt die goed, dan gaat zij naar het Congres in de Vereenigde Staten,
+die er al dan niet het veto over uitspreekt.
+
+Nu zitten in het Congres in Washington D.C. twee afgevaardigden
+van de Philippijnen, die geen recht tot stemmen, maar wel recht tot
+spreken hebben. Een der afgevaardigden wordt door de Assembly gekozen;
+de ander wordt door de Commission aangewezen. Beiden moeten echter
+Philippino's zijn en die door de Assembly wordt gekozen, moet de
+goedkeuring van de Commission, en die door deze laatste gekozen wordt,
+de goedkeuring van de Assembly hebben.
+
+Deze twee mannen vertegenwoordigen in de Vereenigde Staten de belangen
+der Philippino's en worden door de Vereenigde Staten betaald. Zij
+ontvangen jaarlijks 'n salaris van 5000 dollars en bovendien 2000
+dollars voor den eersten keer, om in de voorloopig te maken onkosten
+te voorzien. Zoodra nu een wet, afkomstig van de Philippijnen, het
+Congres bereikt, dan zijn zij daar om dat ontwerp toe te lichten en te
+verdedigen. Men veronderstelt, dat de een daarbij het gezichtspunt
+der Assembly, de ander dat van de Commission vertolkt, vooral,
+wanneer deze beide lichamen niet in elk opzicht harmonieeren, Laat
+mij niet vergeten te zeggen, dat de Commission niet alleen het recht
+van aannemen of verwerpen van een wetsvoorstel heeft, maar dat zij
+een wet ook mag amendeeren.
+
+De leden van de Assembly ontvangen geen vast jaargeld, maar 30 pesos
+voor elken dag, dat er een zitting plaats heeft en het lid aanwezig
+is. Voor elke zittingsduur wordt eenmaal het reisgeld vergoed.
+
+Verder zijn de gezamenlijke eilanden in 38 provinciën ingedeeld;
+aan het hoofd van elke provincie staat een Philippino-gouverneur, die
+door de kiezers uit de provincie gekozen wordt. Over de verkiezingen
+moet evenwel de gouverneur-generaal zijn goedkeuring uitspreken.
+
+Elke stad en elk dorp of dorpje heeft zijn gemeenteraad met een
+president, zooals hier de burgemeester genoemd wordt, en twee tot
+vier wethouders. Dezelfde personen, die kiezers zijn voor de Assembly,
+zijn dit ook voor de gouverneurs en gemeenteraden.
+
+Men ziet, dat Amerika slechts den een of anderen dag de
+onafhankelijkheid der Philippijnen behoeft te verklaren, dan is
+het geheele land gereed om de regeering in eigen handen over te
+nemen. Daarnaar wordt sterk verlangd, want ondanks al het goede,
+dat de Amerikanen hier gebracht hebben, zijn zij door het volk toch
+niet geliefd. Het zijn alleen de ontwikkelde Philippino's, die al het
+goede beseffen wat hier door de Vereenigde Staten tot stand wordt
+gebracht, doch de groote onontwikkelde massa ziet in hen slechts
+indringers, en wat meer zegt, menschen, die zij niet begrijpen en
+daarom met groot wantrouwen bejegenen. Langzamerhand wordt dit wel
+beter, nu zij de gunstige resultaten van al die nieuwigheden zien,
+maar het zal nog een heelen tijd duren alvorens er een verhouding van
+onderling vertrouwen tusschen Amerikanen en Philippino's tot stand
+is gebracht. Met hoeveel voorzichtigheid de Amerikanen hier vele
+nieuwe verordeningen moeten invoeren en de bevolking gewennen aan
+een hygiënisch leven, daarvan vertelde de directeur van den Openbaren
+Gezondheidsdienst vermakelijke staaltjes.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+De wijze waarop de Amerikanen hier de opvoeding der Philippino's
+hebben ter hand genomen wijkt zoo geheel af van die, welke wij
+in andere door ons bezochte koloniën zagen, dat ik meen daaraan
+grootendeels dezen brief te moeten wijden. De, ik zou het willen
+noemen, brutale durf, waarmede zij het Amerikaansch opvoedingssysteem
+plotseling hebben toegepast op dit Orientalisch volk, is alleen te
+verwachten van een volk, dat, zooals de Amerikanen, vast overtuigd is
+van de onfeilbaarheid van zijne opvoedingstheorieën. Elkeen die zich
+interesseert voor de ontwikkeling van de Oostersche volken, moet het
+oog gevestigd houden op wat de uitkomst zal zijn van deze proefneming,
+die tot dusver eenig is in haar soort. Door een 300-jarigen invloed der
+Spanjaarden waren de Philippino's wel is waar min of meer geciviliseerd
+vóór zij onder het Amerikaansch beheer kwamen, maar zij waren toch op
+geen stukken na in ontwikkeling gelijk te stellen met eene of andere
+Europeesche bevolking. Deze menschen, waarvan een dozijn jaren geleden
+slechts een klein deel kon lezen en schrijven, zijn in 1901 plotseling
+begiftigd met eene bezending van duizend Amerikaansche onderwijzers
+en onderwijzeressen, die overal in de verschillende eilanden scholen
+openden volgens Amerikaansch systeem en daar onmiddellijk onderwijs
+begonnen te geven in de Engelsche taal. Langzamerhand zijn hier
+Philippino-onderwijzers en -onderwijzeressen gevormd en zijn de
+Amerikaansche thans meer werkzaam als inspecteurs en inspectrices van
+onderwijs, maar toch zijn er thans nog 683 Amerikaansche onderwijzers
+bij het lager onderwijs aangesteld. Over het geheel zijn er thans ruim
+9000 mannelijke en vrouwelijke onderwijzers van het lager onderwijs
+over alle eilanden verspreid en nemen er ongeveer 500.000 kinderen
+aan het lager onderwijs deel.
+
+Er zijn nu bijna 5000 openbare scholen, 245 scholen voor meer
+uitgebreid lager onderwijs, 38 hoogere burgerscholen, 13 vakscholen en
+één universiteit voor de bevolking in de Philippijnen. Hieronder zijn
+niet begrepen de nog steeds hier in werking zijnde en veel kinderen
+trekkende katholieke en kloosterscholen, benevens enkele private
+inrichtingen van onderwijs, deze laatste vooral voor de kinderen van
+hier levende Amerikanen.
+
+Onder de leiding van den hoofdinspecteur van onderwijs, mr. Dehuf,
+bezochten wij systematisch de verschillende scholen hier, beginnende
+met eenige scholen voor lager onderwijs en langzaam opklimmende,
+eindelijk komende tot de universiteit. Daarna brachten wij een bezoek
+aan het Bureau van Onderwijs, alwaar wij op allerlei punten, die open
+vragen waren gebleven, antwoorden ontvingen.
+
+Men heeft hier nog geen leerplicht, doch op zeer enkele uitzonderingen
+na, gaan alle kinderen van hun 5e of 6e jaar school. Alle onderwijs,
+ook dat op de vakscholen en universiteit wordt zoo goed als kosteloos
+gegeven. Zelfs de leerboeken en andere onderwijsbenoodigdheden
+worden kosteloos verstrekt. Van het eerste oogenblik dat het kind
+op school komt, ontvangt het zijne lessen in de Engelsche taal. In
+den regel begint het kind als het pas op school komt, met een
+soort Fröbelwerk. Het leert matjes vlechten van bamboevezelen of
+andere plantenvezelen, tot het in staat is de omslagen voor zijn
+eigen leerboeken te kunnen vlechten, die hem alsdan worden ter hand
+gesteld. In die maanden heeft de onderwijzer gelegenheid het kind de
+allereerste woorden Engelsch te leeren en hem althans een klein beetje
+met die taal vertrouwd te maken. Dan wordt het lezen en schrijven en
+rekenen enz. alles onmiddellijk verder in het Engelsch geleerd.
+
+Aan elke school wordt een deel van den tijd besteed aan
+handwerkonderwijs. Matten vlechten, manden maken, borduurwerk,
+naaiwerk, houtsnijwerk wordt van den beginne in elke klasse
+onderwezen. Ook is aan elke school een tuin verbonden, waarin de
+kinderen in hunne vrije uren, onder leiding van een onderwijzer, kunnen
+komen werken. Elk kind kan daar een stukje grond ter bewerking krijgen
+en de opbrengst van dien grond mag hij of zij verkoopen of voor eigen
+familie gebruiken. De schooluren zijn van 7 1/2 uur 's morgens tot 12
+uur met om 10 uur een half uur vrij. Aan elke school, van laag tot
+hoog, is een eenvoudige kookschool verbonden, waarin de kinderen,
+jongens en meisjes, leeren koken. Zooveel mogelijk wordt daarbij
+gebruik gemaakt van de kookbenoodigdheden, waarover de Philippino's in
+den regel beschikken en wordt op hygiënische wijze het voedsel bereid,
+dat deze menschen gewoonlijk eten. Van de lagere tot de hoogere scholen
+voegt men echter langzamerhand een of meer andere gerechten aan deze
+menu's toe, om de bevolking aan wat meer behoeften te gewennen en
+om hen van datgene wat de eilanden opleveren, meer en beter te doen
+genieten. Deze kooklessen worden aan een afwisselend 25-tal kinderen
+van de school des morgens van 8 tot 10 gegeven. Op het oogenblik,
+dat het vrije half uurtje begint is men met de gerechten gereed en
+worden die aan de kinderen voor een minimum prijs verkocht. Voor een
+cent kan zoo'n klein ding zijn buikje vol eten. Maar hoe op dit alles
+de stempel van Amerika gedrukt is, zal elkeen onmiddellijk voelen als
+ik vermeld, dat de eerste twee dingen, die de jonge kinderen op school
+leeren bereiden, nadat zij hebben leeren rijst koken en bananas bakken,
+etc., is, het maken van ice-creams en vruchtenpuddings. Ik wist niet
+wat ik hoorde, toen ik de eerste keer in een lagere school de kleine
+6-jarige jongens en meisjes, met de grootste aandacht een les in het
+maken van ice-cream zag volgen en was niets verwonderd, dat om tien uur
+de pan met dat lekkere koele goed het eerst was uitverkocht. Gelukkig
+kunnen de kinderen voor een cent een goede portie rijst en bananas,
+of een boterham met ei en tomaten krijgen en maar een kleine lik
+ijs of een klein stukje pudding, anders zou het er spoedig met hunne
+maagjes niet goed uitzien. Dit is echter maar een bijzaakje, er zijn
+daarnaast tal van goede dingen te vermelden.
+
+Van de lagere school gaan de kinderen naar de meer uitgebreid lagere
+school. Hetzelfde onderwijs wordt daar voortgezet, en eenige vakken
+toegevoegd. In deze scholen mogen de kinderen gedurende de lesuren,
+ook onderling zich alleen van de Engelsche taal bedienen. In de lagere
+en meer uitgebreid lagere scholen wordt het vrije half uur niet alleen
+gebruikt om de geest rust te gunnen en de maag eenigszins te vullen,
+maar den kinderen wordt in dien tijd ook geleerd te spelen. Het
+is opvallend, dat de kinderen in de Aziatische landen zich niet
+weten bezig te houden. Spelen, zooals onze kinderen doen, kunnen
+zij blijkbaar niet. Allerlei spellen, die op aantrekkelijke wijze
+tegelijkertijd de physieke ontwikkeling van het kind bevorderen,
+worden hen op school geleerd. Later, bij het middelbaar en hooger
+onderwijs, worden zelfs de athletische spelen aangemoedigd, zoodat
+elk dezer scholen zijn eigen football- en baseball- en tennis- en
+cricket- en andere clubs hebben, die eens in het jaar met elkaar om
+de eer van het spel en om het tijdelijke bezit van een zilveren vaas
+of cup etc. strijden.
+
+Daar alle onderwijs vrij is, en een kind hier niet veel kan verdienen
+en bovendien de ouders als zij willen, gemakkelijk in 't onderhoud van
+het gezin kunnen voorzien, want de onderhoudskosten zijn hier even goed
+als op Java, zeer gering, nemen steeds meer kinderen aan het lager
+en meer uitgebreid lager onderwijs deel. Bijna alle kinderen van 12
+tot 14 jaren, die men hier in de straten ontmoet spreken nu dan ook
+reeds Engelsch en kunnen zich op verschillende wijzen reeds nuttig
+maken en ruim genoeg in eigen onderhoud voorzien. Kunnen de ouders
+hen nog wat langer onderhouden, dan staan vele vakscholen voor hen
+open. De handelsschool neemt hen op en maakt stenografen, typewriters,
+boekhouders, handelscorrespondenten enz. van hen, en niettegenstaande
+deze school elk jaar eenige dozijnen van zulke jongelui aflevert,
+staan toch nog tal van kantoren te wachten, om hunne Amerikaansche
+klerken door deze Philippino's te vervangen. Voor eenige honderden
+van deze jongens en meisjes is er op 't oogenblik hier nog plaats.
+
+Willen zij niet naar de handelsschool, dan kunnen de jongens naar de
+tuinbouwschool, of naar de school voor ambachten en beroepen. In
+deze laatste school worden zij tot timmerman, meubelmaker of
+smid, houtsnijwerker, beeldhouwer etc gevormd. Deze school levert
+jaarlijks vele flinke ambachtslieden af. De meisjes kunnen naar
+huishoudscholen, kantwerk-, borduur- of naaischolen gaan, alwaar zij
+ook de verschillende daar onderwezen vakken leeren, dat zij er door
+in eigen onderhoud kunnen voorzien.
+
+Van de meer uitgebreid lagere scholen kunnen de kinderen naar de
+middelbare scholen gaan, waarvan er 38 over de eilanden verspreid
+zijn. Deze scholen staan met onze hoogere burgerscholen gelijk,
+behalve dat zij elken dag eenige uren besteden aan verschillend
+handwerk en aan gymnastische spelen. De jongens en meisjes, die deze
+scholen doorloopen hebben en daarna nog een cursus in stenografie
+en typewriten doormaken, zijn op de handelskantoren zeer gewild,
+vooral ook omdat zij de Engelsche taal grondig kennen en met meer
+oordeel werken. Na een middelbare school doorloopen te hebben, zijn de
+leerlingen klaar voor de normaalschool, waar zij tot onderwijzers en
+onderwijzeressen, ook tot die voor de verschillende handwerken, gevormd
+worden. Tot nog toe ontvingen al deze geëxamineerden onmiddellijk
+eene aanstelling en het plan is om al de Amerikaansche krachten bij
+het lager onderwijs door Philippino's te vervangen. Zij zullen dan
+voorloopig nog wel onder Amerikaansche inspecteurs(trices) werken,
+waarvan elk toezicht over tien of twaalf scholen houden.
+
+Van de hoogere burgerschool kunnen de leerlingen ook naar de
+universiteit gaan. Sedert drie jaren bezitten de Philippino's een
+eigen Hoogeschool, die voor die in Amerika of Europa niet behoeft
+onder te doen. Aan de universiteit is verbonden een faculteit
+voor Medicijnen, een voor Veeartsenij, een voor Rechten, een voor
+Ingenieurs, een voor Pharmacie, een hoogere Landbouwschool, verbonden
+met een cursus in het boschwezen, en een school voor Vrije Kunsten en
+Wetenschappen. Laat men van deze universiteit niet gering denken. Zij
+voert de leerlingen op tot eene wetenschappelijke hoogte, die in niets
+voor onze universiteiten onderdoet. De beste Amerikaansche en een
+paar Duitsche professoren wijden er hunne krachten aan. Jaarlijks gaan
+van elke faculteit een paar van de beste leerlingen, die afgestudeerd
+hebben, op staatskosten voor twee jaar naar Amerika of Europa, om zich
+daar aan de beste bronnen verder te bekwamen. Uit deze jonge mannen
+en vrouwen hoopt men later de professoren voor deze universiteit te
+vormen. Uit den aard der zaak zijn nog niet veel van zulke krachten
+afgeleverd, dit jaar heeft voor het eerst de faculteit der Medicijnen
+twee goede operateurs naar Breslau en Weenen gezonden en zijn een
+paar ingenieurs naar de Vereenigde Staten gegaan.
+
+Om een enkel voorbeeld te nemen. De studie in de medicijnen vereischt
+5 jaar, als de leerling op geregelde tijden het overgangsexamen
+doet en daarna moet hij nog een vol jaar praktisch werken, als
+assistent in eene der daarvoor aangewezen hospitalen, alvorens het
+doctors-diploma wordt uitgereikt. De colleges zijn van 7.30 tot 11 uur
+'s morgens en van 1 tot 4 uur 's middags practisch werk in laboratoria
+etc. In het eerste jaar wordt Anatomie, Histologie, Zoölogie, Chemie
+en Embryologie onderwezen. In het tweede jaar: Anatomie, Chemie,
+Physiologie en Bacteriologie. In het derde jaar: Pharmacologie,
+Pathologie, Medische geschiedenis, Physische diagnosis en Clinische
+diagnosis. Algemeene Chirurgie en Chirurgische Pathologie, Clinische
+Microscopie en Protozoölogie. In het vierde jaar: Obstetrie, Pediatrie,
+Chirurgie, Interne ziekten, Tropische ziekten, Medische zoölogie,
+Medische Entomology, Clinische Microscopie en Hygiëne. In het vijfde
+jaar: Chirurgie, Experimenteele Chirurgie, Neurologie, Hersenziekten,
+Oog-, oor-, neus- en keelziekten, Obstetrie, Interne ziekten, Tropische
+ziekten en Hygiëne, benevens Medische Jurisprudentie. Als wij daaraan
+nog een jaar praktisch werk in een algemeen hospitaal toevoegen, dan
+meen ik dat dit program vrijwel met dat aan Europeesche Universiteiten
+kan wedijveren.
+
+Ik wil niet te veel van het geduld van mijne lezers vergen, anders
+zou ik het leer-program van eenige andere faculteiten gaarne nog
+hieraan toevoegen. Ik nam dat der medicijnen, omdat ik daarover het
+best meen te kunnen oordeelen. Dat in alle genoemde scholen plaats is
+voor jongens en meisjes beiden, spreekt voor een Amerikaansch systeem
+van zelf; maar ook dat in al deze inrichtingen van onderwijs even
+zoo goed vrouwelijke als mannelijke leerkrachten worden aangewend
+is wel de vermelding waard. Men vertelde ons dat het aantal dames en
+heeren, in de verschillende takken van onderwijs werkzaam, ongeveer
+even groot is en in verschillende scholen waren man en vrouw, of
+duidelijkheidshalve echtgenoot en echtgenoote, aan dezelfde school
+werkzaam. Aan het bureau van onderwijs vernamen wij, dat gehuwde
+onderwijzers zooveel mogelijk aan dezelfde scholen worden geplaatst
+en altijd in dezelfde plaats. In plaats van gehuwde onderwijzeressen
+moeilijkheden in den weg te leggen, werkt men hier het gehuwd-zijn
+van het onderwijzend personeel zooveel mogelijk in de hand. Ook aan
+de Universiteit waren drie vrouwelijke professoren werkzaam.
+
+De scholen, vooral de lagere, boden wel eens stof tot lachen. Als daar
+zoo'n klein 6- of 8-jarig vrouwtje voor de klasse moest komen om proeve
+van haar kennis af te leggen, dan vormde dat kleine menschje in haar
+lange, wijde sleepjapon, een aardig contrast met de naast haar staande
+slanke Amerikaansche onderwijzeres in haar hygiënisch witte, korte en
+nauwe japon. De onderwijzeressen doen alle moeite om de ondoelmatige
+kleeding der meisjes hier langzaam te doen vervangen door een beter
+voor dit land geschikte. Voor de gymnastiek en buiten-spelen moeten
+de meisjes in een kort, loshangend, waschbaar kleed gekleed gaan. Deze
+japonnetjes worden op school, tijdens de handwerklessen door de meisjes
+zelf gemaakt, de katoen-stof wordt door de school verstrekt. Hier en
+daar beginnen nu de kinderen reeds in zulke jurken op school te komen.
+
+In de vacanties, die hier van half April tot einde Juni duren,
+worden er aan de Normaalschool en aan de Universiteit cursussen
+voor de onderwijzers gegeven, voor zoo ver die zich voor een of
+ander vak verder willen bekwamen, of het vroeger geleerde willen
+opfrisschen. Deze cursussen zijn niet alleen ook gratis, maar voor
+de onderwijzers die van andere plaatsen komen zijn verschillende
+pensions open gesteld, waar zij op staatskosten gedurende dien tijd
+kunnen verblijven.
+
+Ook de leerlingen van Hoogere Burgerscholen, vakscholen, universiteit
+etc., wier ouders niet wonen in een plaats waar een dergelijke school
+is, kunnen in een staatspension gratis huisvesting bekomen. Voor
+meisjes staan deze pensions onder het bestuur van een Amerikaansche
+dame, voor jongens onder dat van een dito heer.
+
+Aan het Bureau van Onderwijs is een afdeeling verbonden, die wij bij
+ons heelemaal niet kennen. Het is de afdeeling voor Corresponding
+Education, onderricht door correspondentie. Een dozijn dames en heeren
+waren op die afdeeling werkzaam. Alle onderwijzers, Philippino's
+en Amerikanen, die eenige moeilijkheid hebben bij de verklaring
+van het een of ander, kunnen zich schriftelijk tot dit bureau
+wenden om inlichtingen. Ook voor zelfstudie kunnen zij voorlichting
+bekomen. Vooral voor de vele onderwijskrachten, die op afgelegen
+posten zitten, en die niet in contact staan met collega's, is dit
+een niet te hoog te waardeeren gelegenheid voor verdere ontwikkeling.
+
+In al de scholen en in alle bureaux voor onderwijs ontmoetten wij
+personen, bezield met de grootste enthousiasme voor hun werk. Elkeen
+voelde als het ware, dat zij hier een groot experimenteel werk
+verrichten, waarvan de uitkomsten op dit oogenblik nog niet te overzien
+zijn. Elkeen wilde ons gaarne alle inlichtingen verstrekken, en elkeen
+sprak met de grootste lof en bewondering over de leerlust, den ernst,
+het bevattingsvermogen van dit Oostersche volk. Er waren natuurlijk
+enkele pessimisten, die vreezen dat men hier bezig is een geleerd
+proletariaat te vormen; dat alle jonge mannen en vrouwen later doctoren
+en advocaten en ingenieurs willen worden en er voor landbouwarbeid
+en de verschillende ambachten geen krachten te vinden zullen zijn;
+dat de hersenen van deze menschen overvoed worden en de slechte
+gevolgen daarvan in de volgende geslachten gevoeld zullen worden,
+enz. Het antwoord op alle goede dingen, die de voorstanders hopen dat
+door de toepassing van hun opvoedingssysteem bereikt zullen worden,
+of op alle slechte gevolgen die de tegenstanders er van voorzien,
+zal eerst gegeven kunnen worden, wanneer wij eenige geslachten
+verder zijn en wij den toestand van dit volk dan in zijn geheel
+kunnen overzien. Zeer zeker zal over eenige geslachten de Engelsche
+taal hier over alle eilanden gesproken worden en de oorspronkelijke
+talen nog slechts als curiosum bestaan. Men is daarmede nu reeds een
+heel eind gevorderd. In de Assembly en bij de gerechtshoven wordt
+nu nog het Spaansch naast het Engelsch geduld, maar reeds bereikte
+een voorstel de Assembly om, te beginnen met 's lands vergaderzaal,
+de Engelsche taal verplichtend te stellen.
+
+Op één ding in de scholen moet ik nog wijzen, omdat dit zoo gemakkelijk
+kan nagevolgd worden en er m.i. zooveel goeds in schuilt. In de
+corridor van elke school vonden wij een groot, zwart bord, waarop
+met groote krijtletters een paar korte zinnen geschreven waren. Een
+dier zinnen houdt een les van wellevendheid in, de andere was een
+hygiënische raad. Natuurlijk waren die in de lagere scholen geschikt
+voor jonge kinderen, terwijl die in de middelbare en hoogere scholen
+voor volwassenen bestemd waren. Een week lang blijven zulke spreuken
+op 't bord en worden dan door andere vervangen. Een groote opvoedende
+kracht moet op den duur van deze wenken uitgaan.
+
+Onwillekeurig is deze mededeeling over het onderwijs zoo uitvoerig
+geworden, dat ik er in een dagbladartikel niets meer aan kan
+toevoegen. Ik zou over ditzelfde onderwerp nog wel bladzijden kunnen
+vullen en dan ook duidelijker doen uitkomen in hoeverre het geheele
+systeem van ons onderwijssysteem afwijkt en geheel een Amerikaansch
+karakter draagt. Voor hen, die daarin bijzonder belang stellen, zijn
+de gegevens hier te verkrijgen, als men zich wendt tot het Bureau of
+Education, Manila. Voor een gewoon courantenlezend publiek meende ik
+niet in nog meer détails te mogen vervallen.
+
+Er is hier nog zooveel merkwaardigs waarin Amerika alle andere landen
+ten voorbeeld kan strekken, dat ik bij elk afzonderlijk punt niet
+te lang mag stilstaan. In den volgenden brief hoop ik het een en
+ander mede te deelen over de hier bestaande gevangenis, die door de
+Amerikanen in een reformatorium is herschapen en waarvan heel veel
+menschen met gefronst gelaat en met opgetrokken schouders gewagen.
+
+
+
+
+
+IV.
+
+
+Even vast als de Amerikanen overtuigd zijn dat hun opvoedingssysteem de
+beste is in de wereld, even vast gelooven zij, dat hun strafstelsel, de
+inrichting hunner gevangenissen en de behandeling der gevangenen door
+geen enkel land geëvenaard worden. Zij hebben van hunne gevangenissen
+gaandeweg overal opvoedingsgestichten gemaakt, waarin de veroordeelden
+tot bruikbaarder menschen worden opgevoed en die elkeen die er een
+zekeren tijd moet vertoeven, als een beter en hooger ontwikkeld
+mensch verlaat dan toen hij er in kwam. De Amerikanen hebben in
+hun strafstelsel geheel gebroken met de opvatting, dat iemand,
+die misdoet, gestraft moet worden; hun systeem beoogt van de
+veroordeelden goede burgers te maken, die door geregelden arbeid,
+waarin zij belang stellen, door gezonde ontspanning en regelmatige
+rust, aan een regelmatig bestaan gewend worden, zoodat zij een
+andere opvatting van het leven krijgen en lust in werken daardoor
+ontstaat. Bovendien laten zij hen 'n ambacht grondig leeren, zoodat
+zij, in de maatschappij teruggekeerd, den strijd om het bestaan met
+eerlijke middelen kunnen strijden.
+
+Hoe geheel anders is de opvatting van ons gevangeniswezen. Wij,
+en bijna nog overal in Europa, meenen, dat wij iemand, die de wet
+overtreedt, moeten straffen met dagen, maanden of jaren opsluiting
+in cellen, waardoor wij 't lichaam van zoo'n veroordeelde verzwakken
+en zijn geest dooden. Wij ook laten hem arbeid verrichten, maar een
+arbeid, die nog eentoniger en geestdoodender is dan niets doen. Wij
+meenen, dat wij ons moeten wreken op een veroordeelde en vergeten
+daarbij, dat die veroordeelde ons later die wraak dubbelvoudig
+terugbetaalt, doordat wij in hem alle zachtere gevoelens tot zwijgen
+hebben gebracht. Zijn de uitkomsten van ons strafstelsel niet slecht
+genoeg om eens met de oude opvatting te breken en een proef te nemen
+met een geheel ander stelsel, of ten minste grondig te bestudeeren,
+welke de uitkomsten zijn, die de Vereenigde Staten met hun Reformatoria
+verkrijgen? Acht jaren geleden was ik in de gelegenheid in Amerika
+eenige van deze instellingen te bezoeken, doch ik heb den verderen
+ontwikkelingsgang van hun systeem niet bijgehouden. Hier vernam ik,
+dat zij op den ingeslagen weg steeds verder waren gegaan, omdat de
+verkregen resultaten schitterend waren. Toen de Amerikanen dan ook
+hier de contrôle over de gevangenissen van de Philippijnen hebben
+overgenomen, hebben zij onmiddellijk het geheele strafstelsel
+gewijzigd en alle oude, onmenschelijke gevangenissen afgebroken,
+en er reformatoria voor in de plaats gebracht, waarin zij met het
+in toepassing brengen van nieuwe methoden verder gaan dan ergens in
+de wereld, en dus ook op dit gebied proefnemingen op groote schaal
+verrichten.
+
+Zooals ons hier alles gemakkelijk wordt gemaakt, zoo werd ook ons
+bezoek aan de Bilibid prison, zooals de Amerikanen deze gevangenis
+noemen, vergemakkelijkt. Het is eigenlijk een pleonasme van
+Bilibid prison te spreken, want Bilibid is 't Spaansche woord voor
+gevangenis. Toen wij een dag voor ons bezoek hadden vastgesteld,
+behoefden wij slechts in de auto plaats te nemen om te 9 uur, toen
+wij aan de poort aankwamen, den directeur reeds wachtende te vinden,
+die ons zelf wilde rondgeleiden en de noodige inlichtingen geven.
+
+Bij de overname van de gevangenissen vonden de Amerikanen daarin tal
+van personen, over wie nooit een vonnis geveld was; menschen die reeds
+lang van hunne vrijheid beroofd waren, zonder dat zij wisten waarom
+en zonder dat iemand van de rechters of van de gevangenisemployees
+kon vertellen, waarom die menschen daar zaten; anderen waren er,
+die lichte vergrijpen gepleegd hadden, waarvoor men hen gevangen
+had genomen, doch waarover nooit een vonnis was geveld, zoodat zij,
+noch iemand anders, wisten aan te geven, hoelang die opsluiting moest
+duren. Schandelijk was de rechtspraak in dit land door de Spanjaarden
+verwaarloosd. Men vond er, om een enkel voorbeeld te noemen, een man,
+een gezeten burger uit een provinciestadje, die steeds een deugdzaam
+leven had geleid en die gevangen was genomen op vermoeden, dat hij een
+moord had gepleegd. Of dat vermoeden enigen grond van waarheid bevatte,
+was nooit onderzocht en een vonnis over hem was nooit geveld. Bij
+onderzoek bleek nu, dat het vermoeden zijn oorsprong had gevonden in
+een droom van een oude vrouw uit het stadje. Zij had in haar droom
+gezien, dat die man een kind vermoordde. Deze droom had zij hare buren
+verteld en nog voor den dag om was, heette het, dat die vrouw den
+moord had gezien en daarop werd de man gevangen genomen. Het feit,
+dat er nooit een levend wezen in dat stadje gemist werd, dat de man
+dien nacht als een trouw echtgenoot aan de zijde van zijn vrouw had
+geslapen en andere bijgebrachte redenen, die de onschuld van dien man
+klaar en helder bewezen, konden hem niet uit de gevangenis redden;
+"de rechters moesten de zaak eerst onderzoeken" en daarvoor schenen
+zij nooit tijd te hebben. Tal van zulke verhalen hoorden wij niet
+alleen daar, doch vonden ze ook vermeld in de verschillende boeken,
+die wij over deze kolonie lazen. Het spreekt vanzelf dat, toen de
+Amerikanen het beheer in handen namen, er eerst een schifting moest
+gemaakt worden tusschen de personen, die in de gevangenis behoorden
+te zijn en degenen, aan wie de vrijheid teruggegeven kon worden. Ook
+werden tal van onbehoorlijk lange straffen voor kleine vergrijpen
+in mildere straffen omgezet Onmiddellijk was met den bouw van nieuwe
+gevangenissen begonnen, waarvan er nu 39 in de verschillende provinciën
+verspreid zijn; een er van doet dienst voor jeugdige veroordeelden.
+
+Verreweg de grootste en de belangrijkste van deze gevangenissen is
+de Bilibid, die gezegd wordt de grootste van de wereld te zijn. Zij
+bestaat uit 50 verschillende gebouwen en kan 5000 veroordeelden
+bevatten. Er zijn over het geheele land 50.000 veroordeelden en
+alleen zij, die een vonnis hebben, waardoor zij meer dan twee jaren
+van hunne vrijheid beroofd worden, gaan naar Bilibid.
+
+Dat de gevangenissen hier niet onder het departement van Justitie,
+maar onder dat van onderwijs ondergebracht zijn, geeft reeds de aard
+van hunne bestemming aan. Iemand die het niet vooraf wist, zou nooit
+vermoeden, dat Bilibid eene gevangenis is. Men vindt er geene gewapende
+wachters, er zijn nergens cellen, de kleeding der gevangenen wijkt
+niet in 't oogloopend af, van de gewone, hier gebruikelijke en men
+passeert niemand die niet een of ander werk verricht. Alleen hebben
+de mannen aan den boord van hun jas of baadje een nummer en ziet men
+consequent drie verschillende kleuren van kleeding. Deze kleuren
+geven aan in welke klasse de dragers ingedeeld zijn. Zij beginnen
+allen in de derde klasse en kunnen door goed gedrag opklimmen tot de
+tweede en eerste klasse. Elke gevangene, die niet ziek is moet daags
+werken. Als hij ziek is, gaat hij naar het hospitaal der gevangenis.
+
+Alle gevangenen komen bij hunne opname eerst bij den directeur. Deze
+spreekt hen vertrouwelijk toe, vertelt hun, dat hij op de hoogte is
+van hun misdrijf, dat hij en alle officieel daar aangestelde personen
+hun persoonlijk belang beoogen, en niets liever zien, dan dat hun
+verblijf in Bilibid in elk opzicht tot hun voordeel zal strekken en
+dat zij hun best moeten doen van de gunstige omstandigheden, waaronder
+zij daar geplaatst zijn, zooveel mogelijk te profiteeren. Daarna gaan
+zij in een desinfectie-bad, worden naar de methode Bertillon gemeten,
+gephotographeerd, ingeschreven, ondergaan het gewone systeem van
+identificatie en daarna blijven zij 5 dagen in quarantaine, gedurende
+welke hunne excrementen onderzocht en hun lichamelijke toestand
+opgenomen wordt. Door goede voeding en geestelijke en lichamelijke rust
+brengt men hen in die dagen in goede lichamelijke conditie. Zijn zij
+ziek bevonden, dan gaan zij eerst naar het hospitaal, zijn zij gezond,
+dan worden hun na die vijf dagen de orde en regels van die gevangenis
+voorgehouden en worden zij in een werkafdeeling geplaatst. De eerste
+week staan zij nog maar onder halve maatregelen, om met hunne omgeving
+eerst bekend te raken, daarna vangt hunne geregelde dagtaak aan.
+
+Elke gevangene mag zelf bepalen, in welk vak hij wil opgeleid wonden,
+welk werk hij het liefste doet. Heeft hij in de maatschappij reeds een
+vak beoefend, dan wordt hem meestal geraden daarin voort te gaan, om
+het in dat vak tot de grootste hoogte te brengen. Weet de gevangene
+geen keuze te doen, dan treedt de directeur met hem in overleg en
+tracht uit te vinden, wat voor zoo iemand de meest geschikte arbeid
+is. Voor alle ambachten en voor elke in de eilanden bestaande industrie
+bestaat in Bilibid een in alle opzichten up to date werkplaats. In die
+werkplaatsen wordt het werk verricht onder geheel dezelfde voorwaarden
+of omstandigheden, als in elke groote fabriek of werkplaats, met
+dit verschil alleen, dat hier meer op het persoonlijk belang van
+elken werkman dan op winst gelet wordt, zoodat er wordt toegezien,
+dat dezelfde persoon niet te lang bij hetzelfde onderdeel van het
+vak geplaatst blijft en hij door op te klimmen langzamerhand het
+heele vak meester wordt. Wij zagen er achtereenvolgens de gebouwen,
+waarin de smederijen en het ijzeren machinewerk geplaatst zijn; die
+van de wagenmakerij, waar zoowel mooie, luxe rijtuigen, als eenvoudige
+boerenkarren gemaakt worden; de meubelmakerij, waar, van het prachtige
+narrohout, dat ze hier hebben, zeer mooie ameublementen gemaakt worden;
+de mandenmakerij, waar alle hier voorkomende en daartoe geschikte
+plantenvezelen gebruikt worden om er allerlei soort rieten meubelen
+van te vervaardigen; een goud- en zilversmederij, een zeepziederij,
+een schoen- en kleermakerij, een bakkerij, een hygiënische wasch-
+en strijkinrichting etc. Al deze ambachten en beroepen zijn elk in
+een afzonderlijk gebouw ondergebracht, en al het daar vervaardigde
+werk wordt gewoon op de arbeidsmarkt gebracht. Men werkt niet onder
+de gewone prijzen, de prijzen van de artikelen zijn zelfs iets hooger
+dan men hier gewoon is te betalen, maar daar al het afgeleverde van
+de beste kwaliteit is en in de uiterste volmaaktheid is vervaardigd,
+vinden alle artikelen steeds koopers. Heel dikwijls wordt op bestelling
+geleverd.
+
+Voor gevangenen, die hunne vakopleiding in Bilibid gehad hebben is
+na hunne invrijheidstelling altijd gemakkelijk een goede patroon
+te vinden. Zij worden in de keuze van een patroon door den directeur
+bijgestaan, die ook voor hun verder leven hun goede vriend en raadgever
+blijft. Tot dusverre komen steeds de grootste tevredenheidsbetuigingen
+in van de patroons, die ontslagenen uit Bilibid in hun werkplaats
+hebben genomen; zij roemen hun uitstekend werk, hun ijver en hun
+goede trouw.
+
+De dagindeeling van de gevangenen is zoo ingericht, dat behoorlijke
+rust en ontspanning hunnen arbeid afwisselt. Om half zes staan zij
+'s morgens op, zij kleeden en wasschen zich, maken hun bed in orde
+en begeven zich naar de eetzaal. Om 6 uur is het ontbijt en om half
+zeven moet elk in zijn werkplaats aanwezig zijn, waar tot 11.30
+gewerkt wordt. Deze vijf uur arbeid wordt echter door de meesten
+onderbroken door een uur school. Alle gevangenen zijn verplicht
+één uur daags naar school te gaan. Er zijn verschillende scholen,
+maar van die duizenden gevangenen, waarvan niet meer dan 25 in eene
+klasse gaan, kan in een uur slechts een deel onderricht ontvangen. De
+lessen gaan dan ook geregeld den geheelen dag door en worden telkens
+door eene andere groep leerlingen bijgewoond. Nooit gaan er echter uit
+een werkplaats zooveel tegelijk, dat daardoor het werk stilstaat. De
+onderwijzers in de school zijn ook gevangenen. Al het onderwijs wordt
+ook daar in de Engelsche taal gegeven.
+
+Om 11.30 wordt het werk overal stop gezet; de gevangenen gaan zich
+dan wasschen, een schoon buis aandoen, en om 11.50 komen zij zich
+aanmelden voor hun middagmaal. Dit geschiedt geheel op militaire
+wijze. In precies tien minuten zagen wij in eene afdeeling 150 mannen
+bediend worden van hun middagmaal en zich, zooals alle Aziatische
+volken doen, op hunne hielen neerzetten om het sein van 12 uur af
+te wachten, waarop allen, in rechte lijnen neergehurkt, begonnen te
+eten. Hun middagmaal bestond dien dag in soep, een groot bord ongepelde
+rijst en een ander bord vol groentencurry. 's Morgens krijgen zij
+brood, koffie en bananen, 's avonds ook, maar dan worden de bananen
+dikwijls door andere vruchten vervangen. Elken dag krijgen zij 1 1/4
+ons vleesch of visch, terwijl aardappelen, uien en meelspijzen het
+middagmenu afwisselend maken. Het eten zag er hoogst zindelijk en
+smakelijk uit; in de bakkerij vonden wij het brood zelfs zoo lekker,
+dat wij er met smaak een stuk van verorberden.
+
+Na het eten krijgt elke veroordeelde eenige sigaretten en houdt
+tot 1.45 zijn siesta. Om twee uur begint het werk weder, dat tot
+4.30 duurt. Daarna nemen alle gevangenen een bad. Dit dagelijksch
+bad is verplichtend. Zij kleeden zich dan in schoone kleederen,
+hun muziekcorps speelt een vroolijken marsch en op de tonen van dien
+marsch wordt op de uitgestrekte pleinen binnen de omheining van Bilibid
+twintig minuten gemarcheerd. Daarna vangt het avondeten aan en als
+dat is afgeloopen, is elkeen tot kwart voor negen vrij te doen wat hij
+wil. In de recreatiezaal staan sigaretten voor de heeren en men vindt
+er allerlei onschuldige spelen; er is een goede bibliotheek met boeken
+en tijdschriften; in het gymnastieklokaal kunnen zij zich onder leiding
+oefenen en velerlei athletische spelen doen; in de schoolgebouwen wordt
+een uur les gegeven aan hen, die zich voor een of ander vak bijzonder
+willen bekwamen, deze lessen zijn niet verplichtend; in de vergaderzaal
+worden nu en dan lezingen gehouden met of zonder lichtbeelden; door
+het eigen muziekcorps worden af en toe concerten gegeven en door een
+andere club worden voordrachtavonden georganiseerd. Op deze en andere
+wijze worden de avonden ten nutte gemaakt.
+
+Om 8.45 begeeft zich ieder naar zijn slaapgebouw en om 9 uur moet
+elkeen in zijn bed liggen. Ook des nachts worden de gevangenen niet
+ingesloten. De slaapgebouwen waren precies zoo ingericht als wij
+dat hier in de kazernes hebben gezien. In elk groot slaapgebouw,
+waar van alle kanten de frissche lucht binnenstroomt, slapen 144
+gevangenen. Elk heeft een ijzeren ledikant met stroomatras, twee
+lakens, een kussen met wit kussensloop en een wollen deken. Van
+elke zes is degeen, die de beste cijfers voor gedrag heeft, de
+hoofdpersoon. Hij moet toekijken, dat de anderen behoorlijk in hun
+bed liggen, hun bed netjes onderhouden en dat zij niets doen, wat
+niet geoorloofd is. Over 4 van zulke groepen is een hoogere bewaker
+aangesteld, terwijl in elk slaapgebouw twee gevangenen de volle
+verantwoordelijkheid dragen voor de goede orde van zaken. Deze twee
+worden alleen gekozen uit de eerste klas gevangenen, dat zijn zij,
+die een volkomen smetteloos gedragboekje hebben. Bovendien staat in
+elk gebouw elk der daar aanwezige gevangenen om beurten één uur op
+schildwacht. Hij is verplicht onmiddellijk één der laagste opzichters
+te wekken als er met een van de vijf onder hem geplaatsten het een
+of ander gebeurt. Ander toezicht wordt er 's nachts niet uitgeoefend.
+
+De vrouwenafdeeling is geheel afgezonderd van de mannenafdeeling. Deze
+staat onder toezicht van een directrice, die vroeger aan het hoofd van
+een hospitaal heeft gestaan. Zij is hare ongeveer 150 vrouwen niet
+alleen geheel meester, maar zij beheert dit heele gedeelte zonder
+eenige hulp, dan alleen van de gevangenen zelf. Met de grootste
+liefde en vertrouwelijkheid gaat zij met elk harer veroordeelden om
+en de directeur verzekerde ons, dat er niet een onder haar was, die
+voor de Matron niet haar leven zou willen geven. Toen de directrice
+eens, de eene maal in de vijf jaren die zij daar is, voor zes weken
+eene vacantie nam, dachten de vrouwen nooit dien tijd zonder haar te
+kunnen doorkomen. Zij heeft ze toen geregeld met brieven op de hoogte
+gehouden van haar doen en laten en haar 't een en ander van hetgeen
+zij zag en ondervond medegedeeld. Bij haar terugkomst waren allen zoo
+uitgelaten van vreugde, dat zij onmiddellijk besloot haar nooit meer
+zoo lang alleen te laten. Sedert heeft zij Bilibid nooit langer dan
+eenige uren achtereen verlaten. De vrouwen maken in hoofdzaak kant en
+borduursels. Dit zijn de twee zaken, die hier bijna alle vrouwen kennen
+en waarin zij het tot eene groote hoogte gebracht hebben. Langzamerhand
+is dat werk hier door de kloosterscholen ingebracht en de Philippino's
+schijnen een bijzondere handigheid en een bijzonderen smaak voor dit
+werk te bezitten. Wat wij in de gevangenis zagen maken, was wel het
+mooiste en fijnste, wat wij hier tot dusver van dit werk gezien hebben.
+
+Overigens worden op de vrouwen natuurlijk dezelfde regelen toegepast
+als op de mannen.
+
+Het zou mij te ver voeren, als ik ook nog 't hospitaal, met het daaraan
+verbonden sanatorium voor longlijders, dat boven op het platte dak is
+aangebracht, ging beschrijven. Dit hospitaal met zijne verschillende
+afdeelingen en zijn operatiezaal is even zoo goed en zoo hygiënisch
+ingericht als elk nieuw Amerikaansch hospitaal. Hoewel er een vaste
+dokter is aangesteld, dienen de patiënten toch ook voor klinisch
+onderwijs aan de studenten der universiteit, die daar dagelijks hunne
+lessen aan het ziekbed hebben, terwijl er altijd eenige afgestudeerde
+studenten als assistenten van den fungeerenden dokter werkzaam zijn.
+
+Tal van zaken heb ik bij de beschrijving onaangeroerd moeten laten,
+omdat het onmogelijk is een volledig overzicht van deze merkwaardige
+instelling in briefvorm samen te pakken; bij eene afdeeling moet ik
+echter nog een oogenblik stilstaan, omdat dit een geheele nieuwe zaak
+is, die nog nergens, ook niet in Amerika, bestaat. Het spreekt van
+zelf, dat men overal in Amerika en zelfs ook de directeur van hier met
+de grootste belangstelling de uitkomsten van deze nieuwe proefneming
+gadeslaat, waaruit niet alleen voor rechters en gevangenisspecialisten,
+maar ook voor psychologen zeer veel zal te leeren vallen.
+
+Men heeft n.l. op een der vele eilanden, die de Philippijnen vormen,
+een landbouwonderneming gesticht, die de Iwahig Penal Colony genoemd
+wordt, waar elke zwaar of levenslang veroordeelde, die het door
+goed gedrag verdiend heeft, op eigen verzoek naar toegezonden kan
+worden. Deze kolonie is in het midden van het eiland Palawan gelegen,
+een lang, strookvormig eiland, dat het dichtst bij Britsch-Borneo
+ligt. Reeds zijn daar in de vijf jaren, dat de kolonie bestaat, 1200
+veroordeelden, mannen en vrouwen, naar toe gebracht. Om 't voorrecht te
+genieten naar de Iwahig Penal Colony overgeplaatst te worden, moet de
+zwaar veroordeelde drie jaren achtereen een smettelooze conduitestaat
+bezitten. Gedragen zulke veroordeelden zich ook nog gedurende drie
+jaren volkomen goed in de kolonie, dan wordt hun toegestaan hunne
+familie te laten overkomen en een gezin op te bouwen. De familieleden
+worden dan op staatskosten daarheen vervoerd. Een getrouwde man kan
+echter zijne vrouw, noch zijne kinderen dwingen zijne ballingschap met
+hem te komen deelen, dit moet door vrouw en kinderen geheel vrijwillig
+geschieden. Ook mogen de mannen- en vrouwen-veroordeelden op het eiland
+onderling trouwen, als beide personen althans niet met een andere
+man of vrouw reeds getrouwd zijn. Zoo hebben er zich in den loop der
+jaren verschillende gezinnen gevormd en worden er jaarlijks van 5 tot 8
+wettige kinderen geboren. Van onwettige geboorten zag ik niets vermeld.
+
+Als de kolonisten zich in de kolonie één jaar goed gedragen hebben en
+het landbouwwerk genoegzaam kennen, dan ontvangen zij een stuk grond,
+dat zij voor eigen rekening mogen cultiveeren. Zij ontvangen dan
+ook een voorschotsom om alle benoodigdheden te kunnen koopen en om
+hunne gevangeniskleeding voor gewone kleeding te verwisselen. Uit de
+opbrengst van den grond moet langzamerhand het voorgeschoten kapitaal
+terugbetaald worden.
+
+Aan het hoofd van deze kolonie staat een directeur, die tevens de
+leider van het landbouwwerk is. Hij wordt in zijn werk bijgestaan
+door drie Amerikaansche en vier Philippino-assistenten. De overige
+opzichters benoemt hij uit zijne gevangenen.
+
+Verder wordt deze gemeente geregeerd als elke andere gemeente in de
+Philippijnen. De kolonisten benoemen uit hun midden een president
+(een burgemeester) en gemeenteraadsleden, die alle gemeentebelangen
+onderling regelen. De directeur van de kolonie heeft echter het
+veto-recht.
+
+Deze kolonie heeft een oppervlakte van 50 vierk. mijlen en
+eerst op zeven mijlen afstand van daar is een kleine staf van
+Philippino-politieagenten gestationneerd, die in tijd van gevaar
+telefonisch opgeroepen kan worden. In de vijf jaren, dat de kolonie
+bestaat, heeft de politie nog nooit dienst behoeven te doen. Het
+gedrag van de kolonisten was zoo goed, dat men dit jaar voor het eerst
+eenigen van de allerbesten een zesweeksch verlof heeft toegestaan,
+om in Baguio, het Tosari der Philippino's, een rusttijd in een
+koeler klimaat door te maken. Ook deze proef is goed afgeloopen,
+heeft gunstige gevolgen gehad en zal nu jaarlijks herhaald worden.
+
+Langzamerhand zal nu het eiland Palawan geheel in cultuur gebracht
+en door veroordeelden bevolkt worden. Daar het bijna allen levenslang
+of heel lang veroordeelden zijn, dus menschen, die een zware misdaad
+hebben bedreven, die de bevolking van de kolonie uitmaken, en het hun
+veroorloofd is onderling te trouwen en een nieuw geslacht te vormen,
+is het zeker voor onze herediteitstheorieën van het hoogste belang,
+om na te gaan wat uit deze bevolking groeit.
+
+Iets, naar mijne meening geheel in tegenstelling met de humane geest,
+die in Bilibid heerscht en waarvoor de directeur mij ook geen voldoende
+verklaring kon geven, was het terechtstellen van zeven mannen, die
+achter een hek stonden te wachten tot zij geëxecuteerd zouden worden,
+Deze zeven mannen waren geboren criminalisten, onverbeterlijken,
+die allen gruwelijke moorden gepleegd hadden en in de gevangenis,
+zelfs onder het strengste toezicht, gevaar voor hunne medegevangenen
+opleverden. Hen wachtte de doodstraf door electriciteit. Het gezicht
+van die zeven wachtende mannen zal mij nog lang bijblijven.
+
+Om nu niet zoo griezelig te eindigen zal ik tot slot een eigenaardig
+verzoek mededeelen, dat juist den directeur bereikte, toen wij 's
+morgens in Bilibid aankwamen. Het was eenig in zijn soort en bracht den
+directeur in verlegenheid, zoodat onze komst een welkome gelegenheid
+was, om de vrouw, die het verzoek deed, weg te sturen, om het antwoord
+over eenige dagen te komen halen. Hij heeft nu tijd tot beraad.
+
+De vrouw was vier jaren in Bilibid geweest, en was zes weken geleden
+ontslagen. Zij vroeg nu verlof om met den gevangene X., die tot
+twintig jaren veroordeeld is, waarvan nu acht om waren, te mogen
+trouwen. Die man wordt dus eerst in 1924 ontslagen en tot dusver was
+zijn gedrag nog niet van dien aard, dat men hem eenige privilegiën
+heeft kunnen toestaan. Hoe die man en vrouw liefde voor elkaar hebben
+kunnen opvatten, was den directeur een raadsel, daar de mannen en
+vrouwen in de gevangenis streng van elkander zijn gescheiden, en wat
+die betrekkelijk jonge en vrij knap uitziende vrouw kon bewegen zich
+wettelijk te binden aan een man, die haar pas over een dozijn jaren
+kan toebehooren, is onverklaarbaar. De directeur verzekerde ons, dat
+hem nog nooit een dergelijk verzoek bereikt had en dat hij geloofde,
+dat het eenig was in zijn soort. In hoever hij er een gunstig oor
+aan kan verleenen, zal afhangen van de uitkomsten van het onderhoud,
+dat hij dien avond met den man in kwestie hoopte te hebben.
+
+Dengenen, die van Reformatoria eene studie maken en over deze
+belangrijke inrichting meer willen weten, raad ik aan zich te wenden
+tot mr. Geo Wolfe, director of Prisons, Manila.
+
+
+
+
+
+V.
+
+
+Langzamerhand begin ik te begrijpen, wat het te beteekenen heeft hier
+te zijn in het regenseizoen en in den typhoontijd. De regenmoesson
+duurt van Juni tot November en de typhoonmaanden zijn Augustus en
+September. Wij genieten nu van beide. Het regent nu reeds meer dan 14
+dagen en soms zoo erg, dat men er bijna doof van wordt. Onophoudelijk
+klettert de regen in stroomen neer en het veroorzaakt daarbij soms
+zoo'n geraas, dat het onmogelijk is zich alsdan verstaanbaar te
+maken. Die de regens, zooals zij hier vallen, niet heeft bijgewoond,
+kan er zich eenvoudig geen begrip van maken. Men berekent den regenval
+hier niet in inches, maar in voeten; zooveel voet regen is er gisteren
+gevallen, vindt men 's morgens in de couranten vermeld. Manilla staat
+dan ook reeds voor een deel onder water, met schuitjes moeten de
+menschen, die in dat deel wonen, zich over straat voortbewegen. Tal
+van diners en avondpartijen hebben reeds moeten worden uitgesteld,
+omdat het eenvoudig onmogelijk is het huis goedschiks te bereiken.
+
+Heel erg ziet het er evenwel uit, wanneer deze regens vergezeld
+gaan van een typhoon. Ik heb ze hier nu bijgewoond, al waren ze
+dan maar van korten duur en niet van de hevigste soort. Het zijn
+hevige wervelwinden, die niemand weerstand kan bieden en elkeen
+tegen den grond werpen. Zoo'n storm doet boomen ontwortelen, hooge
+palmen middendoor breken, haalt telegraaf- en telefoonpalen omver,
+neemt de daken van de lichtgebouwde huizen en voert ze honderd meter
+weg; kleine vaartuigen worden in de rivier of in de zee opgenomen en
+onderstboven gekeerd en hij doet zelfs dit massief gebouwde hotel,
+waarin wij ons bevinden, schudden alsof het van papier is. Ik weet
+nu ook, waarom men hier geen glasruiten heeft: zij zouden in zulke
+oogenblikken in honderden scherven uiteenvallen. Daarom heeft men hier
+de vensters in kleine ruitjes verdeeld en met een soort micaplaatjes
+ingevuld. Deze plaatjes laten slechts een zeer gedempt licht door. Maar
+in gewone omstandigheden hindert dat niet, omdat de vensters nacht en
+dag openstaan en alleen in dagen, waarop de regen door alle openingen
+naar binnen wil dringen, gesloten zijn.
+
+Wij ondervinden door dit weder de grootste teleurstellingen. De
+ergste is wel, dat wij geen gebruik durfden maken van de ons
+aangeboden gelegenheid om de voornaamste eilanden der Philippijnen te
+bezoeken. Wij hadden in het begin van ons verblijf hier, onzen wensch
+te kennen gegeven, om ook naar de andere eilanden van de Philippijnen
+te gaan, en informeerden naar de meest geschikte gelegenheid. De
+gouverneur-generaal had van onzen wensch gehoord en op een tea te
+zijnen huize vroeg hij ons, of wij genegen waren als inspectrices van
+onderwijs met een gouvernementstransportschip te reizen, dan zou hij
+ons een aanstelling bezorgen en konden wij met het eerstvertrekkende
+schip eene rondreis maken en alle voorname eilanden aandoen. Natuurlijk
+namen wij deze prachtige aanbieding volgaarne aan, ontvingen spoedig
+daarna onze stukken als staatsambtenaren en zouden 3 Augustus met de
+"Merritt" vertrekken. Alles was zoo zorgvuldig voor ons voorbereid,
+overal werd ons gedurende ons verblijf vriendelijke gastvrijheid
+aangeboden en het zou een eenige gelegenheid zijn geweest om in
+betrekkelijk korten tijd een goed overzicht te krijgen van de geheele
+eilandenreeks. Maar het weder is zoo fataal, typhoons volgen elkander
+zoo snel op, dat alle vrienden ons ten sterkste moesten ontraden in
+dezen tijd op zee te gaan. Wel zouden wij in anderhalven dag buiten
+de typhoonstreek geraken, maar in dat eerste anderhalve etmaal kon
+toch nog genoeg gebeuren. Het was zoo'n groote teleurstelling, dat
+wij deze gelegenheid moesten laten voorbij gaan en onder dankbetuiging
+onze stukken moesten terugzenden, dat wij den dag tevoren nog eerst,
+in een oogenblik waarin de regen het mogelijk maakte in een dichte
+automobiel even uit te gaan, ons naar het Observatorium begaven, om
+van de heilige vaders te vernemen, welk weder er in de eerstvolgende
+dagen te verwachten was. Maar ook deze goede oude heeren vonden het
+raadzamer in de eerste dagen geen zeereis te ondernemen en aan dien
+raad hebben wij ons ten slotte gehouden. En zoo zitten wij nu hier
+kalm af te wachten, wanneer regen en wind tot bedaren zullen komen en
+als er dan een goed schip vertrekt, dan zullen wij van de gelegenheid
+gebruik maken om weer naar Hongkong terug te keeren.
+
+Heelemaal doelloos brengen wij onzen tijd daarom toch niet
+door. Mrs. Catt hield reeds twee keeren een voordracht over
+vrouwenkiesrecht. Den eersten keer sprak zij in de "Veertiendaagsche
+Club van Amerikaansche vrouwen" en had toen tot onderwerp: "De
+vrouwenkiesrechtbeweging in de verschillende landen". Vele harer
+hoorders gevoelden zich na hare voordracht opgewekt om op de een
+of andere wijze hare eigen landgenooten in den kiesrechtstrijd te
+steunen en beraamden achterna plannen op welke wijze zij dat het
+best kunnen doen. Om hier tot eene organisatie te komen, heeft voor
+de Amerikaansche dames eigenaardige bezwaren, want zij behooren tot
+verschillende staten in Amerika en elke staat heeft daar zijn eigen
+organisatie. Zij zullen echter trachten op de een of andere wijze
+hare gevoelens in dezen blijk te geven.
+
+Hare tweede voordracht was in de Club Nacionalista Philippino. De
+damesleden van deze club hadden ons voor een tea uitgenoodigd,
+vergastten ons op bandoline-muziek, zang en Philippino-gebak en
+een langen welkomstgroet van de presidente, een studentje in kunst
+en literatuur, in de Spaansche taal. Deze groet werd later in het
+kort voor ons vertaald in het Engelsch. Mrs. Catt sprak toen het
+jeugdig auditorium toe over "de nieuwe plichten van de moderne
+vrouw". Een groep uit deze vrouwen heeft zich nu georganiseerd om
+een rapport over de wettelijke en maatschappelijke positie van de
+Philippino-vrouwen samen te stellen en om een of meer dames uit haar
+midden te benoemen om haar het volgend jaar te vertegenwoordigen
+op het internationaal congres te Budapest en daar het rapport uit
+te brengen. Twee meisjes-studenten, die tegen dien tijd hare studie
+voleindigd zullen hebben, hebben zich reeds beschikbaar gesteld, om
+op eigen kosten de reis daarheen te maken. Als het enthusiasme, zooals
+dat thans is gewekt, laaiende blijft, dan zal het plan zeker gelukken.
+
+De Philippino's die, zooals men weet, tot hetzelfde ras als onze
+Javanen behooren, en in uiterlijk zeer veel overeenkomst met hen
+vertoonen, staan in het algemeen genomen in geestelijke ontwikkeling
+veel hooger. Dit is in hoofdzaak het meest in het oogloopend het
+geval met de vrouwen. Hoogstwaarschijnlijk danken de vrouwen haar
+grootere vrijheid en hoogere ontwikkeling aan het feit, dat de
+Mohammedanen hier nooit grooten invloed gehad hebben, dat hier nooit
+polygamie is kunnen ingevoerd worden en dat de vrouwen zich nimmer
+hebben laten opsluiten of haar gelaat achter dichte sluiers hebben
+verborgen. Overal waar wij tot nog toe polygamie en opsluiting der
+vrouwen hebben aangetroffen, was de wettelijke en maatschappelijke
+positie der vrouw eene allerbedroevendste.
+
+De vrouwen in de Philippijnen doen ons het meest denken aan de vrouwen
+in Burma, zooals wij die in Rangoon hebben aangetroffen. De vrouwen
+hier hebben echter in de laatste jaren van de goede Amerikaansche
+scholen kunnen profiteeren en daardoor staan de jongere vrouwen in
+de Philippijnen in geestelijke ontwikkeling boven hare Burmeesche
+zusters. Beiden zijn echter waardige vertegenwoordigsters van het
+Maleische ras, die zich niet door godsdienstprofeten de plaats hebben
+laten voorschrijven, waar de vrouw behoort te staan, noch "haar
+Roeping" door mannen hebben laten vaststellen; zij hebben haar eigen
+"Roeping" en eigen "Plaats" bepaald en die plaats is in de Philippijnen
+eene zoo in het oogloopende en een zoo goede, dat president Taft,
+toen hij in 1901 als gouverneur-generaal in de Philippijnen kwam, in
+zijn eerst uitgegeven rapport Over deze eilanden als zijne meening
+uitsprak, dat in alle eilanden hier de vrouwen superieurder waren
+dan de mannen en deze superioriteit zoowel bestond in geestelijke
+ontwikkeling, als in moreele levensopvatting en in energie en ijver.
+
+Het is zeker vreemd, dat Spanje en de Katholieke kerk, welks macht
+hier ruim drie eeuwen gevoeld werd, nooit zoozeer hun stempel op de
+vrouwen als op de mannen hebben kunnen drukken; de vrouwen hebben veel
+meer den oorspronkelijken vrijen geest behouden dan de mannen. In de
+Philippino-revolutie van 1898, de opstand van dit Orientalisch volk,
+om zich van de Spaansche overmacht te ontdoen, omdat die macht hen
+niet tot verdere ontwikkeling liet komen, werd de rol, die de vrouwen
+daarin speelden, zeer sterk gevoeld en ofschoon de vrouwen meer een
+dicteerende rol achter de schermen hebben gespeeld, namen zij toch
+ook aan den wapenstrijd op menig eiland daadwerkelijk deel.
+
+Wij waren ook een avond de gasten van de Spaansche heeren- en
+damesclub. Ook op dien avond maakte de gelegenheid tot dansen de
+hoofdzaak van het programma uit. Met vele Spaansche dames hebben wij
+toen kennis gemaakt, doch deze staan in geestelijke ontwikkeling
+niet op één lijn met hare Philippino-zusters. De tijd, dien deze
+laatsten gebruiken om zich wetenschappelijk te bekwamen en om zich in
+of buiten huwelijk economisch vrij te maken, gebruiken de eersten om
+allerlei Europeesche of Amerikaansche kunstjes aan te leeren en zich
+vooral zeer Europeesch voor te doen. Zij spreken bij voorkeur Fransch,
+kleeden zich bij Fransche modistes en leggen daarbij goeden smaak en
+groot weeldevertoon aan den dag. Toch kunnen zij hun Carmencita-natuur
+nu en dan niet geheel bemantelen. De Spaansche dames, zooals wij die
+hier ontmoet hebben, bezitten voor ons weinig aantrekkelijks.
+
+Beter hebben wij ons geamuseerd toen wij in een vooravond de
+gasten waren van de 180 Philippino-meisjes-studenten, die allen
+van buiten Manilla komen en gezamenlijk in een van de dormitories
+door de regeering gehuisvest zijn. Alle meisjes, die geen ouders
+of familieleden in Manilla hebben en een van de inrichtingen
+van middelbaar of hooger onderwijs hier bezoeken, worden door de
+regeering in groote pensions ondergebracht, waar zij kosteloos
+voeding en huisvesting ontvangen. In de grootste dezer, waar,
+zooals ik schreef, 180 meisjes bijeen zijn, hadden de meisjes, met
+goedkeuring van de directrice, ons uitgenoodigd te komen. Er waren
+leerlingen van de normaalschool, aanstaande onderwijzeressen dus,
+studenten, in de pharmacie, medicijnen, rechten en philosophie,
+leerling-verpleegsters en studenten in allerlei afdeelingen van kunst.
+
+De versnaperingen ons dien avond aangeboden waren alle door de
+meisjes zelven bereid, andere meisjes maakten muziek of dansten de
+native-dansen voor ons en ten slotte vroegen zij ons om haar iets
+te vertellen van meisjes-studenten uit Amerika en Holland. Zij
+waren ten hoogste verbaasd, dat wij in Holland geen vrouwelijke
+professoren hebben en dat wij eigenlijk niet veel verder zijn dan de
+Philippino-vrouwen, en nog hooger steeg hare verwondering, toen ik
+mededeelde, dat ons land met de ontwikkeling van 't Javaansche meisje,
+dat met het Philippino-meisje zooveel punten van overeenkomst bezit,
+pas kort geleden een begin heeft gemaakt en dat verreweg het grootste
+aantal Javaansche vrouwen nog niet lezen of schrijven kan. Dat de
+Mohammedaansche godsdienst, die op Java beleden wordt, die de vrouwen
+en meisjes binnen de perken der woning houdt, grootendeels hiervan
+de schuld is, heb ik getracht haar duidelijk te maken, zoodat onze
+regeering geen al te poover figuur in dezen naast die van Amerika
+maakt.
+
+De Philippinoos houden van muziek en plezier maken, elke gelegenheid
+wordt daartoe aangegrepen. Begrafenissen zijn hier familiefeesten. Met
+de vroolijkste en soms allerzonderlingste muziek worden hier de
+lijken grafwaarts gedragen en na de begrafenis keeren de treurende
+familieleden en vrienden naar de woning van den overledene terug, om er
+den heelen dag te smullen en den avond, soms tot den volgenden morgen,
+in dans en muziek door te brengen. Als men zoo'n woning passeert,
+gelooft men eerder dat er een bruiloft dan een begrafenis gevierd
+wordt. De kerkhoven zijn hier ook zeer eigenaardig. Men begraaft de
+lijken niet in den grond, maar in de nissen van dikke muren. Zoo'n
+Philippino-kerkhof bestaat uit een klein Katholiek kerkje. Daaromheen
+zijn cirkelgewijs drie of vier dikke wallen gebouwd, muren die een
+dikte hebben van een man's lengte. De muren zijn vol nissen en elke
+nis bevat een lijk. Het lijk wordt uit de kist genomen en zoo in de
+nis geduwd. De sluitsteen van de nis bevat den naam etc. van den
+gestorvene. De huur van zoo'n nis bestaat in 5 pesos per jaar en
+moet voor 5 jaar tegelijk voldaan worden. Wordt na afloop van dien
+termijn de huur door de familieleden niet vernieuwd, dan werden,
+vóór de Amerikanen hier kwamen, de overblijfselen eenvoudig uit de
+nis genomen en buiten de muren op een hoop gesmeten; thans, onder
+Amerikaansch regime, worden ze gecremeerd. Op die wijze zijn er altijd
+nissen vrij om nieuwe bewoners te ontvangen en maakt de kerk een goed
+zaakje van de sterfelijkheid der Philippinoos.
+
+Een allergekst contrast vormt de lawaaierige manier, waarop een
+lijk naar de begraafplaats gebracht wordt en het totale gebrek aan
+formaliteiten waarmede het in de nis geduwd wordt, zoodra het op het
+kerkhof is aangekomen. Geen priester om daarbij een laatste woord
+of een gebed uit te spreken is aanwezig, geen huilende of treurende
+familieleden doen zich gelden, de kist wordt eenvoudig voor de nis
+neergezet, geopend en het lijk er door een man uitgenomen, die voor
+het verder werk zorgt. Met de ledige kist, die voor zoo'n gelegenheid
+gehuurd wordt, aanvaardt men den terugtocht.
+
+Het aanhoudende natte weder, dat ons zooveel binnen de muren van het
+hotel houdt, heeft toch ook wel eens zijn aangename zijde en bezorgde
+ons een dezer dagen een avontuurtje, dat ons steeds als wij er aan
+terugdenken, zal doen lachen en vroolijk stemmen. Door het vele tehuis
+zijn hebben wij langzamerhand met de meeste toeristen in het hotel
+kennis gemaakt en toen wij een avond vertelden van de verschillende
+bals, die wij hier bijgewoond hebben, vroeg een der heeren ons of
+wij dan niet ook eens kennis moesten maken met de bals, die er alle
+avonden op verschillende plaatsen buiten Manilla gehouden worden en
+waarop de Amerikaansche militairen zich met de Philippino-meisjes
+vermaken. Wij waren een groep van zeven, vier dames en drie heeren, en
+allen dachten, dat het zeer interessant zou zijn daar eens gezamenlijk
+heen te gaan. Het was tien uur 's avonds, de mooiste tijd, die men
+voor zoo'n bezoek uitkiezen kon; de groote auto van het hotel kon
+7 personen bevatten, er was dus geen reden om niet onmiddellijk de
+daad aan het woord te verbinden. De auto kwam voor en zooals wij daar
+zaten in onze lichte avondtoiletten en met dunne schoentjes stapten
+wij in. Eerst gingen wij naar de balzaal in St. Anna, welke door de
+militairen van het fort Mc.Kinley gefrequenteerd wordt. Het ging er
+geanimeerd toe. De dansmeisjes zitten rechts, de danslustige heeren
+links van de zaal. Alleen als de muziek begint mogen de heeren zich
+van links naar rechts begeven, om een meisje uit te zoeken, doch
+meestal treden de schoonen hen reeds halverwege tegemoet. Dan wordt
+gedanst, vier minuten lang, en dan scheiden de paartjes zich voor één
+minuut, doch niet voordat de cavalier uit zijn broekzak 20 centavos
+(ongeveer een kwartje) opgediept heeft en die aan zijn schoone ter hand
+gesteld. De helft van die som behoudt het meisje, de andere helft heeft
+zij aan den eigenaar van het lokaal af te dragen. Voor eene goede orde
+van zaken houdt de politie een oogje in het zeil. Zoo moeten de dames
+en heeren als er niet gedanst wordt elk in eigen afdeeling blijven,
+is het streng verboden alcoholische dranken te gebruiken en wanneer
+een dansend paartje al te zinnelijk zich voortbeweegt, worden zij
+door de politie uit elkaar gezet. In de balzaal kan er dan ook niets
+onbehoorlijks gebeuren, maar het brengt de jeugd van beiderlei kunne
+in nauw kontakt en als resultaat van zoo'n kennismaking volgt dikwijls
+eene voortzetting buiten de balzaal en uit deze intiemere verhouding
+wordt het aantal mestizos sterk vermeerderd.
+
+Na dit bezoek zouden wij nog naar een andere dergelijke gelegenheid
+gaan, aan de andere zijde van Manilla gelegen. Weldra zaten wij
+weder in de auto en voort ging het in een stortregen en in het
+middernachtelijk uur. Manilla was in een oogenblik bereikt, wij stoven
+door de stille, nauwe straten van de oude stad en waren heel gauw aan
+de andere zijde er weder uit. Een dorp of voorstad gingen wij door,
+'t was er zoo stil of het geheel was uitgestorven, toen een langen
+modderigen landweg over, door een ander native-dorp en daarna sloegen
+wij een zijweg in. Hier begon het. De auto begon te schudden alsof
+zij ons wilde uitwerpen, hokte, met rare, sissende geluiden en ging op
+eens niet verder. Het was alsof wij ons op een zinkend schip bevonden,
+dat van achter af langzaam naar beneden zakt. Eerst sprongen de heeren
+uit. Zij zonken tot aan de knieën in een dikke modderlaag en waren
+volstrekt niet zeker, dat zij toen op vasten bodem stonden. Met behulp
+van den chauffeur werd geprobeerd de achterwielen te lichten, doch
+er was geen beweging in het zware voertuig te brengen. Toen moesten
+wij er uit. Het zeildoek, waarmede de kap van den auto bedekt was,
+werd los gepeld en op den grond uitgespreid en daarop zouden wij gaan
+staan. Eerst was ik aan de beurt. Alleen op het zeildoek staande en
+de lichtste van de partij zijnde, hield het mij goed, ik zonk niet te
+diep in en stond droog. Toen kwamen mijne lotgenooten. Elken keer als
+er een mijn standplaats kwam deelen, zonken wij dieper en ten slotte
+kwam de modder aan alle kanten over de randen heen loopen en stonden
+wij tot aan de knieën in de natte massa.
+
+De pogingen van de heeren om toen de auto te lichten, mislukten en
+eindelijk moesten wij van de sterke armen van een paar Philippinoos,
+die waren komen kijken, gebruik maken, om ons naar den hoofdweg terug
+te dragen en ons daar op een droog plekje neer te zetten. Doch hoe
+konden wij naar Manilla terug komen? Wij waren vijf mijlen van ons
+hotel verwijderd, geen voertuig bevond zich meer op den weg en de
+beide mannen, die ons gedragen hadden, waren de eenige personen die
+wij in het dorpje zagen. Deze mannen verstonden geen woord Engelsch
+en wij verstonden niets van 't geen zij spraken. Ten slotte werd hun
+toch aan het verstand gebracht, dat wij rijtuigen moesten hebben en
+na eenig wachten kwamen zij dan ook, elk met een wagen, waarop zij
+in den morgen groenten naar de markt brengen, met een sukkelpaardje
+er voor, aanzetten. Op deze beide wagentjes verdeelden wij ons,
+voor den regen overdekt met de heerenjassen en groote palmbladen en
+toen ging het in een sukkeldrafje naar Manilla terug. Onderwijl zaten
+wij aanhoudend in angst, dat het paardje het niet halen zou, zoodat
+telkens de heeren uitstapten om te loopen, doch zij durfden ons toch
+midden in den nacht met deze mannen niet alleen te laten. Om twee uur
+kwamen wij eindelijk in het hotel terug, nat van boven en van onder,
+nat door de modder, waarin wij gestaan hadden, door den regen, die
+op ons neergekletterd had en door het transpireeren dat wij onder de
+heerenjassen gedaan hadden. In de wagentjes, waarin wij gekomen waren,
+zijn eenige werklieden met de noodige instrumenten teruggezonden,
+om den chauffeur te helpen zijn wagen te lichten om terug te kunnen
+keeren. Eerst tegen den morgen was die arme man komen aanzetten.
+
+Van alles wat wij hier zien en beleven zal ik natuurlijk geen getrouw
+verslag kunnen geven, maar ik zou toch een onvergeeflijke fout maken,
+als ik brieven uit Manilla zond en met geen enkel woord gewaagde van
+datgene waardoor deze stad in ons land het meest bekend is. Ik durf
+wedden, dat er vele landgenooten zijn, die van Manilla niets anders
+afweten, dan dat er Manilla-sigaren vandaan komen en die nooit iets
+anders uit Manilla gelezen hebben dan "La Flor de la Isabela" op den
+binnenkant van sigarenkistjes. De bevoorrechten, die Manilla-sigaren
+kunnen rooken, kan ik de geruststelling geven, dat zij onder de uiterst
+hygiënische voorzorgen alhier gemaakt worden en dat de Amerikaansche
+regeering bij geen ander verbruiksartikel zoo'n groote mate van zorg
+ten toon spreidt als in de surveillance der sigarenfabrieken. Er is
+een afzonderlijke wet, gebaseerd op hygiënische voorschriften, waaraan
+de sigarenfabrikanten hebben te gehoorzamen. Al de groote fabrieken
+hebben dan ook hun eigen dokter, die dagelijks honderden werklieden
+surveilleert en onmiddellijk elk verdacht ziektegeval uit de gelederen
+verwijdert. Alleen de in elk opzicht gezonde jonge mannen en vrouwen
+kunnen in de fabrieken als werklieden aangenomen worden en deze zijn
+verplicht om zich twee keer in elke maand opnieuw aan een medisch
+onderzoek te onderwerpen. Bovendien nemen alle werklieden, vóór zij
+het werk aanvangen, telkens een desinfectiebad en doen een schoon
+pak kleederen aan. In de badkamers, de W. C., de gelegenheden waar
+de lunch gebruikt wordt, overal heerscht de uiterste zindelijkheid
+en met zware boete wordt elkeen gestraft, die met lippen of tong
+een sigaar aanraakt of die iets anders voor de bevestiging van het
+dekblad gebruikt dan het daarvoor bestemde vocht. Eenige doktoren,
+door de regeering aangesteld, hebben ten allen tijde het recht,
+elke sigarenfabriek binnen te gaan en den een of anderen sigarenmaker
+lichamelijk te onderzoeken, met het oog op zijn gezondheid. Wordt zoo
+iemand ziek bevonden, dan wordt de fabrikant beboet, eene boete die
+hooger wordt naarmate het meermalen voorkomt en zelfs, wanneer blijkt,
+dat bij zoo'n fabrikant geen voldoende toezicht uitgeoefend wordt, in
+gevangenisstraf kan worden omgezet. Geen wonder, dat Manilla-sigaren
+duur betaald moeten worden. In de meeste fabrieken geschiedt het
+sigarenmaken zoowel door mannen als vrouwen; voor zoover deze dezelfde
+taak te verrichten hebben, is de belooning ook dezelfde. In de fabriek,
+die wij hier bezochten, worden elken dag van het jaar eenige millioenen
+sigaren vervaardigd.
+
+
+
+
+
+VI.
+
+
+Die nu meent, dat na al het goede, dat de Amerikanen hier tot stand
+hebben gebracht, de Amerikanen hier geliefd zijn, dat de Philippino's
+zich gelukkig gevoelen uit de Spaansche macht in die van de Vereenigde
+Staten te zijn overgegaan, heeft het heelemaal mis. De Philippino's
+haten de Amerikanen meer dan zij ooit de Spanjaarden hebben gedaan en
+van de belofte, om hen tot zelfregeering op te voeden, gelooven zij
+niets. Zij meenen trouwens, zooals ieder buitenstaander zou meenen,
+dat zelfregeering insluit onafhankelijkheid, doch in Amerika heeft men
+geen plan hen onafhankelijk te maken, alleen om hen homerule te geven.
+
+Er zijn hier twee groote politieke partijen, die natuurlijk
+zooals overal, rechtsche en linksche vleugels hebben. De eene,
+verreweg de grootste en die ook alle gestudeerde Philippino's onder
+hare leden telt, is de Nationalistische partij, die streeft naar
+onafhankelijkheid in den kortst mogelijken tijd. Deze partij heeft
+ook allerlei radicale hervormingen in haar program. Vele vrouwen maken
+deel uit van deze partij. De andere is de progressieve, zoo genoemd,
+niet omdat zij progressieve maatregelen wil trachten in te voeren,
+maar wijl haar streven is, langs progressieven weg tot zelf-regeering
+te komen. Uit deze partij kiest de Amerikaansche regeering steeds
+de Philippino-leden van de Commission, het lichaam, dat werkt als
+een Eerste Kamer, het lid, dat de Philippijnen in het Congres in
+Washington vertegenwoordigt, den burgemeester van Manilla, (den eenigen
+burgemeester door de Amerikaansche regeering aangewezen) en andere
+officieele personen. De progressieve partij bestaat voornamelijk
+uit (laat men niet vergeten, dat ik inlichtingen heb van leden der
+Nationalistische partij) groote grondeigenaars en strevers, menschen,
+die de huidige omstandigheden gebruiken om vooruit te komen. Onder
+het volk bezitten zij weinig aanhangers en in de Assembly zijn zij
+bijna in het geheel niet vertegenwoordigd. Hun partij is zoo zwak,
+dat, toen in 1911 er twee nieuwe vertegenwoordigers in het Congres
+gekozen moesten worden, waarvan, zooals ik in een vroeger schrijven
+uiteenzette, één door de Assembly gekozen en één door de Commission
+wordt aangewezen, doch die beiden de goedkeuring van Assembly èn
+Commission moeten hebben, de aangewezene door de Commission niet alleen
+niet de goedkeuring van de Assembly kon verwerven, doch hij kon daar,
+bij een 5 maal herhaalde stemming in verschillende zittingen, zelfs
+geen enkele stem op zich uitgebracht krijgen. Op eene vergadering,
+samengesteld uit een commissie van vijf uit de Assembly en eene van
+drie uit de Commission, waarvan ik het stenografisch verslag las,
+werd toen geprobeerd tot een vergelijk te komen, doch de waarnemende
+gouverneur-generaal, mr. Gilbert, bleef op zijn stuk staan om den
+door de Commission gekozene vertegenwoordiger en geen ander naar
+Washington te zenden, waarop de heer Osmena, de president van de
+Assembly, in onbewimpelde termen uiteenzette waarom deze man nooit
+de vertegenwoordiger van de Philippino's kon zijn en waarom de
+Amerikaansche regeering verkeerd handelde met uit deze soort mannen
+hare medewerkers te kiezen. Als men het verslag van deze vergadering
+leest, dan krijgt men den indruk, dat daar staatsmanswijsheid en
+staatsmansrechtvaardigheid en welsprekendheid meer zetelde aan den
+kant der Philippino's dan aan die der Amerikanen. Het gevolg was, dat
+geen der beide candidaten gekozen werd en de ouden nog voor twee jaar
+werden gehandhaafd. In 1913 zal dezelfde verkiezing weder gehouden
+worden en men vreest eene herhaling van het gebeurde.
+
+Een andere groote grief, die de Philippino's tegen de Amerikanen
+hebben, is het opdringen van de Engelsche taal en Engelsche
+gewoonten. Niet alleen wordt op alle scholen en zelfs in de gevangenis
+het onderricht uitsluitend in de Engelsche taal gegeven en verbiedt
+men den kinderen zelfs zich onderling van eigen taal te bedienen, maar
+reeds was een besluit uitgevaardigd, dat in 1912 de Engelsche taal de
+officieele taal moest zijn in alle vertegenwoordigende en openbare
+lichamen. In den aanvang van dit jaar werd dit besluit verlengd met
+1 1/2 jaar, zoodat nu in het eind van 1913 de Engelsche taal hier
+officieel overal zal worden ingevoerd. Proclamaties, die dit besluit
+inhouden, ziet men elke week in alle groote bladen en verder aan
+alle officieele gebouwen geplakt. Het verplicht ontblooten van het
+hoofd, zoodra het Amerikaansche volkslied gespeeld wordt, is mede,
+nu het niet vrijwillig geschiedt, een oorzaak, waardoor kwaad bloed
+gezet wordt. Tal van zulke, op zich zelf beschouwd kleinigheden,
+doch in gezamenlijk verband groote kwesties, geven den Philippino's
+de overtuiging, dat de Vereenigde Staten nooit van plan zijn hun
+goedwillig de vrijheid terug te geven, maar dat zij trachten hun alle
+zelfstandigheid te ontnemen en hen tot Amerikaantjes op te voeden.
+
+Om de slechte verstandhouding, die hier tusschen de Philippino's en de
+Amerikanen bestaat, gaande te houden, werken de hier verschijnende dag-
+en weekbladen zeer sterk mede. Er is ononderbroken een opzettelijk
+verkeerd weergeven van soms de nietigste gebeurtenissen in beiderlei
+pers. In de Amerikaansche bladen wordt het eenvoudigste misdrijf of
+de kleinste verkeerde handeling van de zijde van een Philippino met
+schelle kleuren geschetst, met de sterk in het oogloopende strekking,
+somtijds zelfs in zoovele woorden gezegd, dat dit het karakter van een
+Philippino toont, of dat zulke menschen nog in geen drie generaties
+voor zelfregeering geschikt zijn. De een of ander fout begaan of dwaze
+redeneering gehouden in een of ander plattelands-gemeentebestuur
+wordt wekenlang in de Amerikaansche pers met allerlei vermakelijke
+commentaren vermeld, met geen andere bedoeling, dan de onrijpheid
+der Philippino's aan te toonen en hen tot spot der zooveel wijzere
+Amerikanen te laten dienen. Van de zijde der Philippino's wordt evenzoo
+gehandeld. Ook zij overdrijven alles wat de Amerikanen doen en zeggen,
+schrijven aan elk hunner handelingen kwade bedoelingen toe en wakkeren
+een wantrouwen tegen hen aan, waaruit op den duur niet veel goeds
+kan komen. In plaats van tegen de Amerikanen op te zien als een boven
+hen staand volk, zooals zij tegenover de Spanjaarden deden, zien zij
+met een zekere dédain op de Amerikanen neder en toen ik eens in een
+gezelschap van Philippino's vroeg, waarom zij de Amerikanen van uit de
+hoogte beschouwen, antwoordde een hunner, dat de Spanjaarden een natie
+vormen met een mooi verleden, maar de Amerikanen behooren tot geen
+natie, zij zijn een samenraapsel van het schuim van alle andere natiën.
+
+Deze weinige gegevens toonen genoegzaam aan, welke geest hier heerscht,
+en dat de klove tusschen Philippino's en Amerikanen te groot is om
+die te kunnen overbruggen met tea-parties door mrs. Gilbert gegeven
+voor Philippino- en American-ladies te zamen, of door dergelijke
+onschuldige kleinigheden meer. Wij hoorden er voor het eerst van,
+toen wij, eenigen tijd geleden, op een avond een bezoek ontvingen
+van den heer Osmena, den president van de Assembly; den heer Torres,
+den secretaris en den heer Del Pan, lid van de Assembly, dien wij in
+Java ontmoet hadden. Over dit bezoek schreef ik reeds in een mijner
+vorige brieven. Bij dit bezoek zaten wij in een hoek van de hall van
+dit groote hotel en niemand anders dan wij vijven kon een woord van ons
+gesprek hooren. Ons gesprek liep over allerlei inlichtingen, die wij
+vroegen omtrent de wijze, waarop de Philippijnen beheerd worden, over
+de positie van de vrouw alhier enz. Bij dit onderhoud bleken de drie
+heeren hoogst ontwikkelde personen te zijn, die groote algemeene kennis
+bezitten en die aan groote kennis, zeer aangename manieren paren en aan
+wier hoffelijken omgang met vrouwen alle natiën een voorbeeld kunnen
+nemen. Den volgenden avond gaven de hier verschijnende Amerikaansche
+bladen een uitvoerig verslag van dit bezoek, met een in elk woord
+onwaar wedergeven van het gesprokene! De drie Philippino-heeren werden
+als idioten voorgesteld, die op de eenvoudigste vragen van ons geen
+of een allerdwaast antwoord konden geven en wij werden tegenover hen
+in het zonnetje gezet. Toen mrs. Catt daarop ging informeeren, hoe men
+aan een dergelijk onwaar verhaal kwam, werd lachend geantwoord, dat men
+bericht had ontvangen van het bezoek dezer heeren en dat het overige
+op het persbureau er aan toegevoegd was. Dat later de Philippijnsche
+pers het verhaal omkeerde en ook een uit den duim gezogen verslag
+gaf, waarin mrs. Catt, als Amerikaansche, een dwaze rol speelde,
+volgde als van zelf. Met dit feit als uitgangspunt begonnen wij
+onze onderzoekingen omtrent de verhouding van beide rassen, omdat
+wij gedacht hadden, dat die verhouding niets te wenschen overliet
+en de Philippino's den dag zegenden, waarop zij uit de Spaansche
+overheersching in die der Amerikaansche waren overgegaan. Wij waren
+niet weinig ontgoocheld, toen wij de ware gevoelens leerden kennen.
+
+Den 13en Augustus is een dag, waarop, vooral voor diegene, die
+ingelicht is, de verhouding goed duidelijk wordt. Dit is de dag, waarop
+Manilla door de Amerikanen in beslag werd genomen en daarom nu tot
+een algemeenen feestdag over heel de Philippijnen is verklaard. Alle
+scholen, banken, kantoren, winkels etc. moeten dien dag gesloten
+zijn, in parken en op pleinen spelen de muziekcorpsen 's morgens en
+'s middags en van alle openbare gebouwen wapperen de vlaggen. De
+militairen worden dien dag extra getracteerd en de gouverneur-generaal
+houdt een speech voor het volk. Niettegenstaande al dit geruchtmakend
+vertoon heerscht er in de straten en op de pleinen van Manilla een
+welsprekende stilte en kalmte, dit als gevolg van het al of niet
+gezamenlijk overeengekomene besluit der Philippinoos om dien dag zoo
+min mogelijk hunne woningen te verlaten. Waren de Philippinoos niet
+zoo verschrikkelijk bang om, wanneer zij nu onafhankelijk waren, in
+de handen der Japanners te vallen, wat zij boven alles vreezen, dan
+zouden zij zich onder Amerikaansch juk niet zoo mak gedragen. Japan,
+dat is het vreeselijke spook, waarvoor elkeen hier bang is.
+
+Het weder is in de laatste dagen veel en veel beter, de storm is
+gaan liggen en de regen valt nog maar in buien, terwijl het soms
+uren achtereen en soms een heelen dag droog is. Van dit beter weder
+hebben onze vele vrienden hier direct gebruik gemaakt om ons nog het
+een en ander van andere plaatsen in Luzon te laten zien. Zoo waren
+wij l.l. Zondag uitgenoodigd om met een groep Philippinoos een tocht
+te maken naar Pagsanjan, een van de mooiste uitspanningsplaatsen op
+bereikbaren afstand van Manilla. Wij verlieten 's morgens om 8 uur
+Manilla in een klein stoombootje en voeren eerst door de Pasig-rivier
+en daarna door het meer van Bay, tot wij des avonds om 7 uur, in plaats
+van 's middags om 3 uur, te Pagsanjan aankwamen. Deze heele tocht is
+buitengewoon mooi. De oevers van de Pasig-rivier zijn van het begin
+tot het eind met een tropischen plantengroei bedekt, die na zoovele
+regens er bijzonder frisch en als verjongd uitzagen. Tengevolge van
+den Zondag bevolkten tal van kleine bootjes met inlandsche jeugd
+de rivier en toen wij op het vrij breede meer kwamen, zagen wij in
+plaats van de lage, groene oevers, rondom groene bergtoppen, soms
+van vrij groote hoogte. Het was een mooie, maar ook een vroolijke
+tocht; de Philippinoos houden van muziek en zang en zijn goede
+musici; mandolines waren medegenomen even goed als een copieuse
+lunch en allerlei versnaperingen, zoodat de dag om was alvorens
+er een van ons aan dacht. Laat mij niet vergeten op te merken, dat
+geen wijn of andere alcoholische dranken aanwezig waren en dat geen
+der heeren ook later in het hotel iets van dien aard dronk. Na een
+gezelligen gezamenlijken maaltijd in het hotel Pagsanjan legden wij
+ons allen vroeg ter ruste; vier en vier moesten één kamer deelen,
+alleen mrs. Catt en ik kregen er een voor ons beiden; den volgenden
+morgen werden wij allen om 6 uur gewekt om den tocht naar de gorges en
+watervallen, waardoor dit stadje zoo beroemd is, te ondernemen. Wij
+verschenen den volgenden morgen allen in badcostuum, ontbeten met
+een kop koffie en een stukje taart en toen ging 't elk in een canoe
+de rivier op. In ieder van deze ranke bootjes, die bij de minste
+gewichtsverplaatsing dreigden om te tuimelen, zaten voor en achter
+een native-boy, die elk met een houten schop, tot roeispaan dienende,
+het vaartuigje pijlsnel door de nauwe rivier voort deed snellen. Wij
+zaten vlak op den bodem en moesten ons met groote moeite door den
+snelvlietenden stroom in evenwicht houden. Waar de rivier te ondiep was
+en het bootje amper tusschen de rotsblokken door kon, daar sprongen
+de jongens uit en trokken het vaartuigje over de nauwe en ondiepe
+plekken heen, een enkelen keer moesten ook wij uitstappen en werd
+het bootje over de rotsen heen getild; het was een exciting trip,
+die naast het onbeschrijfelijk mooie, wat zij te genieten gaf, ons
+ook telkens den vrij onschuldigen angst bezorgde om onderste boven
+te kantelen. Of het was doordat de dames zich beter in evenwicht
+konden houden, of omdat de aardige native-jongens zich met de heeren
+nu en dan een grapje veroorloofden, weet ik niet, doch zeker is, dat
+de bootjes der heeren herhaaldelijk zich van hunnen last ontdeden
+en den inzittenden heer een frisch morgenbad bezorgden en dat wij
+allen behouden aan het eind van den stroom landden en er ook den
+terugtocht goed afbrachten. De geheele afstand van vier mijlen lang
+werd verder opgevroolijkt door het aardige gezang van onze roeiers,
+die alle nationale (Philippijnsche) liederen voor ons zongen, waarin
+vele leden van ons gezelschap telkens lustig instemden. Toen wij
+om tien uur in het hotel teruggekeerd waren, werden spoedig onze
+kletsnatte badcostuums voor geregelde kleeding verwisseld, een zeer
+hartig ontbijt genomen, daarna het stadje met zijn levendige passar,
+de zeer oude kathedraal, het stadhuis enz. bezocht en daarop gingen wij
+per rijtuigen naar Santa Cruz. Het waren de meest primitieve houten
+karretjes, die men zich denken kan, met een bank, waarop nauwelijks
+twee personen konden zitten, de koetsier zette zich op het paard, dat
+er voorliep, en zoo gingen wij in tien van die rijtuigjes den landweg
+over. Om drie uur namen wij aldaar den trein, die ons om half acht
+'s avonds weder in Manilla bracht. Het waren twee gezellige, vroolijke
+dagen vol van natuurschoon en bovenal, vol indrukken omtrent dit land
+en zijne bewoners, in wier midden wij ons al dien tijd bevonden hadden.
+
+Van een ander tochtje wil ik nog 't een en ander mededeelen. Ook
+hier waren wij de gasten van een Philippino-familie die ons voor
+een autotocht naar Antipolo uitgenoodigd had. Antipolo is een zeer
+wonderlijk oud dorpje, schilderachtig gelegen in de Mariquina vallei
+en zijne vermaardheid dankende aan zijne oude kerk, die het beroemde
+beeld van Nuëstra Senora de la Paz y Buen Viaja (Onze dame van Vrede
+en Goede Reizen) bevat. Sedert 1672 is dat beeld daar geplaatst en
+jaarlijks gaan duizenden pelgrims op om het te verheerlijken en zijn
+zegeningen af te bidden. Bij deze gelegenheden ontvangt het beeld
+kostbare geschenken, niemand komt met leege handen, zoodat nu de
+kleederen van het beeld bedekt zijn met vele honderd duizenden dollars
+waarde aan edelsteenen en is het geplaatst in een kast van massief
+zilver, die op zich zelf reeds een groote schat vertegenwoordigt.
+
+Van dit beeld worden de grootste wonderen verteld. Zeven keer heeft
+het de reis vice versa van Mexico naar Manilla gemaakt en elken keer
+heeft het de stormen tot bedaren gebracht die dreigden het schip,
+waarop het zich bevond, ten ondergang te brengen. Herhaaldelijk is
+een kerk, waarin het in dien tijd geplaatst was, door brand vernield,
+terwijl het beeld ongedeerd bleef, ja, eens zelfs vond men het beeld
+den volgenden dag, na den brand, hoog in een boom staan op ruim 100
+M. van de kerk verwijderd. Maar eens heeft het, en daarom heb ik
+het beeld mijne hulde onthouden, twaalf Hollandsche oorlogsschepen
+in den grond geboord. Het gebeurde in het midden der 17e eeuw. Twaalf
+Hollandsche oorlogsschepen probeerden de Manillabaai binnen te komen om
+er de Hollandsche vlag te planten. Zij waren reeds tot Cavite genaderd
+en de bemanning meende reeds de overwinning te kunnen bezingen,
+toen de Spanjaarden in radeloozen angst hun Senora de la Paz grepen
+en naar de haven sleepten. Op dat gezicht gingen onmiddellijk alle
+Dutchmen op de vlucht en lieten hun gewonden aanvoerder in de macht
+der Spanjaarden. Maar ook zij ontliepen hun gerechte straf niet,
+want de Senora liet een storm komen, welke de meeste schepen in de
+golven der Chineesche Zee met man en muis in den grond boorde.
+
+Zoo zijn er nog tal van wonderen, die dit heilige beeld heeft verricht,
+maar wijl die ons niet zoo direct raken, zal ik ze onvermeld laten. Er
+is een heel boekdeel vol van. Het is niet te verwonderen, dat de
+duizenden pelgrims bij hun jaarlijksch bezoek, dat in een van de
+dagen van Mei valt, zich vol geloof tot deze heilige Maagd wenden,
+bij wier verschijning alle rozeknoppen zich openen en elke vogel een
+huldelied zingt, en dat zij dan vol troost huiswaarts keeren. Gelukkig
+zijn de eenvoudigen van geest!
+
+De atmosfeer van heiligheid, die Antipolo omhult door de aanwezigheid
+van het Heilige Beeld, is in schrille tegenspraak met den werkelijken
+toestand, die in het dorp heerscht. Het is het centrum van alle
+mogelijke misdadigers. Al wat de Philippijnen aan slechte individuen
+oplevert, schijnt in dit dorp zijn opleiding te genieten. Het wordt
+beschouwd als het brandpunt van misdaad, wij hebben dan ook de voorzorg
+genomen om vóór zonsondergang den terugtocht te aanvaarden.
+
+Van het gunstiger weder hebben wij gebruik gemaakt om plaatsen
+te bespreken op de eerste goede boot, die van hier naar Hongkong
+terug gaat en zoo zullen wij nu morgen met de "Prins Sigismund" van
+de Norddeutsche Lloyd, naar China afreizen. Ik zal dezen brief in
+Hongkong posten, de verschijning in "De Telegraaf" is dan voor mijne
+goede vrienden een bewijs, dat wij goed de zeereis volbracht hebben.
+
+
+                                                       15 Augustus 1912.
+
+
+
+
+
+
+IN CHINA.
+
+
+
+I.
+
+
+Vrijdagavond, den 16en Aug., verlieten wij Manilla onder een prachtigen
+sterrenhemel. Den geheelen dag hadden wij het druk gehad, doordat
+onophoudelijk goede vrienden ons kwamen bezoeken om adieu te zeggen
+en velen ons een of ander als souvenir aan de gezellige dagen in deze
+stad doorgebracht, kwamen brengen, wat dan nog weder ingepakt moest
+worden. In welk ander land dan in Amerika of in een Amerikaansche
+kolonie zal het echter kunnen gebeuren, dat de Gouverneur-Generaal en
+zijne vrouw persoonlijk twee onofficieele personen goeden dag zeggen,
+en dat deze twee bovendien voor ieder van ons een doos met versche
+rozen naar onze hut op de boot hadden gezonden, om ons het verblijf
+in de hut op dit stuk onhebbelijke zee te veraangenamen? Wij waren
+door dit bewijs van eenvoudigheid en beleefdheid niet weinig verrast.
+
+Voor het eerst op onze lange reis maakten wij nu eens gebruik van een
+Duitsche boot. De "Prinz Sigismund" is een van de kleine booten van
+de Nord Deutsche Lloyd; deze lijn onderhoudt een geregelden dienst
+tusschen Japan en Australië, waarbij op de heen- en terugvaart
+Manilla wordt aangedaan. De "Prinz Sigismund" was vol passagiers,
+zoodat mrs. Catt en ik een hut moesten deelen; de hutten zijn
+echter groot en zindelijk en gerieflijk ingericht. Ook het eten en
+de bediening laat op de booten niets te wenschen over. Maar toch in
+gerieflijkheid, zoowel als in alle andere zaken, kunnen deze booten
+bij onze Hollandsche booten niet in de schaduw staan. Het was niet ik,
+maar mijne Amerikaansche vriendin, die vanmorgen tot mij zeide, zullen
+wij niet probeeren om van Hongkong naar Shangaï weder een Hollandsche
+boot te krijgen, die zijn toch in elk opzicht de beste van alle,
+die wij tot dusver geprobeerd hebben. Om slechts een kleinigheid te
+noemen: op de "Prinz Sigismund" was geen gelegenheid om buiten te
+zitten als men zelf geen stoel had medegenomen. Het schip had geen
+enkelen dekstoel aan boord, ook niet om te verhuren, en de stoelen
+in den salon zaten allen vastgeschroefd, zoodat wij die niet naar
+buiten konden brengen. Op het dek kon men alleen staan of loopen, om
+een oogenblik ergens rustig te gaan zitten, gaf men den passagiers
+geen gelegenheid. Deze onhebbelijkheid hebben wij nog nergens zoo
+sterk aangetroffen.
+
+Op den gezetten tijd, Maandagmiddag om één uur, stoomden wij de
+schilderachtige en drukke haven van Hongkong weder binnen. De
+gloeiende middagzon deed het groen der heuvels en het rood der
+zandbergen nog sterker uitkomen. Niettegenstaande wij op het dek
+stonden te smelten, bleef toch elkeen van het begin tot het einde
+dit binnenkomen aanschouwen. De "Prinz Sigismund" blijft 1 1/2 dag
+in deze haven liggen; van deze gelegenheid maakten bijna alle eerste
+klasse-passagiers gebruik om aan wal te gaan om Hongkong te leeren
+kennen. Wij zullen hier tot 27 Augustus blijven, om gelegenheid te
+hebben Macao en Canton, deze twee merkwaardige steden in Zuid-China,
+die in de geschiedenis van China zoo'n belangrijke rol hebben gespeeld,
+te bezoeken. Woensdagmorgen zullen wij met de eerste boot naar Macao
+afreizen en daarmede onzen tocht door China beginnen.
+
+Men verwachte echter niet, dat het mij mogelijk zal zijn, den lezers
+ook maar bij benadering een beeld te geven van een volk, dat in elk
+opzicht zooveel verschilt van het onze en dat daarbij op het oogenblik
+in dit oeroude land, met zijne oude gebruiken en instellingen, een
+nieuw leven is begonnen.
+
+De Chineezen, een volk, dat met zijn 426 millioen, een derde van de
+geheele menschheid uitmaakt, moest eenmaal als de eerste onder de
+volkeren gerekend worden, omdat het toen in ontwikkeling en beschaving
+bovenaan stond. Langzamerhand is het evenwel zoo gedaald, dat het tot
+de laatsten is gaan behooren en elk volk het zich tot oneer rekent,
+"de Chineezen van Europa" genoemd te worden. Het idee, dat dit volk
+zich van zijne overheerschers trachtte te ontdoen en een republiek
+wou gaan stichten, bracht nog niet lang geleden een glimlach op elks
+gelaat; niemand geloofde hen tot zoo iets in staat. Toch hebben zij het
+feit volbracht, zich van de Manchu-regeering ontdaan en een republiek
+gesticht, maar of deze republiek genoeg levensvatbaarheid bezit om
+zich te kunnen handhaven, is voorloopig nog een open vraag. Het
+is niet alleen gebrek aan de noodige geldmiddelen, waardoor het
+voortbestaan van dezen democratischen regeeringsvorm bedreigd wordt;
+oneenigheid, wantrouwen, onderlinge jaloezie in eigen gelederen
+is een veel ernstiger factor voor den mogelijken ondergang van dit
+pasgeboren wicht. Een zeer ontwikkeld en vrijzinnig Chinees met wien
+wij dezen middag den politieken toestand van het land bespraken,
+sprak onomwonden zijn vrees uit, dat een wijd verspreide anarchie
+weldra zal volgen en dat de geheele opstand ten slotte zal eindigen
+in eene verbrokkeling van dit groote land.
+
+Het reizen in China is voor toeristen nog maar voor een gedeelte
+mogelijk, alleen waar men met booten of per trein kan komen, en dat is,
+in verhouding tot de uitgestrektheid van het land, niet zoo heel ver,
+kan men gerust gaan. Van de prachtige bergen, duizenden dichtbevolkte
+steden, die ieder op zich zelf door de godsdienstige of heilige
+reliquien, die zij bevatten, een bezoek overwaard zijn, zullen wij
+niets kunnen zien. Wij mogen blijde zijn dat Canton en Macao, de twee
+merkwaardigste steden in het zuiden van het land, op dit oogenblik zoo
+rustig zijn, dat wij er onbevreesd kunnen heengaan. Weichow, dat wij
+in dezen tocht ook wilden opnemen, moesten wij opgeven, omdat daar de
+bevolking nog volstrekt niet rustig is en vreemden er niet veilig zijn.
+
+Woensdag 21 Augustus. Toen de Hongkongsche toren, deze sta-in-den-weg
+op het kruispunt van de twee drukste straten, hedenmorgen met 7 slagen,
+die in staat waren heel Hongkong tot nieuw leven te wekken, het
+vroege morgenuur aankondigde, stonden wij met onze handbagage gereed
+om elk in een rickshaw te stappen om ons naar de werf te begeven,
+vanwaar de boot naar Macao afvaart. De rickshaws worden hier en in
+Japan Jinrikshaw genoemd, hetgeen beteekent "een door menschenkracht
+voortbewogen wagen". Onze vlugge dravers brachten ons twintig minuten
+lang door de drukste straten van Hongkong, voorbij de vischhal,
+de vleeschhal, de groentemarkt, door dichtbevolkte volksbuurten
+en naar dat deel van de haven, waar ontelbaar vele booten liggen,
+die het verkeer in het binnenland onderhouden. Niettegenstaande het
+vroege morgenuur, was toch overal reeds zoo'n groote levendigheid en
+bedrijvigheid, dat het geheel op een groote mierenhoop geleek. Elkeen
+rende volbeladen naar en van de haven, mannen en vrouwen betwistten
+elkaar een zware vracht, en kinderen van 5, 6 tot 8 jaar oud, met
+een nog kleiner broertje of zusje op den rug gebonden, raapten den
+afval op en stopten al het bruikbare--en voor een Chinees schijnt
+alles bruikbaar--in een meegebrachten zak.
+
+De Sui Ann, die ons in vier uren naar Macao zou brengen, was een
+mooi bootje, met een zeer mooi bovendek vol gemakkelijke stoelen. Wij
+hadden in het hotel zoo vroeg geen ontbijt kunnen krijgen en daarom
+vroegen wij op de boot, of men iets voor ons kon gereed maken. Wij
+waren zeer verrast, toen ons een ontbijt ten deel viel, beter,
+smakelijker en rijker van goede vruchten voorzien dan wij in lang
+genoten hadden. Wij waren weder de eenige eerste klasse passagiers.
+
+Nauwelijks waren wij de haven uit en een eindje door het Lamma-kanaal
+gevaren, toen een bijzondere drukte van politiebootjes met Engelsche
+politie en militairen bemand, onze aandacht trok. "Wat beteekent
+dat?" vroeg ik den kapitein. "Houden zij oefeningen of is er iets
+bijzonders?" De kapitein glimlachte even en vertelde ons, dat in
+den afgeloopen nacht een troep zeeroovers, ongeveer 50 man sterk,
+het dorpje Cheung-Chau, op het eiland Lamma gelegen, letterlijk hadden
+uitgeplunderd en vier der politie-autoriteiten hadden gedood. Het leek
+ons bijna ongelooflijk, dat zoo iets zoo nabij Hongkong heeft kunnen
+gebeuren en dat deze mannen hebben kunnen ontkomen, zonder een spoor
+achter te laten. Maar toen wij wat verder tusschen de onophoudelijke
+heuvelenreeks doorvoeren, was het toch ook wel duidelijk, dat het
+zelfs voor een tienmaal grootere politiemacht niet mogelijk zou
+zijn deze misdadigers op te sporen. Het dorpje Cheung-Chau, door
+de Engelschen Dump-Bell-eiland genoemd, lag er zoo rustig, toen
+wij er voorbij stoomden. Op elken heuveltop--en het waren er zeer
+vele--stond een zendelingengesticht en aan den voet van den heuvel
+lagen de tallooze kleine visschershuisjes, zoo kalm, alsof er niets
+gebeurd was. Het zijn voornamelijk Amerikaansche zendelingen, die in
+den zomer naar dit eiland trekken. Ik had reeds van een onzer vroegere
+kapiteins vernomen, dat dit heele gedeelte, van Hongkong tot Macao,
+vroeger berucht was door de vele staaltjes van brutaal optreden der
+zeeroovers, maar dat zulke dingen nu nog konden voorkomen en dat
+nog wel op Britsch grondgebied, waar men zich zoo veilig waant, dat
+was meer dan ik verwacht had. Er schijnt echter nog steeds gevaar te
+bestaan, want onze kapitein zeide zeer geruststellend, dat geen schip
+dezen tocht maakt, zonder voorzien te zijn van de noodige gewapende
+Europeanen aan boord, om in geval van nood het leven en de have der
+aan boord zijnden te beschermen. Vandaag waren wij natuurlijk al heel
+veilig, omdat nu dit stukje zee van politie wemelt.
+
+Maar wat klonk dat alles in disharmonie met de prachtige natuur,
+die ons daar omgaf. Wij gingen onophoudelijk dicht langs de kust en
+genoten van hetgeen wij zagen. De tijd vloog om, zoodat, eer wij er
+aan dachten, Macao reeds op het smalle, heuvelachtige eiland voor
+ons lag. Reeds bijna vier eeuwen verheugen de Portugeezen zich in
+het bezit van dit mooie stukje grond, waar zij echter dikwijls voor
+groote moeilijkheden staan. De alhier wonende Chineezen schijnen
+bijzonder revolutionnair gezind te zijn, waarvan trouwens op Java
+ook genoeg last wordt ondervonden. Mij werd ten minste in Semarang
+en Soerabaja verzekerd, dat het bijna altijd de Macaoërs waren,
+die daar de moeilijkheden onder de Chineezen teweegbrengen.
+
+Daar lag dan Macao half cirkelvormig langs de zeekust, aan weerszijden
+geflankeerd door ouderwetsche forten. Het was alsof wij Nice of
+een der andere steden aan de Riviera voor ons zagen. Maar toen wij
+den hoek omgingen naar het achtergedeelte van het eiland, naar de
+binnenhaven, en daar de honderden Chineesche visschersvaartuigen
+zagen, visschersschuiten, zooals men ze nergens anders ziet, toen
+was het Europeesche beeld geheel verdwenen; het Chineesche leven,
+zooals dat voor een deel op het water afgespeeld wordt, lag voor
+ons. In dit waterleven spelen de vrouwen een groote rol. Booten,
+uitsluitend bemand met vrouwen, of booten, waarop de hoofdfuncties
+door vrouwen worden waargenomen, zagen wij er ontelbaar. Sommige
+van die vrouwen hadden haar baby op den rug gebonden en hanteerden
+de zware roeispanen alsof het veertjes waren. Barbiers, acteurs en
+bootmenschen behooren in China tot de laagste klasse der bevolking, zoo
+laag zelfs, dat het drie generaties vereischt, alvorens men uit deze
+klasse oprijst en een of andere burgerpositie kan innemen. Maar dat
+schijnt den Chineeschen bootvrouwen niet te deren; zij zien er gezond,
+krachtig en opgewekt uit en schijnen zich van de zorgen des levens
+niet veel aan te trekken. Men ziet ze steeds lachen en gekheid maken.
+
+De stad Macao is verdeeld in twee gedeelten, een zeer druk en levendig
+lager gedeelte van de stad, waarin uitsluitend Chineezen wonen en
+het zeer fraai en hooger gelegen deel, waar de Portugeezen zijn
+gehuisvest en waar de officieele gebouwen zijn. Dit Portugeesche
+gedeelte lijkt geheel niet op een Orientale stad, het zijn alle
+Europeesche huizen, met prachtige tuinen, huizen echter, die in niets
+beantwoorden aan de behoeften van het heete klimaat. Wij bezochten
+in Macao de weelderig ingerichte woning van den gouverneur-generaal,
+met den daarbij behoorenden merkwaardigen tuin en kwamen tot de
+conclusie, dat de Portugeesche regeering haar vertegenwoordiger hier
+schitterend heeft gehuisvest. Wij zagen een paar Chineesche tempels,
+eenige bijzonder fraaie of liever oude Katholieke kerken, een Pagoda,
+de openbare tuinen, en maakten een rickshawtocht door de stad.
+
+In het Chineesche gedeelte liepen de varkentjes in zoo grooten getale
+en zoo genoegelijk met de kippen samen in de straten, dat men telkens
+vreesde over ze te vallen. Varkens schijnen hier gewone huisdieren
+te zijn, want ze liepen in de open winkels en huizen rond alsof ze er
+thuis behooren. Men weet, dat de Chinees wel kip- en varkensvleesch,
+maar geen ossevleesch bij zijn rijst nuttigt; het laatste is verboden
+vrucht voor hem.
+
+De Chineesche straten in Macao zijn vol speelhuizen; heele reeksen
+huizen geven naast het Chineesche opschrift ook in de Engelsche
+taal te kennen, dat zij "gambling houses" zijn. Bovendien zijn
+zij door hun opzichtig vertoon van groote gekleurde Chineesche
+lantaarns, beelden, die beschermgeesten van het spel voorstellen,
+en andere in het oog loopende dingen, direct van andere huizen te
+onderkennen. De Portugeesche regeering staat niet alleen dit spelen
+toe, maar verpacht die speelhuizen, of liever zij heeft het monopolie
+van het houden van die walgelijke inrichtingen voor 700.000 dollars
+aan een syndicaat verpacht, dat nu honderden van die inrichtingen
+in het Chineesche gedeelte van de stad heeft gevestigd, waar dag in
+dag uit, het geheele jaar door, zonder een dag rust, gespeeld kan
+worden. Deze huizen zijn altijd open, elke seconde van de 24 uren van
+een etmaal kan men er binnengaan en zijn geluk beproeven of zijn geld
+verliezen. Wij bezochten er een paar en sloegen eenige oogenblikken
+het spel gade. Mij werd verteld, dat nooit een uur van den dag of
+van den nacht deze huizen ledig zijn; ten allen tijde vindt men er
+menschen, die hun soms zuur verdiende penningen daar in een oogwenk
+verliezen. Het is geen roulette, maar een Chineesch spel, waarvan ik
+de finesses nog niet begrijp, dat daar gespeeld wordt.
+
+Maar niets in de stad interesseerde ons zoo sterk als het leven in
+de binnenhaven, dat wij niet moede waren van het dek van de boot af
+gade te slaan, tot wij om 9 uur de reis naar Canton aanvaardden. Reeds
+om 6 uur ging de zon onder en daarmede begon ook de verlichting der
+tallooze schepen. Zij hadden alle één licht in den mast, maar sommige
+hadden, er zooveel, alsof zij aan het illumineeren waren. Bovendien
+zagen wij telkens vliegers in den vorm van mannetjes en vrouwtjes de
+lucht invliegen, die op betrekkelijk geringe hoogte in brand werden
+gestoken. Vuurpijlen vlogen onophoudelijk de lucht in en vuurknappers
+hoorde men telkens met langgerekt geraas ontbranden. Van verschillende
+booten bereikte een vervelende en eentonige muziek onze ooren en dat
+alles geschiedde met de goedige bedoeling om de geesten van afgestorven
+familieleden, die 's avonds om de schepen dwalen, aangenaam bezig te
+houden en goedgezind te stemmen.
+
+Het Chineesche volk is verschrikkelijk bijgeloovig; het zal de
+nieuwe regeering, als die zich weet te handhaven, nog heel veel
+moeite kosten, om alle hervormingen, die zij op haar program heeft,
+te kunnen invoeren. Hoeveel moeite het gekost heeft om de eerste
+telegraaflijnen en spoorlijnen hier tot stand te brengen, daarvan
+kan het volgend verhaaltje een denkbeeld geven.
+
+De eerste telegraaflijn, die in China tot stand werd gebracht, verbindt
+Hongkong met Canton en is het werk van Engelschen. Nu gelooven de
+Chineezen vast, dat Hongkong de stad der "negen Draken" is en Canton
+wordt de stad der "schapen" genoemd. Canton ontleent dezen bijnaam
+aan de legende, waarin verteld wordt, dat eenmaal 5 geniën op rammen
+door de lucht kwamen rijden en in Canton nederdaalden. Onmiddellijk
+daarop versteenden de rammen; deze versteende beesten worden thans
+nog in een tempel verheerlijkt, doch de vijf geniën bleven in Canton
+nog langen tijd hunne wijsheid verkondigen. Bovendien wordt de mond
+van de Cantonrivier, waarover de telegraaflijn loopt, de "tijger's
+mond" genoemd. De Chineezen waren nu van oordeel, dat de nieuwe
+telegraaflijn ontegenzeggelijk ongeluk moest aanbrengen, omdat zij
+de vijf schapen regelrecht in des tijgers mond of in de macht der
+negen draken bracht. Dat moest verhinderd worden en telkens werden
+de nieuwe telegraafpalen uit den grond getrokken en het werk der
+ondernemers zeer bemoeilijkt. Eerst nadat de Engelschen door een
+groote politiemacht het werk langs de geheele lijn lieten bewaken,
+kon het tot een einde gebracht worden.
+
+Met den aanleg der spoorwegen ging het niet beter. Telkens werden de
+ondernemers bemoeilijkt bij het aanleggen van een nieuwe lijn, omdat
+Fung-Shui er tegen is. Fung-Shui is een denkbeeldig iets, een geest,
+die geluk of ongeluk aanbrengt, die zich overal kan nestelen. Als een
+spoorlijn loopt over een stuk grond waar Fung-Shui huist, dan kan men
+zeker zijn, dat er telkens ongelukken gebeuren. Wat Fung-Shui op zijn
+geweten heeft, zou een geheel boek kunnen vullen.
+
+Maar over deze spokerijen schrijf ik vanavond niet meer, 't is reeds
+bijna middernacht en morgenochtend komen wij reeds vroeg in Canton
+aan en dan moet ik vroeg gereed zijn.
+
+Hebben wij vandaag een stuk Chineesch leven gezien, dat geheel
+verschilt van dat in Hongkong, het echte was het toch nog niet. Er
+liepen nog te veel Portugeesche soldaten en officiertjes en te veel
+Europeesch gekleede dames door de straten van Macao en er waren te
+veel Katholieke kerken, om ons niet elk oogenblik te herinneren,
+dat wij ons in eene Portugeesche kolonie bevonden.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+22 Augustus. Om half zeven arriveerden wij vanmorgen in de haven van
+Canton, waar direct door allerlei bijzonderheden onze belangstelling
+werd gewekt. Voor het eerst zagen wij hier van alle schepen de nieuwe
+vlag van China wapperen, de vlag der Chineesche republiek. Het is
+een vlag uit vijf even breede strepen rood, geel, grijs, wit en blauw
+bestaande. Ook zagen wij hier voor het eerst Chineesche militairen,
+Chineesche douanen en Chineesche politie. Na dezen eersten dag van ons
+verblijf in Canton heerscht er in mijn hoofd zoo'n chaos van alles
+wat wij hier zagen, hoorden en ondervonden, dat ik er dagen lang
+van zou kunnen vertellen, als ik eerst alles goed gezift heb. Het
+is alles zoo vreemd, zoo geheel iets anders dan wij verwacht hadden,
+zoo in niets gelijkend op wat wij tot dusver gezien hebben.
+
+Canton, een verbastering van den eigenlijken naam Kwang Tung, is de
+hoofdstad van de provincie van dien naam. Zij is echter tevens de
+eerste commercieele stad van China en de tweede stad van beteekenis
+van dit rijk. Zij ligt aan den voet van de Witte Wolken Bergen en
+aan de Paarl Rivier.
+
+Canton was de eerste stad in China, die in handelsrelatie trad
+met Europa; al ons oud Chineesch porselein en andere Chineesche
+bijzonderheden, zijn uit deze stad ingevoerd. Men kan den handel
+met Canton tot op twee eeuwen vóór Christus nasporen, maar men
+vermoedt, dat hij reeds van vóór dien tijd dagteekent. Tegenwoordig
+komt voornamelijk nog het Canton-linnen, zijde, thee en porselein
+naar Europa.
+
+Eerst in het midden der 17e eeuw kwam dit district, het Zuidelijkste
+van China, onder de Manchu-regeering. De Cantonneezen hebben zich
+echter nooit goedwillig onder den druk van deze overheersching
+gedragen, er heerschte altijd een revolutionnaire geest. Deze laatste
+revolutie, waarvan de Chineesche republiek een gevolg is, heeft van
+hieruit haar oorsprong genomen, had in Canton haar hart, waaruit
+steeds nieuw voedsel, in den vorm van geld en strijdkrachten, naar
+het revolutionnaire kamp gezonden werd. Dr. Sun Yat Sen, de eerste en
+provisoire president der republiek, is hier geboren en gekweekt en de
+Cantonneezen zijn er niet weinig trotsch op, dat de mannen van groote
+beteekenis in deze laatste omwenteling alle van hier afkomstig zijn.
+
+Canton, de stad alleen, bevat tusschen de 2 1/2 tot 3 millioen
+inwoners, waarvan echter een half millioen op schepen en schuiten in de
+rivier en in de kanalen door de stad huist. Dat leven op die schuiten
+is allermerkwaardigst. Zoo'n sampan lijkt niet groot genoeg om één
+mensch te huisvesten en er leven en tieren soms een dozijn menschen
+nacht en dag, hun geheele leven lang op. Generatie na generatie wordt
+op zoo'n schuitje geboren en verlaat het alleen na den dood. Dikwijls
+zagen wij er vier generaties tegelijk, waartusschen dan nog de kippen
+en zwijnen vroolijk ronddartelden. En, zooals ik reeds vroeger schreef,
+de meeste menschen op die schuiten zijn vrouwen. Deze vrouwen verdienen
+voornamelijk hun schamelijk stukje brood, zou ik willen zeggen, maar
+brood eten ze bijna niet, hun bakje rijst komt beter de waarheid
+nabij, met menschen en goederen van het eene schip naar het andere
+te brengen. Men moet ze hooren schreeuwen en kijven als er zich een
+vrachtje voordoet, om er het groote belang voor haar van te beseffen.
+
+Al dadelijk toen wij vanochtend van de boot kwamen, bleek, dat het
+eenige vervoermiddel, waarvan men zich in Canton bedient, kan bedienen,
+de sedan-chair (de draagstoel) is. De Cantonsche draagstoel is echter
+bijzonder nauw, men past er net tusschen, hij wordt gedragen door
+twee, drie of vier man, die echter achter elkaar loopen en daardoor
+den stoel niet zoo doen schudden als op Java. Een stoel met twee
+dragers is erg burgerlijk, deftige menschen, zooals wij, moesten er
+drie hebben, zei onze kapitein, en officiëele personen, hooge oomes,
+laten zich door vier koelies dragen.
+
+De kapitein van de boot had twee stoelen, met dragers, die aan de
+boot bekend waren, voor ons laten komen, om ons naar het hotel te
+brengen. Al spoedig werd ons duidelijk, waarom men zich hier alleen
+van dit vervoermiddel bedient. Onophoudelijk toch ging onze tocht
+door straten, waar onze stoelen juist door kunnen. Als er menschen
+van den anderen kant ons passeerden, dan moesten die zich tegen den
+kant wringen, of in de open winkeltjes gaan staan, om ons te laten
+passeeren. Zonder ophouden schreeuwden onze koelies om plaats te maken,
+om ons een doortocht te verleenen. Na een kwartier lang door deze nauwe
+straatjes, waarvan elk huis een open winkeltje is, heen gedrongen te
+zijn, daarbij herhaaldelijk over steenen bruggen komende, die over de
+kanalen liggen, die vele straten doorkruisen, kwamen wij ten slotte
+aan een breede brug, door een zwaar ijzeren hek gesloten en aan den
+binnenkant door Europeesche militairen en een Chineeschen politie-agent
+bewaakt. De poort werd van binnen geopend en er doorgaande bevonden wij
+ons aan den anderen kant op het zoogenaamde Victoria-eiland, Shameen
+genaamd. Dit is een aan alle kanten door de rivier ingesloten ruimte,
+waarbinnen de Europeeërs wonen en de consulaten gevestigd zijn. Het
+staat onder Fransche en Britsche regeering, van beide rijken zijn er
+militairen, die hier de wacht houden.
+
+Op Shameen lag ook het Victoria-Hotel, het eenige Europeesche hotel,
+dat hier bestaat, doch nu in handen is van een Amerikaanschen
+eigenaar. Het hotel is vrij goed, doch bezit de pretentie van
+Amerikaansche prijzen te vragen, in geen enkel opzicht in verhouding
+van hetgeen het den gasten biedt en de goedkoope omstandigheden,
+waarin het hier verkeert. Wil men in Canton echter een of meer dagen
+vertoeven, dan moet men in dit hotel terechtkomen, tenzij men in de
+Chineesche stad in een Chineesch hotel wil gaan. Dat zou natuurlijk
+veel interessanter zijn geweest, maar daarvoor misten wij alsnog
+den moed.
+
+Nu was het ons plan om in Canton in de eerste plaats uit te visschen
+wat wij hadden te gelooven van al de courantenberichten, die wij in het
+afgeloopen jaar gelezen en vernomen hadden, waarin de Cantonneesche
+vrouwen zoo'n groote rol spelen. Wij hadden gelezen, dat de vrouwen
+in Canton persoonlijk en daadwerkelijk aan de revolutie hadden
+deelgenomen, dat een regiment Cantonneesche vrouwen naar Nanking en
+Peking was opgetrokken, dat de vrouwen onder de nieuwe regeering in
+Canton het kiesrecht uitoefenden en er vele van deel uitmaakten van
+de regeering van Canton. Ook van een suffragette-optreden der vrouwen
+in Nanking, doch dit laatste hebben wij daar na te sporen.
+
+Al deze feiten waren in Manilla, toen wij er naar informeerden,
+tegengesproken en in Hongkong had de Amerikaansche consul mrs. Catt zoo
+vast verzekerd, dat niets van dien aard in China tijdens de revolutie
+was voorgevallen, dat mrs. Catt zich verplicht gevoelde naar ons
+Internationaal Vrouwenkiesrecht-orgaan "Jus Suffragii" en naar de
+twee belangrijkste vrouwenkiesrechtbladen in Amerika te melden,
+dat van al deze sensationeele berichten niets waar was.
+
+Onze consul was in zijne uitlatingen voorzichtiger; hij zeide, dat hij
+er niets van wist, dat hij het meest omtrent den politieken toestand
+in China uit de mail-editie van de "N. Rott. Ct." leerde kennen, omdat
+de in China verschijnende Engelsche bladen den feitelijken toestand
+niet altijd uitvoerig vermelden. Hij was echter zoo vriendelijk mij
+eenige waardevolle introducties voor Canton te bezorgen, waarmede
+ik misschien de waarheid zou kunnen opsporen. Ook mrs. Catt had van
+haar consul eenige introducties ontvangen en verder had de Chinees,
+dien wij in Hongkong spraken, ons een paar brieven medegegeven.
+
+Met deze brieven gewapend, begaven wij ons onmiddellijk na onze
+aankomst op weg. Twee voor het hotel staande draagstoelen, heel
+burgerlijk met slechts twee dragers, namen wij in beslag en lieten ons
+het eerst brengen naar dr. Mary Fulton, een Amerikaansche vrouw-dokter,
+die hier aan het hoofd van een Amerikaansch hospitaal staat, waaraan
+een medische school voor Chineesche vrouwen en een opleidingsschool
+voor verpleegsters verbonden is.
+
+Na een vol half uur door al die schilderachtige, maar vuile, nauwe
+straten gedragen te zijn, zetten onze dragers ons neder voor een
+groote poort, die op ons geklop onmiddellijk werd opengedaan. Daar
+achter bevonden wij ons in een groote, vierkante ruimte, een groot,
+groen grasveld, rondom omzoomd met in bloei staande witte lelies en
+hooge palmboomen. Aan drie zijden van dit vierkant stonden vele kleurig
+onderhouden gebouwen, die naderhand bleken links uit het hospitaal,
+met de daarbij behoorende inrichtingen, in het midden de woonhuizen,
+en rechts uit schoolgebouwen van een Amerikaansche missionary te
+bestaan. Wij vernamen weldra, dat dr. Mary Fulton op reis was. Het
+is de vacantietijd en de dokter had deze drie maanden gebruikt, in
+hoofdzaak ter wille van de zeereis, om eens even naar de Vereenigde
+Staten te gaan. Zij was op de terugreis en zou binnen veertien dagen
+terug zijn. Haar schoonzuster, getrouwd met den broeder van dr. Mary
+stond ons echter te woord. Zij en haar man staan aan het hoofd van
+de onderwijsinstelling van dit Amerikaansch Zendelingeninstituut,
+maar zij kon ons geen inlichtingen geven omtrent alles wat wij
+wilden weten. Nadat wij de school, die juist begonnen was, vol van
+Chineesche kleine jongens en meisjes, die hier tot goede, deugdzame
+Chineesche Christenen worden opgevoed, vluchtig hadden bezichtigd,
+met een jonge Chineesche lady-dokter het keurig ingerichte, up to
+date-hospitaal voor vrouwen en kinderen hadden doorloopen, zetten wij
+ons weder in onze stoelen en begaven ons naar een ander Amerikaansch
+zendelingeninstituut. Ook daar wist men ons geen inlichtingen te
+geven en toen wij nog eerst een dokter aan het Canton-hospitaal
+hadden getracht te spreken en vernamen, dat deze dokter ernstig
+ziek was, begaven wij ons naar de woning van een Chineesche dame,
+wier dochter lid van den Raad van Canton zou zijn, zoo had men ons
+althans verzekerd. Deze dame ontving ons zeer vriendelijk, zij was een
+weduwe en onderwijzeres aan een school. Zij sprak een klein beetje
+Engelsch, te weinig om een geregeld gesprek te voeren en ons altijd
+goed te begrijpen, maar genoeg om ons toch eenige inlichtingen te
+geven. Haar dochter was werkelijk gekozen tot lid van den Cantonschen
+Raad, zij was ook eene onderwijzeres, maar de moeder hield niet van
+dit publieke optreden van haar dochter en daarom had zij haar eenige
+maanden geleden voor twee jaar naar Amerika gezonden, om daar een
+cursus in de philosophische Wetenschappen door te maken. Zij wist
+ons te vertellen, dat er vrouwen in den Raad zaten, maar dat was
+alles wat wij na een lang onderhoud te weten kwamen. Nog een ander
+Chineesch adres probeerden wij, doch vonden de geadresseerde persoon
+niet thuis. De afstanden in Cantor zijn groot, wij waren van 8 uur
+af reeds aan het dwalen, wij gaven daarom onzen dragers last om ons
+eerst naar het hotel terug te brengen, waar wij om half één aankwamen.
+
+De hotelier stond ons buiten in groote vertwijfeling op te wachten en
+verraste ons met de mededeeling, dat wij een hoogst onvoorzichtige
+daad hadden verricht, door zonder geleide en in gewone draagstoelen
+de stad in te gaan en ons overal te laten ronddragen. De stad was
+nog vol gespuis, de koelies, die ons gedragen hadden, waren hem
+volmaakt vreemd, wij hadden evengoed in alle moeilijkheden kunnen
+geraken als veilig terug te keeren. Wij gaven daarom onze mannetjes
+een extra-belooning, omdat zij ons zoo goed en veilig overal gebracht
+hebben waar wij wilden komen en beloofden den hotelier verder zijn
+raad te zullen volgen.
+
+Na een half uur rust en na onze lunch genoten te hebben, begaven
+wij ons weder op weg; nu echter onder het vertrouwde geleide van een
+Engelsch sprekenden Chineeschen gids. Wij zouden nu mijne speciale
+introducties beproeven. Eerst bezochten wij dr. Emilie Bossoni, een
+Italiaansche lady-dokter, die hier aan het hoofd van een Chineesch
+hospitaal staat, geen stad- of staatsinrichting, maar een privaat
+hospitaal, door giften en gaven onderhouden. Dr. Bossoni is een
+aardige babbelaarster, levendig en vroolijk als al hare landgenooten,
+maar de inlichtingen, die zij ons gaf, leken naar niets. Ook de onder
+haar werkende Chineesche jonge mannen en vrouwen wisten niets te
+antwoorden op de vragen, die wij hun stelden; zij hadden van dat alles
+nooit gehoord. Dr. Bossoni wilde ons volstrekt rondvoeren door haar
+hospitaal, maar na eenige oogenblikken werd mij dat te machtig. Alleen
+in Italië en onder Italiaansche doktoren kunnen zulke hospitalen,
+beter ware het ze lijkenhuizen te noemen, bestaan. De operatiekamer,
+waar armen en beenen en vingers, etc. geamputeerd worden alsof het een
+dood kalf geldt, een heele bak vol afgezette ledematen, had ze daar
+staan--'t was haar morgentaak geweest--leek meer op een ouderwetsch
+waschhuis bij een oude boerenwoning dan op een operatiekamer. Het hok,
+waarin de apotheek, als men de verzameling medicamenten, die daar
+stonden, zoo noemen mag, gehouden werd, zag er zóó smerig uit en
+stond zoo vol gebruikte pannen en potten, dat ik haar vroeg of zij
+dat heusch een plaats noemde, waarin medicijnen voor zieken klaar
+gemaakt konden worden. O ja, dat was de apotheek, en bij gebrek
+aan eert apotheker bereidde zij zelf de door haar voorgeschreven
+recepten. Ziekenzalen waren er niet; hokken, waar geen licht en
+geen lucht kon doordringen, waar het stonk en vreeselijk smerig was,
+herbergden zieltogende menschen. 't Was te erg, ik wilde niet verder
+doorgaan, want ik ken zulke toestanden van hospitalen in Italië.
+
+Nu restte ons nog één introductie, die wij voor het laatst bewaard
+hadden, omdat wij er niet veel van verwachtten. Het was een introductie
+van onzen Nederlandschen consul aan den Commissioner for foreign
+trade. Hoe ik dien titel in het Nederlandsch moet vertalen, weet ik
+niet, wij bezitten zulk een ambtenaar niet. Hij zetelt direct onder
+den gouverneur van de provincie Canton en zijn zittingslokaal is
+gevestigd op den grond, waar de gouverneur woont en zijne bureaux
+zijn. Wij begonnen te vreezen daar met een kluitje in het riet
+weggestuurd te zullen worden en ten slotte Canton te moeten verlaten,
+zonder veel wijzer geworden te zijn omtrent de zaken, die ons bovenal
+interesseeren.
+
+Toen wij aan de buitenste poort, die de gouverneurswoning omgeeft,
+aangekomen waren, en onzen wensch te kennen gaven den commissioner--wij
+wisten zelfs zijn naam niet--te spreken, werden wij, na veel gedoe,
+tusschen een drievoudige rij soldaten doorgelaten, naar de tweede poort
+en daarna naar de eerste poort geleid. Daar ontving ons een Chineesch
+burger, die den introductiebrief in ontvangst nam en ons verzocht,
+een oogenblik te wachten. Spoedig daarna kwam hij ons halen, om ons
+naar binnen te geleiden. Reeds bij de deur kwam ons een vriendelijk,
+jong man, in Europeesche kleeding, tegemoet, zichzelf voorstellende
+als dr. Lou, de commissioner. "En wie van u is dr. Jacobs en wie is
+mrs. Catt?" vroeg hij onmiddellijk, na ons beide handen toegestoken
+te hebben. Wij keken hem verbaasd aan, want de introductiebrief
+sprak alleen van mij. "O, ik wist, dat gij komen zoudt," zeide hij,
+"de Chineesche bladen hebben ons reeds van uw werk in Manilla en uwe
+plannen in China op de hoogte gebracht." En nu vertelde deze ongeveer
+30-jarige man ons, in volmaakt Engelsch, dat hij een groot feminist
+is. Hij heeft zijn opleiding gedeeltelijk in Amerika en gedeeltelijk
+in Engeland genoten. Weldra kwam ook mr. Li--ik schrijf deze namen
+maar zoo eenvoudig, zooals zij in de wandeling genoemd worden, maar
+feitelijk hebben deze heeren een veel langeren naam--, een man van
+ongeveer denzelfden leeftijd, zich bij ons voegen. Deze laatste is in
+Amerika uit een Chineeschen vader en 'n Duitsche moeder geboren, heeft
+in New-York gestudeerd en woont sedert 6 jaren weder in Canton. Hij
+is op het bureau van dr. Lou werkzaam en is tevens redacteur van
+"The China Outlook", een in het Engelsch uitgegeven dagblad van de
+politieke partij van dr. Sun.
+
+Met beide jonge mannen waren wij weldra in een belangrijk gesprek
+omtrent den politieken toestand van het land, waaruit bleek met
+hoeveel jeugdig optimisme zij bezield zijn. Zij twijfelen geen
+oogenblik omtrent het voortbestaan der republiek en toen wij hen op de
+bestaande moeilijkheden wezen, loochenden zij die niet, maar had niet
+elke republiek in den beginne voor groote moeilijkheden gestaan? Zij
+herinnerden mrs. Catt aan de eerste dagen der Amerikaansche republiek
+en spraken hunne verbazing uit, dat de Vereenigde Staten niet vooraan
+staan om elke jonge republiek onmiddellijk met uitgestoken handen
+te begroeten en te helpen de moeilijkheden te overkomen. Dr. Sun Yat
+Sen is hun afgod. Zij gaven toe, dat de tegenwoordige president met
+leede oogen aanziet, dat dr. Sun zoo vereerd wordt, maar dat dr. Sun's
+leven in gevaar zou zijn, negeerden zij volkomen. Het is waar, dat
+de president twee hunner generaals heeft laten doodschieten, maar
+vergissingen zullen er nog wel eens meer gemaakt worden en dr. Yuan
+Shi-kai heeft daarna toch een ode gewijd aan den afgestorven vriend
+en zijn eigen zoon gestuurd, om hen te eeren bij hunne begrafenis. Hoe
+vindt men zoo'n naïeviteit? Over de financieele moeilijkheden, waarin
+de republiek thans verkeert, spraken zij zeer luchthartig. Dat geld
+zal weldra komen; kleine sommen hadden zij reeds van verschillende
+kanten kunnen krijgen, maar zij willen een groote som ineens, met
+het oog op moeilijkheden bij de aflossing. Weldra zullen echter de
+eerste belastingen geïnd worden en daarmede kunnen de groote gaten
+voorloopig gestopt worden.
+
+Omtrent de bijzonderheden der Cantonneesche vrouwen verkregen wij alle
+gewenschte inlichtingen. Het is waar, dat een 50-tal jonge meisjes,
+meest studenten, onderwijzeressen, verpleegsters, in den revolutietijd
+de wapens hebben opgevat en een eigen regiment hebben gevormd. Zij
+hadden zich vooraf in het hanteeren der wapenen en andere militaire
+wetenswaardigheden geoefend, een kapitein uit hun midden gekozen
+en zich bij het leger gevoegd. Zij werden voornamelijk gebruikt
+om een deel van de stad te bewaken, zoodat zij meer defensief dan
+offensief behoefden op te treden. Nadat in Canton de groote strijd
+was afgeloopen, zijn zij naar Nanking getogen en hebben zich ook
+daar op dezelfde wijze verdienstelijk gemaakt. Wij waren het met
+de heeren eens, dat meer het feit van dit optreden merkwaardig
+was, dan dat deze fijn gebouwde, kleine, tengere vrouwtjes op
+die wijze veel daadwerkelijke hulp hebben kunnen verleenen. Dit
+regiment is nu ontbonden, doordat nu eenige hunner als militaire
+hospitaalverpleegsters dienst doen, anderen administratieven arbeid
+in het leger verrichten en anderen haar studie weder hebben opgevat.
+
+Het kiesrecht der vrouwen is in China nog niet geregeld, zooals nog
+niets wettelijk geregeld is. Iedere provincie leeft nog onder een
+provisoir bestuur en regelt voorloopig haar eigen zaken. De provincie
+Canton nu heeft gemeend, de vrouwen, die in alle opzichten zoo'n
+werkzaam aandeel in de revolutie geleverd hadden, die steeds ijverige
+leden waren geweest van de geheime genootschappen, deel te moeten
+laten nemen aan de voorloopige provinciale regelingen en van de 120
+zetels minstens tien door vrouwen te moeten laten bezetten. Men heeft
+verder gemeend, vrouwen zelf te moeten laten bepalen, welke vrouwen
+daarvoor gekozen moesten worden. De vrouwen van de provincie Canton
+hebben dus alleen gestemd voor de verkiezing van de tien vrouwen-leden.
+
+De Provinciale Raad houdt elken middag van 1-5 zitting; de twee
+heeren zouden het op prijs stellen als wij zoo'n zitting wilden gaan
+bijwonen. Op onze verzekering, dat wij niets liever wenschten, gaf
+dr. Lou ons een introduceerend schrijven aan den president van den
+Raad, dien hij ook nog persoonlijk over ons zou spreken en bovendien
+gaf hij ons een brief aan den waarnemenden voorzitter van de politieke
+vereeniging Tung Ming Hui, waarvan dr. Sun de oprichter en voorzitter
+is. Hij wilde, dat wij dien heer gingen opzoeken, omdat wij van hem
+alle persoonlijke bijzonderheden omtrent de vrouwen-leden van den
+Raad zouden kunnen vernemen.
+
+Het was toen half vijf; wij meenden nog een uurtje eenige
+bijzonderheden te kunnen gaan zien en daarmede onzen dag als welbesteed
+te kunnen eindigen. Van alle indrukken, die wij op onzen tocht door
+de stad 's morgens en des middags ontvingen, van de stad zelf en van
+alles wat wij er zagen, zal ik later vertellen. Het is nu reeds lang
+over den tijd, dat ik in bed had moeten liggen en slapen.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+                                                            24 Augustus.
+
+
+O, wat een dag hebben wij gisteren doorgebracht! Nimmer zal ik dien
+23en Augustus vergeten. Als wij van China niets meer zien en hooren,
+dan 't geen wij gisteren beleefden, dan nog hebben wij meer gezien
+en een dieperen blik kunnen slaan in het leven der Chineezen en in
+de idealen van Jong China dan menig toerist, die hier weken lang
+vertoeft. Het was een zeer vermoeiende dag, maar voor niets zou ik
+hem uit mijn leven willen missen.
+
+Doch ik zal trachten er veel van te vertellen. Reeds om half acht
+zaten wij 's morgens weder in onze draagstoelen en gelastten onzen
+begeleider, om ons successievelijk te brengen naar tempels, pagoden,
+oude poorten, gevangenis en verschillende plaatsen waar een bijzonder
+voor Canton kenmerkende industrie wordt uitgeoefend. Wij hadden een
+lijstje gemaakt van de dingen, die wij wilden zien en lieten het aan
+den gids over in welke volgorde wij dat alles zouden bezoeken. Over
+dit alles zal ik in een anderen brief uitweiden, want de middag was
+veel interessanter en daarover moet ik eerst mijn hart luchten.
+
+Om twaalf uur waren wij in het hotel terug, aten toen in haast een
+koude lunch, om vooral op tijd aan het Assembly-gebouw te zijn,
+waarvan wij ruim een half uur verwijderd waren. Het gebouw waar de
+raadszittingen gehouden worden is even buiten de oude stad gelegen,
+waar men thans is begonnen een nieuwe en nieuwerwetsche stad te
+bouwen. Het is een volkomen cirkelvormig, uit grijs zandsteen
+bestaand, gebouw, zeer eenvoudig en doelmatig ingericht. De hall,
+waarin de vergaderingen gehouden worden, is als in een circus, en
+daarboven loopt rondom een galerij voor 't publiek, waarvan men van
+elke plaats alles wat in de Hall gesproken en gedaan wordt, evengoed
+kan hooren en zien. Thans zijn nog alle ingangen sterk met soldaten
+bezet en niemand krijgt toegang tot de galerij, die niet deugdelijke
+identiteitsbewijzen bezit. Wij waren om kwart voor één daar, gaven
+aan de poort het introduceerend schrijven voor den president van den
+Raad af en wachtten. Na een oogenblik kwam iemand ons halen en bracht
+ons bij den voorzitter. Hij sprak zeer slecht Engelsch, zoodat wij
+geen geregeld gesprek met hem konden voeren, hij had het bovendien
+zeer druk en kon niets meer voor ons doen dan de reeds aanwezige
+dames-leden te roepen en die aan ons voor te stellen.
+
+Daar stonden wij nu, tusschen deze parlementsleden, de een uit
+Amerika, de ander uit Holland, beiden tot voorheen trotsch op onze
+natie en nu beschaamd over de kleinzieligheid, bekrompenheid van
+geest, achterlijkheid, en nog zooveel meer van ons volk, dat nog
+steeds de vrouwen laat strijden voor een haar toekomend recht en in
+plaats van haar energie, werkkracht, inzicht en tijd te gebruiken,
+in het directe belang van het volk, laat men die liever ongebruikt
+of geheel verspillen in den strijd voor dat recht. Hier in China had
+men een breeder inzicht in landsbelangen. Deze vrouwtjes strekten ons
+tot voorbeeld! Zes leden spraken wij, doch geen harer kende genoeg
+van een vreemde taal, om er een geregeld gesprek in te voeren. Onze
+gids diende tot tolk.
+
+Een van de zes, die het meest tot mijn hart sprak, wil ik het eerst
+beschrijven. Zij was 52 jaar oud, doch haar mager, gerimpeld gezichtje
+deed een veel hooger leeftijd vermoeden. Zij was weduwe en moeder van
+vijf kinderen. Twee zoons waren getrouwd en een had zij nog thuis. Hare
+beide dochters waren studenten in Japan, de een studeerde voor doctor
+in de medicijnen, de ander in de philosophie. Als zij in Japan haar
+diploma gehaald zullen hebben, is zij van plan hen nog voor twee
+jaar naar Amerika te zenden ter voltooiing van de studie en om goed
+Engelsch te leeren. O, zij betreurde het zoo, niet regelrecht tot
+ons te kunnen spreken, zij had ons zooveel te vragen en zooveel te
+vertellen. Het kleine, tengere vrouwtje--zij reikte niet hooger dan
+mijn schouders--dribbelde op haar mismaakte klompvoetjes zoo grappig
+voort, uit hare oogen straalde echter zooveel energie, wilskracht en
+verstand, dat ik mij niets verbaasde, toen ik vernam, dat zij een
+vurige spreekster in meetings was en prachtige courantenartikelen
+schreef. Zij had voor hare kinderen den kost verdiend in een
+handelszaak, die nu door een harer zonen beheerd wordt. Het was een
+vrouwtje, zooals wij wenschen, dat alle volkeren er vele bezitten,
+of zooals mrs. Catt zegt: "One, that belongs to us".
+
+Dan was er een heel jong ding, zij leek waarlijk een kind van 12
+à 14 jaar, maar zij was reeds 25 jaar. Een jong, vurig strijdster
+voor menschenrecht. Zij heeft ook in Japan gestudeerd, was juist
+benoemd tot leerares aan een groote meisjesschool, toen de revolutie
+uitbrak, waaraan zij van den aanvang af een groot werkzaam aandeel
+nam. Zij is nu lid van den Raad en geeft haar tijd, die over is, voor
+administratieve werkzaamheden ten behoeve van de politieke partij,
+waartoe zij behoort. Haar voetjes waren niet zoo misvormd, geen
+klompjesvoetjes, maar toch zoo klein als van een kind van 6 tot 8 jaar.
+
+Twee dames waren echtgenooten van groote kooplieden in de stad,
+Zij waren, zooals men ons verzekerde, goede spreeksters en ware
+feministen. Zij vertelden ons, dat hunne respectieve echtgenooten
+zeer conservatief zijn en haar publiek optreden en haar lidmaatschap
+van den Raad ongaarne zien, daarom hadden zij beiden haar meisjesnaam
+weder aangenomen en waren daardoor in het publiek alleen onder dien
+naam bekend. De mannen konden zoodoende haar optreden niet beletten.
+
+De twee laatsten waren beide onderwijzeressen. Een er van was getrouwd;
+op onze vraag of haar man het lidmaatschap goedkeurde, begon zij
+te lachen en antwoordde alleen, dat haar man haar als onderwijzeres
+getrouwd had en dus wist, dat zij een publieke persoonlijkheid was.
+
+Onderwijl was de raadszitting begonnen, de dames moesten naar binnen
+en wij togen naar de galerij. Men had voor ons ieder een stoel in
+het midden van het gebouw neergezet. Op de galerij bevonden zich vele
+Chineesche toehoorders en toehoorderessen.
+
+Welk een gezicht! Een oogenblik moesten wij lachen, niet realiseerende,
+dat wij ons in een Chineesche raadszitting bevonden. Het zag er voor
+onze westersche oogen zoo vreemd uit. Al die mannen, slechts zeer
+enkelen waren in Europeesche kleeding, zagen er uit alsof zij 's
+morgens bij 't maken van hun toilet zeer in den aanvang overvallen
+waren. Hun zwarte of gekleurde lage hakkelooze zijden schoenen
+geleken op pantoffels. De witte of lichtgrijze broek is precies als
+onze heeren de onderbroeken dragen en witte sokken. Over dat hing een
+lange witte of grijze nachtjapon; geen overdrijving: hij is precies
+van hetzelfde maaksel. De dames waren daarentegen allen in een zwart
+of donkergrijze lange broek gekleed, met daarover heen een nog niet
+tot de knieën reikend jasje. Als zij met gekruiste beenen zaten, kwamen
+hare beenen tot boven toe te zien, de mannenbeenen bleven steeds zedig
+onder het lange hemd verborgen. Telkens als de voorzitter, die met
+zijn secretaris op eene twee treden hooge tribune zat, even opstond,
+was het alsof wij een man pas uit zijn bed zagen komen.
+
+Alle heeren zaten met een Chineeschen waaier, dat is een geheel uit
+veeren gemaakt en soms zeer kostbaar ding, onophoudelijk zich zelf
+wat koelte toe te wuiven, de dames hadden ook wel een waaier, maar
+werkten er niet zoo onophoudelijk mee. En aan enkele heerenarmen
+zagen wij een fijne bracelet, de vrouwtjes droegen manchetten.
+
+Men vertelde ons, dat in den Raad de geldkwestie van de provincie
+Canton geregeld werd en dien middag de zouthandel, een groote bron van
+inkomen, besproken werd. Zeer bezadigd en kalm spraken de verschillende
+woordvoerders, wij konden natuurlijk niet verstaan wat zij zeiden,
+doch de korte inhoud werd ons even verklaard; slechts een enkele
+humoristische spreker bracht nu en dan een beetje vroolijkheid aan,
+alle andere namen hun taak ernstig op. Met zitten en opstaan werd
+over elk voorstel gestemd.
+
+Van de 120 leden waren dien middag 97 aanwezig en van dezen kregen wij
+den indruk, dat China of althans de provincie Canton, op dit oogenblik
+door jong China geregeerd wordt. De meeste der daar aanwezige mannen
+en vrouwen waren tusschen de 25 en 35 jaar oud, weinig waren van 40
+tot 55 jaar, daarboven niet eene, daarentegen waren er verschillende
+jonge mannen, waarvan wij vernamen, dat zij pas 20 of 21 jaar
+oud waren. Verreweg het grootste deel van dit bestuur bestaat uit
+gestudeerde jonge mannen en vrouwen, de intellectuals van het land,
+slechts eenige zijn handelslieden.
+
+Tot drie uur bleven wij de zitting bijwonen, van het begin tot het
+eind geboeid door alles wat wij daar zagen en hoorden.
+
+Ik weet niet of men in Holland weet hoe de toestanden hier op dit
+oogenblik zijn. Sedert ik op reis ben heb ik geen Hollandsche courant
+en slechts bij hooge uitzondering een Engelsch blad gelezen, het
+zou dus wel eens kunnen gebeuren, dat ik over toestanden en dingen
+schrijf, die men in Holland reeds weet, maar het komt mij voor, dat
+ik beter doe, alles wat ik hier hoor en zie te vermelden, op gevaar
+af dan, dat de lezers het voor den tweeden keer vernemen, dan dat ik
+ze onvermeld laat.
+
+Nadat wij de vergaderzaal hadden verlaten, begaven wij ons naar
+den heer Tze Ying Pak, waarnemend voorzitter van de Tung Ming
+Hui. Wij troffen dien heer in het clubgebouw, omgeven door zijne
+zes secretarissen, waarvan twee dames zijn. Onophoudelijk kwamen er
+heeren inloopen, waarvan velen Engelsch spraken. Ook Tze Ying Pak sprak
+Engelsch en was op onze komst voorbereid. Hij is ongeveer 40 jaar oud,
+al de jongere lui noemden hem mr. Chair, een verkorting van Chairman.
+
+Hij begon met ons uit te noodigen voor het verdere van den dag zijne
+gasten te zijn, onze gids en draagstoelen weg te zenden en verder op
+hem te vertrouwen. Wij namen volgaarne die uitnoodiging aan. Hij was
+zoo'n aardige, goedige dikzak, die onmiddellijk onze sympathie en ons
+vertrouwen won. Na met hem het clubgebouw doorgewandeld te hebben,
+zetten wij ons op het groote balcon met uitzicht op de prachtige
+rivier, waar zich gaandeweg verschillende jonge mannen en vrouwen,
+allen leden van de vereeniging, bij ons voegden. Elk die plaats nam,
+ontving, evenals wij, dadelijk een kop groene thee voor zich. Die
+thee wordt in porseleinen kommetjes met dekseltjes rondgediend, dat
+is te zeggen, een lepeltje theebladen wordt in het kommetje gedaan
+en daarop wordt kokend water gegoten. Verder ontvangt ieder een heel
+klein leeg kopje. Als men wat wil drinken, dan giet men een beetje
+thee uit het kommetje in het kopje en dat drinkt men zonder suiker
+of melk. Als men eenige keeren gedronken heeft, dan vult een bediende
+het kommetje opnieuw met water.
+
+De jongelui toonden ons eene teekening voor een groot monument,
+dat men bezig is op te richten aan de overzijde van de rivier, vlak
+tegenover het clubgebouw, ter herinnering aan de 72 mannen, leden van
+Tung Ming Hui, die het vorig jaar in de revolutie gesneuveld zijn. Voor
+dit monument heeft elk lid der vereeniging naar vermogen bijgedragen.
+
+Al deze heeren waren met het grootste optimisme omtrent den stand van
+zaken bezield, elk onzer bezwaren trachtten zij op de luchthartigste
+wijze te ontzenuwen. Zij spraken met ons over alle hervormingen die
+zij tot stand willen brengen en vertelden ons, dat zij in alles Amerika
+tot voorbeeld nemen. Er was in elke stad, waar hunne vereeniging eene
+afdeeling heeft, een studieclub opgericht, waar, onder goede leiding,
+studie wordt gemaakt van den regeeringsvorm in de Vereenigde Staten
+en van de wetten en instellingen der meest geavanceerde staten aldaar.
+
+Wij vernamen van hen, dat het plan, om de regeering naar Nanking
+over te brengen, geheel is opgegeven, omdat men moeilijkheden
+met de groote mogendheden vreest, die in Peking allen hun kostbare
+regeeringsbureaux bezitten. Al deze jonge menschen hebben hunne studie
+en positie voorloopig opgegeven om zich geheel te kunnen wijden
+aan de werkzaamheden ter opbouwing van den nieuwen staat. Als het
+inderdaad mag gelukken de republiek staande te houden, van China te
+maken een modernen staat, dan zal dit te danken zijn aan de opoffering
+en toewijding, aan den frisschen geest en het jeugdig optimisme van
+de jonge mannen en vrouwen van het hedendaagsche China. Deze jonge
+mannen wilden ons volstrekt overhalen ons verblijf in Canton met
+3 of 4 dagen te verlengen, dan wilden zij eene vergadering bijeen
+roepen, waar wij met behulp van een tolk, zouden kunnen spreken en
+een vereeniging van vrouwen stichten. Wij hebben evenwel alles voor
+onzen verderen tocht reeds geregeld en meenden bovendien, dat na ons
+gesprek de duistere punten per brief kunnen worden opgehelderd.
+
+Om half-zes begaven wij ons naar de woning van onzen gastheer, omdat
+wij om zes uur moesten eten. Er waren vele gasten, doch niemand
+in avondtoilet, elk kwam blijkbaar in het pakje dat hij of zij den
+heelen dag gedragen had. Het was een echte Chineesche woning, in bouw
+heel veel gelijkende op de Europeesche woning in Java, met een voor-
+en achtergalerij, een binnenkamer en zijvertrekken, waar achter een
+gebouw ligt voor keuken en bediendenkamers. De inrichting der woning
+is echter geheel Chineesch.
+
+De vrouw des huizes, een klein, bleek, ziekelijk uitziend poppetje,
+werd ons formeel voorgesteld, ook de andere gasten, waarvan de
+meesten reeds aanwezig waren. De een was een Chineesch officier van
+gezondheid, 35 jaar oud, die uitstekend Engelsch sprak. Trouwens, met
+alle heeren-gasten konden wij een goed gesprek voeren. Dan was er een
+ingenieur, die in Amerika gestudeerd heeft en nu de uitvoerder is van
+de nieuwe spoorlijn, die Canton met Hankow moet verbinden, waardoor de
+afstand van Canton naar Peking, met 6 dagen verkort wordt. Nu moeten
+de Cantonneezen nog eerst per boot naar Hongkong, van Hongkong per boot
+naar Shanghai, van Shanghai per spoor naar Nanking en van Nanking weder
+per boot naar Hankow, om vandaar verder naar Peking te kunnen komen. De
+reis duurt 9 dagen als alle booten net aansluiten en zal later in drie
+dagen kunnen worden afgelegd. Ook was er nog een jonge oogarts, die
+in Japan heeft gestudeerd en een van de hoofdambtenaren van politie,
+die ons mededeelde, dat onder de stadspolitie vele jonge mannen van
+goeden huize waren, die voorloopig hunne studie vaarwel hebben gezegd
+en nu de nieuwe omstandigheden dienen door een vertrouwde stadswacht
+te vormen. Wij kregen die mededeeling nadat ik had opgemerkt dat de
+politie overal in de stad zoo'n gunstigen indruk maakte, uit zulke
+flinke jonge mannen bestond met opvallend eerlijke gezichten.
+
+Verder waren er drie dames, leden van den Raad, twee ervan hadden wij
+'s middags reeds gesproken, de andere was een dochter uit een gegoede
+familie, ongehuwd, die zich aan allerlei hervormingswerk wijdt, doch
+geen bepaald beroep uitoefent. Ook was een van de secretarissen van
+de vereeniging aanwezig. Nauwelijks waren wij voorgesteld, toen ons
+elk een klein kopje thee door de gastvrouw werd aangeboden, dat men
+beleefdheidshalve aanneemt, als men geen lust heeft het te drinken
+dan proeft men er even van. Wij werden in de binnengalerij ontvangen,
+omdat men in de voorgalerij bezig was de tafel te dekken.
+
+Er liep nog een ander persoontje rond, een jong, burgerlijk uitziend,
+vrouwtje, dat niet werd voorgesteld, doch in alles als gelijke werd
+behandeld. Zij zette zich naast den heer des huizes neder, en toen ik
+vroeg of zij een familielid was, zeide hij zeer verlegen "neen". Even
+daarna vroeg mrs. Catt de vrouw des huizes of zij kinderen had, wat
+ontkennend werd beantwoord, doch waaruit wij begonnen te begrijpen,
+dat die tweede vrouw een bijzit is. Ook had ik reeds 's middags in de
+Club opgemerkt, toen wij over de hervormingen spraken, die ingevoerd
+moeten worden, dat men sprak over: leerplicht, afschaffing van de
+meisjesslavernij, die nu formeel bestaat, verbod van opiumschuiven,
+verbod om de voeten te mismaken, betere strafwetten enz., maar niet
+van afschaffing van polygamie en toen ik dat onderwerp te berde
+bracht, er even een stilte ontstond en onze gastheer ineens over
+iets anders begon. Later vertelde de officier van gezondheid mij,
+dat polygamie in China zeer verbreid is en sommige mannen, zelfs uit
+de vooruitstrevende kringen, tien tot achttien vrouwen hebben. Wel
+kan in China een man slechts één wettige vrouw hebben, de andere zijn
+niets anders dan concubines en in elk opzicht ondergeschikt aan de
+wettige vrouw, maar zij wonen meestal in dezelfde woning, deelen met
+haar de gunsten van den man en dikwijls zelfs het echtelijk bed.
+
+Als een vrouw geen kinderen krijgt, of alleen meisjes, 't geen
+'t zelfde is, want meisjes worden niet als kinderen beschouwd, dan
+neemt de man, soms met toestemming van zijn vrouw, een bijwijf. Krijgt
+hij bij deze vrouwen kinderen, dan behooren die hem en zijne wettige
+vrouw toe. Zoo'n kind noemt de eerste vrouw moeder, zijne vleeschelijke
+moeder is niets voor hem, die mag blij wezen, als zij zijne dienstmaagd
+mag zijn. Zoo'n bijwijf kan ook ten allen tijde zonder vorm van proces,
+worden weggezonden, zij moet dus heel voorzichtig zijn, om man en vrouw
+beide goed te stemmen. Zij zijn goedkoope dienstboden, daarom duldt
+menige vrouw hen in huis. Bij zoo'n Chineesch huwelijk gaat het heel
+vreemd toe. Alle bijzonderheden er van zal ik niet verhalen, maar wel
+moet ik even mededeelen, dat het niet noodig is, dat de man bij het
+huwelijk tegenwoordig is. Evenals bij ons met de handschoen getrouwd
+kan worden, kan ook de Chinees zich laten vertegenwoordigen. In
+den regel neemt men als vertegenwoordiger een haan. Wat hier echter
+erger is, een jonge man kan door zijn ouders uitgehuwelijkt worden,
+zonder dat hij er iets van weet, zijn toestemming is zelfs niet
+noodig. Het is daarom heel gevaarlijk voor een Europeesche vrouw,
+om met een Chinees te trouwen, hij weet dikwijls zelf niet, of zijne
+ouders hem in zijne afwezigheid hebben uitgehuwelijkt. Komt hij dan
+later met zijne Europeesche vrouw in China terug, dan is deze niets
+meer en niets anders dan zijne concubine, terwijl hare kinderen de
+andere vrouw toebedeeld worden. Enkele afschuwelijke voorbeelden
+werden mij daarvan verteld.
+
+Dit huwen zonder toestemming van de betrokken partijen, zal wel spoedig
+gewijzigd worden, want daarvan ondervinden ook de mannen te veel
+de nadeelige gevolgen, maar het zal een groote krachtinspanning der
+vrouwen vereischen, om de feitelijke polygamie afgeschaft te krijgen,
+juist omdat die wettelijk niet bestaat. Het is zooveel moeilijker
+oer-oude gebruiken te wijzigen, dan wetten veranderd te krijgen. Nadat
+wij ons met de verschillende gasten geruimen tijd onderhouden hadden,
+werden wij verzocht in de voorgalerij te komen en begon het diner.
+
+
+
+
+
+IV.
+
+
+Ik zat naast de vrouw des huizes en had aan den anderen kant den jongen
+oogarts. Mrs. Catt zat tusschen den gastheer en den ingenieur. De
+anderen zaten daartusschen verdeeld. Ieder gast zat op een mooi zwart
+houten Chineesch krukje. De gastheer en ook de andere heeren merkten
+met trotsch op, dat de Chineezen gewoon zijn aan tafel te zitten,
+doch wanneer wij in Japan ergens zullen worden uitgenoodigd, dat wij
+dan op den grond plaats zullen moeten nemen.
+
+Op iedere plaats lag een porseleinen lepeltje, zooals wij voor
+medicijnlepeltje gebruiken, en twee ivoren stokjes. De vrouw des
+huizes en ook de gastheer schepten beiden met zoo'n klein lepeltje
+het een en ander in verschillende kommetjes en ieder kreeg zoo'n mooi
+Chineesch kommetje, zooals wij tehuis op onze buffetten hebben staan,
+voor zich. Het leek mij zoo'n raar mengsel en daarom vroeg ik wat
+dit alles was. Het was een groote vrucht, den Chineeschen naam weet
+ik niet meer, het meest gelijkende op pompelmoes, daarvan wordt de
+kap afgesneden, het binnenste uitgehold en dit vermengd met stukjes
+varkensvleesch, kip, streepjes van het binnenste van bamboe ('t geen
+hier veel gegeten wordt), meloenzaad, boontjes, deze laatste waren de
+vruchtjes van witte leliën, en nog andere roode en groene vruchtjes
+meer. Dit alles wordt dan weder in de vrucht gedaan en gezamenlijk
+gekookt. Deze heele vrucht wordt op tafel gebracht en daaruit krijgt
+elkeen het zijne. Achter elks kommetje stond een heel klein kopje,
+waarin soja was gegoten en waarin men zijn tusschen de stokjes geknepen
+stukje van het een of ander doopte, alvorens het te nuttigen.
+
+Nu begon men te eten. Mrs. Catt en ik deden wanhopige pogingen om onze
+stokjes in de hand te houden en daarmede de stukjes van den rommel
+in ons kommetje naar den mond te brengen. De vrouw des huizes hielp
+mij een beetje. Ook mrs. Catt kreeg hulp van haar buurman. Wat was
+ik blij als ik zoo'n stukje beet had en naar mijn mond had gebracht,
+maar ik vertrouwde mij niet om er eerst mede naar het sojabakje
+te gaan en het daar in te dippen, zoo'n lange reis kon ik het niet
+vasthouden. De nattigheid, die onder in het kommetje was, werd met
+het lepeltje genuttigd. Dat proces ging beter.
+
+Toen kwam het tweede gerecht. Elk kreeg een schoteltje met gekookte
+haai-vinnen. Die smaakten eigenlijk net als gekookte vinnen van andere
+visschen, misschien iets slijmeriger, maar men zal wel Chinees moeten
+zijn om er het fijne van te proeven. Bij de Chineezen gelden haaivinnen
+voor een groote delicatesse. Wij twee hadden onze schoteltjes nog niet
+half leeg, toen de anderen reeds lang klaar waren en het volgende
+gerecht werd opgediend. Dat leek mij zoo raar, zoo wit vleezig en
+zoo slijmerig, dat ik mijn buurman eerst vroeg "wat is dit?" "Dat
+zijn kikvorschen," zeide hij. Ik moet al een heel bedremmeld gezicht
+gezet hebben, want oogenblikkelijk liet hij er op volgen, "maar het
+zijn geen kikvorschen, die in slooten en plassen leven, deze worden
+door de families zelve op de rijstvelden gekweekt." Wij hadden 's
+morgens zooveel levende kikkertjes in de markthalletjes aan touwtjes
+zien bengelen, in gezelschap van muizen en ratten, dat ik bevreesd de
+vraag opperde: "Eet men hier ook muizen en ratten?" "O ja," was het
+eenvoudige antwoord, "muizen, vooral wanneer die een tijd lang goed
+gevoed zijn, beschouwen wij als een lekkernij; maar ratten, evenals
+honden en katten, worden alleen door de arme menschen gegeten, dat
+is een grof voedsel".
+
+Ik kon mijn stukjes kikvorsch niet meer naar den mond brengen,
+hoeveel moeite ik er ook voor deed. Mrs. Catt had echter haar bordje
+reeds leeggegeten, zonder te weten wat het was, toen de gastheer
+haar stralend vroeg of zij ook zoo'n liefhebster van kikvorschen
+was. In het zuiden van Frankrijk at men alleen de achterpooten, maar
+de ruggen waren juist het lekkerst. Mijn lieve, goede reisgezellin
+had een oogenblik moeite haar maaginhoud binnen te houden, en kon
+met geen mogelijkheid van het verdere diner nog iets nuttigen. En
+toen kwam juist het fijne. Ieder kreeg een schoteltje met hartjes en
+levertjes. Men zeide mij, dat het de hartjes van nachtegalen waren,
+maar ik wil hopen, dat zij van minder edele vogeltjes afkomstig
+zijn. Daarna werd de pièce de résistance opgediend. Elk kreeg weder een
+bakje, zooals in het begin, driekwart gevuld met rijst, lekker korrelig
+gekookt. In 't midden van de tafel werden een dozijn grootere bakken
+gezet, elk gevuld met iets anders. Dat was een formeele rijsttafel,
+maar zonder de sambals. Geen enkele kruidenij werd aan tafel gebruikt
+en door niemand werd iets gedronken. Er stond trouwens geen glas en
+geen drinken.
+
+Elkeen pakte nu met zijn stokjes, waarmede al het voorgaande gegeten
+was, uit de verschillende bakjes wat hij of zij wilde hebben en at
+dat met de rijst. Mijn buurman bediende mij. Ik vroeg alleen een
+stukje eendvogel, wat hij met zijn stokjes op mijn rijst deponeerde,
+en toen hij mij nog wat wilde geven, vroeg ik een gebakken ei. Maar,
+o, wee, toen ik dat in mijn bakje had, zag ik, dat het een ei met
+een kuikentje was. Onze Chineesche tafelgenooten verorberden zoo'n
+gevuld ei met bijzonderen smaak, ik vergenoegde mij met een beetje van
+mijn stukje eend te eten en wat rijst uit het bakje in mijn mond te
+schuiven. Dat is eigenlijk het eenig wat de Chineezen heel onsmakelijk
+doen, het eten van rijst met de stokjes. Zij kunnen de rijst niet
+met de stokjes pakken, daarom zetten zij het bakje aan den mond en
+schuiven de rijst met de stokjes naar binnen. Het leek heel veel op
+slobberen. Messen worden aan tafel niet gebruikt, alles wordt in de
+keuken zoo klein gesneden, dat men het zoo kan eten. Zij vinden het
+zeer onbeschaafd van de Europeanen om zich aan tafel van messen te
+bedienen. Voor toespijs kregen wij een heel dun rijstkoekje met een
+stukje vette ham er boven op. Daarna kreeg elkeen weder een klein kopje
+thee en daarmede was het diner afgeloopen. In de binnengalerij stonden
+vruchten en zoetigheidjes op tafel; ieder bediende zich zelf daarvan.
+
+Weldra was het acht uur en toen vroeg de gastheer ons of wij plezier
+hadden met het heele gezelschap mede naar een theater te gaan, waar
+een echt Chineesch stuk, uit het Chineesche volksleven gegrepen,
+door amateur-artisten gegeven zou worden. Wat konden wij meer
+wenschen! Voordat wij de woning echter verlieten, bood de vrouw des
+huizes, door middel van haren man, ons elk een paar ivoren, met zilver
+gemonteerde, stokjes aan, als aandenken aan ons eerste Chineesche
+diner. Zij had in elk glazen doosje haar miniatuurkaartje gelegd,
+in de hoop, dat wij haar nooit zullen vergeten en haar nog eens van
+ons zullen laten hooren. Van alles wat ik van deze reis mede naar
+huis zal brengen, zal niets zoo'n waardevol souvenir voor mij zijn,
+als deze twee stokjes, omdat zij mij telkens weder den dag zullen te
+binnen roepen, die van onze geheele reis de merkwaardigste is en die
+mij China en de jong-Chineezen zoo van nabij heeft leeren kennen.
+
+Het stuk, dat opgevoerd zou worden, gaf ons een blik in toestanden,
+zooals die vóór de revolutie in China heerschten en die nu gaandeweg
+aan het verdwijnen zijn. Het was het huiselijk leven van een
+mandarijn, die zich verrijkt had met de zuur verdiende gelden van
+het arme volk. Hij is nu oud, verkoopt zijn plaats aan een collega
+en vertrekt met zijn gezin naar elders. Zijn eenige zoon is een groot
+speler, besteelt zijn vader en verliest al het geld van papa. De oude
+mandarijn sterft van verdriet. Als de zoon geen geld meer bezit om te
+spelen, verkwanselt hij zijn zusje aan een slecht befaamd huis en ten
+slotte hangt hij zichzelf op. De moraal van het stuk: onrechtmatig
+verkregen goed gedijt niet. Dat lag er dik op. Het gaf ons echter
+een blik in zoovele huiselijke zaken in China, waarvan men wel leest,
+maar die men anders nooit voor oogen krijgt en het werd meesterlijk
+gespeeld door jonge studenten, die het opvoerden ten voordeele van
+de kas der politieke vereeniging, waartoe ook zij behooren.
+
+In het eerste tooneel zien wij den ouden mandarijn met zijne dochter
+en de vrouw van zijn zoon. Ieder der huisgenooten heeft een eigen
+bediende, die hem of haar als een schaduw volgt en als zij stil
+zitten, onophoudelijk koelte met een waaier toe wuift. Dan komt de
+zoon tehuis, die voor zijn vader kruipt, maar zijn vrouw en zuster
+als een tyran behandelt. Daarna ontvangt de vader bezoek van een
+anderen mandarijn, die in rang beneden hem staat en wij zien de
+verschillende plichtplegingen van deze twee tegenover elkander. Dan
+licht de eerste zijn opvolger in hoe hij de 100.000 dollars, die hij
+hem voor de plaats betaald heeft, gemakkelijk in korten tijd weder
+uit het volk kan terugwinnen. Dat gaf natuurlijk menig staaltje van
+brutale uitzuigerij van deze Manchu-ambtenaren te zien en te hooren.
+
+In het tweede bedrijf heeft de vader bemerkt, dat zijn zoon hem
+besteelt en het geld in speelhuizen verliest. Een typische scène
+tusschen vader en zoon, waarbij de vader zich zoo opwindt, dat hij
+neervalt, ziek wordt en sterft. De dokter-kwakzalver komt aan het
+ziekbed en verricht hocus-pocus-kunstjes. De vader sterft en alle
+formaliteiten, die bij zoo'n dood voorvallen, zien wij gebeuren. De
+priester komt, de duivel wordt verbannen, de familieleden komen,
+de begrafenis wordt voorbereid en alles wordt zoo aanschouwelijk
+voorgesteld, alsof het in werkelijkheid plaats vindt.
+
+In het derde en laatste bedrijf is de zoon reeds geheel verarmd,
+zijn schuldeischers maken het hem lastig, de bruidsschat van zijne
+zuster heeft hij ook reeds verkwanseld en dan komen een paar kerels
+hem geld voor dat zusje zelf aanbieden. Hij hoopt met dat geld zijn
+verloren kapitaal terug te kunnen winnen, zijne zuster zal hij dan
+weder bevrijden en zoo brengt hij zijn geweten tot zwijgen en stemt
+met den koop in. Het meisje wordt dan gesluierd, aan armen en voeten
+gebonden en medegevoerd. Nauwelijks is zij weg of andere schuldeischers
+komen hem het pas ontvangen geld afhandig maken tot hij geen cent
+over heeft en radeloos hangt hij zich dan op. Wij krijgen dan een
+geheel ander beeld van wat voorvalt in het huis van een zelfmoordenaar.
+
+Mrs. Catt en ik hadden elk een jongmensch naast ons zitten, die ons
+telkens de vertaling gaf van hetgeen de acteurs zeiden, zoodat geen
+woord van het geheele stuk verloren ging. Van het begin tot het eind
+waren wij door het stuk en het spel der jongelieden geboeid, wij
+gevoelden ons geheel tehuis in de wereld, die ons daar vertoond werd.
+
+Om ruim elf uur was het stuk afgeloopen, waarna onze beide jonge
+cavaliers ons in het private stoombootje van onzen gastheer over de
+rivier naar het hotel brachten. Het was een prachtige sterrenhemel,
+van vele schepen werden weder goede en booze geesten aangenaam bezig
+gehouden, kleine bootjes met Boeddhistische nonnen en andere met
+monniken zwierven op het water rond, om de watergoden te heiligen, de
+eentonige Chineesche muziek werd van verschillende schepen gehoord,
+tal van kleine vaartuigjes met gekookte rijst, gebakken of gekookte
+visch, vruchten en andere etenswaren gondelden tusschen de groote
+schuiten door om nog wat te verkoopen, de hel verlichte stad bood een
+phantastisch beeld, dit alles stemde ons met een dankbaar gevoel en
+dit prachtig slot aan zoo'n heerlijken dag maakte ons overgelukkig.
+
+Toen wij ten slotte in het middernachtelijk uur op onze kamer
+aangekomen waren, keken wij elkander eens goed aan en riepen uit: Wat
+een onvergetelijke dag! Maar, vroegen wij ons af, zal men ons willen
+gelooven, als wij onze lotgevallen van dezen eenen dag ook nog zoo
+eenvoudig mogelijk beschrijven? Zal iemand, die niet hier is geweest,
+die de Chineesche toestanden niet kent, onze beschrijving van het
+diner en alles wat er opgediend werd voor waarheid aannemen? Zal men
+realiseeren wat het beteekent, dat wij tweetjes hier in deze stad, die
+nog in staat van beleg verkeert, twee dagen lang hebben rondgedwaald
+om vrouwenkiesrecht en vrouwen-parlementsleden op te sporen en die
+niet alleen hebben gevonden, maar zelfs met deze Cantonneesche
+vrouwen-raadsleden hebben gesproken en met eenigen gedineerd
+en dat terwijl zelfs in Canton doktoren, leeraren, de hotelier,
+vele zendelingen en anderen ons niet eens wisten te vertellen,
+of er zulke vrouwen, eenig in haar soort, in deze stad bestonden
+en waar het gebouw is, waar de raadszittingen worden gehouden? Van
+den heer Tze Yin Pak hebben wij nu aanbevelingen mede gekregen voor
+partijgenooten in Shangai, Nanking en Peking, waardoor wij direct
+in aanraking zullen komen met de personen, die wij vóór alles willen
+leeren kennen. Treffen wij toevallig dr. Sun ergens aan, dan zullen wij
+ons bij hem aandienen, want hij weet van onze komst en de heeren wisten
+ons bepaald te verzekeren, dat dr. Sun ons gaarne zal willen spreken.
+
+Ondertusschen zijn wij nu weer in Hongkong teruggekeerd, na een
+prachtigen tocht over de schilderachtige Paarlrivier. Van deze
+boottochten hoort men hier nooit zoo heel veel gewagen, doch
+inderdaad leveren zij meer natuurschoon en meer bezienswaardigs op
+dan een tocht langs den Rijn of den Donau, of welke andere bekende
+Europeesche rivier.
+
+Morgen willen wij naar Shangai vertrekken en daar zullen wij vernemen,
+of het mogelijk is, dat wij naar Peking opgaan. Heel gemakkelijk
+zullen wij ons niet laten uit het veld slaan, want wij hopen te zeer
+Nanking en Peking te kunnen bezoeken. Voor den tocht naar Canton
+had men ons ook zoo bevreesd gemaakt, ieder vertelde, dat wij kans
+hadden er niet van terug te keeren en nu verheugen wij ons zoo, dat
+wij het plan hebben doorgezet. Maar toch zullen wij voorzichtig zijn,
+want de toestanden veranderen hier bij den dag. Toen wij in Canton
+waren, werd daar nog heel licht over het doodschieten van de twee
+generaals, leden van de Tung Ming Hui, gesproken en hier vernemen
+wij, dat de Nationale Raad en zelfs de Tung Ming Hui den president
+Yuan om opheldering hebben gevraagd en als die ophelderingen niet
+voldoende zijn er dan een leger naar Peking zal worden gezonden en
+daar de strubbelingen opnieuw zullen beginnen.
+
+Ondertusschen rust op mij nog de taak om een beknopte beschrijving
+te geven van de allerzonderlingste stad Canton en van alle
+merkwaardigheden, die wij er zagen. Daaraan zal ik den volgenden
+brief wijden, want dit pakket moet heden verzonden worden.
+
+
+
+
+
+V.
+
+
+Zooals ik reeds schreef, de stad Canton is de allerzonderlingste stad,
+die men zich denken kan. Verbeeldt u een stad van 2 1/2 à 3 millioen
+inwoners, een viermaal grootere bevolking dan de stad Amsterdam, geheel
+bestaande uit straatjes, nauwelijks een paar meter breed, waar alleen
+de zonnestralen zouden kunnen doordringen als de zon zoo hoog aan den
+hemel staat, dat zij hare stralen verticaal naar beneden zendt, maar op
+dat uur van den dag ziet men van weerskanten van boven de huizen een
+mat rolgordijn uitspannen, om die enkele stralen op te vangen. Deze
+nauwe straatjes schijnen nog nauwer dan zij in werkelijkheid zijn,
+omdat elk huis een winkeltje is en deze winkeltjes alle hun naam en
+kwaliteit en wat de Chineesche letters meer mogen uitdrukken op lange,
+breede geverniste planken, die aan de intrede van het winkeltje naar
+de straat uitsteken of op breede linnen strooken, die in de lucht
+wapperen, hebben aangegeven. Deze planken of linnen banden zijn
+rood, groen of geel geschilderd en in sterk contrasteerende kleuren
+is de naam en reclame aangebracht. Sommige van deze straatjes zijn
+een mijl lang en bijna alle bevatten slechts één soort winkeltjes,
+waartusschen dan hier en daar een restauratie of een tempel, soms een
+schooltje gevestigd is. Men heeft de schoenmakersstraat of straten,
+de zilversmeden, de zijdeverkoopers, de straat waar zijden of ander
+borduursel verkocht wordt. In al die straten krioelt het den geheelen
+dag van menschen; als men, zooals wij, een heelen dag de stad van alle
+kanten doorkruist heeft, dan krijgt men het gevoel die millioenen
+menschen vrijwel allen gezien te hebben. In Caïro, Damascus en
+andere steden, heeft men een gedeelte van de stad, de bazaar, dat
+een beetje aan Canton doet denken, maar hier bestaat een stad met
+viermaal zooveel inwoners als Amsterdam, geheel uit zulke straten. Op
+verschillende plaatsen wordt de stad door kanalen of grachten, die in
+de rivier uitmonden, doorbroken en op die plaatsen doet zij iets aan
+Venetië denken, maar toch is het weder anders, want op deze kanalen,
+hoe nauw zij ook zijn, heerscht een levendigheid en vertier, die men
+elders mist.
+
+In het begin gevoelt men zich totaal van streek, in deze nauwe
+straatjes, te midden van een zoo vreemd volk, met zulke vreemde
+gewoonten; men drukt den zakdoek voor den mond om de lucht niet in
+te ademen en de onwelriekende geuren niet op te snuiven en men vraagt
+zich verwonderd af, hoe de menschen hier kunnen leven en tieren. Maar
+weldra raakt men aan deze omgeving gewend, men laat zich kalm uren
+lang door deze drukke, schreeuwende menigte voortdragen en tracht
+aan beide zijden tegelijk uit te kijken, om toch vooral zooveel
+mogelijk van alles wat rondom geschiedt in zich op te nemen. O,
+wat had ik in Canton gemakkelijk voor een paar dozijn oogen werk
+gevonden, mijne simpele twee konden het in den regel alleen niet af;
+de dragers moesten nu en dan even staan blijven om mij tijd te geven
+naar beide zijden, voor en achter en naar onder en boven te kijken.
+
+De marktplaatsen,--bijna elke lange straat begint en eindigt met
+'n marktplaats--waren het onaangenaamste om te passeeren. De meest
+afzichtelijkste en onsmakelijkst opgemaakte dingen worden daar
+verkocht, terwijl de reuk, die deze dingen verspreiden, ongenietbaar
+is. Levende ratten en muizen en kikvorschen heb ik in mijn vorig
+schrijven reeds vermeld, stukken bloedig vleesch dat een uur in den
+wind stonk en visch, die met bloed is overgoten om het frisch te doen
+uitzien, en zulke walgelijke dingen zag men daar. Alleen de vruchten-
+en groentenstalletjes zagen er goed uit. De overheid in Canton,
+dat zijn nu de 120 jonge mannen en vrouwen, die den Raad uitmaken,
+heeft reeds het besluit genomen om deze primitieve marktplaatsen op te
+heffen en zestien markthallen, rondom de stad, maar buiten de nauwe
+straatjes gelegen, te bouwen. De stad zal rondom uitgebreid worden,
+de wallen geslecht en daarbuiten zal men trachten breedere straten,
+met moderne huizen, aan te leggen. De familie Tze Pak, waar wij
+gedineerd hebben, woont nu reeds buiten de oude stad.
+
+Ieder winkeltje is tegelijkertijd de werkplaats, waar het te koop
+gebodene gemaakt wordt. Men kan, als men wil, van het begin tot het
+einde zien, hoe hetgeen men koopt, gefabriceerd is. En in elk winkeltje
+ziet men een hoekje of plaatsje met een kastje, waarvoor een lichtje
+brandt of een stokje staat te rooken. In dit kastje worden de geesten
+bewaard van de dierbare afgestorvenen. Dat wil zeggen, de eene geest,
+dien men mede naar huis neemt. Een Chinees bezit nl. drie geesten. Als
+hij sterft gaat er één regelrecht naar den hemel of de hel, al naardat
+hij het hier op aarde gemaakt heeft, een er van neemt hij mede in
+de kist en de derde wordt door de nabestaanden opgevangen en in een
+zeer kunstig gesloten doosje bewaard. Dat doosje wordt thuis in een
+kastje gezet, expresselijk en alleen voor dat doel dienende, zoodat
+de geest dagelijks verheerlijkt of geheiligd kan worden. Al is de
+overledene nog zoo'n onaangenaam mensch geweest en elkeen eigenlijk
+blijde was dat hij het heden met het hiernamaals verwisseld heeft,
+dan nog doet men na zijn dood alles om zijn geest tevreden te stellen
+en in een goed humeur te houden. Alle ongeluk in zaken, alle ziekten,
+alle huiselijke onaangenaamheden, worden altijd op rekening van de
+geesten van afgestorvenen geschoven, die over gebrek aan toewijding
+ontevreden zijn.
+
+Op een oogenblik, dat wij juist een hoek van een straat zouden
+passeeren, moesten onze dragers even stilstaan, omdat er een groote
+lange processie voorbij toog. Het gold een begrafenis, d.w.z. het lijk
+werd naar "de doodenstad" gebracht, waarover later. Vóór de lijkkist,
+die door 12 man gedragen werd, liep een man met een voorgebonden zak,
+waaruit hij onophoudelijk ronde stukjes zilverpapier naar beide zijden
+van de straat strooide. Op onze vraag wat dat beteekende, vernamen wij,
+dat die stukjes papier verbeelden geld te zijn. Hij koopt met dat geld
+de geesten van de straat om, zoodat zij de ziel van den doode, die in
+de kist het lijk vergezelt, ongestoord zullen laten passeeren. Al de
+volgelingen van het lijk waren in oranjegele draagstoelen gezeten; de
+vrouwen droegen alleen een groot wit jakje over hunne gewone kleeding
+en een dito doek los over het hoofd gelegd. Mannen zagen wij niet bij
+den stoet. Dat was een bewijs, dat er een vrouw begraven werd. Mannen
+vinden het niet noodig het lijk hunner vrouwen naar het doodenhuis
+te begeleiden. Als een vrouw sterft, kan zij hem in niets meer van
+dienst zijn, over hare begrafenis maakt hij zich niet druk. Somtijds
+trouwt hij denzelfden dag reeds met een ander.
+
+Laat men niet vergeten, dat er een oud- en een jong-China
+bestaat. Verreweg het grootste deel van de bevolking behoort nog tot
+oud-China; het kleiner deel, jong-China, heeft gebroken met tal van
+oude gewoonten en gebruiken, dat tracht zooveel mogelijk Europa, of
+nog liever Amerika, na te volgen. De menschen, waarmede wij in nauwer
+contact zijn gekomen, en verder waarschijnlijk zullen komen, behooren
+allen tot jong-China. Zoo kon het ook gebeuren, dat in het gezin van
+den heer Tze Pak, de vrouwen mede aan tafel zaten, in een ouderwetsch
+Chineesch gezin eten de mannen alleen en daarna pas de vrouwen.
+
+De oranje-gele kleur van de draagstoelen, waarin de volgelingen
+van dien lijkstoet gezeten waren, toont aan, dat de familie tot den
+Boeddhistischen godsdienst behoort. Er zijn niet veel Boeddhisten
+meer in China. In het volkrijke Canton zijn er slechts eenige
+duizenden. Verreweg het meerendeel der bevolking is Confucionist. Dit
+schijnt, vooral voor de mannen, een zeer gemakkelijk geloof te zijn. De
+mannen behoeven slechts den god van den oorlog en den god van den
+rijkdom te heiligen, dan zal het hun goed gaan; de vrouwen hebben
+daarentegen tal van goden te ontzien, voor alle zaken hebben zij
+een afzonderlijk godje, dat zij bewierooken, met gekleurde papieren
+poppetjes vermaken en met zilverpapier omkoopen.
+
+Het Boeddhisme is hier evenwel evenals op Ceylon zeer vervalscht;
+van het zuivere Boeddhisme, zooals wij dat in Rangoon zagen, is hier
+niet veel meer over. Het heeft hier geheel zijn philosophisch karakter
+verloren en een zuiver afgodendienst-vorm aangenomen.
+
+Wij bezochten eenige voorname Boeddhisten-tempels. De dwaaste
+van alle is wel de tempel der 500 genieën. In dezen tempel zijn
+500 levensgroote vergulden mannenbeelden, de discipels van Boeddha
+voorstellende. Er waren er met duidelijk Hindoe-type en met Chineesch
+type en één Italiaan. Elk van deze beelden gaf door houding en gebaren
+te kennen, wat soort discipel hij was. Boeddha zelf wordt in dezen
+tempel en de andere tempels die wij zagen geheel anders uitgebeeld
+dan de Burma-Boeddha. Hier is hij een vette, vroolijke dikzak, die
+het liefst met zijne kinderen speelt. De wijsgeer in hem raakt hier
+heelemaal op den achtergrond.
+
+De tweede belangrijke tempel dien wij bezochten was de tempel der
+vijf genieën. Hier waren maar vijf mannetjes, maar 't waren de vijf,
+die op rammen door de lucht waren komen vliegen en in Canton waren
+neergedaald. De versteende rammen liggen aan hunne voeten; maar ik
+betwijfel of iemand, zelfs met de sterkst werkende fantasie, uit deze
+steenklompen rammen kan herkennen. Deze tempel bevat een merkwaardige
+klok, die heel hoog in de lucht hangt en bijna niet in beweging kan
+worden gebracht. Deze klok is daar door de vijf genieën duizenden
+jaren geleden aangebracht, ter waarschuwing als de stad een ongeluk
+dreigt. Als die klok geluid geeft, dan volgt er gewis een of ander
+onheil. Tal van verhalen zijn daarvan in omloop, het een al griezeliger
+dan het ander. Den laatsten keer dat er geluid uit deze bel kwam, was
+in den laatsten oorlog met Engeland. Een Engelsche kogel raakte de bel,
+de heele omgeving hoorde het geluid, waarop de Chineezen zich maar
+gauw overgaven, toch wetende, dat nu ongeluk hun boven het hoofd hing.
+
+Er is ook een tempel aan een medicinischen god gewijd. Die god geneest
+niet alleen alle bestaande ziekten, maar oefent ook alle macht uit
+over toekomstige ziekten. Men kon vroeger een bakje vuil water voor
+veel geld van hem koopen, dat gedronken, alle bestaande en komende
+kwalen als met een tooverslag het veld doet ruimen. De tegenwoordige
+regeering heeft echter aan dit gevaarlijke zaakje der priesters paal
+en perk gesteld.
+
+De aardigste en kleinste tempel dien wij zagen is aan Boeddha
+zelf gewijd. Drie groote beelden van Boeddha, het verleden,
+heden en de toekomst voorstellende, stonden in het midden van den
+tempel. Er was echter ook een heilige kast, geheel van zilver, die
+bevatte een reliquie van Boeddha. Het was de nagel van een van zijn
+teenen!!! Pelgrims komen eens in het jaar om dat waardevolle ding
+te verheerlijken.
+
+En zoo waren er nog tal van tempels, zonder eenige architectonische
+bijzonderheid, noch mooi beeldhouwwerk of van andere artistieke
+waarde. Men zegt, dat er meer dan 2000 tempels in Canton zijn. Ook de
+tempels der Confucionisten zijn de moeite van een beschrijving niet
+waard. Zij zien er alle even vuil en vies uit, niemand schijnt zich
+van een schoonmaak iets aan te trekken. In de voorhal van sommige
+tempels wordt gewoonweg een zaakje uitgeoefend of heeft een of ander
+werkman een tijdelijke werkplaats gemaakt.
+
+Eén groote, hooge pagoda is nog in Canton; die wordt echter niet meer
+gebruikt; hij ziet er erg schilderachtig uit, doordat hij in den loop
+der tijden van onder tot boven begroeid is met gras en ander groen.
+
+Meer merkwaardig dan mooi is de Clepsydra of de waterklok. Men vertelde
+ons, dat er slechts twee zulke klokken op de wereld bestaan, waarvan
+dan een in Peking en een in Canton is. Lang voor men van klokken
+ooit iets vernomen had, heeft een geniaal Chinees den dag en nacht
+in tweemaal twaalf uren verdeeld en een waterklok gemaakt, bestaande
+uit vier boven elkaar staande bakken. De bovenste bak wordt vol water
+gegoten en deze laat langzaam het water in de tweede lekken. Vandaar
+gaat het naar de derde en eindelijk komt het in de vierde bak. Als
+de onderste bak een zekere hoeveelheid water bevat, is het één uur,
+wat men buiten kan aflezen, en zoo vervolgens elk uur verder. Vroeger
+stond een wacht bij die klok, die elk uur dat verstreken was, luide
+in de stad verkondigde, zoodat de heele bevolking kon weten hoe laat
+het was. Men zegt, dat de arme menschen nog steeds deze klok als hun
+tijdmeter gebruiken.
+
+Wij brachten ook een bezoek aan de doodenstad. Dat is een groot
+steenen gebouw even buiten de stad gelegen. Er zijn 200 kamertjes in
+deze woning, die door een gordijn kunnen worden afgesloten. In al die
+kamertjes staat een groote doodkist, de een mooier dan de ander. Als
+iemand sterft, dan moet hij na 24 uren begraven worden. Dat is een
+te korte tijd voor de familieleden om een goed graf te vinden. Want
+niet elk stuk grond is geschikt om een lijk te herbergen.... De grond
+mag niet te vochtig zijn, er mogen geen wormen of ander ongedierte
+huizen. Fung Shui mag er niet heerschen en zoo meer. Ook mogen er geen
+boomen groeien, want bladerengeritsel maakt de geesten zenuwachtig. Het
+liefst begraven de Chineezen hunne dooden tegen een hellenden, rotsigen
+bergwand. Zoo'n grafplaats wordt met groote zorg gekozen en dikwijls
+zeer duur betaald.
+
+Zoolang men er nu nog niet in geslaagd is een geschikt graf te vinden,
+bewaart men de dooden in een van de kamertjes in de doodenstad. Voor
+drie maanden moet de huur van zoo'n kamertje te voren betaald worden,
+ook al verwijlt het lijk er korter. Die huur bedraagt tusschen de
+5 tot 2000 dollars. Zoo'n kamertje wordt nu, zoolang het lijk er
+vertoeft, echt gezellig ingericht. Er worden door de familieleden een
+tafel en stoelen naar toe gebracht, de wanden worden behangen met op
+rijstpapier geschilderde figuren, mooie Chineesche vazen worden in de
+hoeken gezet, versche bloemen worden dagelijks aangebracht en elken
+morgen wordt een kommetje versch gemaakte thee op tafel voor de kist
+gezet, zoodat de geest, zoo noodig, zijn dorst kan lesschen. Sommige
+van deze kamertjes, waarin een rijke doode vertoefde, zagen er zeer
+weelderig en smaakvol uit.
+
+Deze doodenvereering verliest echter alle poëzie, als men er de reden
+van verneemt. Het is niet de ware vereering. Men wordt niet door liefde
+en aanhankelijkheid voor den doode gedreven, alleen vrees dat de geest
+van den doode onheil zal aanbrengen doet de overlevenden alles doen om
+den geest aangenaam te stemmen. Elke Chinees tyranniseert zijn familie
+na zijn dood veel meer dan hij ooit in zijn leven bij machte is geweest
+te doen. Dat geloof aan het werk der geesten is algemeen verbreid en
+zelfs onder de verlichtste menschen bestaat altijd nog een twijfel;
+zij vinden het maar raadzaam de geesten der dooden te vereeren, men
+kan nooit weten. Gelukkig blijven zulke geesten niet eeuwig bestaan,
+na 16 jaar komen zij op de aarde terug in een lager of een hooger
+wezen, naar gelang zij het vroeger op aarde gemaakt hebben. Als een
+vrouw erg goed heeft opgepast, komt haar geest als man terug; een man
+wordt voor straf in een vrouw herschapen. De laagste vorm waarin men
+kan terugkeeren is een worm.
+
+Met een zeker welbehagen bracht de gids, ook zonder dat wij het
+wenschten, ons naar het gevangenisgebouw. Dat is het treurigste wat men
+zich denken kan. Vele mannen en vrouwen, gezamenlijk in groote cellen
+van zware ijzeren pijlen, geheel gelijkende op wilde beestenhokken,
+ongewasschen, ongekamd, in lompen, met de afzichtelijkste huidziekten,
+worden daar weken en maanden, soms voor de minste kleinigheid, voor
+een ieder zichtbaar, gevangen gehouden. Men zegt, dat het pijnigen
+en kwellen der gevangenen onder deze regeering over heel China is
+afgeschaft, maar van zeer bevoegde zijde vernamen wij, dat het toch
+nog geregeld hier en daar wordt toegepast. Het door de straten van
+de stad voortdrijven van een armen gevangene, dien men zware ijzeren
+gewichten aan de beenen heeft gebonden, en wiens rug, zoodra hij
+staan, blijft, met een gloeienden ijzeren bout van een achter hem
+loopenden vent in aanraking komt, wordt nog dagelijks vertoond. En
+menschen met een breede, houten, vierkante schijf, voorzien van een
+gat, waar het hoofd net tusschen past, uren lang in de zon laten staan
+branden, zonder dat zij met hunne handen hun gezicht kunnen bereiken,
+was nog niet zoo heel lang geleden zelfs in Hongkong gezien. Gelukkig
+werd ons dat gezicht bespaard en ook zagen wij op den executiegrond
+geen menschen met afgesneden hoofd liggen. Tot nog voor zeer kort
+werden er dagelijks vele lieden in Canton onthoofd en dat wel op de
+meest primitieve wijze. Met een gewoon groot mes werden hun gewoon
+de koppen afgesneden op een voor een ieder zichtbaar stuk grond en
+dagen lang bleven de onthoofde lichamen daar liggen. Nu past men een
+beschaafder methode toe; men neemt de gevangenen mede even buiten
+de stad en schiet hen dood. Ons werd verteld, dat er kort geleden
+op één dag 50 stadgenooten in Canton waren doodgeschoten, doch als
+regel helpt men dagelijks niet meer dan tien tot twaalf naar de andere
+wereld. Dat de Jong-Chineezen verbetering van het strafwezen op hun
+program hebben is dan ook geen weelde.
+
+Terwijl wij in alle tot dusver geziene Oostersche landen den
+indruk kregen dat het Oostersch klimaat de menschen, ook de
+inboorlingen, traag en lui maakt, bieden de Chineezen een geheel
+ander beeld. Onwillekeurig verkrijgt men in China de overtuiging,
+dat de Chineezen het nijverste volk der aarde zijn. Den geheelen dag,
+van 's morgens tot 's avonds, zagen wij nooit een plek waar de mannen
+of vrouwen lui neerzaten of lagen te slapen. Den geheelen dag waren
+allen druk in de weer, alles met een zenuwachtigen haast doende;
+zelfs toen wij velen midden op den dag in de open restauraties hun
+middagmaal zagen nuttigen, schenen zij ook dit met denzelfden haast
+te doen. Zij verdienen den naam, de werkbijen van de wereld te zijn.
+
+Er zijn in Canton wel barbierswinkeltjes, open als alle winkeltjes,
+maar die zijn niet druk gefrequenteerd, want de meeste Chineezen
+gunnen zich geen tijd om van hun werk naar den barbier te gaan;
+vlugger gaat het, als de barbier bij hen komt. Overal ziet men dan
+ook midden op de straat een barbier zijn werk verrichten. Barbier is
+eigenlijk een zeer verkeerde naam voor deze beroepslieden, want bij
+een Chinees valt er niet veel te scheren. De meeste Chineezen hebben
+gladde, baardelooze gezichten. Eerst op ouderen leeftijd, zooals ook
+bij ons sommige vrouwen, beginnen bij den Chinees onder den neus en
+aan de kin wat haarstoppels te groeien. Maar geen Chinees zal zich
+die lang gewenschte teekenen van manbaarheid laten afscheren. Daar
+is hij veel te trotsch mee; met zorg worden die wijd uiteen geplante,
+stekelige borsteltjes gekweekt. De barbier heeft dan ook in den regel
+alleen het hoofdhaar te verzorgen, dat, nu de Chineezen hun staart
+hebben verloren, op Europeesche wijze gemillimeterd wordt. Bij vele
+oudjes, waar het hoofdhaar niet meer zoo vlug aangroeit, verraadt een
+zekere rare plek, op het midden van het hoofd, nog zeer sterk waar de
+staart gezeten heeft. Hoewel er in China nog wel enkele staartmenschen
+zijn, hebben wij toch in heel Canton geen enkelen staart gezien. Dat
+kenmerkt eenigszins de stad.
+
+
+
+
+
+VI.
+
+
+Nu zit ik voor het eerst op een Amerikaansche boot, die ons van
+Hongkong naar Shanghaï zal voeren. Dit is een van de kleine booten, die
+tusschen San Francisco en Hongkong varen, een die elk tusschen gelegen
+havenplaats aandoet. De boot is stampvol, alle hutten zijn tot het
+uiterste bezet, wij tweeën mogen blijde zijn, dat men ons samen in een
+hut heeft geplaatst en geen derde persoon bij ons heeft ondergebracht.
+
+Vóór wij Shangaï Dinsdagmorgen verlieten ontvingen wij nog eerst
+een bezoek van den heer Volpicelli, den consul-generaal voor Italië,
+in Zuid-China. Deze heer was ons in Canton zeer van dienst geweest
+en nu kwam hij ons eenige introductiebrieven brengen voor zijne
+vrienden in verschillende steden van China, die wij waarschijnlijk
+zullen bezoeken. Hij vertelde ons, dat Zaterdag, een paar uur nadat
+wij Canton verlaten hadden, daar een opstand was uitgebroken, grooter
+en ernstiger dan er gedurende de revolutie was geweest. Een groote
+menigte rebellen had het huis van den gouverneur omringd en dreigden
+al de binnen de poorten zich bevindenden te dooden. Tegelijkertijd
+werd ook het raadsgebouw omsingeld, doch daar er des Zaterdags
+geene zittingen gehouden worden, konden zij daar niets uitvoeren,
+Vele dooden zijn er weder van weerszijden gevallen; misschien zijn
+er van onze pas gemaakte vrienden wel onder de gesneuvelden, doch
+toen mr. Volpicelli Maandagavond de stad verliet, scheen het hem toe,
+dat alles weder tot rust was gebracht. Deze heer, die reeds meer dan
+30 jaar in China woont en het heele land en zijne bevolking kent,
+gelooft niet aan het voortbestaan van deze republiek.
+
+Hoewel deze boot, de Persia, aan zindelijkheid niets te wenschen
+overlaat en ook alle comfort aanbiedt, die men op zoo'n kleine boot
+van nog geen 3000 ton verwachten kan, is het toch geen schip, dat
+mijne Amerikaansche reisgezellin met nationalen trots vervult. Dat
+men zich op Amerikaanschen bodem bevindt, bemerkt men dadelijk. In
+het midden van de eetzaal staat een enorm groot vat met gedistilleerd
+ijswater. Ieder kan zich daaruit naar believen bedienen. Een Amerikaan
+zonder ijswater is niet denkbaar. IJswater is het grootste gemis,
+wat zij op reis in vreemde landen lijden, 's Morgens, vóór zij iets
+anders nuttigen, drinken zij een groot glas ijswater en verder
+den geheelen dag en bij alle maaltijden. Maar overigens zijn zij
+matige drinkers. Op de Persia, met zijn ruim 60 eerste klasse
+passagiers, voor verreweg het grootste deel mannen, ziet men den
+geheelen dag geen sterken drank gebruiken. Rooken doen zij evenwel
+als schoorsteenen. Nauwelijks had de boot Dinsdagmiddag de haven
+van Hongkong verlaten of de Bridge-tafeltjes werden in gereedheid
+gebracht. Als men niet in de eetzaal is om te eten, of in de hut
+om te slapen, dan speelt men bridge. Hoe kan het, in gezelschap van
+Amerikanen, anders. Maar 't is goed, dat dit spel een beetje afleiding
+geeft, anders zouden er velen zeeziek zijn. De zee is zoo onstuimig,
+dat het onmogelijk is de gewone dekspelen te doen. Zelfs de kapitein
+moet met zeemansbeenen loopen, om zich staande te houden, als hij
+zich van het eene eind van het schip naar het andere begeeft.
+
+31 Aug. Tot zoover was ik Woensdag den 28sten Augustus om 6 uur 's
+avonds met mijn geschrijf gekomen, toen ik mij niet langer staande,
+of juister gezegd, zittende kon houden. De passagiers, die op het dek
+waren, waren langzamerhand allen naar binnen gestuurd en de uitgangen
+afgesloten. In de hutten, eetzaal en salon werden de patrijspoortjes
+dicht gedaan. Overal heerschte een benauwende, dampige hitte. Alleen de
+kleine electrische waaiers in de hoeken der salons brachten een klein
+beetje verademing. Er was nog net een hoekje op een van de banken in
+het salon open gelaten, waar ik mij kon laten neervallen, doch bijna
+oogenblikkelijk daarna kwam de steward al de daar aanwezigen verzoeken
+naar de hutten te gaan en ons in de bedden neer te leggen. Tusschen
+den hofmeester en den administrateur werd ik naar mijn hut geleid,
+want het was onmogelijk alleen staande te blijven. Mrs. Catt lag
+reeds in bed. Ik gooide mij gekleed neder en ontkleedde mij later
+gedeeltelijk, zonder op te staan. De nacht, die volgde, zal ik--en
+met mij alle aan boord zijnden--nimmer vergeten, Meer dan 14 uren
+lang hebben wij in het grootste levensgevaar verkeerd. Wij waren met
+die kleine, oude boot midden in een typhoon aangeland. Reeds toen wij
+Hongkong verlieten, hadden wij de typhoonseinen gezien. De kapitein
+verzekerde ons echter, dat die typhoon achter ons was en een andere
+richting nam. Hij kon gemakkelijk buiten den koers blijven. Een beetje
+onstuimige zee was alles wat wij er van merken zouden. Maar nu waren
+wij door te veel rechts te houden regelrecht in een andere typhoon
+geloopen, die onverwacht van een andere zijde was komen opzetten. Die
+was niet meer te ontloopen, wij moesten kalm afwachten, wat voor ons
+de gevolgen zouden zijn.
+
+Het schip maakte de vreemdste bewegingen. Wij werden in onze bedden
+naar voren en achteren, naar rechts en naar links geworpen en dat met
+zoo'n geweldige kracht, dat wij ons slechts met de grootste moeite
+in onze bedden konden handhaven. Geen oogenblik vertrouwden wij het
+onze oogen te sluiten, uit vrees, dat wij in slaap zouden vallen en
+dan tegen den muur, of nog onzachter, tegen den grond geworpen zouden
+worden. En hoe zag die grond er uit! Alles wat in de hut aanwezig
+was, lag in een chaos dooreen, onze handtasschen hadden zich van
+hunnen inhoud ontdaan, de daarin aanwezige fleschjes gebroken en
+ammonia en glycerine en brandspiritus en brillantine en tandpoeder en
+andere poeder hadden zich vriendelijk vermengd en over onze kleederen
+uitgestort. De waterglazen waren naar beneden gevallen en gebroken,
+de waterkaraf hield zich beter, maar gulpte bij elke wending van
+het schip een vroolijk straaltje over onze over den grond verspreide
+bagage. Later voegde zich daarbij nog het zeewater, dat uit ongeziene
+hoeken naar binnen drong.
+
+Nu en dan was het alsof het schip hoog boven de zee werd opgetild en
+dan even daarna met een geweldigen slag in het water neerplofte, wat
+ons het gevoel gaf, alsof wij dan regelrecht naar den bodem der zee
+zonken. Wij hielden ons moedig. Om wakker te blijven en afleiding te
+hebben, bleven mrs. Catt en ik onophoudelijk in gesprek. Wij namen ons
+voor in geval wij naar den grond gingen, geen reddinggordels aan te
+doen om te trachten het leven te redden. In zulk weder was het beter
+in eens te verdrinken, dan tegen een der rotsen te pletter te slaan.
+
+Donderdagmorgen om 8 uur vertelde mrs. Catt mij, dat haar bed
+door het van boven inkomende zeewater drijfnat was--zij lag in de
+bovenste kooi--en dat zij wilde probeeren op te staan om te zien
+wat er gaande was. Zij en twee heeren-passagiers waren de eenige
+moedigen, die hun bed hebben durven verlaten en naar boven durfden
+gaan om den stand van zaken op te nemen en te trachten iets te eten
+te krijgen. Maar zij kwam spoedig terug. In de eetzaal lag alles wat
+zich daar bevond over den vloer. Al wat breekbaar was, was gebroken;
+de buffetten waren geheel ledig. Van de zware piano waren de touwen,
+waarmede hij vastgebonden was, gebroken en het ding zelf was zoover
+van zijn plaats geschoven, tot hij ergens in een hoek vastraakte. In
+het salon lagen de boeken uit de kasten over den grond verspreid, de
+glazen deuren der kasten waren gebroken, van twee schrijftafels waren
+de pooten, die vastgeschroefd zaten, eenvoudig door midden geknapt
+en de tafels lagen met haar inhoud tusschen de boeken verspreid. Wat
+met mogelijkheid verplaatsbaar was, had zich losgerukt en verplaatst.
+
+Met behulp van den hutjongen maakten wij nu de canapé in orde voor
+mrs. Catt, zoodat zij zich daar kon neerleggen. Dat ging echter niet
+zoo gemakkelijk, onophoudelijk tuimelden wij over den vloer, tusschen
+onze vuile rommel in en niet dan na menige blauwe plek opgeloopen te
+hebben, kwamen wij met ons werk gereed. Wij waren echter gelukkiger
+dan menige andere passagier. Een toch brak bij zoo'n val zijn arm,
+menige hoofdwond moest door den dokter verbonden worden en velen
+hadden belangrijke kneuzingen aan enkels, armen en beenen opgedaan. Men
+vertelde ons, dat een der aan boord zijnde bakkers van een trap viel
+en een schedelbreuk heeft gekregen.
+
+Tot twaalf uur 's middags bleven wij in die gevaarlijke en benauwde
+positie, waarin wij telkens gevaar liepen tegen een rotsblok te pletter
+te slaan. Toen waren wij op het zoogenaamde kalme middenpunt van de
+typhoon gekomen en moesten wij het tweede gedeelte nog door. Van dat
+kalme oogenblik maakten velen gebruik om op te staan en even naar boven
+te gaan om wat frissche lucht te krijgen. Welk een beeld gaf echter
+het bovendek te aanschouwen! Buiten en behalve dat alles, wat niet
+stevig vast zat, overal verspreid lag, vond men er ook tal van doode
+vogeltjes, terwijl meer dan honderd grootere vogels verwilderd boven
+het dek rondvlogen en door de passagiers zoo met de handen gevangen
+konden worden. Zij werden allen in een groot, leeg vat gedaan en
+ontvingen later, toen de storm voorbij was, hun vrijheid terug. Om
+één uur kwamen wij in het tweede gedeelte, dat tot 's avonds 8 uur
+duurde, doch niet zoo hevig was als het eerste. Toen waren wij door
+de typhoon heen, maar de zee bleef toch nog onstuimig, zoodat menige
+passagier voor het verder deel der reis niet meer aan dek verscheen.
+
+De kapitein en de officieren aan boord vertelden ons, dat zij nog
+nimmer zulk een weder hebben medegemaakt en dat het vorige jaar
+ongeveer in dezen tijd en op bijna dezelfde hoogte, het zusterschip
+van onze boot daar in een soortgelijke typhoon naar den grond is
+gegaan. Het was meer geluk dan zeemanswijsheid, dat ons niet hetzelfde
+lot heeft getroffen, want zoo'n wind speelt met een schip als met een
+zeepbel. Wij hadden Donderdagmiddag, tusschen 3 en 4 uur, in Shanghai
+kunnen zijn als alles normaal was gegaan; nu zaten wij Donderdagavond
+in het Formosakanaal en arriveerden eerst Zaterdagmorgen om tien
+uur in Shanghai. Doch, hoe ellendig wij dat lange verblijf op die
+onstuimige zee ook vonden, niemand uitte een woord van beklag,
+gelukkig als elkeen was, het levensgevaar ontkomen te zijn.
+
+Een typhoon waar wij zoo bang voor waren en die wij tusschen Manilla en
+Hongkong zoo zorgvuldig hebben gemeden, hebben wij nu ook meegemaakt,
+maar dit is een ondervinding, waarvan de gedachte ons steeds met
+afgrijzen zal vervullen. Zoo'n langen tijd achtereen in levensgevaar
+te verkeeren en bij elk gekraak van het schip te meenen, dat nu het
+einde gekomen is, jaagt alle humor op de vlucht.
+
+Bij het binnenkomen in Shanghaï, op de Yang Tse-rivier, zag ik
+tusschen de vele andere schepen een van onder tot boven met vlaggen
+getooid. Was dat geen bekend schip? Zag ik daar niet de Nederlandsche
+kleuren? Jawel, het was de "Holland", die in deze verre haven den
+verjaardag van Koningin Wilhelmina verkondigde. De Amerikanen aan boord
+beweerden, dat het een Duitsch vaartuig was en velen vroegen verbaasd:
+"Is it really a Holland Dutch ship?"
+
+In Shanghaï werden wij aan de boot begroet door een Amerikaanschen
+heer, wiens dochter wij in Java ontmoet hadden. Zij had haren
+vader over ons geschreven, zoodat, toen hij vernam, dat wij onder
+de verwachte passagiers der "Persia" waren, hij ons was komen
+verwelkomen. Hij bood ons onmiddellijk voor den duur van ons verblijf
+in Shanghaï zijn auto ten dienste aan, zoodat wij geen kwartier na
+onze aankomst reeds per automobiel op weg waren naar onze respectieve
+consuls. Ik trof in onzen consul, den heer von Zeppelin, en zijn
+vrouw, allerliefste, voorkomende menschen, die mij zooveel mogelijk
+ten dienste stonden. Ter eere van den verjaardag der Koningin was er
+'s middags een gardenparty, alwaar ik vele landgenooten, onze kranige
+zeeofficieren, en bekende Chineesche personen, trof. Het was toch
+weder aangenaam, in een, in hoofdzaak, Nederlandsche omgeving te zijn.
+
+Zaterdagmiddag tuften wij per auto van den heer Kempfer een paar
+uren door de stad en naaste omgeving. Shanghaï is geheel iets anders
+dan Hongkong. Shanghaï is een groote stad, geheel Europeesch. Men
+vindt er weder auto's door de straten snorren, electrische trammen,
+rijtuigen, met heusche paarden er voor, doch ook rickshaws en
+draagstoelen, al zijn deze beide laatste er ook niet in zoo'n groote
+hoeveelheid. Onmiddellijk viel het ons op, dat hier zoovele Chineezen
+nog hun staarten dragen. In Hongkong en Canton hadden wij er geen
+meer gezien, doch hier loopen er even zoovele Chineezen met als
+zonder staarten.
+
+Terwijl wij aan de lunch zaten ontvingen wij bezoek van eenige
+Amerikaansche dames, die mrs. Catt in Amerika hadden hooren spreken
+en die haar nu kwamen uitnoodigen, hier in de Amerikaansche club een
+voordracht te houden over de vrouwenkiesrechtbeweging der geheele
+wereld. Eenigen van deze dames zijn reeds vele jaren hier en zijn
+bekend met de leidsters der vrouwenbeweging onder de Chineesche
+vrouwen. Mrs. Catt heeft die uitnoodiging aanvaard en de vergadering
+op a.s. Dinsdag, om 6 uur, bepaald.
+
+1 September. Een kalme, aangename dag ligt achter ons. Het was
+verrukkelijk mooi weder, niet te warm, niet te koud. Om 9 uur
+gingen wij met eenige kennissen oud-Shanghaï, dat is de stad binnen
+de wallen, zien. Het is een vies vuil stukje stad, met eenige zeer
+schilderachtige gedeelten. 't Theehuis, de tempel, etc. zijn, nu wij
+dat alles in Canton veel interessanter hebben gezien, geen bezoek
+waard. Om 12 uur kwam de heer Kempfer ons weder per auto halen, om
+eerst een uurtje in de omgeving te toeren en daarna te zijnen huize,
+met eenige Amerikaansche dames en heeren te lunchen. Na de lunch liet
+hij ons naar den, ook in ons land bekenden heer Wu Ting-Fang brengen,
+te wiens huize wij waren genoodigd te komen theedrinken.
+
+Wu Ting-Fang, of dr. Wu, zooals hij gewoonlijk toegesproken wordt,
+was langen tijd ambassadeur in Washington, doch was minister van
+Buitenlandsche Zaken in het voorgaande Chineesche ministerie. Hij is
+een revolutionist, groot vriend van dr. Sun Yat-Sen en evenals deze
+laatste ook in Canton geboren en opgevoed. Ook zijn vrouw is een zeer
+vooruitstrevende dame, doch, daar zij slechts enkele woorden in een
+vreemde taal spreekt, konden wij van haar niet veel vernemen.
+
+Dr. Wu is de eerste Chinees van bezadigden leeftijd, met wien wij
+over de toestanden hier hebben kunnen spreken. Hij is echter evenzoo
+optimistisch als alle zijne jonge geestverwanten, die wij in Canton
+ontmoet hebben. Hij sprak met de grootste kalmte over de moeilijke
+toestanden, waarin het land nu verkeert, vast en zeker overtuigd
+zijnde, dat die moeilijkheden overwonnen zullen worden. Hij gelooft
+in een oprijzing van China, zoo krachtig en zoo plotseling, alsof
+het een springveer is, die samengedrukt, opeens wordt losgelaten. De
+veerkracht is nog in het volk en nu het niet meer onderdrukt zal
+worden, zal het weldra de wereld verbazen door wat het vermag. Hij
+is ook een groot feminist, gelooft in gelijke politieke rechten voor
+mannen en vrouwen, maar vreest, dat de meerderheid der regeering in
+dit opzicht niet zoo vooruitstrevend is. Wij hoorden van hem voor het
+eerst, dat hier een vrouwenkiesrechtvereeniging bestaat, die ook in
+Nanking en Peking een vertakking heeft. De leidster der vereeniging
+is op het oogenblik in Peking, doch met de andere bestuursleden zal
+de vrouw van dr. Wu ons in contact brengen. Volgens dr. Wu werkt deze
+vereeniging nog niet tactvol; hij stelde het daarom op hoogen prijs
+als wij met deze dames wilden spreken en nagaan of hun organisatie
+goed geregeld is. Dat deze Chineesche vrouwen lid van den Wereldbond
+voor Vrouwenkiesrecht moesten worden, leek hem als vanzelf sprekend en
+hij verwachtte daarvan, vooral voor de Chineesche vrouwen, veel goeds.
+
+Dr. Wu, die met zijn familie--ook zijn getrouwde zoon en schoondochter
+wonen bij hem in--in een prachtig huis woont, liet ons daarna zijne
+geheele woning zien. Hij zeide, te weten, dat dames altijd gaarne
+in een vreemd land de inrichting der woningen wilden zien en dat een
+Chineesche woning toch nog iets meer origineels bezit dan de meeste
+Europeesche of Amerikaansche woningen. Twee van de kamers in zijn
+huis zijn geheel Chineesch ingericht, daarin duldt hij geen enkel
+Europeesch meubeltje of schilderij. In het maken van deugdelijke en
+zeer smaakvolle meubelen behoeven de Chineezen voor geen enkele natie
+onder te doen.
+
+Na dit interessante bezoek begaven wij ons naar de Internationale Club,
+waar een jong Chinees, die in Amerika aan de Columbia Universiteit
+in de philosophie gestudeerd heeft en daar zijn doctorstitel haalde,
+op een dissertatie over Confucius, een voordracht in de Engelsche
+taal hield over het confucionisme. Deze oude godsdiensten, als men
+tenminste het confucionisme een godsdienst mag noemen, hebben toch
+zoo bijzonder veel aantrekkelijks. De afgodendienst, die er later aan
+verbonden is geworden, heeft met het zuivere confucionisme niets te
+maken. Het is een wijsgeerig stelsel, waarop niets valt af te dingen.
+
+Het is op het oogenblik in Nanking, Hankow en Peking heelemaal kalm,
+zoodat wij gerust onze reis door dit deel van het binnenland kunnen
+vervolgen. Wij zullen echter eerst nog eenige dagen hier blijven.
+
+
+
+
+
+VII.
+
+
+4 Sept. Hoofdzakelijk heeft onze reis door China ten doel, uit
+te vinden, welke de maatschappelijke positie van de hedendaagsche
+Chineesche vrouw is, welk aandeel zij nam aan de revolutie, en wat
+hare vooruitzichten zijn onder den nieuwen regeeringsvorm. Dit doel
+moeten wij hier strikt voor oogen houden, anders zou onze tijd hier
+zoek raken in lunches en diners en allerlei aantrekkelijke zaken
+meer. Wij gingen daarom Maandagmorgen reeds vroeg op weg, om met de
+Chineesche vrouwen in aanraking te komen, die in de revolutie een
+rol hebben gespeeld en thans voor de politieke rechten der vrouwen
+opkomen. Het zou te lang duren, als wij wachtten tot de verschillende
+personen die ons gezegd hebben ons met deze vrouwen in aanraking
+te zullen brengen, daarvoor den tijd gekomen achten. Bovendien had
+men ons van verschillende kanten zulke overdreven verhalen gedaan,
+die ons zoo sterk herinnerden aan dezelfde dwaze verdachtmakingen,
+waaraan alle vrouwen, in de verschillende landen, in den aanvang
+van den strijd hebben blootgestaan, dat wij geloofden beter te doen,
+zelf uit te vinden, wie en wat deze strijdsters waren. Men had ons
+natuurlijk verteld, dat zij allen socialisten zijn, die voor vrije
+liefde waren en die het gezinsleven ondermijnden. Het waren vrouwen,
+waarmede wij eigenlijk niet in aanraking moesten komen. Alleen dr. Wu
+en zijn vrouw spraken in respecteerende termen over haar.
+
+Het duurde niet lang, Maandagmorgen, alvorens wij den draad in handen
+hadden, die ons naar het verlangde doel leidde. Spoedig hadden wij
+genoeg Engelsch sprekende Chineesche vrouwen bereikt, die genegen
+waren dienzelfden middag met andere Engelsch sprekende leden van de
+vereeniging voor vrouwenkiesrecht in Shanghaï in het Palace-Hôtel
+bij ons te komen, om ons van haren arbeid en hare vooruitzichten
+te vertellen. Onderwijl brachten wij een bezoek aan het clubgebouw
+van de Tung Ming Hui in Shanghaï. Wij troffen daar verschillende
+Engelsch sprekende jonge mannen aan, o.a. ook een der secretarissen
+van dr. Sun Yat-Sen. Door deze jongelieden lieten wij ons het een en
+ander van het doel der reis van dr. Sun vertellen en van het streven
+der vereeniging Tung Ming Hui.
+
+Dr. Sun's reis naar Peking heeft voornamelijk ten doel, en volgens
+de gisteravond alhier verschijnende bladen is dat doel reeds bereikt,
+om al de vooruitstrevende politieke partijen in één groote politieke
+partij samen te brengen. Deze partij wordt dan de nationalistische
+partij gedoopt, terwijl de meer conservatieve de Republikeinsche partij
+heet. Op het punt van den regeeringsvorm zijn beide partijen het
+eens, maar omtrent de in te voeren hervormingen loopen de inzichten
+wijd uiteen. Dr. Sun en zijne volgelingen noemen zich socialisten;
+voor zoover de jongelieden ons echter over hunne hervormingsplannen
+inlichtten, hebben die met socialisme niet veel gemeen. Deze jonge
+mannen, spraken over de meest ingrijpende hervormingen met eene naïeve
+oppervlakkigheid en eene opvatting over de uitvoerbaarheid, die ons
+een beeld gaf van hun kinderlijk idealisme. Het eerste groote werk
+toch, dat men wil ter hand nemen, is een uitgebreid spoorwegnet maken,
+dat het geheele land in alle richtingen in het verkeer opneemt. Wij
+wezen hen op de enorme kosten, die met dat plan gepaard gaan. O, een
+Amerikaansche of Engelsche onderneming zou dat werk gaarne uitvoeren,
+onder toezicht van de Chineesche regeering en met de bepaling, dat
+in 30 jaar tijds het geheele spoorwegnet in handen van den Staat
+viel. Het moesten natuurlijk staatsspoorwegen worden, daarvan mocht
+niet worden afgeweken.
+
+Dan moest alle grond aan den staat komen. Zij, de leden der Tung Ming
+Hui, waren alle groote voorstanders van Henry George's theorieën,
+doch de meesten hunner hadden van die theorieën slechts een zeer
+flauw begrip. Op onze vraag, hoe zij die plannen ten uitvoer trachten
+te brengen, of de staat macht boven recht wilde laten gaan en zich
+eenvoudig allen grond zou toeëigenen, of de meer moderne methode
+zou toepassen, om allen grond eerst op te koopen, kon men ons geen
+definitief antwoord geven.
+
+Ook wilde men onmiddellijk leerplicht over het geheele land
+invoeren. Op dit oogenblik ontvangt nog geen 1 pCt. der bevolking
+het meest elementaire onderwijs. Wij vroegen, of China reeds genoeg
+onderwijzers telde, om die vele millioenen kinderen te onderrichten,
+hetgeen natuurlijk ontkennend moest worden beantwoord. De meesten
+dezer jonge mannen schenen niet te realiseeren, dat een land, in de
+meeste opzichten eenige eeuwen ten achter bij alle cultuurstaten,
+niet opeens van het eene uiterste in het andere kan stappen, doch
+eerst eenige overgangsvormen heeft door te maken. Welke plannen de
+regeering koesterde omtrent eene arbeidswetgeving en wat daaromtrent in
+het program van Tung Ming Hui stond, wist men ons niet te zeggen. Wij
+hoorden alleen, dat de rijkdom zich niet meer mocht ophoopen en de
+armoede zich niet verder mocht uitbreiden, doch welke maatregelen
+men wilde nemen om dat te voorkomen, scheen nog niet overwogen te zijn.
+
+Of men kinderbeschermingsplannen had, wilden wij weten. O ja, daarmede
+was men al reeds begonnen. De meisjesslavenhandel moest onmiddellijk
+onderdrukt worden en toen hoorden wij over dit verschrikkelijke kwaad
+zooveel, dat wij besloten van de uitnoodiging van een hunner gebruik
+te maken, om Dinsdagmorgen eene inrichting te bezoeken, waar wij
+een kleinen indruk zouden krijgen van den omvang en de ontzettende
+wreedheid van dezen handel.
+
+Als men van meisjesslavenhandel hoort spreken, denkt men onwillekeurig
+aan den zoogenaamden "handel in blanke slavinnen", aan meisjes van
+zekeren leeftijd, die verkocht worden of zich somtijds zelf verkoopen,
+om voor onzedelijke doeleinden te dienen. Hier beteekent het echter
+nog iets ellendigers. Meisjes van drie, vier, vijf jaar en ouder
+worden door de ouders verkocht om gewoon als slavinnen te dienen. Zij
+worden voor allerlei vuil werk gebruikt, ontvangen bijna geen voedsel,
+natuurlijk in 't geheel geen onderricht, worden mishandeld en zeer
+dikwijls door de mannen des huizes misbruikt en overkomen zij dit
+alles, gaan zij aan de martelingen niet ten gronde, dan worden zij
+op 12- à 14-jarigen leeftijd in den regel opnieuw verkocht en nu met
+het doel om in huizen van ontucht te dienen. Zoo'n kind krijgt haar
+heele leven haar vrijheid niet terug, soms wordt zij een dozijn malen
+verhandeld, altijd als haar meester een hoogere som voor haar kan
+terugkrijgen dan hij voor haar betaald heeft. Alleen in de provincie
+Canton, zoo had men ons al reeds daar verteld, zijn meer dan 200.000
+meisjesslavinnen. Deze handel in kleine meisjes is over geheel China
+verbreid; er is geen enkele provincie, waar hij niet bestaat. In
+sommige provinciën verkoopen de ouders de meisjes niet, doch dooden
+ze direct na de geboorte. Zij koopen dan voor dienstboden meisjes
+uit andere provinciën en de zonen des huizes moeten ook later over
+de grenzen van eigen provincie trekken om zich een vrouw te zoeken.
+
+In sommige gevallen is het lot van zulke kinderen zoo wreed, dat de
+politie zich er mee bemoeit. In dat geval kunnen die kinderen aan
+de rechthebbenden ontnomen worden, doch tot voor kort wist men niet
+wat er dan verder mede te doen. In verschillende steden hebben de
+zendelingen zich het lot dezer kinderen aangetrokken en ook sommige
+Engelsche en Amerikaansche vrouwen met een groot moederhart hebben
+een zeker aantal tot zich genomen.
+
+Dinsdagmorgen waren wij in het tehuis voor meisjesslavinnen van miss
+Henderson, eene Amerikaansche vrouw, die op dit oogenblik 146 van
+zulke ongelukkige kinderen onder hare bescherming heeft. Zij woont
+even buiten de stad, waar zij van een edelmoedig heer een stuk grond
+ten geschenke kreeg, waarop haar groot, eenvoudig huis staat. Van
+jaarlijksche contributie en giften moet zij hare inrichting staande
+houden. Maar wat zagen wij daar? Er waren 6 kinderen van nog geen drie
+jaar, meisjes, die al reeds door de ouders verkocht en mishandeld of
+misbruikt waren geworden, want alleen als de politie tusschenbeide
+moet komen, kunnen zij onteigend en naar miss Henderson of iemand
+anders gebracht worden. Somtijds zijn zulke kinderen voor haar geheele
+leven verminkt, maar soms ook kan miss Henderson er nog heel wat van
+terecht brengen. Bijna tien jaren bestaat nu hare inrichting, die
+langzamerhand zich zoo heeft uitgebreid, dat zij het geheel bijna
+niet meer kan overzien. Zij doet al het werk zelf, met behulp van
+de thans reeds groot geworden meisjes--hare groote dochters, zooals
+zij ze noemt. De groote moeilijkheid voor haar is nu, wat zij met
+al die groot-geworden meisjes op den duur moet doen. Voor dat soort
+meisjes bestaat in China nog geen gelegenheid om in eigen onderhoud
+te voorzien. Het vrije dienstbodenstelsel kent men er niet. Men
+houdt meisjesslavinnen of mannelijk personeel. De afschaffing van
+den meisjeshandel, die deze regeering wel zeer spoedig zal invoeren,
+zal gepaard moeten gaan met tal van andere hervormingen, wil zij in
+staat zijn doel te treffen.
+
+Wij hoorden van de jonge leden van Tung Ming Hui ook, dat dr. Sun
+nog steeds er op aandringt, om de regeering van Peking naar een der
+andere groote steden: Nanking, Wuchang of Kaiphong, over te brengen,
+omdat dr. Sun het niet goed acht, dat rondom de regeeringsgebouwen
+van het land zoovele vreemde mogendheden hare militairen hebben. Hij
+vreest de inmenging der vreemde mogendheden in hunne nationale zaken,
+en ook internationale verwikkelingen tengevolge van het in dezelfde
+stad aanwezig zijn van zoovele militairen van verschillende
+nationaliteit. De president Yuan Shi-Kai schijnt over deze
+aangelegenheid echter anders te denken.
+
+Maandagmiddag tegen drie uur kwamen achtereenvolgens een dozijn leden
+van de Vereeniging voor vrouwenkiesrecht ons bezoeken, waaronder
+drie jonge mannen. Allen spraken Engelsch of Fransch. Van drie tot
+zes uur hebben wij met dit jonge clubje het voor ons interessantste
+gesprek van de wereld gehad. Zij vertelden ons, dat de Vereeniging
+voor Vrouwenkiesrecht in Shanghaï ruim 200 leden telt en dat de
+minimum-contributie 6 dollar in het halve jaar bedraagt. De presidente,
+mrs. Tong Kiang Young, was op het oogenblik met eenige leden in Peking,
+alwaar zij de besprekingen van dr. Sun met de verschillende politieke
+vereenigingen surveilleert. Ook de vrouwenkiesrechtvereeniging in
+Nanking had eenige vertegenwoordigsters naar Peking gezonden. De
+ineensmelting van de vijf politieke vereenigingen, waarvan Tung Ming
+Hui er een is, tot één nationalistische partij, zou ten gevolge hebben,
+dat het punt van het program van Tung Ming Hui: gelijke politieke
+rechten voor mannen en vrouwen, voorloopig zou verdwijnen. De vrouwen
+nu waren naar Peking opgetrokken, om dat te verhoeden. Ondertusschen
+hebben de couranten reeds bericht, dat--als steeds in de geschiedenis
+der volkeren--de belangen der vrouwen ook hier weder aan de belangen
+van politieke partijen zijn opgeofferd. Wel heeft dr. Sun verzekerd,
+dat, zoodra de Republiek op vasten bodem rust, de gelijkheid voor de
+wet, ook wat betreft de politieke rechten van man en vrouw, het eerst
+dient te worden vastgesteld. Maar de vrouwen van andere landen weten
+wat zulke beloften te beteekenen hebben.
+
+Verder vertelden deze jonge, intelligente vrouwtjes ons, welke rol
+zij in de revolutie gespeeld hebben. Een er van, die, in afwezigheid
+der presidente, de rol van Chairman der vrouwenkiesrechtvereeniging
+vervult, vertelde ons, dat zij en een harer schoonzusters, met
+verscheidene andere vrouwen uit Shanghai, als jonge mannen verkleed,
+in de gelederen der revolutionnairen hebben gestreden. Reeds jaren
+te voren hadden zij zich in schieten en schermen en dergelijke zaken,
+onder leiding van een sergeant, geoefend. Vier der vriendinnen waren
+gesneuveld. Van een paar was de sexe bekend geworden, deze zijn uit
+de gelederen verwijderd, doch hebben verder als hospitaalsoldaten
+dienst gedaan. Zij en hare schoonzuster hadden tot het einde hare
+rol volgehouden en aan al het soldatenwerk deel genomen. Haar naam
+is Sophia Chang.
+
+Eenige honderden meisjes uit Shanghai en andere steden zijn gezamenlijk
+naar Nanking opgetrokken en hebben daar twee compagnieën amazones
+gevormd, onder een uit haar midden gekozen kapitein en een mannelijken
+drilmeester. Zij hebben voornamelijk dienst gedaan als wachtsters voor
+de stad. Twee jonge meisjes, medische studenten, die aanwezig waren,
+hadden in dat corps gediend.
+
+Een getrouwd vrouwtje, de zachtheid en vrouwelijke gratie ten top,
+vertelde ons, dat zij en een groote groep vrouwen bommen gemaakt
+hebben, die zij naar de legers brachten. Andere aanwezigen hadden
+als post dienst gedaan, door brieven en boodschappen van de eene
+plaats naar de andere over te brengen. Een jong ding vertelde ons,
+aan welke gevaren zij daardoor soms blootgesteld was geweest. Dit
+waren allen meisjes of vrouwtjes uit de hoogste kringen in China.
+
+Welke offers vele vrouwen van China in deze revolutie gebracht hebben,
+is bijna ongelooflijk. Zij toonden ons het portret van een beeldschoon
+meisje, Chow Chin, die door de Manchu's onthoofd was geworden nog
+vóór de revolutie in vollen gang was. Dit meisje, dat in Japan en in
+Amerika in de rechten had gestudeerd, werd verdacht de medeplichtige
+te zijn in den moord op een Manchu-gouverneur. Zij was echter daaraan
+volkomen onschuldig, maar zij redigeerde een revolutionnaire courant
+en sprak in volksmeetings met een onweerstaanbare kracht. Zij werd
+de beste spreekster van China genoemd. Omdat zij gevaarlijk was voor
+de rust van het land, heeft men haar op wreedaardige wijze onthoofd.
+
+Het trok onze aandacht, dat onze bezoeksters over hare lange pantalon
+allen een dun rokje droegen. Overigens waren zij als de vrouwen in
+Canton en Hongkong gekleed. Wij vroegen haar of dat een overgang
+tot de Europeesche kleeding beteekende. Wel neen, 't was eenvoudig
+een provinciaal gebruik. In sommige provincies is het niet netjes de
+beenen alleen in broekspijpen te toonen, daarom draagt men een rokje
+over de broek. Om echter niet aangezien te worden voor een prostituée,
+moet het rokje uit zulke dunne stof bestaan, dat men duidelijk ziet,
+dat er een pantalon onder zit. Wij zullen op onzen verderen tocht door
+China wel allerlei variaties zien op dit hoofdmotief, broek en rok.
+
+Dinsdagmiddag om half zes hield mrs. Catt hier in een der zalen van het
+Palace Hotel hare voordracht over de vrouwenkiesrechtbeweging in de
+verschillende landen. Het was een in hoofdzaak Amerikaansch publiek,
+dat hare helder toegelichte en op de aangenaamste wijze voorgedragen
+uiteenzetting van den omvang der beweging, de reeds verkregen
+resultaten en de verwachting in de naaste toekomst aanhoorde. De
+Engelsche en Chineesche pers waren goed vertegenwoordigd.
+
+Vanochtend om twee uur waren wij samen de gasten der leden van de
+Ver. v. Vrouwenkiesrecht alhier. Welk een ontvangst is ons daar te
+beurt gevallen! Wij voelen ons beiden waarlijk overgelukkig, dat wij
+dit alles beleven. In een vergadering van meer dan 500 personen, mannen
+zoowel als vrouwen, werden wij met muziek ontvangen. De Chineesche en
+andere vlaggen hingen niet alleen uit alle ingangen van die gebouwen,
+maar ook het podium was geheel met groen en vlaggen getooid.
+
+Met een magnifieke openingsspeech van de presidente, Sophia Chang,
+werden mrs. Catt en ik bij het publiek geïntroduceerd en daarna
+werd door haar het doel van den strijd voor politieke rechten der
+vrouwen in zulke goed gekozen termen verklaard, dat geen onzer haar
+zou hebben kunnen verbeteren. Zij sprak in de Chineesche taal, maar
+onmiddellijk werd het door haar gesprokene door Charlotte Chang Wung
+Shei in zuiver Engelsch overgebracht. Men had ons een lijstje vragen
+gegeven, waarop zij van ons het antwoord verwachtten. Mrs. Catt sprak
+eerst een inleidend woord en beantwoordde toen de vraag: In hoever
+de strijdmethode voor vrouwenkiesrecht van de Amerikaansche vrouwen
+verschilt van die der Engelsche vrouwen en welke methode wij voor
+de Chineesche vrouwen het meest aanbevelenswaardig vinden? Verder
+beantwoordde zij de vraag: Wat moeten, naar uw oordeel, de vrouwen
+van China het eerst doen, om het kiesrecht te krijgen? en wat moeten
+wij doen, zoolang wij het kiesrecht nog niet hebben, om ons voor te
+bereiden tot de taak, die ons ongetwijfeld later wacht?
+
+Voor mij waren de vragen te beantwoorden gebleven: Wat kunnen wij doen
+om ons ledenaantal te vergrooten? en hoe onze leden in staat stellen,
+de argumenten der tegenstanders goed te beantwoorden? Welk antwoord
+kunnen wij geven op de ons steeds voor de voeten geworpen bewering,
+dat de plaats van de vrouw is in het gezin?
+
+Het door ons gesprokene werd door dezelfde Charlotte Chang onmiddellijk
+in het Chineesch vertaald en van personen, die beide talen machtig
+zijn, vernamen wij later, op welke meesterlijke wijze dit jonge meisje,
+zoowel in de eene als in de andere taal het gesprokene weergaf. Vier
+jonge meisjes zaten daar, om al het gesprokene, twee voor het Engelsch
+en twee voor het Chineesch, te stenografeeren. Nadat wij geëindigd
+hadden sloot de presidente op even goede en welsprekende wijze de
+vergadering en overhandigde mrs. Catt en mij elk een door haar zelf
+vervaardigden waaier, waarop zij met Chineesche letters een spreuk
+en een toepasselijk vers schreef, benevens in het Engelsch een
+opdracht aan ons beiden. Een op zijde geborduurde banier werd ons
+als souvenir van de vereeniging aangeboden en daarna werden wij in
+de open lucht met het bestuur en vele der leden van de vereeniging
+gephotografeerd. Daarna wachtte ons een Chineesche tea. Vele vreemde,
+heerlijke lekkernijen kregen wij daar te genieten, De boontjes van
+witte leliën, die wij in Canton in een der gerechten op het diner
+hebben leeren kennen, werden ons nu versuikerd aangeboden. Van de
+meeste zoetigheden en vruchten weet ik den naam niet, maar 't was
+alles even smakelijk en geurig.
+
+Wie had het durven voorspellen, dat wij hier in China in een overvolle
+zaal van enthusiaste Chineesche mannen en vrouwen over vrouwenkiesrecht
+zouden spreken; dat het door ons gesprokene telkens met een daverend
+applaus zou worden onderbroken, en dat wij ons hier tusschen deze
+Aziatische jonge menschen als thuis zouden gevoelen, dat wij in hen
+overtuigde geestverwanten zouden vinden. Deze vergadering met haar
+regelmatig ordelijk verloop, belegd door jonge Chineesche vrouwen,
+waarin jonge meisjes zachtjes rondliepen en elke nieuw aangekomene
+een plaats aanwezen, waarin andere jonge meisjes een stenografisch
+verslag van het gesprokene maakten, waarin een jong meisje zoo
+uitstekend als presidente optrad en waar honderden jonge mannen van
+'t begin tot het einde aandachtig zaten te luisteren en door hun
+applaus bewezen, hoezeer zij met het gesprokene instemden, gaf ons
+een helderder beeld van wat er omgaat in de hoofden en harten van het
+opkomend geslacht in China, dan al de boeken en courantenartikelen,
+die wij hierover in de laatste weken gelezen hebben. Van de ontwaking
+der Chineesche vrouw hebben wij in den laatsten tijd veel gehoord en
+gelezen, maar thans hebben wij duidelijk met eigen oogen aanschouwd,
+hoezeer dit reeds een voldongen feit is. En als overal, troffen wij
+ook hier, naast en één met de nieuwe, moderne vrouw, den nieuwen,
+modernen man, die met vreugde den opstand zijner zusters begroet
+en bereid is haar in haren strijd tegen oude opvattingen, zeden en
+gewoonten en wetten de behulpzame hand te reiken. Wat zal het jammer
+zijn als dit jong-China zich niet zal weten staande te houden, als
+vreemde mogendheden, die als gieren op dit land azen, het zullen
+verbrokkelen en het volk opnieuw zullen knechten. Ik hoop van harte,
+dat hun dit lot bespaard zal worden.
+
+
+
+
+
+VIII.
+
+
+Wij hadden nog over anderhalven dag in Shanghaï te beschikken,
+toen wij het werk met de leden der vereeniging voor vrouwenkiesrecht
+aldaar achter den rug hadden. Dezen tijd hadden wij bestemd om eenige
+fabrieken te gaan zien, waarin voornamelijk vrouwen werken en die ook
+interessant voor ons waren, omdat er wat voor ons te leeren viel. Wij
+hadden herhaaldelijk over de zijde filature, als een bijzondere bron
+van inkomsten voor China, gehoord, doch wij wisten niet wat daaronder
+begrepen werd. Een onzer introductiebrieven van den Italiaanschen
+consul-generaal was voor den heer Beretta, eigenaar van de grootste
+"silk-filature" in China. Van deze gelegenheid maakten wij gebruik om
+den heer Beretta te vragen zijne fabriek te mogen zien. Ons verzoek
+werd dadelijk ingewilligd en de vriendelijke Italiaan maakte van de
+gelegenheid gebruik ons zelf in zijne fabriek rond te geleiden en ons
+het interessante proces, om uit de cocons der zijdewormen de zijden
+vezels te prepareeren, van het begin tot het eind te laten zien en
+ons alles zoo duidelijk mogelijk te verklaren. In een zijde-filature
+wordt niets anders gedaan dan de ruwe cocons te sorteeren, daarna te
+prepareeren en de zijden vezels af te spinnen en in groote strengen
+te winden. Dat is bijna uitsluitend vrouwenwerk. Alleen voor het
+in orde houden der machines en de verpakking der strengen worden
+mannen gebruikt.
+
+Het was voor ons nieuw te vernemen, niet dat de kwaliteit van de
+zijden stoffen afhangt van de kwaliteit der vezels, die voor het weven
+gebruikt worden, maar wel, dat de kwaliteit der vezels afhangt van de
+mate der civilisatie (zooals de heer Beretta het hoffelijk uitdrukte)
+der zijdewormen. Hoe hooger de graad van ontwikkeling van een zijdeworm
+des te witter, glansrijker en duurzamer is de vezel, die uit de cocon
+komt, waarin hij zich nestelt. Uit iedere cocon wordt een duizend
+meter lange vezel verkregen en zes zulke vezels te zamen gedraaid,
+hebben de dikte van een draad, waaruit de zijde geweven kan worden.
+
+In verschillende oorden van China houdt een dichte bevolking zich met
+de cultuur van zijdewormen bezig en bestaat daarvan grootendeels. Er
+zijn gedeelten waar men de geslachtsboom der zijdewormen vele eeuwen
+kan nasporen en waar men telkens, na verloop van jaren, een hoogere
+ontwikkelingsvorm kan aantoonen. De pongé-zijde, de goedkoope, sterke
+zijde, die tegenwoordig zooveel voor waschjapons gebruikt wordt, wordt
+gemaakt van de vezel van den ongecultiveerden worm. De geciviliseerde
+zijdeworm, wiens product alleen in de fabriek van den heer Beretta
+verwerkt wordt, levert een prachtig glanzenden sneeuwwitten draad.
+
+Er waren in deze fabriek 1500 vrouwen werkzaam, waaronder vele
+kinderen. De arbeid is licht, maar één enkel proces is wreed, vooral
+voor de beginnenden. Als de cocons gesorteerd zijn, dan worden zij
+gekookt in water van 120 gr. C. Uit dit water worden zij met een zeef
+geschept en komen dan in water van 60 gr. C. Daaruit moeten zij één
+voor één met de vingers genomen worden. Voor dit werk gebruikt men
+nu de slavinnen-meisjes. Al de wreedheid van den slavenhandel zagen
+wij hier weder voor ons. Elke vrouw, die in die fabriek werkt, heeft
+zoo'n slavinnetje om met haar fijne vingertjes de cocon voor haar
+uit het heete water te halen. Rondom zulke groote fabrieken wordt
+een complete handel in die kleine, fijne kindertjes gedreven. Vrouwen
+komen daar met dozijnen van die slavinnetjes, die dan, naar gelang van
+den leeftijd, de uiterlijke gezondheid en sterkte van het kind, meer
+of minder opbrengen. Van sommige dier kindertjes in de fabriek waren
+de vingertjes en de handpalm tot op de helft wit verbrand. Eerst na
+verloop van tijd vereelt de huid en dan voelen zij de hitte van het
+water niet meer. De vrouw die zoo'n kind koopt, is de uitsluitende
+meesteres. De gevoelloosheid, de wreedheid, waarmede zulke kinderen
+behandeld worden, is onbeschrijflijk. Een spoedige dood is 't beste
+wat men zulke kinderen wenschen kan. China heeft inderdaad nog vele
+hervormingen te ondergaan, wil het als cultuurstaat in aanmerking
+komen.
+
+Wij bezochten ook een zeer groote Chineesche drukkerij, die van de
+Europeesche drukkerijen vooral daarin verschilt, dat de letterteekens
+zoo enorm veel uitgebreider zijn dan de onze. Tegen misschien 200
+verschillende letterteekens bij ons, waren er hier meer dan 8000. Zoo'n
+Chineesche letterkast ziet er dan ook vrij wat omvangrijker uit. Is
+eenmaal het werk gezet, dan geschiedt het afdrukken op dezelfde wijze
+als overal elders. Ook hier waren vrouwen en kinderen voor hongerloonen
+mede aan den arbeid.
+
+Met hetzelfde doel, om een indruk te krijgen van den vrouwen- en
+kinderarbeid, bezochten wij ook nog een groote sigaretten- en een
+porseleinfabriek. De treurige toestanden die in al die ondernemingen
+heerschen, zal ik niet beschrijven. Het is genoeg als men weet,
+dat in China de werkgever volkomen vrij is in zijne handelingen
+tegenover zijn werkvolk en dat er onder de talrijke Chineezen altijd
+genoeg plaatsvervangers te vinden zijn, als eenigen het werk staken of
+weggezonden worden. Een begin van organisatie bestaat er in Shanghaï
+onder het werkvolk, en men vertelde mij, ook hier en daar elders in
+China, maar kracht kan van die werklieden-partij nog niet uitgaan.
+
+Vrijdagmiddag om één uur, den 6en Sept, verlieten wij Shanghaï om
+naar Nanking te gaan. Wij maakten voor het eerst met een Chineeschen
+spoorweg kennis. Deze lijn die Shanghaï met Nanking in 7 uren verbindt,
+loopt langs verschillende groote steden. Al die steden kenmerken
+zich van buiten door den grooten hardsteenen muur die de geheele stad
+omgeeft. Wij passeerden een mooi, vruchtbaar deel van China. De rijst
+was juist rijp; hier en daar werd het gesneden en in bundels gebonden
+om te drogen, of was men reeds bezig het te dorschen; in andere streken
+was men bezig de rijpe maïskolven te oogsten, of anderen veldarbeid
+te verrichten; langs den geheelen weg heerschte een bedrijvigheid op
+het veld, die den Chinees in zijn waar karakter toonde.
+
+De spoorwagens zijn nog nieuw en daarom zindelijk en goed. Zij bieden
+den reizigers alle comfort, die men op reis kan verwachten. Elke
+breede, ruime waggon heeft in het midden een lange tafel, die
+uiteengezet of toegeklapt kan worden, al naar gelang de reizigers het
+verkiezen. Electrische waaiers brengen koelte aan en goede electrische
+verlichting maakt het mogelijk, ook bij avond te lezen of iets anders
+te doen. Bovendien is elke trein voorzien van een restauratiewagen. Om
+vier uur bestelden wij thee in onzen eigen waggon. Wij ontvingen zulke
+goede thee met warme, geboterde toast en cakes, als in geen enkele
+restaurant of tearoom verbeterd kan worden en verreweg beter dan in
+eenigen restauratiewagen in Europa. Het werd ons keurig netjes met
+servetjes voorgediend en voor al die luxe hadden wij ieder 25 cent
+te betalen. Als de ondervinding die wij op onzen verderen tocht door
+China op de spoorwegen zullen opdoen, overeenkomt met die op de lijn
+Shanghaï-Nanking, dan staat het spoorwegwezen in China, voor zoover
+het zich ontwikkeld heeft, hooger dan in menig land in Europa.
+
+Tegen 8 uur kwamen wij in Nanking aan, waar slechts één Europeesch
+hotel is met een Engelschen eigenaar. Het is een zeer primitief gebouw,
+maar alles is er uiterst zindelijk en hygiënisch en de maaltijden
+waren goed. Wij bezochten Nanking, omdat daar tijdens de revolutie
+door de vrouwen een belangrijke rol was vervuld, waarvan wij alle
+bijzonderheden wilden weten en omdat Nanking in geschiedkundig opzicht
+zoo bijzonder merkwaardig is. Reeds vijf maal was Nanking de hoofdstad
+van China en ook thans weder staat deze stad bovenaan in de rij om
+tot hoofdstad verheven te worden, indien de regeering mocht besluiten
+Peking te verlaten en haar zetel ergens anders te vestigen. Men vindt
+Nanking voor dit doel zoo geschikt, omdat deze stad rondom, behalve ten
+westen, omgeven is door hooge bergen, terwijl de westzijde beschermd
+wordt door goede, oude forten, van waaruit men een vergezicht heeft
+over de Yang Tze rivier, waaraan Nanking gelegen is.
+
+Nanking heeft nu nog een bevolking van 350.000, maar het heeft in de
+verschillende opstanden, die China in den loop des tijds te doorstaan
+heeft gehad, duizenden en duizenden van de bevolking verloren. Als men
+thans door de stad rijdt vindt men overal groote open ruimten, Waar
+vroeger huizen stonden en menschen woonden en de vroegere Imperial
+City, een omwalde stad in de stad, waar in oude tijden de regeering
+gevestigd was en tot voor een jaar al de Manchu's leefden, is nu totaal
+verwoest, daar is geen huis blijven staan. De duizenden Manchu's die
+daar gewoond hebben, zijn voor een deel naar Manchuria vertrokken, voor
+een ander deel hebben zij hun heil in Amerika of ergens anders in Azië
+gezocht, maar voor verreweg het grootste deel zijn zij in deze laatste
+revolutie omgekomen. Sommigen beweren, dat zij zelfmoord gepleegd
+hebben om hunne geesten, met die hunner afgestorven familieleden
+daar te laten verwijlen, anderen gelooven, dat hun gezamenlijke
+dood op een zelfde oogenblik aan toeval moet worden toegeschreven,
+doordat een voorraad kruit, dat voor zelfverdediging aanwezig was,
+op een gegeven oogenblik ontbrandde en de totale verwoesting van de
+Imperial City, met allen die er nog in waren, bewerkstelligde. Thans
+wordt deze geheele uitgestrektheid grond door de regeering streng
+bewaakt, omdat vermoed wordt, dat vele Manchu's hunne bezittingen
+hier of daar begraven hebben en de regeering vooralsnog geen tijd
+heeft een onderzoek naar deze schatten in te stellen.
+
+Aan bijna elk plekje grond in Nanking is de een of andere historische
+bijzonderheid verbonden, elke heuvel, elke toren en elke tempel heeft
+een legende en rondom elken berg zweven de geesten van bijzondere
+dooden, die vereerd of gevierd moeten worden. Vooral de Purperberg
+heeft een bijzondere vermaardheid, omdat daar de drie Ming-keizers
+begraven liggen. Tot de graftomben van deze afgestorvenen heeft ook de
+tegenwoordige regeering zich gericht, om de geesten der Ming-keizers
+te vertellen, dat de Manchu-dynastie verwoest en de republiek in
+China gevestigd was. Het was daar dat dr. Sun Yat Sen afstand deed
+van zijn presidentale waardigheid en den generaal Yuan Shi-Kai als
+zijn opvolger aanwees.
+
+Het was voor ons niet moeilijk in Nanking de vrouwen te vinden,
+die wij wilden zien en spreken. Men had van uit Shanghaï hen reeds
+van onze komst verwittigd. Zij kwamen Zaterdagmorgen reeds vroeg
+in ons hotel, om te informeeren, of wij aangekomen waren en hoelang
+wij in Nanking zouden vertoeven. Toen zij van den hotelier vernamen,
+dat wij er waren en tot Maandagmorgen dachten te blijven, lieten zij
+de boodschap voor ons achter, dat wij hen gezamenlijk den geheelen
+morgen in het clubgebouw konden vinden en dat zij zouden zorg dragen,
+dat daar iemand aanwezig was die als tolk kon dienen. Onmiddellijk
+na het ontbijt begaven wij ons naar het clubgebouw, dat eigenlijk
+de zetel is van de vrouwenafdeeling van de Tung Ming Hui. De
+Nanking-afdeeling van de Tung Ming Hui heeft een afzonderlijke
+vrouwenafdeeling, die wel met de mannen naar hetzelfde doel streven,
+doch die afgescheiden van elkander en dikwijls langs andere lijnen
+werken. De vrouwenkiesrechtvereeniging werkt op zich zelf en hoewel
+alle leden van de vereeniging voor vrouwenkiesrecht leden van de Tung
+Ming Hui zijn, zijn toch niet alle vrouwen leden van de Tung Ming Hui,
+leden van de vereeniging voor vrouwenkiesrecht. Wel gelooven allen in
+gelijke politieke rechten voor mannen en vrouwen, maar velen hebben
+zich door hunne echtgenooten, vaders of broeders laten wijs maken,
+dat de tijd voor de vrouwen nog niet gekomen is en zij eerst moeten
+medewerken tot opbouwing van de republiek van en voor mannen.
+
+De flinke vrouwen, die het grootste heil voor het land verwachten uit
+de samenwerking van mannen en vrouwen, een samenwerking, die,--zoo
+ergens elders--zeker in China hoog noodig is, waar het zedelijk peil
+der mannen nog zoo laag staat, deze vrouwen zijn in Nanking een geheel
+ander soort, als die wij in Shanghaï aantroffen.
+
+In het clubgebouw troffen wij de presidente van de vrouwenafdeeling van
+de Tung Ming Hui, de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging,
+eenige andere bestuursleden van beide vereenigingen en twee jonge
+mannen, studenten van de universiteit van Nanking, die zuiver Engelsch
+spraken en zich als tolken beschikbaar hadden gesteld.
+
+Spoedig vernamen wij, dat de Nanking vrouwenkiesrechtvereeniging
+ook ruim 200 leden telt, dat er op het oogenblik reeds 7 zulke
+vereenigingen in China bestaan, die bezig zijn zich in een nationalen
+bond te vereenigen, waarvan de zetel voorloopig in Peking zal gevestigd
+worden en dat men bezig is in nog elf andere steden afdeelingen te
+vormen. Nanking is de oudste afdeeling en schijnt de beste organisators
+te bezitten, vandaar dat Nanking was uitgenoodigd de formeering van
+andere afdeelingen op zich te nemen. Evenals in Shanghaï was men
+ook in Nanking er sterk voor, dat China zich bij den Wereldbond voor
+Vrouwenkiesrecht zou aansluiten en afgevaardigden naar het volgende
+congres in Budapest zou zenden. De beslissing ligt echter in Peking.
+
+Over eenige weken zullen eenige vrouwen uit Nanking ook naar Peking
+vertrekken om de daar reeds uit andere provincies aanwezige vrouwen
+te steunen in het werk om van deze regeering vrouwenkiesrecht op
+gelijke voorwaarden als de mannen, te verkrijgen. Zij willen zich
+door dr. Sun niet langer laten bepraten, omdat zij overtuigd zijn,
+dat het thans een gemakkelijker strijd voor hen zal zijn om hare
+rechten te verkrijgen dan later, als eenmaal de constitutie voor het
+geheele land is aangenomen. Bovendien denkt deze regeering er sterk
+over om in China het kiesrecht aan meer of mindere ontwikkeling vast
+te knoopen; men zal een of andere school moeten doorloopen hebben,
+of een of ander examen hebben afgelegd, of lezen en schrijven kunnen
+en als dat wordt aangenomen, dan bestaat er geen enkele gegronde
+reden om diezelfde eischen niet ook op de vrouwen toe te passen.
+
+Wij vroegen de aanwezige vrouwen, welke middelen zij willen toepassen
+om tot het doel te geraken, indien rede, gezonde argumenten, beroep op
+hun recht, bij de regeering geen doel troffen. Het antwoord dat wij
+daarop kregen bracht ons in de hoogste verwondering. Deze Chineesche
+vrouwtjes vertelden ons met van durf schitterende oogen, dat zij dan
+tot alles in staat zullen zijn. Zij zullen al het mogelijke doen om
+langs vreedzamen weg haar doel te bereiken, doch als dat niet gaat,
+dan was er nog genoeg revolutionnaire geest in hen overgebleven
+om krachtige daden tot stand te brengen. In hunne afdeelingen
+hebben zij een afzonderlijke groep vrouwen, die een geheim verbond
+gesloten hebben, de leden daarvan zijn niet bekend. De naam van dat
+verbond beteekent in het Engelsch "dare to die," (durf te sterven),
+wat genoegzaam den aard van het verbond aangeeft. Ongeveer 1000
+leden bezit dit verbond reeds over heel China. Vóór zij echter tot
+geweld hun toevlucht zullen nemen, zullen zij eerst alle vreedzame
+middelen in toepassing brengen. Zij willen o.a. naast den Nationalen
+Raad van mannen, zooals het tegenwoordige parlement genoemd wordt,
+een Nationalen Raad van vrouwen vormen, waarvan de kosten uit eigen
+fondsen zullen bijeen gebracht worden. In dezen Raad zullen de vrouwen
+alle nationale vraagstukken behandelen, die ook in den mannenraad
+behandeld worden en de besluiten in den vrouwenraad genomen, zullen
+der regeering worden aangeboden. Men zal afwachten hoe deze besluiten
+door de regeering zullen worden ontvangen.
+
+Een sterke militante geest heerscht in al de vrouwen, die wij in
+Nanking aantroffen. Wij wilden nu weten, uit den mond van deze vrouwen
+zelf, wat er waar is in de sensationeele berichten, die er eenigen
+tijd geleden in alle couranten hebben gestaan, over het bestormen van
+de vergadering waarin de eerste Nationale Raad in Nanking gehouden
+werd en het breken der glasruiten. Wij vroegen ons een volstandig
+verhaal te geven van alles wat er toen was voorgevallen. Och, het
+was zoo eenvoudig geweest. De mannen, die daar bijeen waren en zich
+het recht toeëigenden de provisoire regeering van 's lands zaken
+vast te stellen, waren wel is waar in menig opzicht de leiders der
+revolutie geweest, maar toch ook menige vrouw had daarbij een zeer
+vooraanstaande rol gespeeld. Bij de regeling van 's lands zaken had
+men een of meer dier vrouwen een stem moeten geven. Daaraan was niet
+gedacht. Toen de vergadering gehouden zou worden, trokken daarom
+dertig dier vrouwen, die allen konden wijzen op belangrijke daden of
+invloedrijke posities gedurende de revolutie, naar het vergaderlokaal
+en vroegen om gezamenlijk of enkelen van hen aan de beraadslagingen
+te mogen deelnemen. Een weigerend antwoord volgde. De vrouwen besloten
+toen om ongevraagd naar binnen te gaan, de discussie te volgen en mede
+te spreken als zij zich daartoe gedwongen gevoelden. De mannen sloten
+echter de vergadering en gingen huiswaarts. Den volgenden morgen werd
+de bijeenkomst heropend, doch nu stond er een sterke politiemacht met
+geladen geweer voor de deur, gereed om elke vrouw neder te schieten,
+die durfde te naderen. Een der vrouwen, Woo Mok Lan, de presidente der
+Nanking-afdeeling van de Tung Ming Hui, die voor ons zat, was toen naar
+een andere zijde van het gebouw gegaan en heeft daar een groote ruit
+ingeslagen. Dr. Sun, die de vergadering presideerde, is daarop naar
+buiten gekomen en heeft den vrouwen toegesproken. Hij overreedde hen,
+in 's lands belang, niet langer aan te dringen om aan die vergadering
+deel te nemen, het waren slechts de allereerste regelingen, die
+vastgesteld zouden worden, die misschien van zeer korten duur zouden
+zijn en bovendien was dr. Sun bereid om daarbij voor de belangen
+der vrouwen te zorgen, zoo goed als zij maar konden wenschen. Hij
+was bereid daarover met hen van gedachten te wisselen. De vrouwen
+hebben zich door dr. Sun laten bepraten, en zijn naar huis gegaan,
+doch hebben zeer spoedig ingezien, dat zij bedrogen zijn uitgekomen.
+
+Wij wilden toen nog de bijzonderheden weten, omtrent de amazones,
+die in Nanking gestreden hadden. Woo Mok Lan was een der kapiteins
+geweest. Zij vertelde ons, dat er 3 regimenten waren gevormd, een van
+340, een van 200 en een van 120 vrouwen. Aan het kleinste regiment
+was de bewaking der stad toevertrouwd, de twee anderen hadden aan
+al het aanvallend en verdedigend werk deelgenomen. Deze twee hadden,
+toen het gevecht op het hevigst was, het gevaarlijkste punt tegen den
+Purperberg ingenomen, waarbij 12 van de soldaatjes van het regiment van
+Woo gesneuveld zijn. Velen van haar regiment oefenen zich nog steeds
+in militaire zaken; men kon immers niet weten, of zij de wapens niet
+nog eens zullen moeten opnemen om eigen rechten te verdedigen. Wij
+hoorden ook hier, dat vele Chineesche vrouwen, als mannen verkleed,
+in de mannengelederen aan de revolutie hebben deelgenomen en op dit
+oogenblik waren er nog 14 meisjes van Nanking in het leger in Mongolië
+om tegen de Russen te strijden. Al deze zaken werden ons verteld op
+een wijze, alsof zij vanzelf sprekend waren. Er bleek ons duidelijk
+uit, dat deze vrouwen zich jarenlang vertrouwd hebben gemaakt met
+het voornemen om in tijd van nood het land op die wijze te dienen.
+
+Nadat wij eenige uren met hen gesproken hadden, vroeg men ons
+Zondagmorgen om tien uur te willen terugkomen om verdere besprekingen
+te houden. De twee jonge mannen boden zich aan om voor het overige
+deel van den dag ons als gids te dienen en ons Nanking te laten zien
+en al de geschiedkundige bijzonderheden te vertellen. Van dat aanbod
+maakten wij gaarne gebruik.
+
+
+
+
+
+IX.
+
+
+Den geheelen Zaterdagmiddag reden wij met de twee studenten
+rond, bezichtigden allerlei merkwaardigheden en hoorden tal van
+bijzonderheden. Zondagmorgen zorgden wij tijdig aan het clubgebouw
+aanwezig te zijn, omdat wij in den namiddag nog de Ming-graftomben
+en de ruïnes van het oude keizerlijk paleis wilden bezichtigen,
+die eenige mijlen buiten de stad gelegen zijn.
+
+Wij wisten niet wat wij zagen, toen wij het clubgebouw naderden. De
+geheele poort was met groen en bloemen versierd en de regenboogvlaggen
+wapperden in de lucht. Men vertelde ons, dat de Chineesche teekens,
+die door de roode rozen in het groen gevormd waren, "Welkom aan
+onze vreemde gasten" beteekenden. Woo Mok Lan, die ons bij den
+ingang opwachtte, had zich ter onzer eere in Europeesche,--of,
+zooals zij het uitdrukte, in Amerikaansche--kleeding gestoken,
+waaronder hare hobbelvoetjes in zwart leeren kinderschoentjes
+allerkoddigst uitstaken. Zij liep nu veel hobbeliger als op hare
+Chineesche schoentjes. Wanneer zij, om niet te vallen, haar rokje
+optilde, dan kwamen hare lange witte broekspijpen ongegeneerd te
+voorschijn. Wij konden niet nalaten haar te zeggen, hoezeer het ons
+speet, dat zij haar mooi, praktisch Chineesch costuum voor het onze
+had verwisseld. De andere bestuursleden vertoonden zich gelukkig in
+hun eigen nationale kleeding. Woo Mok Lan was niet om aan te zien.
+
+In de zaal, die ook met bloemen en vlaggen versierd was, wachtte
+ons een enthousiaste menigte, mannen zoowel als vrouwen. Ook hier
+werden wij met muziek ontvangen, waarin wij de goede bedoeling
+moesten apprecieeren, maar dat was ook alles wat wij er van konden
+waardeeren. Een Chineesch raar gekapt meisje met hard-rose bloemen in
+haar gegomde lokken, speelde op een oorverscheurend ontstemde piano
+eenige oefeningen, zooals jonge kinderen spelen in de eerste weken
+van hunne pianolessen. En toen wij door de twee presidenten der beide
+vereenigingen naar onze plaats in het midden der zaal geleid waren,
+zong een koor van tien dames ons vanaf het podium een welkomstlied
+toe. Wij stemden na deze zang met het hartelijk applaus, dat volgde,
+in, dankbaar gestemd dat onze trommelvliezen deze marteling goed
+doorstaan hadden. In het midden der zaal, waar onze zetels waren, stond
+een groote tafel met een wit laken bedekt en daarop lagen allerlei
+vruchten en versnaperingen. Wij waren nauwelijks gezeten, toen de thee
+werd rondgediend, bijna onmiddellijk gevolgd door een kop koffie. Toen
+volgde stilte. De presidente der vrouwenkiesrechtvereeniging,
+Chong Zian Yin, beklom het podium en sprak een welkomstgroet uit,
+die onmiddellijk voor ons in het Engelsch vertaald werd en later
+schriftelijk werd aangeboden. Daarin werd de dank der Chineesche
+vrouwen uitgesproken voor onze komst en de hulp en voorlichting, die
+wij haar verschaften. Toen zij de hoop uitsprak, dat wij nog lang
+in China mochten blijven en overal waar wij kwamen den vrouwen tot
+steun wilden zijn, werd, zoo waar, achter ons de champagne ontkurkt
+en moesten wij dien wensch bezegelen met een schuimenden dronk.
+
+Daarop hobbelde miss Woo naar het podium. Hare oogen schitterden van
+moeilijk onderdrukt enthousiasme. Haar militante aard sprak uit elk
+woord, uit elke beweging. Zij heette ons welkom als de eerste vrouwen
+van vreemden bodem, die in China kwamen om den Chineeschen vrouwen de
+zusterhand te reiken in haar strijd voor vrijheid en recht. Wij twee
+toonden liberaler te zijn dan de regeering der landen, Waaruit wij
+kwamen, die nog steeds aarzelen de Chineesche republiek te erkennen;
+wij waren gekomen om haar te steunen en de Chineesche vrouwen als
+onze gelijken in den Wereldbond voor vrijheid en recht ook voor
+vrouwen op te nemen. Zij dankte ons voor onze komst en zeide, dat
+onze namen in de geschiedenis der Chineesche vrouwenvereenigingen,
+die voor de verheffing der Chineesche vrouw strijden, steeds een
+eervolle plaats zullen innemen. En toen werd zij hoe langer hoe
+enthousiaster. Zij zette uiteen, dat het leven der vrouw altijd
+zwaarder en moeilijker is dan dat van den man, dat, waar voor hem de
+dagtaak eindigt, zij er dikwijls nog midden in zit. Zoo ook thans in
+China. De strijd voor vrijheid en recht der mannen was geëindigd, die
+konden thans hun arbeidsveld overzien en de zaken rustig regelen. Maar
+den vrouwen, die schouder aan schouder met de mannen deze vrijheid
+bevochten hadden, restte nu nog een zwaardere strijd, een strijd,
+die misschien meer offers zou kosten dan de afgeloopene en zeer zeker
+veel moeilijker zou zijn, omdat hij moest gestreden worden, niet
+zooals de voorgaande, tegenover vijanden, maar tegenover vrienden en
+naaste bloedverwanten. Het was de strijd voor vrijheid en recht der
+Chineesche vrouw, een, door alle eeuwen heen, vertrapt en geminacht
+wezen, die zich opeens oprichtte en zich hare roeping op aarde bewust
+was geworden. Vanaf dezen tijd mocht geen vrouw in China meer dulden,
+dat zij bij den man werd achtergesteld, in het belang van het geheele
+land, moest zij pal staan voor gelijke maatschappelijke en politieke
+rechten van mannen en vrouwen. De woorden rolden van hare lippen
+en gaven de twee stenografen moeite om haar bij te houden. Ons werd
+later een in het Engelsch vertaald woordelijk verslag van hare rede
+ter hand gesteld. Beide presidenten boden ons toen een eere-insigne
+van hunne respectieve vereenigingen aan; behangen met deze groote
+stukken, een in zilver, hangende aan een lint in de republikeinsche
+kleuren, de ander in koper, beklom mrs. Catt het podium en heette
+China en de nieuwe republiek geluk met de nieuwe Chineesche vrouw,
+zooals wij die tot dusver in dit verjongde land hadden ontmoet. Zij
+wees op den moeilijken strijd die de vrouwen overal in de wereld te
+strijden hebben, doch voornamelijk richtte zij zich tot de aanwezige
+mannen om hen te wijzen op hunnen plicht, thans even broederlijk
+naast en met de vrouw te strijden, als deze het in den afgeloopen
+strijd naast hem heeft gedaan. Daarop moest ik boven komen. Ik wees
+de vrouwen er op, dat overal waar de vrouwen op de gemakkelijkste
+manier het doel van haar streven bereikt hadden, waar zij reeds
+gelijke politieke rechten voor man en vrouw verkregen hadden, dit
+bijna altijd was gekomen na een revolutie. Ik vertelde hen van de
+vrouwen in Finland, van de vrouwen in Noorwegen en in Portugal en
+spoorde hen aan geen inspanning te groot te achten om in de nieuwe
+constitutie voor China, hare rechten verzekerd te krijgen. Kregen zij
+die nu niet, dan wachtte hen een jarenlange zware strijd. Onze beide
+toespraken werden onmiddellijk door een tolk in het Chineesch overgezet
+
+Toen werden wij verzocht naar buiten te komen, waar wij met tal van
+Chineesche geestverwanten op een plaatje vereeuwigd werden. Men zal
+ons elk een afdruk van die photo naar Peking zenden. Wij moesten
+toen met de hoofdpersonen, die ons deze ontvangst bereid hadden,
+in de pas geopende industrieschool voor meisjes een Chineesche lunch
+gebruiken, waarbij wij twee heel netjes vork en mes kregen. Wij zijn
+nu reeds aan alle Chineesche lekkernijen gewend en beginnen er den
+smaak van te krijgen. Na de lunch kwamen twee landauers voor, waarin
+wij met zes onzer nieuw gemaakte vrienden naar de Mingtomben en de
+ruïnes van het keizerlijke paleis reden. Om zes uur bracht men ons
+'s avonds naar het hotel terug.
+
+De indruk dien wij beiden van de Nanking'sche groep mannen en vrouwen
+kregen, was niet zoo gunstig als van die in Shanghaï. In Nanking
+waren wij meer in het midden van het land, waar de bevolking niet zoo
+veel als in Shanghaï met de Europeesche en Amerikaansche bevolking
+in aanraking komt. Het waren niet alleen de uiterlijke manieren,
+maar ook de omgang der mannen en vrouwen onderling, de dingen die
+wij zagen en hoorden vertellen, die ons dien indruk gaven. Wij zagen
+en spraken hier de mannen en vrouwen die in China opgevoed zijn en
+die nooit in vreemde omgeving vertoefd hebben. Dit waren de echte
+Chineezen. Intelligent zijn zij in hooge mate, maar in nog hooger mate
+onpractisch en idealistisch, voorzoover dit laatste niet synoniem
+is met het eerste. Van Europa weten zij zoo goed als niets, maar
+de stand van zaken in Amerika, waarvan zij de opgesmukte verhalen
+hunner daar vertoevende landgenooten gehoord en gelezen hebben,
+zweeft hen als een ideaal voor oogen. In hunne verbeelding, die zij
+naïef onder woorden brengen, zal China met Amerika de heele wereld
+hervormen; de Vereenigde Staten moet hen spoedig de hand reiken,
+dat is in beider belang, en dan kunnen de twee grootste Republieken
+der wereld door hun voorbeeld een vreedzame evolutie in alle andere
+landen tot stand brengen. Geen monarchieën meer, maar volksregeeringen
+overal. Wat zij evenwel onder een volksregeering verstaan is verder
+van daar verwijderd dan de constitutioneele regeeringsvormen in
+de meeste koning- of keizerrijken. Wat ons ook in Nanking in onze
+gesprekken met deze mannen en vrouwen zoo duidelijk bleek, was het
+totale gebrek aan vertrouwen onderling. In niet een van hunne groote
+mannen en leiders stellen zij een onbeperkt vertrouwen, volgens hen
+werkt elk voor eigen voordeel en naam en positie, het land komt pas
+in de tweede plaats. Om hunne meening te illustreeren, deelde men
+ons talrijke bijzonderheden mede uit het intieme leven van dr. Sun,
+president Yuan, vice-president Lu en tal van andere grootheden.
+
+Maandagmorgen verlieten wij Nanking om per boot naar Hankow te
+vertrekken. Deze driedaagsche tocht over de Yang Tze rivier, in een
+mooie, zindelijke boot, met groote, comfortabele hutten en goede
+maaltijden, is een waar genot. De geheele reis gaat de boot langs
+groene oevers, met min of meer hooge heuvels en hooge bergen op den
+achtergrond, telkens stoppen wij even bij een dorpje of door een
+hoogen wal omgeven stadje, waarbuiten de hooge pagoden of kerktorens
+vroolijk uitsteken, dan weder zien wij een ouden, schilderachtigen
+tempel tusschen het groen te voorschijn komen en overal rondom ons
+zien wij het echte-ware Chineesche leven te water en te land. Wij
+hebben reeds de overtuiging gevestigd, dat een Chineesche tempel alleen
+geapprecieerd kan worden als men hem op een afstand en liefst op zich
+zelf staand kan zien. Hoe orthodox het Chineesche volk ook mag zijn,
+zij geven zich niet veel moeite om hunne tempels in zindelijken en
+goed onderhouden staat te houden. Dichtbij bezien, zien zij er allen
+onbeschrijfelijk vuil en oud en vermolmd uit.
+
+De Yang Tze-rivier is op een na de langst bevaarbare rivier
+in de wereld. De tocht van Nanking tot Hankow is mooi, maar het
+schilderachtigst, romantisch-mooie gedeelte komt eerst eenige honderden
+mijlen verder dan Hankow.
+
+Wij genoten drie mooie, kalme dagen aan boord van de "Luenyi", die wij
+noodig hadden. Sedert wij Hongkong hadden verlaten, was er geen rustig
+oogenblik voor ons geweest. De zenuwschokkende tijd aan boord van de
+"Persia", de angst, die wij gedurende de typhoon hadden doorstaan, en
+het onmiddellijk daarop in Shanghaï aan het werk gaan, met de daarop
+volgende drukke en indrukvolle dagen, begon zich te laten gelden
+in den vorm van slapeloosheid, lusteloosheid en afmatting. Toen wij
+echter Woensdagavond om tien uur Hankow bereikten, was alle moeheid
+geweken en gevoelden wij beiden ons weder frisch en gereed nieuwe
+indrukken te ontvangen.
+
+De trein, die ons van Hankow naar Peking zal brengen, vertrekt slechts
+eens per week en dat is des Vrijdagsmorgens. Wij hadden derhalve
+twee nachten, en een geheelen dag in Hankow door te brengen. Men had
+ons in Shanghaï geraden in Hankow de boot als hotel te gebruiken,
+als ten minste de boot zoo lang in Hankow bleef liggen. Dien raad
+hebben wij opgevolgd.
+
+Hankow is eigenlijk een groep van drie steden, Wuchang, Hankow en
+Hanyang, die door de Yang Tze-rivier en de Han gescheiden zijn. Zij
+bezitten elk een afzonderlijk gemeentebestuur, maar vormen toch
+eigenlijk één groote, drukke stad, waar, zooals men zegt, het
+commercieele, financieele en industrieele hart van China klopt. Wuchang
+alleen bevat meer dan een half millioen zielen,--ik bedoel menschen;
+hier in China, waar elke man en vrouw drie zielen heeft, moet men dit
+woord correct gebruiken,--terwijl Hankow een bevolking telt van bijna
+90.000. Voegt men hierbij de 400.000 van Hanyang, dan ziet men, van
+welke beteekenis deze stad, of groep van steden is. De Engelschen,
+Franschen, Russen, Duitschers en Japanners bezitten hier allen een
+stuk grond, te zamen 1 1/2 millioen vierkante meters groot, waar zij
+ieder hun eigen industrieele operaties uitoefenen.
+
+Voor alle consulaten en voor alle fabrieken stond een vrij sterke
+troepenmacht van eigen militairen en een oorlogschip van elke vreemde
+natie lag in de rivier voor hunne bezitting. Overal in de stad vonden
+wij nog in 't oogloopend vele vreemde en Chineesche militairen,
+men voelde en zag dat de rust in de stad nog niet volkomen was
+teruggekeerd. Zooals men misschien weet, vormde Hankow het stormcentrum
+van de pas afgeloopen revolutie; de verwoesting, die nog overal in
+de stad zichtbaar is, gaf ons een klein beeld van den omvang en de
+beteekenis, die de opstand daar genomen heeft. De twee generaals, die
+pas geleden, op bevel van den president Yuan, zonder vorm van proces,
+zijn doodgeschoten, zijn van Wuchang afkomstig en de gemoederen zijn
+over deze daad nog lang niet tot rust gekomen. De kapitein van onze
+boot raadde ons Donderdagmorgen, om de stad niet in te gaan, alvorens
+wij bij onze consulaten inlichtingen hadden ingewonnen.
+
+De Amerikaansche consul ontraadde ons ten sterkste, de Chineesche stad
+in te gaan, waar wij de Chineesche vrouwenkiesrechtclub zouden vinden;
+zelfs onder geleide, vreesde hij, dat ons onaangenaamheden zouden
+overkomen. De inboorlingen zijn nog te opgewonden, telkens breken er
+nog opstootjes uit; in het midden van de bevolking te gaan, was voor
+elke vreemdeling nog gevaarlijk. Teleurgesteld waren wij over dezen
+raad zeer zeker, maar wij hebben ons er toch maar aan gehouden. De
+consul gaf ons, om deze teleurstelling een beetje te vergoeden, zijn
+rijtuig dat hem juist naar zijn bureau had gebracht, om een toer
+langs de breede, mooie kade te maken, waar de verschillende naties
+hunne bezittingen hebben en noodigde ons uit daarna met hem in het
+clubgebouw te lunchen.
+
+Van het platte dak van het sierlijke clubgebouw hadden wij een prachtig
+overzicht over de heele omgeving en zagen in vogelvlucht alle verwoeste
+gedeelten der stad. Menige bijzonderheid uit die gruwelijke, maar
+interessante dagen vernamen wij daar. Noch in Nanking, noch in Hankow
+hebben wij een Chinees met een staart gezien. Ik geloof niet, dat in
+een dier steden de dragers van dat voorheen algemeene herkenningsteeken
+nog een oogenblik veilig zouden zijn. Wij konden ons hier, meer nog
+dan in Nanking en Canton een goed denkbeeld vormen van den omvang en de
+ernst der afgeloopen revolutie. Na de lunch maakten wij nog een rijtoer
+door een ander deel der stad en daarna begaven wij ons maar weder naar
+de boot terug om het altijd vreemde en interessante leven te water in
+China gade te slaan. Geen Chineesch schipper vergeet, zoodra de zon
+ondergaat, om van zijn schip op de een of andere wijze zijne offers
+aan den watergeest of aan de geesten van afgestorvenen te brengen.
+
+Vrijdagmorgen vertrokken wij per trein van Hankow naar Peking. Deze
+lijn is door een Fransch-Belgisch gezelschap aangelegd, doch is
+sedert vier jaar in het bezit der Chineesche regeering gekomen. Alle
+employees, voor zoover zij geen Chineezen zijn, zijn nog Franschen
+of Belgen; de wagons zijn van Belgisch maaksel en constructie, lang
+zoo goed niet als de waggons op de lijn Shanghaï-Nanking. Alleen de
+restauratiewagen was uitstekend en het opgediende boven allen lof. Men
+kan overtuigd zijn, dat in de keuken Chineesche koks het werk leverden.
+
+Langs de geheele lijn, de afstand is 700 Eng. mijlen en wordt in 28
+uren afgelegd, was bij elk station een sterke politiemacht geposteerd,
+die, zooals wij hoorden, niet overbodig is, omdat nog herhaaldelijk
+hier en daar treinen door zoogenaamde boksers overvallen worden,
+die de reizigers uitplunderen. Boksers is een mooie naam voor deze
+kerels, die niets anders dan brutale roovers zijn, roovers te land,
+neefjes of broertjes van de talrijke zeeroovers hier.
+
+Het landschap bood niets bijzonders aan. Als men de in bijna elke
+stad en dorp aanwezige pagoden en tempels en de Chineezen zelf niet
+in aanmerking neemt, dan is het landschap vrijwel gelijk aan dat,
+wat men in elk bergachtig land vindt. Ik zou haast vergeten ook nog op
+te sommen onder de dingen, die men niet in aanmerking moet nemen, de
+overal verspreide Chineesche graftomben, die dan eens op een heuveltje,
+dan midden in een stuk bouwgrond, of op een stuk rots staan, en dan
+eens van meer, dan eens van mindere pretentie zijn.
+
+Hoe meer wij Peking naderden, hoe meer staarten zagen wij. Er waren
+zelfs hier en daar soldaten, die dat Chineezenteeken nog lang en breed
+over den rug hadden hangen. In sommige dorpen droegen alle mannen, die
+wij zagen nog dit herkenningsteeken. Daar leek alles oogenschijnlijk
+zoo rustig, alsof de menschen heelemaal van een ommekeer in hun land
+niets afwisten, en die óf nooit gehoord hebben dat er reeds twee keer
+een regeeringsorder is gegeven, dat elke Chinees vóór begin September,
+later verlengd tot eind September, zijn staart moet hebben afgeknipt,
+óf die om zoo'n regeeringsbevel niet heel veel geven. Er is zelfs
+in het Noorden van China een beweging om de staart weder te laten
+groeien en men zegt, dat er een geheime vereeniging bestaat, die het
+dragen van den staart weder wil invoeren. Voor elken onzin heeft men
+hier geheime vereenigingen. Er is geen Chinees, die niet tot drie of
+vier geheime genootschappen behoort.
+
+Om 4 uur bereikten wij Zaterdagmiddag Peking, de stad waar wij vanaf
+het begin van onze reis, ons voorgenomen hadden zeker heen te gaan, een
+voornemen, dat ons telkens ontraden en als onuitvoerbaar voorgespiegeld
+was, doch dat nu toch eindelijk in verwezenlijking was gekomen. Eén
+jaar lang hebben wij in zoovele verschillende landen gehoord: "naar
+China kunt gij niet gaan" en tot op het laatste oogenblik heeft men ons
+nog zoo sterk ontraden in China verder dan tot de kuststreken te gaan,
+dat wij ten laatste zelf waren begonnen te twijfelen of wij Peking wel
+ooit bereiken zouden. Maar wij zijn hier en wat wij in Peking hooren,
+zien en ondervinden, daarvan zal ik in een volgend schrijven vertellen.
+
+
+                                                          14 Sept. 1912.
+
+
+
+
+
+X.
+
+
+Wij hebben niet voor niets gewenscht in Peking te komen. Peking is
+een merkwaardige stad, in menig opzicht afwijkend van alle andere
+steden. Door de herhaalde verwoestingen en 't telkens opnieuw opbouwen
+der stad, heeft zij het oude karakter verloren en is nu een moderne
+Chineesche stad geworden, die echter niets van haar oriëntalisch
+aspect verloren heeft en niet nalaat bij een eerste bezoek een
+diepen indruk te maken. De oude monarchale macht en grootheid spreken
+uit bijna elken tempel, woning, straat. Reeds bij het in den trein
+naderen der stad worden ongewone, vreemde indrukken gewekt. De hooge,
+zwaar gebouwde muur, die de geheele stad omgeeft, de verblindende
+kleuren der hemelhooge pagoda, het dooreengewoel van de altijd druk
+doende Chineezen, die hier, bijna zonder uitzondering hun staart
+behouden hebben, de overal opdoemende veelkleurige tempels, zijn zoo
+indrukwekkend, dat zeker niemand den eersten indruk vergeten zal,
+dien hij bij zijn eerste bezoek aan deze grootste der oriëntalische
+steden ontving, Alleen wanneer men in het hotel des Wagons Lits is
+gearriveerd, gelooft men zich een oogenblik in Europa. Dit hotel bezit
+alle deugden van een goed geleid Europeesch hotel, met het voordeel,
+dat de bedienden allen Chineezen zijn, die de beste bedienden vormen
+die men ooit in een hotel kan aantreffen.
+
+Peking is een stad van hooge muren, waarbinnen zich kleine steden
+gevormd hebben. Elke vreemde legatie is door een hooge muur omgeven,
+waarbinnen dan een Italiaansche, Japansche, Engelsche, Amerikaansche
+of andere stad bestaat. Vooral de Engelsche stad is de moeite van
+een bezoek waard. Binnen de hooge muur, die heel Peking omgeeft,
+is in het centrum een tweede muur met vier groote poorten, waar
+in hoofdzaak de hooge officieele personen wonen. Dit deel, wordt de
+keizerlijke stad genoemd. In het centrum nu weder van deze keizerlijke
+stad bevindt zich weder een 30 voet hooge muur, waarbinnen de verboden
+stad gelegen is. Daarbinnen bevinden zich de keizerlijke paleizen, de
+regeeringsgebouwen en de woningen voor allen, die tot het keizerlijk
+hof behooren. Geen vreemdeling mag daar een voet zetten, zonder zeer
+bijzondere redenen. Op 't oogenblik huist daar nog de keizerin-weduwe,
+het jonge keizertje en de hofhouding. Reeds herhaaldelijk heeft de
+nieuwe regeering deze hooglieden doen weten, dat zij de verboden
+stad ontruimen moesten, en dat men het zomerpaleis, even buiten
+Peking gelegen, voor hun verblijf had afgestaan. Op al die sommaties
+antwoordt de keizerin-weduwe heel beleefd, dat zij het onthouden
+zal, maar telkens blijkt, dat zij geen enkelen maatregel getroffen
+heeft om van woonplaats te veranderen. Is het de regeering ernst
+om de poorten van de verboden stad te openen en daarbinnen de nieuwe
+regeering te vestigen, dan zal zij den een of anderen dag geweld moeten
+gebruiken om de keizerin en de geheele hofhouding van haar plaats
+te verwijderen. Nergens in China is ons nog zoo sterk opgevallen,
+hoe weinig kracht er van deze regeering blijkbaar uitgaat als hier in
+Peking. Een hof, dat stilletjes blijft, waar het zich thuis gevoelt,
+niettegenstaande herhaalde sommaties van de regeering. Eene bevolking,
+die ongestoord den staart blijft dragen, alsof er nooit een bevel
+is geweest om dit Chineezenteeken te verwijderen, de honderden en
+honderden Manchu's, die hier dagelijks door de straten wandelen en
+oogenschijnlijk verreweg het grootste deel der bevolking uitmaken.
+
+De Manchu-mannen zijn van de andere Chineezen uiterlijk te
+herkennen, door hun veel krachtiger en mannelijker voorkomen en
+hunne forscher gestalten. Ook schijnen zij geestelijk hooger te
+staan. De Manchu-vrouwen zijn onmiddellijk herkenbaar door hare
+bijzondere en eigenaardige coiffures en doordat zij nooit de voeten
+gebonden hebben. Het haar dezer schoonen is hoog en breed uit, boven
+op het hoofd, opgemaakt en met frissche bloemen of papieren rozen
+versierd. Zelfs oude vrouwtjes met gerimpelde gezichtjes, vergeten
+niet in haar kunstig zwart gemaakte en vet-glanzende haarstrik,
+eenige hard-roode of gele--soms beide kleuren tegelijk--rozen te
+steken. Het schijnt bij haar dagelijksch toilet te behooren.
+
+Reeds den eersten dag, dien wij in Peking doorbrachten, was direct
+een vrij drukke en vermoeiende dag voor ons. Bij het ontbijt vernamen
+wij dat dien dag het zomerpaleis voor vreemdelingen te bezichtigen
+was. Dit paleis wordt slechts eens in de tien dagen voor dat doel
+opengesteld. Elke vreemdeling moet echter een bewijs van eigen
+ambassade vertoonen om toegelaten te worden. 't Was Zondag, de
+bureaux derhalve gesloten, onmogelijk dus voor ons om zoo'n bewijs
+te bemachtigen. Wij vroegen den directeur van het hotel om raad. Een
+Engelschman, die ons gesprek hoorde, bood ons onmiddellijk zijn kaarten
+aan. Hij had voor zich en zijne dames den dag te voren toegangsbewijzen
+aan zijne legatie gehaald, maar nu was een zijner dames ziek geworden,
+waardoor hun tocht was uitgesteld; hij vroeg of wij van zijne kaarten
+gebruik wilden maken. Met deze valsche papieren gewapend zetten wij
+ons ieder in een rickshaw en lieten ons twee uren lang in aanhoudenden
+draf voorttrekken. Wij moesten voor dezen tocht de stad doorkruisen van
+het eene uiteinde tot het andere en daarna nog meer dan een uur ver
+buiten de stad. Het straatleven in Peking verschilt van dat wat wij
+in Nanking, Canton en andere Chineesche steden gezien hebben juist
+zooveel als het leven overal elders in een groote stad verschilt
+van dat in een provinciestad. Het was iets geheel anders, maar toch
+in zijn wezen op en top Chinees. Even buiten de stad zagen wij hier
+onophoudelijk kleine karavanen volgeladen kameelen, maar nog meer
+ezeltjes, de beesten, die men overal ziet waar kameelen zijn. Maar
+een Chinees op een ezel of op een kameel gezeten levert een geheel
+ander beeld dan een Arabier, die een dier beesten voor een rijpaard
+gebruikt. Ook ontmoetten wij langs den weg tallooze blinde bedelaars
+en de vreemd uitgedoste blinde bedelares, die zingend de wereld haar
+nood klaagt. Op onze heen en terugtocht passeerden wij tevens twee
+keer een bont toegetakelden bruiloftstoet en een nog gekker opgemaakte
+begrafenis. Bij deze laatste werd een oorverdoovend concert gegeven
+van trommels, bekkens en bellen. Ik heb nog in geen land een lijkstoet
+gezien, waarbij zoo weinig ernstige of medelijdende gedachten bij
+mij opgewekt werden als hier in China. Men maakt zich onwillekeurig
+vroolijk over dat vreemde gedoe en den weinigen ernst, die de
+deelnemers in den stoet zelven vertoonen. Het gemaakte, rumoerige
+gehuil der vrouwen, een gehuil dat is voorgeschreven en niet uit het
+gemoed komt, wekt lachlust en soms weerzin op. Maar wij waren op weg
+naar het zomerpaleis en daarvan moet ik het een en ander vertellen.
+
+Dit paleis werd in het eind der 17e eeuw gebouwd door den keizer
+Kang-hsi, die het voor zijn eigen privaat gebruik inrichtte, wanneer
+hij zich geheel van de wereld wilde afzonderen. Het is een prachtig,
+weelderig ingericht paleis met vele even sierlijke bijgebouwen,
+maar vooral aan den tuin, waar een eeuwige zomer moest heerschen,
+is bijzondere zorg besteed. Van de heuvels en dalen, te midden
+waarin het paleis gelegen is, is een gelukkig gebruik gemaakt. De
+wild groeiende bloemen en planten heeft men daar tot een ongekende
+hoogte ontwikkeld. Overal heeft men daar de natuur door de kunst
+geholpen, tot ten slotte deze geheele omgeving eenig in haar soort
+is geworden. Het wordt met recht een aardsch paradijs genoemd. Het
+van wit marmer gemaakte groote schip, in den grooten vijver gelegen,
+en over een marmeren brug te bereiken, daarvan is de bezichtiging
+alleen de moeite van den vermoeienden tocht waard. Maar ook de vele
+tempelvormig gebouwde paviljoens, vanwaar steeds een mooi vergezicht
+te genieten valt, verdienen bewondering. Als inderdaad de hofstoet dit
+paradijs zal gaan innemen en dit dan waarschijnlijk voor het publiek
+gesloten zal worden, zal dit een groot verlies zijn. Het behoort tot
+het mooiste wat Peking ter bezichtiging aanbiedt.
+
+Want ook hier zijn weder tal van tempels, de een merkwaardiger dan
+de andere, maar die bezitten noch artistieke, noch architectonische
+waarde. Er is een tempel des hemels en een van de aarde, een
+voor den landbouw, en een voor den regen, een Lama-tempel en een
+gele tempel en nog tal van andere tempels, waarvan wij trouw de
+voornaamste bezichtigd hebben, doch die alle een sterk onbevredigd
+gevoel bij ons achterlieten. Wij bezochten ze meer om den geest,
+die de menschen bezielt, die er hun gemoed komen uitstorten, beter
+te kunnen doorgronden, dan om ons kunstgevoel te streelen. Geeft het
+iemand geen denkbeeld van de geestelijke ontwikkeling van een volk,
+als men in den tempel des hemels o.a. verneemt, dat daar twee keer
+in het jaar de keizer zijn offeranden komt brengen in den vorm van
+het verbranden der lijken van menschen, die te voren geëxecuteerd
+zijn? Het zijn de onthoofde lijken van misdadigers, of wat men in
+China misdadigers gelieft te noemen. Tegelijk met het verbranden der
+lijken, laat Zijne Majesteit dan den inhoud van eenige reuzengroote
+gevulde urnen verbranden. De inhoud bestaat uit stukjes papier, waarop
+de naam en alle bijzonderheden van den verbranden persoon geschreven
+staat, zoodat men daarboven precies weet wiens geest komt aanzeilen,
+benevens papiertjes, waarop vermeld is, welke misdaad hij bedreven
+heeft en het verzoek hem in den hemel niet nogmaals voor de daden
+te laten boeten waarvoor hij op aarde reeds zijn straf ontving. Die
+papiertjes, die misschien nog wel meer boodschappen inhouden aan
+dengeen, die in den geest der Chineezen boven de wolken de lakens
+uitdeelt, worden verbrand, opdat de daarop geschreven opdracht met
+den rook hemelwaarts zal stijgen. Ook paarden en andere waardevolle
+beesten worden bij zulke gelegenheden verbrand, doch men vertelde ons,
+dat alle levende wezens eerst behoorlijk gedood worden.
+
+In de Confuciustempel,--Confucius wilde geen tempels en geen priesters,
+maar zijn volgelingen waren met dien eenvoud niet tevreden,--worden
+eigenlijk meer de boeken van Confucius bestudeerd, dan dat er veel
+aan verheerlijking van zijn persoon gedaan wordt. Toch zagen wij ook
+daar groote bronzen urnen. Deze tempel staat in een grooten tuin,
+waarin vele eeuwenoude cederboomen; er heerschte daar zulk een rust
+en vrede, te midden van de woelige stad, dat het de Confucionisten
+in Peking daar onwillekeurig tot nadenken en studie moet brengen.
+
+De Lama-tempel, waaraan een monnikenklooster verbonden is, met
+ruim 1200 jongentjes-leerlingen, kinderen, die allen tot een
+leven van nietsdoen worden groot gebracht, was natuurlijk een
+Buddhistentempel. Maar de Buddha der Chineezen lijkt al heel weinig
+op den Buddha der Burmeezen.
+
+Er was juist een offerdienst, toen wij dezen tempel en al wat daarbij
+behoort, bezochten. Buddha ontving groote bakken vol rozebladeren,
+maar ook eenige manden appels, een paar schalen koekjes en twee
+bakken vol versch vleesch. Met een enorm leven van tromgeroffel en
+bekkenslag en het eentonig gedreun van die honderden jongentjes, die
+altijd door hetzelfde uitschreeuwden, werd dit alles den reuzengrooten,
+van hout gemaakten, Buddha aangeboden.
+
+In één opzicht zijn al deze tempels aan elkaar gelijk. Zonder
+uitzondering zijn zij vuil. Het is, alsof er in geen jaren schoonmaak
+is gehouden. De vuile Chineezen, die de tempeldeuren voor je openen,
+grijnslachen, als men ze vraagt, of niemand met den schoonmaak van deze
+heilige plaats is belast. In de Hall der klassieken, oorspronkelijk
+gebouwd als een instituut voor onderwijs, maar later ook als plaats
+voor heilige doeleinden gebruikt, is zelfs een keizerlijke troon met
+houtsneewerk, dat zoo schitterend moet zijn, dat het als het grootste
+kunstwerk in China wordt beschouwd en ook die was zoo onder stof en
+spinnewebben begraven, dat wij van het mooie niets konden zien.
+
+In de trom- en beltoren moet men de enorme groote koperen bel
+bewonderen. De legende, die aan het maken van die bel verbonden is,
+is waard overgebriefd te worden. In de 15e eeuw, onder de regeering
+van den keizer Yung-Loh, een Ming, werd een der hofbedienden, bekend
+voor zijne bedrevenheid in het mengen en gieten van metaal, belast,
+om een bel voor dien toren te maken, die een bijzonderen glans moest
+vertoonen en een mooi geluid moest geven. De pogingen om dit keizerlijk
+bevel uit te voeren, mislukten twee malen. De keizer was daarover zeer
+gebelgd, hij liet den armen man bij zich komen en vertelde hem, dat,
+als de derde keer weer mislukte, hij onthoofd zou worden. Die arme
+man bezat een zeer schoone dochter met amandeloogen, die in de zon
+schitterden en appelkleurige wangen en nog allerlei moois meer. Bij
+al haar schoonheid bezat zij ook alle huiselijke deugden en zij kon
+dichten. Alle jonge mannen waren verliefd op haar.
+
+Dit mooie meisje, dat ook alle menschelijke deugden bezat bad tot
+een van de vele goden om haar vader te helpen. Die god gaf geen
+antwoord. Toen ging zij naar een waarzegger. Die vertelde haar, dat
+het volgend gietsel weder mislukken zou, tenzij het gesmolten metaal
+vermengd werd met het bloed van een levend meisje. Zij ging terug
+tot haar vader, en vertelde hem, dat zij nu zeker was, dat het derde
+gietsel een goed resultaat zou opleveren. Op den voorgeschreven dag
+werd het metaal, in het bijzijn van den keizer en het geheele hof,
+weder gesmolten, waarbij allen met spanning wachten, wat de uitslag
+zou zijn. Even vóór het metaal in den vorm zou gegoten worden, kwam
+plotseling het jonge meisje te voorschijn, die onder den uitroep:
+"Om mijn vader te redden" in de ziedende metaalmassa sprong. Iemand
+uit het volk wilde haar terughouden, doch hij redde alleen een van
+haar schoentjes. Haar vader werd krankzinnig, maar de klok was dezen
+keer volmaakt. En toen zij later werd opgehangen en de keizer voor
+het eerst de mooie, volle klank der bel vernam, toen hoorde hij
+duidelijk daarin de stem van het jonge meisje, dat vroeg om haar
+verloren schoen. En nog meent het volk, dat die bel duidelijk een
+meisjesstem verraadt en dat Koai nog steeds om haar schoentje vraagt.
+
+Naast deze en dergelijke legenden zijn er aan elken tempel en toren
+ook zoovele historische bijzonderheden verbonden, waarvan vele
+even legendarisch klinken als de eigenlijke legenden. In de meeste
+Buddha-tempels vindt men in China een Chim-qua-Seung, een soort van
+hocus-pocusdoos van bamboe. Die doozen zijn van verschillenden vorm
+en ook de inhoud verschilt. Maar zij komen alle daarin overeen, dat
+iemand, die de goden of de geesten iets te vragen heeft, zulk een
+doos schudt en haar dan op den grond gooit. Uit de wijze, waarop de
+inhoud zich op den grond verspreidt, is 't antwoord op te maken. De
+antwoorden, die deze doozen in den loop der tijden aan keizers
+gegeven hebben, zijn herhaaldelijk oorzaak geweest van den val van
+het keizerrijk of den dood van den vorst. De laatste Ming-keizer,
+Chung Chen, pleegde zelfmoord, nadat hij een zeer onbevredigend
+antwoord door den Chim-qua-Seung ontving.
+
+Maar de verlichting, die nu wel langzamerhand een grooter deel van
+de Chineesche bevolking zal bereiken, zal aan al dat bijgeloof ten
+slotte wel een einde maken. Op het oogenblik zijn echter de Chineezen,
+die zich boven al die mysterieuse dingen hebben weten te verheffen,
+nog met een lantaarntje te zoeken. Zelfs onder de meest verlichten
+is altijd nog iets van dat bijgeloof te bespeuren.
+
+Wij zijn niet gelukkig in het treffen van dr. Sun Yat Sen. Toen wij
+in Shanghai aankwamen, was hij juist naar Peking vertrokken en een
+dag nadat wij in Peking arriveerden, reisde hij af naar het Zuiden van
+het land. Hij is hier als een koning ontvangen, koninklijke eer heeft
+men hem officieel en onofficieel aangedaan. Gedurende zijn verblijf
+alhier hing van bijna elke Chineesche woning de republikeinsche
+vlag. Met den president Yuan Shi Kai staat hij op goeden voet, maar
+in de couranten, dit uitgegeven worden van de Tung Ming Hui, waarvan
+dr. Sun de voorzitter is, wordt de president op de gemeenste manier
+afgekamd. "The China Outlook" welke in Hongkong wordt uitgegeven,
+en over geheel Zuid-China verspreid is, "The China Republican",
+welke in Shanghai gevestigd is en zelfs hier tot Peking reikt,
+zijn twee dagbladen die in het Engelsch geredigeerd worden en
+wier hoofd-redacteuren beiden vroegere private secretarissen van
+dr. Sun zijn. In beide bladen, die ons aanvankelijk dagelijks werden
+toegezonden en die wij hier nu verder in het hotel vinden, wordt
+dr. Sun op een onmogelijke, en mij persoonlijk zeer antipathieke,
+wijze opgehemeld en president Yuan's gezag zoodanig ondermijnd, dat
+het op den duur onhoudbaar voor den president zal blijken te zijn. Nu
+heeft dr. Sun hier in Peking beweerd, dat hij in geen connectie met
+die bladen staat, doch dat is of royaal gelogen, of toch minstens zeer
+verdraaid. Hij zal niet regelrecht den inhoud dier bladen dicteeren,
+maar dat zij zijn geest ademen, of dat hij een algemeene gedragslijn
+heeft voorgeschreven, is toch wel duidelijk. Ongevraagd hebben beide
+redacteuren ons verteld, dat zij secretarissen van dr. Sun waren,
+doch nu voorloopig belast zijn met de redactie der dagbladen. Zij
+staan onophoudelijk met dr. Sun in betrekking; elke beweging van
+dr. Sun wordt hun onmiddellijk geseind.
+
+Maar in China zijn de grootste onmogelijkheden mogelijk. Dr. Sun,
+de hoofdleider der revolutie, op wiens hoofd nog geen jaar geleden
+door den voormaligen regent een losprijs was gesteld, heeft hier,
+tijdens zijn verblijf, heel beleefd een bezoek gebracht aan den
+ex-regent en andere personen van koninklijken bloede. Dat bezoek is
+niet alleen zeer hoffelijk beantwoord, maar de ex-regent heeft zelfs
+een diner voor dr. Sun gegeven, waaraan alle prinsen en prinsessen
+hebben deelgenomen. Het toppunt van ridiculiteit werd bereikt, toen
+de ex-regent opstond en een toast wijdde aan het succes van dr. Sun's
+onderneming en de hoop uitsprak, dat de nieuwe regeering mocht blijken
+in het belang van China te zijn. Dr. Sun heeft op die welgemeende
+woorden even welgemeend geantwoord, dat hij hoopte op de gelukkige
+samenwerking der Manchu-grooten met de tegenwoordige regeering.
+
+Men spreekt hier in Peking, in de officieele buitenlandsche kringen,
+niet meer zoo ongelooflijk over het voortbestaan der Republiek,
+als dat wij dat in de havensteden hoorden. In China, waar alles
+op zoo'n geheimzinnige wijze geschiedt, kan men echter nooit iets
+met zekerheid zeggen, men weet nooit wat het volgend oogenblik zal
+brengen, en zeker weet men niet of er niet den een of anderen dag
+een contra-revolutie zal uitbreken, maar voor het oogenblik werkt de
+Nationale Raad rustig voort en houdt president Yuan de teugels krachtig
+in handen. De president is van kop tot teen militair, hij vestigt
+al zijn kracht in het leger; zoolang hij maar over de vereischte
+financiën kan beschikken om zijn militairen te betalen, is het land
+veilig. Het zal echter de vraag zijn, of het land de uitgaven voor
+zoo'n groot leger op den duur zal kunnen opbrengen, of het volk niet
+daarvoor nog meer dan door de vroegere regeering uitgezogen zal worden.
+
+Hoe interessant dit land ook is, ik ben toch maar heel blij, niet
+als Chinees geboren te zijn.
+
+
+
+
+
+XI.
+
+
+Nu moet ik eerst van de vergaderingen en van de vrouwen vertellen,
+die wij hier in Peking ontmoet hebben. Het spreekt vanzelf, dat
+wij Maandagmorgen er direct op uitgingen om de presidente en andere
+bestuursleden der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op te sporen. Dat
+bleek niet zoo gemakkelijk. Na lang zoeken--en de afstanden in
+Peking zijn zeer groot--vonden wij de woning der presidente en
+vernamen daar, dat zij niet thuis, maar den geheelen dag op kantoor
+aanwezig was. Dat kantoor is het bureau van de "Peking Times", een
+dagblad, dat in de Chineesche taal uitgegeven wordt, waarvan zij de
+hoofdredactrice is. Het bureau van dat blad was niet moeilijk te
+vinden, maar daar vernamen wij, dat mrs. Tang Chuen Ying met twee
+andere dames was uitgegaan, iets wat zij zelden of nooit deed. Wij
+lieten onze kaartjes achter, met het adres van ons hotel. Teruggekomen
+in het hotel vernamen wij daar, dat drie dames ons een bezoek hadden
+gebracht en hare kaartjes afgegeven hadden. Het waren Mrs. Tang, de
+presidente, miss Wang en miss Sung, bestuursleden der vereeniging. Nog
+dienzelfden avond herhaalden zij haar bezoek. Geen van de drie sprak
+een woord Engelsch, zoodat wij ons van 'n tolk moesten bedienen. De
+vereeniging was zoowel uit Shanghaï als uit Nanking van onze komst
+verwittigd, maar daar men niet had opgegeven langs welke route wij
+kwamen, hadden de dames ons niet aan den trein kunnen verwelkomen. Wij
+werden nu uitgenoodigd Woensdagmiddag in het vereenigingsgebouw te
+willen komen, waar men ons een welkom wilde aanbieden.
+
+Toen wij Woensdagmiddag om twee uur het vergaderlokaal binnentraden,
+wachtte ons daar een enorm groote, enthousiaste menigte. Gelukkig
+was er geen muziek, maar met een oorverdoovend handgeklap en Hu,
+hu-geroep werden wij ontvangen, dat zoolang duurde tot wij op het
+podium aangekomen en onze plaatsen hadden ingenomen. De presidente
+leidde ons bij het publiek van ongeveer duizend personen in, vertelde
+het een en ander van ons beiden, wat niet voor ons vertaald werd, en
+toen zij geëindigd had, stond heel de groote menigte op en boog voor
+ons. In de groote zaal waren alle zitplaatsen door vrouwen ingenomen,
+terwijl de galerij geheel gevuld was met mannen. Men stond letterlijk
+plat gedrukt tegen de muren. Toen moest eerst mrs. Catt en daarna ik
+een speech houden, die door een jongmensch, dat 5 jaar in Engeland
+was geweest, woord voor woord in het Chineesch werd overgezet. Het
+was een dankbaar publiek, dat na elken zin, dien wij uitspraken,
+nadat die vertaald was, warm applaudisseerde.
+
+Daarop kreeg miss Sung het woord. Miss Sung is de Christabel
+Pankhurst van China. Een jong, hartstochtelijk persoontje, met
+iets bovennatuurlijks in haar fanatiek glinsterende oogen, begaafd
+met een redenaarstalent en sprekende gestes, die zelden geëvenaard
+worden. Het publiek hing aan hare lippen. Hoewel wij hare woorden
+niet konden verstaan,--de zin van hetgeen zij zeide, werd evenwel
+voor ons vertaald,--was het toch duidelijk, dat zij het publiek
+meesleepte. Zij vertelde, hoe de hoofdpersonen in de revolutie de
+vrouwen behandeld hebben, welke diensten zij van haar gevergd hadden
+en welke belooning zij haar daarvoor thans gaven. Zij zelf, miss
+Sung, werd door een generaal (zijn naam heb ik niet kunnen verstaan)
+aangewezen om een bom te gooien in het rijtuig van den onderkoning,
+den dag vóór de revolutie was uitgebroken. Haar daad werd evenwel
+verijdeld en zij in de gevangenis geworpen, waar zij onthoofd zou
+worden. Door een samenloop van omstandigheden ontkwam zij dien dood,
+doch toen zij na een maand door de revolutionisten in vrijheid werd
+gesteld, werd zij onmiddellijk in de voorste gelederen der vechtende
+soldaten geplaatst, waar zij steeds de gevaarlijkste diensten heeft
+moeten verrichten. Een heele reeks meisjes noemde zij op, die allen op
+die wijze gesneuveld zijn, zij was op wonderbaarlijke wijze gespaard
+gebleven. Miss Sung was een dergenen die als gewoon soldaat het leger
+diende, doch tot officier opklom.
+
+Zij ging toen de argumenten na, die de mannen thans tegen de invoering
+van vrouwenkiesrecht gebruiken, waarvan het krachtigste is, dat China
+niet zoo iets nieuws kan invoeren, vóór dat de groote Europeesche
+mogendheden zijn voorgegaan. Dit argument hekelde zij op sarcastische
+wijze; China had niet geaarzeld de vrouwenkrachten op eene wijze
+in de revolutie te gebruiken, als nimmer te voren een Europeesche
+natie had gedaan, nu het op belooning dier diensten aankomt, aarzelt
+men andere landen ten voorbeeld te zijn. Zij gispte de handelingen
+van den president Yuan en van den Nationalen Raad, die bij al hunne
+besprekingen vergeten, dat er vrouwen in China bestaan.
+
+Daarop kreeg miss Wang het woord. Miss Wang is onderwijzeres. Zij
+stond aan 't hoofd van een groote meisjesschool in Japan, die zij,
+toen de revolutie uitbrak, verliet, om naar China over te komen
+en haar diensten aan de revolutionisten aan te bieden. Zij is een
+kalme, bezadigde spreekster, die de wetten van China voor de vrouwen
+besprak en ze danig gispte. Zij zette uiteen hoe het Chineesche
+meisje van af haar geboorte slavin is, een slavenleven, waaraan zij
+alleen kan ontkomen door haar land te ontvluchten. Ook zij gispte
+de handelingen van deze regeering, die de zaken in het land voor de
+vrouwen voorloopig niet wil wijzigen en die zeker niet de polygamie
+in China zal afschaffen, het kwaad, waaruit zooveel ellende voor
+de vrouwen voortspruit. Waar de hoogste man in het land thuis een
+wettige vrouw en dertien bijwijven bezit, en verder waar hij komt,
+zich meisjes laat brengen, waar alle regeeringspersonen polygamisten
+zijn, daar was voor de vrouwen niet veel heil te wachten.
+
+Toen spraken nog een paar andere jonge vrouwen, die er beide op
+aandrongen, dat de Chineesche meisjes zouden weigeren te huwen en
+daarna sloot de presidente de vergadering. Wij werden toen uitgenoodigd
+met eenige uitverkorenen thee te drinken in een ander lokaal, waar
+men ons dan het een en ander van haar doen en laten zou vertellen.
+
+'t Meest interesseerde ons, de wijze, waarop deze vrouwen het werk
+der vereeniging geregeld hebben. De Peking-afdeeling telt duizend
+leden. Zij hebben vier groepen gevormd, waarvan een het politieke
+werk doet. Die groep gaat nauwgezet de handelingen der regeering na,
+zendt verzoekschriften aan de regeering, waar die dienst kunnen doen,
+zorgt voor persberichten, hekelt den Nationalen Raad als hij de vrouwen
+vergeet, tracht nu en dan een persoonlijk onderhoud te verkrijgen
+met regeeringspersonen en doet tal van zaken meer, die in die lijn
+vallen. De tweede groep is de onderwijsgroep. Deze tracht scholen voor
+meisjes tot stand te brengen en waar een school is, trachten de leden,
+door met de ouders te spreken, deze te bewegen hunne dochters naar
+school te zenden. Ook geven de onderwijzeressen, leden dier groep,
+'s avonds onderwijs aan vrouwen en meisjes, die daags in fabrieken en
+werkplaatsen arbeiden. Deze groep moet alles doen, om het onderwijs
+der vrouwen te bevorderen. De derde groep is de industrieele. Deze
+tracht de werkende vrouwen tot organisatie te brengen en waar zij de
+omstandigheden geschikt acht, de vrouwen tot coöperatieven arbeid aan
+te sporen en ze in die richting te vereenigen. Eenige coöperatieve
+groepen zijn reeds gevormd en een paar kleine vakorganisaties zijn
+tot stand gebracht. De vierde groep is de propagandistische groep. De
+leden daarvan doen alles om de propaganda voor vrouwenkiesrecht te
+bevorderen. Zij doen dat door 't beleggen van vergaderingen, door
+huisbezoek, door strooibiljetten en alle ook bij ons gebruikelijke
+middelen.
+
+De leden van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in Peking, zijn
+niet slechts in naam lid: de meesten nemen op de een of andere wijze
+ook deel aan het groote werk, dat er verricht moet worden.
+
+Ik vroeg ook hier, evenals in Nanking, wat de vereeniging dacht
+te doen als de Nationale Raad eens niet de wenschen der leden
+inwilligde. Zonder aarzelen antwoordde de presidente: "een bom gooien
+in de eerste vergadering, die het parlement zonder de vrouwen zal gaan
+houden." Wij glimlachten en zeiden, dat zulke radicale middelen zelden
+doel treffen, toen Miss Sung het woord nam, zeggende: "Men heeft ons
+vrouwen in de revolutie gebruikt om bommen te maken en te werpen, wij
+zullen ze ook voor eigen vrijheid weten aan te wenden." Mrs. Catt
+vroeg of die militante strijdwijze uit eigen boezem voortkwam,
+of dat zij daartoe gedreven werden door wat de couranten haar van
+uit Engeland berichten? De presidente beantwoordde die vraag met
+op hoffelijke wijze te zeggen: "Wij hebben dat geleerd van onze
+Amerikaansche en Europeesche zusters". Wij hebben haar toen verteld,
+dat alleen in Engeland een groep vrouwen op militante wijze optrad,
+maar dat verreweg de meeste Engelsche strijdsters voor kiesrecht en
+die uit alle andere landen den vreedzamen weg volgen. Zij schoven
+toen de schuld op de Chineesche pers, die haar nooit berichten
+over die vreedzame maatregelen bracht, maar alleen mededeelde,
+welke handelingen de Engelsche suffragettes bedreven. Wij hebben
+haar toen eenige vreedzame methoden aangeraden en wezen haar er op,
+dat de vrouwen nooit de ruwe wegen, die de mannen dikwijls inslaan om
+hun doel te bereiken, moesten volgen. Zelfs de Engelsche suffragettes
+hadden bij al haar militant optreden, nimmer bloed vergoten.
+
+Den volgenden dag woonden wij eene vergadering bij van de besturen
+der verschillende groepen, waarin de verkregen resultaten van het
+verschillend werk werden besproken en men elkaar nieuwe wenken gaf. Wij
+kregen daartoe gelegenheid met de hoofdpersonen in het werk nader
+bekend te worden. Als men hoort en ziet wat al deze vrouwen doen,
+welke groote offers aan geld, tijd en krachten zij aan de zaak--de
+wettelijke en sociale verheffing der vrouw--brengen, dan moeten wij
+allen beschaamd staan tegenover onze Chineesche zusters.
+
+Na afloop van deze vergadering brachten eenige van deze dames ons
+naar een nabijzijnd lokaal, waar eene vergadering gehouden werd van de
+Tang Ming Hui en waar het woord gevoerd werd door den vecht-generaal
+Chang, den revolutionist bij uitnemendheid. De generaal, gekleed in
+een zwart pak met gekleede jas, zette na afloop van zijn speech den
+hoogen zwarten zijden hoed van 't jaar nul op zijn veel te kleinen
+kop en toen zag hij er meer uit als iemand, die kleine kindertjes
+bang kan maken, dan als iemand, waarvoor een leger op de vlucht zal
+gaan. Hij scheen echter de gave van het woord te hebben, want de
+heele vergadering was warm gestemd en bracht hem eene daverende ovatie.
+
+Vrijdag en Zaterdag maakten wij een tocht, die onvergetelijk is. Met
+een groep van vijf Amerikanen, twee heeren en drie dames, gingen wij
+gezamenlijk een bezoek aan de Ming-graftomben van Peking en de Big
+Wall (groote muur) brengen. Dit is een tweedaagsche toer. Wij hadden
+drie gidsen aangesteld, die alles voor ons in gereedheid moesten
+brengen. Vrijdagmorgen om acht uur verlieten wij het hotel, om, na een
+uur rijden in een rickshaw, aan een klein station aan te komen, vanwaar
+wij per trein naar Nankau gingen. Om half twaalf kwamen wij daar aan en
+vonden daar reeds voor elk een draagstoel met vier Chineesche koelies
+wachtende, die ons naar de graftomben zouden brengen. Mandjes, gevuld
+met een koude lunch, waren van uit Peking medegenomen. Drie uren lang
+werden wij in bijna aanhoudenden draf door de koelies voortgedragen,
+waarbij wij van voor naar achter, van rechts naar links en van onder
+naar boven geschud werden. De weg ging over bergen en dalen, door
+weilanden en over rotsblokken en door snelvlietende stroomen. Vooral
+door deze laatste hadden wij veel angst uit den stoel en in het water
+aan te landen, want de koelies sprongen daarbij dikwijls van steen tot
+steen. Een van onze dames-metgezellen viel op den terugweg dan ook,
+doch werd nog bijtijds door hare koelies gegrepen en kwam er met een
+paar natte voeten en een nat handtaschje, waaruit eenige kleinigheden
+in den stroom verdwenen, af. Om ongeveer twee uur arriveerden wij aan
+het begin van den zoogenaamden "Heiligen Weg", waar een prachtige,
+vijfboogige poort van wit marmer, zeer mooi gebeeldhouwd, den ingang
+vormt. Deze poort is nog in volkomen staat aanwezig en laat niet na,
+een imposanten indruk te maken. Van af die poort gingen wij nu een
+uur ver langs een geplaveide straat, die evenwel niet onderhouden is,
+door een aan weerszijden door reuzenbeelden afgepaalden weg naar den
+tempel, waar de lijken der gestorven keizers eerst gebracht worden,
+alvorens zij in de graven nedergelegd worden. Ook hier was weder alles
+meer indrukwekkend door het beeld dat het ons gaf van den geest der
+Chineezen en van de hoogte van hun kunst in verloopen eeuwen, dan door
+de artistieke waarde der dingen, die wij zagen. Alleen het landschap,
+dat wij doortrokken, was zeer mooi en deed ons allen denken aan de
+bergen van Arizona, hoewel toch ook weder de bergen hier, zooals in
+elk land, iets bijzonders vertoonen, wat niet onder woorden kan worden
+gebracht, iets dat alleen eigen is aan elk land afzonderlijk. Om 7
+uur kwamen wij 's avonds in ons klein Nankau-hotel aan, bijna allen
+te vermoeid om ons het zeer goede diner goed te laten smaken.
+
+Zaterdagmorgen werden wij allen om vijf uur gewekt om tegen zes uur
+aan het station te kunnen zijn, om van daar naar Ching-lung Chiao te
+vertrekken in een werkmanstrein. De spoorlijn van Nankau-lung tot
+Ching-lung Chiao is in wording, maar met een speciale vergunning
+wordt het toeristen vergund in een van de open bakken, waarmede
+de werklieden op de verschillende punten langs den weg naar hun
+werk gebracht worden, mede naar boven te gaan. Een snerpende koude
+bergwind deed ons in dat vroege morgenuur en in die open bak bijna
+bevriezen. Wij apprecieerden het ten zeerste, dat de gidsen wollen
+dekens uit het hotel hadden medegenomen om ons in te wikkelen. Doch
+wij vergaten spoedig het vroege morgenuur, koude en vermoeienis door
+de onbeschrijfelijk indrukwekkende omgeving die wij doortrokken. Elf
+mijlen lang, in welken wij bijna duizend meter stegen, en die wij in
+twee uren aflegden, gingen wij door een vreemde, wilde bergstreek,
+met een even wilden plantengroei. Wij waren op weg naar den Grooten
+muur. Dit is een muur, tien meter hoog en elf meter dik, die over een
+afstand van 2.500 mijlen, (ongeveer zes maal de afstand van Amsterdam
+naar Parijs) China van Mongolië en Thibet scheidt. Deze muur begint
+in Shan-hai-kwan in zee en eindigt in Suchoo in zee. In ongeveer 200
+jaar vóór Christus begon de keizer Chin-shi-Hwang-ti dezen muur te
+bouwen. De steenen, voor den bouw gebruikt, zijn groote baksteenen,
+die in dien tijd in de zon werden gebakken. Zij zijn viermaal zoo
+groot als onze baksteenen. Alle troepen en karavanen, die sedert de
+laatste twee duizend eeuwen van uit Mongolië en Thibet, China wilden
+bereiken, moesten den eenen ingang der poort, die wij op weg waren
+te bezoeken, passeeren.
+
+Op weg naar Ching-lung Chiao gaat de trein steeds dicht langs het
+pad, welke de karavanen nemen. Onophoudelijk zagen wij meters-lange
+kameelengroepen, langzaam en statig dat pad afkomen en andere, die
+naar boven trokken. In één groep telde een onzer heeren reisgenooten
+146 kameelen, kleinere van 50 tot 70 kameelen waren er legio. Al
+die beesten die China introkken, waren beladen met ruw katoen en
+versche appels, die op den terugweg waren naar Mongolië of Thibet,
+droegen thee met zich. Schilderachtig was vooral het gezicht als
+wij hier en daar een kamp passeerden, waar halt gehouden werd en
+manschappen en beesten gelegenheid kregen te rusten en hun ontbijt
+te gebruiken. Honderden bruine kameelen zagen wij dan, met het licht
+van de vroege ochtendzon overgoten, liggen of grazen en daar tusschen
+in de begeleiders, in hunne hemelsblauwe, lange kleederen. Het was,
+evenals een onzer gidsboeken juist weergeeft, "het leven in de
+middeleeuwen aanschouwelijk voorgesteld." Wij zagen op dezen weg
+meer kameelen dan wij in Egypte en Britsch-Indië in al den tijd,
+dien wij er doorbrachten, gezien hebben.
+
+Om 8 uur waren wij aan het stationnetje, het voorloopige eind van
+de baan; daar wachtte voor ons elk een ezeltje om ons verder naar
+boven te brengen. Maar 't waren Chineesche ezeltjes, zonder zadel,
+zooals zij door de Chineezen bereden worden. Wij moesten niet alleen
+als mannen te paard zitten, maar wij hadden voor onze voeten bijna
+geen steun. Een soort kussen lag op den rug van het kleine dier,
+en bij elk ezeltje liep een man om ons, in tijd van nood, tot steun
+te dienen. Voor ons dames was nog een ander groot bezwaar. Onze
+nauwe rokken moesten tot boven toe opgeschort worden, anders was
+het bestijgen en het berijden dier rijpaarden onmogelijk. Alleen
+mrs. Catt droeg een practische rok. Om onze beenennaaktheid een beetje
+te bedekken, legden de gidsen de meegebrachte dekens over ons, en zoo
+besteeg onze fantastisch uitgedoste groep den eeuwenouden wal, die
+in den loop der eeuwen nog wel bontere karavanen heeft zien passeeren.
+
+Boven aangekomen, vervalt men onwillekeurig in diep gepeins. Niemand
+van de heele vroolijke groep sprak in den beginne 'n woord. Daar
+stonden wij boven op den grooten wal, in een van de vele wachttorens,
+vanwaar men een onmeetbaar vergezicht heeft tot diep in Mongolië,
+vanwaar de bergen van Thibet aan den horizon verrijzen en geen
+sterveling China kan naderen, zonder reeds van verre door de op
+wacht staande Chineezen bespeurd te worden. Wat hebben die ouden
+zich beveiligd voor indringing van ongewenschte gasten! Maar niet
+alleen in een historisch opzicht was dit vergezicht indrukwekkend,
+ook als landschap was het grootsch. Uren lang zou ik in een van die
+wachttorens hebben kunnen zitten droomen. Op elken bergtop is een
+wachttoren gebouwd, die boven over den steenen muur met elkander in
+verband staan. Als men van uit den trein die spitse bergketen ziet en
+op elke punt een toren, dan lijkt het, alsof er geen verband tusschen
+die punten mogelijk is, maar boven aangekomen, ziet men, hoe dat
+kunststuk tweeduizend jaren geleden tot stand werd gebracht. Thans
+is China bezig midden door dien muur een spoortrein aan te leggen,
+die dwars door Mongolië Siberia zal bereiken, en de Trans-Siberische
+route voor China met eenige dagreizen zal verkorten.
+
+Op dezelfde avontuurlijke wijze als wij naar boven gekomen waren,
+daalden wij ook weder naar beneden. De hotelier van het Nankau-hotel
+had onze lunchmandjes weder gevuld en liet ons dien aan den trein
+brengen, zoodat wij in eens door naar Peking konden terugkeeren. Dat
+wij allen meer dan vermoeid daar laat in den middag aankwamen,
+behoeft nauwelijks gezegd te worden.
+
+Wij gebruikten nog een paar dagen om tot rust te komen, vóór wij
+verder reisden, in welken tijd ik een lunch bij onzen Hollandschen
+ambassadeur, een tea bij de Italiaansche legatie en een diner bij
+den Amerikaanschen vertegenwoordiger medemaakte. Den overigen tijd
+gebruikten wij voor het bezoeken van eenige belangrijke bazaars
+en voor echt vrouwelijk winkelen. Men kan dat laatste nergens zoo
+gezellig doen als in China, waar tal van de curieuste dingen in de
+winkels te zien en te koop zijn.
+
+
+
+
+
+XII.
+
+
+Toen ik mijn vorigen brief eindigde waren wij van plan den volgenden
+morgen af te reizen om naar Tientsin te gaan. Kort nadat de brief
+verzonden was, ontvingen wij bericht van den Amerikaanschen
+ambassadeur, dat hij voor ons had aangevraagd een zitting van
+den Nationalen Bond bij te mogen wonen en dat dit verzoek voor
+den volgenden morgen was ingewilligd. Wij besloten ons verblijf in
+Peking met twee dagen te verlengen en ons bezoek aan Tientsin op te
+offeren. De treinenloop in China is nog niet zoo goed geregeld als
+in Europa, één dag uitstel van een reis, beteekent voor het minst
+twee dagen, want slechts drie keer in de week loopt een sneltrein
+in de richting Peking-Mukden. Wij vonden het echter van meer belang
+om dit Chineesche parlement in werking te zien, dan om in Tientsin,
+een havenstad als Shanghaï en Hongkong, waar het Europeesch element
+overheerscht, eenige dagen over te blijven.
+
+Vergezeld van een Chineeschen tolk, die ons van de Amerikaansche
+ambassade ter begeleiding was medegegeven, woonden wij Maandagmorgen
+een zitting van het Chineesche parlement bij. Dit lichaam houdt zijn
+vergaderingen op het oogenblik nog in de gehoorzaal van de Chineesche
+Juristenschool te Peking. Het was een vrij volledige vergadering,
+ongeveer 80 van de 120 leden waren aanwezig. Verreweg de meesten waren
+mannen van 30 à 40 jarigen leeftijd, slechts enkelen leken ouder en
+jonger. Niet alleen waren de meeste heeren in Chineesche kleeding,
+hoewel vrij van alle praal en pracht, maar er waren zoowaar nog
+vijf onder hen, die den staart nog lang en breed over den rug hadden
+hangen. Slechts zeer enkelen droegen een Europeesch costuum.
+
+Daar iedere provincie het recht heeft vijf afgevaardigden naar
+dit parlement te zenden,--zooals men weet, is dit nog maar
+een voorloopig parlement--zagen wij de typen der Chineezen uit
+verschillende deelen van het land vrijwel allen voor ons. De
+Chineezen zeggen, dat zij uit vijf stammen bestaan en dat de kleuren
+der republikeinsche vlag die stammen vertegenwoordigen. Het zijn de
+eigenlijke Chineezen, de Mohammedanen, de Thibetanen, de Mongoliërs
+en de Manchu's. De drie laatsten, die op het oogenblik strijden
+voor hun onafhankelijkheid, een onafhankelijkheid, die zichtbaar
+zal uitloopen op een indeeling bij Engeland, Rusland en Japan,
+hebben geen vertegenwoordigers naar den Nationalen Raad gezonden,
+en het zal de vraag zijn, hoelang de vijfkleurige vlag in China nog
+gehandhaafd zal kunnen worden. Het eigenlijke China (China proper)
+bestaat uit 18 provincies. Deze afgevaardigden vormen verreweg het
+meerendeel in de vertegenwoordiging. De Mohammedanen zijn eigenlijk
+ook Chineezen, die overal verspreid, doch meest in het Westen van
+het land wonen. Zij waren oorspronkelijk Joden, die later tot het
+Mohammedanisme zijn overgegaan en nu nog, heel eigenaardig, als een
+afzonderlijke stam beschouwd worden. Door hun sterk Joodsch type,
+vielen zij onmiddellijk in de vergadering op.
+
+Men bediscussieerde, toen wij op de tribune de vergadering bijwoonden,
+den toestand in Thibet, doch door het niet geregeld bijhouden der
+dagbladen waren wij niet geheel op de hoogte van den tegenwoordigen
+stand der zaken aldaar en konden daardoor de waarde der gehouden
+speeches, waarvan de inhoud ons door den tolk verklaard werd, niet
+bepalen. Kalm en bezadigd was echter de toon van elken spreker,
+hoffelijk waren deze mannen in al hunne uitingen, eenvoudig en
+zeker leidde de president de discussiën, alles ging met een in het
+oogvallende waardigheid en kalmte. Ik heb in ons land, in Engeland, in
+Oostenrijk, in België en in Frankrijk parlementszittingen bijgewoond,
+maar nergens heb ik zooveel ernst bij de behandeling van 's lands
+zaken gezien, zooveel intelligente gezichten onder de afgevaardigden
+geteld, als hier in dit Chineesche lichaam. Deze mannen waren zich
+zichtbaar bewust van den ernst der taak, die hun was toevertrouwd
+en van den moeilijken en ernstigen tijd, waarin hun land op dit
+oogenblik verkeert.
+
+Op eene der zijbanken naast den presidentszetel zaten de
+vertegenwoordigers der verschillende departementen, waarin de
+Regeering hare werkzaamheden heeft verdeeld. De departementen van
+Oorlog, van Financiën, van Buitenlandsche en Binnenlandsche Zaken
+en dien van Onderwijs waren dien morgen alleen vertegenwoordigd. Er
+zijn elf departementen. Telkens als de afgevaardigden het wenschten,
+verstrekten deze vertegenwoordigers de noodige inlichtingen. Door
+zitten en opstaan, of door handopsteking, werd dien morgen over de
+verschillende voorstellen gestemd. Toen men later aan financieele
+kwesties begon en wij oneindige cijferreeksen te hooren kregen,
+vonden wij het tijd, om ons bezoek af te breken.
+
+De tolk vertelde ons, dat kort geleden de godsdienstkwestie in den
+Nationalen Raad behandeld was, waarbij was besloten, den Christelijken
+godsdienst als nationalen godsdienst aan te nemen. Men was echter
+gestuit op het bezwaar tusschen de keuze der Christelijke godsdiensten,
+daarover kon men niet tot overeenstemming komen, zoodat de beslissing
+tot later is uitgesteld. De bovendrijvende meening was evenwel, dat
+China, evenals Engeland en Rusland, een eigen Christelijken godsdienst
+zou aannemen.
+
+Toen wij Dinsdagmiddag Tientsin gepasseerd waren op weg naar
+Shan-hai-Kwan, was de drukte langs de spoorlijn opvallend. Niet alleen
+waren overal Chineesche troepen gewapend opgesteld, maar ook zagen wij
+buitengewoon vele Europeesche en Amerikaansche militairen. Wat was er
+gaande? Na verloop van eenigen tijd wist de Engelsche conducteur--de
+lijn Peking-Mukden is een Engelsche onderneming, doch is nu ook in
+staatsexploitatie--ons te vertellen dat dr. Sun Yat-Sen met gevolg
+in 'n speciale trein ons vooruit was op weg naar Shan-hai-Kwan,
+alwaar hij den nacht zou doorbrengen. De conducteur raadde ons bij
+het eerstvolgend station, een telegram te zenden naar het hotel om
+zeker te zijn goede kamers te vinden. Zouden wij dr. Sun nu toch nog
+ontmoeten? Het had er alle schijn van. In Pei-tai-ho, op nog ruim
+een half uur afstand van Shan-kai-Kwan haalden wij den trein van
+dr. Sun in, die aldaar was uitgestapt om een toespraak tot het volk
+te houden. Er heerschte daar een groote opgewondenheid en drukte en
+alles was met groen en vlaggen mooi gemaakt. Wij waren nu den trein van
+dr. Sun vooruit en arriveerden om 7 uur, zonder verdere bijzonderheden
+in Shan-hai-Kwan. Daar wachtte een bijzonder zenuwachtige menigte den
+held der revolutie. De hotelier kwam ons persoonlijk van den trein
+halen en ook hij vertoonde een opvallende nerveusiteit. Wij vernamen
+van hem, dat dr. Sun met gevolg, tezamen 18 personen, 's avonds om 8
+uur in zijn hotel zou aankomen, dat hij een diner en de noodige kamers
+in gereedheid had gebracht, maar dat hij nu vreesde dat niemand zou
+komen, omdat even voor onze komst een complot van Manchu's ontdekt was,
+dat bezig was de laatste ijzeren brug, die wij zoo juist gepasseerd
+waren, in de lucht te doen springen. Dat plan was verijdeld, maar daar
+men andere onheilen vreesde, had men dr. Sun getelegrafeerd niet naar
+Shan-hai-Kwan te komen en liever terug te gaan of in Pei-tai-ho te
+blijven. Men had echter alle voorzorgen genomen om, in geval dr. Sun
+toch zou komen, alle aanvallen te kunnen afweren.
+
+Van het station tot het hotel gingen wij door een dubbele rij
+Chineesche soldaten, niemand mocht doorgaan die niet zijn alibi
+kon bewijzen. Om ons moeilijkheden te besparen was de hotelier--een
+Oostenrijker--ons persoonlijk van den trein komen halen. Het hotel
+is een Europeesche inrichting, in 1900, na den bokseraanval, door
+de Europeesche mogendheden daar gebouwd, om in tijd van nood als
+vluchtheuvel te dienen voor de legaties. In tijd van vrede wordt het
+als gewoon hotel gebruikt
+
+Om half negen kwam een telegram, dat dr. Sun niet zou komen en nu
+konden wij met een viertal heeren-reizigers, meest allen "mannen
+van zaken", van het goede diner en de buitengewoon fijne vruchten
+profiteeren. Om half elf echter--mijne reisgezellin lag reeds te
+bed, terwijl ik met een der heeren in de hal van het hotel zat te
+praten,--komt opeens met eene bijzondere drukte dr. Sun met zijn heele
+gevolg aanzetten. Zijne vrouw en een zijner dochters en de vrouw
+van generaal Wang waren bij hem. Deze drie vrouwen zijn bijzondere
+Chineesche schoonheden. Slechts korten tijd vertoefden allen in de
+hal; toen vroeg de secretaris van dr. Sun naar de kamers en begaf het
+geheele gezelschap zich naar boven. Dr. Sun en eenige heeren kwamen
+spoedig terug, die na een kort gesprek met den hotelier weder naar
+buiten togen om ergens anders den nacht door te brengen. Wij weten
+niet, of dat geschiedde voor de veiligheid van degenen, die dien
+nacht in het hotel doorbrachten, of met het oog op eigen behoud. Wij
+sliepen echter dien nacht den slaap der onschuld en ontwaakten den
+volgenden morgen zonder dat ons een haar gekrenkt was.
+
+Ik had 's avonds twee keer slechts een betrekkelijk korten tijd
+gelegenheid dr. Sun te zien en zijne gelaatstrekken in mij op te
+nemen. Het spijt mij het te moeten zeggen, dat de indruk, dien hij op
+mijn maakte, een bepaald ongunstige was. Het was een echt Chineesch
+uiterlijk, niettegenstaande zijne Europeesche kleeding en Europeesche
+manieren. Het gezicht boezemde mij heelemaal geen vertrouwen in; de
+oogjes schitterden meer slim dan intelligent, het geheele type was
+dat van een man, in staat om gauwigheidjes te doen, in plaats van te
+handelen naar wijs beleid en met overdachte en eerlijk uitgevoerde
+middelen. Denkelijk beleef ik nog van dien man den val, zooals ik
+thans in China zijne vereering en verheerlijking heb gezien. Dat is
+nu echt vrouwelijk na een eersten en korten indruk geoordeeld, maar
+ik wilde dien indruk toch neerschrijven; de geschiedenis zal leeren,
+of ik goed of slecht geoordeeld heb.
+
+Shan-hai-kwan is een zeer oud stadje, waar de "Groote Muur" die China
+hier van Manchurië scheidt, in de golf van Pe-Chili eindigt. In
+1900, tijdens den bokseraanval, heeft men ook in ons land van dit
+stadje gehoord, omdat alle mogendheden hier toen hare troepen aan
+wal brachten en hare ammunitie opgestapeld hadden. Het is een druk
+Chineesch stadje, waar echter voor toeristen niets bijzonders te zien
+valt. Wij besloten daarom, nadat wij Woensdagmorgen reeds vroeg de
+stad doorgetoerd hadden, nog met den komenden sneltrein om half tien
+verder te reizen, om dienzelfden avond nog Mukden te bereiken.
+
+Kort nadat de trein het station van Shan-hai-kwan verlaten heeft,
+gaat hij midden door den eeuwenouden muur en brengt de inzittenden
+daarmede uit China en in Manchurië. Spoedig bemerkten wij dien
+overgang. Niettegenstaande de vruchtbaarheid van de oneindig
+uitgestrekte velden, die wij doortrokken, heerschte toch in alle
+dorpjes langs den weg zichtbare armoede. De leemen hutten, de
+schamele kleeding, die volstrekt niet voldoende is voor het snerpend,
+koude klimaat, de hongerige gezichten, alles sprak van armoede en
+ellende. Aan elk station en overal langs den weg zagen wij nu Japansche
+soldaten opgesteld. Die soldaten langs de spoorlijnen hier en elders,
+dienen om de lijnen open te houden en om die te beschermen. Dit
+is sedert 1900, na den bokseraanval, zoo ingesteld. Het is echter
+opvallend, dat die taak overal onder de verschillende nationaliteiten
+verdeeld is, doch in Manchurië heeft Japan alleen de verdediging
+der geheele lijn op zich genomen. Ook troffen wij hier overal aan de
+stations veel Japanners.
+
+Om tien uur arriveerden wij 's avonds in Mukden, eerst aan het station
+van de Noord-China-lijn en tien minuten later aan het station van
+de Zuid-Manchuria of Japansche lijn. Aan dit station is een groot,
+op Europeeschen voet ingericht, Japansch hotel, het Yamato-hotel,
+verbonden, alwaar wij uitstekend gehuisvest zijn. Wij troffen daar
+tot onze groote vreugde, den heer Kempfer, den Amerikaan, die ons in
+Shanghaï elken dag zijn mooien, comfortabelen auto zond. Hij heeft
+ons tweedaagsch verblijf in Mukden zeer veraangenaamd.
+
+Mukden is de hoofdstad van Manchurië, de stad vanwaar gedurende de
+laatste drie opeenvolgende eeuwen de regeerende vorsten van China
+kwamen. Slechts sedert 1906, nadat tusschen Japan en Rusland volledige
+vrede tot stand was gekomen, wonen hier Europeanen en hebben de groote
+mogendheden hier een consulaat gevestigd. De Europeanen wonen echter
+allen buiten de eigenlijke Chineesche stad, waar ook het Yamato-hotel
+gelegen is. In de stad zelf vindt men het leven van echt "oud China"
+onveranderd, nog aanwezig en daardoor vooral is Mukden voor toeristen
+zoo interessant.
+
+Op ongeveer twintig minuten afstand van 't hotel is een groote, nieuwe
+poort, de Russische poort, die daar tusschen 1903-1906, in den laatsten
+Russisch-Japanschen oorlog, door de Russen werd opgericht, die zich
+toen van hunne zege bewust bleken te zijn. Eerst na den grooten slag
+in Mukden, waarbij de Russen het totaal tegen de Japanners hebben
+afgelegd, is de vrede tot stand gekomen.
+
+In de straten in de oude stad Mukden, zijn allerlei dingen, die
+de aandacht trekken. Het meest opvallend, omdat zij zooveel leven
+maken, zijn de glinsterend geschuurde, groote koperen waterketels, die
+overal langs een weg te hooren en te zien zijn. Deze ketels hebben van
+binnen een vuurtje, de rook komt uit een lange kachelpijp, die door
+het deksel steekt, naar buiten, waardoor het water verhit wordt en
+zoodra het water gaat koken, wordt dit door een soort stoomfluitje
+aan de buitenwereld kenbaar gemaakt. Dit water wordt verkocht om
+thee te maken. Een Chinees doet een paar theeblaadjes in zijn kopje,
+giet daar kokend water op en drinkt dan direct zijn kopje leeg. De
+vele koperen waterketels maken te zamen zoo'n spektakel, dat men in
+den aanvang denkt in een groot fabrieksdistrict aangeland te zijn.
+
+De haartooi der Manchu-vrouwen is ook zeer opvallend. Ik schreef
+hierover reeds in Peking, doch hier in Mukden is de verscheidenheid
+zoo groot, dat geen twee vrouwen hetzelfde kapsel vertoonen. Wel
+komen allen daarin overeen, dat het haar hoog boven op het hoofd
+is opgemaakt en vol kleurige bloemen, koralen, zilveren en gouden
+pennen en linten zit, maar de wijze, waarop dit alles is aangebracht,
+verschilt van elke vrouw. Ik heb gehoord, dat zoo'n kapsel een week
+en langer duurt en dat deze vrouwen, als trouwens zoovele Aziatische
+menschen, in halfzittende houding slapen, of achter in de nek een
+hard kussentje aanbrengen, zoodat zij met het hoofd niet den grond
+of de mat waarop zij liggen, kunnen raken.
+
+Even buiten de stad, langs een prachtigen boschweg, zijn de graftomben
+van de Manchu-keizers. Deze zijn vooral de bezichtiging waard om de
+schilderachtige omgeving, waarin zij zich bevinden.
+
+Het mooiste en belangrijkste zagen wij echter den eersten dag van ons
+verblijf in Mukden, in het oude koninklijk paleis. Het paleis was
+eigenlijk niet te bezichtigen, omdat het een Chineesche feestdag,
+de eerste herfstdag was. Door bemiddeling evenwel van onzen goeden
+vriend, die eerst van den Amerikaanschen consul een introductie tot
+de Chineesche autoriteiten had verkregen en toen dezen had verteld,
+dat wij zulke belangrijke personen waren dat wij niet op gewone wijze
+ontvangen konden worden, verkregen wij permissie om 's middags om 2
+uur in het oude paleis te komen. Daar werden wij zeer hoffelijk, eerst
+in de receptiezaal met thee, koekjes, fruit en sigaretten ontvangen,
+daarna door het paleis geleid en toen werden ons de enorme schatten,
+die in dit paleis nog aanwezig zijn, vertoond, alsof wij de eene of
+andere grootheid waren. Een halssnoer van parelen, twee meter lang,
+waarvan elke parel zoo groot als een dikke erwt is, twee helmen,
+met op den top een duiveneigroote parel, degens met handvatsels
+van diamanten en robijnen, zijden mandarin-kleederen, waarvan de
+rozen met gekleurde edelsteenen geborduurd zijn, een collectie oud
+brons en oud Chineesch porselein, enz., alles van een onberekenbare
+waarde. Een enorme groote bibliotheek met oude Chineesche manuscripten
+was mede aanwezig. Onwillekeurig vraagt men zich af: waarom brengt
+de Chineesche regeering deze schatten niet in veiligheid, nu het toch
+voor iedereen duidelijk is, dat Japan op het oogenblik zit te wachten,
+waarop het Manchurië, zonder veel gedoe, gaat inpalmen? Hier in Mukden
+met Japan eenerzijds en den geest der bevolking anderzijds tegen zich,
+zijn deze kostbaarheden voor China geen oogenblik veilig.
+
+Met den nachttrein, te middernacht, verlaten wij Mukden en nemen
+daarmede afscheid van China. Morgenavond hopen wij behouden in Seoul,
+de hoofdstad van Korea, aan te komen.
+
+
+
+
+
+
+IN JAPAN.
+
+
+I.
+
+
+Ik zou eigenlijk boven dezen brief: "In Korea" moeten schrijven, maar
+daar dit land sedert 1910 eene Japansche bezitting is geworden, kan ik,
+'t geen ik over Korea te zeggen heb, gevoegelijk onder bovenstaand
+hoofd rangschikken.
+
+Wij verlieten Mukden met den nachttrein en arriveerden des morgens
+om 7 uur aan het eerste station in Korea. Al dadelijk toont dit land
+een groot verschil met China en met alle landen, die wij tot dusver
+gezien hebben. De huizenbouw, de vegetatie, de aan den weg liggende
+dorpjes en steden, doch vooral de menschen, verschillen van al het
+vroeger geziene. Deze menschen zien er uit, alsof zij nooit met de
+Westersche volken in aanraking zijn gekomen. Zij zijn gekleed, maar zoo
+vreemd, zoo leelijk, zoo slordig, alhoewel zindelijk, dat ik gerust
+kan zeggen, nooit menschen gezien te hebben, die zich smakeloozer
+kleeden dan dezen. De mannen zien er in hun witte, wijde, bij de enkels
+vastgebonden, broekspijpen en hun lange witte nachthemden, met op hun
+hoofd een bespottelijk klein hoog heerenhoedje, dat onder de kin is
+vastgebonden, precies uit als een clown in een circus. Zijn zij in rouw
+over een familielid, dan dragen zij als hoed een grooten rieten korf,
+die tot over hun schouders reikt en het geheele gezicht bedekt. Sommige
+menschen komen bijna hun geheele leven niet uit den rouw, want elke
+rouw duurt drie jaren en in een groote familie sterft er allicht één in
+de drie jaren. In zoo'n rouwtijd mag een Koreër geen feestelijkheden
+bijwonen en ook niet trouwen; in den trein vertelde ons een heer,
+dat het in zijne familie was voorgekomen, dat een man daardoor 15
+jaar op zijne vrouw heeft moeten wachten,--en bruid en bruidegom mogen
+elkaar in dien tijd niet zien--en toen de tijd van trouwen eindelijk
+was aangebroken, stierf de bruid. De vrouwen dragen ook die lange,
+witte, wijde broekspijpen, daar overheen een rok, die eigenlijk een
+groote boezelaar is, zooals onze ouderwetsche dienstmeiden droegen,
+toen ze nog flink moesten werken in de gezinnen, een boezelaar, die
+van voor tot achter den geheelen omvang beschermt. Deze boezelaar
+is ook wit en tot onder de borsten opgeschort, en op een slordige
+manier met een band vastgemaakt. Daarover wordt een kort, wit jakje
+gedragen, dat meestal niet verder reikt dan tot aan de borsten, zoodat
+deze vrouwelijke waardigheden ongegeneerd, voor elkeen zichtbaar,
+naar buiten hangen. Loopen deze dames in zonneschijn, dan dragen zij
+over het hoofd een wit laken, of ook wel een gekleurde, wijde mantel,
+waarmede hun geheele gezicht en ook het lichaam bedekt wordt. Als
+zoo'n juffrouw onverwachts in een onzer dorpen zou verschijnen, dan
+zou zij ongetwijfeld voor een spook worden aangezien, zij zien er
+evenzoo uit. Mannen en vrouwen in Korea zijn leelijk; alleen onder
+de hoogere standen hebben wij een beetje knapper menschen gezien.
+
+Hoewel deze menschen uiterlijk niet onze sympathie konden wekken,
+voelden wij toch een sterk medelijden met hen, omdat zij nooit
+tot welvaart hebben kunnen komen, doordat nu eens China, dan weder
+Japan, en dit laatste land vooral, den baas over hen speelden en hen
+uitmergelden, zooveel zij konden. De bevolking heeft zich altijd meer
+op landbouw dan op industrie en militairisme toegelegd, en is nooit
+bij machte geweest China of Japan te bestrijden, wanneer die met
+onmogelijke eischen tot hen kwamen. Tot voor 30 à 40 jaren woonden
+in hun land geen Europeeërs (een enkeling uitgezonderd) en gingen de
+Koreërs niet naar Europa, om kennis op te doen.
+
+Thans is dit anders. Velen gaan naar Amerika of Europa, om onderwezen
+te worden. Zendelingen, vooral Amerikaansche zendelingen, hebben nu
+groote hospitalen en vele scholen gesticht, waarmede zij een enorm
+succes onder de bevolking hebben. Laat men hen ongehinderd doorwerken,
+dan zal binnen niet al te langen tijd de Christelijke godsdienst in
+Korea algemeen doorgedrongen zijn. Japan of de Japansche regeering
+schijnt dezen sterken Amerikaanschen invloed in Korea niet te wenschen
+en tracht de zendelingen op alle mogelijke wijze te bemoeilijken. Een
+van deze wijzen is de vervolging, die nu tegen tal van Christenen
+is ingesteld.
+
+Toen wij Zaterdagmiddag in Seoul, de hoofdstad van Korea, arriveerden,
+was daar juist de behandeling voor het gerechtshof van 123 Christelijke
+beschuldigden afgeloopen. Tal van Amerikanen waren daarvoor uit Japan,
+Peking, Shanghaï en zelfs uit Manilla overgekomen, om deze gruwelijke
+zaak bij te wonen en te doen, wat mogelijk was, om de ongelukkigen te
+helpen. Aanvankelijk had men ook Amerikanen gevangen genomen, maar
+hoogst waarschijnlijk vreesde Japan moeilijkheden met de Vereenigde
+Staten en heeft daarom den Amerikanen spoedig de vrijheid terug
+gegeven.
+
+Als men hoort en leest, zelfs in de Japansche, sterk verdraaide
+verslagen, wat hier op het oogenblik in naam der gerechtigheid
+geschiedt, dan gelooft men zich terug in de middeleeuwen en dan ziet
+men, dat de meerdere beschaving, die Japan en de Japanners zich in de
+laatste jaren verworven hebben, niets anders is, dan een oppervlakkig
+vertoon, een beetje aangeleerde manieren, doch dat hart en geest nog
+even verstokt barbaarsch zijn als bij alle andere Aziatische volken.
+
+De 123 Christenen worden beschuldigd van politieke samenzwering en
+van eene poging om den gouverneur-generaal van Korea, een Japanner,
+te hebben willen dooden. Een jaar geleden zijn zij daarvoor gevangen
+genomen, zonder vorm van proces, en alleen met de grootste moeite
+en financieele offers hebben de vrienden en geestverwanten van deze
+ongelukkigen gedaan gekregen, dat ten slotte hun zaak voor een open
+gerechtshof in behandeling is gekomen. In het jaar, dat zij in de
+gevangenis te Seoul hebben doorgebracht, en men moet de gevangenissen
+hier kennen, om er al het verschrikkelijke van te begrijpen, heeft men
+alle contact met familieleden, vrienden en geestverwanten verhinderd
+en hen aan zulke folteringen blootgesteld, dat het een wonder is, dat
+niet allen aan de gevolgen zijn overleden. Slechts één van hen stierf
+en een ander is krankzinnig geworden. Zaterdag, voor het gerechtshof,
+waar alle gevangenen met groote korven-hoeden, zoodat niemand hunne
+gezichten kon zien, en zij van hunne vrienden geen troostende groet
+of sympathie-uiting konden opvangen, twee aan twee vastgebonden,
+werden voorgebracht, kwam de vreeselijke foltering aan den dag,
+die men deze ongelukkigen heeft doen ondergaan.
+
+Onder hen bevindt zich een man van invloed en fortuin, baron
+Yung Chiho, een zeer vroom Christen, die aan het hoofd van de
+Christengemeente in Seoul staat, en die overal in Korea de oprichting
+van Christelijke onderwijs-inrichtingen zeer sterk met zijn geld
+steunt. Hij wordt beschuldigd aan het hoofd der samenzwering te
+staan, op grond van hetgeen hij predikt, waarin herhaaldelijk van een
+"nieuw koninkrijk" wordt gesproken, wat in de ooren der Japanners
+beteekent, een opstand tegen Japan om een nieuw koninkrijk Korea
+te stichten. Zijne volgelingen worden beschuldigd de tegenwoordige
+gouverneur-generaal te hebben willen dooden als begin van den
+opstand. Onder dezen bevonden zich 40 schooljongens, leerlingen van
+een zendelingenschool, waarvan 17 Zaterdag in vrijheid zijn gesteld, de
+eenigen, wien dat geluk te beurt is gevallen. Baron Yung en 6 anderen
+werden tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld, 19 tot 7 jaren, 40
+tot 6 jaren en 43 tot 5 jaren. De veroordeeling geschiedde op grond van
+de bekentenis, die zij allen in den loop van het jaar hebben afgelegd,
+eene bekentenis, die door allen in de terechtzitting werd herroepen,
+omdat zij die in de gevangenis hebben afgelegd na de meest onduldbare
+folteringen, die zij te doorstaan hebben gehad. Die folteringen
+beschrijven, kan ik niet, zij zijn de gemeenste, de gruwelijkste,
+waarvan ik ooit gehoord heb. De familie en vrienden, die tal van
+getuigen hadden medegebracht, om de onschuld van de veroordeelden te
+bewijzen (enkelen van dezen bevonden zich in Amerika op den datum,
+dat de voorgewende aanval op den gouverneur-generaal zou hebben
+plaats gevonden) werd niet veroorloofd te spreken en zelfs de twee
+Japansche advocaten, een paar Japanners, die geheel te goeder trouw
+zijn, hebben geen verlof kunnen verkrijgen, om hunne verdediging
+uit te spreken. Deze twee zullen nu trachten de zaak voor een ander
+hof te doen behandelen en onderwijl zal de Amerikaansche pers groote
+ruchtbaarheid geven aan het voorgevallene, om daardoor indirect invloed
+op de Japansche regeering uit te oefenen. De Japanners vreezen op dit
+oogenblik niets zoozeer dan hun goeden naam in de Vereenigde Staten
+te verliezen, zij flirten met Amerika en wordt deze vervolging in alle
+bijzonderheden in Amerika bekend, dan zal dit ongetwijfeld kwaad doen
+aan de onderhandelingen, die beide landen onderling te voeren hebben.
+
+Voor de Hollanders is de geschiedenis van Korea bijzonder interessant,
+omdat eenige onzer landgenooten daarin een avontuurlijke rol
+gespeeld hebben. Het was in 1627, dat eenige Hollanders daar voor
+het eerst voet aan wal zetten. Een Amerikaansch schrijver, Griffis,
+vertelt daarvan in zijne geschiedenis van Korea, "dat een groote,
+blauwoogige, rood-gebaarde robuste Hollander, Jan Weltevree genaamd,
+geboren in de stad De Rijp in Noord-Holland, in 1626 in Texel aan
+boord ging van het schip "De Hollandia", met het doel schatten uit
+Japan te halen. In 1627 aan de kust van Korea aangeland, ging hij met
+eenige schepelingen aan wal om water te halen. Jan Weltevree werd toen
+door de Koreërs gevangen genomen en als "een Zuidelijke wilde" aan
+den koning van Korea ten geschenke gegeven. Deze witte man, die door
+den koning als een "geest" beschouwd werd, die van veel waarde was,
+werd niet gedood, maar, hoewel aan het hof gevangen gehouden, werd hij
+daar met vriendelijkheid en zekere eerbewijzen behandeld. Gedurende
+27 jaren heeft hij den koning als raadsman in allerlei zaken gediend."
+
+"In 1653 verliet een ander schip het eiland Texel, ook bestemd voor
+Japan. Aan boord van dit schip, "De Sperwer", bevond zich Hendrik
+Hamel, die later de geschiedschrijver werd van hunne avonturen en van
+die van Jan Weltevree. In 1654, gedurende een hevige typhoon, leed
+dit schip, nabij de kust van Korea, schipbreuk, waarbij 36 van de 64
+opvarenden levend aan land spoelden. Deze werden eerst met rijstwater
+gelaafd en toen voor den koning gebracht, die hen door Jan Weltevree
+liet ontvangen. Hoewel Jan in de groote neuzen, roode baarden en witte
+gezichten, onmiddellijk zijne landgenooten herkende, kon hij in den
+beginne toch niet met hen praten, omdat hij zijn moedertaal vergeten
+was. Eerst na een maand omgang met deze Hollanders, kon hij zich weder
+verstaanbaar maken. Ondertusschen beproefden deze 36 mannen eenige
+malen te ontvluchten, wanneer zij een schip in zee zagen. Zij werden
+echter telkens in hun vlucht verhinderd en als gevolg van deze pogingen
+werden zij strenger bewaakt en meer als gevangenen behandeld. Zij
+moesten aan het hof den koning amuseeren, de soldaten drillen en het
+volk in allerlei industrie, die zij kenden, onderwijzen".
+
+Van het leven van deze Hollanders, waarvan herhaaldelijk deze en gene
+stierf, vertelt Griffis tal van bijzonderheden, totdat het ten slotte
+de weinig overlevenden in den nacht van 4 September 1667 gelukte te
+ontvluchten en met een kleine boot de kust van Japan te bereiken,
+waar zij door de Japanners, toen zij zich als Hollanders hadden
+bekend gemaakt, vriendelijk werden opgenomen. Den 20sten Juli 1668,
+stapten zij in Holland aan wal.
+
+Dit boek van Hendrik Hamel, dat ook in andere talen vertaald is
+geworden, schijnt het eerste boek geweest te zijn, dat over dit land
+en zijn volk met werkelijke kennis van zaken handelt. Langen tijd
+heeft men gemeend, dat bij de beschrijving der menschen en toestanden
+de fantasie van Hendrik Hamel een groote rol heeft gespeeld, maar
+het blijkt ten slotte, dat alles naar waarheid is geboekstaafd en
+dat dit boek thans nog dienst doet om vele onverklaarbare zaken tot
+een oplossing te brengen. Griffis geeft onzen voormaligen landgenoot
+alle eer van zijn werk en schijnt geen enkel neergeschreven woord in
+twijfel te trekken.
+
+Toen wij Zaterdagmiddag in Seoul aankwamen, had daar juist eene andere
+bijzonderheid plaats gevonden. Zes weken geleden was daar den broeder
+van den ex-keizer gestorven en die was dien dag op oude Seoul'sche of
+Korea'sche wijze begraven. Nog eenmaal kan eene dergelijke plechtigheid
+in dit land plaats vinden, als namelijk de nog levende oude keizer
+zelf sterft en begraven wordt. De begrafenis had plaats in de bergen
+op ongeveer 15 mijlen afstand van Seoul, daar moest het lijk gebracht
+worden door de volgelingen en niet voor Zondagavond kon de stoet van
+daar terugkomen. Wij zouden dus gelegenheid hebben de terugkomst te
+zien. Wij hoorden, dat men in Korea, evenals in China, twee of meer
+doodkisten in de begrafenisstoet opneemt. In een ligt natuurlijk het
+lijk, de andere kisten zijn leeg. Bij den ouden keizer in China,
+begroef men twaalf doodkisten, deze broeder van den ex-keizer van
+Korea had slechts een tweede kist, die hem vergezelde. De dragers
+van beide kisten loopen dan eens rechts, dan eens links van den weg,
+dan vlak voor elkaar, dan weer de een aan den een, de andere aan den
+anderen kant van den weg. Dat geschiedt om de straatgeesten in de war
+te brengen, zoodat die niet weten, tot welke kist zij zich te wenden
+hebben als zij met kwade bedoelingen naderen.
+
+Wij hadden voor Zondag den geheelen dag een Engelsch sprekenden
+Korea'sche gids aangenomen, die ons alle bijzonderheden van Seoul moest
+laten zien en er voor moest zorgen, dat wij 's avonds de terugkomst der
+begrafenis in al haar bijzonderheden konden waarnemen. Den geheelen
+dag brachten wij in tempels, parken, oude paleizen en in het museum
+door. Vooral dit laatste is een bezoek overwaard. Het museum is door
+de Japanners aangelegd en bevat tal van oudheden uit de geschiedenis
+van Korea. Verreweg het grootste deel van al het aanwezige is in
+oude graven gevonden of komt uit de paleizen der vroegere vorsten
+en aanzienlijken. Alles is met zorg gerangschikt, van Japansche en
+Engelsche etiketten voorzien, en ziet er goed onderhouden uit. Een
+groot verschil met wat wij gewend waren in China van dien aard te zien.
+
+'s Avonds om acht uur, terwijl wij nog aan tafel zaten, kwam de
+gids ons waarschuwen om mede te gaan, want de begrafenisstoet was
+in aantocht. Door eene dichte volksmenigte, ik kan gerust zeggen,
+dat heel Seoul dezen prachtvollen avond op de been was, gingen wij
+in de rickshaws, ongeveer twintig minuten ver, tot wij even buiten
+de stad aangeland waren. Daar was een groot open veld, aan drie
+zijden met zeildoek omspannen, waarop met wit linnen bedekte tafels
+en vele stoelen stonden, en tal van in het wit gekleede priesters
+en Korea'sch en Europeesch gekleede heeren rondliepen. De gids ging
+naar een der heeren, die onmiddellijk daarna met hem terugkwam, ons
+vroeg uit de rickshaws te stappen en hem naar het veld te volgen. Daar
+werd ons elk een stoel aangeboden en konden wij de geheele ceremonie
+van nabij volgen. De Korea'sche heer, die vrij goed Engelsch sprak,
+vertelde ons, dat de daar aanwezige heeren, voor zoover zij geen
+priesters waren, allen behoorden tot de notabelen van de stad,
+die óf nog het bestuur van de stad uitmaakten, óf vroeger onder
+den ex-keizer eene staatsbetrekking hadden bekleed. Hij zelf was
+legercommandant geweest. Deze heeren en priesters waren allen daar,
+om den zoon van den overledene, die zijn vader begraven had, vóór
+hij de stad weder binnenging, hunne sympathie te betuigen. De stoet
+zou vóór het veld een oogenblik halt houden, de zoon zou uit zijn
+draaistoel stijgen en op de overdekte mat, in een der hoeken van
+het zeildoek neergelegd, de troostwoorden der vrienden in ontvangst
+nemen. Op de tafels brandden tal van kaarsen en door groote houtvuren
+werd de verlichting aangebracht.
+
+Het werd ruim 9 uur alvorens de stoet naderde; eindelijk kwam de
+voorrijder, een man met een groot vaandel op een prachtig paard. Hem
+volgden dubbele rijen mannen en vrouwen te paard, die geheel in grauwe
+zakken waren gehuld en luidkeels weeklaagden. Aan beide zijden van
+dezen stoet liepen mannen met reuzen-groote roode lampions, die van
+onder en boven een blauwen rand vertoonden. Daar tusschendoor liepen
+mannen met fakkels, lange, brandende stukken hout, die zij meestal
+over den grond sleepten, zoodat de vonken wijd en zijd uiteenspatten.
+
+Achter dezen stoet kwamen de draagstoelen. In de eerste zat de oudste
+en trouwste bediende van den overledene; in de tweede (zoo werd ons
+verteld) lag een stuk papier, waarop de naam en de bijzonderheden van
+den overledene geschreven stonden, in dien stoel zat dus zijn geest,
+en daarachter volgde de stoel van den zoon. Deze stapte uit en ging ons
+rakelings voorbij, naar de mat. Hij zelf was als priester gekleed en
+een werkelijke priester liep en stond aan elke zijde van hem. Elk der
+aanwezige heeren reikte hem successievelijk de hand en sprak een paar
+woorden, zooals ook bij ons geschiedt, de priesters spraken eenige
+gebeden uit en toen zette de stoet zich weder in beweging. Bij het
+tweede gedeelte van den stoet liepen aan weerszijden vroegere Koreasche
+soldaten als lampions- en fakkeldragers. Deze hadden groote, witte
+lampions met roode randen. Tusschen de stoeldragers en fakkeldragers
+in, liepen in het wit gekleede, met zwarte hoofddoeken bedekte vrouwen,
+die luide weeklaagden. Een allerdwaast, fantastisch gezicht, leverde
+het geheele schouwspel op, dat toch iets bijzonder tragisch had,
+omdat het volk merkbaar voelde, dat met dezen doode een stuk van hun
+geschiedenis grafwaarts daalde. Alleen nog de oude 67-jarige keizer
+is van het oude vorstenhuis over, een man, die door het geheele volk
+geliefd wordt, om zijn eenvoudigheid en goedhartigheid.
+
+Al die weeklagende vrouwen, al die lampion-, stoel- en fakkeldragende
+mannen, alle inzittenden in de draagstoelen, (achter den zoon van
+den overledene volgde een heele stoet mannelijke familieleden en
+nabestaanden) hadden op diezelfde wijze 30 mijlen afgelegd, sedert den
+vorigen morgen, zonder dat zij gerust, gegeten of gedronken hadden;
+zij moeten allen over een groot uithoudingsvermogen beschikken,
+om die taak te hebben kunnen volbrengen.
+
+De onderwerping aan Japan bevalt den Koreërs geenszins; Japan zal
+rechtvaardiger, beschaafder en wijzer moeten optreden, wil het op
+den duur de genegenheid van het volk verwerven.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+Ik sloot mijn vorigen brief over Korea zonder veel van Seoul en
+het land zelf verteld te hebben, maar ons verblijf was er te kort
+om er veel van te zien. Het waren slechts indrukken, die wij in den
+trein en aan de stations en gedurende ons 1 1/2 dag verblijf in Seoul
+opdeden. Maandagmorgen zetten wij onze reis naar Fusan voort, om van
+daar met de nachtboot door te gaan naar Shimoniseki, een havenplaats
+in Japan. Gedurende den geheelen dag hadden wij nog gelegenheid van
+uit onze waggonraampjes het mooie, vruchtbare land te bewonderen en
+de smakeloos gekleede menschen te zien.
+
+Maar ook zagen wij de goede hygiënische zorgen der
+spoorwegmaatschappij, die hier een Japansche is. Aan verschillende
+stations, waar de treinen 5 minuten oponthoud hebben, wordt den
+passagiers der derde- en tweede klasse gelegenheid gegeven, zich
+frisch te wasschen. Een groote waschtafel met twaalf kranen, waaruit
+stroomend water in losse koperen bakken, vloeit, geeft tegelijkertijd
+een dozijn passagiers gelegenheid om zich te verfrisschen. Zeep en
+een handdoek moet ieder zelf medebrengen of is voor een kleinigheid te
+krijgen. Overal waar wij deze waschinrichtingen aantroffen, zagen wij
+mannen, vrouwen en moeders met kinderen, handen, gezicht en dikwijls
+ook het hoofd reinigen. Voor de eerste-klasse-passagiers waren
+voldoende en zindelijk onderhouden waschgelegenheden in den trein.
+
+Van Fusan naar Shimoniseki is een boottocht van twaalf uren, maar
+deze overtocht van Korea naar Japan op het punt, waar de Gele Zee,
+de Japansche Zee en de Stille Oceaan samenstroomen, is dikwijls zeer
+onstuimig en de kleine bootjes, die dezen overtocht bewerkstelligen,
+zijn niet altijd in staat tegen de moeilijkheden op te tornen, die
+zich op hun weg kunnen voordoen. Wij kwamen na een onrustigen nacht
+veilig aan wal, maar de boot, die den volgenden nacht ging, heeft
+een zeer slechte reis gehad en heeft zijne passagiers in een geheel
+verkeerde richting gebracht, zoodat zij in plaats van 's morgens in
+Shimoniseki 's middags in Nagasaki aangeland zijn.
+
+Wij zetten Dinsdagmorgen om 8 uur in Japan, het land van de Rijzende
+Zon, voet aan wal. Daar de trein pas om tien uur uit Shimoniseki
+zou vertrekken, hadden wij ruim gelegenheid om even per rickshaw het
+geheele havenstadje, dat uit een lange straat bestaat, in oogenschouw
+te nemen. Daar was niets bijzonders te zien; het was een Japansch
+havenstadje, met Japansche bewoners, waarvan, zooals in elke havenstad,
+velen zeer sterk een gemengde afkomst verraden.
+
+Om twee uur kwamen wij aan het station Miyajima aan, onze eerste
+plaats van oponthoud in Japan. Miyajima is een eiland; om er te komen,
+moesten wij met het kleine electrische bootje van het Mikado Hotel
+oversteken, of met de groote veerboot van de spoorwegmaatschappij
+gaan. Het was mooi, stil weder, daarom verkozen wij de eerste.
+
+Dit eiland is een heilig eiland en een van de drie mooiste punten van
+Japan. De laatste renommé verdient het ten volle, want moeilijk kan
+men zich op aarde mooier plekje grond voorstellen. Het is zeer berg-
+en rotsachtig, doch geen enkele van de bergen reikt hooger dan vijf
+à zeshonderd meter en dit geheel is met oeroude, dichte bosschen
+bedekt. Wij zagen oude kamferboomen uit de 7e en 8e eeuw; en oude
+waringinboomen, waarvan men den leeftijd niet kan aangeven. Maar
+bovenal gaven de mapleboomen, die zich thans in hun prachtige
+herfsttint vertoonen en waarvan er geheele lanen vol waren, iets
+onbeschrijfelijk schoons aan dit eiland. De aardige, schilderachtige
+Japansche huisjes, die zich over het geheele eiland nestelen tusschen
+het kleurige groen, met de veelkleurig gekleede vrouwen en de snoezige,
+spelende Japansche kindertjes, voltooiden het beeld, dat wij soms op
+oude Japansche prenten kunnen bewonderen en dat dan den indruk maakt,
+alsof de schilder zijn phantasie sterk heeft laten werken. Hier zagen
+wij het in werkelijkheid.
+
+De heiligheid van het eiland vindt zijn oorzaak in het feit, dat het
+oorspronkelijk niets dan een grooten tempel, een Shinto-tempel, bezat,
+en er toen alleen eenige Shinto-priesters leefden. Thans bevat het
+ongeveer 3000 inwoners, die voor het grootste deel leven van de vele
+Japanners en vreemdelingen, die jaarlijks dit eiland bezoeken en er
+soms langen tijd vertoeven. Het Mikado-Hotel, waarin wij afgestapt
+waren, is een uitstekend geleid en schilderachtig gelegen hotel,
+dat als het ware de gasten lokt tot een lang verblijf. Wij begonnen
+onmiddellijk onzen tocht over het eiland en bezochten den vermaarden
+tempel. De groote poort, de Tor, zooals die hier genoemd wordt,
+reikt bij vloed ver in zee, en maakt dan een zeer eigenaardigen,
+grootschen indruk. Deze Tor komt bijna op alle Japansche illustraties
+voor. Iedereen, die wel eens over Japan gelezen heeft, heeft ook
+eene afbeelding van deze poort gezien. Allervreemdst zijn die
+Shinto-tempels. Zij onderscheiden zich in bijna elk opzicht van de
+Buddha-tempels, doch het onmiddellijk opvallend verschil is, dat er in
+deze tempels geen afgodsbeelden zijn. De Shinto-godsdienst, dat is in
+hoofdzaak de godsdienst der Japanners, bezit wel een legio afgoden,
+eenige honderdduizenden, maar die zijn niet in de tempels in beeld
+gebracht en behoeven niet aangebeden te worden. Het is eigenlijk de
+gemakkelijkste godsdienst, die men zich denken kan. Slechts eens
+in het jaar behoeven de belijders naar den tempel te gaan. Voor
+het overige bevat hun zedeleer slechts dit ééne voorschrift:
+"Volg uwe natuurlijke impulsies en gehoorzaam de voorschriften van
+den Mikado". De Shinto-priesters zijn gewone menschen, die alleen
+'s avonds en 's morgens priesterdiensten vervullen, doch verder den
+geheelen dag houtsnijwerk, beeldhouwwerk, boetseeren, schilderen of
+zoo iets doen. Shinto is een Chineesch woord, dat "de Weg der Goden"
+beteekent. Het is een mengsel van de vereering der natuurverschijnselen
+en van voorvaders. Aether, lucht, wind, water, vuur, aarde en voedsel,
+evenals sommige bergen, rivieren, boomen en dieren zijn heilig voor
+de belijders van den Shinto-godsdienst. Terwijl wij in den tempel
+waren, werden er achtereenvolgens twee kinderen gedoopt. Gedoopt is
+misschien niet het goede woord, maar 't geeft toch het best weder wat
+geschiedde. De moeders knielden met het jonge wicht op een mat neder,
+een priester prevelde eenige woorden, waarbij hij herhaaldelijk
+in de handen klapte, twee jonge meisjes, tempelmaagden, voerden
+eenige bewegingen uit, waarbij ook zij in de handen klapten, toen
+raakte de priester het hoofdje van het kind met een stuk papier,
+waarvan er honderden aan een langen stok bevestigd waren, aan,
+en de plechtigheid was afgeloopen. De moeder offerde daarvoor twee
+kopercenten. Wij lieten ons naderhand door den priester dien doop
+verklaren. Het papier, dat het hoofdje van het kind had aangeraakt,
+bevat den naam van een god of godin. De geheele plechtigheid beteekent,
+het kind een schutsengel te geven. De god, wiens naam op het papier
+geschreven staat, is daarmede tot petevader over het kind aangesteld.
+
+Een bijzonderheid van dit eiland is, dat er niemand mag sterven
+of geboren worden. Als iemand ziek is en de dokters beginnen het
+ernstig in te zien, dan moet zoo'n lijder van het eiland verwijderd
+en ergens in een ziekenhuis opgenomen worden. Zwangere vrouwen
+mogen de laatste maanden niet op het eiland doorbrengen en bij
+eene ontijdige geboorte, wordt de moeder onmiddellijk met het, zoo
+mogelijk nog ongeboren vruchtje, naar het naastbijzijnde stadje
+overgebracht. Ook mogen er geen rijtuigen, van welken aard ook,
+op het eiland komen. Zelfs geen rickshaws of rijwielen, zelfs geen
+kruiwagen om de koffers der passagiers van het hotel naar de veerpont
+te brengen. Iedereen moet er loopen, alles moet er gedragen worden. Dit
+is de geest der heiligheid, die er heerscht. Er zijn natuurlijk tal
+van legenden aan dit eiland verbonden, waarvan de gewichtigste is,
+dat het aanvankelijk bewoond werd door drie godinnen, die daar door
+haren vader naar toegezonden waren, om er voor eeuwig te verblijven
+en zijne keizerlijke nakomelingen bij het regeeren van het land met
+goede ingevingen te dienen. Het is vreemd hoe in een land, waar de
+vrouwen zulk een belangrijke geschiedkundige rol hebben gespeeld,
+de vrouw in het dagelijksche leven zoo geminacht, achtergesteld en
+minderwaardig geacht wordt. Er is misschien geen volk in de wereld,
+dat zooveel godinnen aanbidt als de Japanners en waar al de machtigste
+en wijste regeerders vorstinnen waren. En toch is de plaats, die de
+vrouw hier wettelijk, maatschappelijk en huiselijk inneemt, een zeer
+lage. Polygamie is ook hier schering en inslag; wel is waar mag,
+evenals in China, elke man slechts één wettige vrouw hebben, maar
+het aantal bijwijven, dat hij kan nemen, is ongelimiteerd, de grens
+daarvan reikt zoover als zijn portemonnaie gaat.
+
+Wij bleven tot Donderdagmorgen in Miyajima en vertrokken toen naar
+Kobe. De zee was 's morgens zoo onstuimig, dat het electrische bootje
+niet kon gaan, zoodat wij met de veerpont overgezet moesten worden,
+'s Middags kwamen wij in Kobe aan. Een mooie, groote havenstad,
+met vele schilderachtige punten, een paar mooie watervallen, sommige
+mooie bergwandelingen, eenige oude, doch goed onderhouden tempels en
+vele mooie winkelstraten met winkels, die men graag leeg zou willen
+koopen, als de beurs geen grenzen stelde. Het is alsof elk stuk werk,
+dat uit de handen van een Japanschen werkman komt, een kunstartikel
+is, alles ziet er even volmaakt artistiek uit.
+
+Het Cloisonné-, Satzuma- en Damascenewerk, dat alleen menschen met
+een groote mate van artistiek gevoel en aanleg kunnen uitvoeren,
+is alleen te vervaardigen in een land, waar het volk artistiek van
+aard en met kleine loonen tevreden is, want een kunstartikeltje, dat
+nu voor tien of twintig yen (een yen is ongeveer f 1,25) te koop is,
+zou anders honderden moeten kosten. Wij hebben het proces van deze drie
+kunstwerken gezien en de mannen bewonderd, die het uitvoeren. Het is
+op porselein of op metaal schilderen van de fijnste figuurtjes. Een
+klein bakje, waarin vijf tot achthonderd bontgekleurde vlinders of
+Japansche figuurtjes voorkomen, die door een loup gezien, alle de
+grootste volmaaktheid bezitten, is geene bijzonderheid. Doch ook het
+ivoorwerk is, wat het snijwerk betreft, eenig in zijn soort. Voeg
+daarbij het borduurwerk op zijde, linnen en katoen, het prachtige
+kantwerk, het goudlakwerk, het kunstbloemen maken en nog zooveel mooie
+zaken meer, wat alles hier voor de winkelramen te bezichtigen viel,
+dan kan men gemakkelijk begrijpen, dat twee vrouwelijke vrouwen,
+als mijne lieve metgezellin en ik, den anderhalven dag, die wij voor
+Kobe bestemd hadden, veel te kort vonden. Doch wij moesten Zaterdag
+verder, want sedert wij Hongkong verlaten hebben, heeft geen mail
+ons kunnen bereiken en wij wisten, dat in Yokohama 'n groot aantal
+brieven op ons lag te wachten. Wij besloten daarom regelrecht naar
+Yokohama door te sporen en vandaar uit Japan verder te bezoeken.
+
+Wij hadden den extra-prijs van 3 yen boven onzen vaarprijs aan het
+station in Kobe betaald en daarmede het recht gekocht tot Yokohama
+een plaats in den observatiewagen in te nemen. Deze wagen, die achter
+aan den trein is gehaakt, een flink, ruim achterbalcon met vier
+zitplaatsen heeft, van gemakkelijke fauteuils is voorzien en groote,
+heldere spiegelruiten bezit, biedt den reizigers alle gelegenheid
+om op de meest gemakkelijke wijze van het prachtige landschap te
+genieten, dat onophoudelijk aan het oog voorbij trekt. De bosschen
+en bergen, de zee, de rivieren en de meren, de artistiek aangelegde
+tuinen, de kleine aan den weg liggende dorpjes, alles ziet er even
+verrukkelijk mooi uit. Men wordt den geheelen dag het uitzicht niet
+moede. De spoorwegmaatschappij heeft de voorzorg genomen, om op deze
+lijnen, waar zij observatiewagens verschaft, de zuiverste steenkool
+te gebruiken, zoodat men ongehinderd op het balcon kan zitten, zonder
+door zware rookwolken gehinderd te worden. Wij beiden droegen een
+licht linnen reispak, dat geen spatje vertoonde toen wij 's avonds
+in Yokohama aankwamen.
+
+Wij zijn hier in een bijzonder mooien tijd aangekomen. Het is de tijd
+van de bloeiende chrysanthemums en van de mapleboomen. Ik had gedacht
+hier veel mooier chrysanthemums aan te treffen, dan ik ooit in Holland
+zag, maar daarin ben ik zeer teleurgesteld. De gekweekte chrysanthemums
+zijn niets mooier dan de onze. Ik heb in de groote bloemenwinkels
+van Amsterdam dikwijls veel mooier gekleurde en gevormde soorten
+gezien, dan hier. De bijzonderheid is echter de mooi getinte en bijna
+overal voorkomende wild-groeiende chrysanthemums. Die verlevendigden
+thans bijna overal het landschap en veroorzaken een allerkleurigst
+effect. De mapleboomen, die zich thans in herfsttint vertoonen, zijn
+zoo schitterend mooi, dat ik telkens meen, kunstmatig aangebrachte
+tinten te zien. Het is zoo'n schitterend roodbruin, als wij bij onze
+herfstbladeren nimmer zien.
+
+Wij genoten van dit alles nog eens recht, toen wij Zondagmiddag
+een automobieltocht maakten van Yokohama naar Kamakura. Het was een
+prachtige Octoberdag; een prachtige najaarszon vroolijkte over de
+bont getinte boomen en had tal van Japansche moedertjes met hare
+poppige kindertjes naar buiten gedreven. Die kleine kinderen zien
+er uit als bont gekleurde vlinders, ieder op zich zelf vormt een
+schilderijtje. Sommige heele gezinnen hadden zich nog eens op dezen
+mooien najaarsdag opgemaakt om van de mooie natuur gezamenlijk te
+genieten. Vaders en moeders met al hun kroost trokken soms gezamenlijk
+er op uit. Wij zagen een vader, die zijn twee jongste spruiten
+ieder in een mand gezet had en zoo aan een juk over zijn schouders
+medevoerde. Verscheidenen droegen in de eene mand de proviand voor
+dien dag buiten en in de andere, om 't evenwicht te maken, zat de
+zuigeling. Maar in den regel gaat het kleintje op den rug van moeder
+of op die van broertje of zusje gebonden mede naar buiten.
+
+In Kamakura was natuurlijk weder een oude tempel te zien, maar de
+bijzonderheid daarvan is, dat er een 16 meter hoog Buddhabeeld,
+een bijzonder mooi bronzen beeld, in aanwezig is. Er waren in
+Kamakura tal van tempels, die alle Buddhist-tempels zijn. Naast den
+Shinto-godsdienst bestaat in Japan de Buddhist-godsdienst. Het is
+echter een Buddhisme, dat van uit Burma naar Britsch-Indië, vandaar
+over Thibet naar China kwam en van China over Korea Japan bereikte. Op
+dien langen tocht, waarvoor vele eeuwen noodig waren, alvorens Japan
+bereikt werd, heeft het Buddhisme veel van zijn waar karakter verloren
+en een eigen Japansch karakter aangenomen. De Shinto-godsdienst en
+het Buddhisme schijnen zich altijd goed verdragen te hebben; vele
+Japanners zijn gedurende hun geheele leven Shinto's, doch laten zich
+op Buddhistische wijze begraven. In den Hachimantempel, den tempel,
+die aan den God van den oorlog gewijd is, genoten wij vooral van het
+prachtige uitzicht. De berg Fuji, de hoogste en de heilige berg in
+Japan, was zeer duidelijk te zien.
+
+Toen wij 's avonds in het hotel teruggekeerd waren, wachtte ons
+beiden een groote bundel brieven, die zich gedurende zes weken hier
+opgestapeld hadden. Voor beiden was de inhoud van vele dier brieven
+ongeveer gelijkluidend. Men wenscht ons in het land terug, er is te
+veel te doen voor de thuis zijnde werksters, enz., enz., waardoor wij
+beiden den indruk kregen, dat het zelfzuchtig van ons zoude zijn,
+indien wij onze reis niet gingen bekorten en terugkeerden om de
+vrienden bij te staan in het werk, dat op het oogenblik in eigen land
+aller krachten vordert. Dientengevolge was Maandagmorgen ons eerste
+werk naar de verschillende kantoren te gaan om onze tehuisreis voor
+te bereiden. Mrs. Catt kan eerst op de boot, die 19 Oct. van hier
+vertrekt naar San Francisco afreizen en heeft die plaats besproken,
+terwijl ik dan den volgenden dag per Trans-Siberische lijn naar
+Holland kom. Wij hebben nu nog anderhalve week in Japan, die wij zoo
+goed mogelijk hopen te besteden. Tijd en lust om hier vergaderingen
+te beleggen en voor vrouwenkiesrecht te werken, ontbreekt ons geheel,
+zoodat wij de propaganda voor de goede zaak in Japan tot later zullen
+uitstellen. Japan is waard voor 'n tweeden keer bezocht te worden en
+via Rusland is de afstand zoo klein geworden, dat men tegen de reis
+niet behoeft op te zien.
+
+Ik ga dezen brief nu eindigen, omdat de mail weldra gesloten
+wordt. Over 't geen ik hier nog zie en wedervaar, zal ik nog het
+een en ander in een volgenden brief melden, al bereikt die dan ook
+Holland niet, vóórdat ik zelf daar aankom.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+Ik wil dezen brief beginnen met een praatje over de kleeding der
+Japanners; dat is hier wel de moeite van eene korte beschrijving
+waard. Beginnen ook in de hoogere standen de heeren--en ook enkele
+dames--zich Europeesch te kleeden, verreweg het grootste aantal
+der bevolking draagt nog de typische Japansche kleeding. Die is
+voor de vrouwen schilderachtig mooi, maar onpractischer kan ik mij
+haast niets voorstellen. Zij is goed geschikt voor nietsdoende,
+thuiszittende dames, maar de vrouwen nemen hier aan heel veel arbeid
+deel en daarbij hindert hare kleeding op allerlei wijze. De mooie,
+lange kimono, met hare ellenlange mouwen, die door 'n breeden band
+om het middel vastgebonden wordt, hindert in elke armbeweging en
+maakt een geregeld loopen onmogelijk. Schuifelend, met binnenwaarts
+gekeerde voeten, moeten de vrouwen zich voortbewegen, anders slaat de
+kimono van onder open en laat dikwijls een paar ongegeneerde bloote
+beenen zien. Als schoeisel dragen de dames op straat houten klompjes,
+zoo eenvoudig als men zich maar voorstellen kan. Een vierkant plankje
+met een lint, dat tusschen den grooten en tweeden teen door gaat,
+en onder het plankje van voor en achter een paar klosjes, dat is
+alles. Als het regent en de straten zijn vol modder, dan worden
+klompjes gedragen, die minstens tien centimeter hoog zijn, zoodat
+de modder hoog moet spatten, wil zij de voetjes der kleine Japansche
+bevuilen. Allergrappigst trippelen ze op die hooge houtjes voort.
+
+Hoeden worden door de dames niet gedragen; heur mooi zwart haar is
+altijd smaakvol opgemaakt en met gekleurde spelden, een bloem of een
+strik verfraaid. Alleen bij de vrouwen uit 't volk ziet men soms
+hoofddoeken, die meestal van witte stof zijn, doch die met blauwe
+en roode bloemen of figuren geborduurd, aan het mooie gezichtje een
+frissche omlijsting geven.
+
+De mannen dragen ook kimono's, die oogenschijnlijk gelijk zijn aan
+die der vrouwen, doch op verre na niet zoo lang. Zij zijn meestal van
+een effen en stemmige tint, maar de band om het middel is dikwijls
+ook van een heldere kleur. Veel ziet men hier ook de divided skirt,
+de rokbroek zegt men bij ons, door de mannen dragen. Deze is precies
+zoo als zij een kwart eeuw geleden door sommige dames in Europa
+en Amerika gedragen werd en later op de fiets nog wel eens dienst
+deed. Of de vrouwen dit model uit Japan hebben overgenomen, of dat
+de Japanners het van de Europeesche dames hebben afgezien, weet ik
+niet met zekerheid te zeggen. Voor de laatste onderstelling pleit,
+dat men deze dracht het meest bij schooljongens en bij het onderwijzend
+deel der bevolking ziet. Het zou mij niet verwonderen, als het door de
+Amerikaansche zendelingen hier op de scholen was ingevoerd. Deze zijn
+het ook die begonnen de meisjes een eenvoudig rokje over de kimono te
+laten dragen en deze laatste een eind te bekorten, zoodat de kinderen
+vrij kunnen loopen. Deze rokjes zijn nu overal op de scholen ingevoerd,
+en worden ook door de onderwijzeressen gedragen.
+
+Nu ik toch over kleeding schrijf, wil ik er wat over Europeesche
+kleeding aan toevoegen. Het wemelt in Yokohama van kleermakers,
+voor heeren zoowel als voor dames. Niemand komt hier, die zich niet
+in een paar dagen eenige pakken of japonnen laat maken. Of men ze
+noodig heeft of niet, men bestelt hier. In 24 uur maakt men hier een
+of ander zijden damescostuum, vol met de hand geborduurd garneersel
+en betaalt daarvoor niet meer dan men thuis voor maakloon gewoon is
+te geven. Geen Amerikaansche dame of heer gaat van hier, die niet
+eerst zijn heele garderobe vernieuwt. Het zijn allen Chineezen, die
+dit meesterwerk leveren. Het borduren geschiedt alleen door mannen,
+die soms met vijf tegelijk aan één patroon werken. Ook deze borduurders
+zijn meestal Chineezen, alhoewel er ook vele Japanners onder hen zijn,
+doch de Chineezen leveren verreweg het knapste werk.
+
+Nadat wij in Yokohama nog verschillende uitstapjes in de omgeving
+gemaakt hadden, togen wij naar Tokio, de hoofdstad van Japan, waar
+tegenwoordig ook de regeering zetelt en de keizer woont. Slechts een
+half uur behoeft de trein, om de menschen van Yokohama naar Tokyo over
+te brengen. En daar komt men dan in een geheel andere omgeving. In
+eerstgenoemde stad wonen duizenden Europeanen van allerlei landaard en
+zeer vele Chineezen, daar is het centrum van zakendoende menschen, de
+handelsstand deelt er de lakens uit, terwijl in Tokio de staatslieden,
+de regeeringspersonen leven, en de adelstand en de voorname Japanners
+er de hoofdpersonen zijn. Het geheele aantal Europeanen, dat in Tokio
+woont, is nog geen 150. Men verwacht hier dus een Japansche stad bij
+uitnemendheid te vinden, maar daarin wordt men teleurgesteld. De
+omgeving van het keizerlijke paleis, het paleis zelf mag men niet
+bezichtigen, de verschillende groote regeeringsgebouwen, de groote
+handelsbanken en kantoren, de groote winkels, de openbare bibliotheek,
+het post- en telegraafkantoor, etc., ziet er alles echt Europeesch
+uit of laat mij liever zeggen, zijn meestal trouwe nabootsingen van
+hetgeen Amerika op dit gebied levert. Er is natuurlijk nog een groot
+gedeelte oude stad, waar men het Japansche leven nog in ongerepten vorm
+kan bewonderen, maar dat zal niet zoo heel lang meer zijn, want Japan
+en de Japanners zijn haastig bezig zich te veramerikaniseeren en te
+vereuropiseeren. De Engelsche taal wordt op alle scholen onderwezen en
+voor de reeds opgegroeide jeugd zijn avondscholen, waar uitsluitend
+Engelsch onderwezen wordt. In alle winkels, in treinen en trammen
+spreken dan ook de bedienden en conducteurs min of meer goed Engelsch.
+
+Er is op het oogenblik in Tokyo een koloniale tentoonstelling,
+waar de producten, de menschen en alles wat de koloniën opleveren,
+tentoongesteld worden. Dat is een zeer leerzame tentoonstelling, die
+een goed beeld geeft van het leven en de ontwikkeling der bevolking
+in de Japansche koloniën. Wij zagen er de Ainu's, die in Yezo leven,
+het Noordelijkste punt van Japan, en die, volgens sommige schrijvers,
+de oorspronkelijke bevolking van Japan uitmaakten. Het is nog een
+zeer primitief volk. De mannen zijn breed en zwaar gebouwd, met
+lange, zwarte of grijze baarden, en zeer klein van gestalte. Zij
+gelijken precies op de kaboutermannetjes, die in steen zooveel in
+onze tuinen voorkomen. De vrouwen zijn leelijk en hebben bijna allen
+zware snorbaarden, waarvan de punten naar beneden hangen of over de
+wangen naar boven gekeerd zijn. Korea wordt nu ook onder de Japansche
+kolonies gerangschikt en was goed vertegenwoordigd. Wij brachten op
+deze tentoonstelling een heelen middag zoek, omdat het ons zoo'n
+goed beeld van den vooruitstrevenden geest der Japanners gaf. Den
+geheelen middag waren tal van onderwijzers en onderwijzeressen met
+geheele klassen kinderen in de verschillende afdeelingen aanwezig,
+om den kinderen aanschouwelijk onderricht te geven in hetgeen Japan
+op dit gebied vermag. Een der onderwijzers vertelde ons, dat voor
+alle scholen in Japan vrij entrée op deze tentoonstellingen is. Ook
+wij hadden slechts een minimum entrée te betalen.
+
+Een anderen middag, toen wij met onzen gids tal van tempels en
+dergelijke merkwaardigheden gezien hadden en wij moede waren, bracht
+hij ons in het clubgebouw van voorname Japanners, de Mapleclub. De
+heeren dezer club veroorloven den gidsen overdag vreemdelingen daar te
+brengen om hun mooi gebouw te doen bewonderen en zich door de Geisha's
+van thee te laten bedienen. Het was een typisch Japansch gebouw met
+grooten tuin. Wij kregen slofjes over onze schoenen, doch de gids moest
+zijne schoenen uittrekken, en zoo werden wij rondgeleid. Wij troffen
+het, dat eenige Geisha's juist onderricht in muziek kregen en in een
+andere kamer vijf anderen dansles hadden. Het muziekonderricht werd
+door een man gegeven en kwam ons vrij primitief voor. Op onmogelijke
+instrumenten werden leelijke geluiden voortgebracht en nog leelijker
+gezongen. Maar de dansles was allervermakelijkst. Een oude vrouw
+gaf het onderricht. Dit vrouwtje was gewis tusschen de 60 en 70
+jaar, maar was nog zoo lenig, vertoonde in elke beweging nog zooveel
+gratie, dat het hoogst interessant was, haar gade te slaan. Zij deed
+elke beweging voor en gaf steeds, in voor ons onverstaanbare taal,
+eene verklaring van de beteekenis der beweging. Een paar andere
+meisjes gaven de maat aan, spelende op een guitaar, maar het oude
+moedertje zong de melodie al dansende. Zij moet in hare goede jaren
+eene betooverende Geisha geweest zijn, want nog vertoonde zij, bij
+al hare gratie, mooie regelmatige gelaatstrekken. Er waren twintig
+Geisha's in dit clubgebouw, waarvan er velen ware schoonheden zijn,
+die den heerenclubleden op alle mogelijke wijze het leven moeten
+veraangenamen. Wij zagen er zelfs twee kindertjes van tien jaren, die
+nog geen vollen dienst doen, maar voor het vak worden opgeleid. Toen
+wij alles gezien hadden, vlijden wij ons in een der vertrekken op
+Japansche wijze op den grond neder en ontvingen elk een geurig kopje
+groene thee met een paar rijstkoekjes, waarvoor dit huis bijzonder
+gerenommeerd is.
+
+Toen wij in het hotel teruggekeerd waren, vroegen eenige daar ook
+vertoevende Amerikaansche dames ons, om ons met haar dien avond te
+vereenigen om in een der gerenommeerde theehuizen een Geishadans te
+laten organiseeren. Sommige theehuizen geven daartoe de gelegenheid en
+laten daarvoor van 10 tot 30 Yen betalen, onverschillig hoe groot het
+gezelschap is, dat komt zien en luisteren. Zoo'n voorstelling duurt
+ongeveer anderhalf uur. Om 9 uur ging het heele gezelschap dames met
+één gids in rickshaws (rikisha, zal ik in Japan moeten schrijven) naar
+het aangegeven theehuis. Zoo'n lange rij rikishaas is in Japan bij
+avond op zich zelf reeds een mooi gezicht, omdat elk voertuigje door
+bont gekleurde lampions verlicht wordt. Aan het theehuis aangekomen,
+werden wij door een bijdehante madam zeer hartelijk ontvangen. Zij
+liet ons allen 'n paar bonte slofjes over onze schoenen aantrekken,
+door lieve kinderen geholpen en daarna mochten wij den drempel
+van haar heiligdom overschrijden. Nu werden wij naar boven geleid,
+waar wij ons allen op den matten vloer neervlijden, met een klein
+bankje voor rustpunt voor de armen en toen werd ons door de poppige
+kindertjes de Japansche groene thee met Japansche rijstkoekjes
+voorgediend. Ieder kreeg zijn eigen mooi-gelakt blaadje met klein
+theepotje en kopje en koekjes voor zich en kon zich daarvan naar
+believen bedienen. Onderwijl hadden de Geisha's zich voor den dans
+gereed gemaakt en waren de muziekinstrumenten opgesteld. Het was
+heel mooi en heel interessant, wat wij te zien en te hooren kregen,
+maar mrs. Catt en ik vonden het zeer veel gelijken op de Javaansche
+gamelang en de Javaansche danseressen, zooals wij het op Java gezien
+hebben. In elk geval houden beide nauw verband met elkaar. Tusschen
+de dansen van de Geisha's in, gaven de kinderen, leerling-Geisha's,
+ons verschillende van hare dansen te zien. Dat was echt mooi door
+den eenvoud en de gratie. Dit is echter volkomen gelijk aan wat in
+Zwitserland, door Dalcroze, is ingevoerd en van daar nu ook in ons
+land grooten opgang maakt. Het waren in beeld gebrachte fabeltjes of
+kindervertellingen, die allerguitigst aanschouwelijk werden gemaakt.
+
+De gids zelf gaf ons van elken dans vooraf eene korte
+verklaring. Hebben Isidore Duncan en Dalcroze in Azië hunne eerste
+indrukken opgedaan, die hen leidden tot eene hervorming van den
+Europeeschen dans, is een vraag, die onwillekeurig tot ons komt, als
+men de pogingen van deze twee artisten gadeslaat en de volmaaktheid van
+'t geen zij beoogen in verschillende Aziatische landen voor zich ziet.
+
+Van Tokyo uit, gingen wij twee dagen naar boven, naar Nikko. Dit is
+een ander van de drie mooiste punten van Japan en in dit seizoen,
+door de tot den top begroeide bergen met Mapleboomen, zeer bijzonder
+prachtig. Wij hadden ons van het natuurschoon in Nikko zeer veel
+voorgesteld, omdat wij er aanhoudend van gehoord en gelezen hebben,
+maar wat wij zagen overtrof onze stoutste verwachtingen. Men staat
+eenvoudig ademloos te kijken naar alles rondom, en weet geen woorden
+te vinden, om zijne indrukken weder te geven. De natuur is daar
+onbeschrijfelijk grootsch. En in die schoone omgeving heeft Japan
+zijne prachtigste tempels, die als kunstgewrochten wedijveren met de
+schoonheid der natuur waarin zij zich bevinden. Ook de geschiedenis,
+aan deze tempels verbonden, is zoo belangrijk en geeft elk onderdeel
+eene historische waarde. Voor de Hollanders is het interessant
+te weten, dat de mooiste bronzen, reuzengroote candelabre, eene
+Hollandsche kandelaar is, een prachtig oud-Hollandsch model, die
+ruim 300 jaren geleden door de Hollandsche handels-compagnie in Japan
+den Shogun ten geschenke is aangeboden, met het doel, om in één der
+tempels van Nikko geplaatst te worden. De tweede in grootte en pracht
+is een kandelaar door de bewoners van Yezo den Shogun aangeboden;
+deze is ook in Holland vervaardigd en moest dienen als pendant van den
+eerstgenoemden. Vreemd is zeker, dat deze twee prachtige candelabres
+nimmer zijn opgehangen, doch door een steenen omhulsel beschermd,
+bij den ingang van den tempel tentoongesteld zijn.
+
+De tempels in Nikko leveren een aardig mengsel van den Shinto-
+en den Buddhistengodsdienst. Het zijn Shintotempels met de Shinto
+Tori er voor, doch met de Buddhabeelden binnen in. Men kan in
+deze tempels tezelfdertijd de Godin van de Zon, of den God van den
+Wind, of een ander afgodje aanbidden en Buddha met zijne discipelen
+verheerlijken. Ook de priesters leveren zoo'n heerlijk mixtum. Het
+zijn mannen, die zich geheel aan het priesterschap wijden, geen ander
+werk verrichten om den kost te verdienen, doch die gewoon wereldsch
+getrouwd zijn en een of meer vrouwen en kindertjes bezitten. Deze
+vrouwen doen dan dikwijls dienst als tempelmaagden, dat is te zeggen,
+zij zitten in een wit gewaad op een mat voor een tempelingang en voeren
+min of meer een dans uit, als men een paar centen of een dubbeltje
+op de voor haar liggende mat gooit. Wij offerden het dubbeltje, toen
+stond de tempelmaagd op, die een hoogst zwangere vrouw bleek te zijn,
+voerde eenige ronddraaiende bewegingen uit, accompagneerde zich zelve
+met een in de rechterhand dragend belletje en maakte met de linkerhand
+eenige ongracieuse handbewegingen.
+
+Ook in Nikko zagen wij, vooral den Zondag, weder tal van schoolkinderen
+met de hun begeleidende onderwijzers en onderwijzeressen. Elk deel
+van de tempels werd hun verklaard; telkens zagen wij eene klasse
+neerhurken en hoorden dan den voor hen staanden onderwijzer eene
+uitlegging geven van wat de volgende tempel voor historische beteekenis
+heeft en welke onderdeelen het meest te bewonderen zijn.
+
+Een van de karakteristieke bijzonderheden van Nikko is de Roode
+Brug. Dit is een heilige brug, waar niemand over loopen mag. Alleen
+de vroegere Shoguns en nu de Mikado en bij heel enkele bijzonderheden
+de hooge priesters mogen hunne voeten op deze brug zetten. Aan deze
+brug is natuurlijk eene geschiedenis verbonden, die fabelachtig
+genoeg klinkt, doch die door de Japanners toch als waarheid wordt
+aangenomen. Heel erg verkort komt zij daarop neder, dat eene der
+Japansche heiligen, Södö Shöhun, eens in zijn droom vier wolken zag,
+die hem noodigden te volgen. Hij maakte zich onmiddellijk gereed, om
+dat bevel op te volgen en liep dagen achtereen over bergen en dalen tot
+hij ten slotte kwam voor den grooten, snelvlietenden stroom, waar nu
+de brug staat. Daar kon hij niet verder. Hij ging bidden om hulp. Na
+lang genoeg gebeden te hebben, verschenen twee roode draken, die van
+beide oevers zich verhieven en boven het midden van den stroom zich
+vereenigden. Onmiddellijk zag Shöhun, dat dit de brug was, waarover
+hij gaan moest, en aan de andere zijde gekomen, merkte hij de plek, om
+daar later een roode brug te bouwen. Dit is nu de mooie, boogvormige,
+prachtig roodbruin gelakte roode brug, die met het veelkleurige groen
+boven, en den witschuimenden stroom onder zich, een schilderachtig
+geheel vormt. De twee dagen, die wij in Nikko doorbrachten, waren
+juist genoeg om een onvergetelijken indruk achter te laten en den
+wensch te vestigen er nog eens voor langeren tijd te mogen vertoeven.
+
+Toen wij van Nikko weder in het Imperial-hotel in Tokyo aangeland
+waren, vonden wij daar eenige kaartjes van Japansche dames, die
+onze namen in de lijst der gasten van het hotel vermeld hadden
+gezien en getracht hadden ons te bezoeken. Het was ons eerste werk
+den volgenden morgen, om deze visites te beantwoorden. Het eerste
+bezoek, dat wij brachten, was bij mad. Ma Tsuruda, die een private
+hoogeronderwijs-inrichting voor meisjes heeft, doch wier school door
+de regeering erkend is, zoodat de diploma's aan haar school behaald,
+gelijk gesteld zijn met de regeerings-diploma's. Hoewel mad. Tsuruda
+hare leerlingen, meisjes van 16 tot 20 of 22 jaar, hoofdzakelijk tot
+onderwijzeressen voor hoogere- en middelbare scholen opleidt, zijn er
+toch ook vele meisjes uit de voorname standen onder hare leerlingen,
+die eenvoudig de school bezoeken, voor meerdere ontwikkeling. Wij
+hoorden van deze interessante Japansche vrouw, die hare opleiding
+in Engeland heeft genoten, vele bijzonderheden omtrent het leven en
+het werken der moderne Japansche vrouwen, die op het oogenblik eene
+geheele hervorming door maken en over niet al te langen tijd met
+de Europeesche vrouwen op één lijn gesteld kunnen worden. Voor de
+politieke rechten der vrouw, wordt in Japan nog niet veel gevoeld,
+wat verklaard moet worden uit het feit, dat de politieke toestand van
+het land een zoo geheel bijzondere is en ook de mannen geen noembaren
+directen invloed op de regeering uitoefenen. Men gelooft nog heel
+sterk, dat de Mikado een godsgezant is en wat hij doet, of wat in
+zijn, naam gedaan wordt, door menschelijke inmenging niet verbeterd
+kan worden. Zooals de Mikado doet, heeft de god der Japanners het
+gewild en zoo moet het uitgevoerd worden.
+
+Na ons bezoek bij mad. Tsuruda, begonnen wij toch een beetje hoop
+te koesteren, om in den korten tijd van ons verblijf in Japan,
+toch nog iets van een comité of vereeniginkje tot stand te brengen,
+die op de een of andere wijze aan den Wereldbond verbonden kan
+worden. Mad. Tsuruda werd daarover geraadpleegd en als antwoord zond
+zij ons niets anders dan een invitatie voor een lunch, die door 8
+Japansche dames onderteekend was.
+
+
+                                                        16 October 1912.
+
+
+
+
+
+IV.
+
+
+De acht dames die de uitnoodiging voor een lunch onderteekend hadden,
+waren aangegroeid tot achttien, waaronder Mme Osaki, de vrouw van
+den vorigen burgemeester van Tokyo. Wij hadden gehoopt dat men ons
+een huiselijk Japansch diner zou aanbieden, doch in plaats daarvan
+werden wij Donderdagmiddag om half één zeer officieel en Europeesch
+door de Japansche dames in het Imperial hotel ontvangen en had ook
+daar een half uur later de lunch plaats. Behalve madame Osaki,
+die in een prachtig zwart-kanten costuum verscheen, waren alle
+andere dames in Japansche kleedij. De houten klompjes van deze dames
+waren alleen van wat fijner hout en velen met paarlemoer ingelegd,
+de kimono's waren van prachtige zware zijde en zeer stemmig van
+kleur, alleen de prachtige parelen en diamanten gaven uiterlijk
+eenig vertoon van rijkdom. Een der dames, madame Ishi, was 25 jaar
+geleden als jong meisje drie jaar in Holland geweest. Haar meisjesnaam
+is Watanabe. Haar vader, baron Watanabe, was een groot vriend van
+Holland en de Hollanders, hij sprak onze taal met groot gemak en was
+een bewonderaar van de Hollandsche literatuur. Hij wilde dat zijn
+eenige dochter goed Hollandsch zou leeren en daarom had hij haar naar
+haar oom gezonden, die toen gezant in Den Haag was. Maar madame Ishi
+heeft haar Hollandsch geheel vergeten en kon zelfs geen enkel woord
+meer verstaan. Alle aanwezige dames namen op de een of andere wijze
+aan de vrouwenbeweging deel, die hier in Japan voornamelijk daarin
+bestaat, dat zij het onderwijs der vrouwen tracht te bevorderen en
+den maatschappelijken werkkring der vrouwen uit te breiden. Daarnaast
+hebben zij allerlei patriottische en philantropische vereenigingen.
+
+Na de zeer goede lunch, die echter in geenen deele een Japansch
+karakter droeg, kreeg Mrs. Catt gelegenheid om het doel van den
+Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht uiteen te zetten. Zij deed dat in
+zeer korte trekken, legde voornamelijk het gewicht van haar speech
+op het aanstaande congres in Budapest, waar vele Aziatische vrouwen
+vertegenwoordigd zullen zijn en waar wij bij bijna alle volkeren,
+die wij in het afgeloopen jaar bezocht hebben, van eenige vrouwen
+toezegging ontvingen, om in elk geval een volledig rapport van den
+maatschappelijken en wettelijken toestand der vrouw in haar land te
+zullen zenden. Japan, het leidende land in Azië, moest natuurlijk op
+dat congres ook vertegenwoordigd zijn en zeer zeker mocht een rapport
+van dat land niet ontbreken. Met een paar woorden wees zij even op
+het feit dat China niet alleen vertegenwoordigd zal zijn, maar dat
+de Chineesche vrouwen nationaal georganiseerd voor vrouwenkiesrecht
+strijden en aansluiting aan den Wereldbond aangevraagd hebben. Dit
+is voor Japan de grootste prikkel om ook aan het werk te gaan. Bij
+China achterstaan, dat kan dit fiere Japansche volk niet verdragen. Een
+rapport werd verzekerd en eenige dames beloofden, als niet onvoorziene
+omstandigheden het onmogelijk maken, zelf in Budapest te komen om
+het rapport voor te lezen of aan te bieden.
+
+Daarna werden wij in den kring onzer gastvrouwen door twee
+weekblad-reporters gephotographeerd en toen werden wij onthaald op
+muzikale voordrachten. Ik weet niet wat meer te bewonderen was, den
+eenvoud en de gratie van de artisten, dan wel het sublieme werk dat
+zij leverden. Wij kregen een piano-solo van Schumann en van Chopin,
+liederen van Weber, Franz, Rubinstein en Mattei en een viool-solo
+van Max Bruch te hooren, zoo volmaakt in uitvoering en voordracht,
+dat daaruit gerust de conclusie getrokken mag worden dat de Japanners
+in muzikaal opzicht zeer zeker de eersten onder de Aziatische en
+in geenen deele de laatsten onder de Westersche volken gerekend
+moeten worden. Hebben de Japanners tot heden nog geen wereldberoemde
+muzikale artisten geleverd, 't geen wij Donderdagmiddag te hooren
+kregen doet voor de toekomst veel verwachten. Het was zoo aardig die
+kleine handjes van de pianiste over de pianotoetsen te zien glijden en
+de kleine violiste haar klein viooltje te zien hanteeren; alleen de
+zangeres was een klein beetje grooter dan een gemiddelde Japansche,
+doch zij ontwikkelde een stemgeluid die een veel forscher gestalte
+zou doen vermoeden.
+
+Om 5 uur spoedden wij ons naar Yokohama terug, omdat mrs. Catt beloofd
+had, daar dien avond in een literaire en muzikale club van uitlanders
+over de wereldbeweging voor vrouwenkiesrecht te zullen spreken. Toen
+wij daar 's avonds om 9 uur in de Van Schaick-Hall binnenkwamen, was de
+zaal geheel gevuld met Amerikanen, Engelschen, Duitschers, Franschen,
+Hollanders en misschien nog andere nationaliteiten, die mrs. Catt een
+warm welkom boden. Door den president der club, predikant Dearing,
+werd zij bij het publiek ingeleid met een speech, die het gevolg had,
+dat mrs. Catt onmiddellijk vuur vatte en dien avond sprak, zooals zij
+in haar beste momenten alleen kan spreken. De heer Dearing toch deed
+mrs. Catt alle eer aan, maar gaf, zonder het te willen, blijk, dat
+hij van de geheele vrouwenkiesrechtbeweging niets begrijpt en nooit de
+moeite genomen heeft zich er in te verdiepen. Noch van de beteekenis,
+noch van den omvang, noch van den voortgang, van deze beweging had
+hij eenig begrip en dat toonde hij glashelder in zijn korte inleiding
+aan. Bovendien las hij zijne vijf-minuten-speech van een papier, en
+toen direct daarna mrs. Catt opstond en met haar heerlijk geluid de
+prachtig gevormde zinnen, zoo logisch gedacht en zoo samenhangend,
+van haar lippen deed rollen, moest zij onwillekeurig bij elkeen de
+overtuiging vestigen, dat het bespottelijk is, dat zulken vrouwen elke
+invloed op de regeering wordt onthouden, terwijl den mannen, uit het
+feit alleen, dat zij man zijn, die invloed in alle constitutioneele
+landen is gegeven. Mrs. Catt gaf dien avond het geheele gezelschap
+herhaaldelijk gelegenheid om te schaterlachen over de dwaze positie,
+waarin de hedendaagsche vrouw door de veranderde sociale toestanden
+is komen te staan en waaruit zij nooit zal kunnen komen, zoolang de
+regeering uitsluitend in handen van mannen blijft. Glashelder toonde
+zij aan, dat onze strijd niet gaat tegen mannen, doch dat wij te
+strijden hebben tegen vooroordeel, bekrompenheid, zelfvoldaanheid en
+dergelijke hoedanigheden bij mannen en vrouwen beiden.
+
+Met een enkel woord wil ik hier nog iets over het Japansche tooneel
+zeggen. Het naïeve ouderwetsche tooneel, waarbij de acteurs met
+een gemaakt hoog geluid spreken, alsof zij menschen uit een onder-
+of bovenwereld zijn en waarop alleen middeleeuwsche toestanden
+aanschouwelijk worden gemaakt, staat op het punt te verdwijnen en
+voor de in Azië overal veelvuldig verrijzende cinematografen plaats
+te maken. Hier en daar is nog zoo'n theater te bewonderen. De stukken
+duren meestal den geheelen dag, doch een gewoon mensch heeft er genoeg
+van als hij er een uur naar heeft gezien en geluisterd. Begrijpen doet
+men er niet veel van, maar het oog wordt onophoudelijk geboeid door de
+schilderachtige tooneeltjes; de kleeding, de houding, de grimeering der
+acteurs--ook de vrouwenrollen worden door mannen vervuld--alles doet
+aan de ouderwetsche Japansche plaatjes denken. Elk tooneeltje is een
+schilderij. Maar naïef is alles in groote mate. Tooneelveranderingen,
+costuumverwisseling, alles geschiedt bij open doek; de man of mannen,
+die daarbij dienst doen, verschijnen in een zwart gewaad en met een
+zwarten sluier voor, wat beteekent, dat men ze eigenlijk niet zien
+moet, dat zij eigenlijk niet bestaan. Geesten komen natuurlijk ook
+ten tooneele, die houden zeer huiselijke praatjes en verdwijnen of
+worden verondersteld, dat zij verdwenen zijn, als een zwart doek
+hun gestalte bedekt. Het is voor de vele vreemdelingen, die Japan
+tegenwoordig overstroomen, jammer, dat dit stukje ouderwetsch Japansch
+leven op het punt staat van de aarde te verdwijnen. In Tokyo, de drukke
+havensteden en in Kyoto worden thans stukken van Bernard Shaw, Ibsen,
+Sudermann, Shakespeare, Molière in het Japansch vertaald opgevoerd,
+waarbij de censuur brutaalweg die momenten schrapt, die gevaarlijk
+voor de Japansche jeugd worden geacht. Dat zijn niet de scrabeuse
+punten, als men die bij zulke schrijvers meent te moeten zoeken,
+maar dat zijn de gedeelten, waarin de oudervereering niet haar deel
+krijgt, of waarin de vrouw niet genoeg op haar plicht, zich alles
+te laten welgevallen, gewezen wordt, of waarin de man niet als het
+superieure wezen verschijnt. In deze moderne stukken spelen nu ook
+vrouwen mede en het zijn de meisjes uit de gegoede kringen, die zich
+aan het tooneel, het nieuwe, willen wijden. Eenige zeer goede actrices
+zijn reeds gevormd.
+
+Daar ik vóór mijn vertrek uit Japan Kyoto nog wilde zien, verliet
+ik mrs. Catt Vrijdagmorgen, om naar deze stad te gaan. Zij gaat
+Zaterdagmorgen en voor dien laatsten dag liet ik haar bij hare
+Amerikaansche kennissen achter. In Kyoto aangekomen nam ik onmiddellijk
+een gids, die mij voor de paar dagen die ik er verblijven moet zal
+vergezellen en overal rondgeleiden. Natuurlijk bracht hij mij het
+eerst naar een tempel, den oudsten tempel in Japan, 'n tempel vol
+van historische bijzonderheden; maar ik heb in de laatste maanden
+zoovele tempels gezien, die uit den aard der zaak alle in hoofdzaak
+overeenstemmen, dat ik mijn gids in zachte woorden te verstaan gaf,
+dat hij mij Kyoto met alle Japansche bijzonderheden moest laten zien,
+maar dat ik van tempels nu genoeg had.
+
+Kyoto is van alle Japansche steden in menig opzicht de interessantste,
+want zij is geheel en al Japansch, vreemde invloeden hebben er nog niet
+veel verandering gebracht. Van 749 tot 1867 was Kyoto de hoofdstad
+van Japan en de residentie van den Mikado. Het hof is nu naar Tokyo
+overgebracht, maar Kyoto blijft toch de grootste aantrekking voor de
+vele vreemdelingen die Japan willen zien en het Japansche volk willen
+leeren kennen. De stad ligt bovendien in de mooist denkbare omgeving,
+zoodat de mooiste uitstapjes van hieruit gemaakt kunnen worden. Kunst
+en industrie, Japansche kunst en industrie wel te verstaan, hebben
+hier hun hoogtepunt bereikt en de zijde-, porselein-, brons- en
+ivoorwinkels stallen een pracht uit, die alleen een bezoek aan deze
+stad zouden rechtvaardigen. Het paleis en het kasteel, waar vroeger de
+keizer en de Shogun woonden, zijn nu voor het publiek te bezichtigen
+en zijn ter wille van de zeldzame schilderijen een bezoek waard.
+
+Toen mijn gids wist wat mij eigenlijk het meest interesseerde bracht
+hij mij eerst naar een chrysanthemum-tuin, een publieke gelegenheid,
+waar de mooie najaarsbloemen in volle pracht aanwezig waren. Maar
+toch was ik daar zeer teleurgesteld, want onder al die vele bloemen,
+in groote verscheidenheid, was er niet een zoo mooi als ik ze in
+Holland dikwijls gezien heb. Daarbij kwam, dat men heel smakeloos,
+van elke plant een of ander figuur had gemaakt, door de bloemen
+onzichtbaar langs ijzerdraad te geleiden. Er waren scheepjes, violen,
+tempelpoorten, waaiers, parapluies, etc., het kwam mij voor dat de
+bloem door die gedwongen houding niet tot wasdom heeft kunnen komen.
+
+Een korten tijd vertoefden wij in een wassenbeelden-vertooning, alwaar
+zeer plastische scènes uit de Japansche geschiedenis, of liever de
+Japansche mythologie, waren in beeld gebracht. Hoewel ik nog slechts
+kort geleden die geschiedenis las, was deze opfrissching van mijne
+memorie mij toch zeer welkom. Dat naïeve geloof der Japanners dat hun
+Mikado regelrecht van God, hun God, afstamt, geeft hun politiek leven
+een bijzondere kleur. Als men ziet hoe tal van eenvoudige landslieden
+dagelijks pelgrimstochten maken naar de begraafplaats van den pas
+overleden keizer, daar offers brengen en uren lang liggen te bidden,
+dan begrijpt men pas van welke beteekenis het is het eenvoudige volk
+in het geloof te brengen, dat God de oervader van de keizers der
+Japanners is. Hun geschiedenis, die vol is van onderlinge oorlogen,
+oorlogen zoo wreed en zoo bloedig dat men verbaasd is dat er nog
+Japanners zijn overgebleven, vertelt brutaalweg dat Japan in oorlog
+met andere volken steeds de overwinnaar is gebleven, wat natuurlijk een
+gevolg is van de hooge bescherming waaronder het land staat. Zelfs in
+oorlogen waarbij zij het onderspit hebben moeten delven, weten zij de
+geschiedenis toch zoo te verdraaien dat het eigenlijk voor hun eene
+overwinning is geweest. Tegenwoordig gelooven zij, dat Japan niet
+alleen het leidende land der Aziatische volken is, maar dat weldra
+ook Europa en Amerika bij Japan ter school zullen gaan. Alleen enkele
+pessimistische Japanners waarschuwen hunne landgenooten openlijk in
+de dagbladen om geen verkeerde stappen te doen, omdat zij vreezen
+dat Japan thans zijn hoogtepunt heeft bereikt en een stilstand of
+achteruitgang in ontwikkeling wel eens spoedig zou kunnen intreden.
+
+Wij gingen daarna de Nyokoba, een gouvernementschool voor Geisha's
+bezoeken. Dit is zeker wel het toppunt van brutaliteit. Een
+regeeringsinrichting voor dansmeisjes en Geisha's! In geen land ter
+wereld treedt de prostitutie zoo schaamteloos op, wordt zij door de
+regeering zoo in de hand gewerkt en wordt zij zoo royaalweg beschouwd
+als een sociale instelling als in Japan. Maar laat mij er onmiddellijk
+aan toevoegen dat ook nergens de prostitutie zoo aantrekkelijk
+wordt gemaakt en dat het voor oppervlakkige toeschouwers lijkt,
+alsof zij al het walgelijke heeft afgelegd. In deze Nyokoba waren 570
+leerlingen, meisjes van 8-15 jaar, die uit alle deelen van het land
+kwamen en die daar opgeleid worden, om, na een schooltijd van 3-5
+jaar, aan den meestbiedenden bordeelhouder verkocht te worden. De
+ouders dezer kinderen hebben een maandelijks schoolgeld van 8 yen
+te betalen, waarvoor hun dochtertje dan kost, inwoning en onderricht
+ontvangt. Dat schoolgeld wordt echter gaarne betaald, want na eenige
+jaren daar geweest te zijn, brengt zoo'n kind van één tot twee duizend
+yen op. Voor dat geld moet zij dan drie jaar dienst doen en heeft zij
+gedurende die jaren niet het geluk, om, tengevolge van hetgeen van
+haar gevergd wordt, ziek te worden en in een hospitaal te sterven, dan
+heeft haar vader het recht, haar daarna opnieuw te verkoopen. Eenige
+jaren geleden hebben wij in het Maandblad voor Vrouwenkiesrecht
+een brief gepubliceerd, die door een groep van zulke meisjes tot
+eenige Amerikaansche vrouwen gericht was, met 'n noodkreet om haar
+te hulp te komen en de Japansche meisjes te redden uit een leven van
+diepste ellende, waarin zij vaak gestooten worden doordat de vader een
+opiumschuiver of speler is en dan zijn schulden betaalt met het geld,
+dat hij voor zijn dochter kan maken. Onwillekeurig kwam die brief
+mij voor den geest, toen ik deze Geisha-school, zooals de volksterm
+luidt, bezocht en die honderden jonge slachtoffers daar zag zich
+voorbereiden voor haar ongeluk. Het kwam mij voor, dat een sombere
+trek in al die lieve gezichtjes aanwezig was. Het is mogelijk, dat
+Japan's moraliteit niet lager staat dan die van alle andere naties, dat
+de immoraliteit hier alleen openlijker optreedt, doch alvorens Japan
+onder de beschaafde volkeren kan gerekend worden, zal zijn opvatting
+der prostitutie toch zeker een totale wijziging moeten ondergaan. Op
+die school wordt voor de kleintjes ook elementair onderricht gegeven in
+rekenen, schrijven, lezen etc., doch het onderwijs is er voornamelijk
+op ingericht om de verschillende kunsten te leeren, die een Geisha
+aantrekkelijk maken. Muziek, zang en dans, zich kappen en grimeeren,
+zijn de hoofdfactoren bij het onderwijs. De meeste onderwijzeressen
+zijn oude vrouwen, vroegere Geisha's, alleen voor zeer enkele
+vakken zijn mannen voor het onderricht aangesteld. Wij woonden er
+een muziek- en dansles bij. Bij deze laatste zagen wij een stuk van
+den beroemden Nö-dans instudeeren. Deze dans werd vroeger alleen op
+zeer bijzondere dagen aan het hof en voor de keizerlijke omgeving
+uitgevoerd, doch tegenwoordig wordt zij ook op het tooneel voor een
+betalend publiek gegeven, waarvoor dan altijd de Japanners uit alle
+deelen van het land overkomen. Er zijn nu reeds drie avonden in de
+Maand November voor Nö-dansen aangekondigd en de gids verzekerde mij,
+dat, wilde men op een dier avonden zeker zijn van een plaats in het
+theater, de kaarten dan nu reeds genomen moesten worden. Enkele van
+de leerlingen der Nyokoba, die bijzonder uitmunten in het dansen,
+worden ook wel aan theaterdirecteuren verkocht, maar dan is haar
+leven niet zooveel beter, want maar al te dikwijls moeten zij ook
+voor den directeur door dansen en op andere wijze het geld weder
+opbrengen, wat hij voor haar betaalde. Het spreekt van zelf, dat,
+in een land als hier, de prostitutie een gepatenteerd beroep is en
+de Staat van iedere Geisha een zekere belasting trekt, die hooger is,
+naarmate ook het meisje meer opbrengt voor den eigenaar.
+
+Wij zijn gewend al die meisjes Geisha's te noemen; de Japanner
+maakt echter een groot verschil tusschen een Geisha en een gewone
+prostituee. Geisha's zijn de meisjes, die in de clubhuizen een
+bepaalde club heeren dienen, of in de theehuizen dienst doen, terwijl
+de prostituee 's avonds achter hare tralies te pronk zit en elken
+binnenkomende moet dienen. Elke min of meer groote stad in Japan
+heeft een heele buurt, waarin deze huizen gevestigd zijn en waarbinnen
+alleen deze vrouwen zich vrij mogen bewegen. In andere straten mogen
+zij niet komen.
+
+Morgenochtend ga ik Japan verlaten; ik heb er dan juist genoeg van
+gezien om den wensch levendig te houden, er nog eens terug te mogen
+komen. Want bij al het artistiek mooie wat het land te bewonderen
+geeft, heeft het ook een heerlijk klimaat, waarin men zich frisch
+en opgewekt gevoelt, en bezit het bijna overal goede hotels, met
+matige prijzen, waarin de bezoeker niet geëxploiteerd wordt. Laat
+mij er nog aan toevoegen, dat in geen land in de heele wereld de
+spoorwegmaatschappijen zoo goed zorgen voor de passagiers als in
+Japan. Aan elk station zijn steeds tal van spoorweg-aangestelden
+aanwezig, die uitstekend voor de bagage der reizigers zorgen en
+waarvoor men niet verplicht is te betalen. Een fooitje van 'n dubbeltje
+voor 5 à 6 stuks bagage, maakt deze mannen uiterst dankbaar en men
+kan zeker zijn, dat alles terecht komt, waar men het besteld heeft.
+
+
+
+
+
+
+OP DEN TERUGTOCHT.
+
+
+Bij een opkomende zon op een prachtigen herfstmorgen verliet ik Kyoto,
+in een dankbare stemming voor al het schoone en aangename wat Japan
+mij in korten tijd van mijn verblijf geboden heeft. Alle voorzorgen
+waren door den hotelier van het Kyoto-hotel genomen, dat mijne bagage
+goed bezorgd werd en ik eene goede plaats in den trein kreeg. Hij
+had zelfs naar een zijner collega's in Tsuruga getelefoneerd om aan
+den trein te zijn en daar te zorgen dat ik goed op de boot, die mij
+naar Vladivostock moest voeren, met al mijne bagage terecht kwam. De
+vriendelijkheid en voorkomendheid der Japansche hoteliers, de goede
+bediening, de zindelijkheid en de goede keukens in hunne hotels,
+wordt in geen enkel land overtroffen. In het algemeen genomen, kan ik
+gerust zeggen, dat Japan in dit opzicht zeer zeker boven alle andere
+landen in Azië staat en dat slechts weinige Europeesche landen het
+daarin evenaren. Japan trekt met elk jaar meer toeristen, die er bijna
+allen met het grootste enthusiasme vertoeven; alle krachten werken er
+samen om het verblijf in en het reizen door het land gemakkelijk te
+maken en te veraangenamen. In de grootste en beste hotels worden matige
+prijzen gevraagd, de spoorwegen zijn goedkoop en de meeste winkels zijn
+betrouwbaar. Het is mogelijk, dat de Japanner zich er vroeger op heeft
+toegelegd, om door bedrog rijk te worden, tegenwoordig doet elkeen
+echter zijn best om eerlijk te handelen. Toen wij in China waren,
+hebben wij steeds gehoord, dat de Chineezen betrouwbaarder dan de
+Japanners zijn, dat men in China de handelaars kan vertrouwen en in
+menigen winkel, waar wij trachtten koopjes te doen, werd ons gezegd
+"gij zijt niet in Japan, wij Chineezen bedriegen de menschen niet",
+wat zooveel beteekende, als dat wij den gevraagden prijs betalen
+moesten of konden heengaan. En in Japan nu hoorden wij precies het
+omgekeerde. Als wij probeerden af te dingen, dan werd ons herhaaldelijk
+verzekerd, dat Japan geen China is en dat men de Japanners vertrouwen
+kan. In hoeverre dit laatste waar is, weet ik niet, maar wel weet ik,
+dat in Japan alles veel mooier en veel goedkooper is dan in China,
+en dat verschillende winkels ons attent maakten op het verschil in
+kwaliteit der goederen en wij voor zeker soort goed bijna overal
+denzelfden prijs moesten betalen. Ik heb zeer sterk den indruk
+gekregen, dat Japan betrouwbare winkeliers bezit en men in geen land
+in de wereld voor weinig geld zooveel kan koopen als daar.
+
+Op mijn reis van Kyoto naar Tsuruga, had ik nog de gelegenheid het
+mooie landschap in Japan te bewonderen. De geheele weg toch voer
+tusschen prachtige bergen, soms tot boven toe beplant met theeboompjes,
+langs rivieren en meren en bracht mij om één uur in Tsuruga. Er
+was nog één heer van Kyoto, ook met bestemming voor de boot naar
+Vladivostock, met mij medegekomen. De sneltrein die van Tokyo en
+Yokohama de reizigers van de Trans-Siberische lijn vervoert, was
+reeds een uur te voren gearriveerd en de agenten voor die lijn waren
+met deze passagiers op weg naar de boot en zouden niet vóór drie uur
+voor de tweede maal gaan. Ik ging dus met den vertegenwoordiger van
+het Kaimugo-Hotel, tot wien de hotelier uit Kyoto getelefoneerd had,
+mede om daar eerst te lunchen, om tegen drie uur met het kleine
+stoombootje naar de Portawa, zoo heet de boot, te gaan. Eerst
+moest echter mijn paspoort nagezien worden. Gelukkig had de heer
+von Zeppelin, onze consul-generaal in Shanghaï, er voor gezorgd,
+dat mijn paspoort in elk opzicht in orde was, ook had hij het door
+den Russischen consul laten viseeren. Het werd dan ook op het bureau
+van den Russischen Volunteer fleet, waar ik het moest laten nazien,
+goedgekeurd en om drie uur kon ik aan boord gaan.
+
+Het is een Russische boot, met Russische bemanning. Een onoogelijke
+stewardess ontving mij in mijn hut, eene vrouw, die geen vertrouwen
+en geen toenadering uitlokt. De groote hut, die er zindelijk uitziet,
+miste alle comfort. Op het tweede, leege bed moest ik mijne zeven
+zaken uitstallen. De kapitein en de bedienden spreken Russisch, in
+de Russische taal met Russische letters is het menu geschreven en
+het ergst van al, het eten is Russisch. Dikke, vette soep en al het
+verdere klevende van vet en zwemmende er in. Daarbij ruw, stormachtig,
+mistig weder, dat de bijna niet geladen boot rollen en zwaaien doet,
+zoodat de maag alleen naar wat licht verteerbaar voedsel vraagt. Ik
+was de eenige vrouw met achttien heeren passagiers aan boord, en werd
+daardoor buitengewoon goed bediend.
+
+Om één uur kwamen wij Woensdagmiddag in Vladivostock aan en daar maakte
+ik voor het eerst kennis met Rusland en Russische gebruiken. Al de
+bagage der passagiers werd gevisiteerd, maar dat geschiedde op een
+wijze als ik nog nooit te voren heb bijgewoond. Zelfs de bagage die
+transit naar Holland ging, of van andere reizigers naar Londen of
+Berlijn, werd nagezocht, elk doosje opengemaakt en alleen als men
+het verzegeld wilde doorzenden, behoefde men de inkomende rechten
+er voor niet opbrengen. Een Duitscher, die een paar mooie zijden
+pantoffels bij zich had, die hij niet kon verzenden, omdat hij ze op
+reis draagt, moest de rechten er voor betalen. Van eenige Japansche
+heeren, die zijden overhemden bij zich hadden, werden de inkomende
+rechten opgeëischt, niettegenstaande hunne verzekering, dat die hemden
+gedragen en reeds gewasschen waren.
+
+Ik werd nog al genadig behandeld. Men stond mij toe alles uit mijn
+handbagage, wat de Russische heeren, die er meer als bandieten dan
+als heeren uitzagen, verdacht voorkwam, in mijn koffer over te
+laden en die dan verzegeld transito naar Holland te zenden. Een
+man werd aangewezen, die mij daarbij behulpzaam zou zijn en die,
+nadat ik alles had ingepakt, mijn goed sluitende koffer met één
+touw omwond en dat touw met een loodje bezegelde. Nadat dit alles
+was afgeloopen, werd de koffer voor Amsterdam ingeschreven. Voor de
+hulp, het touw en het loodje moest ik den man 4 roebels 75 kopeken
+betalen. Waarom het juist die som was, of dat de man mij niet veel
+te veel liet betalen, wie zou dat uitmaken? Er was niemand die ik
+het vragen kon en in Rusland mag men blij zijn, als men met geld en
+goede woorden heelhuids de handen van beambten ontkomt. Dit alles
+ging nu niet zoo gemakkelijk als ik het hier neerschrijf, want geen
+der beambten sprak iets anders dan Russisch of verstond een woord in
+een andere taal. Als niet een der Russische heeren, die met mij de
+bootreis van Tsuruga naar Vladivostock had gemaakt en Engelsch sprak,
+mijn tolk was geweest en mij door het moeilijkste deel had geholpen,
+dan weet ik niet of ik het ooit met die lui had klaar gespeeld. Met
+dat alles was het drie uur geworden. Met den Duitscher met wien ik van
+Kyoto naar Tsuruga was gereisd en die ook dezelfde moeilijkheden had,
+nam ik een rijtuig, dat ons een uur lang door Vladivostock zou rijden.
+
+Vladivostock maakt geen grooten indruk. De stad is vrijwel onvoltooid,
+overal ziet men groote huizen en vrij groote winkels en kantoorgebouwen
+en daarnaast nog een heele open ruimte, wachtende op ondernemers,
+die er wat op bouwen willen. Straten zijn nog niet voltooid, en
+de wegen daardoor slecht. Het meest interesseerde mij de bevolking
+in de straten. Het begon reeds bij den koetsier op den bok, die er
+met zijn groote bontmuts en zijn jas met lange, wijde rokspanden,
+die er uitzagen alsof zij een lange sleepjapon moesten voorstellen,
+reeds recht Russisch uitzag. Had ik het nog niet genoeg bij de
+douanen ondervonden dat ik nu in Rusland was, hier in de straten
+zag ik Russen, typische Russen, zooals wij ze op het tooneel en in
+de illustraties te zien krijgen. Maar spoedig hadden wij genoeg van
+het ritje en daar wij wisten dat er nog allerlei formaliteiten te
+vervullen waren, alvorens wij rustig in de coupé konden plaats nemen,
+spoedden wij ons maar weder terug naar het station. Onze paspoorten,
+die bij aankomst op de boot in Tsuruga door den eersten officier waren
+in beslag genomen, zouden ons vóór ons vertrek uit Vladivostock weder
+overhandigd worden. Toen wij dan ook aan het station kwamen, stond
+de trein reeds gereed en was een hooge politiebeambte bezig de namen
+der reizigers af te roepen, die dan uit zijn handen hunne paspoorten
+konden terug bekomen. Precies op tijd, 4.51, begon onze twaalfdaagsche
+treintocht. De trein bestond uit een waggon eerste en een waggon
+tweede klasse, benevens een restauratiewagen en een goederenwagen.
+
+Het begin van de reis was niet zeer interessant, wij gingen door een
+bergland, met nog uitgestrekte, ongecultiveerde dalen. Alleen aan
+de verschillende stations zagen wij de armoedig in dierenhuiden
+gekleede Russen en vele Chineezen, die er altijd even vuil en
+verkommerd uitzagen. De Manchurische Chineezen in dit Noordelijk
+gedeelte dragen allen nog hunne staarten. Het was reeds echt koud,
+overal op de wegen lag reeds een dunne laag sneeuw en elk riviertje
+of meertje lag reeds onder een ijslaag.
+
+Midden in den nacht bereikten wij de grens van China, alwaar een
+Chineesche douane in de coupé kwam om te vragen of er ook iets "zu
+verzollen" was. Ik lag in diepe rust en wist niet wat er gebeurde, toen
+plotseling met een ruk mijn goed afgesloten coupé werd opengemaakt en
+twee mannen binnentraden. Ik had hen er echter spoedig uitgebonjoerd
+en nog voor zij iets van mijne plunje met hunne vuile vingers konden
+betasten, stonden zij al weder buiten de deur. Men vertelde mij dat wij
+'s nachts een mooi gedeelte gepasseerd waren, maar ik kan daar niets
+van navertellen, want 't was een stikdonkere nacht, die ik vrijwel
+geheel slapende doorbracht. Bovendien waren in den vroegen ochtend
+de coupé-raampjes zoo dik bevroren, dat ik er niets doorheen kon
+zien. Verder op den morgen gingen wij door een onafzienbare woeste,
+dorre streek, tot wij om twee uur, Donderdagmiddag, in Charbin
+aankwamen. Daar hadden wij drie kwartier rust. Wij moesten wachten
+op den trein die van Peking door Mukden hier zich met den trein van
+Vladivostock vereenigt. En dezen keer zou die trein Prins Heinrich
+van Pruisen met zijn heele gevolg met zich voeren.
+
+Op het perron in Charbin stond de kleine Duitsche kolonie, die in
+deze stad woont, allen in Zondagsche plunje, gereed om hun prins
+te verwelkomen, en ook de Russische en Chineesche autoriteiten
+uit Charbin, waren voor dat zelfde doel aanwezig. Drie groote
+photographietoestellen stonden opgesteld, om gauw een kiek te nemen,
+indien de prins zich ten minste zou willen vertoonen. Een kwartier
+later kwam de Peking-trein binnen en zeer spoedig daarna trad de
+prins, in generaalsuniform gekleed, naar buiten. Eerst hield hij
+een huiselijk praatje met zijn landgenooten en daarna schudde hij de
+vreemde autoriteiten hartelijk de hand. Ik zag prins Heinrich voor den
+eersten keer, en was gefrappeerd door zijn groote gelijkenis met den
+tsaar van Rusland en den koning van Engeland. Maar ook viel mij het
+oude uiterlijk op. Hij ziet er veel ouder uit dan zijn oudere broeder,
+de keizer van Duitschland. Hij lijkt op een man van 60 jaar.
+
+Charbin staat bekend om zijn vele bandieten; men had mij reeds
+gewaarschuwd, als om de een of andere reden de trein daar langer zou
+stoppen, de stad niet in te gaan. Allerlei verhalen omtrent diefstal en
+oplichterij daar bedreven, doen de ronde. Nadat wij Charbin verlaten
+hadden, gingen wij een korten tijd door een pijnbosch en zilverberken
+en daarna begonnen de troostelooze vlakten weder. De trein gaat dan
+eens over bergen, 2 à 3 duizend voet hoog, om direct daarna weder te
+dalen. Het verschil in temperatuur boven of beneden is zelfs in mijn
+verwarmde coupé goed te voelen en bovendien zichtbaar aan de dikkere
+sneeuwlagen en de ijsmassa's boven. De trein wordt door twee kolossaal
+groote machines, die met hout gestookt worden, voortbewogen.
+
+Twee vertegenwoordigers van de Trans-Siberische spoorweglijn maken
+van Charbin de reis met den trein mede. Dit is ter wille van Prins
+Heinrich. Met den oudsten van beiden houdt prins Heinrich, als hij aan
+de verschillende stations op en neder wandelt, vrij luide gesprekken
+in het Fransch. Die zit ook naast den prins aan tafel. Door het
+gezelschap van den prins is onze eetzaal nu propvol. De prins zelf
+en vijf volgelingen eten, nadat wij gegeten hebben. Zij zitten dan in
+het kleine vertrekje, dat buiten de etensuren voor conversatiekamer en
+speelclub etc. dient. Men moet steeds dat vertrekje passeeren als men
+uit de eetzaal naar de coupé wil en soms is de prins wat ongeduldig
+en begint met zijn heeren reeds den maaltijd, alvorens wij goed en
+wel geëindigd hebben. Dat schijnt den prins echter niet te hinderen;
+hij doet trouwens alles zoo doodeenvoudig, dat niemand in hem een
+hooggeplaatst persoon zou vermoeden, als men het niet vooruit wist.
+
+Gistermorgen had een treffend tafereeltje plaats. Wij waren aan het
+station genaderd, waar in de nabijheid, op de heenreis den trein
+van prins Heinrich gederailleerd is. Opeens kruipt een armoedig
+uitziende Rus naar den prins en begint met opgeheven handen iets te
+prevelen. Den armen kerel biggelden de tranen langs de wangen, met
+smeekende oogen zag hij den prins aan. De prins liet zich door den
+Russischen spoorwegautoriteit verklaren, wat de man wilde, en vernam
+toen, dat hij de bestuurder der locomotief was, waarmede de prins
+gederailleerd was. Die arme man was het slachtoffer van het ongeluk
+geworden, hij werd gestraft en uit zijn ambt ontslagen. Hij smeekte den
+prins nu om vergiffenis, welke hem van harte gegeven werd en de prins
+hoopte, dat men hem weder in zijn vroegere positie plaatsen zou. Toen
+de autoriteit dat vertaald en den armen man medegedeeld had, voegde
+hij er aan toe, dat hij spoedig een nieuwe aanstelling zou ontvangen.
+
+Tegen den middag bereikten wij Zaterdag de oevers van het uitgestrekte
+Baikalmeer, waar wij tot middernacht dicht langs bleven gaan. Dat gaf
+een prachtige afwisseling in het natuurtafereel. Oneindig grootsch
+was hier het landschap. De spoorweglijn langs dit bergachtig gedeelte
+is een meesterstuk van constructie. Het eene oogenblik kromde de baan
+zich vlak langs het meer, om een grooten berg, het andere oogenblik
+doorboorde hij een andere reuzenrots. Het was bitter koud hier,
+de sneeuw lag ruim een halven meter hoog, de pijnboomen konden de
+vracht van die losse, droge sneeuwmassa bijna niet torschen en het
+geheel zag er uit, alsof het onveranderlijk zoo zou blijven liggen,
+totdat in 1913 de voorjaarszon hare krachtige stralen zal zenden.
+
+Zaterdag te middernacht bereikten wij Irkutsk, waar wij van trein
+moesten verwisselen. Elkeen kreeg in den nieuwen trein weder precies
+dezelfde coupé en dezelfde plaats als in den voorgaanden. Mijn bed
+was reeds netjes gereed toen ik in mijn afdeeling kwam, zoodat ik
+mij onmiddellijk kon ontkleeden en te slapen leggen.
+
+Irkutsk, de hoofdstad van Oost-Siberië, schijnt de eenige stad te
+zijn, waar men, als men wil, de reis tusschen Vladivostock en Moscou
+onderbreken kan. Daar zijn goede hotels, en genoeg bezienswaardigs,
+om eenige dagen interessant te maken.
+
+Zondagmorgen was het uitzicht geheel veranderd. Even onafzienbaar
+als voorheen de kale vlakten waren geweest, even uitgestrekt waren
+toen de bosschen. Boomen, boomen en niets dan boomen, en eeuwigdurend
+dezelfde soort. Pijnboomen en zilverberken, deze laatste bladloos,
+kaal. Geen afwisseling den geheelen dag. Daarbij ging de trein uiterst
+langzaam, wij stegen steeds. De temperatuur was buiten 12 gr. C. onder
+nul en een vinnige wind, soms van een sneeuwstorm vergezeld, maakt
+het alleen voor de heel moedigen mogelijk, bij een halte even naar
+buiten te gaan om een luchtje te scheppen.
+
+Maandagmorgen hadden de bosschen weder plaats gemaakt voor de oneindig
+groote, troostelooze steppen. Alles leek weder meer op Siberië,
+zooals wij dit uit de boeken van Dostojevsky en anderen kennen. Om
+6 uur kwamen wij Maandagavond in Taiga, vanwaar een zijlijntje Tomsk
+met de hoofdlijn verbindt, Tomsk, de hoofdstad van West-Siberië. Hier
+hadden wij een kwartier rust, de eenige groote rust, die wij sedert
+Charbin gehad hebben. Er waren daar tal van tentjes, waar men voor veel
+geld allerlei zaken van Russische bergproducten gemaakt, kon koopen.
+
+Dinsdagmiddag om twee uur bereikten wij Omsk, de plaats waar een halve
+eeuw geleden Dostojevsky als een banneling heeft geleefd. Omsk is nu
+een vrij belangrijk stadje, al ligt het ook nog verlaten in de steppen.
+
+Langs den geheelen weg, van Vladivostock af reeds, is men druk
+bezig met het leggen van een dubbel spoor. Op het oogenblik loopt
+de Trans-Siberische trein op enkel spoor. Dit werk is een enorme
+onderneming, want niet alleen moeten daarvoor de rails verdubbeld
+worden, maar over vele der tallooze rivieren moeten ook de bruggen
+verdubbeld worden. In Oost-Siberië is men reeds voor een groot
+deel gereed, waardoor 50.000 arbeiders nu vandaar weder naar hunne
+woonplaatsen teruggevoerd moeten worden. Dat doet de Russische
+staat op Russische wijze. Dagelijks passeeren wij eenige van die
+arbeiderstreinen. Deze menschen worden vervoerd in beestenwagens. In
+ieder van die wagens huizen 40 mannen. Iedere trein vervoert twintig
+wagens. Vijf zulke treinen gaan elken dag. Die arme kerels zitten,
+of liever, liggen daar dag en nacht; zij moeten daar hun eigen
+potje koken en alles doen, wat men gedurende zoo vele dagen, als
+die mannen daar vertoeven moeten, te doen heeft. Als onze trein
+passeert, zien wij door de vierkante openingen koppen van menschen
+steken, zooals er anders koppen van koeien of paarden door zichtbaar
+worden. 't Zijn koppen van ruwe, stoere kerels, mannen, die niets dan
+hun ruwe, ongeleide spierkracht aan te bieden hebben in ruil voor
+hun levensonderhoud. Dezulken zijn er blijkbaar velen in Rusland,
+anders zou die kracht beter betaald worden, althans door den staat
+op hoogere waarde worden gesteld.
+
+Woensdagmorgen om 8 uur waren wij in Cheliabinsk, alwaar dat deel van
+den trein, dat naar Petersburg gaat, ons verliet. Wij hadden daar ruim
+een half uur oponthoud, maar de sneeuw viel in zulke dikke vlokken
+neder, dat het niet doenlijk was, om naar buiten te gaan, om wat
+op en neder te loopen. Van daar af wordt de reis interessanter. Wij
+komen door een meer bewoond gedeelte. Herhaaldelijk passeeren wij nu
+Russische sleden met in vliegende vaart rennende paarden, zien wij
+de bergen, waaruit goud, kwikzilver en steenkool gedolven worden en
+passeeren wij tallooze kleine stations, altijd vol mannen, vrouwen
+en kinderen, maar mannen vooral, die met hun heele bezitting in een
+groote zak gebonden of in een doek geknoopt, op een boemeltrein staan
+te wachten, die hen naar een beter oord moet voeren. Emigranten,
+zoowel zij, die over Europa naar Amerika trekken, als zij, die
+in het uitgestrekte Rusland een ander oord zoeken om zich daar te
+koloniseeren. Deze laatste emigratie wordt door den Russischen staat
+zeer in de hand gewerkt, vooral als men zich wil vestigen in het
+verre Oosten van het land.
+
+Een trein passeerden wij, uit beestenwagens bestaande, waarvan de
+luchtgaten door zware ijzeren bouten afgesloten waren. Het was een
+volle trein met veroordeelden, die naar een der mijnstreken vervoerd
+worden.
+
+Spoedig hadden wij nu Siberië achter den rug en bevonden ons
+in het eigenlijke Rusland. In den namiddag zagen wij van uit
+onze coupé-raampjes de groote, witte obelisk, die Azië van
+Europa scheidt. Den geheelen middag hadden wij een prachtig mooi
+winterlandschap. Reinwit lag een dik sneeuwkleed over bergen en
+velden, de rivieren waren dichtgevroren, de huizen in de dorpjes
+en stadjes gaven alleen eenige kleur, Vroolijk scheen de zon over
+dit glinsterend witte natuurtafereel, zij had de bewoners der lage
+huisjes naar buiten gelokt en tal van snorrende Russische sleden,
+met gezonde, lachende menschen bevolkt, passeerden wij op hunnen tocht.
+
+Naarmate wij Moscou naderden nam ook de koude af en werd de omgeving
+interessanter. Maar toch ligt alles nog onder de sneeuw. In het midden
+van den dag passeerden wij Donderdag Samara en kort daarna ging de
+trein de Volga over. De Alexanderbrug, die dit mogelijk maakt, is
+meer dan een kilometer lang en is de trots der Russen.
+
+Toen ik Vrijdagmorgen ontwaakte en uit mijn coupé-raampje keek, was
+alle sneeuw verdwenen. Een nachtvorstje had nog wel het groen der
+velden wit getint, maar van sneeuw was hier geen sprake meer. Toen
+ik in den restauratiewagen kwam, zat reeds de prins met zijn heele
+gevolg aan de ontbijttafeltjes. Allen waren in groot uniform. Ook de
+prins. Hij zag er opgewekt en veel jonger in zijn prachtige uniform
+uit, dan toen ik hem in Charbin voor het eerst zag.
+
+Om half tien kwamen wij in Moscou aan het Koursk-station. Daar
+stonden prinses Heinrich en vorstin Sergeï en vele hooge Russische en
+Duitsche autoriteiten reeds te wachten. De begroeting tusschen den
+prins en zijn vrouw was allerhartelijkst, zooals trouwens na zoo'n
+lange scheiding van een gelukkig echtpaar te wachten is. Daarna werd
+vorstin Sergeï, die in een grijs nonnenkleed was, hartelijk door den
+prins de hand gedrukt. Sedert vorst Sergeï, nu zes jaren geleden,
+werd doodgeschoten, is de vorstin in een klooster gegaan, waarvan zij
+nu de overste is. Zij is een oudere zuster van de Czarina, een prinses
+van Hessen en dus met den prins verwant. Zij liep tusschen den prins en
+prinses Heinrich in, toen zij het perron verlieten. Prachtig blonken de
+gouden helmen met de dubbele adelaars van de Russische autoriteiten,
+die hen met het gevolg van den prins op den voet volgden. De hooge
+vorstelijke personen onderbreken blijkbaar hun reis in Moscou, want
+al hun bagage is uit den trein gezet.
+
+Ik had ook graag mijn reis in Moscou onderbroken, maar mijn plicht
+roept mij nu thuis. Ik bleef derhalve zitten tot de trein mij naar het
+station Moscou-Brest bracht, waar de Nord Express, die, in aansluiting
+aan den Trans-Siberischen trein, eenmaal in de week de passagiers in
+36 uren naar Berlijn voert, reeds gereed stond. Er was juist genoeg
+tijd om van trein te verwisselen, toen de Nord Express, die alleen
+uit een restauratiewagen, een goederenwagen en drie eerste klasse
+waggons bestaat, het station en daarmede ook Moscou verliet.
+
+Deze trein vindt in Berlijn directe aansluiting met den sneltrein
+naar Brussel en heeft een waggon, die direct doorgaat naar Ostende
+ten behoeve der reizigers voor Londen, en een waggon die doorgaat naar
+Parijs. Ik moest in Berlijn ervaren, de nachttrein naar Holland juist
+vertrokken was; die verlaat Berlijn juist tien minuten eerder vóórdat
+deze sneltrein aankomt. Ik moest derhalve voor den nacht een hotel
+zoeken, om den volgenden morgen mijn reis naar Holland voort te zetten.
+
+De natte koude, die Holland's klimaat zoo onaangenaam maakt, overviel
+mij plotseling toen de trein de grenzen van ons land bereikte. Maar
+ook daaraan gewent men spoedig. Het maakte alleen "home sweet home",
+minder aantrekkelijk.
+
+
+
+
+
+
+AANTEEKENINGEN
+
+
+[1] De tetsemug wordt verondersteld de paarden te dooden en bij
+menschen de slaapziekte te veroorzaken.
+
+[2] De Hindoe gelooft, dat de wereld nu in haar vierde tijdsperiode
+verkeert, dat wij leven in de Kali-Yug, die 18 Febr. 3202 vóór
+Christus begonnen is en 432.000 jaren zal duren. Dat wij nu leven
+in de tijdsperiode van verwoesting. De eerste periode was Satya, de
+eeuw van waarheid, die duurde 1728.000 j. De tweede Treta, de eeuw
+van behoud, duurde 1296.900 j. De derde Dwapara, duurde 864.000 jaren.
+
+[3] Het komt mij voor, dat de controleur van Kotô Agoëng zich moet
+hebben vergist, toen hij mij den prijs van 2000 à 3000 gulden noemde
+voor eene bruid. Een bruid zal zeker niet tienmaal meer kosten dan
+een bruidegom. Het zal ook daar wel 200 à 300 gulden moeten zijn.
+
+[4] Toen ik dit schreef, kende ik nog niet het bestaan van het
+uitgebreide werk van mr. Willinck, omtrent het rechtsleven der
+Minangkabausche Maleiers.
+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Reisbrieven uit Afrika en Azië, by 
+Aletta Henriëtte Jacobs
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISBRIEVEN UIT AFRIKA EN AZIË ***
+
+***** This file should be named 29507-8.txt or 29507-8.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        https://www.gutenberg.org/2/9/5/0/29507/
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+https://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+https://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at https://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit https://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     https://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
diff --git a/29507-8.zip b/29507-8.zip
new file mode 100644
index 0000000..3432dae
--- /dev/null
+++ b/29507-8.zip
diff --git a/29507-h.zip b/29507-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..ee32c0c
--- /dev/null
+++ b/29507-h.zip
diff --git a/29507-h/29507-h.htm b/29507-h/29507-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..b326ac9
--- /dev/null
+++ b/29507-h/29507-h.htm
@@ -0,0 +1,30800 @@
+<!DOCTYPE html
+PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN"
+"http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. -->
+<html lang="nl-1900">
+<head>
+<meta name="generator" content="HTML Tidy, see www.w3.org">
+<meta http-equiv="Content-Type" content=
+"text/html; charset=ISO-8859-1">
+<title>Reisbrieven uit Afrika en Azi&euml;</title>
+<link rel="schema.DC" href=
+"http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="author" content="Aletta H. Jacobs">
+<meta name="DC.Creator" content="Aletta H. Jacobs">
+<meta name="DC.Title" content="Reisbrieven uit Afrika en Azi&euml;">
+<meta name="DC.Date" content="#####">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900">
+<style type="text/css">
+ /* Standard CSS stylesheet */
+body
+{
+ font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif;
+ margin: 1.58em 16%;
+ text-align: left;
+}
+.titlePage
+{
+ border: #DDDDDD 2px solid;
+ margin: 3em 0% 7em 0%;
+ padding: 5em 10% 6em 10%;
+}
+h1.docTitle
+{
+ font-size:1.6em;
+ line-height:2em;
+}
+h2.byline
+{
+ font-size:1.1em;
+ font-weight:normal;
+ line-height:1.44em;
+}
+span.docAuthor
+{
+ font-size:1.2em;
+ font-weight:bold;
+}
+h2.docImprint
+{
+ font-size:1.2em;
+ font-weight:normal;
+}
+.transcribernote
+{
+ background-color:#DDE;
+ border:black 1px dotted;
+ color:#000;
+ font-family:sans-serif;
+ font-size:80%;
+ margin:2em 5%;
+ padding:1em;
+}
+.advertisment
+{
+ background-color:#FFFEE0;
+ border:black 1px dotted;
+ color:#000;
+ margin:2em 5%;
+ padding:1em;
+}
+.div0
+{
+ padding-top: 5.6em;
+}
+.div1
+{
+ padding-top: 4.8em;
+}
+.index
+{
+ font-size: 80%;
+}
+.div2
+{
+ padding-top: 3.6em;
+}
+.div3, .div4, .div5
+{
+ padding-top: 2.4em;
+}
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+ padding: 0;
+}
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, pseudoh4
+{
+ clear: both;
+ font-style: normal;
+ text-transform: none;
+}
+h3, .pseudoh3
+{
+ font-size:1.2em;
+ line-height:1.2em;
+}
+h3.label
+{
+ font-size:1em;
+ line-height:1.2em;
+ margin-bottom:0;
+}
+h4, pseudoh4
+{
+ font-size:1em;
+ line-height:1.2em;
+}
+h4.lghead
+{
+ margin-left:10%;
+ margin-right:10%;
+}
+.alignleft
+{
+ text-align:left;
+}
+.alignright
+{
+ text-align:right;
+}
+.alignblock
+{
+ text-align:justify;
+}
+p.tb, hr.tb
+{
+ margin-top: 1.6em;
+ margin-bottom: 1.6em;
+ margin-left: auto;
+ margin-right: auto;
+ text-align: center;
+}
+p.poetry
+{
+ margin:0 10% 1.58em;
+}
+span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */
+{
+ color: white;
+}
+p.line
+{
+ margin:0 10%;
+}
+p.argument, p.note, p.tocArgument
+{
+ font-size:0.9em;
+ line-height:1.2em;
+ text-indent:0;
+}
+p.argument, p.tocArgument
+{
+ margin:1.58em 10%;
+}
+p.tocChapter
+{
+ margin:1.58em 0%;
+}
+p.tocSection
+{
+ margin:0.7em 5%;
+}
+div.epigraph
+{
+ font-size:0.9em;
+ line-height:1.2em;
+ width: 60%;
+ margin-left: auto;
+}
+.epigraph .bibl
+{
+ text-align: right;
+}
+.epigraph .poem
+{
+ margin-left: 0;
+}
+.epigraph .line
+{
+ margin-left: 0;
+ text-indent: 0;
+}
+.trailer
+{
+ clear: both;
+ padding-top: 2.4em;
+ padding-bottom: 1.6em;
+}
+.floatLeft
+{
+ float:left;
+ margin:10px 10px 10px 0;
+}
+.floatRight
+{
+ float:right;
+ margin:10px 0 10px 10px;
+}
+p.figureHead
+{
+ font-size:100%;
+ text-align:center;
+}
+.figure p
+{
+ font-size:80%;
+ margin-top:0;
+ text-align:center;
+}
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+ color:#666666;
+ font-size:80%;
+}
+span.parnum
+{
+ font-weight: bold;
+}
+.leftnote
+{
+ font-size:0.8em;
+ height:0;
+ left:1%;
+ line-height:1.2em;
+ position:absolute;
+ text-indent:0;
+ width:14%;
+}
+.pagenum
+{
+ display:inline;
+ font-size:70%;
+ font-style:normal;
+ margin:0;
+ padding:0;
+ position:absolute;
+ right:1%;
+ text-align:right;
+}
+a.noteref, a.pseudonoteref
+{
+ font-size: 80%;
+ text-decoration: none;
+ vertical-align: 0.25em;
+}
+.red
+{
+ color: red;
+}
+.displayfootnote
+{
+ display: none;
+}
+div.footnotes
+{
+ margin-top: 1em;
+ padding: 0;
+}
+hr.fnsep
+{
+ margin-left: 0;
+ margin-right: 0;
+ text-align: left;
+ width: 25%;
+}
+p.footnote
+{
+ font-size: 80%;
+ margin-bottom: 0.5em;
+ margin-top: 0.5em;
+}
+p.footnote .label
+{
+ float: left;
+ text-align:left;
+ width:2em;
+}
+.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption
+{
+ font-size: 80%;
+}
+.centertable
+{
+ /* center the table */
+ margin: 0px auto;
+}
+.poem
+{
+ margin-left:5%;
+ position:relative;
+ text-align:left;
+ width:90%;
+}
+.poem h4
+{
+ font-weight:normal;
+ margin-left:5em;
+}
+.poem .linenum
+{
+ color:#777;
+ font-size:90%;
+ left:-2.5em;
+ margin:0;
+ position:absolute;
+ text-align:center;
+ text-indent:0;
+ top:auto;
+ width:1.75em;
+}
+.versenum
+{
+ font-weight:bold;
+}
+/* right aligned page number in table of contents */
+.tocPagenum, .flushright
+{
+ position: absolute;
+ right: 16%;
+ top: auto;
+}
+.footnotes .line
+{
+ font-size:80%;
+ margin:0 5%;
+}
+.poem .i0
+{
+ display:block;
+ margin-left:2em;
+}
+.poem .i1
+{
+ display:block;
+ margin-left:3em;
+}
+.poem .i2
+{
+ display:block;
+ margin-left:4em;
+}
+.poem .i3
+{
+ display:block;
+ margin-left:5em;
+}
+.poem .i4
+{
+ display:block;
+ margin-left:6em;
+}
+.poem .i5
+{
+ display:block;
+ margin-left:7em;
+}
+.poem .i6
+{
+ display:block;
+ margin-left:8em;
+}
+.poem .i7
+{
+ display:block;
+ margin-left:9em;
+}
+.poem .i8
+{
+ display:block;
+ margin-left:10em;
+}
+.poem .i9
+{
+ display:block;
+ margin-left:11em;
+}
+span.corr
+{
+ border-bottom:1px dotted red;
+}
+span.abbr
+{
+ border-bottom:1px dotted gray;
+}
+span.measure
+{
+ border-bottom:1px dotted green;
+}
+.letterspaced
+{
+ letter-spacing:0.2em;
+}
+.smallcaps
+{
+ font-variant:small-caps;
+}
+.caps
+{
+ text-transform:uppercase;
+}
+.fraktur
+{
+ font-family: 'Walbaum-Fraktur';
+}
+.rm
+{
+ font-style: normal;
+}
+hr
+{
+ clear:both;
+ height:1px;
+ margin-left:auto;
+ margin-right:auto;
+ margin-top:1em;
+ text-align:center;
+ width:45%;
+}
+h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure
+{
+ text-align:center;
+}
+h1,h2
+{
+ font-size:1.44em;
+ line-height:1.5em;
+}
+h1.label,h2.label
+{
+ font-size:1.2em;
+ line-height:1.2em;
+ margin-bottom:0;
+}
+h5,h6
+{
+ font-size:1em;
+ font-style:italic;
+ line-height:1em;
+}
+p,p.initial
+{
+ text-indent:0;
+}
+p.firstlinecaps:first-line
+{
+ text-transform: uppercase;
+}
+p.dropcap:first-letter
+{
+ float: left;
+ clear: left;
+ margin: 0em 0.05em 0 0;
+ padding: 0px;
+ line-height: 0.8em;
+ font-size: 420%;
+ vertical-align:super;
+}
+.poem
+{
+ padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+p.quote,div.blockquote,div.argument
+{
+ font-size:0.9em;
+ line-height:1.2em;
+ margin:1.58em 5%;
+}
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+ text-decoration:none;
+}
+ul { list-style-type: disc; }
+ol { list-style-type: decimal; }
+ol.AL { list-style-type: lower-alpha; }
+ol.AU { list-style-type: upper-alpha; }
+ol.RU { list-style-type: upper-roman; }
+ol.RL { list-style-type: lower-roman; }
+.lsdisc { list-style-type: disc; }
+.lsoff { list-style-type: none; }
+.castlist, .castitem { list-style-type: none; }
+.pglink
+{
+ background: url(images/book.png) center right no-repeat;
+ padding-right: 18px;
+}
+.catlink
+{
+ background: url(images/card.png) center right no-repeat;
+ padding-right: 17px;
+}
+.exlink
+{
+ background: url(images/external.png) center right no-repeat;
+ padding-right: 13px;
+}
+.pglink:hover
+{
+ background-color: #DCFFDC;
+}
+.catlink:hover
+{
+ background-color: #FFFFDC;
+}
+.exlink:hover
+{
+ background-color: #FFDCDC;
+}
+ /* Supplement CSS stylesheet "style/arctic.css.xml
+ " */
+body
+{
+ background: #FFFFFF;
+ font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+body, a.hidden
+{
+ color: black;
+}
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, .pseudoh4
+{
+ color: #001FA4;
+ font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+p.byline
+{
+ font-style: italic;
+ margin-bottom: 2em;
+}
+.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, span.leftnote, p.legend, .versenum, .stage
+{
+ color: #001FA4;
+}
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+ color: #AAAAAA;
+}
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+ color: red;
+}
+p.dropcap:first-letter
+{
+ color: #001FA4;
+ font-weight: bold;
+}
+sub, sup
+{
+ line-height: 0;
+}
+ /* Standard Aural CSS stylesheet */
+.pagenum, .linenum
+{
+ speak: none;
+}
+</style>
+</head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+The Project Gutenberg EBook of Reisbrieven uit Afrika en Azië, by 
+Aletta Henriëtte Jacobs
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Reisbrieven uit Afrika en Azië
+       benevens eenige brieven uit Zweden en Noorwegen
+
+Author: Aletta Henriëtte Jacobs
+
+Illustrator: Cornelis André Vlaanderen
+
+Release Date: July 25, 2009 [EBook #29507]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISBRIEVEN UIT AFRIKA EN AZIË ***
+
+
+
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+https://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+<div class="front">
+<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/cover.jpg" alt=
+"Oorspronkelijke voorkant: Reisbrieven uit Afrika en Azi&euml; door Aletta H. Jacobs, W. Hilarius Wzn.&mdash;Almelo"
+ width="501" height="720"></div>
+</div>
+
+<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-006.jpg" alt=
+"Dr. Aletta H. Jacobs." width="520" height="720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Dr. Aletta H.
+Jacobs.</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div class="titlePage">
+<h1 class="docTitle">Reisbrieven uit Afrika en Azi&euml;</h1>
+
+<h2 class="docTitle">Benevens eenige brieven uit Zweden en
+Noorwegen</h2>
+
+<h2 class="byline">Door<br>
+ <span class="docAuthor">Dr. Aletta H. Jacobs</span></h2>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/logo.gif" alt=
+"Uitgeverslogo: Werkend hopen." width="211" height="179"></div>
+
+<h2 class="docImprint">Tweede goedkoope druk<br>
+ Gedrukt en uitgegeven in het jaar 1915<br>
+ Door W. Hilarius Wzn. te Almelo</h2>
+</div>
+
+<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<p class="aligncenter">Boekdrukkerij W. Hilarius Wzn., Almelo. <span
+class="pagenum">[<a id="xd0e118" href="#xd0e118">III</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="toc" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<h2 class="normal">Inhoud.</h2>
+
+<ol class="lsoff">
+<li>&nbsp; <span class="tocPagenum">Bladz.</span></li>
+
+<li><a href="#ch1">Het zesde internationale Congres van den Wereldbond
+voor Vrouwenkiesrecht.</a> <span class="tocPagenum">1</span></li>
+
+<li><a href="#ch2">Naar Dalecarli&euml;.</a> <span class="tocPagenum">
+17</span></li>
+
+<li><a href="#ch3">Op weg naar Alisco.</a> <span class="tocPagenum">
+27</span></li>
+
+<li><a href="#ch4">Lapland.</a> <span class="tocPagenum">32</span></li>
+
+<li><a href="#ch5">Het land van de Middernachtzon.</a> <span class=
+"tocPagenum">39</span></li>
+
+<li><a href="#ch6">Om de Noordkaap.</a> <span class="tocPagenum">
+44</span></li>
+
+<li><a href="#ch7">Op den terugweg van Lapland.</a> <span class=
+"tocPagenum">54</span></li>
+
+<li><a href="#ch8">Aan boord van de &ldquo;Walmer Castle&rdquo;.</a>
+<span class="tocPagenum">57</span></li>
+
+<li><a href="#ch9">Madera.</a> <span class="tocPagenum">62</span></li>
+
+<li><a href="#ch10">Aan boord van de &ldquo;Saxon&rdquo;.</a> <span
+class="tocPagenum">71</span></li>
+
+<li><a href="#ch11">Aankomst in Kaapstad.</a> <span class="tocPagenum">
+84</span></li>
+
+<li><a href="#ch12">Ons verblijf in Kaapstad.</a> <span class=
+"tocPagenum">90</span></li>
+
+<li><a href="#ch13">De reis naar Port Elisabeth en bezoek bij Olive
+Schreiner.</a> <span class="tocPagenum">102</span></li>
+
+<li><a href="#ch14">Ons verblijf in Port Elisabeth.</a> <span class=
+"tocPagenum">110</span></li>
+
+<li><a href="#ch15">Ons verblijf in Bloemfontein.</a> <span class=
+"tocPagenum">117</span></li>
+
+<li><a href="#ch16">Ons verblijf in Kimberley.</a> <span class=
+"tocPagenum">125</span></li>
+
+<li><a href="#ch17">In den trein door Rhodesia en aankomst in
+Zambesie.</a> <span class="tocPagenum">132</span></li>
+
+<li><a href="#ch18">De Victoria Watervallen.</a> <span class=
+"tocPagenum">139</span></li>
+
+<li><a href="#ch19">In Pretoria.</a> <span class="tocPagenum">
+145</span></li>
+
+<li><a href="#ch20">Johannesburg.</a> <span class="tocPagenum">
+158</span></li>
+
+<li><a href="#ch21">Durban.</a> <span class="tocPagenum">
+166</span></li>
+
+<li><a href="#ch22"><span class="corr" id="xd0e256" title="Bron: Aag">
+Aan</span> boord van de &ldquo;Avondale Castle&rdquo;.</a> <span class=
+"tocPagenum">173</span></li>
+
+<li><a href="#ch23">In Zanzibar en Mombasa.</a> <span class=
+"tocPagenum">184</span></li>
+
+<li><a href="#ch24">Tusschen Mombasa en Port-Sa&iuml;d.</a> <span
+class="tocPagenum">193</span></li>
+
+<li><a href="#ch25">In Palestina.</a> <span class="tocPagenum">
+201</span></li>
+
+<li><a href="#ch26">Van Jeruzalem naar Beir&ucirc;t.</a> <span class=
+"tocPagenum">227</span><span class="pagenum">[<a id="xd0e286" href=
+"#xd0e286">IV</a>]</span></li>
+
+<li><a href="#ch27">Algemeenheden en indrukken over onzen laatsten
+tocht.</a> <span class="tocPagenum">237</span></li>
+
+<li><a href="#ch28">In Quarantaine.</a> <span class="tocPagenum">
+243</span></li>
+
+<li><a href="#ch29">Ca&iuml;ro.</a> <span class="tocPagenum">
+251</span></li>
+
+<li><a href="#ch30">Aan boord van de &ldquo;Prinses Juliana&rdquo;.</a>
+<span class="tocPagenum">279</span></li>
+
+<li><a href="#ch31">Op Ceylon.</a> <span class="tocPagenum">
+285</span></li>
+
+<li><a href="#ch32">In Britsch-Indi&euml; van Colombo tot Madras.</a>
+<span class="tocPagenum">312</span>
+
+<ol class="lsoff">
+<li><a href="#ch33">Bombay.</a> <span class="tocPagenum">
+323</span></li>
+
+<li><a href="#ch34">Van Bombay tot Jaipur.</a> <span class=
+"tocPagenum">339</span></li>
+
+<li><a href="#ch35">Van Agra tot Delhi.</a> <span class="tocPagenum">
+349</span></li>
+
+<li><a href="#ch36">Van Delhi tot en met Lucknow.</a> <span class=
+"tocPagenum">351</span></li>
+
+<li><a href="#ch37">Benares.</a> <span class="tocPagenum">
+366</span></li>
+
+<li><a href="#ch38">Calcutta en Darjeeling.</a> <span class=
+"tocPagenum">374</span></li>
+</ol>
+</li>
+
+<li><a href="#ch39">In Burma.</a> <span class="tocPagenum">
+385</span></li>
+
+<li><a href="#ch40">Burma en opweg naar Penang.</a> <span class=
+"tocPagenum">393</span></li>
+
+<li><a href="#ch41">Penang en Medan.</a> <span class="tocPagenum">
+401</span></li>
+
+<li><a href="#ch42">Aan boord van de &ldquo;Van Noort&rdquo; en
+aankomst te Batavia.</a> <span class="tocPagenum">409</span></li>
+
+<li><a href="#ch43">Op Java.</a> <span class="tocPagenum">
+416</span></li>
+
+<li><a href="#ch44">Op Sumatra&rsquo;s Westkust.</a> <span class=
+"tocPagenum">432</span></li>
+
+<li><a href="#ch45">Op Java.</a> <span class="tocPagenum">
+456</span></li>
+
+<li><a href="#ch46">Aan boord van de Tjimanoek.</a> <span class=
+"tocPagenum">507</span></li>
+
+<li><a href="#ch47">Hongkong.</a> <span class="tocPagenum">
+515</span></li>
+
+<li><a href="#ch48">In de Philippijnen.</a> <span class="tocPagenum">
+522</span></li>
+
+<li><a href="#ch49">In China.</a> <span class="tocPagenum">
+576</span></li>
+
+<li><a href="#ch50">In Japan.</a> <span class="tocPagenum">
+673</span></li>
+
+<li><a href="#ch51">Op den terugtocht.</a> <span class="tocPagenum">
+705</span></li>
+</ol>
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e445" href=
+"#xd0e445">V</a>]</span></div>
+
+<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<h2 class="normal">Voorwoord.</h2>
+
+<p>Met zekeren schroom zend ik deze brieven, die als dagbladartikelen
+bedoeld waren en door &ldquo;<i>De Telegraaf</i>&rdquo; gepubliceerd
+werden, thans in boekvorm de wereld in. Nooit is bij het
+ne&ecirc;rpennen er van de gedachte in mij opgekomen dat zij dien weg
+nog eenmaal zouden nemen. Eerst toen ik in het land terug was en van
+zoo verschillende zijden het verzoek tot mij kwam om die brieven te
+verzamelen en in boekvorm uit te geven, ben ik daartoe schoorvoetend
+over gegaan.</p>
+
+<p>Maar al te goed ben ik mij bewust dat er aan vorm en stijl veel
+ontbreekt en dat zij flink onder handen hadden moeten worden genomen,
+alvorens zij op nieuw gedrukt en uitgegeven werden. Daartoe ontbrak mij
+de tijd. Doch ook indien ik aan het veranderen was begonnen, zou ik de
+lust niet hebben kunnen weerstaan om in menige brief wat uitvoeriger
+over verschillende punten uit te weiden en hier en daar onderwerpen
+tusschen te voegen, die in dagblad-artikelen minder op hun plaats
+waren. Daardoor zouden dan evenwel deze brieven, die nu reeds zulk een
+grooten omvang bezitten, veel te uitgebreid zijn geworden.</p>
+
+<p>Zooals men goede vrienden op de hoogte houdt van wat men ziet en
+ondervindt op een langdurige reis door vreemde landen, zoo schreef ik
+&rsquo;s avonds, dikwijls na een vermoeienden dag, mijne wedervaringen
+neder. Geen dag ging voorbij, waarop ik niet eenige uren aan dit werk
+besteedde. Daardoor zijn het zuivere afdrukken geworden van de
+indrukken die ik ontving.</p>
+
+<p>Dat over de positie der vrouw in verschillende landen met voorliefde
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e460" href=
+"#xd0e460">VI</a>]</span>gewag wordt gemaakt is heel verklaarbaar. De
+reisgidsen en meeste beschrijvingen over de landen die wij bezochten,
+die mijne reisgezellin en mij in handen kwamen, spreken over de vrouwen
+van het land niet of slechts zeer oppervlakkig. Wij moesten daardoor
+zelf datgene onderzoeken, wat ons het meeste belang inboezemde. Hieruit
+zou al van zelf volgen dat dit bij het wedergeven van mijne indrukken
+dikwijls op den voorgrond moest treden, maar ook omdat wij de positie
+dier vrouwen in sommige gevallen eene verrassend gunstige vonden en in
+alle Aziatische landen &ldquo;het ontwaken der vrouw&rdquo;, haar
+strijd voor verheffing, zoo duidelijk voor oogen zagen, kon ik mijne
+vreugde daarover in mijne brieven niet onderdrukken.</p>
+
+<p>Aan mijne reis door Afrika en Azi&euml; ging een zesweeksche tocht
+door Zweden en rond de Noordkaap vooraf. Ik heb gemeend ook de brieven,
+die ik daarover schreef, in dezen bundel te moeten opnemen; voor mij
+zelve toch begon daarmede mijn reis en zijn zij daarom in deze
+&ldquo;Reisbrieven&rdquo; te huis.</p>
+
+<p><span class="smallcaps">Aletta H. Jacobs</span>.</p>
+</div>
+</div>
+
+<div class="body"><span class="pagenum">[<a id="pb1" href=
+"#pb1">1</a>]</span>
+<div id="ch1" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Het zesde internationale congres van den Wereldbond
+voor Vrouwenkiesrecht.</h2>
+
+<p class="alignright"><i>Stockholm</i>, 12 Juni 1911.</p>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Is het omdat het mooie Zweden zoo velen heeft gelokt, of moet het
+toegeschreven worden aan het niet meer te loochenen feit, dat in alle
+landen de vrouwen beginnen te ontwaken en de groote waarde van het
+kiesbiljet beginnen te beseffen en zij in deze twee-jaarlijksche
+congressen van den Wereldbond de opvoedende kracht voelen, die haar tot
+den strijd voor politieke vrijheid geschikt maakt, zeker is, dat nog
+nimmer te voren zoo vele vrouwen uit verschillende landen bijeen
+kwamen, om te hooren bespreken op welke wijze wij elkander in dezen
+strijd het best kunnen steunen en hoe de regeeringen van de landen,
+waar de vrouwen het kiesrecht hebben, ons in dezen strijd kunnen ter
+zijde staan.</p>
+
+<p>Met een gevoel van nationalen trots deel ik mede, dat Nederland, of
+liever de <i>Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht</i>, met ruim veertig
+van hare leden op dit congres vertegenwoordigd is en dat deze groote
+vertegenwoordiging door de Zweedsche vrouwen en door het bestuur van
+den Wereldbond ten hoogste wordt op prijs gesteld en wij in sommige
+opzichten een zeer bevoorrechte plaats innemen. Ook de <i>Mannenbond
+voor Vrouwenkiesrecht in Nederland</i> is zeer waardig vertegenwoordigd
+door zijnen president, den luitenant-kolonel Mansfeldt uit Utrecht, en
+zijne beide secretarissen, de heeren Kehrer uit Gorinchem en Van der
+Mandere uit Den Haag. Verder liet de Nationale Vrouwenraad van
+Nederland zich vertegenwoordigen door hare <span class="pagenum">[<a
+id="pb2" href="#pb2">2</a>]</span>presidente, mej. Baelde uit
+Rotterdam, die tevens presidente is van de Rotterdamsche afdeeling van
+de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. Op voorstel van de Vereeniging
+voor Vrouwenkiesrecht zond mrs. Catt eene uitnoodiging aan den Bond
+voor Vrouwenkiesrecht, welke deze beleefdheid beantwoordde met mevrouw
+Isaachsen en mej. Boissevain als afgevaardigden te zenden.</p>
+
+<p>Nu ik toch over de vertegenwoordiging ben begonnen te schrijven, wil
+ik meteen mededeelen, dat 22 landen afgevaardigden zonden en dat het
+door ons allen hier betreurd wordt, dat Belgi&euml;, op het Londensch
+congres zoo schitterende door zijn vijf bekwame afgevaardigden, thans
+geen vertegenwoordigsters zond, terwijl Itali&euml; op &rsquo;t laatste
+oogenblik moest berichten, dat haar afgevaardigde door ziekte
+verhinderd was te komen. Daartegenover staat echter, dat IJsland thans
+drie afgevaardigden zond, Servi&euml; en Bulgarije goed
+vertegenwoordigd zijn en dat van Portugal een schrijven inkwam met
+&rsquo;t verzoek zich door Dr. Aletta Jacobs te mogen laten
+vertegenwoordigen. Daar elk land echter zijne eigen
+vertegenwoordigsters moet zenden, is het verzoek van Portugal door het
+Bestuur van den Wereldbond afgewezen, doch is er besloten, als de
+statuten van de Portugeesche organisatie goedgekeurd zijn, dit land
+toch in den Wereldbond op te nemen. Ook van de vrouwen van Rumeni&euml;
+en Gallici&euml; waren schriftelijke verzoeken ingekomen om zich bij
+den Wereldbond te mogen aansluiten.</p>
+
+<p>Het is van meer dan eene beteekenis, als men reeds eenige dagen
+v&oacute;&oacute;r zulk een congres begint, in de stad aanwezig is en
+de voorbereiding kan gadeslaan. Nog zoo kort geleden had ik zelf zulk
+eene voorbereiding geleid, toen in 1908 in Amsterdam het congres aldaar
+plaats vond, en &rsquo;t was met niet weinig genoegdoening dat ik zag,
+hoe het Bestuur in Zweden van de door ons land verstrekte aanwijzingen
+geprofiteerd heeft en met inachtneming van de voor elk land bijzondere
+wijzigingen, onze organisatie heeft gevolgd. Ook in Zweden bestond een
+centraal comit&eacute;, met tal van sub-comit&eacute;&rsquo;s, die al
+het werk verricht hebben en die ieder voor zich de hulp hebben
+ingeroepen van zoovele en zulke leden der vereeniging, die daarvoor het
+meest geschikt bleken.</p>
+
+<p>Reeds direct bij het binnenkomen van Stockholm werden de aankomenden
+verrast door een zeer groote vlag in de <span class="pagenum">[<a id=
+"pb3" href="#pb3">3</a>]</span>kleuren van den Wereldbond, wit met
+goudgeel, wapperende boven een tafel, waarachter een drietal dames
+zaten, die de gasten alle noodige inlichtingen verschaften en hen met
+het verkrijgen van bagage, omnibus of rijtuig behulpzaam waren en voor
+zoover zij zich niet van te voren door het reisbureau van een goed
+hotel hadden voorzien, hen hielpen een goed hotel of pension te
+vinden.</p>
+
+<p>In het Grand-Hotel, alwaar het hoofdkwartier gevestigd is, hebben
+honderd afgevaardigden een kamer gevonden, doch bovendien zijn in dit
+hotel vele kamers gereserveerd voor het centraalbureau, alwaar alle
+mogelijke inlichtingen verkregen kunnen worden omtrent het te houden
+congres. Verder is er een bureau voor vreemdelingenverkeer, alwaar alle
+inlichtingen omtrent uitstapjes in de omgeving van Stockholm en voor
+verdere tochten, na afloop van het congres gegeven worden; zijn er twee
+kamers, waarin de propagandamiddelen der verschillende landen op
+afzonderlijke tafels zijn uitgestald, alsmede de brochures, boeken en
+vlugschriften, die voor propagandalectuur dienst doen. Een kamer is
+gereserveerd voor de pers, een andere voor schrijfkamer der
+afgevaardigden en een heel smaakvol ingericht vertrek, met vele
+cosy-corners, geeft gelegenheid om met elkaar eens een oogenblik rustig
+te praten. Ook de vergaderingen van het congres worden in de feestzaal
+van het Grand-Hotel gehouden, alwaar 600 afgevaardigden en
+plaatsvervangende afgevaardigden een ruime zitplaats vinden.</p>
+
+<p>Deze feestzaal ziet er schitterend uit, nu zij is uitgedost met
+bloemen en groen, en bovendien zeer smaakvol ged&eacute;coreerd met de
+nationale kleuren, geel en blauw, dooreengevlochten met de kleuren van
+den Wereldbond, wit en goudgeel.</p>
+
+<p>Wanneer men de dagen v&oacute;&oacute;r het congres in de vertrekken
+kwam, waarin het centraalbureau gezeteld is, dan kreeg men den indruk
+van in &rsquo;n woeligen bijenkorf aangeland te zijn, waarin enkele
+hoofdpersonen rustig en kalm doorgaan met het inschrijven van nieuwe
+leden, het uitschrijven van invitatiekaarten, het enveloppeeren van de
+vele noodige stukken voor alle afgevaardigden, het innen van
+contributi&euml;n van hen, die niet in de bevoorrechte positie
+verkeeren alles vrij te hebben, enz., terwijl tal van andere dames de
+steeds meer binnenkomende gasten van heinde en ver te woord staan, en
+haar, <span class="pagenum">[<a id="pb4" href="#pb4">4</a>]</span>naar
+gelang harer positie in dezen bond voor de gevraagde inlichtingen
+verwijzen naar de verschillende tafels, waar zij geholpen kunnen
+worden. Aan alles is hier gedacht, niets is vergeten. De meest
+zorgelooze afgevaardigde, die tehuis alles zou hebben laten liggen, kan
+hier nog opnieuw van alles voorzien worden. Voor ons Hollanders is
+zeker opmerkelijk, hoe Zweden&rsquo;s aristocratische vrouwen hier
+zusterlijk samenwerken met de vrouwen uit allen rang en stand, de
+hoofdplaatsen overlatende aan diegenen, die daarvoor de meeste
+geschiktheid bezitten. Onder de drie dames in het tentje aan het
+station was een van Zweden&rsquo;s vrouwen uit de hoogste kringen, die
+zich niet te voornaam vond onze handtasschen onmiddellijk over te
+nemen, ze naar het gereed staande rijtuig te brengen en ons welkom te
+heeten in Zweden&rsquo;s hoofdstad.</p>
+
+<p>Maar nog in een ander opzicht steekt dit congres schitterend af bij
+dat, hetwelk drie jaar geleden in Amsterdam werd gehouden. Stuitten in
+Amsterdam al onze pogingen af om op de een of andere wijze voor onze
+buitenlandsche gasten een officieele ontvangst van de stad te
+verkrijgen, weigerde men daar zelfs om, zooals bij zulke gelegenheden
+gebruikelijk is, de gasten op het stadhuis te ontvangen, als wij alle
+daarvoor te maken onkosten op ons namen, hier in Stockholm heeft de
+gemeenteraad het centraal-comit&eacute; gesteund met 3000 kronen om
+daarvoor allen gasten &rsquo;n uitstapje naar een van Stockholm&rsquo;s
+mooie omgevingen te bereiden, ontving elke vreemdelinge een keurig, in
+wit met goud gedrukt en gebonden boekje, waarin een platte grond van
+Stockholm, tal van mooie stadsgezichten en eene verhandeling van alle
+wetenswaardigheden op sociaal en wetenschappelijk gebied, namens de
+stad Stockholm cadeau. De burgemeester van Stockholm, Carl Lindhagen,
+wij wisten het reeds allen v&oacute;&oacute;r wij in Zweden aankwamen,
+is dan ook een groot voorstander van de zaak, waarvoor wij hier bijeen
+zijn en een oprecht vriend der vooruitstrevende vrouwen. Teekent hem
+dat niet genoeg als een sup&eacute;rieur mensch?</p>
+
+<p>Den Vrijdagavond, aan het congres voorafgaande, was onze presidente,
+mrs. Carrie Chapman Catt, die (dit ter geruststelling van hare talrijke
+vrienden) er sterker en gezonder uitziet dan ooit te voren, reeds met
+de leden van het Bestuur van den Wereldbond bijeen, om eene
+voorafgaande bestuursvergadering <span class="pagenum">[<a id="pb5"
+href="#pb5">5</a>]</span>te houden en den daaropvolgenden Zaterdagavond
+had eene vergadering plaats van het algemeen bestuur, bestaande uit de
+zeven bestuursleden van den Wereldbond en alle presidenten van de
+aangesloten landen, die ex-officio vice-presidenten van het Bestuur van
+den Wereldbond zijn. In deze vergaderingen werden alle huishoudelijke
+zaken besproken, zaken die beter zijn voorloopig nog niet door de pers
+wereldkundig te worden. Deze beide vergaderingen werden in den
+prachtigen salon van de presidente gehouden; het huiselijk karakter
+werd er van verhoogd, doordat onderwijl, door eenige gedienstige
+geesten, verfrisschende dranken, sandwiches en gebakjes werden
+aangeboden.</p>
+
+<p>Zaterdagmiddag werd reeds voor tal van genoodigden een schitterende
+tea gehouden, op uitnoodiging en ten huize van de weduwe van
+Zweden&rsquo;s grooten physioloog, prof. Holmgren. Deze oude dame en
+hare tal van gehuwde dochters, zijn zulke groote voorstandsters van
+vrouwenkiesrecht, dat zij zich, totdat deze zaak voor Zweden&rsquo;s
+vrouwen een opgeloste kwestie zal zijn, aan niets anders op
+maatschappelijk gebied wijden, en hare groote krachten, energie en geld
+geheel ten dienst dezer beweging gebruiken. Holland riep bij deze oude
+dame aangename herinneringen wakker, omdat zij vroeger dikwijls met
+haar man in Utrecht de gast van onzen onsterflijken Donders was
+geweest.</p>
+
+<p>Voorafgaande aan het congres en daarmede niet samenhangende, doch
+voor duizenden, vreemdelingen zoowel als Zweden, een waar geestelijk
+genot, was de preek van dominee Anna Howard Shaw, Zondagmiddag half
+drie in de Gustav Wasa kerk te Stockholm gehouden. Deze enorm groote
+kerk was van boven tot onder met een dichtopeengepakte menschenmassa
+gevuld; tusschen de stoelen, in de midden- en zijgangen, op alle treden
+van de trappen, die naar de galerijen leiden, en zelfs in de
+vensternissen hadden zich de toehoorders opeengepakt. Gedurende de
+preek van reverend Shaw, die meer dan een uur duurde, bleef die menigte
+in ademlooze stilte geboeid. Die ontzaglijke menigte inspireerde haar
+gewis, want na afloop hoorde men van alle kanten, &ldquo;nooit te voren
+heeft zij zoo goed gesproken&rdquo;. De Gustav Wasa kerk is de grootste
+protestantsche kerk in Stockholm, de staatskerk. De aanwezige
+predikanten waren zoo voldaan over het gehoorde, dat zij na <span
+class="pagenum">[<a id="pb6" href="#pb6">6</a>]</span>afloop het
+centraal-comit&eacute; hunne tevredenheid betuigd hebben en zeiden er
+trots op te zijn, dat zij zulk eene vrouw het verkondigen van Gods
+woord in hunne kerk niet geweigerd hebben.</p>
+
+<p>Zondagmiddag waren weder tal van tea&rsquo;s georganiseerd, werden
+er bezoeken gebracht aan het vondelingengesticht en vele musea en
+desavonds gaf mevrouw Nordenson, de presidente van het
+ontvangstcomit&eacute; een schitterend avondfeest in een van de zalen
+van het restaurant Rozenbad.</p>
+
+<p>Hedenochtend, precies klokke tien, liet de presidente den hamer
+vallen en vingen de zittingen aan. De ochtendvergadering was geheel
+gewijd aan voorbereidende werkzaamheden. Zoo werd onze landgenoote mej.
+Martine Kramers aangesteld, om al het gesprokene voor de alleen Fransch
+sprekende landen, onmiddellijk in het Fransch te vertalen, en mevr.
+Lindemann uit Stuttgart, om alles in het Duitsch weer te geven, voor
+die afgevaardigden, die alleen Duitsch spreken. Door eene der
+Amerikaansche afgevaardigden werd den Wereldbond een zeer mooie hamer
+aangeboden, die gezonden was door de vrouwen van den staat Washington,
+die daarmede een bewijs van dank aan den Wereldbond betuigden voor de
+hulp haar verleend bij het herwinnen van haar politieke rechten, den
+8en Nov. 1910. Ik schrijf &ldquo;herwinnen&rdquo;, omdat de vrouwen van
+den staat Washington, zoolang het een Territorium was, gelijke
+politieke rechten met de mannen bezaten, doch toen het in 1890 tot
+staat werd verheven, hare politieke rechten verloren. Twintig jaren van
+hardnekkigen strijd heeft het dezen vrouwen gekost, om die rechten te
+herwinnen.</p>
+
+<p>Onder de Finsche afgevaardigden waren tal van
+vrouwen-parlementsleden. Hadden wij in vorige congreszittingen dikwijls
+het voorrecht, afgevaardigden met politiek stemrecht en zelfs
+vrouwen-gemeenteraadsleden in ons midden te hebben, hier tellen wij
+voor het eerst regelrechte parlementsleden onder onze medewerksters.
+Dat dezen, toen haar namen van de rol der afgevaardigden werden
+opgelezen, met de bijvoeging M.P. (member of Parliament,
+volksvertegenwoordigster), met groot enthusiasme ontvangen werden, is
+te begrijpen.</p>
+
+<p>De regeering van Noorwegen had de eenige vrouwelijke
+volksvertegenwoordigster van dat land, Anna Rogstad, als
+regeeringsafgevaardigde gezonden, maar daar zij op dit oogenblik <span
+class="pagenum">[<a id="pb7" href="#pb7">7</a>]</span>in Noorwegen in
+het parlement aanwezig moet zijn, zond zij dr. Christine Bonnedy als
+haar plaatsvervangster.</p>
+
+<p>Hedenmiddag om 2.30 had de feestelijke opening van het congres
+plaats in de groote zaal van de Koninkl. Academie voor muziek. De
+regeering van Zweden, die eene uitnoodiging had ontvangen tegenwoordig
+te zijn, beantwoordde die beleefdheid door den minister van
+Buitenlandsche Zaken, graaf Taub, in ons midden te zenden. Deze
+conservatieve minister had zich bij het pas behandelde en gevallen
+vrouwenkiesrecht-wetsontwerp doen kennen als een groot tegenstander.
+Niet weinig getuigt het voor den inhoud van het openingswoord van de
+presidente, mrs. Chapman Catt, dat een schitterende rede was, zooals
+wij van deze vrouw gewoon zijn, en van al het gehoorde en geziene in
+deze bijeenkomst, dat de minister na afloop zich naar het podium begaf,
+mrs. Catt de hand drukte en haar de verzekering gaf, dat hij in dezen
+&eacute;&eacute;nen middag van tegenstander voorstander was
+geworden.</p>
+
+<p>Het groote evenement van dezen middag was het aanbieden van een
+prachtige witte banier, met goud geborduurd, aan den Wereldbond voor
+Vrouwenkiesrecht. De Wereldbond heeft nu zijn eigen banier, die
+voortaan bij alle congressen op het podium zal prijken. Door zes
+meisjes-studenten in hare studenten-uniform, werd de banier
+binnengedragen, gevolgd door een koor van dertig meisjes, die het
+Zweedsche vrouwen-vrijheidslied zongen.</p>
+
+<p>Door den president en leider der federatie van liberale politieke
+partijen in Zweden, den heer Beckmann, lid van het parlement, werden de
+vrouwen aangespoord voort te gaan te agiteeren, omdat hetgeen zij
+beoogen niet alleen den vrouwen, maar allen landen ten goede zal komen,
+en werd de verzekering gegeven, dat de liberale politieke partijen in
+Zweden niet zullen rusten, v&oacute;&oacute;r dat de Zweedsche vrouwen
+volkomen gelijke politieke rechten als de mannen verkregen hebben.</p>
+
+<p>Hedenavond om 8 uur zal een groot feest gegeven worden in de zeer
+groote ontvangstzaal van het Grand Hotel, waar een paar duizend
+personen ontvangen kunnen worden. In aangrenzende vertrekken zullen
+buffets met ververschingen zijn, om den inwendigen mensch te
+versterken. Wat verder voor verrassingen nog te wachten zijn, hoop ik
+in een volgend schrijven mede te deden. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb8" href="#pb8">8</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Moest ik mijn vorigen brief eindigen toen pas den eersten dag van
+het congres afgeloopen was, dezen kan ik nu gebruiken om na afloop een
+overzicht te geven van het geheel. Niet in alle d&eacute;tails van de
+discussi&euml;n behoef ik nu af te dalen, maar in groote trekken kan ik
+mededeelen, over welke onderwerpen de discussi&euml;n geloopen hebben,
+welke resultaten die gehad hebben en door wie er in hoofdzaak aan werd
+deelgenomen. Over de feestelijkheden kan ik nu een overzicht geven,
+zonder bij alles in den breede stil te staan. Dit neemt toch niet weg,
+dat ik alle feestelijkheden even de revue laat passeeren en de
+voornaamste punten aanstip.</p>
+
+<p>Zoo was Maandagavond, den openingsavond van het congres, allen leden
+een feest aangeboden in de ontvangstzaal van het Grand H&ocirc;tel
+Royal, waar, ook al weder evenals in Amsterdam, eene cantate voor dit
+doel was samengesteld, die gecomponeerd was en geleid werd door de
+70-jarige Elfrida Andree. Door de oude mevrouw Holmgren werd dien avond
+de welkomstgroet uitgesproken in vier verschillende talen.</p>
+
+<p>De Dinsdagavond mag geen feestavond genoemd worden, omdat dien avond
+eene groote openbare vergadering gehouden werd in het Operagebouw.
+Hoewel &rsquo;t geen feestavond was, geloof ik toch, dat er dien avond
+meer geestelijk genot gesmaakt werd, dan op een der andere avonden.
+Door mrs. Chapman Catt werd de vergadering geleid en werden de zes
+verschillende spreeksters bij het publiek ge&iuml;ntroduceerd. Dit
+geschiedde op de haar eigen gepaste geestige, soms guitige wijze, die
+ook niet weinig trots inhield om op &eacute;&eacute;n avond in een zoo
+ver afgelegen land, zes zulke vrouwen, als deze zes spreeksters waren,
+bij het publiek te kunnen inleiden. Terecht werd de vraag in een der
+couranten geopperd, welke internationale mannenvereeniging kan op
+&eacute;&eacute;n avond met zes zulke sprekers uitkomen?</p>
+
+<p>Het eerst gaf zij het woord aan Helene Westermarck, uit Finland.
+Wie, die een beetje in de wetenschappelijke wereld bekend is, is deze
+naam niet eigen als van een goeden bekende. Hare ethnologische werken,
+vooral haar werken over &ldquo;het huwelijk bij alle volkeren&rdquo;,
+hebben haar een onsterflijken naam bezorgd. Helene Westermarck sprak in
+het Fransch. Meesterlijk <span class="pagenum">[<a id="pb9" href=
+"#pb9">9</a>]</span>is zij die taal machtig. Na eene uiteenzetting van
+den toestand der vrouwen in Finland, met nadruk wijzende, hoe die
+verbeterd werd sedert de vrouwen aldaar alle politieke rechten
+bezitten, spoorde zij de tallooze menigte aan, om niet den strijd op te
+geven, alvorens de vrouwen in alle landen van de bevoogding der mannen
+bevrijd waren. Een eerbiedige hulde bracht zij aan al die vrouwen, die,
+ieder in eigen land, den moed hebben getoond, dezen strijd aan te
+binden en voor bespotting, verguizing en verkeerde beoordeeling niet
+teruggeweken zijn.</p>
+
+<p>Na haar kwam de ook in ons land alom bekende en geliefde Rosika
+Schwimmer aan het woord. Zij bracht met haar luimige speech alle
+aanwezigen telkens in een uitbundig gelach. Zij begon met het verhaal,
+dat ganzenhoeders beweren, dat, wanneer zij de ganzen een zekere grens
+niet willen laten overschrijden, zij dan een lijn trekken bij die
+grens; de ganzen zullen dan nimmer over die lijn gaan. De vrouwen
+vergeleek zij bij zulke ganzen. De mannen hadden voor haar een lijn
+getrokken, waar het politieke leven begint en tot voor niet heel lang
+hebben de vrouwen gemeend, die lijn niet te mogen overschrijden. De
+reden, die de mannen daarvoor opgeven, komt in hoofdzaak daarop neer,
+dat in de politiek het rijk der logica heerscht en dat vrouwen niet
+logisch kunnen denken. Daarom hebben vrouwen eeuwen lang den kop
+omgedraaid, zoodra ze aan de lijn kwamen, waar het rijk der mannen, dat
+der politiek begint; in de laatste decennia evenwel hebben sommige
+vrouwen den hals gerekt en eens over die lijn gekeken en gezien wat
+daar in dat mannenrijk voorvalt. Spreekster behoorde ook tot die
+nieuwsgierigen en nu toont zij met verschillende voorbeelden aan, wat
+mannenlogica beteekent. Onbedaarlijk was het lachen toen zij vertelde
+hoe o.a. in een canton in Zwitserland niet alleen de onderwijzeres voor
+hetzelfde werk minder betaald wordt dan de onderwijzer, maar, daar bij
+het salaris ook begrepen is, jaarlijks een zekere hoeveelheid voeder
+voor de koe, die elke onderwijzer en onderwijzeres ontvangt bij de
+aanstelling, de koe van de onderwijzeres slechts het halve rantsoen
+krijgt van de hoeveelheid, die de koe van den onderwijzer ten deel
+valt.</p>
+
+<p>Na Rosika Schwimmer sprak Selma Lagerl&ouml;v. Deze pas met den
+Nobelprijs voor letterkunde begiftigde vrouw, met een <span class=
+"pagenum">[<a id="pb10" href="#pb10">10</a>]</span>allerinnemendst,
+vriendelijk gelaat, eene feministe pur sang, schetste de vrouw in het
+gezin, beschreef den toestand in de gezinnen, waar de huisvrouw en
+moeder gemist moet worden, en vroeg den mannen, hoe zij ooit hebben
+kunnen meenen, dat het groote gezin van den staat goed beheerd kan
+worden, wanneer de vrouwen daar tot medezeggenschap niet worden
+toegelaten.</p>
+
+<p>Wij hadden reeds vernomen hoezeer deze Zweedsche schrijfster door
+haar landgenooten vereerd wordt, en vooral, hoe lief het Zweedsche volk
+haar heeft; nu waren wij getuigen, hoe in de overvolle operazaal, waar
+op de gaanderijen het Zweedsche volk dicht opeengepakt zat en stond, de
+geliefde landgenoote werd toegejuicht, welk een storm van enthousiasme
+zij wist op te wekken.</p>
+
+<p>Toen werd het woord verleend aan mevr. Philip Snowden,
+Engeland&rsquo;s groote redenaarster. Het is moeilijk te zeggen, wat
+bij deze spreekster het meest geroemd moet worden, de inhoud van haar
+speech of de wijze, waarop die werd voorgedragen. Ook zij eindigde met
+hulde en dank te brengen aan de pioniers in dezen strijd.</p>
+
+<p>Dr. Anita Augspurg, uit Duitschland, bepleitte het kiesrecht voor de
+vrouw op practische gronden. In Duitschland bleken er, na de laatste
+volkstelling, van de 30 millioen vrouwen, die dat land telt, 10
+millioen vrouwen te zijn, die in eigen onderhoud voorzien. Trekt men
+van die 30 millioen alle meisjes en oude vrouwen af, dan blijkt, dat
+meer dan de helft van alle vrouwen productieven arbeid verrichten, en
+deze allen kunnen in de tegenwoordige omstandigheden, de tijd der
+sociale wetgeving, niet langer zonder invloed op de regeering
+blijven.</p>
+
+<p>Tenslotte sprak reverend Anna Howard Shaw. Allen, die deze vrouw
+eens hebben hooren spreken, weten, dat het weergeven van den inhoud
+harer rede tot de onmogelijkheden behoort. Ik zal het ook niet
+beproeven. Zij sprak over <i>het gebrek</i> aan logica bij de mannen,
+en bouwde hare satirieke rede op over het feit, dat de mannen overal de
+vrouw de plaats willen aanwijzen, die zij moeten innemen, omdat God de
+vrouw voor die plaats zou hebben bestemd. Als dat zoo was, zegt rev.
+Shaw, dan zou God zelf er wel voor zorgen, dat zij binnen de grenzen
+bleef, waarvoor Hij haar bestemd <span class="pagenum">[<a id="pb11"
+href="#pb11">11</a>]</span>had. Een hen is niet bestemd te zwemmen,
+daarom heeft zij ook geen zwemvliezen gekregen; nu zou het toch te
+dwaas zijn, om een wet te maken, waarbij hennen verboden werd te
+zwemmen. Zoo doen de mannen echter met de wetten voor de vrouwen.
+Gedurende geruimen tijd hield zij de hoorders geboeid en aan het slot
+werd zij van alle plaatsen met zakdoeken toegewuifd en dankte men haar
+door onder daverend applaus van de zitplaatsen te rijzen.</p>
+
+<p>Het was een in elk opzicht vruchtbare avond voor de propaganda van
+het kiesrecht voor de vrouw; zeer zeker was er dien avond niemand in de
+zaal, die niet van de noodzakelijkheid van de invoering ervan overtuigd
+werd.</p>
+
+<p>Woensdagavond was den talrijken vreemdelingen een feest bereid in
+Skansen, het openluchtmuseum en de bekende uitspanningsplaats van
+Stockholm. Ook dit was niet geheel een feestavond, omdat er om 7 uur
+eerst van twee spreekgestoelten de steeds talrijke bezoekers op een
+mooien zomeravond, werden toegesproken.</p>
+
+<p>Onder de spreeksters was mevr. Drucker, uit Amsterdam, die haar rede
+over vrouwenarbeid in het Fransch uitsprak. Het was daar &rsquo;n recht
+genoeglijk feest, waarvan de gezelligheid verhoogd werd door de vele
+vrouwenstudenten, die ons op hun vele studentenliederen vergastten.</p>
+
+<p>Vrijdagavond gaf de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in
+Zweden een diner in Hasselbacken en Zaterdagavond de afdeeling
+Stockholm in Saltsj&ouml;baden.</p>
+
+<p>Bij het eerste diner zat niet alleen de burgemeester van Stockholm,
+Carl Lindhagen, aan, maar ook de bisschop van de Luthersche kerk, baron
+Carl Bonde, benevens vele andere hooggeplaatste mannen, die aan de
+uitnoodiging gevolg hadden gegeven.</p>
+
+<p>De bisschop opende de rij der sprekers en bleek een groot
+voorstander van vrouwenkiesrecht te zijn. Het was zijn diepgevoelde
+overtuiging, dat de tijd daarvoor reeds lang gekomen was en dat de
+regeeringen met deze hervorming in geen enkel land <i>te vroeg,</i>
+doch in veel landen wel <i>te laat</i> kunnen komen, Nederland behaalde
+dien avond een groot succes, doordat mevr. Goudsmit, die namens de
+Nederlandsche delegatie de tafelspeech hield, dit op zoo
+onverbeterlijke wijze deed, dat algemeen de meening werd uitgesproken,
+dat de Hollanders, <span class="pagenum">[<a id="pb12" href=
+"#pb12">12</a>]</span>als altijd op zulke congressen, de eer van hun
+land meesterlijk wisten op te houden.</p>
+
+<p>Van het diner in Saltsj&ouml;baden zal ik niets zeggen, maar ik moet
+even aanstippen den heerlijken terugtocht door de Saltsj&ouml;n, de
+baai van de Baltische Zee. In drie booten werden de talrijke gasten om
+elf uur &rsquo;s avonds huiswaarts gebracht. Een fantastisch, mooi
+avondlicht bescheen de, aan weerszijden met mooie villa&rsquo;s
+bebouwde, oevers. Het was een van die mooie, zoele zomeravonden, waarop
+een ongeveer anderhalf uur lange tocht op het water in een
+schilderachtig, mooie omgeving, een eenig genot is. Ook Zondag was het
+weder buitengewoon mooi, en waren er nog ruim 300 gasten, die,
+blijkbaar onvermoeid, nog deelnamen aan den boottocht naar het kasteel
+Gripssholm. Bij dezen tocht maakten wij kennis met de rivier <span
+class="corr" id="xd0e593" title="Bron: &auml;lar">&Auml;lar</span>, en
+werden wij in drie uren langs een hoogst schilderachtigen weg naar het
+doel onzer reis gebracht.</p>
+
+<p>Dat de vele Hollandsche vertegenwoordigsters zich hier bij al deze
+gelegenheden amuseerden en den vroolijken kant van onzen volksaard
+toonen, is door de ons steeds omzwervende verslaggevers der couranten
+niet onopgemerkt gebleven. Een der Zweedsche hoofdbladen berichtte
+althans, dat de aanwezige Hollandsche dames het levendigste en
+vroolijkste van allen en vlug als kwikzilver zijn.</p>
+
+<p>Buiten de genoemde feestelijkheden gaven bovendien nog vele private
+famili&euml;n diners, teas en recepties, waarbij soms 75 gasten
+tegelijk werden uitgenoodigd.</p>
+
+<p>Wij mogen hier niet verzuimen bij te voegen, dat op geheel
+onofficieele wijze de Nederlandsche gezant, baron Van Welderen Rengers,
+en zijn vrouw, alle Nederlandsche vertegenwoordigers eene uitnoodiging
+voor een tea ten zijnen huize zond, waaraan door de meesten onzer is
+gevolg gegeven.</p>
+
+<p>Van de vele werkzaamheden, die gedurende deze week verricht werden,
+wil ik de voornaamste alleen vermelden. Het waren voornamelijk de
+bespreking van verschillende vragen. De eerste was: Hoe kunnen de
+vrouwen, die het kiesrecht reeds bezitten, beter dan tot nu toe, hare
+nog politiek onmondige zusters materiaal voor propaganda bezorgen,
+valsche courantenberichten over hare handelingen tegenspreken, en de
+internationale vrouwenkiesrechtbeweging steunen?</p>
+
+<p>Fr&ouml;ken Vera Hjelt, de bekende inspectrice van den arbeid, <span
+class="pagenum">[<a id="pb13" href="#pb13">13</a>]</span>uit Finland,
+gaf als haar meening te kennen, dat de vrouwen-parlementsleden na korte
+tusschenruimten een rapport moeten opmaken van alles wat door
+vrouwen-parlementsleden in hun respectieve parlementen is voorgesteld,
+op welke wijze het verdedigd werd en hoe die vrouwen spraken en stemden
+over voorstellen, door anderen ingediend. Zij zelf had zulk een rapport
+samengesteld over den parlementairen arbeid der vrouwen in Finland,
+gedurende de jaren 1907&ndash;1911. Dit rapport stelde zij ten dienste
+van de internationale beweging.</p>
+
+<p>Door Nederland werd, bij monde van mej. J. C. van Lanschot Hubrecht,
+voorgesteld, om, wanneer er in een land een wetsontwerp voor
+vrouwenkiesrecht in het parlement aanhangig is, dat dan de vrouwen, die
+het kiesrecht bezitten, hun respectieve regeeringen zullen verzoeken
+om, evenals de regeering van Australi&euml; tegenover Engeland heeft
+gedaan, van regeering tot regeering, de gevolgen van de invoering van
+vrouwenkiesrecht in dat land mede te deelen.</p>
+
+<p>De vraag: Door welke werkwijze heeft men het snelste het doel
+bereikt en werd de propaganda het best gediend? gaf velen gelegenheid
+tot discussie. Het behoeft niet gezegd te worden, dat Engeland hierbij
+op de militante strijdwijze wees, die de Engelsche vrouwen nu weldra
+het kiesrecht zal bezorgen, terwijl van alle andere zijden op zachtere
+werkmethoden werd aangedrongen, doch bijna allen de overtuiging waren
+toegedaan, dat de propaganda moet gebracht worden naar buiten en zich
+niet moet beperken binnen vergaderzalen.</p>
+
+<p>Over de vragen: Welk politiek werk hebben de vrouwen gedaan, in de
+landen, waar zij het kiesrecht bezitten? In welke verhouding staan zij
+tot de politieke partijen? Hoe worden zij door de politieke partijen
+behandeld? Welken raad hebben zij andere landen te geven? werd
+natuurlijk alleen het woord gevoerd door de vrouwen, die het kiesrecht
+bezitten, en vooral door de aanwezige parlementsleden uit Finland.</p>
+
+<p>Na de beantwoording van de eerste vragen was de unanieme raad, dat
+de vrouwen, als zij het kiesrecht krijgen, zich voegen bij de bestaande
+politieke partijen der mannen, doch, dat zij daarnaast een of meer
+politieke vrouwenvereenigingen moeten, vormen, om de bijzondere
+belangen der vrouwen te behartigen. Eerst als in de landen volkomen
+gelijkstelling voor de <span class="pagenum">[<a id="pb14" href=
+"#pb14">14</a>]</span>wet van man en vrouw bereikt is, kunnen politieke
+vrouwenvereenigingen misschien overbodig worden; zoolang de
+gelijkstelling nog niet bestaat, moeten zij in het leven geroepen en in
+stand gehouden worden.</p>
+
+<p>Bij de vraag, op welke wijze kan de meeste invloed op leden van het
+parlement uitgeoefend worden? gaf Engeland weder als zijn meening te
+kennen en wist dit meesterlijk te verdedigen, dat men de
+parlementsleden nimmer moest helpen in de Kamer te komen, want
+dankbaarheid kent zoo&rsquo;n lid niet; maar, dat men de tegenstanders
+wel moest tegenwerken bij de verkiezingen, want vrees voor de
+tegenwerking der vrouwen werkt het best. Zweden wilde heel goedig de
+beloften van candidaten gelooven, en voor die het meest beloofden, het
+hardst loopen. Toch hebben de Zweedsche vrouwen bij de laatste
+verkiezing een invloedrijken tegenstander gewipt, door den heelen dag
+in zijn district met een grooten wagen rond te rijden, die geheel
+beplakt was met groote woorden: &ldquo;Kiest mijnheer X. vooral
+niet.&rdquo;</p>
+
+<p>Geen enkele vraag bracht echter zoovele tongen los als die:
+&ldquo;Wat moet de verhouding zijn van de vrouwenkiesrechtvereenigingen
+tot de politieke partijen in hun land, daar waar zij het kiesrecht nog
+moeten veroveren?&rdquo;</p>
+
+<p>Eenstemmig was men van meening, dat elke vereeniging van
+vrouwenkiesrecht een volstrekt neutraal karakter moet dragen, vrouwen
+van alle politieke, godsdienstige en maatschappelijke overtuiging in
+zich moet kunnen opnemen en geen enkele politieke partij eenige
+voorkeur moet toonen.</p>
+
+<p>Nadrukkelijk werd er door de politiek ontvoogde vrouwen op gewezen,
+dat men nog nergens het kiesrecht verkregen heeft van eene partij,
+doch, dat het altijd overtuigde mannen uit de verschillende partijen
+geweest zijn, die de invoering hebben mogelijk gemaakt.</p>
+
+<p>Men was het er echter heelemaal niet over eens of niet de vrouwen
+individueel zich bij de bestaande politieke partijen moesten aansluiten
+en daar invloed trachten te verkrijgen. Werden aan den eenen kant de
+vrouwen-leden van politieke partijen als gevaarlijke mede-leden der
+vrouwenkiesrechtvereenigingen voorgesteld, omdat zij op een gegeven
+oogenblik &rsquo;t partijbelang boven het belang der gemeenschap, dat
+snelle invoering van vrouwenkiesrecht eischt, zouden stellen, aan den
+<span class="pagenum">[<a id="pb15" href="#pb15">15</a>]</span>anderen
+kant wees men juist op den invloed, die men op de mannen kon uitoefenen
+als mede-leden van een politieke partij, als de vrouwen maar wisten en
+nooit vergaten, dat vrouwenkiesrecht boven elk partijbelang moest gaan.
+Ook verkreeg men daardoor het voordeel, dat de mannen zich al vast
+begonnen te gewennen aan het medespreken der vrouw over politieke
+vraagstukken.</p>
+
+<p>Het volgende congres zal in 1913 in Boedapest gehouden worden, doch
+er zal, indien Weenen dat verlangt, een klein na-congres, bestaande in
+een reeks van openbare vergaderingen in Weenen aan verbonden worden.
+Gedurende de zittingen van het congres kwam de mededeeling, dat in
+Zweden een Mannenbond voor Vrouwenkiesrecht was opgericht, met
+aanvankelijk 40 leden, en den leider der liberale federatie en lid van
+het parlement, den heer Beckman, als president.</p>
+
+<p>Tevens werd medegedeeld, dat de bestaande mannenbonden zich
+internationaal verbonden hebben tot &rsquo;n Internationalen
+Mannenbond, die de vrouwenvereenigingen op alle wijzen hoopt te
+helpen.</p>
+
+<p>Op verzoek van de Bulgaarsche delegatie werd aan de regeering van
+Bulgarije &rsquo;n schrijven gericht, om bij de herziening van de
+Grondwet, waarmede 23 Juni 1911 zal worden aangevangen, den vrouwen van
+Bulgarije het kiesrecht, waarom zij vragen en waarvoor zij strijden, te
+willen verleenen.</p>
+
+<p>Ook aan de regeering van Portugal werd het verzoek gericht, om alle
+andere vrouwen van Portugal, evenals dr. Angelo, politiek te
+ontvoogden.</p>
+
+<p>Een voorstel, om een internationale deputatie naar minister Asquith
+te zenden, werd onder groote hilariteit afgestemd.</p>
+
+<p>Maandag gaan nog vele leden een tocht naar Upsala ondernemen,
+waarvoor een extra-trein is afgehuurd. Daar zullen zij door de aldaar
+bestaande afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht worden
+ontvangen, en den geheelen dag haar gasten zijn. Dinsdag zal de laatste
+vergadering van het uitvoerend bestuur (de bestuursleden met de
+presidenten der aangesloten landen) plaats vinden en daarna vertrekken
+de meesten weder naar hun landen of gaan nog uitstapjes in Zweden
+maken, om de eigenaardige schoonheid van dit land nader te leeren
+kennen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-029a.jpg" alt=
+"Universiteit te Upsala." width="637" height="382">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Universiteit te
+Upsala.</span></p>
+</div>
+
+<p>Namen in 1906 in Kopenhagen nog geen politiek ontvoogde <span class=
+"pagenum">[<a id="pb16" href="#pb16">16</a>]</span>vrouwen aan het
+congres deel, bij het congres, in 1908 te Amsterdam gehouden, waren
+reeds vrouwen uit Finland, Noorwegen en Australi&euml; aanwezig, die
+het politieke kiesrecht bezitten. In Londen waren in 1909 eenige leden
+van gemeenteraden en zelfs eene vrouwelijke wethouder onder de
+gedelegeerden, doch nu, in 1911, telde het congres reeds vele vrouwen
+onder de afgevaardigden, die in hun land lid van het parlement zijn.
+Een volgend congres moet ten minste een vrouwelijke minister brengen,
+wil de climax voortgaan. Professor Reuterskj&ouml;ld, in Zweden, die
+van meening is, dat de vrouwenkiesrechtbeweging reeds lang haar
+hoogtepunt bereikt heeft en in alle landen in kracht en omvang afneemt,
+zal zeker door dit congres wel van zijne kortzichtigheid overtuigd zijn
+geworden. <span class="pagenum">[<a id="pb17" href=
+"#pb17">17</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch2" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Naar Dalecarli&euml;.</h2>
+
+<p>Mijne beide reisgezellinnen, die met mij de reis van Holland naar
+Zweden maakten, en ik, kwamen spoedig tot de ontdekking, dat wij de
+week, die wij reeds v&oacute;&oacute;r het congres van den Wereldbond
+voor Vrouwenkiesrecht in Zweden doorbrachten, moesten benutten om de
+verder afgelegen provinci&euml;n van Zweden te bezoeken, omdat wij
+gedurende de congresweek genoeg gelegenheid hadden van Stockholm en de
+naaste omgeving te genieten, en wij direct na het congres eene reis
+door Lapland en een tocht om de Noordkaap op ons program hadden. Wij
+kwamen overeen, om naar Dalecarli&euml; te gaan, om daar de schoone
+natuur, de Zweedsche origineele kleederdrachten en het Zweedsche
+boerenleven met eigen oogen te aanschouwen. Het lezen van de boeken van
+Zweden&rsquo;s grootste romanschrijfster, Selma <span class="corr" id=
+"xd0e658" title="Bron: Lagerl&ouml;v">Lagerl&ouml;f</span>, de in
+Stockholm overal uitgestalde plaatjes en prentbriefkaarten van
+Dalecarli&euml;&rsquo;s bevolking en de reclame, die er door de bureaux
+voor vreemdelingenverkeer van dit deel van Zweden gemaakt wordt,
+spoorden ons niet weinig tot dit bezoek aan. Daar wij eerst den avond
+v&oacute;&oacute;r Pinksteren in Stockholm aankwamen en men ons
+inlichtte, dat vooral de Zon- en feestdagen in Dalecarli&euml; voor
+vreemdelingen interessant zijn, omdat dan alle boeren en boerinnen in
+hunne veelkleurige Zondagscostuums zijn en in hunne vol menschen
+geladen booten en bontgekleurde wagentjes naar de kerken gaan, besloten
+wij zoo spoedig mogelijk naar R&auml;ttvik, de meest aanbevolen plaats,
+af te reizen. De afstand van Stockholm naar R&auml;ttvik is slechts 262
+kilometer; wij dachten dus den eersten Pinksterdag, in den loop van den
+dag, <span class="pagenum">[<a id="pb18" href=
+"#pb18">18</a>]</span>daarheen te vertrekken. Toen wij echter
+Zondagsochtends in het Grand-H&ocirc;tel de noodige inlichtingen
+inwonnen, bleek al heel spoedig, dat wij dien dag R&auml;ttvik niet
+meer konden bereiken, omdat de eenige doorgaande trein des morgens om
+10.20 van Stockholm vertrekt. Alleen indien wij bereid waren met den
+nachttrein te gaan, zouden wij er nog den tweeden Pinksterdag vroeg
+kunnen aankomen. Wij bleven toen maar den eersten Pinksterdag in
+Stockholm en vertrokken den tweeden &rsquo;s ochtends om 10.20. Wel had
+de portier van het Grand-H&ocirc;tel ons zoo terloops gezegd, dat wij
+&rsquo;s avonds om 6.40 in R&auml;ttvik aankwamen, doch dat hadden wij
+voor een vergissing gehouden. Het was immers een sneltrein waarmede wij
+gingen, dat was ons herhaaldelijk verzekerd, en hoe zou die dan meer
+dan acht uur kunnen zoekbrengen op een traject van 262 kilometer.</p>
+
+<p>De Zweedsche spoorwegen wisten dit echter klaar te spelen. Hoewel
+wij van Stockholm naar Upsala, ruim 60 kilometer, in ongeveer vijf
+kwartier aflegden, besteedden wij inderdaad meer dan zeven uur voor de
+overblijvende 200 kilometer. Na elken kilometer hield de trein stil;
+geen dorpje of gehuchtje mochten wij passeeren, en het oponthoud was
+somtijds lang genoeg, om van de meestal schilderachtige omgeving even
+een paar fotografische opnamen te maken. Het was evenwel dikwijls
+moeilijk om uit te vinden, hoe lang het oponthoud in de verschillende
+stations was, want wij hadden geen goeden reisgids van Zweden kunnen
+bemachtigen. De eerste, dien men ons in de handen gestopt had, bleek
+een verouderde gids te zijn, en de tweede bleek een opgave van alle
+hotels, tot zelfs van die in de kleinste dorpjes van Zweden, te
+bevatten. Wel sprak eene der reisgezellinnen Deensch, maar voor deze
+mystificatie had zij ons toch niet kunnen behoeden en ook de
+vriendelijke hoofdconducteur, die in den trein alle moeite deed om ons
+de noodige inlichtingen te verschaffen, werd door onze Deensch
+sprekende vriendin slechts ten halve verstaan.</p>
+
+<p>Dat reizen in een land, waarvan men de taal niet kent, bracht ons
+reeds spoedig kleine teleurstellingen. In Krylbo, waar wij tegen ruim
+&eacute;&eacute;n uur aankwamen, werd ruimschoots tijd gegeven, om aan
+het buffet van het stationrestaurant een middagmaal te bemachtigen.
+Maar daar wij niet verstonden, wat de conducteur ons mededeelde,
+begrepen wij eerst later, waarom alle medereizigers waren uitgestapt.
+Toen spoedden ook wij <span class="pagenum">[<a id="pb19" href=
+"#pb19">19</a>]</span>ons naar de welvoorziene tafels van de
+restauratiekamer, om voor de eerste maal nu eens op zijn Zweedsch te
+eten. Van bediening was namelijk geen sprake, elkeen voorzag zich van
+een bord, die op hooge stapels aan de hoeken der tafel stonden, nam
+zich vork en mes, en laadde toen van de vele gerechten visch, vele
+soorten warm en koud vleesch, allerlei groenten, etc. op zijn bord, wat
+hem of haar het meest aantrok. Dan nam men aan een van de lange, of een
+kleine tafel plaats en trachtte zoo snel mogelijk de grootste
+hoeveelheid naar binnen te werken. Uit een hygi&euml;nisch en vooral
+ook uit een aesthetisch oogpunt zijn deze soort Zweedsche maaltijden
+niet voor navolging aan te bevelen. Hadden wij tijd genoeg gehad om dat
+diner wat minder gehaast te nemen, dan zoude voorzeker de prijs, die er
+voor betaald moest worden, bespottelijk laag geweest zijn; nu wij
+echter achterna tot de slotsom kwamen, dat wij door dit eerste
+experiment wel veel geleerd, doch niet veel substantieels ontvangen
+hadden, was de prijs van 1&frac12; kroner, ongeveer een gulden, toch
+nog hoog genoeg.</p>
+
+<p>Een tweede tegenvallertje wachtte ons. Tot Krylbo waren wij op de
+lijn der staatsspoorwegen en tot zoover liep mijne kaart. De andere
+dames bezaten een kaart, die direct tot R&auml;ttvik ging. Van Krylbo
+tot R&auml;ttvik moest ik dus een plaatskaart bijnemen. De stationschef
+verstond een beetje Duitsch en was goedmoedig genoeg om den trein nog
+een minuutje langer te laten wachten en mij eerst van een verder
+plaatskaartje te voorzien, waarvoor ik 4&frac12; kr. moest betalen.
+Toen de trein echter in vollen gang was, beduidde de conducteur ons,
+dat mijn kaartje naar Insj&ouml;n voerde, een ander dorpje aan het meer
+Siljan, doch vanwaar ik &rsquo;s avonds niet meer naar R&auml;ttvik kon
+komen. Met Deensch, met Duitsch, met Engelsch en met Fransch brachten
+wij den conducteur aan het verstand, dat ik toch naar R&auml;ttvik zou
+reizen, het mocht kosten wat het moest. Later op den middag kwam hij,
+vergezeld van een Zweedsch gentleman, die hij uit een ander
+coup&eacute; had gehaald, weer bij ons terug en met dezen vriendelijken
+man als tolk werden wij het spoedig eens. Ik kon medegaan naar
+R&auml;ttvik en de daar aangestelde stationschef, die goed Duitsch
+sprak, zou voor ons de zaak wel verder in orde maken.</p>
+
+<p>Wat moeten Engelschen en Amerikanen, die in den regel maar
+&eacute;&eacute;n taal kennen, zich toch dikwijls in moeilijkheden
+<span class="pagenum">[<a id="pb20" href="#pb20">20</a>]</span>bevinden
+en weinig van hunne reizen profiteeren, door het gebrek van op hunne
+vele reizen nooit de taal van het land machtig te zijn. Bij onze
+aankomst in R&auml;ttvik had ik het te weinig betaalde aan te vullen en
+daarmede was dit incident afgeloopen.</p>
+
+<p>Het had ons echter in nauwer verbinding met den daar aanwezigen
+vriendelijken stationschef gebracht, die ons van eene goede reisgids en
+vele goede inlichtingen en raadgevingen voorzag.</p>
+
+<p>Nadat wij ons in het hotel, dat inderdaad een eerste rangs hotel in
+de bergen kan genoemd worden en dat ons den wijd bekenden, doch
+dikwijls niet verdienden naam van &ldquo;Hollandsche
+zindelijkheid&rdquo; op de lippen bracht, wat opgefrischt hadden,
+begaven wij ons op weg om nog zooveel mogelijk van den Zondag aan het
+meer Siljan te genieten.</p>
+
+<p>Het was een prachtige avond, die oud en jong naar buiten had gelokt.
+De vreemdelingen, die anders in R&auml;ttvik in grooten getale aanwezig
+zijn, waren &ograve;f niet gekomen, &ograve;f met den overvollen trein,
+dien wij juist hadden zien vertrekken, heengegaan. Wij bevonden ons
+bijna uitsluitend onder de bewoners van het dorp. Van den
+melancholieken geest, dien men den Zweden in het algemeen en den
+bewoners van het Siljansdal in het bijzonder toeschrijft, was niet veel
+te bespeuren. De jonge mannen en de jonge meisjes stonden overal in
+afzonderlijke groepjes bijeen, doch in hunne grage blikken was
+duidelijk te lezen, dat zij van weerszijden onderlinge toenadering
+wenschten; maar niemand durfde de eerste te zijn.</p>
+
+<p>Hoewel wij, Hollanders, toch aan nationale kleederdrachten wel
+gewend zijn, waren wij over de kleederen der Dalecarliesche boeren en
+boerinnen verrast. Zij waren bijna zonder uitzondering in hun nationaal
+costuum en de enkele gewoon gekleede man of vrouw toonde ook overigens
+genoeg verschil met hen, om onmiddellijk te concludeeren, dat die geen
+inboorling kon zijn.</p>
+
+<p>De vrouwen droegen allen op hunne, meestal stroogele haren, waarvan
+de zedig om het hoofd gelegde vlecht met een wit satijn lint
+doorvlochten was, een zwart puntig, met rood omzoomd kapje, dat iets
+coquets en jeugdigs aan het uiterlijk gaf. De veelkleurige gestreepte
+voorbaan van de rok, waarin rood en groen den boventoon voerden, gaf
+met de <span class="pagenum">[<a id="pb21" href=
+"#pb21">21</a>]</span>witte blouse en het rood of groen gebloemd
+keurslijfje een frisch geheel.</p>
+
+<p>De mannenkleeding was meer origineel dan mooi. Van achteren leken de
+mannen allen, met hunne slappe hoedjes, lange soepjassen, korte
+kuitbroeken en lage schoenen, op groote en kleine pastoortjes, doch van
+voren bezien, was de kleeding verrassend leelijk. De lange soepjas was
+geheel met een breeden rooden rand omzoomd en hing los om het lijf. Een
+blauw, ook met rood omzoomd vest, tot boven aan den hals dicht; een
+gele kniebroek van zeemleder, waaraan bij de knie drie vuistdikke roode
+pompons bengelden, zwarte kousen en lage schoenen vormden het costuum
+van de R&auml;ttviker <span class="corr" id="xd0e689" title="Bron:
+Dalecarlier">Dalecarli&euml;r</span>.</p>
+
+<p>Een oogenblik stonden wij hen en zij ons nieuwsgierig aan te staren,
+toen vatten wij het eerst moed en begonnen een praatje. Op onze vraag
+of er misschien een van hen Duitsch of Engelsch verstond, begonnen de
+jonge mannen als gekken te lachen. Met open monden, krom van de pret,
+sloegen zij zich op de knie&euml;n, om te doen uitkomen, hoe mal ze
+onze vraag vonden, doch onder de meisjes waren er een viertal, die
+moedig naar voren kwamen en ons mededeelden, dat zij onderricht in de
+Engelsche taal ontvingen en die taal een beetje konden spreken en
+verstaan. Het deed ons feministisch hart goed ook hier weder, als in
+zoo menig ander geval, de hoogere beschaving en ontwikkeling bij de
+vrouw uit het volk te vinden.</p>
+
+<p>Al spoedig vernamen wij dat binnen enkele oogenblikken op &rsquo;t
+marktplein een bal, of laat mij liever danspartij zeggen, gegeven zou
+worden. Elken Zondagavond, en somtijds ook Zaterdagsavonds, heeft dit
+in den zomer plaats. Langzamerhand zagen wij steeds meer groepjes jonge
+lieden in die richting afdruipen. Natuurlijk wilden wij daarvan getuige
+zijn. Een jonge boer, van ongeveer 30 jaar, die drie jaar in Amerika
+was geweest en, zooals ik later vernam, tot de notabelen van
+R&auml;ttvik behoort, had zich bij ons gevoegd en gaf de inlichtingen,
+die wij wenschten.</p>
+
+<p>Het marktplein is een groote ronde vlakte, midden in een uitgestrekt
+dennenbosch. In het centrum van deze open vlakte was een houten
+dansvloer gelegd, met een verhooginkje voor het korps muzikanten. Dit
+korps bestond uit vier blaasmuzikanten, die, phantastisch, geheel met
+een witten sluier <span class="pagenum">[<a id="pb22" href=
+"#pb22">22</a>]</span>omhuld, ter bescherming tegen de vele lastige
+muskieten, hunne voor den dans lokkende tonen de lucht ingalmden.
+Hoewel er van de muziek genoeg kracht uitging, om menig voetje, zoowel
+van de jonge mannen als van de jonge meisjes, ongedurig te maken, werd
+het toch tien uur, alvorens de eerste paartjes den moed hadden het bal
+te openen. Het waren al weder de meisjes van wie het initiatief
+uitging. Toen de eerste paartjes begonnen waren, volgden de anderen
+spoedig en weldra was de dansvloer dicht bevolkt met de dansende, bont
+gekleede jeugd. Dat was inderdaad een zeer schilderachtig schouwspel en
+in deze bonte, wiegelende groep, deden de gele zeemlederen broeken en
+de lange, met rood omzoomde, losse jassen der mannen toch werkelijk
+mooi.</p>
+
+<p>Nu er ook wat meer leven en onschuldige vroolijkheid in de
+glad-geschoren, blonde koppen der jonge mannen kwam, begon ik mij met
+hun uiterlijk geheel te verzoenen. Het effect van dit bonte tafereel
+werd niet weinig verhoogd door het eigenaardige avondlicht, dat ons
+omscheen. Niettegenstaande het reeds ruim elf uur was geworden, was het
+toch nog licht genoeg om met gemak een boek te lezen en
+v&oacute;&oacute;r &rsquo;s nachts &eacute;&eacute;n uur werd grooter
+duisternis niet verwacht.</p>
+
+<p>Zooals het op een bal overal gaat, was het ook hier. Hoewel er niets
+gedronken werd, er was trouwens geen sterkedrank te krijgen, werd bij
+elke wals het troepje vroolijker en de dans geanimeerder en steeds
+vlugger en stampender werden de voetjes neergezet en de beentjes hooger
+van den grond gelicht. Het geheel had zulk een animeerenden invloed,
+dat ik moeite had mijne beide reisgezellinnen in bedwang te houden. Zij
+vertoonden alle neiging om zich in de armen van een <span class="corr"
+id="xd0e704" title="Bron: Dalecarlier">Dalecarli&euml;r</span> te
+vleien en een gracieusen rondedans aan zijn borst uit te voeren. Ware
+het niet, dat zij een week daarna op het congres nog hersenwerk te
+verrichten hadden, dan had ik hun dat kleine genoegen gaarne gegund; nu
+was het mijn plicht te zorgen, dat zij met een frisch hoofd naar
+Stockholm terugkeerden en dat niet hart en ziel in de lange jas van
+Axel of Erik of Olof achtergelaten werd.</p>
+
+<p>Die lange dagen, die eigenlijk geen avonden hebben, herinnerden ons
+er alleen aan, dat wij ons in het hooge Noorden bevonden. De brandend
+warme zon op den dag, de zoele avonden, de overal in vollen bloei
+staande seringen en gouden <span class="pagenum">[<a id="pb23" href=
+"#pb23">23</a>]</span>regen bloeiende katoenboomen en uitgestrekte
+berkebosschen, (de ellendige muskieten ook niet te vergeten) hadden
+veeleer een zuidelijker indruk verwekt. Wanneer wij ons van het meer
+Siljan afwendden en ons oog op de overige omgeving lieten rusten,
+natuurlijk zonder de bont gekleede bevolking, konden wij ons verbeelden
+in den Gelderschen Achterhoek te zijn.</p>
+
+<p>Mijne, in Amerika geciviliseerde, zegsman vertelde mij menige
+bijzonderheid uit het leven der Dalecarli&euml;rs en vooral van de
+bewoners van R&auml;ttvik. Over het algemeen is de bevolking arm,
+doordat de grond hoe langer hoe meer bij den dood der ouders in kleine
+brokstukken onder al de kinderen verdeeld wordt en ieder kind zijn
+eigen klein stukje grond krampachtig vast houdt, en niet te bewegen is
+het te verkoopen. De meeste boeren bezitten nu een stukje grond,
+waarvan zij niet leven kunnen, terwijl een boer, die een paard en vier
+koeien kan houden, tot de uitzonderingen behoort en voor zeer
+welgesteld doorgaat. Men was reeds lang begonnen in te zien, dat niet
+alle kinderen tot boeren en boerinnen moesten worden opgeleid en dat er
+getracht moest worden een deel der jeugd tot goede ambachtslieden te
+vormen. De verschillende gemeenten zijn echter te arm om goede
+ambachtsscholen te stichten; willen de jonge mannen en vrouwen een of
+ander vak leeren, dan moeten zij van huis gezonden en bij een vakman in
+een of andere stad in de leer gedaan worden. Dit heeft, zooals van zelf
+spreekt, voor ouders en kinderen menig bezwaar, bezwaren, die nog
+vergroot worden door het eene, alles overtreffend bezwaar, dat de
+jongens de opleiding tot een ander beroep dan boer als een degradatie
+beschouwen. In het uitoefenen van een ambacht vinden zij iets onvrijs,
+iets ondergeschikts, en de Dalecarli&euml;r, die voor alles zijn
+vrijheid bemint, meent die alleen als zelfstandige boer te kunnen
+handhaven. Liever trekken de jongens en meisjes naar Zweden&rsquo;s
+groote steden, of naar Amerika, om daar te gaan dienen en na eenige
+jaren met het overgespaarde geld in Dalecarli&euml; terug te keeren,
+daar een stukje grond te koopen, om dan het leven eigenlijk te
+beginnen. Een Dalecarli&euml;r komt altijd in zijn geboorteplaats
+terug, hij kan zich op den duur in eene andere omgeving niet gelukkig
+gevoelen. Een Dalecarli&euml;r, een eenvoudige man, die in zijn jeugd
+zelf ook in Amerika geweest <span class="pagenum">[<a id="pb24" href=
+"#pb24">24</a>]</span>was, sprak over het in het najaar naar Amerika
+zenden van zijn oudste dochtertje even licht als wij een kind van
+Amsterdam naar Hilversum zouden zenden.</p>
+
+<p>Wil men het meer Siljan in al zijn schilderachtige schoonheid leeren
+kennen, dan moet men een tocht maken met het bootje, dat in den zomer
+elken dag een toer rond het geheele meer maakt en tijd genoeg laat, om
+van de afzonderlijke dorpen een indruk te krijgen. Van &rsquo;s morgen
+8 tot &rsquo;s avonds 10 uur dobbert men dan op het 280 K.M. in
+oppervlakte bestaande zeetje, waarvan de oevers steeds aan beide zijden
+in de verte zichtbaar blijven. De zachtglooiende hellingen, die de
+Zweden met trots bergen noemen, bevatten overal dun begroeide berken-
+of dennenbosschen, waartusschen de altijd donkerrood geverfde houten
+woningen een kleurig effect maken. Van mooie villa&rsquo;s of woningen,
+die min of meer welgesteldheid verraden, is in deze mooie omgeving geen
+sprake. Op mijn vraag aan een <span class="corr" id="xd0e717" title=
+"Bron: Oberstabsartst">Oberstabsarzt</span>, die met ons dit reisje
+maakte, waarom de rijke Zweden hier geen villa&rsquo;s hadden, gaf hij
+ten antwoord, dat Zweden niet zooveel rijke inwoners als Holland had,
+om in elk mooi oord villa&rsquo;s te kunnen bouwen.</p>
+
+<p>In Mora bleven wij eten en hadden ook nog tijd een wandeling door
+het dorp te maken. Wij hadden nu tijd te bespieden hoe de Zweden het
+middagmaal innemen; getrouw trachtten wij te volgen, met het resultaat,
+dat wij nu tot de conclusie kwamen, dat een maaltijd gebruiken in
+Zweden &ldquo;werk&rdquo; beteekent en dat, wanneer men bijziende is,
+zooals een mijner metgezellinnen, men dan dikwijls wat op zijn bord
+krijgt wat men nu juist niet wilde hebben. Aan het alles, tot zelfs
+alle soort vleesch toe, bereiden met suiker, hadden wij ons al een
+beetje gewend, doch met de overvloed van vleesch- en vischsoorten en de
+schaarschte aan groenten en vruchten konden wij nog geen genoegen
+nemen.</p>
+
+<p>Dicht bij Mora passeerden wij een paar van die meters- en
+meterslange houtvlotten, waaraan de meren in Noorwegen en Zweden zoo
+rijk zijn. Onafzienbaar lang en de breedte van het halve meer
+innemende, gingen die duizenden boomstammen, broederlijk door kettingen
+aan de buitenkanten te zamen gebonden, langzaam stroomafwaarts, om door
+het meer en daarna door de dalrivieren naar de Oostzee te stroomen,
+alwaar zij bij het begin in Skutsk&auml;r worden opgevangen, <span
+class="pagenum">[<a id="pb25" href="#pb25">25</a>]</span>om daar in een
+reusachtige machinale houtzagerij tot planken gezaagd en naar de
+verschillende landen verscheept te worden.</p>
+
+<p>Wij keerden dien avond niet naar R&auml;ttvik terug, maar bleven in
+Leksand, een ander door toeristen zeer bezocht oord, doch waar nog meer
+de Zweden zelve heentrekken om hun rustige vacantiedagen door te
+brengen. In het kleine hotel, door Baedeker gerecommandeerd, vonden wij
+vriendelijke opname. Niemand sprak daar anders dan Zweedsch, doch onze
+Deensch kennende vriendin had zich onderweg zoo in de taal geoefend,
+dat zij nu volkomen als tolk kon dienen. Weder trof ons de buitengewone
+zindelijkheid, die door het geheele huis heerschte, en de bijzondere
+vriendelijkheid en goedhartigheid, waarmede men ons tegemoet kwam.
+Grappig was echter de combinatie van de blinkende en glimmende meubels
+in de vertrekken. Naast een hypermodern ijzeren ledikant, met sneeuwwit
+beddegoed, stond een, om te stelen, oud-Noorsch kastje, dat als
+beddekastje dienst deed. Verder eene oude bont geschilderde
+oud-Noorsche kist voor berging, een doodeenvoudig modern waschtafeltje
+en om het effect te verhoogen, een canap&eacute;, twee stoeltjes en
+twee pouffen, stijl Louis XV, blijkbaar afkomstig van een verkooping op
+een of ander oud kasteel. Onze rekening was den volgenden dag zoo laag,
+dat wij tot de conclusie kwamen, dat Leksand het oord zal zijn, alwaar
+wij ons voor eenigen tijd zullen begeven, om onze financi&euml;n weder
+in evenwicht te brengen, wanneer die door het vele reizen een beetje in
+de war mochten zijn geraakt.</p>
+
+<p>Evenals bij ons op Walcheren, zoo hebben de boeren en boerinnen van
+de verschillende dorpen aan het Siljanmeer, waarom Dalecarli&euml;
+gegroepeerd is en waarom dit meer dan ook door de Dalecarli&euml;rs
+&ldquo;het oog van Dalecarli&euml;&rdquo; genoemd wordt, ieder hun
+eigen kleederdracht. Die van Leksand deed ons zeer veel aan onze
+Marker-visschersvrouwen denken, hoewel de kleeding der mannen anders is
+en de Leksanders veel warmer kleuren gebruiken, wat in de omgeving,
+waarin zij leven, een bijzonder mooi effect maakt.</p>
+
+<p>Mocht men in ons land eens leeren zich in hotels en winkels met
+behoorlijke rekeningen van vreemden tevreden te stellen en niet elken
+vreemdeling te beschouwen als een geschikt sujet om geplunderd te
+worden, wij, Nederlanders, zouden <span class="pagenum">[<a id="pb26"
+href="#pb26">26</a>]</span>dan niet zoo dikwijls in den vreemde
+beschaamd staan, als men ons van deze eigenschap in ons land vertelt en
+wij uit eigen ervaring weten, dat deze gewoonte in Holland werkelijk
+bestaat. Ons eerste vierdaagsch uitstapje in Zweden heeft ons geleerd,
+dat men hier weet de vreemdelingen te trekken, door ze niet te
+exploiteeren. <span class="pagenum">[<a id="pb27" href=
+"#pb27">27</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch3" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Op weg naar Abisco.</h2>
+
+<p>Wij, bewoners van een klein, dicht bevolkt land, kunnen ons moeilijk
+een voorstelling van de uitgestrektheid van Zweden maken, als wij
+bedenken, dat Zweden ongeveer hetzelfde getal inwoners heeft als
+Nederland.</p>
+
+<p>Hadden wij van Trelleborg naar Stockholm, in een recht naar het
+Noorden opgaande lijn, reeds ongeveer 12 uur in een sneltrein
+doorgebracht, van Stockholm naar Abisco, verder in noordelijke
+richting, in een expres-trein, die den afstand in den kortst mogelijken
+tijd volbrengt, moeten wij nu van Dinsdagavond zes uur tot
+Donderdagmorgen acht uur doorbrengen, dag en nacht doorreizende. Dit
+wil dus zeggen, dat wij b.v. sneller van Amsterdam naar Rome kunnen
+reizen, dan van Zweden&rsquo;s hoofdstad naar een der uiterste punten
+van het land.</p>
+
+<p>Gelukkig zijn de Zweedsche wagons, en vooral de slaapwagens, zeer
+comfortabel ingericht en men kan hier, evenals in de Amerikaansche
+spoorwagens, op zoo&rsquo;n langen rit allerlei werkzaamheden
+verrichten. Ik zit dan ook dezen brief in den trein te schrijven.</p>
+
+<p>Nu ik meer over Zweden en de bewoners ga uitwijden, moet ik toch nog
+even op een stukje van het Congres van den Wereldbond terugkomen. Ik
+moet nog even met een enkel woord gewagen van de uitstapjes door ons
+allen gezamenlijk gemaakt naar Saltsj&ouml;baden en Grypsholm en vooral
+van ons bezoek aan Upsala, met zijn oudste en grootste universiteit van
+Zweden. De twee eerstgenoemde tochten gaven ons een goeden indruk van
+de eenig mooie omgeving van Stockholm <span class="pagenum">[<a id=
+"pb28" href="#pb28">28</a>]</span>en van de plaatsen, waar de gegoede,
+misschien wel rijke, Zweden hunne zomerhuizen hebben. Zoowel aan de
+oevers van het M&auml;larmeer, als aan die van de baai der Baltische
+zee, bevinden zich tallooze kleine en groote villa&rsquo;s, soms echte
+zomerpaleizen. Van menige villa had men aan de oevers Bengaalsch vuur
+ontstoken, toen wij &rsquo;s avonds met onze booten passeerden.</p>
+
+<p>Dat het volk van Zweden, van hoog tot laag, de vrouwenbeweging
+sympathiek gezind is, daarvan kregen wij door deze en andere bewijzen
+een indruk.</p>
+
+<p>Toen wij bijv. gedurende het congres in 90 open landauers, waarin
+alleen de vreemdelingen een plaats konden vinden, een tocht van
+1&frac12; uur door Stockholm maakten, werden wij het meest toegejuicht
+in Stockholm&rsquo;s volksbuurten, waar men bijna algemeen naar buiten
+stroomde, ons toewuifde en succes wenschte. Het waren vooral ook de
+mannen uit het volk, de werklieden, die ons hunne goede wenschen
+toeriepen en van uit het gebouw van het Leger des Heils, waar, ons ter
+eere, de vlag was uitgestoken, hingen uit alle ramen de heilsoldaten,
+om ons met zakdoeken toe te wuiven.</p>
+
+<p>Toen wij Maandagmorgen in Upsala aankwamen, als gasten van de
+afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht aldaar, waren wij
+niet weinig verrast, van bijna elke woning de Zweedsche vlag te zien
+wapperen en onze verwondering en waardeering steeg, toen wij zagen, dat
+van het gemeentehuis vele vlaggen wapperden en deze hulde ons bereid
+was op uitdrukkelijk verzoek van den burgemeester van Upsala.</p>
+
+<p>Hadden wij ons gedurende het geheele congres kunnen verlustigen in
+den aanblik van een twintigtal jonge meisjes, die in hunne witte
+japonnetjes en met de studentenpet coquet op haar weelderigen haardos,
+als pages dienst deden, in Upsala werden wij opgewacht door &rsquo;n
+heel leger van zulke geestverwantjes, die met niet weinig trots ons in
+hunne mooie universiteit rondgeleiden en ons de vele inrichtingen in
+het belang van het onderwijs lieten zien. Ruim 200 vrouwenstudenten
+telt de universiteit van Upsala en ook onder de docenten zijn
+verschillende vrouwen.</p>
+
+<p>Niet alleen is in Zweden alle onderwijs vrij, van het lager tot het
+hooger en hoogste onderwijs, maar voor zeer arme studenten zijn ook in
+de verschillende clubgebouwen kamers <span class="pagenum">[<a id=
+"pb29" href="#pb29">29</a>]</span>beschikbaar, waar zij gratis
+huisvesting en voeding vinden. De studenten zijn er verdeeld in clubs,
+zooals ook bij ons, maar zij kiezen hun club niet zelf, zij worden
+ingedeeld bij de club van hun provincie. Zij betalen in deze clubs geen
+contributie, alles is voor hen van hoogerhand ingericht op de meest
+praktische en comfortabele wijze. Zij hebben er hun eigen leeszaal,
+conversatiezaal, kunnen er goed en billijk hunne maaltijden gebruiken
+en hebben er een groote zaal om er &rsquo;s avonds te dansen, te
+musiceeren, onderling voordrachten te houden, of zich op andere wijze
+te vermaken. Meisjes- en jongens-studenten zijn er collegiaal bijeen.
+De meisjes-studenten hebben echter bovendien nog een eigen
+studentenclub, waar alleen meisjes-studenten in opgenomen kunnen
+worden, en waar zij van uit alle provinci&euml;n vereenigd zijn,
+evenals er ook vele zulke jongensclubs bestaan.</p>
+
+<p>Merkwaardig is zeker, dat er aan de acacdemie ook een professor in
+de muziek is aangesteld, die in hoofdzaak zangonderricht geeft, waaraan
+alle studenten verplicht zijn deel te nemen. Vandaar zeker, dat de
+meisjes-studenten, en de oud-studenten, de dames-doctoren in de
+verschillende vakken, ons bij de feestelijkheden op het congres
+herhaaldelijk vergastten op hunne tallooze studentenliederen, en dat na
+afloop van het diner in Upsala, de vele met ons aanzittende
+heeren-professoren, docenten etc. ons zoo mooi vele oude Zweedsche
+liederen te hooren en te genieten konden en wilden geven.</p>
+
+<p>De lunch in Upsala werd ons aangeboden in den botanischen tuin, in
+de open lucht, en als bijzonderheid daarvan moet ik even opmerken, dat
+alle ons daar aangeboden en zoo lekker gevonden gerechten, taarten,
+vleezen, koeken etc. etc. door een of andere der strijdsters voor
+vrouwenkiesrecht zelf gemaakt waren. Werd daarmede niet getoond, dat de
+strijd voor vrouwenkiesrecht, die zooveel meer tijd en energie van de
+vrouw in beslag neemt, als later het uitoefenen van het kiesrecht zal
+blijken te vorderen, de vrouwen toch niet ongeschikt maakt goede
+huisvrouwen te zijn, die het kooken en bakken, waarvoor de mannen zoo
+bang zijn, daarbij niet verwaarloozen of verleeren? Menig recept voor
+gerecht of taart, welke ons daar was aangeboden, werd ook door
+Hollandsche huismoeders, die dit congres bijwoonden, gevraagd. Als
+belooning voor de vrijheid, die de mannen haar toestonden, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb30" href="#pb30">30</a>]</span>om voor dit congres
+naar Zweden te gaan, zullen zij hen zeker na de terugkomst op een nieuw
+en lekker schoteltje onthalen.</p>
+
+<p>Had ik op mijn reis naar Stockholm, en van daar naar
+Dalecarli&euml;, en zelfs langs de oevers der meren om Stockholm, den
+indruk verkregen, dat Zweden liefelijk mooi, doch niet imposant is, dat
+het zelfs niets specifiek Zweedsch heeft, dat het mij nu eens
+herinnerde aan gedeelten in Holland, dan weder aan sommige streken in
+Engeland, op mijn reis door Lapland krijg ik geheel andere indrukken.
+Op dezen tocht worden, hoe verder noordelijk wij komen, de bosschen
+dichter, de meren grooter en talrijker, watervallen vertoonen zich, en
+in plaats van heuvels, zooals aan de oevers van het meer Siljan, zijn
+hier inderdaad bergen zichtbaar. Dit alles ziet men toch ook in
+Zwitserland, Schotland en Noorwegen en andere berglanden, doch hier
+vertoont het nu een bijzonder, een Zweedsch karakter. De bergen zijn
+hier niet zoo hoog als in die andere berglanden, maar tot aan den top,
+dicht met pijn- en berkeboomen begroeid, nu en dan plotseling
+overgaande in een groote open vlakte, wat altijd een meer is. Van uit
+den trein ziet men niet, of die bergen bewoond zijn. Wanneer wij nu en
+dan een dorpje passeeren, zijn het altijd enkele houten huisjes, die
+dicht bij een meer gebouwd zijn. Ik had mij voorgesteld dezen tocht nu
+en dan te onderbreken en langs een der zijbaantjes de kustplaatsen te
+bezoeken. Dit werd mij echter door iedereen ontraden, om de eenvoudige
+reden, dat er niets bijzonders te zien zou zijn, dat die dorpjes alleen
+bewoond worden door een arme visschersbevolking, die niets eigenaardigs
+vertoont en dat er geen geschikt nachtlogies te bekomen is. Van
+&eacute;&eacute;n plaats spijt het mij bijzonder, dat ik er nu niet en
+dus wel nooit komen zal. Als men jarenlang zoo elken dag in de courant
+onder de weerberichten Haparanda ziet staan, als de plaats waar
+metereologische opnemingen geschieden, en men komt er dan, om zoo te
+zeggen, rakelings langs, dan voelt men zoo&rsquo;n lust om het eens
+even aan den lijve te voelen, hoe de temperatuur, al is het dan ook in
+het midden van den zomer, daar op onze body inwerkt. Om er echter te
+komen, zou ik in Boden uit den trein moeten stappen, op een zijlijntje
+in drie kwartier naar Lulea sporen en van daar per boot in zes of acht
+uur naar Haparanda stoomen. <span class="pagenum">[<a id="pb31" href=
+"#pb31">31</a>]</span></p>
+
+<p>Noch in Lulea, noch in Haparanda, zou ik een geschikt hotel vinden
+en wat voor mij meer zegt, de boot die van Lulea naar Haparanda en
+terug gaat, is geen boot, waarop men eenig comfort mag verwachten.
+&rsquo;t Zijn eenvoudige goederenbooten, waarmede ook de
+visschersbevolking heen en weder trekt. Dit alles zou ik misschien toch
+nog er voor over gehad hebben, indien niet mijn tijd, die ik voor dezen
+tocht besteden kan, krap gemeten is en men mij voorspeld heeft in
+Abisko en Narvik mooiere en interessanter zaken te zullen beleven. Ik
+verkeer dus in hoop, en wordt die niet verwezenlijkt, dan maak ik,
+terugkomend, dat slippertje nog.</p>
+
+<p>Het is nu acht uur &rsquo;s avonds, de zon staat nog zoo hoog aan
+den hemel, alsof zij nog lang niet denkt onder te gaan. Nog een nacht
+verder sporen en dan gaat zij inderdaad in het geheel niet meer onder,
+of liever gaat onder om in hetzelfde oogenblik weder op te gaan.</p>
+
+<p>In den trein zittende, moet ik toch met een enkel woord melden, wat
+elken reiziger uit den vreemde hier onmiddellijk moet opvallen. Ik
+schreef reeds over de comfortabel ingerichte spoorwegcoup&eacute;es en
+vooral de comfortabele <span class="corr" id="xd0e775" title="Bron:
+slaaggelegenheden">slaapgelegenheden</span> met gelegenheid om zich
+&rsquo;s morgens behoorlijk te verfrisschen. Ook de toiletten worden
+bijzonder zindelijk onderhouden, zoodat men er &rsquo;s avonds nog even
+goed als &rsquo;s morgens gebruik van kan maken. Dat men daar toch in
+ons land eens meer aandacht aan wijdde! Bijzonder valt ook de
+beleefdheid van alle beambten op; hier in dezen expres-trein spreken
+alle beambten ook behoorlijk Duitsch. Vandaag is gedurende den geheelen
+dag een restauratie-wagen aan den trein, waar ook alles weer even
+zindelijk en goed bereid opgediend wordt.</p>
+
+<p>Ik ga nu nog op het balcon van den trein een beetje van den mooien
+avond met daglicht genieten, alvorens te gaan slapen, en hoop in een
+volgenden brief van Abisco en Narvik, de eindstations op deze route, te
+vertellen. <span class="pagenum">[<a id="pb32" href=
+"#pb32">32</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch4" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Lapland.</h2>
+
+<p>Nadat wij het station Boden gepasseerd waren, spoedig na
+middernacht, was ik te bed gegaan. Het was nog daghelder, de zon was
+even onder, om bijna op hetzelfde moment weder te voorschijn te komen,
+&rsquo;s Nachts om half drie werd ik wakker, doordat de felle zon, die
+toen reeds vrij hoog aan den hemel stond, hel en warm door het open
+venster juist mijn gezicht bescheen. Toen ik uitkeek, vond ik het
+landschap geheel veranderd. Geen groene boomen of begroeide bergen
+meer, wild en dor zag het landschap uit. Geen huisjes meer langs de
+meren, slechts hier en daar een eenvoudig houten huisje voor den
+baanwachter. Langzamerhand begonnen ook de bergtoppen nog sneeuwresten
+te vertoonen en tegen den ochtendstond waren wij in een streek
+aangeland, waar de sneeuw nog flink dicht op alle bergruggen ligt.
+Hoewel de zon om zeven uur reeds brandend heet is, is het toch frisch
+en zelfs koel, zoodra men even buiten de lijn komt, waar de
+zonnestralen vallen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-029b.jpg" alt=
+"In het kamp van Laplanders." width="585" height="389">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In het kamp van
+Laplanders.</span></p>
+</div>
+
+<p>Is dit nu Lapland? vroeg ik mij onwillekeurig af. Aan de kleine
+stations, waar eene kleine arbeidersbevolking woont om in de mijnen te
+werken, merkt men niets bijzonders. Men zou zich kunnen verbeelden in
+Sneek, Zuidbroek, Geldermalsen of een ander klein station in ons land
+te zijn, zoo eender zien de menschen er uit. De heertjes die hier en
+daar op het perron staan, zijn van hetzelfde type als dat soort heeren
+in Amsterdam of elders in ons land, de vrouwen zijn bijna allen uniform
+met een bont katoenen blouse, donkeren rok en witten matelot-hoed
+gekleed. Van Laplanders aan de stations geen sprake. De eenige <span
+class="pagenum">[<a id="pb33" href="#pb33">33</a>]</span>als
+Laplandsche gekleede vrouw die ik aan een station zag, zag ik in
+Stockholm.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-047a.jpg" alt=
+"Laplanders." width="617" height="528">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Laplanders.</span></p>
+</div>
+
+<p>Precies op tijd kwamen wij Donderdagochtend in Abisco aan. Dat was
+indrukwekkend. Een uitgestrekt vergezicht over de Tornetraesk en de
+Laplandsche bergketen, die nog geheel door sneeuw bedekt is. Door de
+felle zon beschenen, lag alles in een blauwen gloed.</p>
+
+<p>Tornetraesk noemt men het zeer groote meer waaruit rondom de hooge
+sneeuwbergen opstijgen en waaraan Abisco ligt. Dit meer was nog vol
+ijsschollen.</p>
+
+<p>Abisco is geen stad of dorp, het is een station. Het ligt midden in
+het Nationale Park; een zeer groote woesternij, om zijne bijzondere
+natuurschoonheid, zeldzamen plantengroei, zijn vogels, vlinders,
+insekten, enz. door de Zweedsche regeering aangekocht en tot nationaal
+eigendom gemaakt. Geen andere huizen staan er dan die tot het hotel
+behooren, een echt touristenhotel, van hout gebouwd en zonder eenige
+luxe. Toch ziet alles er door de zeldzame zindelijkheid, waarin het
+gehouden wordt, animeerend uit. Het touristenhotel behoort aan de
+Zweedsche touristenvereeniging en heeft eene directrice aan het hoofd.
+De prijzen zijn er, vooral de goede voeding in aanmerking genomen,
+bespottelijk laag.</p>
+
+<p>Wij waren bij onze aankomst niet weinig verrast nog vele andere
+leden van het congres aan te treffen en spoedig waren wij
+overeengekomen gezamenlijk een wandeltocht naar een waterval, de
+Zilverval, te ondernemen, die op twee-en-een-half uur afstand van het
+hotel gelegen is. Vooral de wandeling er heen werd ons als zeer
+schilderachtig geroemd.</p>
+
+<p>Met een club van zestien personen gingen wij op weg, nadat onze twee
+Zweedsche <span class="corr" id="xd0e812" title="Bron: metgezelinnen">
+metgezellinnen</span>, die hier bekend zijn en als gids wilden dienen,
+ons de noodige inlichtingen verstrekt hadden, omtrent kleeding en
+schoeisel. De weg zou hier en daar wat nat zijn, dikke schoenen of
+overschoenen werden dus aangeraden. Een muskietennet over de hoed, voor
+de vele muskieten, die soms in de bosschen krioelen, werd ook geraden.
+Verder warme kleeding. Sommigen kwamen nu direct uitgedoscht in wit, in
+blauw of in groen tarlatan gehuld, met ijzer beslagen bergschoenen aan
+de voeten en met alle mantels behangen, die zij bij zich hadden. Het
+bleek echter dat dit alles overbodig was, want hoe wij ook beschoeid
+waren, nat <span class="pagenum">[<a id="pb34" href=
+"#pb34">34</a>]</span>werden wij toch en door de ingespannen wandeling
+werden wij warm genoeg. Het was een zeer bonte groep. Alle talen werden
+gesproken.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-047b.jpg" alt=
+"Te Huis." width="585" height="406">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Te Huis.</span></p>
+</div>
+
+<p>De weg, die geen weg was,&mdash;de Zweedsche metgezellinnen roemden
+de wijsheid der Zweedsche regeering om geen wegen aan te leggen,
+waardoor het oorspronkelijk karakter van het park behouden
+bleef,&mdash;liep dan eens over grasstoppels, keisteenen of mul zand,
+dan weder over natte sneeuw, waarin wij tot over de enkels inzakten en
+leidde ons nu en dan door een snelvlietend stroompje, waar wij
+&ograve;f moedig doorheen waadden, &ograve;f met behulp van steenen of
+boomstronken ons een weg baanden. Opeens echter, nadat wij bijna twee
+uur op die wijze voortgesukkeld hadden, werd het pad zoo moerassig, dat
+wij niet verder konden en onze geleidsters op den inval kwamen, langs
+de vrij steile wallen, tusschen de struiken door, naar boven te
+klauteren en langs den spoorbaan onze reis te vervolgen. Den geheelen
+weg over behielden wij het gezicht op het Tornemeer (traesk is de
+Laplandsche naam voor meer), met zijn schilderachtigen achtergrond van
+sneeuwbergen. Door de telkens veranderende bewolking zagen wij het elk
+oogenblik anders belicht.</p>
+
+<p>Na een eind gaans op den spoorbaan daalden wij weder af om te
+onderzoeken of de weg begaanbaarder was geworden, en bereikten toen na
+korten tijd, het doel van onzen tocht. De Zilverval is indrukwekkend
+mooi, maar wat nog mooier en schilderachtiger is, is de omgeving waarin
+hij zich bevindt.</p>
+
+<p>De mooie bewolkte lucht, die het Tornemeer zoo mooi had beschenen,
+werd dichter en dichter bewolkt, en verraste ons plotseling op den
+inhoud van een zijner, dien morgen zoo dikwijls door ons geprezen,
+wolken. Het was een regen die in stroomen nedergutste en niet van plan
+was spoedig op te houden.</p>
+
+<p>In een half uurtje konden wij Bj&ouml;rkliden bereiken, een klein
+station, waar een bakker woonde. Wij zouden dus misschien wat te eten
+kunnen krijgen. Toen wij daar druipnat aankwamen, was de bakkersvrouw
+dadelijk bereid koffie voor ons te maken en ons op koek en brood te
+onthalen. In een oogwenk was zij met alles gereed, maar zij kon zooveel
+natte dames niet in haar klein, zindelijk woninkje herbergen. Buiten,
+op ge&iuml;mproviseerde banken gezeten en nog steeds in een stortregen,
+<span class="pagenum">[<a id="pb35" href="#pb35">35</a>]</span>genoten
+wij van de heete koffie, lekkere koek en brood. En toen wij het goede
+mensch betalen wilden, vroeg zij van ieder vijf-en-twintig &ouml;re,
+zoowat 17&frac12; cent. Wat zou een bakkersvrouw in ons land van
+zoovele vreemdelingen, die haar onverwachts in haar werk kwamen
+overvallen, en die zij wel nooit zal wederzien, in zoo&rsquo;n geval
+gevraagd hebben?</p>
+
+<p>De stationschef wilde ons ook van dienst zijn. De trein van Kiruna
+naar Narvik is eigenlijk aangelegd om de ijzererts uit Kiruna naar
+Narvik te voeren, waar het verscheept en dan door de geheele wereld
+gevoerd wordt. Elk uur passeert er zulk een ijzererts-trein. Hij zou
+den eerstvolgenden trein doen stilhouden, een derde klasse wagon
+aanhaken en ons in Abisko laten uitstappen. Het kleine wachtkamertje
+kon ons niet allen bevatten, maar vriendelijk liet hij ons dan maar van
+zijn bureau gebruik maken. In Abisko teruggekomen, konden wij bij een
+vroolijk knappend houtvuur onze natte kleederen drogen. Het regende nog
+steeds, een mooien zonsondergang of opgang was dus niet te verwachten.
+Wij amuseerden ons met naar de vele rendieren te kijken, die tegen den
+avond naar beneden komen en in groote troepen bijeenblijven. Beproefde
+men ze te naderen, dan verdwenen zij snel tusschen de heesters.</p>
+
+<p>Den geheelen dag hadden een viertal Laplanders om het hotel
+gedwaald, om hun rendierenhuiden, tabakstasschen, lepels, vouwbeenen en
+nog allerlei andere zaken die zij uit deelen van rendierenlichamen
+kunnen maken, aan den man te brengen. Het waren de eerste werkelijke
+Lappen, die ik zag. Zij leken in hun bonte, blauw met rood afgezette,
+ruime jakken, die om het middel met een breede lederen riem waren
+vastgebonden en met hunne blauwe mutsen, net Fransche soldatenmutsen,
+met een dikken rooden pompoen op den top, op groote apen. Er waren twee
+oude en twee jonge Lappen bij.</p>
+
+<p>&rsquo;s Avonds werd het plan gevormd, om den volgenden dag
+gezamenlijk naar een Lappenkamp te gaan. Deze menschen kampeeren ver
+van de bewoonde wereld, hoog in de bergen, waar het koud genoeg is voor
+hunne rendieren en waar deze beesten het mos kunnen vinden waarmee zij
+zich voeden. De Lappen leven geheel van hunne rendieren en volgen hunne
+kudde, waarheen die trekt. Niet zij zoeken den weg waar zij zich
+nederzetten willen, de rendieren geven den weg aan.</p>
+
+<p>Om naar het dichtstbijzijnd Lappenkamp te komen, moesten <span
+class="pagenum">[<a id="pb36" href="#pb36">36</a>]</span>wij het
+electrisch motorbootje afhuren, dat ons van de eene zijde van het
+Tornemeer naar de andere, naar P&ouml;lnoviken, brengt. Meer dan
+veertig touristen, in het hotel aanwezig, wilden dien toer mede maken.
+Gelukkig was het weer opgehelderd en met een heerlijken zonneschijn
+staken wij &rsquo;s morgens om half elf van wal. Het was de eerste toer
+die dezen zomer met het motorbootje gemaakt werd, daardoor verkeerde de
+kapitein omtrent de landing nog in het onzekere. Na anderhalf uur van
+deze boottocht genoten te hebben, kwamen wij in de nabijheid van
+P&ouml;noviken, waar echter het water nog zoo vol ijsschollen lag, dat
+van landing daar ter plaatse geen sprake kon zijn. Nadat wij een
+oogenblik in het onzekere verkeerden, wat nu gedaan kon worden, zagen
+wij een Lap met zijn kanoe naar ons toeroeien. Hij zou ons bij
+gedeelten aan wal brengen. Met zijn smalle boot kon hij gemakkelijk
+tusschen de schollen doorscharrelen. De moedigsten stapten het eerst in
+en weldra had hij ons allen gehaald. Het aan wal stappen ging weder
+niet zoo eenvoudig omdat wij tot aan de knie&euml;n in de losse natte
+sneeuw wegzonken, maar allen hadden dit koude voetbad er wel voor over.
+Wij waren nu in het Lappenkamp en zagen vele (mannen, vrouwen en
+kinderen van dit volkje bijeen. Zij waren allen in dierenhuiden
+gekleed, alleen het mutsje op hun hoofd was van een soort blauwe stof
+met rood afgezet gemaakt. Het lange blauwe buis wat zij dragen als zij
+in Abisco komen of naar de markt in de steden gaan, schijnt hun
+Zondagsch kleed te zijn.</p>
+
+<p>Hoewel het nog een echt nomadenvolk is, en zij nog veel
+oorspronkelijks vertoonen, heeft toch de beschavende invloed van een
+spoorweg in de nabijheid, waardoor zij zelf naar de marktplaatsen
+kunnen gaan om daar hunne meer origineele dan mooie handelsproducten te
+verkoopen, in plaats van af te wachten dat ondernemende kooplieden bij
+hen komen, of ook doordat zendelingen tot hen zijn gekomen om
+christenen van hen te maken, veel van hun oorspronkelijken aard
+weggenomen. Men ziet in hunne primitieve tenten tal van huishoudelijke
+artikelen, die zij in de steden moeten gekocht hebben voor het geld,
+dat zij voor hunne rendierproducten ontvingen. Ook kunnen vele der
+jongere Lappen nu zeer goed lezen en schrijven. Zij vallen namelijk ook
+onder de schoolplichtwet. De Zweedsche staat legt daardoor gedurende
+een groot deel <span class="pagenum">[<a id="pb37" href=
+"#pb37">37</a>]</span>van het jaar beslag op de kinderen; zoodra die
+den 6-jarigen leeftijd bereikt hebben, besteedt men hen uit en laat hen
+naar school gaan. Daardoor ontwikkelen die kinderen zeer zeker
+geestelijk, maar men maakt ze ongeschikt voor het nomadenleven der
+ouders. Een begaafde Lap, die daarover zijne idee&euml;n eens luchtte
+tegen een Zweedsche vrouw, heeft die vrouw ge&iuml;nspireerd, dat
+gesprek in boekvorm weder te geven en dit boek heeft nu in Zweden bij
+velen den twijfel doen ontstaan, of het wel goed is, de kinderen van
+deze menschen schoolwijsheid bij te brengen. Het groote bezwaar van de
+Lappen tegen het schoolgaan der kinderen is, dat die kinderen dan niet
+van jongs af leeren ski&euml;n, bergklimmen, springen en alles wat zij
+noodig moeten kennen, om de rendieren op hunne moeilijke tochten te
+volgen. Op lateren leeftijd schijnen zij dat niet meer goed te kunnen
+leeren.</p>
+
+<p>Nu velen hunner christenen zijn geworden, laten zij hunne kleine
+aap-menschen-kinderen doopen, trouwen zij kerkelijk en begraven zij
+hunne dooden. Daarvoor wachten zij een of anderen heiligen dag af en
+komen dan in groote groepen naar beneden, om op dienzelfden dag alle
+huwelijken van den laatsten tijd te laten sanctioneeren, alle kinderen,
+die in dien tijd geboren zijn te laten doopen, en slepen zij hunne,
+soms lang geleden gestorven bloedverwanten mede, om die meteen
+christelijk te begraven. Laat mij niet vergeten te vermelden, dat het
+een zachtaardig volk is, dat niemand kwaad doet en onderling ook in
+vrede schijnt te leven. Zou de opgedrongen beschaving hen niet kunnen
+bederven?</p>
+
+<p>Heden, den 23en Juni is het midzomernachtfeest. Dit feest wordt in
+heel Zweden en door alle Zweden gevierd en duurt drie dagen. Vooral in
+Dalecarli&euml; worden deze feestdagen buitengewoon gevierd en lokken
+vele vreemdelingen naar die mooie provincie. Het Johannesfeest, zooals
+het ook wel wordt genoemd, heeft ook hier zoo&rsquo;n groote
+beteekenis, dat zelfs in de mijnwerken in Kiruna, drie dagen door
+niemand wordt gewerkt en alles wat met den mijnarbeid in verband staat,
+tot stilstand is gebracht. Hier in Abisco was reeds &rsquo;s middags
+een groote vlaggestok, geheel met lichtgroene takken van de
+zilverberken versierd, in den grond geplant; een groot groen gemaakt
+kruis met twee kronen er aan bevestigd en hoog boven in de Zweedsche
+vlag geheschen, door het personeel van het <span class="pagenum">[<a
+id="pb38" href="#pb38">38</a>]</span>hotel. In een omgeving, waar men
+over bloemen beschikken kan, wordt zoo&rsquo;n paal geheel met bonte
+bloemen versierd. Met zoo&rsquo;n paal als middenpunt, wordt tot laat
+in den nacht of tot vroeg in den morgen door alle aanwezigen gedanst,
+alle oude Zweedsche gezelschapsspelen gespeeld en de vroolijkheid hoog
+opgevoerd. Van standverschil, van vreemde nationaliteit, wordt geen
+notitie genomen; als men staat toe te kijken, wordt men mede in den
+kring getrokken en moet mede zingen en dansen, &rsquo;t Is een
+onschuldig, vroolijk feest, zoolang er geen alcohol gedronken wordt.
+Hier in Abisco worden geene spirituali&euml;n geschonken in het
+Toerist-hotel, de feestvreugde had daarom een beschaafd karakter, en
+oefende zelfs op den meest Sto&iuml;cijnschen Zweed, de meest
+aristocratische Engelschen, de lakonieke Duitschers en ons stijve
+Hollanders (er waren zeven Hollanders onder de gasten) een even
+opwekkenden invloed uit.</p>
+
+<p>Jammer, dat de zon om twaalf uur juist achter een wolk wegkroop en
+ons niet liet zien, hoe het kunststuk volbracht werd, om op hetzelfde
+moment onder te gaan en weder op te komen. <span class="pagenum">[<a
+id="pb39" href="#pb39">39</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch5" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Het land van de middernachtzon.</h2>
+
+<p>Nu ik in het land van de middernachtzon ben, moet ik toch wat meer
+over die zon schrijven, dan ik tot nu toe deed. Het ergste is echter,
+dat ik nog steeds geen gelegenheid had, met eigen oogen te zien, dat de
+zon onder en opgaat, op hetzelfde moment. Tot dusver hebben wij
+&rsquo;s avonds regen of nevel gehad, of wilde het ongeluk, dat de
+eenige wolk, die de strak blauwe hemel bevatte, op het kritieke
+oogenblik juist voor de zon schoof. Dit neemt evenwel niet weg, dat
+helder daglicht, met een vroolijk schijnende zon om middernacht een
+verbijsterenden indruk maakt en de menschen met de dagverdeeling totaal
+in de war brengt. Men eet niet meer en slaapt niet meer op vaste uren
+van dag en nacht, maar den raad, door Baedeker gegeven, volgt men
+onwillekeurig, ook zonder die gelezen te hebben. Men gaat eten of
+slapen, als men er behoefte aan heeft, onverschillig welk uur de klok
+aanwijst.</p>
+
+<p>Alleen den eersten dag verwondert men zich, als men &rsquo;s avonds
+om elf of twaalf uur een troepje ziet uittrekken voor een bergtoer,
+omdat zij liever den warmen dag gebruiken om te slapen. Of als men op
+een wandeling rondom het hotel des nachts nog allen druk aan den arbeid
+vindt en men nergens neiging tot naar bed gaan bespeurt.</p>
+
+<p>Voor toeristen, die toch nooit zeer lang in deze omgeving blijven,
+zal zoo&rsquo;n ongeregeld leven niet veel kwaad doen, op het personeel
+in de verschillende hotels hier zullen echter de korte zomermaanden,
+zonder nachten, zeer gewis een zeer afmattenden invloed uitoefenen.</p>
+
+<p>Van Abisco vervolgden mijne trouwe metgezellin en ik onze <span
+class="pagenum">[<a id="pb40" href="#pb40">40</a>]</span>reis naar het
+meer oostelijk gelegen dorp Narvik, het eindpunt van den
+Lapland-spoorwegbaan. Na ruim een uur sporen van Abisco, bereikten wij
+de Riksgraenzen, daar, waar Zweden&rsquo;s rijk uit is, en dat van
+Noorwegen begint. Die overgang bemerkt men niet alleen door den
+scheidspaal, ook niet alleen doordat andere beambten den dienst in den
+trein overnemen, maar is bijna onmiddellijk merkbaar aan den overgang
+van &rsquo;t uitzicht. Wij zijn in Noorwegen! roept men onwillekeurig,
+nu Noorwegen onmiddellijk met zijn veel majestueuzer natuurschoon
+forsch inzet. Die hemelhooge kale bergen, met diepe ravijnen en breed
+en krachtig neerkomende watervallen kan Zweden ons niet bieden. Hier in
+deze Noorweegsche streek behoeven de Lappen niet zoo ver van de
+bewoonde wereld weg te schuilen; vlak langs den weg, waarlangs de
+spoorweg gaat, is het koud en onherbergzaam genoeg, om voor rendieren
+en Lappen een geschikt verblijf te zijn. Herhaaldelijk zagen wij deze
+leelijke menschen nu op de bergruggen, waarlangs de spoorbaan voert,
+maar zij waren nu niet zoo vies-vuil meer en hunne haren beter
+gesoigneerd. Toen de trein eenmaal midden op den weg, door een of
+andere hindernis, stilhield en eenige passagiers, door het toewerpen
+van koekjes en chocolaadjes, de Lappenkinderen naar den trein lokten,
+hadden wij gelegenheid de vlugheid te bewonderen, waarmede deze, soms
+nog zeer jonge kinderen, van boven naar beneden klauteren, langs den
+zeer steilen bergwand. Velen onzer zou het afdalen langs zulk een weg
+een onmogelijkheid zijn, deze kinderen komen als katten zoo vlug naar
+beneden. Zij springen, met naar weerszijden wijd uitgestrekte beenen,
+meer dan zij loopen. Van daar krijgen die beenen waarschijnlijk
+zoo&rsquo;n raren leelijken vorm en loopen zij zoo potsierlijk als zij
+zich op den gewonen, rechten weg bewegen.</p>
+
+<p>Narvik is een aardig, frisch stadje, dat zeer zeker toekomst heeft.
+Het is eerst in 1902 gebouwd, na den aanleg van den Lapland-spoorweg.
+De haven van Narvik is het geheele jaar vrij van ijs en is daarom in
+gebruik genomen om, het ijzer uit de Zweedsche mijnen van daaruit naar
+de Atlantische Oceaan en verder de geheele wereld door te zenden. Bijna
+huis aan huis is winkel of hotel. De 4500 inwoners van thans zullen
+zich zeer zeker spoedig vertienvoudigen.</p>
+
+<p>Van Narvik wilden wij met een van de vele gelegenheden <span class=
+"pagenum">[<a id="pb41" href="#pb41">41</a>]</span>de Noordkaap om,
+doch daarvoor hadden wij vooraf niet de noodige inlichtingen kunnen
+verkrijgen. Het eerst begaven wij ons daarom, toen wij &rsquo;s avonds
+om tien uur aankwamen, naar een van de daar gevestigde
+stoomvaart-maatschappijen om alles te vernemen wat wij moesten
+weten.</p>
+
+<p>Wij waren nog al fortuinlijk. De eerste passagiersboot, die dit jaar
+de Noordkaap om zou gaan, kwam Maandag om twaalf uur in Narvik, en zou
+vandaar dienzelfden middag om twee uur vertrekken. Als nog plaatsruimte
+op die boot was, konden wij medegaan. Den volgenden morgen, des
+Zondags, zou ook een passagiersboot van Narvik vertrekken, die in 24
+uren een tocht maakt om de Lofoden en vroeg genoeg terug was om nog de
+boot naar de Noordkaap te halen. Wij besloten onmiddellijk met de boot,
+de &ldquo;Salten&rdquo;, den tocht om de Lofoden te ondernemen, omdat
+ons die door een medereiziger in den trein reeds vroeger als de meest
+interessante was beschreven en het natuurschoon op de reis om de
+Noordkaap niet opwoog tegen wat deze tocht te aanschouwen geeft.</p>
+
+<p>In het zeer goede hotel in Narvik ontmoetten wij twee stadgenooten,
+die daar de boot afwachtten, die hen vandaar naar Bergen zou voeren.
+Toen zij vernamen, dat zij met ons den tocht tot Svolvaer, het station,
+waar wij de Lofoden zouden aandoen, konden maken en ook daar een boot
+zouden vinden, die hen in denzelfden tijd naar Bergen zou brengen,
+besloten moeder en dochter ons te vergezellen.</p>
+
+<p>Nu zou ik willen, dat mijn pen in staat was den indruk weder te
+geven, die deze reis bij mij wekte. In een gemakkelijken rieten stoel
+gezeten, nu en dan eens wandelende van het achter- naar het voordek,
+trok een panorama onze oogen voorbij, dat een overweldigenden indruk
+maakte. Als ik eenvoudig de met sneeuw bedekte reuzenbergen, die van
+alle zijden uit de zee opstegen, noem, of schrijf over de hier en daar
+z&oacute;&oacute; enge fjorden, dat men de vrees in zich voelt opkomen,
+dat daar het schip nooit door kan, zonder aan beide zijden de angstig
+zwarte rotswanden te raken, of als ik tracht te schrijven over de soms
+liefelijker natuurtafereelen, gevormd doordat een stukje grond door de
+zon kon worden beschenen en daardoor een beetje groen vertoonde,
+waarachter dan direct weder de grillig gevormde, met sneeuw overdekte
+<span class="pagenum">[<a id="pb42" href=
+"#pb42">42</a>]</span>rotsspitsen opsteken, dan kan ik toch nooit den
+overweldigenden indruk weergeven, die dit alles bij mij verwekte.</p>
+
+<p>Wij, vier Hollandsche dames, waren op het bootje wel de eenige
+buitenlanders, de anderen waren allen Noren of Zweden. Wij hadden een
+rechtmatige hoop bij het mooie, heldere zomerweder, waarvan wij
+genoten, nu eens een goeden zons-onder- en -opgang te zullen zien. Maar
+&rsquo;s avonds betrok de lucht plotseling weder en weldra viel de
+regen in stroomen neder en noopte ons het dek te verlaten en in de
+kajuit een droge plaats te zoeken. Toen het schip om half twaalf
+Svolvaer binnenliep, had de regen opgehouden en konden wij de drie
+kwartier, die wij daar zouden blijven liggen, gebruiken om aan land te
+gaan.</p>
+
+<p>Svolvaer is een van de vele eilanden of schier-eilanden, want de
+achterkant wordt door een ononderbroken bergrug gevormd, die
+hoofdzakelijk van de vischvangst en al wat daarmede annex is, bestaan.
+Ik had er graag wat langer vertoefd om eens even een kijkje te nemen in
+het atelier van den in Noorwegen bekenden schilder Gunnaar Berg, die
+daar geleefd en gewerkt heeft en er gestorven en begraven is. Zijn huis
+en atelier, waarin vele schilderstukken van zijn hand, zijn gemeen goed
+geworden en voor een ieder toegankelijk.</p>
+
+<p>Wij, vier Hollanders, maakten gezamenlijk een wandeling door het
+dorpje, onwederstaanbaar getrokken naar een zeker punt, vanwaar
+vroolijke dansmuziek ons lokte. Weldra stonden wij in een groote zaal
+waar, door een honderdtal jonge mannen en vrouwen, lustig gewalsd werd.
+Voor 50 &ouml;re (vijf en dertig cent) mochten wij mede dansen, doch
+daar wij alleen wilden toezien, konden wij binnengaan. Denk nu niet dat
+deze jonge menschenschaar zoo hoog in het Noorden en zoo ver van de
+bewoonde wereld, er op dat bal anders uitzag dan bij ons of ergens
+anders op een bal in een dorp. De jonge dames waren alle in witte of
+lichte japonnetjes gekleed en er werd gedanst als overal elders. Hadden
+wij wat meer tijd gehad, dan had ons Amsterdamsch studentje zeker 50
+&ouml;re versnoept, zij vond het spijtig genoeg, dat zij dat moest
+aanzien, zonder er aan mede te kunnen doen.</p>
+
+<p>Alhoewel de regen had opgehouden, was er toch geen zon te zien. Een
+dikke nevel lag tegen de bergwanden. Spoedig nadat wij Svolvaer
+verlaten hadden, begaven wij ons naar onze <span class="pagenum">[<a
+id="pb43" href="#pb43">43</a>]</span>hut om tenminste een paar uur
+rustig te slapen, ten einde in staat te zijn den volgenden dag te
+kunnen genieten van &rsquo;t geen de natuur ons dan aan te bieden zou
+hebben. De kapitein van de boot had ons zeer hoffelijk zijn hut voor
+dat doel afgestaan; een zeer zindelijk bed en een tot bed ingerichte
+canap&eacute;e zou ongetwijfeld een uitstekende slaapkamer uitgemaakt
+hebben, als alles op dit bootje niet zoo lilliputterig klein was
+geweest en wij niet van dat eenpersoons kamertje met ons beiden gebruik
+hadden moeten maken.</p>
+
+<p>Ruim elf uur waren wij den volgenden morgen in Narvik terug. Bij
+onze aankomst zagen wij reeds in de verte de groote boot &ldquo;<span
+class="corr" id="xd0e895" title="Bron:
+Andeneas">Andenaes</span>&rdquo;, die met toeristen van Bergen uit de
+eerste reis van dezen zomer om de Noordkaap zou maken, binnenstoomen.
+Wij bleven derhalve met ons beiden op het havenhoofd wachten en waren
+weldra aan boord, om met den kapitein van &ldquo;Andenaes&rdquo; te
+spreken. Hij wilde ons medenemen, had nog vele hutten vrij, want voor
+deze eerste reis was de stroom der toeristen nog niet opgekomen.
+Spoedig was onze bagage aan boord gehaald en vernamen wij, dat de boot
+nog twee uur in Narvik zou stoppen. Van deze uren maakten wij gebruik
+om eenige inkoopen te doen, aan een bank Skandinavisch geld op te
+nemen, en ons met eenige Hongaarsche vrienden, die wij er onverwacht
+zagen loopen, kostelijk te amuseeren. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb44" href="#pb44">44</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch6" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Om de Noordkaap.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Toen wij Maandagmiddag om twee uur aan boord van de
+&ldquo;Andenaes&rdquo; stapten, ging juist de gong, die ons aan tafel
+riep. Ik ben geen gourmande, doch weet een goed diner te apprecieeren
+en daarom wil ik niet onvermeld laten, hoe buitengewoon goed dit diner
+en verder alle maaltijden aan boord van dat schip waren. Zoo hoog in
+het Noorden mag men geen groote aanspraken maken, vooral wat vruchten
+en groenten betreft, maar hier merkte men niet, dat al het genotene
+zeer zeker een groote reis achter den rug had. Ananassen en meloenen
+waren van dezelfde superieure kwaliteit als wij ze in Amsterdam zouden
+kunnen verwachten.</p>
+
+<p>Daar wij tot L&ouml;dingen dezelfde fjord passeerden die wij juist
+twee keer achtereen waren doorgekomen, besloten wij na het eten een
+paar uur te gaan slapen, om daarna beter in staat te zijn van den avond
+te genieten. Toen wij tegen zes uur op het dek kwamen, was het koud en
+regenachtig. Wij waren in de nauwe Tjelsund, waar de grillig gevormde
+bergspitsen dicht genoeg bij waren om ze nog te kunnen bewonderen. De
+hoogste punten lagen echter in een dichte nevel.</p>
+
+<p>Toen ik mij bij den kapitein beklaagde, dat er weder van een
+zonsondergang of van een middernachtzon niets te bespeuren zou zijn,
+begon hij te lachen en voorspelde met groote beslistheid, dat wij dien
+avond nog de mooiste zonneschijn te genieten zouden krijgen, die er te
+genieten valt.</p>
+
+<p>Wij konden ondertusschen onze reisgenooten eens opnemen. Het was een
+vrij cosmopolitisch gezelschap. Amerikanen <span class="pagenum">[<a
+id="pb45" href="#pb45">45</a>]</span>en Engelschen ontbraken natuurlijk
+niet. Verder vele Duitschers en Oostenrijkers, ook een paar Hongaarsche
+dames, die wij reeds in Stockholm op het congres voor vrouwenkiesrecht
+ontmoet hadden, Zweden, Noren, Russen en Finnen, en zelfs een paar
+Fransche heeren.</p>
+
+<p>Ruim vijftig passagiers waren aan boord, die bijna allen deze reis
+uit belangstelling of &ldquo;zum Erhohlung&rdquo; maakten. Alleen een
+Amerikaansche moeder en dochter waren medegegaan, om wat overtollige
+tijd aan te vullen. Zij zouden eenige jaren in Europa reizende blijven
+en wisten eigenlijk niet goed, hoe en waar zij dien tijd zouden zoek
+brengen. Op dek zag men hen zelden; meestal zat mama te lezen en de
+dochter te borduren in de conversatiezaal van het schip. Toen op een
+gegeven oogenblik een der heeren het jonge meisje naar boven riep, om
+iets merkwaardigs te zien, dat wij passeerden, gaf zij lakoniek ten
+antwoord: &ldquo;<span lang="en">Thank you, I am satisfied. I only go
+to see the North Cape, I am told that is so beautiful</span>&rdquo;.
+Wat er ook te zien en te bewonderen was, zij bleef kalm borduren of
+lezen, ging op bepaalden tijd naar bed en zat altijd op het vaste uur
+aan tafel.</p>
+
+<p>Even voor half twaalf kwam de kapitein ons allen plotseling zeggen,
+dat de zon in alle pracht aan den hemel stond. Wij waren in volle zee,
+geen bergtop kon zich tusschen ons en de vuurroode kogel stellen, om
+ons het gezicht te benemen. Om ongeveer half twaalf was de bol het
+kleinst en stond het dichtst bij ons, daarna werd zij weder grooter en
+verhief zich hooger aan de horizon. Het lichteffect, dat daarmede
+gepaard ging was betooverend schoon. Lang bleven allen van dezen
+prachtigen zomernacht in het hooge Noorden genieten en eerst tegen den
+ochtend kon men besluiten naar bed te gaan.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen was er geen haast om op te staan, want het was koud en
+regenachtig en tegen de bergwanden hing een dikke nevel, die er alle
+schilderachtigheid aan ontnam. Eerst tegen den middag klaarde de lucht
+wat op en na het middagmaal konden wij de sneeuw- en ijsbergen weer in
+hun verscheidenheid van vorm waarnemen. Het was echter te koud en er
+was te veel wind om lang achtereen op het dek te vertoeven, zoodat dan
+ook telkens heele groepen personen zich weder in de verschillende
+salons begaven, om even weder warm te worden. Het was op zulk een
+moment, dat de kapitein <span class="pagenum">[<a id="pb46" href=
+"#pb46">46</a>]</span>ons allen boven riep, omdat wij bij &ldquo;de
+Vogelberg&rdquo; waren aangekomen.</p>
+
+<p>In het eerst bespeurden wij niets bijzonders, een enorme bergkolos,
+midden in zee, waar wij rakelings langs stoomden en waarvan de zwarte
+rotsblokken met duizenden en nog eens duizenden witte puntjes bezet
+waren.</p>
+
+<p>Wij begrepen eerst de bijzonderheid van dezen berg niet en ik vroeg
+reeds: &ldquo;waar zijn de vogels van de vogelberg?&rdquo; toen door
+een pistoolschot plotseling een zwerm witte en bonte vogeltjes de lucht
+invlogen, die het effect maakten van een dichte sneeuwmassa. Vogeltjes,
+niet grooter dan kleine rijstvogeltjes en daar tusschen door grootere
+exemplaren. Het waren verschillende soorten meeuwen. Toen ook nog de
+stoomfluit zijne schrille tonen de lucht infloot, waren de arme
+beestjes geheel van streek en vlogen krijschend kris en kras dooreen,
+&rsquo;t Was een merkwaardig gezicht zoovele duizenden vogels op die
+eene berg bijeen.</p>
+
+<p>Toen wij van dit schouwspel genoten hadden, gingen allen spoedig in
+de salons terug om een beetje van de koude te bekomen. Dat duurde
+echter niet lang, want spoedig daarna kwam de kapitein ons weder
+zeggen, dat de Noordkaap in het gezicht was en dat daar de zon scheen.
+Ons aller verwachting was groot en elkeen rustte zich uit om den
+bergtop te beklimmen, om daar van de middernachtzon nog eens te
+genieten.</p>
+
+<p>Door de drukte en de spanning, waarin allen verkeerden, vergaten
+velen zeeziek te worden, waartoe toch alle gelegenheid was, want wij
+waren in volle zee en die was vrij onstuimig. De eerste stuurman uitte
+tegen mij daarover zijne verwondering, &ldquo;zoovele dames aan boord
+en hier niemand zeeziek, dat komt zelden voor.&rdquo;</p>
+
+<p>V&oacute;&oacute;r wij nog de Noordkaap bereikten, bleef het schip
+een half uurtje stil liggen, om alle liefhebbers van visschen daartoe
+een oogenblik gelegenheid te geven en weldra zag men tal van heeren en
+dames met een meters en meters lange lijn over de verschansing van het
+schip aan het visschen. De eene kabeljauw voor, de andere na, werd naar
+boven gehaald en weldra had de hofmeester een groote bak vol, die hij
+ons den volgenden middag, heerlijk toebereid, voordiende.</p>
+
+<p>Toen stoomde het schip voort en bereikte zeer voorzichtig <span
+class="pagenum">[<a id="pb47" href="#pb47">47</a>]</span>om 9 uur
+&rsquo;s avonds, den binnenkant van het hoefijzervormige rotsblok, dat
+Noordkaap heet. De wind was nog z&oacute;&oacute; sterk, dat het schip
+niet dichtbij genoeg kon komen om ons aan land te zetten. Een boot werd
+dus naar beneden gelaten, met twee matrozen en den eersten stuurman
+bemand, en op die boot zouden de reizigers aan land worden gebracht.
+Zeven heeren en vijf dames stapten het eerst moedig in, ofschoon het
+ranke bootje bijna niet dicht genoeg bij de trap van het schip kon
+gehouden worden, om gelegenheid tot instappen te geven.</p>
+
+<p>Toen allen gezeten waren&mdash;&rsquo;t was alsof op dat oogenblik
+gewacht was&mdash;begon plotseling een z&oacute;&oacute; krachtige wind
+op te steken, dat van voorwaarts komen geen sprake was. De twee
+matrozen en de stuurman, nog geholpen door twee inzittende jonge
+Duitschers, konden met hun vijven niet tegen de golven inroeien. Zij
+probeerden achter om het schip, langs de andere zijde te komen, doch
+dreven langzamerhand zoo ver af, dat de op het schip achtergeblevenen
+elk oogenblik dachten, dat het kleine vaartuigje met alle inzittenden,
+het volgende oogenblik tegen de rotsblokken te pletter zou worden
+geslagen. Spoedig werd een tweede boot, met enkel matrozen bemand, te
+water gelaten, die, aan het eerste bootje geketend, beproefde het
+voorwaarts te brengen, of het ten minste voor te pletter slaan tegen de
+rotsen te behoeden. Toen de storm al heviger werd en wij de twee
+bootjes dan eens op den top van een golf, dan weer er geheel onder,
+verder en verder in de open zee zagen afdrijven, ging de groote boot
+hen achterna en haalde weldra alle inzittenden veilig op het dek.</p>
+
+<p>Vermakelijk was hierbij het gedrag van de twee Fransche heeren die
+mede in het bootje gezeten hadden. Van de inzittenden vernamen wij, dat
+zij hunne angst niet beter hadden weten te luchten, dan door
+onophoudelijk te vloeken tegen de matrozen en den stuurman, zonder
+hierbij, zooals de andere heeren deden, een hand uit te steken om de
+roeiers nu en dan een oogenblik af te lossen, om hen weder op adem te
+laten komen. Toen de groote boot hen te hulp kwam, stieten zij de
+inzittende dames op zij, om toch vooral het eerste de trap te bereiken
+om boven op dek te komen, doch toen zij eenmaal veilig daar waren,
+hadden zij beiden de meeste praats en vergaten geheel hun onbeschoft
+gedrag. <span class="pagenum">[<a id="pb48" href=
+"#pb48">48</a>]</span></p>
+
+<p>De storm bleef aanhouden en loeide onheilspellend in deze enge
+ruimte. Van aan land gaan kon geen sprake meer zijn. Hoog vlogen de
+golven op en verwekten door de toch hel schijnende zon prachtige breede
+en sterk gekleurde regenbogen, &rsquo;t Was interessant, maar angstig
+benauwend.</p>
+
+<p>Wij zouden vijf uur aan de Noordkaap blijven liggen, om den
+passagiers gelegenheid te geven de bergspits te bereiken, daar van de
+middernachtzon te genieten en in het daar aanwezige restaurant een glas
+champagne, de eenige drank die er geschonken wordt, te drinken.
+Natuurlijk moesten ook daar de talloze briefkaarten gepost worden, die
+in den loop van den dag door elkeen geschreven waren, om toch vooral
+het stempel van de Noordkaap te krijgen. Van dit alles kon nu niets
+komen, en ook de post, die onze boot aan boord had en die, welke
+vandaar moest worden medegenomen, kon niet gewisseld worden.</p>
+
+<p>Toen de storm nog steeds heviger werd, besloot de kapitein, tot
+aller groote blijdschap, om terug te keeren. Geen onzer had nog lust
+naar boven te gaan, of te wachten of het weer zich ook zou
+verbeteren.</p>
+
+<p>Het was ruim elf uur &rsquo;s avonds, toen wij weder in volle zee
+waren en naar Hammerfest stoomden.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Om vijf uur waren wij den volgenden morgen in de haven van
+Hammerfest aangekomen. Wij zouden er tot tien uur blijven liggen, om
+kolen in te nemen en den toeristen gelegenheid te geven aan land te
+gaan. Ik maakte natuurlijk ook van deze gelegenheid gebruik.</p>
+
+<p>Hammerfest lag nog in diepe rust, alle winkels waren nog gesloten.
+Een goede gelegenheid om het bergje te beklimmen, van waar een mooi
+vergezicht over gletschers en sneeuwbergen en de naburige eilanden de
+moeite loont.</p>
+
+<p>Hammerfest, een stadje van nog niet meer dan 2300 inwoners, is reeds
+meer dan honderd jaren oud. Van half Mei tot einde Juli is er nooit
+nacht, de zon staat dan onophoudelijk aan den hemel. Dat neemt niet
+weg, dat zij in dien tijd zich wel eens achter de wolken schuil houdt,
+en dat zij, om van dezen onafgebroken arbeid uit te rusten, van half
+November <span class="pagenum">[<a id="pb49" href=
+"#pb49">49</a>]</span>tot einde Januari vacantie neemt en het stadje in
+dien tijd in volslagen nacht laat. Gelukkig dat de bewoners electrisch
+licht hebben, waardoor zij zich eenigszins kunnen schadeloos
+stellen.</p>
+
+<p>Tegen acht uur waren alle winkels open en deden wij in een
+goudsmids- en een bontwinkel eenige inkoopen. Het trof ons, dat een
+jonge man, die in een van deze zaken in volkomen goed Duitsch ons te
+woord stond en vier jaar in Leipzig op school was geweest, zich in dit
+kleine, stille stadje, zoo ver van de bewoonde wereld, volkomen
+gelukkig gevoelde en niet liefst Hammerfest voor welke stad ook ter
+wereld zou willen ruilen. De onaangename traanlucht, waarmede alles in
+dit stadje doortrokken was, bleef nog lang in onze neuzen hangen.</p>
+
+<p>Na een dag stoomen met hetzelfde nooit vervelende uitzicht op
+afwisselend groene bergen, zwarte rotsblokken en sneeuwbergen, kwamen
+wij &rsquo;s avonds om tien uur in Lyngseidet aan. Dit dorpje ligt in
+den uitersten hoek van Lyngenfj&ouml;rd, vlak aan de zee, door hooge,
+groene bergen, die alleen op den top met eeuwige sneeuw bedekt zijn,
+aan drie zijden geheel ingesloten.</p>
+
+<p>Na zoovele onherbergzame streken gepasseerd te zijn, leek dit dorp
+met weligen plantengroei eene verademing.</p>
+
+<p>In twee booten, de eene met den kapitein, de andere met den eersten
+stuurman aan boord, werden wij aan land gebracht. Vele passagiers
+brachten toen gezamenlijk een bezoek aan het op ruim een half uur
+afstand gelegen Lappenkamp, Langzaam stijgende, langs een mooien
+landweg, kwamen wij tegen ongeveer elf uur bij de Lappen aan.
+Rendieren, oude en jonge menschen, en zelfs de wiegekinderen, waren nog
+in volle fleur en schenen van den tijd van den dag geen Ahnung te
+hebben. &rsquo;t Is ook mogelijk, dat onze komst verwacht werd en zij
+hoopten, nog iets aan die nieuwsgierige vreemdelingen te kunnen
+verdienen. Dan is hun hoop verwezenlijkt, want ik geloof, dat niet een
+der bezoekers vertrok, zonder voor een of meer kronen van de kunstig
+uit rendier-bestanddeelen gemaakte en zeer billijke souvenirs gekocht
+te hebben. Deze Lappen waren zeer beslist van eene hoogere ontwikkeling
+dan die wij in Zweden gezien hadden. Hun uiterlijk was veel meer
+menschelijk, de jonge vrouwtjes zagen er in &rsquo;t geheel niet <span
+class="pagenum">[<a id="pb50" href="#pb50">50</a>]</span>zoo
+afzichtelijk en vuil uit en hun haren waren behoorlijk onder het
+Lappenmutsje weggestreken. De wiegekindertjes zagen er zelfs blank
+uit.</p>
+
+<p>De wiegjes waren geheel van een rendiervacht gemaakt, met den
+lederen kant naar buiten, en hadden een vorm, het best te vergelijken
+met dien van een grooten houten klomp. Alleen van achteren was dan de
+opening nog met een kap overtrokken. Het viel mij op, hoezeer de vorm
+van deze wiegen overeenkomt met dien, welken ik door de roodhuiden in
+Amerika zag gebruiken.</p>
+
+<p>Terwijl wij naar de Lappen stonden te kijken en hen van alle zijden
+opnamen, werden wij wederkeerig aangegaapt door de van heinde en ver
+toegestroomde dorpelingen. In open rijtuigjes waren zij ons op onzen
+weg gevolgd en een tiental van die wagentjes stonden en haie geschaard,
+toen wij het kamp verlieten. Toen ik dan ook eens onze bonte groep
+overzag, waarvan enkele heeren in sportcostuum, met kuitbroeken,
+anderen in lichte zomerpakken, waarover een bontjas voor de nachtelijke
+koude, dames in gekleurde tricot-mantels, gummi jassen, bontmantels of
+avonddoeken, met een verscheidenheid van hoofddeksels, kwam ik tot de
+conclusie, dat wij het bekijken voor deze eenvoudige menschen even zoo
+goed waard waren als de Lappen voor ons.</p>
+
+<p>Om twaalf uur waren allen weder aan boord en werd de reis
+voortgezet. Maar niemand toonde lust om naar bed te gaan; het was nog
+te mooi op het dek van het schip. Dorstige kelen en hongerige magen
+konden nog gelaafd worden; het bedienden-personeel was nog voltallig in
+functie.</p>
+
+<p>Donderdagmorgen om zes uur waren wij in Troms&ouml; geland en konden
+wij allen tot negen uur aan land gaan. Troms&ouml; is een zeer
+oninteressant stadje van 8000 inwoners. Het ziet er uit als honderden
+havenstadjes van diezelfde grootte. Op de vischmarkt, die in vollen
+gang was, zag ik enkele visschen, waarvan ik den naam niet kende. Het
+antwoord, dat ik op mijn vraag er naar kreeg, was van dien aard, dat ik
+er niet wijzer door werd. In de talrijke winkels, zelfs groote
+rijwielwinkels, zag ik niets uitgestald, dat mij bijzonder Noorweegsch
+leek. Dezelfde zaken, die men in elk land vindt, waren hier voor
+tamelijk hooge prijzen uitgestald.</p>
+
+<p>Lang v&oacute;&oacute;r negen uur waren dan ook reeds alle
+passagiers <span class="pagenum">[<a id="pb51" href=
+"#pb51">51</a>]</span>aan boord terug, eenstemmig van oordeel, dat
+Troms&ouml; niets eigenaardigs vertoont en evengoed midden in
+Frankrijk, Duitschland, Engeland of Nederland kon gelegen zijn.</p>
+
+<p>Nadat wij aan boord het ontbijt genuttigd hadden, gingen wij op het
+dek, want nu ging verder den heelen dag de weg door vele mooie
+fj&ouml;rden. De zon scheen en maakte het dus mogelijk op het dek te
+blijven, zoodat wij niet onophoudelijk naar binnen behoefden te gaan om
+ons te verwarmen. Om 8 uur &rsquo;s avonds waren wij in L&ouml;dingen.
+De passagiers voor Narvik moesten daar de boot verlaten, omdat die tot
+Throndjhem doorging. Om elf uur arriveerde daar een goederenboot, die
+om twee uur naar Narvik zou stoomen en ons beiden meenemen kon.</p>
+
+<p>Vrijdagmorgen om acht uur waren wij in Narvik terug. In bijna vier
+dagen hadden wij dus de Noordkaap-toer gemaakt Was het loonend? Die
+vraag, die mij zoo dikwijls gemaakt wordt, wil ik hier openlijk
+beantwoorden.</p>
+
+<p>Indien men, zooals wij, op een mooien, zonnigen dag een toer van uit
+Narvik om de Lofoden heeft gemaakt, met een kleine boot, die klein
+genoeg is, om ook door het Trollfj&ouml;rd te stoomen, dan heeft men
+aan natuurschoon meer gezien, dan de lange reis om de Noordkaap te
+genieten geeft. Daarbij moet men op die groote reis heel wat koude
+lijden en steekt men ook met het mooiste weder van wal, de
+mogelijkheid, ik geloof te mogen zeggen, de waarschijnlijkheid, dat men
+toch onderweg slecht weder zal krijgen, is niet uitgesloten. Bij slecht
+weder is het nergens aangenaam, zeer zeker dus niet op een boot, die er
+eigenlijk geheel op is ingericht, om onophoudelijk goed weder te
+hebben. Bovendien zijn de prijzen, die men den passagiers laat betalen,
+onbehoorlijk hoog.</p>
+
+<p>In Narvik teruggekeerd, vernamen wij weldra, dat de trein, die ons
+naar Stockholm zou terugbrengen, niet voor Zaterdagavond van daar
+vertrok. De Lapland-express gaat n.l. maar drie keer &rsquo;s weeks.
+Bovendien gaat er elken morgen om ruim acht uur een treintje, dat alle
+tusschengelegen stationnetjes aandoet.</p>
+
+<p>Wij kwamen overeen, om Zaterdagmorgen het boemeltreintje te nemen,
+dat ons om twee uur in Kiruna zou brengen. Wij konden daar dan de
+ijzermijnen bezichtigen en te middernacht de express oppikken, om
+Maandagochtend in Stockholm te arriveeren. <span class="pagenum">[<a
+id="pb52" href="#pb52">52</a>]</span></p>
+
+<p>Er was evenwel in het zeer goede hotel Phoenix in Narvik geen kamer
+vrij en ook de minder goede hotels waren overvol, zoodat wij op raad
+van een der hotelhouders besloten den stationschef te verzoeken, aan
+een van de leeg terugkeerende treinen met ijzerertswagens een wagon te
+laten haken, waarin wij tot Abisco konden reizen.</p>
+
+<p>Het kostte eenige moeite en vriendelijk aandringen om dit gedaan te
+krijgen, doch eindelijk werd toch een derde klasse wagon aan den trein
+van half twaalf gehaakt, waarin wij met ons beiden konden meegaan.
+Alleen de machinist, die meters ver van ons af was en door tientallen
+van ledige ijzerertswagens van ons gescheiden, en een man, die als
+opzichter over de wagens dienst deed, waren onze medereizigers. Overal
+op den weg hield het treintje stil, zonder dat er iets in- of
+uitgeladen werd. Er was trouwens ook niets uit te laden, dan wij twee
+nietigheden, die gezegd hadden tot Abisco te willen gaan.</p>
+
+<p>In den trein kwamen wij tot het inzicht, dat Abisco en Abiskojokk
+twee verschillende stations zijn en wij in het laatste het gastvrije
+dak van het toeristenhotel zouden vinden. Wij moesten er dus op bedacht
+zijn, dat wij in Abiskojokk, waar wij eerst zouden arriveeren,
+onmiddellijk met onze bagage uitstapten, om niet te ver te worden
+meegenomen. &rsquo;t Was echter anders voorbeschikt. Niettegenstaande
+wij elke minuut gestopt hadden, stoomden wij om vijf uur met een
+behaaglijke vaart Abiskojokk voorbij, om kort daarna in Abisko stil te
+houden, waar onze wagon werd afgehaakt.</p>
+
+<p>Daar stonden wij nu, met een station en eenige houten huisjes voor
+ons, maar geen hotel of herberg. Wij togen onmiddellijk naar den
+stationschef, die geen woord anders dan Zweedsch sprak en verstond, en
+die onze jammerklachten met een schaterlach beantwoordde. Wij begonnen
+er ook het komische van in te zien en met drie woorden Zweedsch, een
+paar Hollandsche, Duitsche en Engelsche woorden, regen wij zinnen
+aaneen, die den steeds lachenden man aan het verstand moesten brengen,
+dat wij met onze bagage in Abiskojokk moesten zijn. Hij had ons
+gelukkig begrepen en uit zijn rollenden woordenstroom begrepen wij dat
+onze bagage daar kon blijven, dat hij die met den avondtrein naar
+Abiskojokk zou zenden, en dat wij den terugweg te voet moesten
+afleggen. <span class="pagenum">[<a id="pb53" href=
+"#pb53">53</a>]</span>Wij stelden voor, ook tot den avondtrein te
+willen wachten, maar daarop antwoordde hij steeds: &ldquo;Nei, nu
+marsch&rdquo;, zoodat wij ten slotte maar midden over de rails, want
+een weg was er niet, den terugweg aanvaardden, en om zes uur eindelijk
+in het toeristenhotel aankwamen. De avondtrein bracht onze bagage
+prompt mede.</p>
+
+<p>In het toeristenhotel werden wij door vele oude kennissen
+verwelkomd, kennissen, die wij bij ons vorig bezoek gemaakt hadden; en
+ook nieuwgekomenen, die wij van het internationaal congres te Stockholm
+kenden. <span class="pagenum">[<a id="pb54" href=
+"#pb54">54</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch7" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt=
+"Ornament" width="613" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Op den terugweg van Lapland.</h2>
+
+<p>Van Abisko naar Kiruna was slechts een paar uur sporen. Wij stapten
+daar tegen den middag uit den trein, alhoewel daartoe eenige moed
+behoorde, want de regen viel bij stroomen neder. Kiruna is nog een zeer
+jong stadje, hoogstens 10 jaren oud. Men vertelt dat de Lappen daar het
+eerst het groote ijzergehalte van de omliggende bergen ontdekten en
+reeds jarenlang groote rotsblokken, met de hulp van hunne rendieren,
+naar beneden brachten en voor geringe sommen verkochten.</p>
+
+<p>Het waren ondernemende Engelschen en Schotten die het aandurfden de
+exploitatie van deze bergen op zich te nemen en die eene enorme
+uitgestrektheid grond rondom Kiruna van de Zweden kochten. Om het ijzer
+uit deze bergen echter te kunnen vervoeren, moesten zij eerst den
+spoorweg aanleggen, die van Kiruna naar Narvik voert, waar het de
+booten vindt, die het verder over de wereld verspreiden.</p>
+
+<p>Al deze bergen bevatten van 70 pCt. tot 90 pCt. ijzer. In den regel
+wordt het ijzer in ijzermijnen aangetroffen; in Kiruna doet zich de
+eigenaardigheid voor dat daar ijzerbergen zijn en alle arbeid boven den
+grond plaats vindt.</p>
+
+<p>De rotsblokken worden, evenals dat in ondergrondsche mijnen
+geschiedt, door dynamiet in stukken geslagen; doch door het groote
+ijzergehalte zijn deze stukken dan nog te zwaar om vervoerd te kunnen
+worden. Het werk der arbeiders bestaat nu hierin, dat zij met zware
+hamers deze stukken in kleinere brokken verdeelen en op de wagens
+laden, waarin zij naar de schepen in Narvik gebracht worden. Niets
+anders dan ruwe spierkracht is voor dit werk noodig. Toch zijn er geen
+Zweden genoeg te vinden, die dit werk willen verrichten. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb55" href="#pb55">55</a>]</span>Het overgroote deel
+der werklieden bestaat uit Finnen, die door armoede hiertoe gedreven
+worden.</p>
+
+<p>Het gemiddelde loon van deze mannen is 30 tot 36 kronen (20 tot 25
+gulden) in de week, terwijl men de uitgaven voor een gezin van man,
+vrouw en drie schoolgaande kinderen op ongeveer 20 kronen in de week
+beraamt. Maar het zeer zware werk, het ruwe klimaat,&mdash;Kiruna heeft
+beslist 9 maanden winter en de drie zomermaanden zijn ook
+nat-koud,&mdash;en de slechte voeding, omdat groenten en vruchten bijna
+niet te krijgen zijn, maken dat de meeste mannen het werk na eenige
+jaren moeten opgeven, omdat dan hunne krachten zijn uitgeput en zij
+eerst langen tijd in gezonder omgeving moeten doorbrengen om de oude
+krachten te herstellen.</p>
+
+<p>Er wordt door de directie wel voor de werklieden gezorgd. Zij werken
+in drie ploegen, elk van acht uur. In hun vrijen tijd vinden zij op
+twee plaatsen in het kleine stadje een bibliotheek, met goede
+boekwerken, dagbladen en tijdschriften. Op de scholen, waar de kinderen
+tot hun 14e jaar blijven, wordt door zeer goede en goedbetaalde
+onderwijskrachten, meest vrouwen, onderricht gegeven, ook in vreemde
+talen. Er zijn avondcursussen voor de volwassenen, waaraan elke werkman
+gratis kan deelnemen. Ook op hygi&euml;nisch gebied worden er goede
+voorzorgen genomen. Toch keeren de meeste werklieden na vijf of zes
+jaren, met vrouw en kinderen, en een kleinen, spaarpot, weder naar hun
+land terug.</p>
+
+<p>Het stadje Kiruna ziet er precies uit als een westersch-Amerikaansch
+stadje; woningen, straten en winkels zien er uit alsof zij in een
+gauwigheidje zijn opgetrokken en de bewoners volstrekt niet van plan
+zijn er voor goed hun leven in door te brengen. Alles is er zichtbaar
+provisorisch ingericht.</p>
+
+<p>Wij waren blijde toen het &rsquo;s avonds elf uur was en de
+Lapland-expres ons mede nam. De te voren bestelde bedden in den trein
+vonden wij reeds netjes voor ons gespreid. In twee nachten en een
+langen dag, bracht deze trein ons in Stockholm terug. Wij hadden daar
+juist tijd genoeg om onze achtergelaten bagage uit het Grand Hotel te
+halen, eenige noodzakelijke inkoopen te doen en zelfs nog om met een
+auto de nieuwe overdekte tennisbaan in oogenschouw te gaan nemen en
+daar de noodige inlichtingen over in te winnen, (iets wat wij eenige
+tennisliefhebbers in ons land beloofd hadden), om <span class=
+"pagenum">[<a id="pb56" href="#pb56">56</a>]</span>nog met den
+avondtrein de reis naar Holland door te zetten.</p>
+
+<p>Na nog eens twee nachten en een dag reizen, kwam ik juist vroeg
+genoeg in Holland terug, om in Nijmegen de zomervergadering van de <i>
+Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht</i> bij te wonen en de talrijke
+kiesrechtstrijdsters nog eens de hand te kunnen drukken, alvorens ik de
+zooveel grooter en langer reis om de wereld aanvaard.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>Woensdagavond elf Juli ging ik naar London, alwaar ik den volgenden
+ochtend mrs. Chapman Catt in goeden welstand en in opgewekte stemming
+trof. Ook hier in Engeland, waar toch ook zoo vele groote vrouwen in
+den strijd voor Vrouwenkiesrecht leven, is zij de gevierde vrouw. Van
+de gelegenheid, deze groote vrouw in hun midden te hebben, profiteeren
+de Engelsche vrouwen in elk opzicht. Van allerlei vereenigingen, clubs
+of comit&eacute;&rsquo;s maakte men haar vice-presidente,
+eere-presidente of eere-lid en drukt men haar naam met vette letters op
+de agenda&rsquo;s. Overal wordt zij uitgenoodigd om te spreken, of moet
+zij invloedrijke parlementsleden ontmoeten en hen overtuigen. Het is
+alsof iedereen gevoelt welk een inspireerende kracht er van deze vrouw
+uitgaat.</p>
+
+<p>Zij, die deze vrouw niet van zoo nabij kennen en niet weten hoe
+kinderlijk eenvoudig zij tegelijkertijd is, zullen misschien niet
+begrijpen, hoeveel pret zij er in vindt, nu, na zich zooveel jaren ziek
+en ellendig gevoeld te hebben, in staat te zien alles te kunnen doen,
+dat haar amusant lijkt.</p>
+
+<p>Nadat ik mij eenigszins verfrischt had, gingen wij twee er op uit,
+om onze reis naar Zuid-Afrika en van daar verder te regelen. Tal van
+bureaux moesten daarvoor bezocht, allerlei boeken en reisbeschrijvingen
+aangekocht en vele inkoopen gedaan worden, waarmede wij ons den
+geheelen dag bezig hielden.</p>
+
+<p>Daar mrs. Catt nog tot 22 Juli in Londen spreekbeurten te vervullen
+en allerlei ander werk te verrichten had, besloten mevr. B. en ik om
+Zaterdagmorgen 15 Juli naar Madera af te reizen, daar een week te
+vertoeven, en dan de week daarna met de boot, waarop mrs. Catt en miss
+C. zich zouden bevinden, de reis naar Kaapstad voort te zetten.</p>
+
+<p>Hiermede sluit ik de reeks brieven over Noorwegen en Zweden en begin
+mijn volgenden brief over een in elk opzicht geheel andere reis. <span
+class="pagenum">[<a id="pb57" href="#pb57">57</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch8" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Aan boord van de Walmer Castle.</h2>
+
+<p>Zaterdagmorgen om 11.35 zou de extratrein van Waterloo-Station
+vertrekken, die de eerste- en tweede-klasse-passagiers voor de
+&ldquo;Walmer Castle<span class="corr" id="xd0e1056" title="Niet in
+bron">&rdquo;</span> naar Southampton zou voeren. De
+derde-klasse-passagiers waren reeds om tien uur daarheen gebracht.</p>
+
+<p>Een groote drukte vermoedende, zorgde ik reeds vroeg daar te zijn.
+De drukte was echter nog grooter dan ik verwacht had. Ofschoon ik reeds
+v&oacute;&oacute;r elf uur aan het station was, ontlastte toch reeds
+een driedubbele file van rijtuigen en auto&rsquo;s zijn inhoud:
+personen, die allen met hetzelfde doel naar Southampton gingen of er
+familieleden of vrienden begeleidden. Een onafzienbaar lange trein
+stond voor. De bagage werd zonder inschrijving, zonder contr&ocirc;le,
+zonder afgifte van een bewijs (zooals dat trouwens overal en altijd in
+Engeland geschiedt), in een daartoe bestemde wagen gegooid, terwijl
+handtasschen mede in den wagon mochten worden genomen.</p>
+
+<p>Op het moment, dat de trein zich in beweging zette, begon een koor
+van heilsoldaten, uit volle borst, een lied te zingen, dat tot afscheid
+moest dienen, voor een naar Zuid-Afrika vertrekkend bataillon
+ambtsbroeders en zusters. In ongeveer anderhalf uur werden wij in
+vliegende vaart en zonder ergens op te houden, in Southampton vlak voor
+het schip gebracht, dat ons eenigen tijd voor woning zal dienen.</p>
+
+<p>Gastvrij werden allen er ontvangen. Voor de vele begeleidende
+vrienden, evengoed als voor de passagiers, stond een uitgebreide lunch
+gereed, die genoten kon worden in den tijd, dat de groote en kleine
+bagage aan boord en in de hutten <span class="pagenum">[<a id="pb58"
+href="#pb58">58</a>]</span>werd gebracht en de mail uit alle oorden van
+Engeland binnenkwam. Toen om ruim vier uur de niet-passagiers het schip
+moesten verlaten, was eerst te overzien hoe groot het aantal was, dat
+straks, ook weder per extratrein, naar Londen teruggebracht zou worden.
+Van boven van het schip bezien leek die talrijke wuivende, lachende,
+groetende en soms weenende menigte, die daar stond afscheid te nemen
+van familieleden of vrienden, misschien voor langen, langen tijd, ons
+een heel leger. Het was goed gezien van de directie van trein of boot,
+om den trein eenige minuten vroeger te laten vertrekken
+v&oacute;&oacute;r het schip zich in beweging zette; daardoor toch werd
+het afscheid voor de achterblijvenden minder zwaar. Men moet
+zoo&rsquo;n afscheid meermalen hebben medegemaakt om het pijnlijke
+gevoel te kennen, dat de achterblijvende ondervindt die het schip in
+zee ziet verdwijnen, dat met zich voert die hij innig lief heeft en die
+hij misschien nooit zal wederzien.</p>
+
+<p>Mijne metgezellin en ik bleven nog langen tijd op het dek, geboeid
+als wij waren door het mooie panorama, dat ons voorbij trok. De groene
+oevers van het eiland Wight waren, door de ondergaande zon, met een
+bijzonder mooi waas overtrokken. Eerst toen wij de krijtbergen en de
+&ldquo;Needles&rdquo; gepasseerd waren en in open zee kwamen, trokken
+wij ons in onze hutten terug om ons voor het diner gereed te maken.</p>
+
+<p>Wij hebben elk een afzonderlijke groote comfortabele hut, waarin
+ruimte genoeg is om desnoods drie passagiers te herbergen. In
+zoo&rsquo;n hut kan men het zeer goed zeventien dagen uithouden.</p>
+
+<p>Na een kalmen nacht werden wij Zondagmorgen om zes uur onaangenaam
+gewekt door den misthoorn, die met steeds korter tusschenpoozen zijn
+onheilspellend geluid de lucht instootte. Tegelijkertijd werd ook de
+vaart van het schip verminderd. Wij lagen zelfs geruimen tijd geheel
+stil, om daarna met zeer langzame vaart verder te gaan. Om de vijf
+seconden hoorde men het onmuzikale stoomgeluid, wat herhaaldelijk door
+een gelijkluidend signaal van andere schepen beantwoord werd. Een dikke
+mist, die ons in dit drukke vaarwater had overvallen, was oorzaak van
+het oponthoud.</p>
+
+<p>Eerst tegen ongeveer tien uur begon de mist op te trekken en kwam de
+zon ons verkwikken. Nu was het uitzicht weder vrij en konden wij zoo
+ver het oog strekte, ons verlustigen <span class="pagenum">[<a id=
+"pb59" href="#pb59">59</a>]</span>in den aanblik van lucht en water,
+water en lucht. Nu en dan passeerden wij een stoom- of zeilschip, doch
+steeds op zulk een grooten afstand, dat wij niets anders dan de
+omtrekken van het schip konden onderscheiden.</p>
+
+<p>Ik had gedacht op deze boot veel Afrikaanders te zullen aantreffen,
+die van de kroningsfeesten uit Engeland terugkeerden, doch het is
+opvallend hoe, tenminste onder de eerste-klasse passagiers, het
+Engelsche element overheerscht, bijna alleen aanwezig is. Men hoort
+uitsluitend Engelsch spreken en de naamlijst der passagiers vermeldt
+bijna uitsluitend Engelsche namen. Ook naar het uiterlijk te oordeelen
+zijn het bijna alleen Engelsche heeren en dames die onze medereizigers
+zijn. Dat maakt de kennismaking moeilijker, want geen volk is zoo
+gesloten op reis als de Engelschen. De passagiers, die in Madera aan
+land gaan, zitten met de maaltijden aan een afzonderlijke tafel.
+Daartoe behooren wij twee en nog drie anderen. Een Engelschman, die
+acht jaar in het Portugeesch leger heeft gediend, en behalve de
+vaktermen, nog geen enkel Portugeesch woord verstaat. Hij gaat nu voor
+een jaar naar Madera, to kill time. Erg interessant is die tafelbuur
+niet. Doch een advocaat en zijne vrouw uit Madera zijn aardige praters.
+Zij hebben juist een zesweeksche rondreis gemaakt van Madera naar
+Lissabon, door Itali&euml;, Zwitserland, Frankrijk, en gaan over
+Engeland naar huis terug.</p>
+
+<p>Over de nieuwe republikeinsche regeering in hun land zijn zij niet
+gesticht, hoewel zij toch republikeinsch gezind zijn. Volgens hunne
+redeneering is het Portugeesche volk nog niet rijp voor dezen
+democratischen regeeringsvorm en worden de bedoelingen van de
+tegenwoordige regeering door de ambtenaren niet goed begrepen, verkeerd
+opgevat en verkeerd uitgevoerd. Bovendien wantrouwt men zijn naasten
+vriend tegenwoordig, want spreekt men openlijk zijn gevoelen uit, dan
+heeft men kans aangeklaagd te worden, en als vijand van de regeering
+uit het land te worden verwijderd. Wij zullen daarvan in Madera nog wel
+het een en ander vernemen.</p>
+
+<p>Woensdagmorgen om zes uur zou de Walmer Castle in Madera landen en
+daar vijf uur blijven liggen, waardoor ook de doorgaande reizigers
+gelegenheid kregen een kijkje in Madera te nemen.</p>
+
+<p>Ik had mij voorgenomen vroeg op te staan om het binnenkomen, <span
+class="pagenum">[<a id="pb60" href="#pb60">60</a>]</span>te kunnen
+gadeslaan en te kunnen genieten van den aanblik van het eiland van zee
+uit. Reeds om vijf uur stond ik dan ook boven op het dek, nog slechts
+de eenige passagier die gereed was. Ik overviel vele matrozen in hun
+morgentaak om het dek een rein en frisch aanzien te geven, alvorens het
+in Madera door kanongebulder begroet werd. Ik kwam juist vroeg genoeg
+om de eerste vage omtrekken van het uiterste punt van de rots, die
+Madera heet, in het flauwe morgenschemer te ontdekken. Zoo, nog half
+door nachtelijk duister omgeven, leek dit punt een uitgebreide
+ru&iuml;ne van een oud kasteel. Aan den anderen kant van het schip
+passeerden wij drie andere groote rotsblokken, zoo zwart, als zwart
+maar zijn kan en die door de matrozen als het &ldquo;eiland
+desertas&rdquo; aangeduid werden. Geen menschelijk wezen woont er, nu
+en dan zoeken de visschers er tijdelijk een schuilplaats.</p>
+
+<p>Heel langzamerhand begon de zon zich een baan te breken,&mdash;de
+nachten zijn hier heel lang,&mdash;en zond een gouden streep over een
+verder gelegen stuk berg, dat nu geel lichtend op den voorgrond drong.
+Voor het eerst, na eenige dagen, kwamen ook weder vogels om het schip
+vliegen, al waren het dan grootendeels maar meeuwen, en al was hun
+gekrijsch nu juist geen mooi morgenmuziek. Zeer voorzichtig en langzaam
+vaarden wij om het eiland <span class="corr" id="xd0e1089" title="Bron:
+madera">Madera</span> heen. Het naderende daglicht liet nu boven op de
+bergen boomen en groen onderscheiden, al schenen de tallooze kleine
+zeilscheepjes, die dicht langs de oevers bleven, ook van verre gezien,
+nog witte vlinders tegen den zwarten achtergrond van rotswanden. De
+geheele berg of reeks van bergen is van boven tot onder dun bezaaid met
+witte, rooddakige huisjes, die hier en daar aan den voet van den berg
+zich wat meer samenpakken en dorpjes vormen. Eindelijk, reeds van uit
+de verte, werd een groote huizenhoop merkbaar, nu hel beschenen door de
+inmiddels tot volle kracht gekomen morgenzon. Dat was Funchal, de
+hoofdplaats van Madera.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-065.jpg" alt=
+"Straat in Funchal, Tobaggans." width="443" height="720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in Funchal,
+Tobaggans.</span></p>
+</div>
+
+<p>Nauwelijks was onze boot in het zicht, en nog v&oacute;&oacute;rdat
+wij voor anker lagen, kwam van landzijde een zwerm groote en kleine
+bemande bootjes ons bestormen, die voor een deel kleine jongens aan
+boord hadden, om de pennies, door de reizigers in het water geworpen,
+op te duiken. Een misselijke exploitatie van kleine kinderen. Ik zou
+willen, dat geen enkele <span class="pagenum">[<a id="pb61" href=
+"#pb61">61</a>]</span>passagier zich liet verleiden, geld in het water
+te werpen, dan zou het met deze kinder-exploitatie gewis spoedig uit
+zijn. De andere booten bevatten allerlei soort kooplieden, die hunne
+waar op het schip wilden aan den man brengen. De kapitein moest voor en
+achter en aan beide zijden van het schip tegelijk zijn om te
+verhinderen, dat geen ongewenscht publiek naar boven kwam. Hij zelf met
+verschillende zijner officieren, stond de menschenmassa, die aan alle
+kanten op het schip naar boven klom, tegen te houden. Hij vertelde mij,
+dat zeer dikwijls dieven en ander gespuis mede aan boord kwam, en van
+de aanwezigheid van personeel en passagiers op dek van het schip
+gebruik maakten om de hutten der passagiers leeg te plunderen.</p>
+
+<p>Ook bevonden zich vele kleine stoombootjes onder de ons omringende
+scheepjes, die de reizigers aan land wilden brengen. In een van deze
+bootjes begaven ook wij twee&euml;n ons, na eerst op het schip door den
+kapitein in kennis te zijn gebracht met den vertegenwoordiger van het
+Mount Palace Hotel, waar wij gedurende deze week onzen intrek wilden
+nemen. Vertegenwoordigers van alle hotels waren namelijk mede aan boord
+gekomen en trachtten de in Madera aan wal gaande passagiers voor hun
+hotel te winnen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-083.jpg" alt=
+"Een ossewagen in Funchal." width="720" height="411">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een ossewagen in
+Funchal.</span></p>
+</div>
+
+<p>Er behoorde eenige vaardigheid toe om van den trap van het schip in
+het beweeglijke kleine bootje te springen, wat door eenige passagiers
+zeer onvaardig geschiedde en dan tot lachsc&egrave;nes aanleiding gaf.
+In Funchal aan wal gekomen, werden wij al weder bestormd door tal van
+menschen, die ons op allerlei wijze naar boven wilden brengen, waar de
+tandradbaan begint, die tot aan de top voert, waarop het Palace Hotel
+gebouwd is. Wij kozen uit al deze voertuigen een sierlijk
+mandenwagentje, of liever mandesleedje, want er waren geen raderen
+onder, dat met twee groote, gele ossen bespannen was. Dat tochtje, dat
+ongeveer tien minuten duurde en ons door een groot deel van Funchal
+voerde, kostte 400 Reis (ongeveer een gulden). <span class="pagenum">
+[<a id="pb62" href="#pb62">62</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch9" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Madera.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Van het hooge terras van het Mount Palace Hotel, met een heerlijk
+uitzicht naar de zee over een weelderige planten- en bloemenschat, zit
+ik dezen brief in den vroegen morgen te schrijven. Wel beloofde Madera
+veel, toen ik van het dek van de Walmer Castle de lange, zacht golvende
+lijn van de baai, met zijne witmurige, rooddakige huisjes, overal
+verspreid, volgde, maar toch is mijne verwachting overtroffen, toen ik
+Madera wat nader leerde kennen.</p>
+
+<p>Mag Madera voor een groot deel zijn beteekenis als herstellingsoord
+voor longlijders verloren hebben, als plaats voor een streng
+doorgevoerde rustkuur is het misschien eenig in zijn soort. Rust,
+kalmte, spreekt uit bijna elken boom, elke plant en uit elk huisje, dat
+tusschen wijndruifranken en suikerriet te voorschijn piept, en nog meer
+uit de traag voortsukkelende ossen voor de velerlei soorten voertuigjes
+en de nog tragere jonge mannen die zich als gidsen aanbieden. Het is
+alsof niemand haast heeft en niemand veel uitricht. Zelfs het kleine
+tandradbaantje, dat zes keer daags van Funchal naar den top van den
+berg voert, het eenige spoorlijntje in Madera, doet dit zoo bedaard,
+dat de inzittenden op verschillende plaatsen onder het rijden het
+treintje uitstappen, wanneer zij op het punt zijn aangekomen, waar hun
+woning ligt. Ook ons werd den eersten dag gezegd bij het hotel uit te
+stappen, wat ons eerst wat griezelig leek, doch waaraan ook wij ons
+spoedig gewenden.</p>
+
+<p>Den meesten bezoekers van Madera moeten wel &rsquo;t eerst de <span
+class="pagenum">[<a id="pb63" href="#pb63">63</a>]</span>groote rijkdom
+van plantengroei en de overvloed van bloemen opvallen. Zelfs in
+zoogenaamd het centrum van de stad is er geen enkel plekje tusschen de
+huizen, waar niet een of meer bloeiende planten tusschen de muren en
+over de daken, in blauwe, gele, roode of witte kleurenpracht naar
+beneden hangt, of waar de reuzenrozebosschen hunne prachtige trossen
+helkleurige rozen niet hoog boven den omheinenden muur laten uitsteken.
+En verlaat men de stad, dan wordt de verscheidenheid van kleur en geur
+van den bloemenschat overstelpend.</p>
+
+<p>Deze bloemenrijkdom bestaat niet alleen in den zomer; integendeel,
+men beweert hier, dat er in den winter en het zeer vroege voorjaar nog
+veel grooter verscheidenheid en hoeveelheid bloeit. En wat in mijn oog
+dit alles hier zoo mooi maakt, is de zekere soort nonchalance, waarin
+bloemen en planten van allerlei aard dooreen groeien. Men heeft hier
+gelukkig de tuinen niet veel aangelegd; men heeft de natuur in vele
+opzichten vrij spel gelaten.</p>
+
+<p>Allen, die beweren, dat men Madera kan zien in de vijf uren, die de
+meeste booten hier stil liggen, kennen Madera niet. In die vijf uren
+kan men een zeer oppervlakkigen indruk van het stadje Funchal krijgen,
+wat Madera-borduurwerk koopen en naar het schip terugkeeren, zonder
+iets te hebben genoten van het vele natuurschoon, wat hier te genieten
+valt. Een oponthoud van eene week, waarin elk uur van den dag goed
+besteed wordt met sight-seeing en met het bezoeken van eenige openbare
+instellingen, is juist genoeg om den indruk te verwekken, dat Madera
+oneindig schoon is en dat men die week tot een maand zou willen rekken,
+om al dat schoone voor goed in zich op te nemen.</p>
+
+<p>Velen meenen, dat Madera in de zomermaanden ongenietbaar is door de
+warmte, die hier, door de vochtige lucht, benauwend zou zijn. Wij
+merken daarvan niets. Hier boven op den berg is het den geheelen dag en
+nacht aangenaam warm, doch niet te warm. Zelfs midden op den dag hebben
+wij verschillende wandelingen gedaan, zonder het te warm gevonden te
+hebben. Maar toch schijnt &rsquo;s winters het klimaat nog
+aantrekkelijker te zijn, alhoewel het dan hier boven des avonds en des
+morgens soms zoo koud is, dat een houtvuurtje moet worden aangelegd. In
+de stad wordt de temperatuur echter zelden, ook in den <span class=
+"pagenum">[<a id="pb64" href="#pb64">64</a>]</span>winter niet, lager
+dan 60 gr. Fahrenheit en is dan nog in het midden van den dag tien
+graden hooger.</p>
+
+<p>Met zulk een klimaat kan de bevolking bijna den geheelen dag
+buitenshuis doorbrengen, wat de groote armoede, die hier heerscht,
+minder pijnlijk maakt te dragen. Want arm schijnt de bevolking in de
+hoogste mate te zijn. Van waar die armoede, vraagt men zich
+onwillekeurig af. Het eiland is niet overbevolkt: elk plekje grond is
+of kan vruchtdragend zijn; de dagelijks van alle landen aanleggende
+schepen brengen stroomen vreemdelingen, al is het dikwijls maar voor
+eenige uren, die meest allen op de een of andere wijze hier eenig geld
+besteden; de grond, de levensbehoeften en het meeste wat een mensch
+dagelijks noodig heeft, is niet duur; van waar komt dan zooveel
+armoede? Toen ik die vraag aan iemand, die het weten kon, voorlegde,
+was het antwoord, &ldquo;de loonen zijn te laag&rdquo;. Een werkman,
+die hier 14 of 15 uren daags ruwen spierarbeid verricht, hetzij als
+wegwerker of als veldarbeider, verdient niet meer dan een gulden. De
+vrouwen, die hier het fijne en misschien het fijnste borduurwerk maken
+wat bestaat, kunnen daarmede niet meer dan hoogstens dertig cent per
+dag verdienen, niettegenstaande zij dat werk verbijsterend vlug
+verrichten.</p>
+
+<p>Toch moeten er nog andere oorzaken voor de armoede zijn. Het volk is
+ongeletterd. Bijna geen enkele volwassen man of vrouw uit het volk kan
+lezen of schrijven. Een vak hebben zij niet geleerd. De vrouwen
+borduren allen en leeren dit haar dochtertjes meestal reeds van het
+derde jaar af. Ik heb kinderen van zes en acht jaren zien zitten
+borduren, zoo vlug en zoo netjes, als bij ons geen groot mensch kan
+doen, ook al zoekt zij in handwerkjes haar levensgenot. Overal waar men
+een klein witkalkig huisje met een rieten dak ziet, kan men zeker zijn,
+v&oacute;&oacute;r het woninkje moeder met dochters of dochtertjes te
+zullen vinden, die als machines zitten te borduren, zoo snel en zoo
+rythmisch ziet men de naald door de stof rijgen en den arm opwaarts
+gaan, om weer opnieuw neer te dalen en den volgenden steek te doen. Het
+is alsof alles op het gevoel gaat, want tijd om te bepalen waar de
+volgende steek gezet moet worden, laat men zich niet.</p>
+
+<p>En de jongens gaan reeds vroeg met vader mede om of door veldarbeid
+of langs den weg wat geld te verdienen. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb65" href="#pb65">65</a>]</span>Aan de opvoeding, ontwikkeling der
+kinderen, werd tot dusver geen zorg besteed. Dan mag zeker ook als bron
+van armoede gelden, het vreeselijk misbruik dat hier gemaakt wordt van
+alkoholische dranken. Op elk uur van den dag kan men hier dronken
+menschen aantreffen en voor de toonbanken der openstaande kroegen ziet
+men, naast en tusschen de mannen, jongens en jongentjes, die men nog
+zoo graag naar de schoolbanken zou willen zenden.</p>
+
+<p>Wat is hier voor hervormers handenvol werk! Zou de nieuwe regeering
+overal in Portugal zooveel wat verbetering behoeft vinden als hier in
+Madera? Het schijnt dat zij snel wil ingrijpen en de fouten wel ziet.
+Maar er zal zeker nog wel eens misgetast worden. Zoo werd hier een
+school van religieuse zusters gesloten, alwaar 700 kinderen goed of
+slecht onderricht ontvingen, kinderen die nu op de enkele openbare
+school geen plaats kunnen vinden en zoolang moeten rondloopen, totdat
+er nieuwe openbare scholen gebouwd zijn. Ware het niet beter geweest
+eerst voor nieuwe scholen te zorgen en dan de niet goede te sluiten?
+Als de 700, nu bij den weg loopende kinderen eerst eenige maanden, die
+jaren kunnen worden, hebben gevagebondeerd, zullen zij dan weder
+gemakkelijk aan de schoolbanken gewennen?</p>
+
+<p>Ook zag ik hier het stedelijk hospitaal, waar al de religieuse
+verpleegsters op regeeringsbevel weggezonden zijn en waar nu twee
+zusters met eenige tijdelijk gehuurde bedienden de dienst verrichten,
+in afwachting van de verpleegsters, die van hoogerhand gezonden zullen
+worden.</p>
+
+<p>En zoo zijn er tal van instellingen, die in overgangsvorm verkeeren;
+instellingen, waar religieuse mannen of vrouwen vroeger den dienst
+verrichten, die door de nieuwe regeering zijn weggezonden en waarin de
+open plaatsen nog niet door de plaatsvervangers zijn ingenomen. Van
+dezen toestand zijn de armen en lijdenden thans dupe, tenzij de dienst
+vroeger inderdaad zoo slecht was, als mij een medicus wilde doen
+gelooven, die mij verzekerde, dat het beter is, niet verzorgd, dan zoo
+verzorgd te worden, als het vroeger was. Van wat ik van dien aard
+vroeger in Itali&euml; en in sommige ziekenhuizen in Frankrijk zag, kan
+ik dit gelooven; doch de Portugeesche doctoren, met wie ik hier in
+aanraking kwam, staan op een hooger medisch- en beschavingspeil, dan de
+collega&rsquo;s die ik <span class="pagenum">[<a id="pb66" href=
+"#pb66">66</a>]</span>in de hospitalen in Itali&euml; en Frankrijk
+aantrof, en dat waarborgt ook eenigszins een betere verzorging der
+zieken, zelfs al ging die uit van niet getrainde en onontwikkelde
+religieuses. De twee verpleegsters, die nu in het stedelijk ziekenhuis
+de geheele leiding der verpleging hebben, kunnen ook niet lezen of
+schrijven en kunnen derhalve niet anders dan door ondervinding het
+verplegen der zieken geleerd hebben. Die ondervinding kan nog niet heel
+groot zijn, want daarvoor zijn de beide meisjes nog te jong.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Het eigenaardige plaveisel in Madera en de veelal zeer steil naar
+boven gaande straten hebben waarschijnlijk aanleiding gegeven tot de
+zeer bijzondere middelen van vervoer, waarvan men zich hier bedient.
+Heel Madera is geplaveid met eivormige, eigroote steentjes, wier ronde
+rugjes door het gebruik soms zeer glad en glibberig zijn. Ook liggen
+zij niet in een vlakke lijn, zooals bij ons de bestrating... zou moeten
+zijn, doch niet altijd is..., maar in geregelde golfvormige hoogten en
+laagten. Vandaar, dat men met gewoon schoeisel hier niet kan loopen,
+doch zich het best bedient van een soort tennisschoen met gummi zolen.
+De bevolking, voorzoover zij niet blootsvoets gaat, draagt een zeer
+elegante losse laars van wit of geel leer, waarvan de zolen uit
+&eacute;&eacute;n stuk gemaakt zijn. Het is een aardig gezicht,
+honderden van deze witte of gele laarzen, van allerlei grootte, des
+Zaterdagsmorgens op het marktpleintje uitgestald te zien, als de makers
+van dit bijzondere schoeisel uit alle hoeken van het eiland komen
+opdagen om hunne producten aan den man te brengen.</p>
+
+<p>Om uitstapjes te maken of ook zelfs als men in Funchal eenige
+bezoeken wil brengen, bedient men zich van de reeds vroeger door mij
+beschreven mandensleetjes, waarvoor twee ossen zijn gespannen. Deze
+mandensleetjes hebben een leeren dak en rondom witte gordijntjes; als
+men deze gordijntjes een beetje op zij schuift, zit men er in als in
+een hokje van een wafelkraam. Heel elegant en voornaam ziet zoo&rsquo;n
+equipage er niet uit. Met zoo&rsquo;n voertuig gaat men steile straten
+op. Voor het afgaan bedient men zich van een geheel ander <span class=
+"pagenum">[<a id="pb67" href="#pb67">67</a>]</span>middel van vervoer,
+die men hier toboggans noemt. Het zijn sleetjes, maar ze gelijken in
+geen enkel opzicht op de sleetjes, waarvan men &rsquo;s winters in
+bergstreken gebruik maakt om van een hoogen sneeuwbaan naar beneden te
+sullen. Het zijn ook al weer lage rieten bankjes, waar twee of drie
+personen tegelijk op kunnen plaats nemen, en die van onder rusten op
+het benedenstel van een slede. Op zoo&rsquo;n bankje gaat men zitten en
+laat zich naar beneden glijden, aan beide zijden geflankeerd door een
+paar mannen, die zorgen, dat men in de goede richting blijft. Naast
+deze twee prachtige vervoermiddelen is er een, die het in comfort wint.
+Het zijn de hangmatten, die door twee mannen op de schouders gedragen
+worden. Vooral voor groote tochten op de bijna onbegaanbare bergwegen,
+zit of ligt men in zoo&rsquo;n hangmat recht genoegelijk. Als de tocht
+echter wat te lang duurt dan moet men nu en dan een poosje loopen,
+anders houden de beenen het niet uit.</p>
+
+<p>En nu komen er ook reeds zeer primitieve auto&rsquo;s, die in de
+stad of langs de zee rijden, want het is te gevaarlijk om met deze
+primitieve voertuigjes de steil oploopende, gladde bergstraten op of af
+te gaan. Voor groote uitstapjes kan men zich ook zeer goed van paarden
+of muildieren bedienen. Er is dan steeds een gids bij, die geen
+oogenblik zijn paard uit het gezicht verliest. Er zijn echter slechts
+een paar paarden in heel Funchal, zoodat men niet ten allen tijde er
+over beschikken kan. Als een ander clubje op denzelfden dag een
+uitstapje maakt, dan moet men eenvoudig wachten, want dan zijn de
+paarden genomen. De keerzijde van al deze primitieve eigenaardige
+middelen van vervoer is, dat zij zoo kostbaar zijn. Men kan in
+Amsterdam met een mooie landauer met twee paarden een paar uur gaan
+toeren, en betaalt dan nog niet de halve prijs wat hier een
+ossenwagentje of een hangmat voor een paar uur kost. En het is
+goedkooper van Madera naar Londen te reizen, dan hier voor een
+uitstapje van een dag zich van een hangmat of paard te bedienen. Men
+hoopt dat de nieuwe regeering ook voor den aanleg van wegen zal zorgen,
+zoodat Madera begaanbaarder wordt en er trams en electrische baantjes
+zullen komen, om het verkeer te bevorderen.</p>
+
+<p>Vroeger bezat Madera zelfbestuur. De belastingen die door de burgers
+werden opgebracht, konden ten voordeele van <span class="pagenum">[<a
+id="pb68" href="#pb68">68</a>]</span>Madera worden aangewend. Nog onder
+de vroegere regeering is hun echter dat zelfbestuur ontnomen. Zij
+hebben nu rijksbelastingen op te brengen en moeten afwachten, wat van
+regeeringswege voor het eiland zal worden gedaan. De vier
+volksvertegenwoordigers, die Madera naar het parlement zendt, moeten
+daar voor de behartiging van Madera&rsquo;s belangen opkomen. Van de
+thans gekozenen schijnt niet veel heil te wachten. Portugal bezit thans
+algemeen mannenkiesrecht,&mdash;misschien zal blijken, dat ook algemeen
+vrouwenkiesrecht bedoeld is,&mdash;ieder die den leeftijd van 21 jaar
+bereikt heeft, niet in de gevangenis zit en niet onder curateele staat,
+kan kiezen. Nu zijn hier zeer beslist de intellectueelen in de
+minderheid, als men maar nagaat, dat men met zekerheid kan zeggen, dat
+de analphabeten 85% zoo geen 90% van de bevolking uitmaken en dat deze
+menschen voor een deel geheel onder de plak van de grondeigenaars
+zitten of onder de leiding der priesters staan, wat vrijwel op
+hetzelfde neerkomt. Wat kan men in zoo&rsquo;n geval van den uitslag
+der verkiezingen verwachten!</p>
+
+<p>Van organisatie onder het werkvolk is hier geen sprake. Hoe zou dat
+ook kunnen, bij zoo weinig geestelijke ontwikkeling. Daarbij komt, dat
+de huisindustrie hier nog hoogtij viert. Slechts weinige fabrieken en
+groote werkplaatsen treft men aan. Een groote suikerfabriek is er. Die
+behoort een Engelschman toe. Daardoor is de teelt van suikerriet in de
+laatste paar jaren zeer toegenomen en zal hier waarschijnlijk spoedig
+een zeer grooten omvang aannemen. Dat mag ook wel, want met den verkoop
+van Maderawijn en dientengevolge met de fabricage er van, gaat het
+steeds slechter. Over de geheele wereld schijnt de Maderawijn zijn roem
+overleefd te hebben. Verder levert Madera zeer goed mandenwerk, dat
+voornamelijk in een dorpje, Santa Anna genaamd, door mannen en vrouwen
+thuis gemaakt wordt. En als ik nu nog het borduurwerk der vrouwen
+opsom, waardoor Madera in de geheele wereld bekend is, dan is daarmede
+alle industrieele arbeid genoemd, want wat er verder geproduceerd wordt
+is het noemen niet waard en dient alleen voor het gebruik der
+eilandbewoners en enkele kooplustige vreemdelingen.</p>
+
+<p>Een ding is hier vreeselijk te betreuren en dat neemt veel weg van
+de charme van Madera. Het staat echter geheel in verband met het lage
+peil van ontwikkeling der bewoners <span class="pagenum">[<a id="pb69"
+href="#pb69">69</a>]</span>en zal zeer zeker verdwijnen, wanneer door
+betere scholen en door verbetering der sociale misstanden een hoogere
+geest in de bevolking komt. Mannen, vrouwen, kinderen, alles en allen
+bedelen hier! Zelfs een kind, dat nog niet praten kan, heeft reeds
+geleerd zijn handje uit te steken en een biddend gezichtje te trekken,
+zoodra iemand passeert. Doordat bijna alle kinderen hier, zoo te
+zeggen, naakt loopen en lekkere, vuile gezichtjes hebben, kan men
+moeilijk weten of armoede of gewoonte de hand doet uitsteken. Zelfs
+vrouwen en meisjes, die zitten te borduren en wier huisjes en kleeding
+een zekeren welstand doen vermoeden, zullen toch de hand voor een penny
+uitsteken en een klagende stem opzetten, als men hen maar een oogenblik
+aandacht schenkt.</p>
+
+<p>Een vrouwenbeweging verwacht men natuurlijk in Madera niet; maar
+toch zoo weinig als de zoogenaamd ontwikkelde vrouwen hier weten van
+hetgeen onder de vrouwen in andere landen,&mdash;en zelfs in
+Portugal,&mdash;voorvalt, dat gaat alle grenzen te boven. Ik heb hier
+reeds met zeer vele mannen kennis gemaakt en voel mij in de straten van
+Funchal als een oude bekende, doch nog geen enkele man of vrouw, die ik
+ontmoette, wist eigenlijk iets van het feit, dat dr. Angelo in
+Lissabon, als eerste vrouw, bij de laatste verkiezingen gestemd had en
+als kiezer op de kiezerslijst was ingeschreven. Toch vinden zij het van
+zelf sprekend, dat als iedere man van 21 jaar het kiesrecht mag
+uitoefenen, iedere vrouw dat recht dan ook zal moeten hebben. Wat de
+vrouwen evenwel met het kiesbiljet zouden moeten uitvoeren, dat weten
+zij al evenmin als de mannen het hebben begrepen. Waar ik zeker het
+allerminst had vermoed, dat ik over vrouwenkiesrecht zou spreken, daar
+kreeg ik er zeer ongezocht een gereede aanleiding toe. Ik was namelijk
+in het &ldquo;<span lang="en">Empress hospital</span>&rdquo;, een
+ziekenhuis voor teringlijders, door de keizerin van Brazili&euml; in
+1853 gesticht, ter nagedachtenis van haar aldaar aan tuberculose
+gestorven dochtertje. Na den dood van de keizerin van Brazili&euml;
+viel deze instelling als erfdeel haar zuster, de koningin van Zweden,
+ten deel. Vandaar, dat dit sanatorium onder Zweedsche protectie staat
+en de katholieke zusters van de orde van St. Vincentius, die er de
+alleenheerschappij voeren, door de Portugeesche regeering niet kunnen
+worden weggestuurd. Toen ik daar, na afloop van het bezoek, wat
+handwerkjes <span class="pagenum">[<a id="pb70" href=
+"#pb70">70</a>]</span>kocht, bij wijze van gift voor de instelling,
+werden deze gewikkeld in een blad van &ldquo;Votes for Women&rdquo;,
+(voor lezers, die het niet mochten weten, zij hier vermeld, dat dit het
+weekblad van de suffragettes van Londen is), en toen ik zuster Claire
+vroeg of dit blad bij hen gelezen werd, gaf zij mij een bevestigend
+antwoord. Een Engelsche verpleegster, die vroeger langen tijd bij hen
+verpleegd had en tot de suffragettes in Londen behoort, zond hen
+geregeld wekelijks het blad toe, dat daar met groote belangstelling
+gelezen wordt.</p>
+
+<p>Van het hospitaaltje zelf wil ik hier ter plaatse niets anders
+zeggen, dan dat het netjes en zindelijk onderhouden wordt, doch dat het
+niet meer voldoet aan de nieuwe eischen, die men aan een
+herstellingsoord voor tuberculose stelt. Het gebrek aan genoegzame
+hoeveelheid lucht en licht in de ziekenkamers wordt evenwel voor een
+deel vergoed, doordat de zieken bijna den geheelen dag in den grooten
+tuin in de open lucht kunnen doorbrengen. Of daarvan echter het noodige
+gebruik wordt gemaakt, waag ik niet te zeggen.</p>
+
+<p>V&oacute;&oacute;r ik mijne brieven over Madera sluit, wil ik nog
+even met een enkel woord de bijzondere hoffelijkheid en voorkomendheid
+vermelden der bewoners, vooral uit de hoogere kringen. Ik heb nog in
+geen land zooveel ware beleefdheid en voorkomendheid opgemerkt. Zij
+doen het alles zoo eenvoudig en op zoo&rsquo;n wijze, dat men zich heel
+niet bezwaard gevoelt, de beleefdheden te accepteeren. Het is alsof zij
+het voor eigen genoegen doen. Zonder de zoon des huizes hier in het
+hotel, zouden wij zeker niet zooveel hebben kunnen zien en doen in den
+korten tijd, dat wij hier zijn. Hij helpt ons in alles, maakt
+plannetjes voor nieuwe tochten en begeleidt ons als wij het wenschen.
+Hij bracht veertien jaren in verschillende landen door en spreekt alle
+talen. Wij hebben zeer den indruk, dat hij het prettig vindt met ons
+uit te gaan, maar &rsquo;t kan even goed zijn, na &rsquo;t geen wij
+hier van anderen ondervonden, dat hij uit buitengewone voorkomendheid
+dien schijn aanneemt.</p>
+
+<p>Morgenochtend komt de &ldquo;Saxon&rdquo; en moeten wij dit
+heerlijke oord verlaten. Ik ben overtuigd, dat ik steeds met een gevoel
+van heimwee aan Madera zal terugdenken.</p>
+
+<p class="alignright">26 Juli 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb71"
+href="#pb71">71</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch10" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Aan boord van de &ldquo;Saxon&rdquo;.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Het was Woensdagmorgen nog geen zes uur, toen wij van uit de
+slaapkamers van het Monte Palace Hotel de &ldquo;Saxon&rdquo; zagen
+binnenkomen. Wij waren reeds gekleed en onze bagage gepakt. Ik had den
+zoon des huizes, die reeds om half zes naar de pier was gegaan, een
+briefje voor mrs. Chapman Catt medegegeven, om haar te vertellen dat
+wij in een half uur daar zouden zijn om haar in die paar uren dat de
+boot bleef wachten, zooveel als mogelijk was, van Madera te laten zien.
+Wij haastten ons naar den tuin, om beiden een arm vol prachtige rozen,
+sweet peas, aronskelken, azalea&rsquo;s etc. te plukken&mdash;, de
+eigenaar van het hotel had ons daarvoor verlof gegeven&mdash;en met
+dezen bloemenrijkdom in onze armen, zetten wij ons in een tobaggon om
+in acht minuten naar beneden te vliegen. Het treintje doet over dien
+afstand twintig minuten. Wij kwamen juist aan de pier, toen wij mrs.
+Catt en miss Cameron zagen aan wal stappen. In minder dan geen. tijd
+zaten wij met ons vieren in een ossewagentje, want er was geen minuut
+tijd te verliezen, de boot zou reeds om tien, in plaats van om elf uur
+verder gaan; daarna gingen wij in het treintje naar boven, wandelden
+even naar een van de zeer mooie views in Madera en gingen toen terug
+naar het Monte Palace Hotel, waar wij op het terras een copieus ontbijt
+namen. Nogmaals, nu door het bediendenpersoneel van het hotel, met
+bloemen overladen, tobaggonden wij opnieuw naar beneden. In twee sleden
+vlogen wij den steilen bergrug af wij waren aan den voet, voor wij er
+aan dachten. Onze <span class="pagenum">[<a id="pb72" href=
+"#pb72">72</a>]</span>twee Amerikaansche reisgenooten hadden grooten
+schik, nog nooit hadden zij zoo&rsquo;n exciting trip, als dien morgen,
+gemaakt. In een van de primitieve autotjes gingen wij nu nog even een
+gemakkelijken rieten stoel voor elk van ons koopen, om op het dek van
+het schip te gebruiken. De linnen stoelen, die daar voor 5 sh. verhuurd
+worden, zijn zeer ongemakkelijk en alleen te gebruiken om er in te
+liggen, niet om ze ook eens als gewonen stoel aan te wenden, als men
+wil schrijven of heel netjes een bezoek ontvangen van een of ander
+medepassagier. Voor een prachtstoel, die voor alle doeleinden dienst
+kan doen, waaraan een werkmandje en gelegenheid om kopjes of glazen in
+te zetten, betaalden wij ieder 9 shillings.</p>
+
+<p>Even v&oacute;&oacute;r tien uur waren wij aan boord van &rsquo;t
+schip. Het kostte wel weer eenige moeite, om uit &rsquo;t kleine
+stoombootje op de trap van de groote boot te komen, want onze nauwe
+rokken lieten niet toe, dat wij een flinken stap deden. Half springende
+kwamen wij toch waar wij wezen moesten en wij bevonden ons weldra op
+het dek van &rsquo;t schip, dat ons nu veertien dagen tot hotel moest
+dienen.</p>
+
+<p>Precies om tien uur staken wij van wal, zou ik willen zeggen, maar
+wij lagen eenige honderden meters van den wal en waren omgeven door een
+menigte kleine roeibootjes, wier inzittenden nog voor het laatst
+probeerden pennies van de passagiers los te krijgen, die zij wel
+vriendelijk uit het ondiepe water wilden opduiken.</p>
+
+<p>&rsquo;t Is dus nauwkeuriger als ik schrijf dat om tien uur het
+schip zich in beweging zette en zich een weg baande tusschen de
+tallooze kleine vaartuigjes door, om weldra in het ruime sop met volle
+snelheid Zuid-Afrikawaarts te stoomen.</p>
+
+<p>Zoolang Madera in het gezicht bleef, kon ik het dek niet verlaten;
+ik wilde nog een laatsten afscheidsgroet brengen aan het lieflijke
+eiland, waar ik zulk een aangename en interessante week had
+doorgebracht. Toen ik daarna in mijn hut kwam, vond ik daar niet alleen
+al mijn bagage, maar door de goede zorgen van den heer Lopez, den zoon
+van den hotelier, bevonden zich daar ook de kleurige en geurige bloemen
+waarmede wij dien dag begiftigd waren.</p>
+
+<p>Spoedig had ik mijn hut voor een veertiendaagsch verblijf in orde
+gebracht, de japonnen die ik onderweg noodig had in de hangkast
+gehangen, het ondergoed in de ladekast geborgen, <span class="pagenum">
+[<a id="pb73" href="#pb73">73</a>]</span>een paar portretten
+opgehangen, toiletartikelen netjes uitgelegd en wat boeken en papieren
+op een hangertje geplaatst, en daarmede mijne hut een beetje een
+huiselijk aanzien gegeven. De bloemen in glazen en vaasjes verhoogden
+den vriendelijken aanblik.</p>
+
+<p>Nu was het tijd geworden voor onze eerste lunch aan boord en daarbij
+bood zich een goede gelegenheid om onze medepassagiers eens op te
+nemen. Er waren er niet veel. Tusschen de 70 en 80 eerste
+klasse-passagiers waren aan tafel. De overgroote meerderheid waren
+heeren. De weinige damespassagiers waren over de tafeltjes, waaraan elk
+tien gasten konden plaats nemen, verdeeld.</p>
+
+<p>Aan elk tafeltje zaten 2 of 3 dames. Wij vieren waren dus ook
+verdeeld; wij mochten niet tezamen zitten. Mijn Hollandsche
+medereizigster en ik zaten aan een tafel met 8 Engelsche heeren,
+waarvan een in Johannesburg mede-eigenaar van een diamant-mijn is en
+daar reeds 30 jaar woont, doch heel en al een jingo is gebleven. Twee
+jonge mannen, die voor het eerst naar Zuid-Afrika gingen, om daar in
+een handelsbetrekking geplaatst te worden, waren onze overburen. De een
+er van is een flinke jongen met energiek uiterlijk, de ander zal zich
+alleen door een kruiwagen en &ldquo;<span lang="en">good
+luck</span>&rdquo; een weg door het leven kunnen banen. Beiden zijn
+echter jongens van goeden huize, met aangename beschaafde manieren.
+Naast mij zit een echt Engelsch type, een man die in sport zijn
+levensdoel en levensgeluk zoekt. Hij is op weg naar Zuid-Afrika om
+leeuwen en olifanten te schieten. Het is een reus, die aan tafel met
+zijn lange beenen geen raad weet. Steekt hij ze voor zich uit, dan
+klagen zijn overburen, buigt hij ze netjes zijwaarts naar rechts en
+links, dan komen ik en zijn linker buurman er steeds mede in contact.
+Er is hem al reeds den raad gegeven, ze over zijn schouders te slaan.
+Naast hem zit een donker, miserig kereltje, ook een Brit, die zijn
+buurman op de leeuwenjacht wil vergezellen, doch er heelemaal niet het
+uiterlijk voor heeft. Praten doet hij ook heel weinig. Dan is er nog
+een oudere Engelschman, die vele jaren in Zuid-Afrika was, mede streed
+in dein laatsten Zulu- en Transvaalschen oorlog en nu teruggaat om
+z&rsquo;n vrouw te halen, zijn zaken af te wikkelen, vandaar eerst naar
+Australi&euml; te gaan en dan voorgoed naar Engeland terug te keeren.
+Het is opvallend, hoe alle Engelschen, al zijn <span class="pagenum">
+[<a id="pb74" href="#pb74">74</a>]</span>zij ook jaren en jaren lang in
+andere landen geweest, al bezitten zij ook hun tehuis in Zuid-Afrika,
+Australi&euml; of elders, toch altijd van Engeland als
+&ldquo;home&rdquo; spreken. Een dame hier aan boord, die haar tehuis,
+man en kinderen in de Kaapkolonie heeft en daar reeds bijna twintig
+jaar woont, vertelde ons toch, dat zij elke drie of vier jaar
+&ldquo;must go home&rdquo; anders kon zij niet gelukkig zijn. Toen ik
+haar vroeg wat zij haar &ldquo;home&rdquo; noemde, antwoordde zij
+onverwijld &ldquo;Engeland&rdquo;.</p>
+
+<p>Maar den laatsten dischgenoot, behalve de purser, die mede aanzit,
+heb ik nog niet genoemd. Ik liet hem met opzet achteraan komen, want
+hij is een zeer bijzonder mensch. Hij is in ons land zeer goed bekend,
+heeft er tal van vrienden in de geleerde wereld en spreekt zeer
+beschaafd Hollandsch. Als reislectuur zag ik &ldquo;Max Havelaar&rdquo;
+in zijn handen, en de &ldquo;Camera Obscura&rdquo; naast hem liggen.
+Hij is een zeer ontwikkeld en aangenaam causeur, waardoor het een genot
+is, nu en dan een half uur met hem op het dek op en neder te
+wandelen.</p>
+
+<p>Onder de andere eerste-klasse passagiers zijn zeventien Belgen, die
+langs dezen weg en met den trein door Rhodesia, Congo hopen te
+bereiken. Dwaze typen zijn onder hen. De een is een graaf! Hij bemoeit
+zich met geen zijner landgenooten, ook niet met andere mede-passagiers.
+Hij zit steeds en altijd te lezen, met zijn rug naar die andere
+menschen, in een toilet dat waard is aan de vergetelheid te worden
+ontrukt. Ieder ander maakt het zich overdag zoo gemakkelijk mogelijk,
+de heeren in witte linnen of flanellen pakken, de dames met dunne witte
+blouses en rokken, maar deze count zit steeds, zelfs reeds &rsquo;s
+morgens om 7 uur, in lakensche pantalon en morning coat en met bruine
+glac&eacute; handschoenen en met een hoed op zijn hoofd, alsof hij zoo
+een officieel bezoek aan een of ander overheidspersoon in een groote
+stad wil gaan afsteken.</p>
+
+<p>Een andere Belg schrijft reisbrieven voor verschillende Belgische
+ge&iuml;llustreerde bladen. Hij loopt den geheelen dag met een
+reuzencamera om zijn schouders, telkens en telkens een snapshot
+nemende, als hij een aardige groep bijeenziet. Men voelt zich geen
+oogenblik zeker als hij in de nabijheid vertoeft, want hij weet heel
+goed den oolijken kant van zijn taak te snappen en vereeuwigt een
+mensch op een oogenblik, dat hij zich juist ongemerkt geloofde. Van de
+overige Belgen is er <span class="pagenum">[<a id="pb75" href=
+"#pb75">75</a>]</span>een Vlaamsche, die graag Vlaamsch met ons klapt,
+en van al de Belgen het meest de gentleman is.</p>
+
+<p>Buiten de genoemde Belgen en onze twee Amerikaansche vriendinnen,
+zijn al de andere medereizigers Engelschen, die, &oacute;f in
+Zuid-Afrika wonen &oacute;f er voor het eerst heengaan om er hun
+fortuin te zoeken.</p>
+
+<p>In zoo&rsquo;n Britsch gezelschap is het natuurlijk te verwachten
+dat er spoedig een gelegenheid gezocht zou worden om op de een of
+andere wijze aan sport te doen. Veertien dagen achtereen op een schip
+door te brengen, zonder land te zien, neen, wat meer zegt, zonder iets
+anders te zien dan lucht en water, want als wij nu en dan eens meenen
+&rsquo;n schip te zien passeeren, dan is het alleen een rookkolom, die
+zich tegen den horizon afteekent en anders niet; van de omtrekken van
+een schip is met den scherpsten kijker zelfs niets te bespeuren; en dan
+geen andere lichaamsbeweging te hebben dan het eentonig op en neer
+wandelen op het dek, is toch voor een Brit niet uit te houden. Toen dan
+ook Madera goed en wel achter den rug was, werd uit de vele heeren een
+sportcomit&eacute; gekozen, dat wedstrijden en spelletjes moest
+verzinnen, waaraan allen konden meedoen, zoodat allen de noodige
+lichaamsoefening verkregen en er weldra een gezellige geest onder de
+verschillende gasten zou komen.</p>
+
+<p>Die heeren kweten zich loffelijk van hun taak. Nog dienzelfden
+middag moesten wij allen inschrijven voor een bucketgame, (dat is een
+spel, dat beoogt om in den kortsten tijd 21 ringen van touw op een
+zekeren afstand in een houten emmertje te mikken), een quoitsgame, een
+bullet board game en nog meer zulke hoogst ingewikkelde spelletjes, die
+ons allen een grooten pret en nog meer lichaamsbeweging gaven, want
+daar het voornamelijk om dit laatste te doen was, moet ieder zijn eigen
+ringen, schijven, gummiballen, enz. oprapen en mag niemand daarin door
+de heeren worden bijgestaan.</p>
+
+<p>Bovendien wordt er &rsquo;s morgens, gedurende ruim een uur, een net
+gespannen, waartusschen de heeren cricket kunnen spelen en wordt er
+&rsquo;s avonds voor de oude heeren en dames een bridge-drive en voor
+de jongelui een bal op het dek van het schip gehouden. De spelletjes
+gaan alle om de eer van het spel, om het champion-ship, geen inzet
+wordt er gevorderd, maar kleine prijzen worden uitgedeeld. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb76" href="#pb76">76</a>]</span></p>
+
+<p>Na dien eenen dag van spelletjes doen, heerschte er direct een
+gezelliger geest onder de passagiers, ieder kende nu iedereen, het ijs
+was gebroken en de nadere kennismaking volgde van zelf.</p>
+
+<p>Ik zal nog wel eens gelegenheid hebben over mijn medepassagiers het
+een en ander te zeggen; dezen eersten brief aan boord van de
+&ldquo;Saxon&rdquo;, wil ik eindigen met een paar woorden over het
+heerlijke weder en de vaste ligging van &rsquo;t in elk opzicht hoogst
+comfortabel ingerichte schip. Wij glijden als het ware tusschen de
+golven door. Mijmert men een oogenblik dan doet het kabbelen van de
+golfjes tegen het schip eerder gelooven, dat men op een mooien, warmen
+zomermiddag aan het zeestrand zit, dan dat men zich op een boot midden
+in den Atlantischen Oceaan bevindt. Prachtig zijn de dagen en prachtig
+zijn de avonden met een helderen sterrenhemel. Nog geen oogenblik was
+het te warm, niettegenstaande wij reeds met snellen spoed den Equator
+naderen. Men brengt op die wijze even gemakkelijk en met nog meer
+genoegen veertien dagen aan boord van zoo&rsquo;n schip door, als dat
+men des zomers met goed weder veertien dagen in Zandvoort of
+Scheveningen woont; en dan heeft men hier nog het voordeel geen
+couranten of brieven onder de oogen te krijgen, die een mensch de
+noodige gemoedsrust kunnen ontnemen. Hier aan boord geschiedt niets,
+dat iemand zenuwachtig kan maken; de bediening is er zoo goed als men
+zich slechts kan droomen, de tallooze bedienden hebben al reeds aan
+iemands wenschen voldaan, nog v&oacute;&oacute;r zij goed en wel
+overdacht zijn en zeer zeker nog voor zij zijn uitgesproken. Het eenige
+hoofdbreken, dat men hier heeft, bestaat in driemaal daags uit de lange
+lijst van goed toebereide, smakelijke gerechten een ontbijt, lunch en
+diner te kiezen. Gelukkig is er ook steeds een overvloed van de beste
+vruchten en behoeft men dus niet de Engelsche gewoonte te volgen om
+zich in hoofdzaak met vleesch, visch en gevogelte te voeden. Men kan
+hier heel goed geheel vegetarisch leven, indien men dat verkiest en
+waaraan Mrs. Catt zich voor een groot deel houdt.</p>
+
+<p class="alignright">29 Juli 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb77"
+href="#pb77">77</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Ik had mijn vreugde over het aanhoudende, mooie weder in den
+voorgaanden brief wat te spoedig geuit, want nauwelijks een dag later
+begon in den namiddag een behoorlijke wind op te zetten, die des
+avonds, vergezeld van regenbuien, in een behoorlijk stormpje overging.
+Het schip hield zich goed, al slingerde het ook wat heen en weer en al
+voelde men het ook tegen de groote golven optornen en er zacht over
+naar beneden glijden. Onmiddellijk ontbraken er eenigen aan de
+dinnertable, maar eerlijk moet worden geconstateerd, dat er minstens
+even zoovele mannen als vrouwen ontbraken.</p>
+
+<p>Er behoorde eenige moed toe, dien avond aan de bridge-drive deel te
+nemen, maar toch waren er van de twintig nog twaalf over, die het
+aandurfden. Een plekje werd uitgezocht, waar wij het rustigst konden
+zitten, waar noch de wind onze kaarten in zijn loop zoude medenemen,
+noch wij van de hitte zouden bezwijken en waar de schommelingen van het
+schip ons niet al te zeer van de wijs zouden brengen. Al deze
+eigenschappen waren voor &rsquo;t meerendeel bijeen in de hal van het
+schip, met aan &eacute;&eacute;n kant de deuren open. Met groote animo
+werd het spel gespeeld, en niemand onzer dacht er aan zeeziek te
+worden. Eene goede afleiding schijnt wel het beste geneesmiddel, of nog
+beter, voorbehoedmiddel voor zeeziekte te zijn.</p>
+
+<p>De storm ging vergezeld van een benauwende warmte, voor een groot
+deel het gevolg van het feit, dat wij ons vlak bij den Equator
+bevonden. Des Maandags echter, toen wij den Equator passeerden, was het
+vervelend koud; door de nu en dan hevige regenbuien en den sterken wind
+was de lucht flink afgekoeld.</p>
+
+<p>Een aardige afleiding in de eentonigheid van niets dan lucht en
+water en onze medepassagiers te zien, bracht het sein, waarmede de
+brandweer gealarmeerd werd en dat alle brandweermannen in &rsquo;n
+ommezien aan dek van &rsquo;t schip bracht om ieder de hun aangewezen
+taak te verrichten. Het had gelukkig geene andere bedoeling dan eene
+oefening voor de manschappen, doch het gaf ons eenige afleiding en de
+geruststelling, dat wij in geval van nood door deze flinke, jonge
+mannen spoedig in veiligheid kunnen worden gebracht. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb78" href="#pb78">78</a>]</span></p>
+
+<p>Een Zondag op een Engelsche boot is nog erger dan een Zondag in een
+Engelsche stad. In een stad kan men ten minste in huis blijven en doen
+wat men verkiest, maar op een Engelsche boot, te midden van
+hoofdzakelijk Britsche onderdanen, moet men goed- of kwaadschiks aan de
+Zondagsheiliging mededoen. Alle spelletjes waren voor dien dag
+opgeruimd, het eentonig geklikklak van de touwen ringen in de houten
+emmers, nu en dan onderbroken door een bravogeroep en handgeklap, als
+er eens iemand vier of vijf van de zes ringen tegelijk ingooide, werd
+niet gehoord; evenmin het geschuifel der gummischijven en het hartelijk
+gelach als een goed geworpen schijf de kunstig in het midden van een
+cirkel geworpene van een tegenstander er uitmikte; de kaarten waren
+opgeborgen, geen dame durfde een handwerkje ter hand nemen en de
+vroolijke tonen der morgenmuziek werden niet gehoord. Men mocht lezen,
+liefst een stichtelijk boek en men mocht om half elf deelnemen aan de
+godsdienstoefening, waaraan de heele bemanning, die op dat oogenblik
+geen dienst had, verplicht was deel te nemen en die in de warme eetzaal
+van de eerste klasse gehouden werd.</p>
+
+<p>Vele passagiers maakten van deze kerkgang gebruik, sommigen om
+daarmede een beetje de eentonigheid van den dag te breken. Des avonds
+om 8 uur had er in de eetzaal van de tweede klasse eene herhaling van
+deze plechtigheid plaats. V&oacute;&oacute;rdat de manschappen naar de
+kerk gaan, worden zij eerst aan eene behoorlijke inspectie onderworpen
+en hunne namen opgelezen, van den eersten officier af tot den
+eenvoudigsten jongen, zoodat niemand kan ontbreken of zich door
+gewetensbezwaren kan verontschuldigen. Wat een schijnheiligheid kweekt
+toch zulk een wijze van doen! Al deze stoere, flinke kerels te dwingen
+om in te gaan, ook al wijst hun eigen geest hun een anderen weg tot
+zaligheid aan.</p>
+
+<p>Nu wij den Equator gepasseerd zijn, wordt &rsquo;t langzamerhand
+koeler en moeten de wollen jakjes dienst doen als men buiten, zittende,
+wil doorbrengen. Over warmte hoort men niemand meer klagen.
+Onaangenamer is evenwel, dat nu ook de dagen zeer snel beginnen te
+korten. Om half zes is het reeds heelemaal nacht en nog een paar dagen
+verder dan valt de duisternis reeds om vijf uur in. Van schemerlicht is
+geen sprake, plotseling gaat het daglicht in het avondduister over.
+<span class="pagenum">[<a id="pb79" href="#pb79">79</a>]</span>De
+opkomende maan verzoent ons echter voor een deel met deze slechte
+bedeeling van daglicht. Een prachtige zilvergloed zendt zij over de
+zwarte oppervlakte der zee. Doch ook de sterren, die hier meer schijnen
+te schitteren dan op het land, alsof zij weten, dat onze weg niet door
+electrisch- of gaslicht verlicht kan worden, en alle hoop op hen is
+gevestigd, wedijveren met de maan in het zenden van zilveren stralen
+naar de golven der zee.</p>
+
+<p>Het is nu ook de moeite waard, een tijdlang de zee gade te slaan.
+Overdag ziet men dan tallooze vliegende visschen uit het water
+opduiken, een eindweegs over de oppervlakte der zee vliegen, om dan
+plotseling in een opkomende golf weder onder water te verdwijnen. In
+het begin dacht ik niet anders dan dat het gewone zwaluwen waren,
+precies zoo zien zij er van verre uit. Soms komen zij in heele zwermen
+tegelijk en zien er dan uit als vele groote schuimvlokken; dan weder
+komt er een, grooter en grijzer gekleurd, en vliegt een eindweegs
+alleen.</p>
+
+<p>Doch ook &rsquo;s avonds geeft de zee afleiding als men zich een
+oogenblik aan de zijde begeeft, waar de maan niet schijnt. Of dit nu de
+stuurboord- of bakboordzijde is, heeft mijn zeevaartkundige wijsheid
+nog niet uitgevonden. Aan die zijde van het schip is het donker en daar
+ziet men bijna onophoudelijk de phosphorlichtjes uit de zee opkomen.
+Soms zijn ze zoo groot, dat zij wel vijf-en-twintig electrische lampjes
+bij elkaar gelijken.</p>
+
+<p>Gegokt wordt hier ook op het schip, al is het dan ook op een vrij
+onschuldige wijze. Elken morgen komen &rsquo;n paar heeren met een
+lijst en de vraag, of men voor een shilling wil deelnemen aan
+&ldquo;the sweep&rdquo;. Zooveel shillings als men inzet, voor zooveel
+nummers wordt men ingeschreven. In den regel worden 400 nummers
+verkocht. Velen nemen tien tot vijf-en-twintig nummers. Deze nummers
+zijn alle op witte beenen schijfjes geschreven en in een kom geworpen.
+In een andere kom bevinden zich een-en-veertig andere nummers, loopende
+van 356 tot en met 396. Het gemiddelde aantal mijlen dat de
+&ldquo;Saxon&rdquo; daags aflegt is 376. Er zijn twintig punten onder
+en twintig punten boven dit getal genomen. Nu trekt iemand een nummer
+uit de kom met 400 schijven, en tegelijkertijd een ander uit de kom met
+41 schijven. Wiens nummer <span class="pagenum">[<a id="pb80" href=
+"#pb80">80</a>]</span>uit de kom met 400 schijven komt, heeft nu
+voortaan het nummer uit de kom met 41 schijven. Als er zoo 41 nummers
+getrokken zijn, dan zijn alle overblijvenden van onwaarde geworden.
+Deze 41 nummers worden nu geveild en daarop kan elkeen een bod doen.
+Ook de eigenaar dient zijn eigen nummer in te koopen, als hij het wil
+behouden. De eerste prijs valt ten deel aan dengeen, die het nummer
+bezit, gelijk aan dat van het aantal mijlen dat het schip heeft
+afgelegd,&mdash;om twaalf uur &rsquo;s middags wordt dit altijd
+geannonceerd,&mdash;het nummer dat er tien boven is, krijgt den
+tweeden, en dat, &rsquo;t welk er tien onder is, krijgt den derden
+prijs. De veiling van de nummers brengt soms enorme sommen op. Men
+biedt tot aan twee en drie pond voor een gewild nummer. De helft van
+die som krijgt de eigenaar, de andere helft gaat in den pot. Somtijds
+is de hoofdprijs vijf-en-twintig tot dertig pond. Er zijn gelukkigen,
+die met dit hazardspel hun heele reisgeld verdienen, doch er zijn ook
+die elken dag groote sommen verliezen. Ook de tweede klasse-passagiers
+hebben het twijfelachtige voorrecht aan deze speculatie te mogen
+deelnemen. Het komt mij voor, dat het in het belang van vele jonge
+reizigers zou zijn, als de directie zulk een beursspel op haar schepen
+verbood, in plaats van het, zooals hier geschiedt, in de hand te
+werken.</p>
+
+<p>Welk een haat er nog bestaat tusschen de Engelschen en Afrikaanders,
+wordt ons hier op het schip in bijna elk gesprek duidelijk. De
+Engelschen aan onzen tafel durven beweren, dat indien wij &ldquo;de
+Boeren&rdquo; in Zuid-Afrika een beetje &ldquo;menschelijk&rdquo;
+vinden, wij dit dan hebben toe te schrijven aan den beschavenden
+invloed der Engelschen. Zij hebben de brutaliteit, te beweren, dat de
+Boeren v&oacute;&oacute;r den oorlog niet veel hooger dan de
+Hottentotten stonden en Engeland nu bezig is menschen van hen te maken.
+Dat ik hun in dit opzicht van antwoord dien en hun raad over den
+Z.-Afrikaanschen oorlog, liefst zoo weinig mogelijk te bluffen, is
+zeker te begrijpen. Zij voelen niets van het ergerlijke figuur, dat zij
+in dien tijd gemaakt hebben.</p>
+
+<p>Doch ook bij de enkele jonge mannen uit de Boerenfamili&euml;n, die
+wij hier aantreffen, bestaat nog de diep ingewortelde haat tegen de
+Britten; het is er nog ver af, dat alle in Z.-Afrika wonenden, Britten
+en Boeren, zich als landgenooten gevoelen, <span class="pagenum">[<a
+id="pb81" href="#pb81">81</a>]</span>die gezamenlijk hun land dienen op
+te bouwen, tot het misschien eens kan worden een Zuid-Afrikaansche
+republiek.</p>
+
+<p>De directie van het schip heeft er slag van, de eentonigheid van de
+reis te breken. Tegen dat men moe wordt van het schijven werpen,
+cricketspelen etc, worden er wedstrijden met prijzen uitgeschreven voor
+allerlei soort flauwe spelletjes; als ik ze zou moeten beschrijven, zou
+iedereen ze kinderachtig vinden, doch zij bezorgen toch aan de
+toeschouwers en de medespelenden eenige dagen onschuldige vroolijkheid
+en groote afleiding. Niet waar, gij vindt het flauw, als ik meld, dat
+groote mannen, vrouwen en meisjes, en zelfs kinderen, mededoen om een
+zeker aantal aardappelen, op een lange rij gezet, binnen een bepaalden
+tijd een voor een op te rapen en in een emmer te werpen; of dat een
+lange rij heeren plat op den grond gaat liggen, op den rug, en dat dan
+een ondiep schoteltje vol water op hun borst wordt geplaatst, dat zij
+liggende, over hun hoofd heen, achter zich op den grond moeten zetten.
+Soms storten zij het water reeds over hun borst uit, meestal komt het
+in hun gezicht en oogen terecht en slechts zelden bereikt het
+schoteltje met een behoorlijken inhoud den grond. Dan zijn er
+hanegevechten onder de heeren, of voor dames om geblinddoekt de oogen
+te teekenen in een groot op den grond met krijt geteekend varken, enz.,
+allemaal spelletjes, zooals ik reeds zeide, te flauw om te beschrijven,
+doch die een algemeene vroolijkheid verwekken, vooral omdat zoowat
+niemand op de boot zich te voornaam of te ernstig gevoelt om er aan
+mede te doen.</p>
+
+<p>Maar twee dagen zijn wij allen zeer bezig geweest door het te voren
+geannonceerde gecostumeerd bal; de costumes moesten aan boord
+vervaardigd zijn uit artikelen, die men toevallig bezat of aan boord
+kon verkrijgen. Dat gaf een algemeene drukte. Eerst de beraadslagingen
+en diepzinnige overpeinzingen wat men wilde voorstellen en hoe het uit
+den kofferinhoud was samen te stellen. Vele heeren kwamen bij de dames
+om hulp vragen. Iets geniaals bedenken konden zij wel, maar voor de
+samenstelling hadden zij onze hulp noodig. En vooral vrouwen, zooals
+mrs. Catt en ik, die niet aan de verkleedpartij zouden deelnemen, doch
+onze hulp gratis hadden aangeboden, hadden handen vol werk. In de
+eerste plaats hadden wij beiden ons eigen landgenootje te kleeden en te
+<span class="pagenum">[<a id="pb82" href="#pb82">82</a>]</span>helpen
+bij &rsquo;t ontwerpen van &rsquo;t plan en de uitvoering. Mrs.
+Catt&rsquo;s medereizigster wilde met een op het schip opgedanen vriend
+Romeo en Julia voorstellen en deze toiletten vielen zoo goed uit, dat
+wij ten slotte met groote cartonletters op den rug van den een Romeo en
+op dien van de ander Julia moesten plakken, anders zou niemand geraden
+hebben, wat hunne verschijning te beduiden had.</p>
+
+<p>Mijne gezellin en ik hadden iets ernstigers en tegelijk
+propagandistisch bedacht. Van een lap wit tarlatan, die dienst moet
+doen voor muskietennet als wij in de tropen komen, was het embleem
+nagebootst van ons internationaal vrouwenkiesrecht-insigne. Het haar in
+Griekschen stijl opgemaakt en versierd met bordpapierbanden door iemand
+op het schip prachtig goud geverfd. Op dezelfde wijze waren groote en
+kleine gouden letters gemaakt en eerst op de borst en nog eens op de
+plooien van de rok kwam met groote duidelijke letters het &ldquo;Jus
+Suffragii&rdquo; uit. Een even kunstig gemaakte weegschaal in de hand,
+bordpapiergouden banden om boven- en onderarm, voltooiden het costuum
+en maakten van mijne medereizigster een statig, mooi, levend embleem
+van ons internationaal herkenningsteeken. Hadden er in de jury
+voorstandsters van vrouwenkiesrecht gezeten, dan was haar zeker een
+prijs ten deel gevallen; nu ontving den 1en prijs een levend pistache,
+een jong meisje, dat zich uit roze en licht blauw papier zeer schoon
+een costuum had vervaardigd, dat in zijn geheel en in alle onderdelen
+pistaches voorstelde.</p>
+
+<p>Tal van geestige, al waren zij dan ook soms geen mooie, toiletten
+kwamen voor den dag. Mijn op leeuwen-dooden beluste buurman verscheen
+als &ldquo;ridder van het bad&rdquo;. Met bloote beenen in een paar
+afgetrapte sloffen en in een badmantel gehuld, als hoofddeksel een
+groote spons, twee nagelborstels als epauletten, een tandenborstel als
+dasversiersel, een flesch odol, scheergereedschap etc. als verdere
+attributen, maakten van hem iemand, die door iedereen werd uitgelachen,
+doch die niemand gaarne in zijn nabijheid had. Vele heeren waren als
+dame gekleed, waarbij de potsierlijkste jupe-culottes vertoond werden.
+De twee grootste en zwaarst gebouwde mannen onder de passagiers hadden
+zich als tweeling-broertjes verkleed met korte witte broekjes, bloote
+beentjes en lage schoentjes, buisjes, kraagjes en hoedjes van een paar
+lieve <span class="pagenum">[<a id="pb83" href=
+"#pb83">83</a>]</span>joggies van vijf of zes jaar. Daarbij waren zij
+onverbeterlijk gegrimeerd en liepen met een paardje op rolletjes,
+handje aan handje. Dat was een waar succes en ieder vond, dat de jury
+recht had gedaan, hun den eersten heerenprijs toe te kennen.</p>
+
+<p>Aan deze en al dergelijke vermakelijkheden doen de tweede klasse
+passagiers met de eerste mede. Er wordt op deze booten lang zoo&rsquo;n
+groote scheiding tusschen eerste en tweede klasse passagiers niet
+doorgevoerd als op bijv. de booten, die tusschen Europa en Amerika
+varen en afgezien, dat de eerste klasse hutten veel grooter en
+comfortabeler zijn, en bij de maaltijden wat grooter keuze van
+gerechten wordt gegeven, is de tweede klasse evengoed als de
+eerste.</p>
+
+<p>Den avond van het gecostumeerde bal werd er onder het dansen lichte
+wijn en limonade geofferd en om half elf was er een souper met nog
+grooter lijst van fijne gerechten als bij de drie andere groote
+maaltijden van den dag. Geen extra betaling werd daarvoor
+ge&euml;ischt.</p>
+
+<p>Hoe goed afleiding werkt voor het voorkomen van zeeziekte, werd den
+dag en avond van het bal duidelijk. Den geheelen dag had reeds een
+tamelijke bries bestaan, die tegen den avond in een flinken storm
+overging. Noch dien dag, noch dien avond was er iemand zeeziek; men
+danste en walste op het dek, niettegenstaande er flinke zeemansbeenen
+vereischt werden om in een geregelden gang te loopen en men nam deel
+aan het souper, at en dronk allerlei dingen, die in geval van zeeziekte
+ongenietbaar zijn en voelde niets van de danspartij, die het schip met
+de golven der zee uitvoerde.</p>
+
+<p>Nu moet ik dezen brief eindigen, want men komt mij daar zoo waar
+mededeelen, dat ik in een van de sportspellen den tweeden prijs behaald
+heb en nu een keuze moet doen uit de voorwerpen, die voor dat doel zijn
+uitgestald. Zoo zorgen mijne landgenoote en ik er voor, dat bij alle
+gelegenheden aan boord ons land geen slecht figuur maakt.</p>
+
+<p class="alignright">4 Augustus 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb84" href="#pb84">84</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch11" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Aankomst in Kaapstad.</h2>
+
+<p>Het waren drukke dagen, die laatste dagen aan boord van de
+&ldquo;Saxon&rdquo;. Er moesten nog tal van spelletjes worden
+afgespeeld en sommige verslagen mede-passagiers wilden nog gaarne
+gelegenheid hebben, om revanche te nemen, alvorens men voor langen
+tijd, misschien voor altijd, uit elkaar zou gaan. Daarbij moesten de
+koffers gepakt en brieven geschreven worden, om familie en vrienden te
+doen weten, dat men veilig aangeland was, want de eerste naar Europa
+vertrekkende boot, zou reeds Woensdagsmorgens weggaan. Nu waren deze
+laatste dagen aan boord van het schip ook nog de minst kalme, omdat een
+vrij stevige bries de golven onstuimig opwaarts joeg en het nu door
+kolenverbruik veel lichtere schip rumoerig heen en weer slingerde. Men
+moest zeemansbeenen hebben, om op het dek een goed figuur te slaan,
+anders zwenkte men van de eene naar de andere zijde. Geen onzer was
+zeeziek, alhoewel er buitengewoon veel over moeheid, hoofdpijn en
+lusteloosheid werd geklaagd, maar dit mocht, o, heelemaal niet, aan den
+invloed van de schommelingen van het schip worden toegeschreven. Men
+went ten slotte aan alles; al zou in de laatste dagen het schip op haar
+kop zijn gaan staan, dan geloof ik nog, dat de meeste passagiers zich
+goed zouden gehouden hebben.</p>
+
+<p>Met een enkel woord moet ik even spreken over het enorme groote
+schriftelijke verkeer tusschen Engeland en andere landen met
+Zuid-Afrika. Wij kregen daarvan een aanschouwelijke les. Maandagmorgen
+werd de geheele stuurboord-zijde (ik weet nu het verschil tusschen
+stuur- en bakboord) met groote <span class="pagenum">[<a id="pb85"
+href="#pb85">85</a>]</span>zeilen belegd en daarop werden een paar
+meter hoog de zakken met brieven opgestapeld, die over Engeland naar de
+verschillende staten in Zuid-Afrika gezonden worden. Elke week komt er
+een even groote mail met duizenden en duizenden stukken in Kaapstad
+aan.</p>
+
+<p>Het was jammer, dat wij reeds zeer vroeg in den morgen &rsquo;t doel
+van onzen tocht bereikten, wij hadden zoo gaarne &rsquo;t mooie gezicht
+op de bergen rondom Kaapstad van uit zee genoten. Wel hadden wij den
+avond tevoren den steward order gegeven ons te roepen, wanneer de
+bergen in zicht kwamen, als die wellicht, door maanlicht beschenen,
+zich toch aan ons wilden vertoonen. Maar wij werden niet in den nacht
+gewekt en vernamen Dinsdagmorgen, dat een dichte nevel de bergen had
+omsluierd, omdat zij zich eerst in den ochtendstond, staande in hellen
+zonnengloed, aan onze oogen wilden vertoonen. Midden in den nacht,
+ongeveer twee uur, bereikte &rsquo;t schip de landingsplaats en begon
+men onmiddellijk met het naar boven brengen van bagage en andere
+dingen, die in de maag van het schip al dien tijd een veilige plaats
+hadden gevonden. De drukte, het rumoer, het gepraat van het scheepsvolk
+maakten slapen onmogelijk en ik was blij, dat de steward om vijf uur
+kwam zeggen, dat het eigenlijk zes uur was in Kaapstad, dat hij eenige
+brieven voor mij had en dat het tijd was om op te staan.</p>
+
+<p>De brieven bevatten welkomstgroeten van dames uit Kaapstad en een er
+van bracht een lange lijst van uitnoodigingen voor lunches, teas,
+avondrecepties etc. Ook mevr. Catt had een dergelijke lijst ontvangen,
+waaruit ons duidelijk werd, dat ons verblijf in Cape Town niet zeer
+rustig zal zijn, en men ons in de gelegenheid wil stellen met vele
+Zuid-Afrikaansche vrouwen in kennis te komen.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>Spoedig waren wij alle vier gekleed en namen gezamenlijk ons laatste
+ontbijt aan boord. Toen wij boven op het dek kwamen, werden wij door
+eenige Zuid-Afrikaansche medepassagiers direct in beslag genomen, om
+met hen den eenigen mooien aanblik van den Tafelberg met zijn
+leeuwenkop en duivelseiland, met zonnegloed overgoten, te genieten,
+&rsquo;t Was verrassend schoon! Doch lang konden wij ons niet aan dit
+schouwspel wijden, want, ofschoon het nog geen acht uur <span class=
+"pagenum">[<a id="pb86" href="#pb86">86</a>]</span>was, waren er toch
+reeds vele dames uit Kaapstad daar, bijna allen de een of andere
+vereeniging vertegenwoordigende, om ons bij onze aankomst te begroeten.
+Niet weinig waren wij verrast, onder deze dames ook een heer aan te
+treffen, de heer en mevrouw De Villiers, die mij in zuiver Hollandsch
+toespraken, en die ons direct dien morgen voor de lunch te hunnen huize
+noodigden.</p>
+
+<p>Het was ruim negen uur, toen wij eindelijk van de vele
+medepassagiers, die, voor zoover zij in Zuid-Afrika in een of andere
+stad wonen, die wij waarschijnlijk op onzen tocht zullen aandoen, met
+uitnoodigingen ten hunnent overlaadden, hadden afscheid genomen en wij
+ons naar het hotel Mount Nelson konden begeven, waar door de
+vriendelijke zorg van een der dames reeds kamers voor ons besteld
+waren.</p>
+
+<p>De indruk die wij op dezen eersten tocht door de stad, in een open
+landauer en met een neger als koetsier, kregen, is een zeer gemengde.
+Wij kwamen alle vier tot de slotsom, dat wij ons iets geheel anders
+hadden voorgesteld. Dan eens deed een straat ons denken aan de Rue de
+la Fayette in de buurt van de Gare du Nord in Parijs, dan een eindje
+verder had de buurt iets van een of ander plekje in Cannes aan de
+Riviera, maar alles zag er uit alsof de stad reeds eeuwen en eeuwen oud
+is. Maar, natuurlijk, ik mag nog geen oordeel vellen, alvorens wij de
+stad in haar geheel kunnen opnemen.</p>
+
+<p>In het hotel aangekomen, werden wij ook daar weder door andere dames
+verwelkomd en gaven de Hollandsch sprekende of &ldquo;de taal&rdquo;
+sprekende dames zich de moeite, om mij in mijn moedertaal te begroeten.
+Natuurlijk ontbraken ook de heeren- en dames-journalisten onder hen
+niet en werden wij om beurten een oogenblik in een hoekje genomen, om
+het een en ander van ons persoonlijk, van onze reis, ons land of iets
+dergelijks mede te deelen.</p>
+
+<p>De verslaggever van de &ldquo;Nieuwe Rott. Courant&rdquo; was onder
+hen en hij kon mij gelukkig de laatste editie van de N.Rott. Ct.
+bezorgen, zoodat ik niet geheel zonder nieuws uit het land ben. Het is
+natuurlijk slechts de maileditie, maar ik kan er toch de voornaamste
+bijzonderheden uit vernemen.</p>
+
+<p>Al deze bezoeken hielden ons tot bijna &eacute;&eacute;n uur
+staande; wij moesten nog onze koffers uitpakken, waren moe en <span
+class="pagenum">[<a id="pb87" href="#pb87">87</a>]</span>hongerig en
+besloten daarom ons te laten verontschuldigen voor de eerste
+lunchpartij en voor de tea in den middag en liever te trachten voor de
+avond-receptie presentabel voor den dag te komen. Na eerst vlug wat
+gegeten te hebben, begaven wij ons naar onze kamers, ontpakten onze
+zaken en toen besloten mijne Hollandsche medereizigster en ik nog gauw
+een paar uur van den mooien zonnigen dag te profiteeren, alvorens ons
+voor den avond te kleeden. Onze Amerikaansche vriendinnen wilden liever
+tehuis wat rust nemen, hopende op meer zonnige dagen voor een wandeling
+door de stad. Laat mij hier direct bijvoegen, dat zij die rust niet
+gevonden hebben, want toen wij om vijf uur tehuis kwamen, waren zij nog
+geen oogenblik alleen geweest, doch hadden steeds nieuwe bezoekers te
+woord gestaan.</p>
+
+<p>Wij twee doorkruisten voor deze eerste wandeling de hoofdstraten van
+de stad en ontvingen nu een geheel anderen indruk dan in den landauer
+van dien morgen. Flinke breede, ruime straten, met groote gebouwen en
+winkelhuizen, die met onze Amsterdamsche Waarenh&auml;user te
+vergelijken zijn, met bankinstellingen en groote kantoren en met
+electrische trams, vonden wij overal. Hadden de vele kleurlingen, die
+wij in de straten zagen, ons er niet aan herinnerd, dat wij in een
+tropenland waren, dan had zeer zeker een aanblik der straten en de
+daarin aanwezige woningen en winkels bij ons geen oogenblik den indruk
+verwekt, dat wij zoover van ons huis en ons in Zuid-Afrika bevonden.
+Een enkel winkeltje, dat tegelijk een caf&eacute;&rsquo;tje was, en tot
+opschrift droeg &ldquo;Hollandsch koffiehuis&rdquo;, en waarin in een
+hoek op een stoeltje een groote pop in Zeeuwsch costuum zat, gaf ons al
+mede een huiselijk gevoel. De klacht, die ik in ons land eens van een
+boekverkooper hoorde, dat boekverkoop eene steeds minder lucratieve
+positie wordt, schijnt ook voor Zuid-Afrika te gelden. Alle
+boekhandelaren verkoopen tegelijkertijd allerlei andere artikelen, die
+met boeken slechts in een uiterst verwijderd verband staan. Bij de
+beide grootste boekverkoopers kon ik het laatste werk van Pierre Loti
+&ldquo;La mort du Phylae&rdquo; niet bekomen, doch wat meer zegt, men
+antwoordde mij in de eene zaak glimlachend, dat Fransche boeken in Cape
+Town niet gelezen worden, en in de andere, dat zij vier Fransche
+boekjes hadden, en of ik nu zelf eens zien wilde, of hetgeen ik
+wenschte, <span class="pagenum">[<a id="pb88" href=
+"#pb88">88</a>]</span>er bij was. Er moet echter nog een groote
+Hollandsche boekwinkel hier bestaan, waarin, naar men zegt, ook
+Fransche boeken te verkrijgen zijn.</p>
+
+<p>Nadat wij twee&euml;n geruimen tijd in de winkelstraten hadden zoek
+gebracht, gingen wij boven op een electrische tram eenige tochten naar
+verschillende hoeken van de stad maken. Doch ik zal over den indruk,
+dien ik daarbij van de stad kreeg, niet schrijven, alvorens ik nog
+eerst meer, en onder geleide van eene aldaar bekende persoonlijkheid,
+van de stad heb gezien.</p>
+
+<p>Te huis gekomen, was het eerste werk wat te doen was, eene schifting
+te maken in de vele uitnoodigingen die ons reeds bereikt hadden, wilden
+wij althans tijd over houden om iets te doen in het belang van de zaak,
+waarvoor wij de reis ondernomen hadden. Onder de vele brieven, die ik
+ontving, waren er eenige van Hollanders en Afrikaanders, die mij
+verzochten mij vooral niet te laten overreden op de openbare
+vergaderingen in Zuid-Afrika, iets anders dan Hollandsch te spreken,
+vooral wanneer tegelijkertijd ook mrs. Catt sprak. Mondeling werd ik
+onmiddellijk ingewijd in de op het oogenblik op den voorgrond dringende
+taalkwestie, of de Hollandsche naast de Engelsche taal moet gehandhaafd
+worden, waarover vooral in de Kaapkolonie, veelal ten voordeele van de
+Engelsche taal beslist wordt.</p>
+
+<p>Reeds den eersten avond, op de receptie, ons door de
+&ldquo;Women&rsquo;s Citizen Club&rdquo; aangeboden, waarin de
+Engelsche vrouwen verre de meerderheid vormen, kon ik mijne gezindheid
+in dezen toonen. Door alle dames van het bestuur, die ons eerst in een
+afzonderlijk vertrek ontvingen, werd ik even apart genomen en er op
+attent gemaakt, om op dien eersten avond toch vooral alleen Engelsch te
+spreken, want dat ik anders door geen der aanwezigen zou worden
+verstaan. Ik had mij echter voorgenomen mij niet van de wijs te laten
+brengen en toen ik &rsquo;s avonds het woord kreeg en in het Engelsch
+even mijn dank voor de ontvangst en nog eenige lievigheden aan het
+adres van het bestuur en de vele aanwezigen had gezegd, deelde ik mijne
+meening mede, dat nu wij in een land waren, waar de beide talen,
+Engelsch en Hollandsch gesproken worden, die beide burgerrecht
+bezitten, na de Engelsche speech van mrs. Catt, ook ik mijne moedertaal
+<span class="pagenum">[<a id="pb89" href="#pb89">89</a>]</span>moest
+gebruiken en vervolgde mijne toespraak in het Hollandsch. Hoewel ik
+meende, dat niemand mij zou hebben verstaan, bleek toch later, dat er
+tal van Engelsch-Afrikaanders waren, die mij heel goed gevolgd hadden,
+doch die uit voorliefde voor Engeland, in het dagelijksch leven
+ontkennen, iets van onze taal te verstaan.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-101.jpg" alt=
+"Vrouwenkiesrecht-strijdsters in Kaapstad." width="720" height="513">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">
+Vrouwenkiesrecht-strijdsters in Kaapstad.</span></p>
+</div>
+
+<p>Oververmoeid kwamen wij &rsquo;s avonds om elf uur te huis; wij
+gevoelden ons allen meer zeeziek dan wij ons ooit op de boot gevoeld
+hadden, en toen ik in mijn bed lag, had ik mij zelf te overtuigen, dat
+ik niet meer in mijn cabin heen en weer gleed, zoo draaide alles met
+mij in de rondte. Dien eersten dag in Zuid-Afrika, waarop ons
+zoo&rsquo;n allerhartelijkste ontvangst was bereid, waarop ik tal van
+oude bekenden de hand heb gedrukt en nog veel meer nieuwe
+vriendschapsbanden heb aangeknoopt, die een heel nieuwe wereld voor ons
+opende en ons met geheel andere gewoonten en gebruiken, als waaraan wij
+gewoon zijn, in kennis stelde, zal zeer zeker nooit uit mijn geheugen
+verdwijnen.</p>
+
+<p class="alignright">9 Aug. 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb90"
+href="#pb90">90</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch12" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Ons verblijf in Kaapstad.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Nauwelijks was ik den eersten morgen opgestaan, toen ik reeds aan
+den telefoon werd geroepen, omdat er iemand was om mij te spreken, die
+ons allen voor dien dag ten eten noodigde. Wij hadden evenwel voor dien
+dag reeds tal van zulke uitnoodigingen ontvangen, die wij moesten
+afslaan, omdat wij ons hadden voorgenomen, in de eerste plaats de
+invitati&euml;n van de verschillende vereenigingen aan te nemen. Toen
+ik naar mijn kamer terug wilde gaan, werd mij een groot pakket brieven
+overhandigd, alle welkomstgroeten en uitnoodigingen inhoudende. Onder
+dezen bevond zich ook een van den burgemeester van Kaapstad, die ons
+een at home en receptie op het stadhuis aanbood, waarbij de besturen
+van alle vrouwenvereenigingen tevens waren genoodigd. Ook bereikten ons
+dien dag vele brieven uit andere steden van Zuid-Afrika, waarin ons
+verzocht werd toch vooral ook in hun stad te komen spreken over
+vrouwenkiesrecht. Ik behoef natuurlijk niet te zeggen, dat mrs. Catt
+evenzoo ruim met brieven bedacht werd. Wij beiden kwamen dan ook
+spoedig overeen, dat wij onmogelijk in twee maanden tijd aan al die
+invitati&euml;n konden voldoen en besloten onmiddellijk een maand
+langer in Zuid-Afrika te blijven, nu het bleek, dat wij er zulk nuttig
+werk konden verrichten.</p>
+
+<p>Woensdagmorgen om half elf hadden wij reeds een vergadering met het
+bestuur der Vrouwenkiesrechtvereeniging in Kaapstad en na afloop eene
+vergadering met de leden. Door de Christelijke Vrouwen
+geheel-onthoudersvereeniging werd <span class="pagenum">[<a id="pb91"
+href="#pb91">91</a>]</span>ons een lunch aangeboden, en daarna een
+receptie door een vereeniging, die op een lijn staat met de in Holland
+bestaande Vereeniging tot verhooging van het zedelijk leven.
+Dienzelfden avond, om acht uur, had de eerste openbare vergadering
+plaats, uitgaande van de Women&rsquo;s Citizen Club en gepresideerd
+door prof. Darell.</p>
+
+<p>Mrs. Chapman Catt zette het doel van den Wereldbond en den stand van
+het vrouwenkiesrecht-vraagstuk in alle landen uiteen en ik sprak (in
+het Hollandsch) over de beteekenis van het kiesbiljet. Als men in
+aanmerking neemt, dat wij gedurende den dag op alle vergaderingen en
+recepties ook &rsquo;n kort woord hebben moeten spreken, dan geloof ik,
+dat die eerste dag door ons goed werd besteed.</p>
+
+<p>Donderdagmorgen om half elf werden wij in eenige stichtingen van
+vrouwen ontvangen en zagen wij achtereenvolgens een huishoudschool, een
+tehuis voor vrouwen, een industrieschool, deze laatste echter nog in
+embryostaat. Daarna werd ons in de Alexandra-club, de club van de
+&eacute;lite der vrouwen, die ons ook gedurende ons verblijf alhier het
+eerelidmaatschap der club heeft aangeboden, een schitterende lunch
+bereid. Na afloop was er een receptie voor alle leden der club. Om vier
+uur moesten wij echter weder een vergadering bijwonen van de
+vereeniging tot bevordering en nog meer tot steun van vrouwenarbeid,
+een vereeniging die heel veel overeenkomst heeft met onze Arbeid Adelt
+of Tesselschade-vereeniging, doch zich nog in den toestand bevindt,
+waarin die bij ons bestaande vereenigingen ongeveer een kwart eeuw
+geleden waren. Dien avond de tweede openbare vergadering, uitgaande van
+de vereeniging voor vrouwenkiesrecht, die buitengewoon druk bezocht
+was. Geen staan- of zitplaats was over, velen moesten in de
+deuropeningen en gangen een plaats vinden en ook moesten velen
+onverrichter zake huiswaarts keeren. Deze vergadering werd door Sir
+James Innes, president van het hoog gerechtshof, gepresideerd en op de
+tribune hadden tal van mannen van naam en beteekenis plaats genomen.
+Mijn buurman was de Hollandsche spreker Viljoen, lid van het Parlement,
+de man die reeds eenige jaren geleden de eerste vrouwenkiesrechtsbill
+in het Zuid-Afrikaansch Parlement had aangeboden en verdedigd en die
+onze komst in Z.-A., ten doel hebbende de vrouwen aldaar tot den strijd
+voor dit recht aan te sporen, <span class="pagenum">[<a id="pb92" href=
+"#pb92">92</a>]</span>hartelijk toejuichte. Ik sprak dien avond het
+eerst, en had tot onderwerp, het belang van de invoering van
+vrouwenkiesrecht voor den Staat, het gezin en de vrouw. Daarna sprak
+Mrs. Catt ruim een uur lang over de gevolgen van het onthouden van het
+kiesrecht aan de vrouw. Gedurende al dien tijd hield zij de aandacht
+van haar gehoor geboeid en herhaaldelijk werd hare rede door handgeklap
+en bravo-geroep onderbroken. Zeer zeker won zij dien avond de harten
+van al hare toehoorders.</p>
+
+<p>Vrijdagmorgen werden wij reeds vroeg door den auto van Sir en Lady
+Innes afgehaald om op hun mooie landgoed de lunch te gebruiken en later
+voor &rsquo;n vijftigtal aldaar genoodigden, allen dames uit de upper
+ten, over vrouwenkiesrecht te spreken en ook deze dames op haar plicht
+te wijzen aan den strijd voor deze hervorming deel te nemen. Tegen
+etenstijd kwamen wij terug en zouden voor het eerst een vrijen avond
+hebben, doch vele dames en heeren, die ons op de vergaderingen niet
+konden bereiken, maakten nu van ons vrij-zijn gebruik, om ons dien
+avond in het hotel op te zoeken, met het gevolg, dat wij nog vermoeider
+naar bed gingen dan de vorige avonden.</p>
+
+<p>Zaterdagmorgen reeds vroeg eene vergadering met het bestuur en
+eenige invloedrijke leden van de Women&rsquo;s Citizen-club, daarna
+stond een ons vriendelijk aangeboden auto gereed, om ons naar het
+buiten van mrs. Garrett Hay te brengen, waar voor talrijke genoodigden
+een lunch was bereid. Om drie uur werden wij van daar in een
+ouderwetsche Cape-car, een, die gebruikt was in den tijd, dat de boeren
+nog &ldquo;uit trekken gingen&rdquo;, afgehaald, om eene van de oudste,
+nog in volkomen goeden toestand verkeerende, Hollandsche
+boerenhofsteden te zien en er de thee te gebruiken. Deze hofstede wordt
+thans bewoond door het gezin van den heer en mevrouw Cloete-Van
+Warmelo, die er een wijn-farm van gemaakt hebben. Onze vroegere
+boerenwoningen van welgestelde boeren waren precies eender en geen
+enkel stukje huisraad troffen wij in deze woning, wat niet afkomstig
+was uit een boerenfamilie in Holland. Alles was nog in den toestand van
+ongeveer 250 jaar geleden; de Hollandsche zindelijkheid trad zelfs zeer
+sterk op den voorgrond.</p>
+
+<p>Voor den Zondag waren mrs. Catt en de andere Amerikaansche <span
+class="pagenum">[<a id="pb93" href="#pb93">93</a>]</span>dame, die zich
+in ons gezelschap bevindt, bij een Amerikaansche familie uitgenoodigd,
+en mijne landgenoote en ik waren bij onzen vice-consul voor dien dag
+gevraagd. Onze consul bevindt zich op dit oogenblik in Pretoria, alwaar
+wij hem later hopen te treffen. In den gezelligen huiselijken kring van
+den heer en mevrouw Loopuyt, waar wij tal van andere landgenooten
+ontmoetten, brachten wij een allergenoeglijksten dag door en bezochten
+de voor ons met zoovele historische herinneringen verbonden
+&ldquo;Groote Schuur&rdquo; en zijne omgeving, die thans tot woonplaats
+dient van den premier van het land.</p>
+
+<p>Maandagmorgen gingen wij reeds heel vroeg naar de Zuid-Afrikaansche
+Universiteit, ook een nog in wording zijnde instelling. Het nieuwe
+gedeelte, dat alleen voor anatomische doeleinden zal worden gebruikt,
+moet nog gebouwd worden. Het zal bijna geheel worden gebouwd en
+ingericht als het desbetreffende gebouw te Amsterdam, waarvan ik den
+plattegrond zag. Om elf uur kwam mevr. De Villiers ons afhalen voor een
+auto-toer rond de Victoria-road. Ieder, die in Kaapstad bekend is,
+weet, wat deze toer beteekent. Het is de uitgestrektste en mooiste
+toer, die hier gemaakt kan worden. Men volgt geheel aan den achterkant
+van de bergen de zeekust, en heeft nu en dan de meest verrassende
+zeegezichten. Wij troffen het bijzonder goed met het weder, zoodat er
+niets ontbrak aan het effect wat deze toer kan geven. Toen wij om vier
+uur tehuis kwamen, hadden wij nog precies tijd om ons te kleeden, om
+aan de uitnoodiging van sir Frederick Smith, burgemeester van Kaapstad,
+gevolg te geven. In hem ontmoetten wij een warm geestverwant voor onze
+zaak, en hoewel hij van plan was geweest ons dien avond aan zijne
+talrijke gasten, waaronder velen uit de diplomatieke kringen, alleen
+voor te stellen als twee <span lang="en">distinguished guests</span>
+van Kaapstad, schemerde toch zijne ingenomenheid met de reden van onze
+komst naar Z.-Afrika door al zijne introduceerende woorden heen. Hij
+verzocht ons beiden, om ook dien avond over de zaak, waarvoor wij zoo
+veel voelen, eenige woorden tot zijne gasten te spreken.</p>
+
+<p>Ik zal niet doorgaan met het en detail neerschrijven van het
+voornaamste wat wij hier elken dag zien en doen; ik heb alleen de
+eerste week wat uitvoerig beschreven, om te <span class="pagenum">[<a
+id="pb94" href="#pb94">94</a>]</span>doen uitkomen, hoezeer onze komst
+hier door velen gewenscht werd, op welke wijze men ons hier eene
+ontvangst heeft bereid en hoe weinig tijd ons hier rest om onze
+correspondentie af te doen, en de instellingen te bezoeken, waarin wij
+bijzonder belang stellen, en die niet direct in verband staan met
+vrouwenkiesrecht. Maar ook het bezoek dier instellingen wordt ons
+bijzonder gemakkelijk gemaakt. Nauwelijks hebben wij den wensch geuit,
+om het een en ander te willen zien, of reeds den volgenden morgen
+bereiken ons de uitnoodigingen. Op die wijze zag ik hier hospitalen,
+verschillende inrichtingen voor onderwijs, o.a. een school voor
+kleurlingen, waar de zonen van de verschillende opperhoofden gehuisvest
+en onderricht worden. Wij zagen daar onder meer de twee oudste zonen
+van Lewenyka, den opvolger van Lobengula, die in de geschiedenis van
+Zuid-Afrika een zoo groote rol heeft gespeeld. De directeur van deze
+inrichting vertelde ons, dat, alvorens hij jongens opneemt, hij altijd
+eerst den vader een gedrukt stuk stuurt, dat ingevuld moet worden,
+zoodat hij een weinig op de hoogte is met de soort jongens, die hij
+krijgt. Achter de vraag: &ldquo;Beroep van den vader?&rdquo; had de
+vader van de twee Lewenyka&rsquo;s met krachtige hand geschreven:
+&ldquo;King&rdquo;. Die twee prinsen zagen er niet &ldquo;zoo zwart als
+mijn laars uit,&rdquo; zooals de term luidt, maar nog veel zwarter. Zij
+hadden een blauw-zwarte huid, met blanke binnenvlakten van de handen.
+De flink gebouwde jongens hadden schitterende, groote oogen, en waren,
+uit een neger-oogpunt, bepaald een paar mooie menschen; over hunne
+intelligentie vernamen wij allerlei verrassende bijzonderheden.</p>
+
+<p>Ook van den directeur van het Zuid-Afrikaansche Museum had ik eene
+uitnoodiging, en persoonlijk leidde hij mij drie uur rond in de vooral
+uit ethnologisch en sociologisch oogpunt zoo belangrijke verzameling
+van alles wat Zuid-Afrika tot dusver in dit opzicht heeft
+opgeleverd.</p>
+
+<p>Eenige leden van het Hooger- en Lagerhuis hadden zich beschikbaar
+gesteld, om ons de parlementsgebouwen te laten zien. Het meest hiervan
+boeide mij het archief, wat in een der gebouwen is ondergebracht. Daar
+kreeg ik in handen: &ldquo;het dagboek van Van <span class="corr" id=
+"xd0e1393" title="Bron: Riebeek">Riebeeck</span>&rdquo;, bijgehouden
+tot eenigen tijd na zijne landing in &ldquo;Capo de Goede Hoop&rdquo;.
+Daar kreeg ik prenten in handen, gedrukt in Amsterdam, in het einde van
+<span class="pagenum">[<a id="pb95" href="#pb95">95</a>]</span>de 17e
+eeuw, waarop de heldendaden van onze mannen in Afrika werden afgebeeld;
+met den Tafelberg en de hem nabijzijnde bergen, precies verkeerd
+geplaatst; daar zag ik de familieregisters van de vele eerste
+Europeesche bewoners van de Kaapkolonie, tot voor kort bijgehouden. Dat
+Afrika een vruchtbaar land is, laat geen twijfel, na de inzage van deze
+registers. Zoo hebben o.a. de drie gebroeders De Villiers, die hier
+ongeveer in 1670 uit Frankrijk landden, in die twee en een halve eeuw
+een familie van eenige duizenden nakomelingen. Zij zijn op dit
+oogenblik waarschijnlijk de talrijkste in Zuid-Afrika.</p>
+
+<p>En wat ook in dat archief bewaard was, dat waren vele exemplaren van
+fraai gekleurde en goed geteekende nieuwjaarswenschen, door brave en
+gehoorzame jongelingen of jonge dochters aan hunne &ldquo;Geagte
+Vader&rdquo; of &ldquo;Waarde Moeder&rdquo; of &ldquo;Lieve
+Grootouders&rdquo; gestuurd, en waarvan de gedichten dikwijls duidelijk
+aangaven, dat zij van eigen maaksel waren. Zij brachten mij mijne
+kinderjaren te binnen, toen ook wij gewend waren zulke heilwenschen in
+gekleurde of gouden rand op nieuwjaarsdag onze ouders aan te bieden. De
+ons rondgeleidende heeren interesseerde het zeer, dat mijne landgenoote
+en ik hen op de hoogte konden brengen van veel, dat zij ons lieten
+zien, doch niet konden lezen of begrijpen.</p>
+
+<p>Maar ook zag ik daar eenige exemplaren van oude Kaapstadsche
+couranten, uit het begin der 18e eeuw, waarin in goed, zuiver
+Hollandsch de berichten en mededeelingen gedrukt waren. Sommige van die
+bladen bevatten echter naast de Hollandsche ook Engelsche
+advertenti&euml;n. Opmerkelijk was het in een nummer van die courant
+eene wet te zien afgekondigd, waarbij verboden werd om slaven aan
+andere nati&euml;n te verkoopen en het zelfs tot plicht werd gesteld,
+om elk schip, dat de kust aandeed en slaven inhield, aan te houden,
+terwijl in datzelfde blad slaven te koop werd aangeboden en de
+slavenmarkt op zekeren datum geannonceerd.</p>
+
+<p>Ook woonden wij in het hof van justitie een terechtstelling bij en
+hoorden later een van Kaapstad&rsquo;s knapste advocaten een pleidooi
+houden, om &ldquo;wat krom is rech te praat&rdquo;.</p>
+
+<p>Dat wij op deze wijze in de veertien dagen van ons verblijf in
+Kaapstad deze stad en hare instellingen en omgeving beter leerden
+kennen dan menig ander vreemdeling en zelfs beter <span class=
+"pagenum">[<a id="pb96" href="#pb96">96</a>]</span>dan menig andere
+Zuid-Afrikaander, is te begrijpen. Elken dag, als de zon scheen, bracht
+men ons per auto of trein naar een ander mooi of interessant punt; geen
+enkel oogenblik ging daar verloren, ieder beijverde zich om ons
+verblijf voor ons zelf en ook voor de inwoners van de Kaapkolonie, zoo
+vruchtdragend en aangenaam mogelijk te maken.</p>
+
+<p>Mijne indrukken van Kaapstad zijn dan ook geheel anders dan op den
+eersten dag; deze zal ik in het kort in den volgenden brief
+neerschrijven.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Kaapstad als stad is leelijk, doch zeer eigenaardig en interessant.
+Geen mooie straten, geen groote pleinen, geen mooie monumentale
+gebouwen. Alles ziet er haveloos en armoedig uit. Het is alsof er de
+hand niet aan wordt gehouden en wat eenmaal verveloos of door den tijd
+verbruikt is geworden, laat men niet weder opknappen of repareeren. Ook
+in de gezinnen valt datzelfde op te merken. Natuurlijk geldt dat niet
+voor de rijke famili&euml;n, maar zeer zeker wel in de huizen van de
+middelklasse der bevolking. Voor een deel moet dit op rekening gesteld
+worden van het bijna niet te gelooven feit, dat de eigenaren dikwijls
+te arm zijn om de reparatiekosten te kunnen dragen en voor een ander
+deel, dat er in Kaapstad en omgeving geen goede werkkrachten, die
+reparatiewerk willen verrichten, te vinden zijn. Als iets stuk is, dan
+moet het maar net zoolang stuk gebruikt worden, tot het geheel
+onbruikbaar is geworden, want om dat iets te laten maken, zou evenveel
+moeten kosten, als om het te vernieuwen.</p>
+
+<p>Maar eigenaardig is Kaapstad in hooge mate. Naast de meest
+verouderde gebruiken, gewoonten, instellingen, enz., vindt men er
+sommige van de modernste soort. Naast de oude, afgebruikte, te vies om
+er in te gaan zitten, wagens, met afgewerkte voortsukkelende paarden,
+staan de nieuwste en mooiste automobielen in de straten en het is,
+alsof de hansom, die in Londen afgedaan heeft, in bootladingen naar
+hier zijn overgebracht. Electrische trammen doorkruisen zelfs de verst
+afgelegen buitenwijken, wat eigenlijk geheel op zichzelf staande dorpen
+zijn. Ook onderhoudt een geregelde spoordienst onophoudelijk het
+verkeer met de buitenwijken. <span class="pagenum">[<a id="pb97" href=
+"#pb97">97</a>]</span></p>
+
+<p>Kosmopolitisch is Kaapstad in hooge mate. Niet alleen treft men hier
+onder de witte menschen alle nationaliteiten aan, hoewel Britten en
+Nederlanders het grootst in aantal zijn, doch ook van de kleurlingen
+zijn hier alle nuances vertegenwoordigd. Het gele ras en de door
+herhaalde kruising reeds bijna niet meer zwarte man en vrouw, gaan hier
+door Kaapstad&rsquo;s straten naast zwarten en zwart-blauwen in alle
+verscheidenheid. De kleine, fijn gebouwde, aapgelijke Bosjesman en
+vrouw, de Hottentot, de Zulu, de Basuto, de Kaffer en alle andere
+kleurlingen, probeeren hier in kleeding en gebruiken de Europe&euml;r
+na te doen en zien er daardoor dikwijls allerbespottelijkst uit. Ook
+enkele mooie exemplaren van het onvervalschte ras ziet men soms in hun
+oorspronkelijke gedaante, en dikwijls sta ik in bewondering zoo&rsquo;n
+sterk gebouwde Zulu-vrouw, met haar kind op haar rug en een zware
+vracht op haar hoofd, gade te slaan. De meeste aantrekking oefenen
+evenwel de kleine, koolzwarte, schattige negerkindertjes uit. Ofschoon
+zij dikwijls te vuil zijn om aangeraakt te worden, kan ik ze toch nooit
+voorbijgaan, zonder ze even te liefkoozen, of een stukje bonbon te
+geven. Mrs. Catt heeft reeds den wensch geuit om op haar verjaardag van
+ons zoo&rsquo;n klein nikkertje cadeau te krijgen, maar het mag dan
+niet grooter worden.</p>
+
+<p>Heel mooi en schilderachtig zijn ook de Kaapsche Maleiers, vooral de
+vrouwen onder hen. Zoodra dezen in zekeren welstand leven, en zoo zijn
+er velen, dan gaan zij naar Mekka en eenmaal daar geweest zijnde,
+voelen zij zich ver boven haar andere rasgenooten verheven en toonen
+dat zichtbaar, door evenals de Turksche vrouwen, met bedekt gelaat
+langs &rsquo;s Heeren wegen te loopen. Het geheele hoofd is dan met een
+gekleurden, meestal zijden, doek omgeven en laat alleen oogen en neus
+vrij. In hunne hel-kleurige japonnen, roze, blauw, groen of wit, door
+stijfgesteven rokken uitstaande alsof er wijde crinolines onder
+gedragen worden, met halssnoeren van soms okkernootgroote koralen, en
+met allerlei andere versierselen, zien zij er recht mooi uit. De oudere
+dames dragen graag zware zijden japonnen, ook van opvallende kleur.
+Ontmoet ik een troepje van deze vrouwen, dan maak ik gaarne een praatje
+en probeer dan zooveel mogelijk &ldquo;de taal&rdquo; te spreken, maar
+zoodra zij merken, dat ik &ldquo;de taal&rdquo; niet meester ben en
+&ldquo;hoog Hollandsch&rdquo; spreek, zooals men hier ons gewoon <span
+class="pagenum">[<a id="pb98" href="#pb98">98</a>]</span>Hollandsch
+noemt, dan antwoorden zij in haar gebroken Engelsch.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-119a.jpg" alt=
+"Olive Schreiner en Dr. Aletta Jacobs, voor den ingang van O. Schreiner&rsquo;s huis."
+ width="608" height="468">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Olive Schreiner en Dr.
+Aletta Jacobs, voor den ingang van O. Schreiner&rsquo;s
+huis.</span></p>
+</div>
+
+<p>Dit spreken met kleurlingen, of het liefkoozen van de zwarte
+negerkindertjes, wordt hier echter als hoogst onwelvoegelijk beschouwd
+en herhaaldelijk ontvang ik afkeurende blikken van voorbijgaande witte
+menschen, omdat ik mij met een kleurling op een voet van gelijkheid
+onderhoudt. Al wat kleurling is, wordt hier met een soort van
+verachting behandeld, waarvoor men geen afdoende reden kan opgeven. Het
+idee, dat kleurlingen slaven zijn, met slavenkarakters en slavennatuur
+en dat zij in geen enkel opzicht op voet van gelijkheid mogen worden
+behandeld, omdat men hen dan totaal zal bederven, is van den aanvang
+den blanken kinderen ingeprent en in hen vastgeroest.</p>
+
+<p>Dat de kleurlingen in de Kaapkolonie echter het kiesrecht bezitten
+en uitoefenen en men hen in dat opzicht met de andere mannelijke
+burgers van de kolonie op voet van gelijkheid heeft gezet en hen zelfs
+boven de blanke vrouwen heeft geplaatst, schijnt de witte menschen niet
+tot nadenking te brengen.</p>
+
+<p>Maar naast hen die den kleurling verachten en vernederen, staat een
+kleine groep, die overdreven voor hen gevoelt. Ik zou deze menschen op
+een lijn willen stellen met onze gevoelssocialisten, menschen die zich
+socialist noemen omdat hun liefde gaat tot al wat zwak en teer is en
+lijdt en zij door onberedeneerde gevoelsmotieven aangetrokken worden
+door de nooden en behoeften van den arme, dien zij niet alleen ten
+koste van alles willen helpen, doch die ook in hunne opinie hoog boven
+de andere bevolking verheven staat. Van dat soort negervereerders bezit
+men hier ook. Vooral de familie Schreiner, met Olive Schreiner aan het
+hoofd, is een blinde vereerster van den kleurling. Haar geheele
+politieke overtuiging heeft tot ondergrond &ldquo;hoe &rsquo;t best
+voor den kleurling te zorgen&rdquo;. De negerkwestie is hier een groot
+politiek vraagstuk; het heeft moeilijkheden gebracht bij de
+vaststelling van de Unie en het zal steeds opnieuw moeilijkheden in de
+politieke kringen brengen. In de Kaapkolonie hadden de negers het
+kiesrecht, v&oacute;&oacute;rdat de Unie der vier Staten tot stand kwam
+en men wilde en kon daar dit recht den negers niet weder ontnemen. In
+Oranje Vrijstaat, Natal en Transvaal beschouwt <span class="pagenum">
+[<a id="pb99" href="#pb99">99</a>]</span>men den kleurling nog als een
+inferieur wezen en wil men hem geen politieke rechten verleenen. Deze
+drie Staten wilden niet toestaan, dat de Kaapsche neger aan de
+verkiezing van het Unie-parlement deelneemt, en zoo is er dan nu een
+toestand geschapen, waarin de neger in de Kaapkolonie wel mag deelnemen
+aan de verkiezingen voor de gemeenteraden en het Kaapsche gouvernement,
+doch niet aan de verkiezingen voor het Unie-parlement.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-119b.jpg" alt=
+"Oud-President Steijn van Oranje Vrijstaat met twee zijner dochters. Zijne vrouw en moeder zitten voor hem."
+ width="613" height="458">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Oud-President Steijn van
+Oranje Vrijstaat met twee zijner dochters. Zijne vrouw en moeder zitten
+voor hem.</span></p>
+</div>
+
+<p>Zoo dom zijn de negers nu niet, dat zij zich deze verkorting van
+rechten laten welgevallen, en bijgestaan door de mannen, die hen willen
+steunen en helpen, omdat zij met hun lot zijn begaan, strijden zij tot
+verkrijging van de volle burgerschapsrechten. De drie andere Staten
+zullen echter in geen afzienbaren tijd toestaan, dat aan dezen eisch
+wordt voldaan.</p>
+
+<p>Wil men mooie negers en vooral mooie negerinnen zien, dan doet men
+best een Woensdag- of Zaterdagmorgen vroeg naar de bloemenmarkt te
+gaan, waar de wild groeiende planten in groote verscheidenheid van
+kleur en soort door de van buiten komende kleurlingen ten verkoop
+worden aangeboden. Manden vol sneeuwwitte aronskelken, die hier
+pickflower genoemd worden om de groote hoeveelheid waarin zij op
+&rsquo;t land voorkomen; allerlei soort prachtige erica&rsquo;s, men
+zegt er zijn hier tusschen de twee en drie honderd soorten;
+azalea&rsquo;s, violen, mimosa&rsquo;s, etc., etc., worden dan voor
+&ldquo;a tikkie a bunch&rdquo;, dat is drie stuivers een groote bos,
+door de negerbevolking ten verkoop aangeboden. Bloemen zijn hier zoo
+mooi en in zoo&rsquo;n groote verscheidenheid van kleur, dat wij
+daarover dagelijks meer in verrukking komen. En wij zijn nog niet eens
+in het goede jaargetijde.</p>
+
+<p>Het is hier namelijk winter, verschillende dames ziet men met mof en
+boa loopen, maar wij vinden het daartoe niet koud genoeg. Als de zon
+schijnt, is het zelfs warm en alleen &rsquo;s avonds of op een
+regenachtigen dag, gaan wij ons hier wat warmer kleeden. Het is voor
+ons hier als in een warme Aprilmaand.</p>
+
+<p>Hoewel ik Kaapstad als stad niet bewonderen kan, is toch de omgeving
+van Kaapstad heel mooi. De weg van den Muizenberg naar Simonstad en
+vandaar naar Milner&rsquo;s point, is zelfs indrukwekkend mooi en ik
+zelf heb nooit een idealer zeekust gezien dan die, waarop het oog rust,
+als men zich <span class="pagenum">[<a id="pb100" href=
+"#pb100">100</a>]</span>een oogenblik kalm op het witte zeestrand of op
+een rots neerzet bij Milner&rsquo;s point.</p>
+
+<p>Maar men behoeft niet zoo ver naar buiten te gaan om mooie plekken
+te vinden. Vlak bij de stad, in twintig minuten met een electrische
+tram te bereiken, ligt Camp&rsquo;s baay en Sea point, waar men
+eveneens een prachtig zeegezicht heeft. Vooral bij opkomende zee en
+wanneer de zee een beetje woelig is, kan men daar uren staan droomen,
+wanneer de hoogopkomende golven tegen de rotsen te pletter slaan en tot
+hoog in de lucht een uiteengespatte, wit schuimende massa naar boven
+werpen, om daarna om en over de rots zich in haast te verspreiden.</p>
+
+<p>Die niet van zee en bergen, doch meer van bosch en veld houdt, kan
+hier ook genieten. Al de hier vlak omliggende, met tram of trein in
+tien &agrave; twintig minuten te bereiken dorpjes zijn het best te
+vergelijken met Bussum, Hilversum, Baarn enz., behalve dat zij buiten
+hun mooie villa&rsquo;s en bosschen en wandelwegen, steeds een mooien
+achtergrond van fraai gevormde bergen hebben en dat bloem en plant hier
+in veel grooter verscheidenheid en schoonheid voorkomen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-137a.jpg" alt=
+"Van Riebeeck&rsquo;s vloot in de Tafelbaai." width="720" height="230">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Van <span class="corr"
+id="xd0e1463" title="Bron: Riebeck&rsquo;s">Riebeeck&rsquo;s</span>
+vloot in de Tafelbaai.</span></p>
+</div>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-137b.jpg" alt=
+"Boerenwagen op den trek." width="720" height="186">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Boerenwagen op den
+trek.</span></p>
+</div>
+
+<p>Men zegt ons hier, dat Kaapkolonie de mooiste van de vier Staten van
+de Unie is en dat alleen Natal voor een deel in natuurschoon de kolonie
+nabijkomt. Niettemin verkeert de Kaapkolonie thans in geen goede
+financieele en economische conditie, omdat in den laatsten tijd alles
+zich in Transvaal schijnt te concentreeren. Tal van huizen, zoowel in
+de stad als in de buitenwijken, staan leeg en alle neringdoenden klagen
+over slechte tijden. Handel en scheepvaart schijnen zich meer naar
+&rsquo;t oosten van het land te verplaatsen en men hoort zelfs door
+sommigen beweren, dat Kaapstad eenmaal een doode stad zal worden.</p>
+
+<p>Onze tijd is hier nu langzamerhand verstreken, morgenochtend gaan
+mijne landgenoote en ik per trein van hier, mrs. Catt met hare
+landgenoote gaat per boot, en wij zullen ons Donderdag in Port
+Elisabeth weder vereenigen.</p>
+
+<p>Ik heb de spoorreis verkozen, omdat ik daardoor meer van het land
+kan zien en in de gelegenheid ben een bezoek aan Olive Schreiner te
+brengen. In Port Elisabeth zullen wij ook ongeveer een week blijven,
+tal van vergaderingen zijn reeds voor ons uitgeschreven. Daarna gaan
+wij naar <span class="pagenum">[<a id="pb101" href=
+"#pb101">101</a>]</span>Grahamstown, Bloemfontein en Kimberley. Dan
+nemen wij eenigen tijd rust; dat wil zeggen, dan gaan wij geheel alleen
+veertien dagen voor pleizier op reis en gaan dan naar de Victoria-falls
+in Rhodesia, die als het grootste wereldwonder beschouwd worden.
+Wanneer wij van daar terugkomen, gaan wij naar Pretoria, Johannesburg,
+Pieter Maritzberg en Durban, waar reeds overal de voorbereiding voor
+onze komst in vollen gang is.</p>
+
+<p>Van onzen tocht door Rhodesia stellen wij ons zeer veel voor, alles
+wat wij er van hooren, doet onze verwachting stijgen. Maar nu wachten
+ons eerst veertien dagen van hard werken, met vele vergaderingen,
+recepties, tea&rsquo;s, etc.</p>
+
+<p class="alignright">22 Aug. 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb102" href="#pb102">102</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch13" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">De reis naar Port Elisabeth en bezoek bij Olive
+Schreiner.</h2>
+
+<p>Dinsdagmorgen 22 Augustus 1911 om 11.30 zou de trein vertrekken, die
+ons van Kaapstad naar de Aar en vandaar naar Port Elisabeth zou
+brengen. Reeds vroeg waren wij in de weer om al onze zaken te pakken,
+onophoudelijk gestoord door de komst van dames en heeren, die ons nog
+voor het laatst de hand wilden drukken en ons bloemen en bonbons voor
+de reis aanboden. Wij zouden zeer zeker den trein gemist hebben, als
+wij niet, op het laatste oogenblik aan het station komende, tal van
+gedienstige vrienden daar vonden, die voor onze bagage zorgden en ons
+naar den op het punt van vertrek staanden trein brachten. Daar was in
+het midden van den trein een eerste klasse wagen voor ons gereserveerd
+en er werd mij een brief overhandigd van den directeur der
+Z.-Afrikaansche spoorwegen, die ons op onze geheele reis door Z.-Afrika
+van grooten dienst zal zijn. De inhoud van den brief luidt: &ldquo;dat
+in het centrum van den trein een eerste klasse wagen gereserveerd moet
+worden voor dr. Aletta Jacobs en mrs. Boersma, waar zij in Z.-Afrika
+met den trein reizen en dat voor deze dames bijzondere zorg moet worden
+gedragen gedurende hare geheele reis&rdquo;. Ook mrs. Catt ontving voor
+zich en hare landgenoote zoo&rsquo;n brief.</p>
+
+<p>Dit maakt het reizen voor ons hier veel gemakkelijker en het heeft
+veel te beteekenen, omdat wij nu de nachten in den trein rustig kunnen
+doorbrengen en niet bevreesd behoeven te zijn, dat onze deur telkens
+wordt opengegooid om een nieuwen passagier uit of in te laten. Als men
+bedenkt, <span class="pagenum">[<a id="pb103" href=
+"#pb103">103</a>]</span>dat Port Elisabeth, nog behoorende tot de
+Kaapkolonie, en op de kaart nog geen duimbreed liggende van Kaapstad,
+twee nachten en bijna twee dagen eischt om er te komen en dat wij
+verder op onzen weg misschien wel twintig nachten in den trein moeten
+doorbrengen, dan begrijpt men hoe ingenomen wij met het bezit van dezen
+brief zijn. Onze vice-consul, de heer Loopuyt, en de reeds vroeger
+genoemde sir James Innes, hebben zich blijkbaar voor deze attentie
+groote moeite getroost. Met Kaapstad achter ons moet ik verklaren, dat
+wij daar onvergetelijke dagen hebben doorgebracht, dat de gastvrijheid
+en vriendelijkheid der bewoners geene grenzen kent en dat wij tevens
+het gevoel met ons kunnen medenemen, dat wij daar nuttig werk verricht
+hebben en <span class="corr" id="xd0e1495" title="Bron: enthusiasme">
+enthousiasme</span> hebben gewekt voor de groote zaak, waarvoor de
+vrouwen in de eerste plaats hebben te strijden, het vrouwenkiesrecht.
+De dank, die ons daarvoor van alle kanten werd aangeboden, de verslagen
+en berichten over ons verblijf in Kaapstad in alle couranten en de
+brieven met uitnoodigingen, die ons nog steeds uit alle oorden van
+Z.-Afrika bereiken, zijn ons voor dat laatste een bewijs.</p>
+
+<p>De reis van Kaapstad naar de Aar is waard per spoor gedaan te
+worden. Men gaat dan door een zeer mooi gedeelte van de Kaapkolonie. De
+eerste uren gaat men afwisselend door een streek met fraai gevormde
+hooge bergen, alle met dat eigenaardige blauw-violette waas omgeven,
+waarover ik reeds vroeger schreef en dat waarschijnlijk &rsquo;n gevolg
+is van den plantengroei op de bergen; dan weder gaat men door mooie
+dalen met<a id="xd0e1500"></a> mimosabosschen, thans in vollen bloei,
+of met hooge, nu in frisch blad staande, eucalyptusboomen, met
+peperboomen en rijk met vrucht beladen sinaasappel- en citroenboomen,
+met schapen, koeien en paarden in de weiden. Maar ook de heidevelden,
+vol met de meest verschillende heideplanten in bloei, een geheel ander
+beeld vertoonende dan onze heide, leveren aangename afwisseling. Tegen
+vier uur bereikten wij de Hex-rivierbergen, all&eacute;&eacute;n op de
+toppen met een dikke laag sneeuw bedekt. Met een locomotief voor en een
+achter den trein werden wij de steile hoogte opgesleept en kon men zich
+een oogenblik in een van de fraaie gedeelten van Zwitserland wanen. De
+vorming der bergen is hier echter anders dan in Zwitserland en ook die
+in Noorwegen evenaart zij niet. <span class="pagenum">[<a id="pb104"
+href="#pb104">104</a>]</span>Z.-Afrika&rsquo;s bergen hebben hun eigen
+vorm en vooral ook hun eigen charme, die met niets, wat ik tot dusver
+in bergstreken zag, te vergelijken is.</p>
+
+<p>Maar wat voor ons even interessant is als de mooie natuur, die wij
+passeeren, dat zijn de Kaffer-kraals, die wij voorbijtrekken, de
+dikwijls vlak aan den spoorweg grenzende struisvogel-farms, en de soms
+zeer eenzaam liggende groote boerenhofsteden.</p>
+
+<p>Toen wij Woensdagochtend in den trein ontwaakten, bevonden wij ons
+midden in de Karoo (spreek uit &ldquo;Keroe&rdquo;). Toen ik in
+Kaapstad de beteekenis van dat woord vroeg, wilde men mij volstrekt
+inpraten, dat het een Hollandsch woord was, maar ten slotte wist een
+van de professoren van de Z.-Afrikaansche Hoogeschool mij toch in te
+lichten. De Hottentotten noemen &rsquo;n verdord boschje of boompje
+haroo, en daarvan is door de Europeanen ten slotte het woord karoo
+gemaakt. Dit is gemakkelijk te verklaren, als men bedenkt, dat in
+Oost-Indi&euml; de h veelal wordt uitgesproken als g en de
+Oost-Indische Compagnie hier vroeger veel menschen aan wal zette. De
+Karoo is &rsquo;n groote woestenij, waarop bijna niets dan kleine
+stoppels en allerlei soort cactussen groeien. Dor en droog ziet zij er
+uit, doch met de bergen op den verren achtergrond, en de soms prachtig
+in bloei staande cactussen en alo&euml;planten, biedt zij toch genoeg
+afwisseling.</p>
+
+<p>Om elf uur bracht de trein ons Woensdagmorgen in de Aar, de
+woonplaats van Olive Schreiner. Zij zelf stond ons, als een
+welkomstgroet, met een bos riekende viooltjes, uit eigen tuin geplukt,
+aan het station op te wachten. Haar nichtje, Dot Schreiner, de dochter
+van haar broeder, den vroegeren eersten minister van de Kaapkolonie,
+die wij reeds van uit Kaapstad kenden, vergezelde haar. De ontmoeting
+was als van oude bekenden, er behoefde geen ijs gebroken te worden; zij
+was mij uit hare geschriften eene geestverwante gebleken en door
+Londensche wederzijdsche vrienden was ook ik haar niet onbekend. Zij is
+eene kleine vrouw, en tamelijk gezet. Als zij in een levendig gesprek
+hare lieve oogen op mij vestigde, dan riep zij steeds het beeld van
+onze sympathieke Helene Mercier mij voor den geest. Onwillekeurig moest
+ik telkens vergelijkingen maken tusschen deze twee groote vrouwen. Ook
+bij deze talentvolle Zuid-Afrikaansche vrouw sprak uit elk woord <span
+class="pagenum">[<a id="pb105" href="#pb105">105</a>]</span>hare
+groote, alles overheerschende liefde voor de menschheid. Liefde, die
+het sterkst spreekt voor alles wat hulp en steun noodig heeft; eene
+liefde, die den sterken en machtigen hunne fouten, tegenover zwakken en
+hulpbehoevenden begaan, vergeeft, omdat zij die aan niet-begrijpen
+toeschrijft; hare machtige pen gebruikt zij om de zwakken te steunen,
+door de sterken te doen begrijpen. Wel is haar vertrouwen in de
+menschheid geschokt door alles wat zij doorleefd heeft, doch alleen
+dan, wanneer zij over den Zuid-Afrikaanschen oorlog spreekt en alles
+wat men haar toen heeft aangedaan, ligt bitterheid in haar stem.
+Overigens hoopt zij nog steeds op een betere wereld, met
+mensch-menschen, wanneer eenmaal de gouddorst der menschheid verzadigd
+zal zijn en men zich een gelukkig bestaan alleen kan denken in eene
+omgeving met toestanden, die zooveel mogelijk elkeen een menschwaardig
+bestaan veroorlooven. O, wat zou zij gaarne al haar tijd en krachten
+geven om op hare wijze en met haar pen het Evangelie, zooals zij dat
+opvat, op aarde te verkondigen, als zij niet door ander werk in beslag
+werd genomen.</p>
+
+<p>En door welk werk en hoe? Deze vrouw is niet rijk, zij bezit niet
+eens zooveel en verdient niet zooveel met haar pen, en haar man ook
+niet, dat zij behoorlijk in haar kleine woning bedienden kan houden.
+Zij woont in eene woestenij. De Aar ligt midden in de Karoo en het is
+een zeer klein dorpje, alleen bewoond door wat spoorbeambten, hier en
+daar verspreid wonende boeren en kleurlingen. Te midden van eene
+groote, stoffige open vlakte staat het kleine witte huisje van Olive
+Schreiner en haar man, omgeven door een tuintje, door hen zelven
+aangelegd en hen zelven onderhouden. Bedienden bezitten zij niet,
+eenige uren daags komt een zwarte vrouw het allervuilste werk
+verrichten. Brood kneden en bakken, de wasch doen, het huis schoon
+houden, het eten koken en bereiden, kortom alles wat in een primitieve
+huishouding gedaan moet worden, verricht hier Olive Schreiner. Des
+zomers is het in de Aar zoo heet, dat het er onhoudbaar is, en daar er
+geen boomen staan, om schaduw af te werpen, zendt de zon hare gloeiende
+stralen regelrecht op haar huisje. Om dan eenigszins beschut te zijn,
+gaat zij dikwijls, zoo vertelde zij ons, onder de tafel zitten en laat
+zij door &rsquo;n afhangend tafelkleed de warmte tegenhouden. <span
+class="pagenum">[<a id="pb106" href="#pb106">106</a>]</span></p>
+
+<p>Op mijn vraag, waarom zij daar bleef wonen, zoo ver af van alle
+beschaving en ontwikkeling, en zoo eenzaam en ongezond, terwijl uit
+alles bleek hoe hare geest zich verzette tegen de haar opgedrongen
+omgeving, antwoordde zij treurig: &ldquo;ik moet&rdquo;.
+V&oacute;&oacute;r den Zuid-Afrikaanschen oorlog bezat haar man eene
+farm in Transvaal en konden zij genoeg bedienden houden, zoodat zij
+veel van haar tijd aan schrijven kon wijden, maar in dien oorlog hebben
+zij alles, wat zij bezaten, verloren en nu oefent haar man den niet
+lucratieven werkkring uit van, in het Hollandsch uitgedrukt
+&ldquo;makelaar in onroerende goederen&rdquo;. Zijn werkkring ligt in
+de Aar en omstreken en nu is zij gedwongen om daar te wonen, of alleen
+van haar pen te gaan leven en haar man te verlaten. Daaraan wil zij
+evenwel niet denken en met haar man in de Aar leven, beteekent voor
+haar al haar tijd aan het huishouden wijden en slechts in de zoogenaamd
+verloren oogenblikken de gedachten, waarvan haar hoofd vol is, neer te
+pennen.</p>
+
+<p>Daarbij komt, dat hare gezondheid zeer zwak is en door de
+ontberingen en zenuwstorende invloeden in haren verbanningstijd zeer
+veel heeft geleden. Zij is zeer asthmatisch en haar hart werkt niet
+goed. De <span class="corr" id="xd0e1519" title="Bron: atmospheer">
+atmosfeer</span> in de Aar, droog en stoffig en heet, werkt niet
+gunstig op haar gestel. Zij was zeer dankbaar voor ons bezoek. Zoo nu
+en dan eens met geestverwanten te mogen spreken, eens weder wat nieuwe
+indrukken op te doen, was al het genot, dat haar nog af en toe ten deel
+viel. Hoe troosteloos mij haar heele omgeving en haar
+levensomstandigheden ook leken, zij zelve was, althans dien dag, zeer
+opgewekt en welgemoed. Zij had hare couranten en vriendenbrieven en
+leefde in gedachte het leven mede van de vrouwen in de geheele wereld.
+De groote strijd voor politieke rechten had niet alleen hare volle
+sympathie, maar zij voelde, evenals ik, dat deze strijd eerst ten einde
+volbracht moest worden, alvorens de vrouwen aan iets anders mogen
+denken. Zij zag met haar grooten vooruitzienden blik al de groote
+gevolgen, die de politieke vrijmaking der vrouw voor den Staat en het
+gezin te beteekenen zal hebben. Telkens trachtte zij mij over te halen
+om in Zuid-Afrika te blijven, totdat daar deze strijd gewonnen zal
+zijn. Zij was van meening, dat de Afrikaansche vrouw, vooral de Boerin,
+het kiesrecht maar behoeft te wenschen, om het in Zuid-Afrika een
+voldongen <span class="pagenum">[<a id="pb107" href=
+"#pb107">107</a>]</span>feit te doen worden en zij meende, dat ik, als
+Hollandsche, in staat zou zijn, die Boerenvrouwen te overtuigen.
+Terwijl wij bij haar zaten, telegrafeerde zij naar eene vriendin van
+haar in Graaff Reinet, een plaats niet ver van Port Elisabeth, om toch
+vooral eene bijeenkomst te beleggen en mij uit te noodigen, daar te
+komen spreken. Daar wonen vele Hollanders en daar is een centrum van
+tegenstand.</p>
+
+<p>De levensgeschiedenis van Olive Schreiner is, in een paar woorden
+samengevat, deze: Zij is de dochter van een Duitschen vader en
+Engelsche moeder en in Zuid-Afrika geboren. In haar jeugd bracht zij
+een tijd in Londen door voor hare opvoeding. Later kwam zij, in 1880,
+weder naar Londen en bleef er toen bijna tien jaren. In dien tijd
+leerde zij vele groote mannen en vrouwen, vooral op literair gebied,
+persoonlijk kennen. Havelock Ellis, Bernhard Shaw, Eduard Carpentier,
+Zangwill, etc. zijn hare trouwe vrienden, met wie zij nog een levendige
+correspondentie onderhoudt.</p>
+
+<p>Maar ook onder de Engelsche suffragettes heeft zij vele goede
+vrienden. Met Emmeline Pethick Lawrence en haar man dweept zij. Zij
+noemt zich gelukkig, omdat zij nog heeft mogen beleven den strijd, die
+door de militante strijdsters voor vrouwenkiesrecht in Engeland
+gestreden wordt. Zij was &rsquo;t zich altijd bewust, maar zij had niet
+gedacht &rsquo;t te zullen beleven, dat vrouwen voor een groote zaak op
+groote wijze konden strijden, en in dien strijd haar mooi
+vrouwenkarakter behouden. &ldquo;Deze strijd is grootsch,&rdquo; zeide
+zij, &ldquo;omdat hij zooveel offers eischt van de tegenwoordige vrouw,
+en de vruchten er van ten goede zullen komen aan de vrouw der toekomst.
+En wat dezen strijd nog grootscher maakt, is, dat de vrouwen uit de
+hoogere kringen der samenleving betrekkelijk de grootste offers
+brengen, ter verkrijging van een beter leven voor de vrouwen uit de
+lagere kringen.&rdquo;</p>
+
+<p>Laat mij verder gaan met Olive Schreiner&rsquo;s levensschets.</p>
+
+<p>Toen zij ongeveer 1890 in Zuid-Afrika terug kwam, moest zij in eigen
+levensonderhoud voorzien. Zij werd gouvernante in &rsquo;n
+Boerenfamilie, waarvan zij de vier kinderen moest opvoeden. Daar leerde
+zij haar man kennen, den heer Cronwright, met wien zij in 1894 huwde.
+In dien tijd hadden reeds verschillende boeken en tijdschriftartikelen
+van haar het licht gezien en bezat zij reeds als schrijfster een
+gevestigden naam. Om <span class="pagenum">[<a id="pb108" href=
+"#pb108">108</a>]</span>die reden wilde haar man niet, dat zij om
+zijnentwille haar naam opgaf en besloot hij zich Cronwright-Schreiner
+te noemen, terwijl zij haar naam behield. Uit dit huwelijk werd
+&eacute;&eacute;n kind geboren, dat zeer jong stierf. Het verder
+verloop van haar leven, dat zij in den oorlog al haar bezittingen
+verloren, enz., heb ik reeds boven vermeld.</p>
+
+<p>Den geheelen dag, tot wij &rsquo;s avonds ongeveer 9 uur verder
+moesten gaan, brachten wij met haar door en wederzijds werd het
+betreurd, dat het bezoek niet langer kon duren. Er waren nog zooveel
+punten, waarover wij van gedachten wilden wisselen, nog zooveel vragen
+wilde zij doen, nog zooveel wilde zij weten van de positie der
+Nederlandsche vrouw en haren strijd voor verheffing, maar de dag was
+om, alvorens wij er goed aan dachten. Het afscheid was als van een paar
+oude, goede vrienden; treuriger echter, omdat het hoogstwaarschijnlijk
+een afscheid voor altoos is, en de vriendschap alleen door
+correspondentie onderhouden kan worden.</p>
+
+<p>In den trein legden mijne reisgezellin en ik ons spoedig ter ruste,
+in de hoop een goede nachtrust te genieten. Wij sliepen veel beter dan
+den eersten nacht, aan de schokken en schommelingen van den trein
+eenigszins gewoon geraakt. Toen wij Donderdagmorgen ontwaakten,
+bevonden wij ons nog steeds in een groote, dorre omgeving, met
+onophoudelijk vlak langs den weg groote struisvogelhoeven. Hier en daar
+werden de eieren dezer vogels voor eenige pennies aan den trein ten
+verkoop aangeboden; wij hadden echter liever struisvogelveeren
+gekocht.</p>
+
+<p>Nu en dan gingen wij weder Kafferdorpen voorbij en zagen wij de
+echte, nog door geen Europeaan bedorven en gekruiste, Zulu&rsquo;s en
+andere rassen. Toen mijne reisgezellin van een troepje Kafferkinderen
+een foto wilde nemen, op een plaatsje, waar wij om water in te nemen
+even stopten, gingen zij allen in een rij staan en riepen de andere
+vriendjes: &ldquo;Kom, kom, missus wil neem es&rdquo;. Een stukje
+chocolade, aan elk hunner ter belooning gegeven, verdween onmiddellijk
+in de vuile mondjes van al de jongetjes, doch al de meisjes bekeken
+het, dankten ons met een lief lachje en verdwenen er mede naar
+moeder.</p>
+
+<p>Om vier uur stoomde de trein Port-Elisabeth binnen en wij waren
+weldra omringd door eenige dames, die ons van den trein <span class=
+"pagenum">[<a id="pb109" href="#pb109">109</a>]</span>kwamen halen en
+naar &rsquo;t hotel brachten. Men had ons alle vier &rsquo;s morgens
+met de boot verwacht en dien dag een garden-party gearrangeerd in de
+mooie woning en tuin van den heer en mevrouw Macintosh, alwaar Mrs.
+Catt reeds was. In haast konden wij ons even wasschen en wat opknappen
+en nog v&oacute;&oacute;r vijf uur waren wij reeds in het midden van
+Port-Elisabeth&rsquo;s high-life.</p>
+
+<p>Het laat zich aanzien, dat ons verblijf in Port-Elisabeth niet
+minder druk en vermoeiend zal zijn, dan dat in Kaapstad. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb110" href="#pb110">110</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch14" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Ons verblijf in Port Elisabeth.</h2>
+
+<p>Port-Elisabeth is een geheel andere stad dan Kaapstad. Hoewel het
+slechts ongeveer 40.000 inwoners heeft, waarvan de kleinste helft
+kleurlingen zijn, gevoelen wij ons daar toch veel meer in Zuid-Afrika
+dan in Kaapstad.</p>
+
+<p>De kleurlingen zijn er veel oorspronkelijker, leven meer in hun
+natuurstaat. Hollanders wonen er bijna niet. Het zijn Engelschen en
+Duitschers, die de blanke bevolking vormen. Natuurschoon is er niet
+veel. Ofschoon Port Elisabeth aan de Indische Oceaan ligt, mist het
+toch de mooie punten aan zee, die wij in Kaapstad konden bewonderen.
+Alleen aan de Schoenmakerskop vindt men eenige mooie rotspunten, die
+vooral bij opkomende zee, een mooi zeegezicht opleveren. De omgeving
+van Port-Elisabeth is heuvelachtig, doch hooge bergen mist men er. Het
+is er echter boschrijk, maar de bosschen bestaan in hoofdzaak uit laag
+geboomte.</p>
+
+<p>Reeds in het hotel gevoelden wij ons in een andere omgeving. Werden
+wij in Kaapstad in het Mount Nelson hotel in eetkamer en slaapkamers
+uitsluitend bediend door Zwitsersche kellners en kamermeisjes, in het
+Grand Hotel in Port-Elisabeth bestaat het geheele dienstpersoneel uit
+kleurlingen. In de eetkamer was een geheele staf koolzwarte
+Indi&euml;rs, die in hunne witte kleeding met roode sjerpen, alleen de
+ober-kellner draagt een blauwe sjerp, en hunne witte hoofddoeken er
+zindelijk en netjes uitzien en veel attenter bedienen dan de soort
+waaraan wij gewoon zijn.</p>
+
+<p>Het is duidelijk zichtbaar, dat Port Elisabeth van jonger datum is
+dan Kaapstad, alles ziet er nog zooveel nieuwer en <span class=
+"pagenum">[<a id="pb111" href="#pb111">111</a>]</span>frisscher uit. Er
+heerscht ook meer algemeene welvaart. Het gaat den menschen hier over
+&rsquo;t algemeen goed. Voor een groot deel leeft de stad van de
+struisvogelteelt en van den handel in struisveeren. Overal in de buurt
+zijn groote uitgestrekte struisvogelhoeven, waar honderden van deze
+vogels gehouden worden. Als men bedenkt, dat een paar struisvogels soms
+duizenden guldens vertegenwoordigen, dan kan men eenigszins de welvaart
+berekenen van een eigenaar van een groote struisvogelhoeve. Het
+onderhoud van die beesten is niet duur, terwijl hunne eieren, doch
+hunne veeren vooral, kapitalen opbrengen. Daarbij komt nog, dat deze
+beesten een zeer hoogen ouderdom kunnen bereiken, soms 150 jaar oud
+worden, zoodat, als er geen ongelukken gebeuren, het bezit van eenige
+struisvogels een vaste jaarlijksche rente afwerpt. Soms breekt er wel
+eens een ziekte onder die beesten uit, maar tegenwoordig is men wel zoo
+op de hoogte van de oorzaken er van, dat met goede voorzorgsmaatregelen
+dit zeer wel te voorkomen is.</p>
+
+<p>Het geheele jaar door is er elken Maandag-, Dinsdag-, Woensdag- en
+Donderdagmorgen in Port Elisabeth eene publieke veiling van
+struisvogelveeren. Veerenhandelaars, die met huizen in Londen, Parijs,
+New-York, Weenen etc. direct in verbinding staan, koopen dan bij opbod
+en afslag, duizenden kilo&rsquo;s struisvogelveeren. Het aantal
+kilo&rsquo;s dat elken morgen gedurende het geheele jaar verkocht
+wordt, bedraagt tusschen de 1500 en <span class="corr" id="xd0e1562"
+title="Bron: 10,000">10.000</span> kilo&rsquo;s. Men kan zich nu een
+denkbeeld vormen van den handel in dat artikel. Als de veeren verkocht
+zijn, dan worden zij verscheept naar alle oorden van de wereld.</p>
+
+<p>Opgemaakte echte veeren, zooals wij ze gaarne allen hadden willen
+koopen, kan men goedkooper en beter in Londen of Parijs dan in Port
+Elisabeth verkrijgen, want al wat daar verkocht wordt, is eerst in die
+wereldsteden geweest om de behandeling te ondergaan, die noodig is, om
+ze tot sieraad te doen strekken op dameshoed of als boa. Hier kent men
+de finesse&rsquo;s van dat werk niet.</p>
+
+<p>Wij bleven een week in dit vriendelijke, doch oninteressante stadje
+en hadden elken dag een vergadering, tea, avondpartijtje of zoo iets
+door te maken, waar natuurlijk altijd over vrouwenkiesrecht moest
+Worden gesproken. Wij hadden ons echter vast voorgenomen, ons niet meer
+zoo te overwerken <span class="pagenum">[<a id="pb112" href=
+"#pb112">112</a>]</span>als wij in Kaapstad gedaan hadden en hadden
+daarom de werkzaamheden onderling verdeeld. De beweging voor
+vrouwenkiesrecht is hier geheel in handen van de Engelsche vrouwen, de
+Duitsche vrouwen bemoeien zich er weinig mede en Hollandsche vrouwen
+komen hier slechts zeer sporadisch voor.</p>
+
+<p>Zoo sprak Mrs. Catt alleen op een openbare vergadering, die door den
+burgemeester van de stad gepresideerd werd. De zaal was stampvol met
+mannen en vrouwen uit alle kringen. De burgemeester maakte een poover
+figuur; hij las zijn drie minuten lang openingsspeechje met &rsquo;t
+papier in de hand voor en kon schijnbaar zijn eigen handschrift niet
+goed lezen. Van leiding der vergadering was geen sprake; gelukkig dat
+de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging naast hem zat, om hem
+voor al te groote fouten te behoeden. Hoe hij de
+gemeenteraadsvergaderingen zal leiden, waar hij geen kranige vrouw aan
+zijn zijde heeft om hem den weg te wijzen, is gemakkelijk uit zijn
+houding van dien avond op te maken.</p>
+
+<p>Mrs. Catt hield eene van hare zeer overtuigende redevoeringen en
+bevestigde daarmede niet alleen, ook voor de bewoners van Port
+Elisabeth, hare reputatie, een eerste spreekster te zijn, doch
+overtuigde de weifelende mannen en vrouwen van de noodzakelijkheid van
+onzen strijd en van de gunstige gevolgen, die de invoering van
+vrouwenkiesrecht voor staat en gezin met zich zal brengen. Na hare rede
+voelden vele vrouwen, dat het hare plicht is aan dien strijd deel te
+nemen, of ten minste door haar lidmaatschap te bewijzen, dat zij het
+met deze beweging eens zijn.</p>
+
+<p>Den volgenden dag sprak ik alleen ook voor een overvolle zaal, doch
+nu uitsluitend uit vrouwen bestaande, over de zedelijkheidskwestie in
+verband met vrouwenkiesrecht. Deze vergadering ging uit van de
+Christelijke vrouwenvereeniging, die strijdt voor zedelijke verheffing.
+Ook na deze lezing traden tal van vrouwen tot de bestaande
+vrouwenkiesrechtvereeniging toe.</p>
+
+<p>Nog verschillende huishoudelijke vergaderingen met bestuur en leden
+werden door ons gehouden, om den vrouwen den weg te wijzen den strijd
+met vrucht te voeren, terwijl nog een vergadering in Uitenhage gehouden
+werd, waar Mrs. Catt alleen sprak, omdat daar geannonceerd was, dat ik
+in het <span class="pagenum">[<a id="pb113" href=
+"#pb113">113</a>]</span>Hollandsch zou spreken, doch de daar wonende
+Hollanders, of liever de taal sprekende Afrikaanders, niet opgekomen
+waren. Er was bovendien ook geen tijd voor twee spreeksters dien avond,
+omdat wij nog met den laatsten trein naar Port Elisabeth terug
+moesten.</p>
+
+<p>Niet alleen met woorden, doch ook met geschenken van allerlei aard,
+bedankten de vrouwen van Port Elisabeth ons voor onze hulp. Zij zeiden,
+dat zij zich als kinderen gevoelden, die gaarne den goeden weg wilden
+bewandelen, doch v&oacute;&oacute;r onze komst niet goed geweten
+hadden, hoe dien te vinden. Zij zullen nu flink aan het werk gaan en
+hopen spoedig vruchten te kunnen plukken, die zij dan niet zullen
+genieten zonder aan ons te denken.&mdash;Alles groeit snel in
+Zuid-Afrika; een boom, in &rsquo;t eene jaar geplant, geeft een of twee
+jaar later dikwijls reeds vruchten, misschien gedijt de
+vrouwenkiesrechtbeweging er even vlug.</p>
+
+<p>Na er juist een week vertoefd te hebben, vertrokken wij Donderdag 31
+Aug. des morgens ruim 8 uur. Ons doel was nu Bloemfontein, het kleine,
+vriendelijke stadje, de hoofdplaats van Oranje-Vrij staat, dat wij na
+eene reis van vier-en-twintig uur bereikten. De afstanden zijn hier
+groot en de treinen gaan niet zeer snel, zoodat wij nog menigen nacht
+in den trein zullen moeten doorbrengen. De treinen zijn echter zeer
+comfortabel ingericht en op vertoon van onzen introductiebrief kregen
+wij ook nu weder gereserveerde compartimenten. Geen oogenblik vonden
+wij de reis te lang; wij passeerden onophoudelijk iets, dat onze
+aandacht trok, doordat het land nieuw voor ons is.</p>
+
+<p>In den beginne amuseerden wij ons met het gezicht op de tallooze
+struisvogels, die soms vlak langs de spoorbaan in hunne door ijzerdraad
+afgezette, oneindige vlakten ronddoolden en af en toe in groote groepen
+met den trein meerenden, alsof zij een race met den trein wilden
+houden. Soms zagen wij de struisvogelhanen hunne vrouwtjes het hof
+maken, door een zwierige wals voor haar uit te voeren, waarbij zij dan
+de vleugels uitspreidden, ze een beetje op en neer wuifden en ons een
+pracht van fraaie vederen vertoonden.</p>
+
+<p>Later passeerden wij talrijke, voor ons nog zeer nieuwe,
+Kafferdorpen, waar de kindertjes in den echten natuurstaat rondliepen
+en de oudere bewoners net zoo veel kleeding aan <span class="pagenum">
+[<a id="pb114" href="#pb114">114</a>]</span>hadden als voor onze
+begrippen van zedelijkheid noodig is. Sommige oudjes van dagen hadden
+het wel een beetje koud en hadden daarom een geelroode deken om de
+schouders geslagen. Het was mij reeds opgevallen, dat die geelroode
+kleur, geheel overeenkomende met de kleur van het zand in vele van die
+streken, een geliefkoosde kleur van de kleurlingen moet zijn, omdat ik
+zoovele van hen gekleed zag,&mdash;voor zoover hier van kleeding sprake
+kan zijn,&mdash;in het een of ander tooisel van die kleur. Men vertelde
+mij, dat de kleurlingvrouwen eenvoudig een witten lap nemen en dien in
+wat zandwater eenigen tijd laten liggen, om hem die fraaie geelroode
+tint te geven.</p>
+
+<p>Niettegenstaande wij reeds om acht uur &rsquo;s morgens in
+Bloemfontein aankwamen, werden wij toch aan den trein opgewacht door
+eenige bestuursleden van de vrouwenkiesrechtvereeniging, die ons naar
+het Hotel Bloemfontein brachten, waar kamers voor ons gereserveerd
+waren. De ontvangst was zeer hartelijk, men was blijde met onze
+komst.</p>
+
+<p>Bloemfontein is een klein stadje met een bevolking van ongeveer
+10.000 blanken en een dubbel aantal kleurlingen. Deze kleurlingen leven
+bijna uitsluitend in twee groote buitenwijken, die ieder een klein dorp
+op zichzelf vormen. Mijne Hollandsche reisgezellin en ik konden den
+lust niet weerstaan om, nadat wij ons wat verfrischt en ontbeten
+hadden, een kijkje te nemen in de dichtst bijzijnde wijk. Wij hadden
+ons voorzien van een grooten zak chocolaadjes, om de kinderen en vooral
+de moeders goed te stemmen, want ons voornemen was om eenige
+photographische opnamen te maken, indien dat mogelijk bleek. Wij
+troffen het uitstekend, want tegen dat wij in Wijhoek, dat is de naam
+van een van de wijken, aankwamen, ging juist de school uit. Eerst
+schonken de kinderen ons geen bijzondere aandacht, maar toen zij
+merkten, dat wij hen gadesloegen en mijne vriendin hare camera gereed
+maakte, kwamen een paar van de oudste meisjes naar mij toe en vroegen
+beschaafd &ldquo;will that lady photo us?&rdquo;. Ik antwoordde in
+gedachte &ldquo;ja&rdquo; en direct daarop zei een der meisjes:
+&ldquo;O, jij bent Afrikaander&rdquo;. Het bleek toen, dat die
+schoolmeisjes ven 10 tot 14 jaar allen drie talen spraken, het
+Engelsch, de taal, en haar eigen zeer gecompliceerde Kaffertaal.</p>
+
+<p>Wij beloofden haar elk een chocolaadje, als zij een groepje <span
+class="pagenum">[<a id="pb115" href="#pb115">115</a>]</span>wilden
+vormen en even staan wilden blijven om gephotographeerd te worden en
+gaarne voldeden zij aan ons verzoek. Het was een aardige groep, al die
+onvervalschte natuurkinderen, met lei en boeken gewapend en bijna allen
+pen of potlood in haar dik kroezige haren. Zij droegen allen, zoo te
+zeggen, een jurkje over het overigens bloote lichaampje.</p>
+
+<p>Toen wij aan het chocolaadjes uitdeelen waren, kwamen van alle
+kanten moeders, met hare kleinen op den rug gebonden, een chocolaadje
+voor hare b&eacute;b&eacute; vragen en spoedig waren wij met dat volkje
+in een interessant gesprek. De jonge meisjes moesten daarbij dikwijls
+voor tolk dienen, want het taaltje van de oudere dames konden wij niet
+altijd verstaan. Het bleek meestal iets goedigs of vriendelijks te
+zijn, wat zij ons te zeggen hadden, en zij wilden weten van welk land
+wij kwamen.</p>
+
+<p>Onderwijl wij ons met dat groepje onderhielden en eenige aardige
+photographische opnamen maakten, kwam een jonge man, netjes uitgedost,
+uit een der huisjes loopen en bleef schuchter op eenigen afstand van
+ons staan. Hij droeg geel lederen schoenen, een nauwen grijzen
+pantalon, dien hij met een paar knippen, zooals de heeren voor
+fietsrijden gebruiken, nog nauwer om de enkels had gemaakt. De pantalon
+werd met een damesceintuur om het midden opgehouden. Een bruin open
+jasje, een bont gekleurde cachenez en een grijze vilten hoed voltooiden
+dat toilet. O neen, hij balanceerde nog heel gracieus met een
+spiksplinternieuw wandelstokje; het geheele overige toilet droeg de
+sporen van kersvers uit een uitdragerswinkel gekomen te zijn. Hij riep
+ons iets toe, wat wij niet verstonden; daarop vroegen wij hem naderbij
+te komen en toen kwam het vriendelijk verzoek of Missus hem nemen wilde
+in dat ding, (hij wees op de camera), hij had voor &rsquo;t eerst een
+nieuw pak aan, gekocht van het geld, dat hij, ik weet niet waar, in een
+mijn had verdiend. Mevr. B. besloot direct aan dat onschuldig verzoek
+te voldoen en vertelde hem op welken afstand hij moest gaan staan. Toen
+kreeg hij vertrouwen in ons en vroeg ons raad, &ldquo;of &rsquo;t
+mooier zou zijn als zijn jasje toegeknoopt of open stond, hoe hij den
+cachenez moest dragen en hoe zijn hoed moest zitten.&rdquo; Toen wij
+hem eindelijk met zijn toilet in &rsquo;t reine hadden gebracht, was
+hij nog niet zeker hoe hij zijn stokje moest houden en hoe hij zijn
+gezicht <span class="pagenum">[<a id="pb116" href=
+"#pb116">116</a>]</span>moest trekken. Bij dat alles behielden wij
+beiden met groote moeite den noodigen ernst, maar toen intusschen nog
+een andere jonge man uit een ander hutje was komen aanloopen, met een
+oranje en rood gestreepte reisdeken om de schouders geknoopt, ons
+zeggende, dat hij vandaag voor &rsquo;t eerst een doek droeg, die hij
+voor zijn eigen verdiend geld gekocht had en daarmede nu zoo graag door
+Missus genomen wilde worden, konden wij den ernst toch moeilijk
+bewaren. Ook aan zijn dringende bede werd voldaan en nu kwam het
+aardigste. Beide mannen vroegen ons waar de Missus woonden en wanneer
+zij hun prent konden halen. Wij vertelden hun, dat wij elk een prent
+zouden sturen, als zij ons nauwkeurig hun adres opgaven.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-155.jpg" alt=
+"Zoeloevrouwen dragen bier naar een bruiloft." width="720" height=
+"507">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Zoeloevrouwen dragen bier
+naar een bruiloft.</span></p>
+</div>
+
+<p>Met een potlood en op een stukje afgescheurd papier van een brief,
+in de negertaal geschreven, schreven de heeren Carrington Marrah en
+Jesetbelo hunne adressen en stelden ons die ter hand. Toen vroegen zij
+of zij niet vooruit moesten betalen, zij wilden dat gaarne doen en of
+wij anders goed ons adres wilden opgeven, opdat zij het geld konden
+sturen. Zij waren ten hoogste verbaasd, dat zij er niets voor hadden te
+betalen, en geloofden maar half, dat wij het met de toezending eerlijk
+meenden. Mevrouw B. vertelde hun toen nog eens, dat zij over eenige
+dagen beslist hun portret zouden ontvangen, en dat zij dan alleen aan
+het hun dan op te geven adres een bedankbrief moesten zenden.</p>
+
+<p>Dat beloofden zij herhaaldelijk en met oogen, schitterende van trots
+en inwendige vreugde, namen deze zwarte broeders afscheid van ons en
+wij verlieten daarna deze voor ons hoogst interessante buurt.</p>
+
+<p class="alignright">2 Sept. 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb117" href="#pb117">117</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch15" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Ons verblijf in Bloemfontein.</h2>
+
+<p>Dienzelfden Vrijdagavond, den 2en September, woonden mevrouw B. en
+ik eene bijeenkomst bij, die meer dan iets anders ons den geest en het
+karakter van de Afrikaander bevolking van Oranje Vrijstaat deed kennen;
+een bijeenkomst, die in elk opzicht karakteristiek was, ons een inzicht
+gaf hoezeer de Afrikaanders hunne groote mannen weten te eeren en hoe
+diep de angel nog zit, hun door den oorlog in het vleesch geboord. Het
+was eene openlijke hulde van de Oranje Vrijstaatsche bevolking aan
+generaal Hertzog gebracht.</p>
+
+<p>Het geval, in &rsquo;t kort weergegeven, is deze: Sedert 2&frac12;
+jaar bestaat in geheel Zuid-Afrika een wet, die de Engelsche en
+Hollandsche taal op &eacute;&eacute;n lijn plaatst en waarbij het
+onderricht in beide talen op de scholen verplichtend is gesteld. Elk
+kind van Afrikaanders kan tot op zekere hoogte van het onderwijs alleen
+in &ldquo;de taal&rdquo; onderricht worden en is daarna verplicht
+Engelsch te leeren, terwijl elk kind van Engelsche ouders tot op
+diezelfde hoogte in het Engelsch onderwezen kan worden en daarna
+verplicht is &ldquo;de taal&rdquo; te leeren. Deze wet is in hoofdzaak
+aan de bemoeiing van generaal Hertzog te danken. Nu schijnen eenige
+Engelsche schoolinspecteurs niet erg de hand aan die wet gehouden te
+hebben en zij zijn dientengevolge ook door toedoen van Hertzog
+ontslagen. Misschien hadden die heeren nog meer op hun geweten, wat
+echter niet bewezen kan worden. Generaal Hertzog heeft zich nu echter
+in een openbare bijeenkomst zeer onvoorzichtig over die heeren
+uitgelaten, met te zeggen: &ldquo;Als hij alles zeide wat hij wist, dan
+zou hij hen voor altoos tot schande maken.&rdquo; De <span class=
+"pagenum">[<a id="pb118" href="#pb118">118</a>]</span>inspecteurs
+hebben daarop generaal Hertzog aangeklaagd voor laster, en hij zal
+ongetwijfeld veroordeeld worden, omdat hij niet kan waar maken wat hij
+ge&iuml;nsinueerd heeft. Iedereen gelooft, dat hij gelijk heeft, maar
+aangezien men niet alles kan zeggen wat men weet, omdat de bewijzen
+niet zijn bij te brengen, ware het beter geweest, dat hij die woorden
+niet gebezigd had. Deze zaak is nu voor het gerechtshof aanhangig en de
+Afrikaanders wilden den geliefden generaal een bewijs van instemming
+met zijn woorden geven, hem openlijk toonen, dat, mocht hij veroordeeld
+worden, de Afrikaander bevolking hem blijft eeren en hoogachten en
+daarvoor was deze samenkomst georganiseerd.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-173.jpg" alt=
+"Oud-Hollandsche woning in Zuid-Afrika." width="720" height="413">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Oud-Hollandsche woning in
+Zuid-Afrika.</span></p>
+</div>
+
+<p>President Steijn en mevrouw Steijn traden &rsquo;s avonds als
+gastheer en gastvrouw op en aan hen werden alle binnenkomenden
+voorgesteld, of wanneer het oude bekenden waren, en dat was meestal het
+geval, dan werd hun ouden president en zijn vrouw hartelijk de hand
+gedrukt. Toen mevrouw B. en ik werden voorgesteld, verwelkomden hij en
+zijn vrouw ons hartelijk in Oranje Vrijstaat en zeide, dat hij met onze
+komst zeer ingenomen was, omdat hij &rsquo;n groote voorstander van
+vrouwenkiesrecht, ook voor de Zuid-Afrikaansche vrouw, is. Daarop zeide
+hij tot zijne vrouw: &ldquo;Houdt dr. Jacobs daar naast u en stel al
+onze bekende helden uit den oorlog aan haar voor.&rdquo; Toen had ik
+het voorrecht achtereenvolgens de hand te mogen drukken en een paar
+vriendelijke woorden te mogen opvangen van zoovele helden, die in den
+Zuid-Afrikaanschen oorlog zoo moedig hebben gestreden en wier namen mij
+van uit dien tijd familiaar in de ooren klonken.</p>
+
+<p>Toen eindelijk generaal Hertzog verscheen, ging &rsquo;n lang en
+oorverdoovend applaus in de zaal op en onmiddellijk volgden de heer en
+mevrouw Steijn hun grooten vriend. Toen zij op de tribune hadden plaats
+genomen en aan het applaus een einde kwam, zond president Steijn den
+heer Wessels, zoon van den ons allen bekenden Wessels, naar de zaal, om
+den burgemeester van Bloemfontein, de heer Ehrlich, te verzoeken, met
+mij op de tribune plaats te nemen, en daarna werden ook mevrouw B. en
+de dames, die ons gebracht hadden, verzocht daar te komen.</p>
+
+<p>Ik werd nu eerst aan generaal Hertzog voorgesteld, met wien ik
+eenigen tijd kon praten. Ook hij is een groot voorstander <span class=
+"pagenum">[<a id="pb119" href="#pb119">119</a>]</span>van
+vrouwenkiesrecht en vertelde mij, dat hij het steeds in zijn toespraken
+tot het volk inlaschte, omdat hij meende, dat in Zuid-Afrika de
+vrouwen, meer nog dan de mannen, aan het denkbeeld moeten worden
+gewend, dat de vrouwen ook door het uitoefenen van politieke
+functi&euml;n den staat moeten dienen. Ook hij had reeds van ons bezoek
+aan Zuid-Afrika gehoord en was met onze komst zeer ingenomen. In
+Johannesburg, waar wij hem weder zullen ontmoeten, hoopt hij aan onze
+vergaderingen deel te nemen.</p>
+
+<p>Ik had nu van de tribune af een mooi overzicht over de stampvolle
+zaal, die, zooals mij medegedeeld werd, tweeduizend menschen kon
+bevatten. Mannen en vrouwen uit alle rangen en standen waren daar
+bijeen, vele boeren hadden met hun vrouwen een langen afstand per wagen
+afgelegd, om toch dien avond van hun Afrikaander gezindheid te doen
+blijken. Ja, zelfs waren er vele van deze vrouwen met haar
+b&eacute;b&eacute;&rsquo;s op den schoot, wien dan de weinige stoelen,
+die in de zaal waren, werden aangeboden, om zittende beter het kindje
+te kunnen dragen. Alle anderen stonden, kop aan kop, in de met bloemen
+en guirlandes versierde zaal.</p>
+
+<p>Wat zag ik onder die allen vele gezichten, die mij de vroegere type
+van onze oude boeren te binnen riep. Wat een aantal mannen met lange
+baarden of met den ouderwetschen ringbaard waren daarbij. En die allen
+spraken &ldquo;de taal&rdquo;, die langzaam gesproken, woordelijk door
+mij verstaan kon worden; doch, wanneer zij onder elkaar snel spraken,
+mij een geheel vreemde taal scheen.</p>
+
+<p>Nadat door een koor van heeren en dames &rsquo;t bekende lied
+&ldquo;Vaderlandsliefde&rdquo; gezongen was, waarin uiteengezet wordt,
+dat alleen hij, die zijn land en volk mint en boven alles stelt een
+groot man kan zijn, stond president Steijn op en sprak de aanwezigen
+toe. Hij moest een oogenblik wachten alvorens hij kon beginnen te
+spreken, zoo lang en warm werd hij toegejuicht. Het was duidelijk, dat
+deze groote man een groote plaats in de harten van zijn volk inneemt.
+Hij begon zijn ernstige speech met een echt Afrikaander aardigheidje.
+Hij zeide, dat, wanneer een Kaffer-boy erg zijn best doet en de
+tevredenheid van zijn baas verwerft, de baas hem dan &rsquo;s avonds
+dikwijls tracteert op &ldquo;een pruimpie en een soopie&rdquo;. Hij
+meende, dat de Oranje Vrijstaters dien avond ook bijeen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb120" href="#pb120">120</a>]</span>gekomen waren, om
+hun boy, generaal Hertzog, hun tevredenheid met de uitoefening van zijn
+taak te toonen en hem op hun wijze &ldquo;een pruimpie en een
+soopie&rdquo; aanboden. Daarna zette hij het werk van generaal Hertzog
+uiteen, wat hij eerst in den oorlog en later in de regeering van de
+Zuid-Afrikaansche Unie voor zijn volk gedaan heeft, en hoe hij in elke
+hoedanigheid, die hij bekleedt, steeds de liefde voor zijn volk toonde
+en de Afrikaander-belangen boven alles stelde. Aan het einde van zijn
+toespraak zeide hij, dat hij zijn volk er op moest wijzen te trachten,
+de nieuwe omstandigheden, waaronder zij te leven hebben, moedig onder
+de oogen te zien, de belangen van geheel Zuid-Afrika steeds het hoogst
+te stellen en niet te vergeten, dat hoewel hun in dien moeilijken tijd
+veel is wedervaren, er toch ook veel goeds uit is voortgevloeid.</p>
+
+<p>Toen hij ge&euml;indigd had en weer was gaan zitten, begon opeens
+spontaan de talrijke menigte het oude Oranje Vrijstaatsche volkslied te
+zingen, waarbij niet alleen tal van mannen en vrouwen in de zaal een
+traan uit het oog wegpinkten, maar dat ook den president Steijn
+zichtbaar weemoedig stemde.</p>
+
+<p>Toen las de jonge dr. Pretorius, die de leiding van dien avond in
+handen had, een veertig telegrammen voor, genomen uit meer dan honderd,
+alle van mannen en vrouwen uit verschillende steden van de
+Zuid-Afrikaansche Unie, die het betreurden niet tegenwoordig te kunnen
+zijn, doch die per telegram toch van hunne sympathieke gevoelens wilden
+blijk geven. Hiervan waren sommige heel geestig gesteld en brachten
+veel vroolijkheid teweeg. Daarna las de heer Wessels een adres voor,
+onderteekend door twaalfduizend &ldquo;burgers en burgeressen&rdquo;
+(zooals de heer Wessels zich uitdrukte) van Oranje Vrijstaat, dat alles
+in een album, dat aan generaal Hertzog werd ter hand gesteld, was
+saamgebonden.</p>
+
+<p>Dit adres, dat te lang is hier in z&rsquo;n geheel te worden
+vermeld, gaf niet alleen den waren geest weder, die de mannen en
+vrouwen hier bezielt maar sprak meteen van de hooge gevoelens van
+liefde, eerbied en achting voor de groote mannen van Zuid-Afrika en
+bovenal voor generaal Hertzog.</p>
+
+<p>Daarna stond Hertzog zelf op en sprak hij de aanwezigen toe. Ook hij
+werd hartelijk en langdurig toegejuicht en toen hij zijn speech, die
+van vaderlandsliefde tintelde, ge&euml;indigd <span class="pagenum">[<a
+id="pb121" href="#pb121">121</a>]</span>had, viel onmiddellijk het koor
+weder in en zong het Zuid-Afrikaansche volkslied.</p>
+
+<p>Toen was het tijd voor een gezellig samenzijn. Mij viel de groote
+eer tebeurt aan den arm van president Steijn, mevrouw Steijn volgde met
+generaal Hertzog, en mevrouw B. met den burgemeester, naar een andere
+zaal geleid te worden, waar ons met eenige groote mannen en vrouwen uit
+de aanwezigen een banquet werd aangeboden. De overige aanwezigen
+ontvingen ververschingen in de zaal. Al de gerechten en dranken, en ook
+de bloemversieringen in de zaal, waren door de Bloemfonteinsche vrouwen
+persoonlijk gemaakt en aangebracht, en door Bloemfonteinsche jonge
+meisjes werden wij bediend.</p>
+
+<p>Zaterdagmiddag had om drie uur de eerste van onze vergaderingen
+plaats, ten huize van de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging.
+De aanwezigen waren allen genoodigden en bij de uitnoodiging was
+medegedeeld, dat ik dien middag in het Hollandsch over vrouwenkiesrecht
+zou spreken. Ik had dan ook dien dag alleen het woord en tevens het
+succes, dat vele aanwezigen zich na afloop van mijn toespraak als lid
+der bestaande vereeniging opgaven en beloofden Maandagavond op de
+openbare vergadering, waar mrs. Catt en ik samen zullen spreken,
+tegenwoordig te zullen zijn.</p>
+
+<p>Des Zondags waren wij allen de gasten van den burgemeester van
+Bloemfontein, die ons op zijne uitgestrekte farm een mooi tuinfeest
+aanbood. Deze farm is ongeveer op een afstand van een uur rijden buiten
+Bloemfontein gelegen en gaf ons een goed idee van de grootte van zulke
+ouderwetsche hoeven, van de tallooze koeien, paarden en ander gedierte,
+dat daar leeft en van de vele Kaffer-bedienden, die er gehouden worden,
+en haast een klein dorpje op zichzelf, rondom de hoeve, vormen. Even
+vriendelijk als men ons per rijtuig had afgehaald, bracht men ons
+&rsquo;s avonds weder naar Bloemfontein terug. Wij hadden dien dag weer
+met tal van Bloemfonteinsche inwoners kennis gemaakt.</p>
+
+<p>Maandagmorgen om twee uur werd ons door een vijftigtal van de
+voornaamste dames van Bloemfontein een lunch aangeboden, die ons van
+den goeden smaak en de vriendelijke gevoelens van deze vrouwen
+overtuigde. Vele van die vrouwen brachten ons onmiddellijk op de
+hoogte, dat zij geen voorstandsters <span class="pagenum">[<a id=
+"pb122" href="#pb122">122</a>]</span>van vrouwenkiesrecht waren, doch
+dat zij niettemin blijk wilden geven van haar dankbare gevoelens
+tegenover ons, die hier waren gekomen om haar vatbaar te maken voor
+datgene, dat, naar onze opvatting, in haar belang en dat van haar land
+zou zijn. Na deze inleiding vonden mrs. Catt en ik het noodig, om ook
+aan deze lunch ieder een korte rede te houden om deze vrouwen te
+trachten te overtuigen, dat zij dwaalden, en het gelukte ons, velen van
+haar inderdaad van die dwaling te overtuigen.</p>
+
+<p>Maandagavond om acht uur was de groote stedelijke zaal reeds van
+onder en boven en in de deurgangen en overal, waar nog een man of vrouw
+&rsquo;n plekje kon vinden, om den voet te zetten, gevuld, toen wij,
+door den burgemeester voorafgegaan, de zaal binnentraden. De
+burgemeester presideerde die vergadering en op de tribune hadden naast
+ons de vrouw van den gouverneur en eenige andere vrouwen van positie
+plaats genomen. Ik sprak weder eerst een half uur in het Hollandsch,
+daarna mrs. Catt een uur in het Engelsch. Men applaudiseerde
+herhaaldelijk onder onze speech en aan het eind werden wij langdurig
+toegejuicht. Toen de burgemeester eindelijk, nadat er weder kalmte was
+gekomen, opstond en vroeg of er iemand van de aanwezigen was, die een
+woord van dank aan de spreeksters wilde brengen, stond het hoofd van de
+politie, de heer Du Toit, op, kwam op de tribune en sprak eerst in het
+Hollandsch en daarna in het Engelsch, niet alleen een woord van dank
+uit, maar lichtte onze toespraak met enkele voorbeelden uit zijne
+ondervinding in kwaliteit als hoofd der Bloemfonteinsche politie toe.
+Daarna stond een tweede heer uit de menigte op, om ook nog een woord
+van dank te uiten voor onze voorlichting, niet alleen voor de vrouwen,
+maar ook voor de mannen, in deze belangrijke kwestie. Niet alleen werd
+de vereeniging voor vrouwenkiesrecht in Bloemfontein dien avond vele
+leden rijker, maar het bestuur vertelde ons, dat zij krachtiger dan
+tevoren zullen werken om &rsquo;t enthousiasme, voor deze zaak door ons
+gewekt, vruchtbaar te maken.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen waren wij alle vier genoodigd, om de lunch te komen
+gebruiken op &ldquo;Onze Rust&rdquo;, de hoeve van president en mevrouw
+Steijn. Toen mevrouw Steijn mij reeds Vrijdagavond die uitnoodiging
+gaf, vroeg ik haar, om dan dien dag <span class="pagenum">[<a id=
+"pb123" href="#pb123">123</a>]</span>geen andere gasten te noodigen,
+zoodat wij van het samenzijn met haar en haar man konden genieten.
+&ldquo;Onze Rust&rdquo; is op 12 mijlen afstand van Bloemfontein
+gelegen, die per auto in een uur kunnen worden afgelegd. Precies twaalf
+uur stapten wij voor de woning van den ex-president van Oranje
+Vrijstaat af en werden op &ldquo;de stoep&rdquo;, zooals men de veranda
+voor het huis noemt, door den ex-president, zijn vrouw, de oude moeder
+van mevrouw Steijn en de twee oudste dochters welkom geheeten. Na ons
+van onze stofmantels, stofsluiers, etc. ontdaan te hebben, kwamen wij
+allen op de veranda bijeen en begon onmiddellijk een zeer levendig
+gesprek. Nadat de president ons eenige interessante bijzonderheden uit
+zijn leven, vooral ook met betrekking tot den oorlog, verteld had,
+begon mevrouw ons, op ons verzoek, haar leven en hare ondervinding uit
+den oorlogstijd te vertellen. Met spanning luisterden wij naar alles
+wat de moedige, verstandige vrouw in al die lange maanden van spanning
+door gemaakt heeft, en uit hetgeen wij hoorden, bleek ons nog eens
+opnieuw, hoe in dien oorlog, meer dan in eenig ander van de laatste
+eeuwen, de vrouwen de grootste wreedheden hebben moeten doorstaan, en
+de vijand de overmacht misbruikte, om op de arme achtergebleven vrouwen
+en kinderen zijn verliezen te wreken, of wel door de behandeling hun
+aangedaan, den mannen eerder tot overgave te dwingen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-191.jpg" alt=
+"Groote schuur. Rondebosch. Kaapstad." width="720" height="405">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Groote schuur.
+Rondebosch. Kaapstad.</span></p>
+</div>
+
+<p>Als eenmaal de geschiedenis van dien oorlog naar waarheid zal worden
+geboekstaafd, dan zal het blijken, dat naast zoovele helden, even
+zoovele heldinnen te vermelden zijn. Dat dit door de Afrikaansche
+mannen sterk gevoeld wordt, blijkt uit het feit, dat op initiatief van
+president Steijn er een nationaal vrouwenmonument in Zuid-Afrika zal
+worden opgericht, dat gewijd zal worden aan de nagedachtenis van de
+moedige vrouwen, die in den Zuid-Afrikaanschen oorlog het leven lieten.
+De 12.000 pond, die daarvoor benoodigd zijn, zijn grootendeels bijeen,
+het stuk grond, waarop &rsquo;t verrijzen zal, is reeds aangewezen en
+de Afrikaansche beeldhouwer Van Wouw reeds naar Rome vertrokken, om
+daar het werk te volbrengen.</p>
+
+<p>Tot vier uur &rsquo;s middags bleven wij in dit vriendelijk en
+harmonisch gezin, waarvan man en vrouw evenzeer te bewonderen en lief
+te hebben zijn. Niet alleen vonden wij in dien gastheer en gastvrouw
+warme voorstanders van <span class="pagenum">[<a id="pb124" href=
+"#pb124">124</a>]</span>vrouwenkiesrecht, en waren ook de beide
+dochters en de oude mama oprechte geestverwanten, maar zelfs het
+dertienjarig jongste dochtertje, dat de Oranje-school bezoekt en aldaar
+intern is, bleek een jonge geestverwante te zijn. Mama had geschreven,
+dat zij den dag van onze komst tehuis zou komen, doch daaraan kon zij
+niet voldoen, omdat zij geen verlof kon krijgen, maar nu had zij een
+brief geschreven, waarin zij haar leedwezen uitdrukte ons niet te
+kunnen ontmoeten, en dat in zulke warme, goed gekozen bewoordingen, dat
+mama den lust niet kon weerstaan, ons den brief voor te lezen. Het was
+waarlijk de degelijkste en flinkste brief, dien ik ooit van een zoo
+jong meisje onder de oogen heb gehad. Zij beloofde daarin niet te
+zullen rusten, alvorens de mannen haar ook als burgeres zullen weten te
+respecteeren, door haar de rechten te geven, die haar als zoodanig
+toekomen.</p>
+
+<p>Woensdagmorgen vertrokken wij naar Kimberley, om daar dienzelfden
+avond nog eene meeting te houden. In Kimberley zijn wij weder in de
+Kaapkolonie, waar wij niet alleen bijna uitsluitend Engelschen
+ontmoeten, maar waar met Cecil Rhodes openlijk gedweept wordt. Ons
+program voor hier is: twee openbare vergaderingen, een bezoek aan een
+diamantmijn, een rit door de stad, een motortocht met den burgemeester
+als gastheer, een afternoon tea, een gardenparty en waarschijnlijk nog
+een openbaar debat van mrs. Catt met een tegenstander van
+vrouwenkiesrecht. Bovendien heb ik hier nog een toespraak te houden tot
+de Christelijke vrouwen, die voor zedelijke verheffing werken. Dit is
+een uitgebreide vrouwenvereeniging, die over heel Zuid-Afrika haar
+vertakkingen heeft. Nadat ik in Kaapstad voor die vereeniging gesproken
+had, heeft de presidente van daar aan alle afdeelingen, waar wij komen,
+geschreven, en zal ik nog wel overal door deze vrouwen worden
+aangezocht, om voor haar te spreken. De dagen, die wij in Kimberley
+doorbrengen, zijn dus weer geheel gevuld.</p>
+
+<p class="alignright">7 Sept. 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb125" href="#pb125">125</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch16" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Ons verblijf in Kimberley.</h2>
+
+<p>Kimberley is een eigenaardige stad, men riekt er de diamanten, zoo
+te zeggen. Niettegenstaande de aanleg van de stad eene zeer mooie
+is&mdash;ruime, breede straten, mooie allee&euml;n, smaakvolle
+villa&rsquo;s, &eacute;&eacute;n prachtig hotel en vele kleine hotels,
+smaakvol uitgestalde winkels&mdash;zou ik er toch voor geen geld ter
+wereld willen wonen. Het is een parvenu-stad; met uiterlijken schijn
+steekt men elkaar de oogen uit en al wie met De Beer&rsquo;s mijnen in
+connectie staan, voeren er het hoogste woord. Het heele stadje bestaat
+uit ongeveer 13.000 witte en 20.000 gekleurde bevolking, die voor het
+meerendeel in of door de diamantmijnen leven. Het peil van beschaving
+en van moraliteit is precies zoo hoog als in zulk eene omgeving te
+verwachten is.</p>
+
+<p>Het was dan ook niet te verwonderen, dat wij in deze omgeving tal
+van tegenstanders voor onze zaak zouden vinden en wij hier eene
+moeilijke taak te vervullen hadden. Van Kimberley was dan ook indertijd
+het adres van de anti-kiesrechtsters uitgegaan, dat aan de regeering
+was aangeboden en waarin gevraagd werd het kiesrecht aan de vrouwen
+niet te verleenen.</p>
+
+<p>Toch was de zaal geheel gevuld met belangstellenden, toen wij
+&rsquo;s avonds binnentraden. Hier ontmoetten wij voor het eerst een
+burgemeester, die een tegenstander was en zich dan ook had laten
+verontschuldigen, dat hij de openbare vergaderingen niet kon
+presideeren en niet tegenwoordig kon zijn. Dat was jammer, want
+daardoor misten wij de gelegenheid: hem van zijne dwaling te
+overtuigen. <span class="pagenum">[<a id="pb126" href=
+"#pb126">126</a>]</span></p>
+
+<p>Mrs. Catt en ik kwamen spoedig overeen, dat ik dien avond; slechts
+een paar woorden zou zeggen, en zij dien avond alleen, zou spreken, en
+dat in de volgende vergadering wij de rollen zouden omkeeren, opdat wij
+meer gelegenheid hadden, ons beiden goed uit te spreken. Prachtig begon
+mrs. Catt hare toespraak in te zetten met de vraag: &ldquo;<span lang=
+"en">What is the matter with Kimberley?</span>&rdquo; Zij zeide, als er
+iets vreemds, iets bijna ongeloofwaardigs van een of ander persoon
+verteld wordt, men dan in Amerika die vraag doet, en dat zij diezelfde
+vraag omtrent Kimberley gedaan had, toen men haar had medegedeeld, dat
+die stad tegen vrouwenkiesrecht was. Zij was goed op dreef en sprak
+bijna anderhalf uur, tot aan het einde met de grootste aandacht
+gevolgd. Wat zag ik van de tribune af menig gezicht af en toe
+schaamrood worden, als de spreekster rake woorden aan de zoogenaamde
+&ldquo;<span lang="fr">bourgeois satisfaits</span>&rdquo; richtte en er
+op wees, dat de vrouwen in de wereld nog hoogere belangen te behartigen
+hebben, dan het geld door den man verdient, in eigen kring op te
+gebruiken.</p>
+
+<p>Men had ons verteld, dat &ldquo;the Beers people&rdquo;, zooals al
+die hooge ambtenaren genoemd worden, met hunne vrouwen tegenwoordig
+waren en onze vrienden vreesden, dat de spreekster, die door hare
+woorden bitter zou hebben gestemd. Doch blijkbaar was dat niet het
+geval, want den volgenden morgen kwam reeds vroeg de prachtige auto
+voor van den hoofdambtenaar van de mijnen om ons te vragen, daarvan
+dien dag gebruik te willen maken om de mijnen te zien en, voor zoover
+wij er verder van profiteeren wilden. Ook hoorden wij des middags, dat
+al die dames die eerst geweigerd hadden deel te nemen aan de
+&ldquo;gardenpartij&rdquo;, die ons Vrijdagmiddag werd aangeboden, aan
+het bestuur der vereeniging voor vrouwenkiesrecht gevraagd hebben,
+alsnog van de partij te mogen zijn, omdat zij zoo gaarne nader met ons
+in kennis wilden komen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-209.jpg" alt=
+"Mrs. Chapman Catt en Dr. Aletta H. Jacobs met vele der Zuid-Afrikaansche afgevaardigden voor de vergadering in Durban tot oprichting van de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in Zuid-Afrika."
+ width="720" height="524">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mrs. Chapman Catt en Dr.
+Aletta H. Jacobs met vele der Zuid-Afrikaansche afgevaardigden voor de
+vergadering in Durban tot oprichting van de Nationale Vereeniging voor
+Vrouwenkiesrecht in Zuid-Afrika.</span></p>
+</div>
+
+<p>Donderdagmorgen om half tien gingen wij dan reeds per auto uit om de
+diamantmijnen, met alles wat er mede verbonden is, te zien en kwamen
+eerst om twee uur in ons hotel terug. Overal werden wij verwacht en van
+het moment, dat de stukken steen uit de mijnen losgewerkt, naar boven
+gebracht, gewasschen, gesorteerd, etc., etc. worden, totdat de <span
+class="pagenum">[<a id="pb127" href="#pb127">127</a>]</span>diamanten
+naar het syndicaat in Londen worden afgezonden, hebben wij alles
+gezien.</p>
+
+<p>Ook, en dat is niet het minst interessante, hoe er gewerkt wordt
+door de arbeiders, welk werkvolk er wordt aangewend en hoe dat
+behandeld wordt.</p>
+
+<p>Al het ondergeschikte werk geschiedt door kleurlingen, van welke een
+paar duizend dwangarbeiders zijn. Voor deze menschen ontvangt de Staat
+een shilling per dag en per persoon, terwijl de voeding en huisvesting
+door den werkgever moet geschieden. Door elkaar kost zoo&rsquo;n
+dwangarbeider den diamantmijnen een gulden vijftig cent per dag. Die
+menschen moeten daarvoor twaalf uur werken en zijn in hun vrijen tijd
+in een soort gevangenis ondergebracht, waar zij onder streng toezicht
+leven. Dat huis van bewaring hebben wij niet gezien. Die arme kerels
+dragen allen gevangeniskleeding, met een nummer op den rug.</p>
+
+<p>De andere kleurling-arbeiders worden uit vrijwilligers gerecruteerd,
+die zich voor niet minder dan vier maanden moeten verbinden. In die
+vier maanden zijn zij hun vrijheid kwijt, zij mogen de poorten, rondom
+de mijnen, niet verlaten. Maar zij hebben er ruimte van beweging genoeg
+en verdienen een vrij hoog loon. Deze arbeiders werken in een
+3-ploegenstelsel en lossen elkaar na 8 uur af. In die 8 uur verdienen
+zij van twee tot drie gulden daags. In de omheining, waarin deze
+kleurlingen wonen, het leven wat zij er leiden, de slaapgelegenheden,
+de winkels, waarin zij hunne benoodigdheden voor zeer lage prijzen
+kunnen koopen, het hospitaal, de keuken enz. alles werd door ons
+bezichtigd en zag er buitengewoon goed onderhouden en zindelijk uit.
+Als deze werklieden willen, dan kunnen zij in de vier maanden, zoolang
+hun contract bindend is, een mooi sommetje over houden. De directeur,
+die ons rond geleidde, vertelde ons, dat het verdiende geld maar al te
+dikwijls moest dienst doen om een of ander stuk vee te koopen. Voor dat
+stuk vee werd dan later eene vrouw gekocht, die dan verder het werk
+moest verrichten. Het eerste wat een kaffer in den regel koopt, als hij
+wat geld over heeft gespaard is eene vrouw; niet om haar lief te hebben
+en met haar een gezin te vormen, maar om eene slavin te hebben, die
+voor hem kan werken.</p>
+
+<p>Eene zuster, die tot de Engelsche Katholieke missie behoort, <span
+class="pagenum">[<a id="pb128" href="#pb128">128</a>]</span>die ik in
+Bloemfontein bezocht, vertelde mij, dat in geheel onbeschaafden staat
+de Kaffer niet meer werkt, zoodra hij eene vrouw heeft. Werken is in
+zijn oog iets laags, dat men alleen doet, door honger of hooger macht
+gedreven. Zoodra hij eene vrouw heeft, is hij de hooger macht en dwingt
+zijne vrouw tot arbeid! Wij zagen dan ook in sommige plaatsen vrouwen
+in de laatste maanden van zwangerschap en met een klein kind op den rug
+gebonden, het zwaarste werk verrichten, terwijl de echtgenoot als een
+opzichter stond toe te zien. Zoodra nu de eerste zaden van
+christelijkheid beginnen te ontkiemen, dan begint de man weder te
+werken en brengt zijn verdiend geld tehuis, maar dan meent de vrouw
+niets meer te mogen doen en is met de grootste moeite er toe te
+brengen, haar beetje huiswerk te verrichten en voor den man het eten te
+koken. Den geheelen dag slingert zij dan, met haar kind op den rug
+gebonden, voor hare hut om in niets-doen. Eerst het volgend stadium
+doet haar begrijpen, dat ook zij een taak te vervullen heeft en zijn
+zij eenmaal zoover, dan vormen zulke menschen soms heel gelukkige
+gezinnen, die de kinderen naar school zenden en dan door de
+ontwikkeling der kinderen, zelven ook een hoogere ontwikkeling
+bereiken. In &eacute;&eacute;n van zulke gezinnen vonden wij zelfs eene
+vrouw met een Singer-naaimachine, bezig lakens te zoomen voor hare
+bedden.</p>
+
+<p>Donderdagavond hadden wij de argumenten te weerleggen van eenige
+anti-vrouwenkiesrecht-heeren tegen de rede van Mrs. Catt ingebracht en
+werden daardoor enkelen overtuigd, dat hunne argumenten niet
+steekhoudend zijn. Velen hunner moesten toegeven, &ldquo;dat hun hoofd
+overtuigd was, doch dat hun hart nog tegenstribbelde.&rdquo;</p>
+
+<p>Vrijdag was mijn zwaren dag. Reeds om elf uur moest ik weder spreken
+over &ldquo;vrouwenkiesrecht in verband met openbare
+zedelijkheid&rdquo; voor een veertigtal christelijke vrouwen, eene
+vergadering, die tot bijna &eacute;&eacute;n uur duurde; toen snel
+lunchen, want om twee uur kwam de burgemeester met zijne vrouw ons met
+twee auto&rsquo;s afhalen om eene tocht naar en door Kenilworth te
+maken (een prachtige rit, doch alles vol Cecil Rhodes-verheerlijking)
+en om vier uur bracht hij ons naar het hotel Alexanderfontein, zes
+mijlen buiten de stad, alwaar de &ldquo;garden-party&rdquo; gegeven
+werd. Alles wat in Kimberley voornaam is, was daar bijeen. Wij moesten
+ieder een <span class="pagenum">[<a id="pb129" href=
+"#pb129">129</a>]</span>korte speech houden en met vele tegenstanders
+spreken. Om half zeven kwamen wij tehuis, doodvermoeid, juist nog tijd
+vindende om ons om te kleeden, te eten en naar de vergadering te gaan,
+alwaar ik, voornamelijk voor Hollandsch sprekenden, dien avond alleen
+het woord had. Mrs. Catt was zoo moe, dat zij tehuis moest blijven.
+Onze lezingen hebben een zoo gunstig resultaat gehad, dat wij met de
+stellige overtuiging Kimberley vanavond verlaten kunnen, dat van uit
+die stad nooit meer een anti-adres aan de regeering zal worden
+gezonden, als vrouwenkiesrecht weder in het parlement behandeld zal
+worden. De opstelsters en eerste onderteekenaarsters van dat adres zijn
+nu leden van de vereeniging voor vrouwenkiesrecht.</p>
+
+<p>Hedenmorgen hebben wij weer per auto een paar uren in de omgeving
+van Kimberley rondgedoold en toen onze koffers gepakt en nu zitten wij
+den tijd die ons rest, v&oacute;&oacute;r ons vertrek van hier, met
+brievenschrijven te vullen.</p>
+
+<p>Vanavond om acht uur reizen wij in eens door naar Victoria-Falls,
+het grootste wonder der wereld, zooals men zegt. Dit is een reis, die
+van Kimberley af nog drie nachten en twee dagen duurt en die ons dwars
+door Rhodesia voert, tot op betrekkelijk korten afstand van de Congo.
+Volgens &rsquo;t geen wij over deze reis gelezen en gehoord hebben,
+kunnen ons allerlei avonturen overkomen, en verkeeren wij daarover in
+groote spanning. Sedert wij Kaapstad verlaten en tot deze reis besloten
+hebben, hebben wij aan de voorbereiding tot deze reis reeds menig uur
+van groot vermaak te danken. Ieder die er geweest is, of het van hooren
+zeggen heeft, gaf ons goeden raad, hoe wij ons moesten kleeden, wat wij
+voor voorzorgsmaatregelen hebben te nemen voor nachtelijke overvallen
+van leeuwen en olifanten, en voor slangenbeten; welke boot wij over de
+<span class="corr" id="xd0e1742" title="Bron: Zambesi-rivier">
+Zambesie-rivier</span> moesten gebruiken om niet door een hypopotamus
+omver gesmeten te worden, enz. enz. Hoewel men ons den raad gaf, niet
+veel bagage mede te nemen, omdat het goederenvervoer er zoo duur is,
+zouden wij toch, als wij alles medenamen wat men ons aanprees, met ons
+vieren zeker een scheepslading hebben.</p>
+
+<p>Toch zijn er genoeg <span class="corr" id="xd0e1747" title="Bron:
+praeperatieven">praeparatieven</span> gemaakt en de wonderlijkste
+inkoopen gedaan. Een uitrusting van Tartarin de Tarascon haalt niet bij
+de uitstoffeering van mijn medereizigsters. <span class="pagenum">[<a
+id="pb130" href="#pb130">130</a>]</span></p>
+
+<p>En met het toilet zijn de voorbereidselen niet voltooid. Men heeft
+ons gewaarschuwd, dat het water op reis niet te drinken is en men wilde
+zelfs, dat wij blazen gevuld met gesteriliseerd water, van hier zouden
+medenemen. Wij hebben er de voorkeur aan gegeven een mand met
+keukengereedschappen te koopen, waardoor wij onderweg het water en de
+melk kunnen koken, onze eigen koffie en thee kunnen zetten en voor een
+deel voor ons voedsel kunnen zorgen. Ieder heeft voor eigen beddegoed
+en handdoeken te zorgen en een groote mand met fruit is voor allen te
+zamen gekocht. Sinaasappelen, mandarijnen, bananen, ananassen en
+appelen vullen een flinke aardappelmand, die mede in de wagen moet
+worden genomen. Doozen met chocolade en andere zoetigheden, voor een
+deel ons geoffreerd, voor een ander deel aangekocht, voltooien onzen
+proviandvoorraad. Mocht het nu blijken, dat wij van al die dingen niets
+noodig hebben, dan hebben wij van de voorbereiding en met het aankoopen
+toch reeds de noodige pret gehad.</p>
+
+<p>Dat wij Kimberley over een paar uur verlaten, spijt ons geen van
+allen. Wel hebben wij hier zeer nuttig werk verricht en goede
+resultaten gehad en waren de menschen zeer voorkomend, maar &rsquo;t is
+niet alleen de zwaveldamp, die uit de mijnen opstijgt, die de lucht
+hier verontreinigt, het is iets anders, dat men voelt, niet ziet, doch
+dat onaangenaam aandoet. Niet alleen de geheele stad, maar ook de grond
+ongeveer 10 mijlen rondom Kimberley behoort aan de Beer&rsquo;s
+maatschappij. Men leeft er geheel onder den indruk van diamantkoningen.
+Alles wat die grond nog ooit zal produceeren, eigenen zich de
+aandeelhouders van die maatschappij toe. Hier hapert iets in onze
+menschelijke verhoudingen en rechten.</p>
+
+<p>Ik kon hier de gedachte niet onderdrukken, dat Kimberley de tweede
+stad in Zuid-Afrika is, waar wij aankomen, die geheel leeft en geheel
+bestaan kan van de ijdelheid der vrouwen. Als eens de vrouwen
+verstandiger worden en zich niet meer sieren met struisveeren en
+diamanten, dan is het met Port-Elisabeth en Kimberley gedaan. Wat zou
+er dan zelfs van geheel Zuid-Afrika worden, als deze twee
+producten,&mdash;voor zoover wij nu door Zuid-Afrika gekomen zijn, de
+eenige werkelijke Zuid-Afrika-producten,&mdash;eens geene marktwaarde
+meer bezitten? Dan zou in Zuid-Afrika weder een landbouwende <span
+class="pagenum">[<a id="pb131" href="#pb131">131</a>]</span>bevolking
+de boventoon voeren, wat voor het land en de bewoners, naar het mij
+voorkomt, verreweg het beste zou zijn. In Port-Elisabeth werd ons
+gezegd, dat meer dan de helft van alle struisveeren door Amerikaansche
+handelaren wordt opgekocht, hier in Kimberley vernamen wij, dat
+tweederde van alle opgedolven diamanten naar Amerika gaan. Dat geeft te
+denken. Onze Amerikaansche reisgezellinnen zijn er volstrekt niet
+trotsch op, dat het land harer geboorte in dit opzicht bovenaan staat.
+<span class="pagenum">[<a id="pb132" href="#pb132">132</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch17" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">In den trein door Rhodesia en aankomst in
+Zambesie.</h2>
+
+<p>Rhodesia, het grondgebied dat zijn naam ontleent aan zijn stichter
+Cecil Rhodes, grenst ten zuiden aan de Transvaal, ten oosten en westen
+aan Portugeesch Oost- en West-Afrika en ten noorden aan den Congo en
+Duitsch-Oost-Afrika. Door de rivier Zambesie is het in twee deelen
+verdeeld, het eerste Zuid-Rhodesia en het tweede Noord-Oost en
+Noord-West-Rhodesia. Het grondgebied van geheel Rhodesia is grooter dan
+dat van geheel Duitschland en Oostenrijk-Hongarije te zamen.</p>
+
+<p>Dit grondgebied behoort niet tot de Unie van Zuid-Afrika. Het
+behoort aan eene Engelsche maatschappij, die er alleenheerschappij
+voert. Deze maatschappij heeft het indertijd, toen de Zuid-Afrikaansche
+Unie gevormd werd, voor vijf en twintig honderd duizend pond aan de
+Unie aangeboden, welk aanbod echter niet door de Unie werd aanvaard.
+Het heeft nu zijn eigen wetten en staatsregeling.</p>
+
+<p>Drie keer in de week gaat er een trein van Kaapstad naar Bulawayo,
+de hoofdstad van Rhodesia, en verder naar de Victoria Falls, in
+Zambesie, en naar Livingstone, en vandaar neemt de Mashonaland-spoorweg
+de lijn over om de passagiers in nog eens vier en twintig uur naar den
+Congo te brengen.</p>
+
+<p>In Kimberley, alwaar wij Zaterdagavond in den trein kwamen, neemt de
+Rhodesia-spoorweglijn de taak van de Kaapkolonie-lijn over. De treinen
+zijn comfortabel ingericht en voorzoover doenlijk op deze stoffige
+lijn, wordt er de noodige zindelijkheid betracht. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb133" href="#pb133">133</a>]</span></p>
+
+<p>Toen wij Zaterdagavond in den trein kwamen, hadden wij een vrij
+vermoeienden dag achter ons en begaven ons dus weldra ter ruste. Wij
+wisten, dat wij den volgenden morgen om zeven uur in Mafeking zouden
+aankomen en daar ongeveer een half uur zouden stoppen. Wij wilden
+zorgen dan gereed te zijn om even een kijkje in Mafeking te kunnen
+nemen, de stad ons allen uit den Zuid-Afrikaanschen oorlog zoo goed
+bekend, door zijne belegering en de rol door Baden-Powell aldaar
+gespeeld. Wij hadden daarvan in Kimberley zooveel hooren vertellen, ook
+natuurlijk van de bezetting van Kimberley. Het was voor ons heel
+interessant dezelfde toestanden en omstandigheden het eene oogenblik te
+hooren vertellen door de Britsch-gezinden, het andere oogenblik door de
+Afrikaanders. Hoe gevoelig zijn zij nog van beide zijden over de
+gebeurtenissen in Kimberley en wat willen de Engelschen gaarne allen
+lof aan Rhodes schenken, die hen gedurende de dagen van bezetting zoo
+in elk opzicht schijnt te hebben geholpen, terwijl de Afrikaanders
+juist aan zijn verderfelijken invloed hun val toeschrijven.</p>
+
+<p>Maar over &eacute;&eacute;n punt zijn de Britten niet goed te
+spreken. Wil men met hen op goeden voet blijven, dan doet men goed het
+gesprek over &ldquo;de concentratiekampen&rdquo; te mijden. Dat is hun
+wondeplek. Wel is waar hebben zij er op gevonden, dat die waren
+opgericht om de vrouwen daarin te beschermen, maar zoodra zij met goed
+ingelichten te doen hebben en dat voorwendsel niet goed kunnen
+volhouden, dan worden zij boos en als zij beleefd zijn, vragen zij het
+onderwerp liever te laten rusten.</p>
+
+<p>Toen wij Zondagmorgen een eindje buiten het station een kijkje in
+Mafeking namen, zagen wij natuurlijk niets bijzonders en niets dat ons
+nog aan den oorlog herinnerde. Wij kwamen daarom ook in den trein terug
+met geen ander gevoel, dan dat wij tegenover deze stad onzen plicht
+gedaan hadden, door zoo vroeg gereed te zijn en er even onze opwachting
+te maken.</p>
+
+<p>Reeds spoedig merkten wij dien Zondag, dat wij steeds meer den
+equator naderden, de hitte in den trein was bijna onuitstaanbaar en
+voor de witte, roode en grijze stof, die in dikke rookwolken langs den
+weg opstoof, moesten wij zooveel mogelijk de raampjes gesloten houden.
+Dikwijls <span class="pagenum">[<a id="pb134" href=
+"#pb134">134</a>]</span>zuchtten wij elkander dien dag toe, dat de
+Victoria Falls al buitengewoon imposant moesten zijn om ons te
+vergoeden wat wij dien dag door de warmte en stof leden.</p>
+
+<p>Toch was de reis hoogst belangwekkend. Wel is waar was het landschap
+eentonig door zijn altijddurende woestenij, met slechts weinige lage
+bergen op den achtergrond en zagen wij geen enkelen olifant, leeuw,
+tijger, rhinoceros of ander wild gedierte, die daar toch in menigte
+zijn, maar wij zagen steeds meer, bij elke halte, de inboorlingen in
+hun natuurlijken staat, nog zeer weinig door aanraking met de blanke
+bevolking bedorven en zoogenaamd beschaafd. Zij kwamen bij elke halte
+in groote groepen aan den trein, om vruchten, melk of eieren of wel de
+door hen vervaardigde nijverheidsproducten te koop aan te bieden. Deze
+laatste gaven ons geen groot denkbeeld van hun ontwikkelingsstaat en
+ook hunne uitrusting plaatste hen niet op een hooge trap van
+beschaving. De kinderen liepen geheel naakt rond en de grootere
+menschen waren dikwijls alleen gekleed met een leeren vijgeblaadje en
+eenige strengen koralen of koperen ringen, om verschillende deelen van
+het lichaam gewonden. Sommigen zagen er allerdwaast uit. Zoo liep een
+geheel naakte man met een oude heerensmoking om zijn naakte schouders,
+een ander had alleen een oud heerenvest aan, een ander jong mensch had
+een streng blauwe koralen om zijn hals, een blauw en geel gestreept
+jersey, zonder mouwen, om zijn body en een paar gele leeren
+beenbekleedsels van den een of anderen cavalerist om zijn beenen. Alle
+mannen en vrouwen droegen evenwel het een of ander om hun middel, om
+zedelijk voor den dag te komen. Met zekerheid kan ik verklaren, dat ik
+in mijn leven niet zooveel verscheidenheid van toiletten heb
+aanschouwd, dan den Zondag in den trein door Zuid-Rhodesia.</p>
+
+<p>Hadden wij den heelen dag geen avontuurtje gehad, des avonds zouden
+wij toch iets hebben. De gloeiende heete zon had mijlen ver al het
+uitgedroogde gras, alle boomstronken en zelfs de hooge boomen op den
+achtergrond in brand gezet en tot wij ten slotte ons te slapen legden,
+gerustgesteld door den hoofdconducteur, dat er geen gevaar was, gingen
+wij aan beide zijden door een vuurzee, die den geheelen weg stralend
+verlichtte. Het was soms alsof op geringen afstand een heele stad in
+brand stond en omdat wij wisten, dat er geen menschenlevens <span
+class="pagenum">[<a id="pb135" href="#pb135">135</a>]</span>en geen
+groote waarde door verloren ging, konden wij ons gerust de weelde
+gunnen er met welgevallen naar te zien.</p>
+
+<p>Gelukkig bracht de avond de gewenschte koelte en des nachts was de
+temperatuur onverbeterlijk. Daarbij volle maan en een heldere
+sterrenhemel, die het hoornvee in de weiden juist genoeg verlichtte, om
+ons in elke koe een olifant of een rhinoceros te doen zien.</p>
+
+<p>Op den geheelen afstand tusschen Mafeking en Bulawayo passeerden wij
+geen enkel dorp waar andere blanke bevolking woonde dan die door de
+spoorwegmaatschappijen was aangesteld of een soort politie vormde, en
+zelfs deze laatste was in vele dorpen nog uit de zwarte bevolking
+gerecruteerd. Men moet zoo&rsquo;n zwarten politieman zien met bloote
+beenen in een kort khakibroekje, een los jasje aan en een zweepje in de
+hand (dat is zijn wapen) en dan een vilten hoedje op den zwarten kop,
+op en neer langs den stilstaanden trein loopen en al zijne zwarte
+medeburgers, die naar zijne meening te dicht bij den trein komen, met
+een zweepslag terug dringen. De waardigheid in zijne houding en
+gelaatsuitdrukking, waarmede hij toont, dat hij zijn taak hoog opvat,
+is allergrappigst.</p>
+
+<p>Maandagmorgen om 8 uur, wij waren juist gereed, kwam de conducteur
+ons mededeelen, dat wij in Bulawayo waren en daar tot twaalf uur zouden
+blijven. Wij konden het nauwelijks gelooven. Niets had ons eenigszins
+kunnen doen vermoeden, dat wij een stad naderden en nog wel de
+hoofdstad van zoo&rsquo;n groot grondgebied. Wij waren nog steeds in
+een woestenij en het houten stationsgebouwtje leek ook niet op wat wij
+verwacht hadden. Toch waren wij in Bulawayo en wij volgden den raad van
+den conducteur, om onze bagage stil in den waggon te laten,&mdash;hij
+zou dien afsluiten en er toezicht op laten houden&mdash;om rustig de
+stad in te gaan. Onze introductiebrief doet nog steeds wonderen.</p>
+
+<p>Buiten het station stonden enkele dos-&agrave;-dos en andere kleine
+wagentjes gereed om de reizigers stadwaarts te brengen, doch wat ons
+het meest aantrok, dat waren de vele rickshaw&rsquo;s, voor
+&eacute;&eacute;n of twee passagiers bestemd, en met een kleurling als
+trekdier. Mrs. Catt en ik namen direct in een van deze voertuigjes
+plaats en onze beide andere medereizigsters volgden in een tweede. Dat
+was een nieuwe sensatie. Deze lichte wagentjes op caoutchouc wielen
+worden door kleurlingen zoo <span class="pagenum">[<a id="pb136" href=
+"#pb136">136</a>]</span>snel voortbewogen, dat een paard het bijna niet
+sneller doet. Die mannen springen meer vooruit dan dat zij loopen, en
+hun lichte tred voorkomt, dat er veel stof opwaait. Het heerschap, dat
+ons voertuig voortbewoog, droeg door elk oor een ongeveer tien
+centimeter lang houtje, waardoor het onderste oorlelletje sterk naar
+onder toe verlengd werd. Ringen van hoorn, koper en zilver droeg hij om
+zijn armen en beenen, en eenige strengen gekleurde koralen maakten zijn
+halsversierselen uit. Overigens had hij niet veel kleeren aan.</p>
+
+<p>Wij stapten v&oacute;&oacute;r &rsquo;t Grand Hotel uit om daar ons
+ontbijt te nemen en wilden dan verder de stad zien. Als men in
+aanmerking neemt, dat er nog niet zoo heel veel jaren verstreken zijn
+sedert Lobengula met zijn vele vrouwen hier den scepter voerde en op de
+plek, waar nu groote koopmanshuizen en betrekkelijk groote hotels
+staan, de ma&iuml;s groeide voor het onderhoud van den machtigen
+monarch, dan is alleen van uit dat oogpunt de stad reeds het
+bezichtigen waard. Maar alles verkeert er nog in een stadium van
+wording; alle winkelhuizen en kantoren en hotels waren, als het ware,
+zoo op een plek in de woestenij neergeworpen en alleen hier en daar een
+blok winkelhuizen duidt aan dat Bulawayo weldra een stad zal worden.
+Toch is er reeds een interessant museum....pje, een openbare
+bibliotheek, een theater......tje, een clubgebouw, een park, dat echter
+nog groeien moet, de aanleg is er, en nog het een en ander meer, wat
+een stad rijk moet zijn. In het midden van de stad staat een zeer groot
+bronzen standbeeld van Cecil Rhodes, vanwaar hij, zooals men zegt,
+&ldquo;de wereld inkijkt.&rdquo; Hij staat daar met ongedekten hoofde,
+wat de bijgeloovige inboorlingen met vreeze heeft bezield, omdat zij
+meenen dat, zoolang Rhodes zonder hoofddeksel daar stond, Allah het
+niet zou laten regenen.</p>
+
+<p>Wij hadden om twaalf uur van deze heete, stoffige stad genoeg gezien
+om ons plan op te geven hier op den terugweg eenige dagen over te
+blijven. Nog eens vier uren hier te vertoeven bij het teruggaan zal
+genoeg zijn om den indruk te vestigen, dat er eens in het midden van
+Rhodesia een groote stad zal verrezen zijn, waar men, de tropische
+hitte niet in aanmerking genomen, even genoegelijk en comfortabel zal
+kunnen leven, als in andere wereldsteden. Maar dat zal nog wel enkele
+jaren duren. <span class="pagenum">[<a id="pb137" href=
+"#pb137">137</a>]</span></p>
+
+<p>Om ruim twaalf uur zette onze trein zich weder in beweging, om ons
+nu regelrecht naar Zambesie te voeren, naar de plaats, waar zestig
+jaren geleden Livingstone de grootste watervallen van de wereld
+ontdekte. Het landschap veranderde nu een beetje. Er kwamen wat meer
+boomen op de geel verbrande grasvlakten. Hier en daar zagen wij wilde
+abrikoos- of perzikboomen in vollen bloei, mimosaboomen met bloemen,
+driemaal zoo groot als de gewone soort, wilde olijfboomen en nog tal
+van andere soort boomen, waarvan wij den naam niet kenden en de
+vruchten nooit gezien hadden. Ook daar weder overal inboorlingen aan
+den trein, die soms door hun woest geschreeuw ons reeds van verre
+verkondigden, dat wij in een kleurling-dorp aangekomen waren. De
+mandjes, lepeltjes, grillig gevormd aardewerk, stokken, etc., die zij
+te koop aanbieden, geven door hunne asymetrische lijnen en
+onregelmatige afwerking geen grooten dunk van hun ontwikkeling. Al deze
+inboorlingen behooren tot de Zambesie-, Matabele- of Barotsestammen. Ik
+zou wat gaarne eenigen tijd in deze buurten blijven om wat meer van
+deze volksstammen te weten te komen, maar dat zou veel te lang duren,
+want heel gauw vertrouwen deze menschen de witmenschen niet en zoo lang
+kunnen wij hier niet blijven, daarvoor zijn wij ook niet naar
+Zuid-Afrika gekomen.</p>
+
+<p>Ook dien avond zagen wij weder, doch toen op grooteren afstand,
+groote boschbranden en vertelde men ons, dat die na zulke heete dagen
+bijna steeds voorkomen.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen om 7 uur waren wij aan het doel van onze reis.
+Zambesie bestaat ook al weder uit niets anders dan het groote hotel,
+dat aan den Rhodesian Railway Co. behoort, eenige huizen van
+spoorwegemploy&eacute;&rsquo;s en verder kleurling-hutten. Men spreekt
+echter altijd van de Victoria Falls en die maken dan ook wel de
+aantrekking van deze plaats uit.</p>
+
+<p>Een blanke man met een paar dozijn kleurlingen maakte zich spoedig
+meester van onze bagage en van die van andere gasten en toen ging het
+door het mulle, roode zand, naar het op vijf minuten afstand gelegen
+hotel. In minder dan geen tijd hadden wij allen onze bagage in onze
+kamers en konden wij een verfrisschend bad nemen. Het personeel in dit
+hotel bestaat uit niets dan kleurling-mannen, geen vrouw doet er eenig
+werk. In de eetzaal zijn het Indi&euml;rs, die in <span class=
+"pagenum">[<a id="pb138" href="#pb138">138</a>]</span>nette, witte
+kleeding rondloopen, maar onze kamermeisjes zijn naakte jongens, enkel
+met een zwembroekje gekleed. Het zijn echter voorbeeldige kamermeisjes,
+zoo netjes doen zij hun werk, alleen voor het vasthaken van een
+vanachter sluitende japon of blouse niet goed te gebruiken.</p>
+
+<p>Nadat wij ons ontbijt genomen hadden, waren wij allen frisch genoeg
+om onzen eersten tocht naar de wereldberoemde watervallen te
+ondernemen; onze verwachting was te hoog gespannen dan dat wij daarmede
+tot des middags konden wachten.</p>
+
+<p class="alignright">14 Sept. 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb139" href="#pb139">139</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch18" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">De Victoria Watervallen.</h2>
+
+<p>De naam van deze watervallen, die inderdaad eenig in hun soort zijn,
+is eigenlijk Mosioatunya, zooals de inboorlingen ze gedoopt hebben, en
+dat beteekent: &ldquo;rook, die geluid geeft&rdquo;. Deze naam
+ontleenen zij aan de vochtige wolken, die zij wijd en zijd om zich
+verspreiden en aan het geraas, dat de val van het water vergezelt.
+Zoowel voor mij, als voor de beide Amerikaansche reisgezellinnen, die
+de Niagara-watervallen kennen, boden toch deze watervallen eene
+verrassing. Zij zijn bijna twee keer zoo breed en twee en half maal zoo
+hoog als de Niagara-vallen. Zij beslaan ruim anderhalve kilometer
+lengte en vallen van een hoogte van bijna een honderd en vijftig meter
+naar beneden. Maar deze enorme breedte en deze vreeselijke hooge val
+geven alleen niet de schoonheid aan deze watervallen. Het is veel meer
+de buitengewoon woeste, schilderachtige omgeving, de damp of wolk, die
+door het uitspatten van het schuimend water veroorzaakt wordt en de
+verrassend schoone regenbogen die zij geven; dit en nog veel meer te
+zamen, doen den toeschouwer den adem inhouden en vol bewondering stil
+staan. Eene beschrijving van dit stuk natuurwerk waag ik niet te
+geven.</p>
+
+<p>Nog is niet uitgemaakt of deze prachtige rivierbedding door den
+eeuwenlangen val van het water ontstaan is, of dat door eene aardbeving
+plotseling dit natuurwonder tot stand kwam. Voor dat Livingstone,
+November 1855, de Victoria-vallen ontdekte, toen hij de <span class=
+"corr" id="xd0e1825" title="Bron: Zambesi-rivier">
+Zambesie-rivier</span> opvoer, had men er niet van gehoord en eerst
+nadat Cecil Rhodes met zijn Chartered Company den spoorweg door
+Rhodesia liet aanleggen, werden <span class="pagenum">[<a id="pb140"
+href="#pb140">140</a>]</span>zij voor gewone toeristen bereikbaar.
+Thans worden zij het geheele jaar door geregeld bezocht, door
+Afrikanen, Engelschen en zulk soort menschen als waartoe ons clubje van
+vier behoort.</p>
+
+<p>Den eersten morgen deden wij niet veel meer dan de watervallen
+rondloopen en van alle kanten bezien. Telkens waren wij door het
+veranderde aspect opnieuw verrast. Ook wisten wij soms niet wat meer te
+bewonderen was, de vallen zelf, of wel de grootsche omgeving waarin zij
+zich bevinden. Toen wij tegen half twee terug kwamen, was het te heet
+geworden om dien dag nog meer te doen, alleen tegen den avond, bij
+ondergaande zon en opkomende maan gingen wij nog eens een kijkje nemen.
+Heel lang vertrouwden wij ons toen niet te blijven, want de wilde
+beesten, die nog altijd in deze omgeving huizen, blijven bij dag wel op
+den achtergrond, maar of zij &rsquo;s avonds niet eens een sprong naar
+een nieuwsgierig en indringerig witmensch zullen maken, durft men ons
+niet verzekeren.</p>
+
+<p>Met een clubje van nog zes Engelschen&mdash;vier heeren en twee
+dames&mdash;huurden wij den volgenden dag het kleine electrische bootje
+af om een tocht op de Zambesie-rivier te maken en op een van de vele
+mooie eilandjes in deze rivier te picnikken. Van dezen tocht hadden wij
+ons veel voorgesteld en ik kan er direct bijvoegen, dat onze
+verwachting ruimschoots werd overtroffen. Buiten ons tiental waren er
+nog vijf man in het kleine bootje, de kapitein (een Engelschman), en
+vier zwartjes om voor onze lunch en bediening te zorgen.</p>
+
+<p>Om tien uur staken wij van wal en om half een landden wij op een
+eiland met een onuitspreekbaren inlandschen naam, na twee en een half
+uur lang langs de schoonste, belangwekkendste en voor ons vreemdste
+oevers gevaren te zijn. Behalve hier en daar een paar inlanders zagen
+wij geen menschelijk wezen, doch een prachtige, weelderige
+plantengroei; de meest tropische boomen, die men zich denken kan,
+versierden de oevers van deze schoone rivier. Ook was het toeval ons
+gelukkig. Wel wisten wij, dat vele hypopotami dit water hier onveilig
+maken en menig keer de lichte kanoe&rsquo;s van de inboorlingen omver
+werpen, door er even een van hunne breede pooten in te zetten, maar het
+gebeurde toch maar al te dikwijls, dat zij zich op een afstand houden
+als een electrisch bootje <span class="pagenum">[<a id="pb141" href=
+"#pb141">141</a>]</span>met eenig geraas zich door het water, wat zij
+hun gebied achten, voortbeweegt. Vele reizigers zijn dan ook reeds
+bevredigd als zij de voetsporen van zoo&rsquo;n beest op het eiland
+ontdekken, waar zij landen. Zoowel op onze heenreis als op onzen
+terugtocht zagen wij echter de monsterbeesten op eenigen afstand zich
+in het water voortbewegen en hun afschuwelijk leelijken kop boven het
+water uitsteken. Ook zagen twee onzer medereizigers een groote krokodil
+op een der vele rotspunten, die wij bijna rakelings passeerden. Daar
+deze beesten de kleur van de rots hebben, waarop zij zich bevinden, is
+het niet gemakkelijk ze te ontdekken, en alleen, wanneer zij zich
+bewegen, bemerkt men, dat er zich een levend gedierte op het stuk steen
+bevindt.</p>
+
+<p>Terwijl de inlandsche jongens bezig waren het water voor de koffie
+te koken en onze lunch bereidden, begaven wij ons met den kapitein, als
+gids, rond het eiland, om als volgelingen van Robinson Cruso&euml; te
+ontdekken, wat er op dit eiland te ontdekken viel en te zien of er geen
+onraad was. Wild gedierte en slangen zagen wij er niet, maar de
+kapitein raadde ons toch, niet door het hooge gras te loopen en vooral
+de voetpaden te volgen, die door de hoteldirectie daar waren aangelegd.
+Overal vonden wij de nu leege holen, waar een hypo of ander wild
+gedierte zijn nachtleger maakt.</p>
+
+<p>Wat echter in hooge mate onze belangstelling gaande maakte, dat
+waren de wonderlijkste vruchten en zaden, die wij er vonden. Jammer,
+dat noch de kapitein, noch iemand in het hotel ons ook maar bij
+benadering kon zeggen wat soort vruchten het waren en waarvoor zij door
+de inlanders gebruikt worden. De domheid op dit gebied maakte ons boos.
+Toen wij den directeur van het hotel, die hier reeds jaren woont,
+vroegen, welke vrucht dit was, een vrucht, met een bast als mahoniehout
+en nog veel harder, waarin prachtige, vuurrode boonen zich bevinden,
+die ook als steenen zoo hard zijn, antwoordde hij: &ldquo;O, weet u,
+dat is een vrucht, die groeit hier in menigte aan boomen, die gij hier
+heel veel zult vinden.&rdquo; Dat was al de wijsheid, die hij in al die
+jaren van de vruchten uit zijne omgeving had opgedaan.</p>
+
+<p>Tot drie uur &rsquo;s middags amuseerden wij ons op dit belangrijk
+plekje grond, waar wij echter geen van allen een wandeling op eigen
+houtje durfden ondernemen, doch steeds in groepjes <span class=
+"pagenum">[<a id="pb142" href="#pb142">142</a>]</span>samenbleven. Toen
+aanvaardden wij den terugtocht. In mijne wakende droomen zie ik reeds
+over eenige eeuwen dit nog bijna onbewoonde gedeelte van het donker
+Zuid-Afrika door tallooze Europeanen bewoond en overal aan de oevers
+van de <span class="corr" id="xd0e1846" title="Bron: Zambezie-rivier">
+Zambesie-rivier</span> villa&rsquo;s, met prachtige tuinen, de plaats
+innemen, waar nu nog het wild gedierte alleen huist en er de menschen
+op den achtergrond houdt.</p>
+
+<p>De inlanders, die wij op onzen terugtocht op de rivier ontmoetten,
+gebruiken nog de primitieve uitgeholden boomstam als kanoe, die zij met
+hun breede, korte roeispanen, waarmede zij als het ware het water
+wegslaan, pijlsnel voortbewegen.</p>
+
+<p>Een heel interessanten dag brachten wij in &ldquo;het
+regenwoud&rdquo; door. Dit boschgedeelte ligt aan de overzijde van de
+watervallen en door den altijd-durenden val en &rsquo;t uiteenspatten
+van het water, waardoor op zeer grooten afstand steeds een fijne
+stofregen valt, verkeert dit woud in de gunstigste of ongunstigste
+omstandigheid om steeds beregend te worden. Daardoor zijn er
+eeuwig-groene boomen, doch alleen zulke boomen, die onder zulke
+omstandigheden kunnen groeien. Voor oudere dames is het beste zich voor
+een wandeling in dit interessante regenwoud in een Mackintosh-mantel,
+met capuchon, en een paar hooge laarzen, met overschoenen, te kleeden,
+maar &rsquo;t jongere volkje loopt er &rsquo;t aangenaamst in een
+badkostuum, sandalen en &rsquo;n gummikapje op het hoofd. Men wordt er
+door en door nat, maar het gezicht op de watervallen, de prachtige
+plantengroei, de vreemde bloemen en vruchten, houden den wandelaar
+onophoudelijk in spanning. De drie uren, die wij voor deze wandeling
+bestemd hadden, waren om nog eer een onzer er aan dacht.</p>
+
+<p>Nog tal van kleine onderzoekingstochten naar verschillende andere
+eilandjes werden door ons ondernomen in de kleine kanoe&rsquo;s der
+inlanders, doch wij waren voorzichtig genoeg, steeds een witmensch als
+gids mede te nemen en ons op de eilandjes door een paar inlanders
+vooraf te doen gaan. Telkens werden wij op zulke tochten verrast door
+&rsquo;t geen wij er aan vreemdsoortige planten en vruchten vonden, die
+geen onzer thuis kon brengen. Van wilde beesten zag ik niet anders dan
+drie wilde bokken&mdash;bush-buck&mdash;zooals de gids ze noemde, en
+een heele boom vol spelende aapjes. Natuurlijk ook allerlei soorten
+vreemde en bont gekleurde vogels. <span class="pagenum">[<a id="pb143"
+href="#pb143">143</a>]</span></p>
+
+<p>Een avond, toen wij juist allen aan tafel wilden gaan, werden wij
+geroepen, dat er een heele groep oerang-oetangs in den tuin van het
+hotel aan het spelen waren, die echter door &rsquo;t naar buiten
+vliegen van de hotelgasten verschrikt geworden, hals over kop het
+hazenpad kozen.</p>
+
+<p>De dagen, bij de Victoria-watervallen doorgebracht, waren voorzeker
+hoogst interessant, en ieder, die er geweest is, geeft toe, dat hij
+deze tocht niet gaarne uit zijn leven zou willen missen. Maar men moet
+er iets voor over hebben. Het is niet alleen de drie dagen lange
+benauwend heete reis, maar ook het verblijf aan de Zambesie is
+afmattend, tengevolge van de gloeiende hitte gedurende den dag en
+doordat men in de lange avonden en nachten, wanneer men een beetje van
+de hitte van den dag zou kunnen bekomen, binnenshuis moet blijven voor
+het gevaar dat de wilde beesten opleveren. Men bekomt er eigenlijk
+niet. Niemand rekt zijn verblijf er dan ook langer, uitgezonderd
+diegenen, die er juist voor de wilde beesten-jacht komen, dan noodig
+is, om alles goed in zich op te nemen. Twee keer in de week, des
+Dinsdags en Zaterdags, kan men er per trein weder vandaan.</p>
+
+<p>Het is goed gezien, dat de treinen, die teruggaan, juist dat
+gedeelte van den weg bij dag doen, hetwelk bij de komende treinen bij
+nacht is afgelegd, zoodat de reizigers tenslotte de heele weg door
+Rhodesia overzien kunnen. Laat mij er direct bijvoegen, dat zij dan
+weten, dat heel Rhodesia, beneden de Zambesie-rivier, niets anders dan
+&eacute;&eacute;n groote, woeste vlakte is, bewoond voor het overgroote
+deel door inboorlingen, en dat het als het ware wacht op energieke
+blanken, om het tot ontginning te brengen.</p>
+
+<p>Wij passeerden nu weder andere kafferdorpen, zooals men hier alle
+plaatsen noemt, waar de inboorlingen wat meer opeengehoopt wonen, en
+konden hun oorspronkelijke nijverheidsproducten bewonderen en koopen.
+In een dorp werden werkelijk goed gesneden, houten figuren aangeboden,
+die alle wilde beesten voorstelden. Giraffes, leeuwen, olifanten,
+aardvarkens&mdash;deze laatsten vooral waren uitstekend nagebootst en
+voor six pence te koop. Alles kostte eigenlijk six pence, dat is
+waarschijnlijk het eenige geldstuk dat zij kennen. Zij hadden ook
+menschen gemaakt. Mannen en vrouwen, allen naar eenzelfde model. Wat
+opvallend was, was het model, dat zij zich <span class="pagenum">[<a
+id="pb144" href="#pb144">144</a>]</span>gekozen hadden. Niet zichzelf
+of gewone toeristen hadden zij nagebootst, maar alle manpoppen waren
+zendelingen in lange, zwarte soepjassen, witte beffen en uitgestreken
+gezichten, (met alle respect voor het misschien nuttige werk wat deze
+mannen daar hopelijk verrichten), en alle vrouwpoppen waren nonnen of
+zusters, die met de zendelingen daar werkzaam zijn, om van deze
+natuurmenschen Christenen te maken. Niets was aan deze poppen vergeten;
+wij moesten de opmerkingsgave, zoowel als de gave, om het geziene weer
+te geven, bewonderen.</p>
+
+<p>Als men bedenkt, dat in heel het groote, uitgestrekte land Rhodesia
+thans slechts 17.000 blanken en meer dan 300.000 inboorlingen wonen,
+die tot verschillende stammen behooren, en allen nog onder hun eigen
+opperhoofd staan, dan begrijpt men, dat deze menschen, als zij zich hun
+macht bewust en niet zoo goedaardig van karakter waren, die weinige
+witmenschen niet zoo onderdanig zouden dienen. Nu maakt men
+mijnwerkers, huisbedienden, winkelknechten, etc. van hen en betaalt hen
+bijna niet, want, zoo heet de verontschuldiging, die menschen kennen
+geen behoeften en door ze meer te geven, zou men ze maar bederven.</p>
+
+<p>Toen wij weder wat dichter de bewoonde wereld naderden, verloren de
+inboorlingen, die wij aan de stations zagen, voor ons alle bekoring.
+Zij waren nu weder, zoo te zeggen, gekleed, en &ldquo;a dressed native
+is not nice&rdquo;, zooals Mrs. Catt, daarbij de neus optrekkend,
+opmerkte. Onze mooie, slanke, naakte mannen en vrouwen, met hun glad
+gepolijste, ebbenhouten huid, alleen met koraalsnoeren gekleed, waren
+oneindig interessanter.</p>
+
+<p>Ten langen laatste, na drie, bijna niet door te komen, nachten, en
+drie en een halven dag arriveerden wij in Pretoria, vier dagen vroeger
+dan men ons er verwacht had. <span class="pagenum">[<a id="pb145" href=
+"#pb145">145</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch19" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">In Pretoria.</h2>
+
+<p>Nu moet ik beginnen met een bekentenis. Niettegenstaande al onze
+voorzorgen om niet ziek te worden, door al het water door ons gebruikt
+eerst zelf te koken, zelfs het water, dat wij &rsquo;s morgens
+gebruikten voor tanden en mond, nooit ongekookte melk te gebruiken en
+van de maaltijden alleen dat te nemen, wat wij als volkomen onschuldig
+beschouwden, was ik toch de eerste, die door een koortsbaccil
+ge&iuml;nfecteerd werd en had ik den laatsten dag in Victoria Falls een
+vrij hevigen koortsaanval te doorstaan, gepaard met maag- en
+ingewandlijden. Het id&eacute;e om in Zambesie ziek te liggen, waar
+alle comfort ontbrak en waar geen dokter te krijgen was, benauwde mij
+zoozeer, dat wij gebruik maakten van den eersten trein den besten, dat
+was die, welke den volgenden morgen van mijn ziek-zijn vertrok, om
+regelrecht door naar Pretoria te reizen. De zorg van de beambten van
+den trein en van den restauratiewagen gedurende deze reis kan ik
+slechts roemen, zij deden alles om de reis zoo min mogelijk vermoeiend
+voor mij te maken.</p>
+
+<p>Wij kwamen nu bijna een week vroeger in Pretoria aan dan men ons
+daar verwacht had. Dit gaf mij gelegenheid om rustig uit te zieken,
+mijn medereizigsters om van de vermoeienissen en schrik, die zij door
+mijn plotseling ziek worden gehad hebben, te bekomen, maar het bracht
+onze goede gastvrouwen in Pretoria een beetje in de war met haar
+program. Zij hadden zich voorgenomen om ons aan het station te komen
+begroeten, de beide dochtertjes van Lady van Boeschoten, de vrouw van
+den burgemeester van Pretoria, zouden ons <span class="pagenum">[<a id=
+"pb146" href="#pb146">146</a>]</span>daar bouquetten aangeboden hebben,
+een toespraak en zang van een koor jonge meisjes zouden wij in
+ontvangst hebben te nemen en dien dag zouden wij de gast geweest zijn
+van den heer en mevrouw burgemeester van de stad.</p>
+
+<p>Door de goede zorgen van dr. Mary Hannan en een verpleegster, in een
+luchtige, rustige kamer van &rsquo;t Grand Hotel en door den goeden
+ziekenkost, die mij eenige keeren daags door onze vroegere stadgenoote,
+en mijne oude vriendin, mevrouw Bal van Lier, gezonden werd, kon ik den
+6en dag reeds weder het bed verlaten en den volgenden morgen voor een
+deel aan den lunch deelnemen, die ons in het Grand Hotel door een
+veertig dames van Pretoria, waaronder alle vrouwen van de verschillende
+ministers en lady Methuen, de vrouw van den oppersten militairen
+autoriteit, werd aangeboden.</p>
+
+<p>Maar ik zal over het program, &rsquo;t welk wij gedurende ons
+verblijf in Pretoria uit te voeren hadden, nog niet beginnen, doch
+eerst wat van Pretoria zelf schrijven. Pretoria is de hoofdstad van
+Transvaal en de stad waar na de totstandkoming van de Unie van
+Zuid-Afrika, de regeering zetelt. Wel houdt het parlement zijn
+zittingen in Kaapstad, maar de premier, de gouverneur en alle ministers
+wonen in Pretoria, daar worden de audi&euml;nties gehouden en het werk
+verricht. Nu was Pretoria oorspronkelijk een kleine stad, gebouwd in
+een dal, aan alle kanten door heuvels en verder door vrij hooge bergen
+omgeven, doch de stad breidt zich thans met groote snelheid naar buiten
+uit en is bezig ver over de heuvelketen zijn straten te verlengen. Een
+geregelde verbinding met zeer goede electrische trammen maakt het
+doenlijk vrij ver buiten het centrum te gaan wonen. Midden in de stad
+heeft men door het sloopen van eenige huizen en&mdash;o gruwel&mdash;,
+ook door het sloopen van een Hollandsche kerk, een flinke ruimte
+verkregen, die men bezig is tot een plein met een park te vervormen en
+waaromheen reeds nu eenige zeer fraaie monumentale gebouwen gebouwd
+zijn. Vooral het Paleis van Justitie, vlak tegenover het Grand Hotel
+gelegen, munt uit in eenvoud van vorm en mooie lijnen. Ook het
+Gouvernementsgebouw is een sieraad voor dit plein.</p>
+
+<p>De stad schijnt een bijzondere aantrekkelijkheid te bezitten, die
+voor ons, tijdelijke bezoekers, nog niet te verklaren is; elkeen, die
+wij hier ontmoeten, onverschillig of zij in Pretoria <span class=
+"pagenum">[<a id="pb147" href="#pb147">147</a>]</span>geboren zijn en
+de stad reeds van hare opkomst kennen, of dat zij hier nog slechts kort
+of zeer lang wonen, zeggen hetzelfde, dat zij Pretoria lief hebben en
+er niet aan zouden denken, de stad anders dan nood gedrongen te
+verlaten. Toch is het leven hier duur; alles in de winkels is veel
+duurder dan in Kaapstad en in de andere steden, die wij in Zuid-Afrika
+bezochten, en door de vrouwen wordt hier een vrij groote luxe in
+kleeding en sieraden ten toon gespreid. Nergens nog zagen wij in
+Zuid-Afrika zulke up-to-date toiletten en hoeden als hier, terwijl de
+winkeluitstallingen met vele groote Europeesche steden kunnen
+wedijveren.</p>
+
+<p>Een van die bijzonderheden, die hier onmiddellijk opvallen is wel,
+dat de inboorlingen hier met slechts een enkele uitzondering hun
+oorspronkelijk karakter dragen, dat zij niet, zooals in de Kaapkolonie,
+zoo&rsquo;n mengsel opleveren van verschillende rassen en zooveel
+nuances van wit, geel en zwart vertoonen. Het moet gezegd worden, dat,
+hoe dieper men in Zuid-Afrika doordringt, des te zuiverder het
+kleurling-ras zich vertoont. Of dit moet toegeschreven worden aan de
+hoogere zedelijkheidsopvatting van de boeren, die zich hier het eerst
+hebben gevestigd, of dat daarvoor dieper oorzaken te vinden zijn, waag
+ik niet te zeggen. In een native-school, een school voor inboorlingen,
+die wij hier bezochten, waar de leerlingen intern zijn, troffen wij
+onder de 160 leerlingen slechts &eacute;&eacute;n kleurlinge aan, een
+dochtertje van een Basuto-moeder en een Hollandschen vader, een kind
+dat zoo weinig zwart bloed vertoonde, dat zij in het geheel niet zou
+zijn opgevallen, als zij zich in een Europeesche omgeving bevond. Op
+die school vonden wij tusschen al die zwartjes twee volkomen
+Albino-meisjes, kinderen met was-witte huid, geelachtig wit haar en
+roode oogen. Deze twee zusjes stammen uit een gezin, waarvan alle
+kinderen even zwart als een kachel zijn. &rsquo;t Was een akelig
+gezicht deze witte was-gezichtjes met de licht-schuwe oogen, onder al
+die zwartjes aan te treffen.</p>
+
+<p>Nu ik met die school begonnen ben, wil ik er meteen wat meer van
+vertellen. Het is een school uitsluitend bestemd voor kinderen van
+inboorlingen. Het begrip &ldquo;kinderen&rdquo; moet men echter breed
+uitmeten, want er zijn leerlingen van negen af tot ver over de twintig.
+Mannen en ook meisjes, die reeds de twintig jaar ver achter den rug
+hebben, zaten daar met en <span class="pagenum">[<a id="pb148" href=
+"#pb148">148</a>]</span>naast de heele jonge kinderen in de
+schoolbanken het a, b, c, te leeren en legden daarbij een ijver aan den
+dag, alsof zij door haast te maken wilden inhalen wat vroeger aan hen
+verwaarloosd is. Op deze school, die door de regeering gesubsidieerd
+wordt, moet toch nog voor elk kind een vrij hoog schoolgeld betaald
+worden. De hoofdonderwijzer vertelde ons, dat elk kind de school
+ongeveer twintig pond jaarlijks kost en dat zij daarvan tien pond, dus
+&fnof;&nbsp;120,00 jaarlijks zelf moeten betalen; dat zij tevens alle
+boeken en andere leermiddelen zelf moeten aanschaffen, dat is ongeveer
+twee pond voor elk kind, en dat voor zoover zij intern zijn, en dat
+zijn verreweg de meesten, zij nog jaarlijks vijftig pond kostgeld
+hebben op te brengen.</p>
+
+<p>In hoofdzaak zijn de meisjes-leerlingen dochters van de hoofden der
+inboorlingen, maar de jongens worden gerecruteerd uit alle klassen
+onder hen. De oudere jongens en mannen komen bijna allen voort uit de
+armste bevolking, die eerst jaren in de mijnen hebben gewerkt om van
+het overgespaarde geld hunne opvoeding te kunnen betalen. Hieruit
+blijkt, hoe bij velen van deze menschen sterk de behoefte gevoeld wordt
+aan eene hoogere ontwikkeling.</p>
+
+<p>Deze school is niet alleen bestemd om de kinderen te leeren lezen en
+schrijven en wat meer tot het elementair onderwijs behoort, maar de
+drie hoogste klassen vormen een opleidingscursus tot onderwijzer en
+onderwijzeres. Na volbracht examen worden deze jongelieden gebruikt om
+als onderwijzend personeel dienst te doen op scholen voor hun eigen
+ras. Ook onder het onderwijzend personeel van deze school waren een
+paar kleurlingen. Twee uren daags worden door de jongens besteed aan
+het leeren van alles wat tot het timmer- en cartonnagevak behoort,
+terwijl in die uren aan de meisjes handwerk- en huishoudonderricht
+gegeven wordt. De meisjes leeren er zeer goed naaien en alle handwerk,
+dat met de naald moet geschieden, en ontvangen er onderricht van het
+begin tot het einde in goed wasschen en strijken, zij leeren er koken
+en alle andere huishoudelijke dingen, zelfs leeren zij er debatteeren.
+Of dit nu juist voor een vrouw zoo noodig is aangeleerd te worden,
+daarvan ben ik nog niet overtuigd. Voor het debat mogen zij de
+onderwerpen zelf kiezen en dan wordt er een aangewezen, die het
+v&oacute;&oacute;r, een ander die het tegen <span class="pagenum">[<a
+id="pb149" href="#pb149">149</a>]</span>te verdedigen heeft. Een
+lijstje van de gegevens, die in deze week moeten worden besproken hing
+aan een van de muren, en wij konden niet laten, daarin even een blik te
+werpen. Het eerste punt van discussie was: &ldquo;Waarom is het beter
+op een stoel te zitten dan maar gewoonweg op den grond te gaan
+zitten?&rdquo; Een ander punt was: &ldquo;Is het beter zijn dag in te
+richten naar de uren van de klok, of om de zon als dagindeeling te
+gebruiken?&rdquo; Dan was er een vraag: &ldquo;Waarom moeten wij leeren
+met lepel en vork te eten?&rdquo; en &rsquo;n ander: &ldquo;Is &rsquo;t
+beter voor den mensch om te werken dan om niets te doen?&rdquo; Deze
+zelf gekozen vragen geven een goed inzicht wat in de hoofden van die
+leergierige zwarte jeugd omgaat.</p>
+
+<p>Wij moesten natuurlijk in Pretoria ook de diamantmijn zien, de mijn
+die de Cullinan-diamant heeft voortgebracht. Deze mijn is van veel
+jonger datum dan die in Kimberley en daardoor zijn de machines die er
+gebruikt worden en is de geheele inrichting veel meer up-to-date dan in
+Kimberley. Ook de inrichting, waar de zwarte mijnwerkers binnen
+gehouden worden, de native-compound, zoodat zij, zoolang hun contract
+bindend is, de mijnen niet kunnen verlaten, is nog beter en nog
+doeltreffender ingericht dan die in Kimberley.</p>
+
+<p>Een van de bijzonderheden, die in Pretoria bezichtigd moeten worden,
+is zeer zeker de woning waarin president Kruger gewoond heeft. Dit huis
+wordt geheel in denzelfden toestand gehouden als toen het nog door den
+gestorven president gebruikt werd. Een van de kamers is geheel
+ingericht in aandenken aan zijn sterven. Alle kransen, hem toen
+vereerd, hangen in gedroogden toestand daar aan de wanden en het
+opmerkelijkst in die kamer is de schilderij, Kruger voorstellende als
+hij ten hemel vaart, toegewuifd door zijne landgenooten en vereerders.
+Voor ons, nuchtere beschouwers en onwillekeurige critici, maakte het
+een vreemden indruk, dat het bovengedeelte van het lichaam, dat uit de
+wolken zichtbaar is, Kruger voorstelt in gekleeden jas. Maar wij mogen
+in deze woning niet critiseeren, want alles getuigt er van eene
+oprechte liefde en pi&euml;teit voor den dierbaren afgestorvene, die
+door vele zijner landgenooten zoo hoog geacht en innig geliefd was.</p>
+
+<p>Nu ik over president Kruger schrijf, wil ik een enkel woord wijden
+aan den oud-president Burgers, den man, die v&oacute;&oacute;r Kruger
+aan het hoofd stond van Transvaal en die het tegen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb150" href="#pb150">150</a>]</span>Kruger moest
+afleggen, omdat zijn veel moderner opvattingen van het leven in dien
+tijd voor de Boeren van Transvaal veel te vooruitstrevend waren. Was
+die man toen aan het hoofd gebleven, dan zou voorzeker veel anders
+gegaan zijn in Transvaal dan het nu gegaan is. Burgers was een man, die
+naar Europeesche begrippen op de hoogte van zijn tijd stond, doch hij
+werd door zijne achterlijke landgenooten toen niet begrepen. Nu hij
+dood is, en alles onder andere leiding gekomen is, worden vele van
+zijne denkbeelden uitgevoerd en zijn lieve, oude weduwe en vele in
+Pretoria wonende kinderen hebben nu ten minste het voorrecht te zien en
+te hooren, dat men thans begint in te zien, wat het land in dien edelen
+man verloren heeft. Het is geen wonder, dat wij in dat gezin de meest
+vooruitstrevende personen van Pretoria aantreffen. Voor zoover ik de
+geschiedenis van Zuid-Afrika gevolgd heb, heb ik altijd met de grootste
+sympathie aan dien edelen, flinken president Burgers gedacht en daarom
+voel ik mij gedrongen, nu ik in Transvaal ben, deze paar woorden aan
+hem te wijden.</p>
+
+<p>De dierentuin met het daaraan verbonden museum in Pretoria is
+ongetwijfeld de beste, die wij in Zuid-Afrika hebben gezien. Wil men
+goed op de hoogte komen van alle soorten dieren, die in Zuid-Afrika in
+wilden staat leven, dan mag men een bezoek aan dien tuin niet
+achterwege laten. Hadden wij in Rhodesia geen leeuw gezien, hier zagen
+wij eenige zeer mooie soorten. Het verschil bestond alleen daarin, dat
+zij nu netjes in een hok zich vertoonden; maar wij vonden het toch
+achteraf wel zoo veilig een leeuw in een hok dan in de Rhodesische
+bosschen te ontmoeten.</p>
+
+<p>Behalve de afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, die
+in Pretoria bestaat, zijn er nog tal van andere vrouwen-vereenigingen,
+die echter meest alle het een of ander philantropisch werk verrichten
+en die zich ook hier somtijds verdeelen in twee groepen, waarvan een
+alles doet gedreven door een christelijk, de ander door een menschelijk
+gevoel. Zoo zijn hier dan ook twee tehuizen voor ongehuwde moeders en
+hare kinderen, doch in beide tehuizen worden alleen de blanke ongehuwde
+moeders opgenomen. Voor de zwarte zusjes wordt nog in het geheel niet
+gezorgd; het zal nog een heel langen tijd duren voordat de
+Zuid-Afrikaansche bevolking zal <span class="pagenum">[<a id="pb151"
+href="#pb151">151</a>]</span>inzien, dat de zwarte menschen eveneens
+onze broeders en zusters zijn, die echter nog op een lager trap van
+ontwikkeling staan en daarom juist onze hulp en steun in de eerste
+plaats noodig hebben. Over het algemeen beschouwt men de zwarten nog
+als slaven, die voor een heel klein loon al het vuile en al het zware
+werk moeten verrichten. Men behandelt hen met geringschatting, ja, in
+vele gevallen met de grootste minachting. Ik heb hierover reeds in
+vroegere brieven geschreven, maar onwillekeurig kom ik er op terug,
+omdat het mij telkens weder opnieuw treft en ik een groote sympathie
+voor dat zachte, goedaardige volk niet kan onderdrukken en het mij
+hindert, dat door eene verkeerde behandeling van de zich boven hen
+voelenden, dit volk misschien geheel bedorven en zijn karakter
+misschien geheel verwrongen zal worden. Ik hoop, dat die menschen
+bijtijds zullen leeren inzien, waarop zij als mensch recht hebben en
+dat zij alleen voor eene goede menschelijke behandeling hunne
+arbeidskrachten in dienst willen stellen van hunne blanke medemenschen,
+die lang niet altijd in ontwikkeling en natuurlijke beschaving boven
+hen staan.</p>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>In korte trekken zal ik nu eerst vertellen wat wij in Pretoria
+verricht hebben, hoe wij er ontvangen werden en hoe het werk door ons
+gedaan er op prijs gesteld werd.</p>
+
+<p>De dag, waarop ik voor het eerst een half uur aan den ons aangeboden
+lunch in het hotel kon deelnemen, was ook bestemd om de eerste openbare
+vergadering te houden, waar mrs. Catt en ik zouden spreken. Het spreekt
+van zelf, dat ik dien avond nog niet het hotel kon verlaten en nog veel
+minder een uur kon staan en een toespraak houden. Mrs. Catt moest dus
+alleen gaan, en werd geassisteerd door een der hier wonende Engelsche
+dames, Mrs. Bigger. De burgemeester van Pretoria&mdash;Van
+Boeschoten&mdash;had voor dien avond bereidwillig het presidium
+aanvaard en de stadsgehoorzaal ter beschikking gesteld. Om het vele
+Hollandsch sprekende publiek, dat opgekomen was om mij te hooren,
+tevreden te stellen, annonceerde de president bij den aanvang van den
+avond onmiddellijk, dat ik wegens ziekte verhinderd was dien avond te
+komen, doch mij bereid had verklaard na mijn herstel <span class=
+"pagenum">[<a id="pb152" href="#pb152">152</a>]</span>een avond alleen
+voor de Hollandsch sprekende bevolking te zullen spreken. Dit maakt dan
+nu, dat ik niet met mrs. Catt tegelijk naar Johannesburg kan
+vertrekken, doch aan mijne belofte getrouw, 2 October eerst de
+Afrikaanders voor het kiesrecht moet winnen. Dat mrs. Catt met haar
+voordracht weder succes had en velen warm maakte voor deze groote
+hervorming, spreekt natuurlijk van zelf.</p>
+
+<p>Dinsdag waren wij voor een diner de gasten van mevrouw Louis Botha,
+waar wij weder bijna alle vrouwen van de andere ministers en eenige
+voorname dames van Pretoria ontmoetten. Laat mij er direct aan
+toevoegen, dat op alle diners, luncheons en tea&rsquo;s, stilzwijgend
+op mrs. Catt en mij de verplichting rust, dat wij een toespraak moeten
+houden en dikwijls waren na afloop van zoo&rsquo;n eetpartij nog andere
+gasten genoodigd, om naar onze toespraken te luisteren.
+Achtereenvolgens gaven alle ministersvrouwen een dergelijke gelegenheid
+om ons te fuiven, of te wel om de vrienden en vriendinnen uit te
+noodigen &ldquo;to meet mrs. Catt and dr. Aletta Jacobs&rdquo;.
+Woensdag was voor mij zelfs een zeer vermoeiende dag; eerst hadden wij
+bij mevrouw Hull, de vrouw van den minister van Financi&euml;n, een
+lunch gehad en vandaar werd ik om half vier in eene vergadering
+verwacht van de Zuid-Afrikaansche Vrouwen Federatie, eene vereeniging,
+die hare takken heeft over geheel Transvaal en die uitsluitend uit
+Afrikaander vrouwen bestaat. Met enkele uitzonderingen zijn dit allen
+conservatieve, godsdienstige vrouwen, die allerlei soort philantropisch
+werk verrichten en, hoewel zij beweren de politiek geheel buiten de
+Federatie te houden, toch bij de verkiezingen de candidaten van de
+Afrikaanderpartij op allerlei gebied zeer sterk helpen en in hunne
+statuten onder het hoofdstuk &ldquo;doel van de Federatie&rdquo; dit
+stuk politieken arbeid zelfs hebben voorgeschreven. In de vergadering
+van deze vereeniging mag alleen &ldquo;de taal&rdquo; of Hollandsch
+gesproken worden. Om die reden was ik er alleen genoodigd te spreken en
+mrs. Catt niet. De presidente, mevrouw Faure, die niet alleen
+presidente van de afdeeling Pretoria, maar ook van de Nationale
+Federatie is, en die zeer sterk voor het vrouwenkiesrecht gevoelt, had
+mij uitgenoodigd dien middag te spreken over &ldquo;vrouwenkiesrecht in
+verband met het doel der Federatie en met het werk door die vrouwen
+verricht&rdquo;. Ik had het succes de aanwezige vrouwen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb153" href="#pb153">153</a>]</span>zoo sterk voor
+dat vraagstuk te interesseeren, dat men mij verzocht op hunne
+jaarvergadering in Heidelberg te willen komen om daar voor de
+afgevaardigden van geheel Zuid-Afrika, want ook in de andere Staten van
+de Unie bestaan zulke bonden, dat onderwerp te behandelen. Op die
+jaarvergadering zal ik dan eindelijk de vrouwen onder mijn gehoor
+krijgen, die het eigenlijk in handen hebben om de vrouwen van
+Zuid-Afrika politiek te ontvoogden; want zoodra deze vrouwenbonden er
+zich voorspannen en het kiesrecht aanvragen, zullen zij het van deze
+regeering verkrijgen.</p>
+
+<p>En dat is gemakkelijk te verklaren. De Afrikaanderpartij is in de
+regeering verre in de meerderheid, doch bij de toenemende immigratie is
+het te <span class="corr" id="xd0e1931" title="Bron: voorzein">
+voorzien</span>, dat die meerderheid op den duur zal afnemen. Geeft men
+nu den vrouwen het kiesrecht, dan verdubbelt de Afrikaanderpartij haar
+stemmen, terwijl onder de immigranten vele ongehuwd zijn, hunne vrouwen
+in het moederland achterlaten of soms hun geheele leven als coelibatair
+in het nieuwe land doorbrengen. Zoolang echter de Afrikaander
+Vrouwenbond zich niet voor het &ldquo;kiesrecht aan de vrouw
+verklaart,&rdquo; vreezen de mannen, dat zij het stembiljet ongebruikt
+zullen laten en dat de Britsche vrouwen, die in hoofdzaak de leden van
+de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht uitmaken, het zullen gaan
+gebruiken om haar partij te versterken. Van mijn succes in Heidelberg
+hangt dus veel af en aan alle kanten word ik aangespoord om deze
+gelegenheid aan te grijpen en te probeeren wat ik bereiken kan.</p>
+
+<p>Dienzelfden avond, dat ik in de Pretoriasche afdeeling van den
+Vrouwenbond sprak, moest ik nog naar een diner en een nieuwe toespraak
+houden.</p>
+
+<p>Vrijdagavond boden de Mayor en Mayoress ons een feestavond aan, waar
+400 gasten genoodigd waren, en Zondag waren wij de gasten van de
+Country-club. Zaterdag brachten wij den geheelen dag door op de farm
+van generaal en mevrouw Smuts, den minister van Binnenlandsche Zaken.
+Dit interessante echtpaar had ons uitgenoodigd van Zaterdag tot Maandag
+bij hen te komen, maar daarvoor hadden wij geen tijd.</p>
+
+<p>Wij hadden ook nog een tea-party op het buiten van Semmie Marks,
+bekend als de rijkste man in Zuid-Afrika, en daar hadden wij
+gelegenheid te zien wat er met geld en geduld <span class="pagenum">[<a
+id="pb154" href="#pb154">154</a>]</span>van eene Zuid-Afrikaansche farm
+te maken is. Dit buiten deed ons in vele opzichten denken aan eene
+Engelsche buitenplaats, maar alles was er op nog grooter en
+uitgebreider schaal aangelegd.</p>
+
+<p>Gedurende ons geheele verblijf was de gouvernements-auto met
+chauffeur geheel te onzen dienst gesteld en elken morgen om 9 uur kwam
+de chauffeur vragen, waarheen wij dien dag wilden gaan en op welken
+tijd wij wenschten, dat de auto voorkwam.</p>
+
+<p>Maandagmorgen moest mrs. Catt naar Johannesburg vertrekken, omdat
+zij daar dien middag een comit&eacute;-meeting moest bijwonen en bleef
+mevrouw B. met mij in Pretoria, waar ik dien avond nog moest spreken,
+en ook mevrouw B. eene korte toespraak zou houden.</p>
+
+<p>Minister Malan, minister van Onderwijs, had voor dien avond het
+presidium van de vergadering op zich genomen en van de in Pretoria
+aanwezige ministers waren er vele in de stampvolle zaal aanwezig. Het
+succes was, dat de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht dien avond vele
+nieuwe leden verwierf en de voorzitter van dien avond bij zijn woord
+van dank meende openlijk te moeten verklaren, dat hij veel geleerd had
+en voortaan als een warme voorstander van een spoedige invoering van
+vrouwenkiesrecht beschouwd kon worden.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen vertrokken mevrouw B. en ik naar Heidelberg, alwaar ik
+Woensdagmorgen voor de jaarvergadering van de Zuid-Afrikaander
+Vrouwen-Federatie moest spreken. Wij hadden nu eens gelegenheid om een
+van de kleine Zuid-Afrikaansche steden te zien en de toestanden daar te
+leeren kennen. Heidelberg is een van de mooiste stadjes en zal later
+zeker een zeer mooi oord worden. Het is in een mooi dal gelegen en door
+aardige berggroepen omgeven. Het onderscheidt zich gunstig van andere
+zulke stadjes, doordat er nog al veel boomen geplant zijn. Er zijn ook
+eenige zeer goed gebouwde en met mooie tuinen omgeven villa&rsquo;s,
+maar... het hotelwezen is er nog meer dan primitief. Wij waren er
+uitgenoodigd bij eene familie te komen logeeren, maar, onbekendheid met
+den toestand der hotels aldaar had ons doen besluiten die uitnoodiging
+van de hand te wijzen en liever in het &ldquo;Grand Hotel&rdquo; onzen
+intrek te nemen. Maar o, wat heeft ons dat berouwd. De bedden waren
+bevolkt, ook zonder dat wij er <span class="pagenum">[<a id="pb155"
+href="#pb155">155</a>]</span>in lagen en alles was er verder zoo vuil,
+alsof er in geen eeuw een schoonmaak had plaats gevonden. Wij durfden
+niets van onze bezittingen hier of daar neerleggen, uit vrees, dat het
+op de plek zou blijven vastkleven en wij namen ons voor in het hotel
+eene volledige hongerkuur in toepassing te brengen. Het grappigste was,
+dat toen wij ons beklag gingen indienen over dezen toestand van zaken
+bij de vrouw van het hotel, deze ons met een blik van de grootste
+onverschilligheid opnam en antwoordde: &ldquo;Voor gij Zuid-Afrika
+verlaten gaat, zult gij nog wel meer van die beestjes ontmoeten.&rdquo;
+Gelukkig is het warm in Zuid-Afrika en kan men zich een nacht behelpen
+ook zonder veel peluwen en dekens. Zoo goed als het kon richtten wij
+ons in voor dien nacht en bereidden ons op niet-slapen voor. Dat mijne
+metgezellin nu en dan eens even insliep, moest zij betalen met aan
+hals, armen en gezicht onmiskenbare teekenen te vertoonen, dat zij in
+nauwe aanraking is geweest met dat zekere soort van platte beestjes,
+die men bij ons in een &ldquo;Grand Hotel&rdquo; niet verwacht en ook
+zelden aantreft.</p>
+
+<p>Woensdagmorgen werd de jaarvergadering van de Vrouwen-Federatie door
+ds. Louw met een gebed, het voorlezen van een stuk uit den Bijbel, het
+houden van een korte toespraak en het zingen van een psalm geopend,
+waardoor de aanwezigen in de stemming kwamen, die zij voor haar werk
+meenden noodig te hebben. Er waren ongeveer 40 afgevaardigden uit de
+verschillende afdeelingen tegenwoordig en verder een vrij groot aantal
+belangstellenden, waaronder een achttal predikanten en eenige
+onderwijzers.</p>
+
+<p>Nadat alle gewone punten van de agenda,&mdash;openingswoord van de
+presidente, voorlezen der notulen, verslag van secretaresse en
+penningmeesteresse, etc.&mdash;waren afgehandeld, kreeg ik het eerst
+het woord voor mijne aangekondigde rede. Ik kon de aanwezigen wijzen op
+het werk van vrouwen uit andere landen, die voor hetzelfde doel werken
+als waartoe zij zich geroepen voelen en op het feit, dat al die vrouwen
+ge&euml;indigd zijn met in te zien, dat zij met het kiesbiljet
+honderdmaal vlugger en duizendmaal beter het werk kunnen volbrengen dan
+zonder dit. Ik wees hen op de nieuwe plichten der hedendaagsche vrouwen
+en vertelde hen, dat hunne grootmoeders en overgrootmoeders misschien
+de eerste vrouwen in de <span class="pagenum">[<a id="pb156" href=
+"#pb156">156</a>]</span>wereld zijn geweest, die bij de regeering
+hebben aangedrongen om kiesrecht. Het waren de vrouwen van de
+voortrekkers, die in 1843 reeds eene deputatie zonden naar de Engelsche
+vertegenwoordiger in Natal, om het recht voor de Zuid-Afrikaansche
+vrouwen op te eischen een stem te hebben in alle zaken, die de welvaart
+en het welzijn van het Zuid-Afrikaansche volk betroffen. Deze laatste
+wijsheid had ik opgedaan van den premier Botha.</p>
+
+<p>Mijne woorden werden met groote instemming van al de aanwezige
+heeren en vele der aanwezige vrouwen aangehoord en luide toegejuicht,
+maar onmiddellijk nadat ik ge&euml;indigd had, stond mevrouw De la Rey,
+vrouw van den generaal De la Rey, op om te zeggen, dat ook zij met
+belangstelling en voor een groot deel met instemming mijne woorden had
+aangehoord, dat ook zij meende, dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen
+eenmaal door den Heer geroepen zullen worden voor dat grooter werk, die
+breedere taak waarop ik hen gewezen had, maar dat de Zuid-Afrikaansche
+vrouwen hebben te wachten, totdat de Heer haar roept. Tot dusver had
+zij die roepstem nog niet vernomen en meende daarom die taak nog niet
+te mogen op zich nemen. Door haar man te steunen in moeilijke tijden
+had zij steeds zeer veel bereikt en zij meende, dat de
+Zuid-Afrikaansche vrouwen eerst moesten probeeren hoever zij het door
+het bewandelen van den weg, door God haar gewezen, in Zuid-Afrika
+konden brengen. Zij vond gelukkig niet veel instemming.</p>
+
+<p>Na haar nam mevrouw Brandt, de vrouw van den bekenden predikant uit
+Johannesburg, het woord en zeide, dat zij met groote instemming mijne
+woorden had aangehoord, alleen op &eacute;&eacute;n punt niet zoover
+wilde gaan als ik. Ik had aangeraden, dat de Vrouwen-Federatie zich zou
+uitspreken v&oacute;&oacute;r vrouwenkiesrecht en zelfstandig een adres
+aan de regeering zou zenden, waarin zij op een spoedige invoering er
+van zou aandringen. Mevrouw Brandt was van oordeel, dat daarmede voor
+vrouwenkiesrecht zeer veel gewonnen, maar de Zuid-Afrikaansche
+Vrouwen-Federatie daardoor in stukken gescheurd zou worden. De vrouwen
+op de afgelegen farms wisten nog te weinig van deze zaak en zouden
+hoogstwaarschijnlijk afgeschrikt worden door zulk een maatregel. Zij
+raadde liever de afgevaardigden aan, mij uit te noodigen in hunne
+afdeelingen <span class="pagenum">[<a id="pb157" href=
+"#pb157">157</a>]</span>het vrouwenkiesrechtvraagstuk te komen
+bespreken, daarmede zou zeer zeker veel gewonnen kunnen worden. Daarop
+volgden onmiddellijk vele uitnoodigingen, maar daar de meesten een dag
+of meer reizen vereischen om er te komen, kon ik die uitnoodigingen
+niet alle aanvaarden. Wij moeten den 23en October in Durban scheep
+gaan, en wanneer ik die uitnoodigingen zou hebben aanvaard, zou ik
+misschien nog een maand langer hier moeten blijven. Alleen de
+uitnoodiging van Germiston en Potchefstroom heb ik aangenomen, indien
+het ten minste den afgevaardigden van daar gelukt, in den loop der
+volgende week een vergadering bijeen te roepen.</p>
+
+<p>Des middags namen wij den terugtocht aan, omdat ik dien avond in
+Johannesburg nog moest spreken. Eerst om half zeven arriveerden wij in
+Johannesburg zoo dood vermoeid na een slapeloozen nacht en een dag van
+groote beslommeringen, dat het mij onmogelijk was mijn plicht aldaar
+voor dien avond <span class="corr" id="xd0e1966" title="Bron: de">
+te</span> vervullen. Ik moest dus mrs. Catt verzoeken alleen het woord
+te voeren en mij te verontschuldigen. Ik was voor niets anders in staat
+dan een frisch bad te nemen en naar bed te gaan. <span class="pagenum">
+[<a id="pb158" href="#pb158">158</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch20" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Johannesburg.</h2>
+
+<p>Johannesburg zal wel worden het centrum en de hoofdstad van
+Zuid-Afrika. Het begint reeds op een wereldstad te gelijken. Zoo zou ik
+het niet aan de Johannesburgers durven zeggen, want die zijn vast
+overtuigd, dat hun stad reeds een wereldstad is. Zoo ver is de
+ontwikkeling van de stad echter nog niet gevorderd, maar het gaat er
+met rassche schreden heen. Er zijn reeds hotels, die met de beste
+Europeesche hotels kunnen wedijveren, drie &agrave; vier theaters en
+eenige music-halls bieden &rsquo;s avonds de noodige verstrooiing aan,
+al is het kunstgenot dat men er zou moeten smaken dan ook nog van zeer
+inf&eacute;rieur gehalte. Overal standplaatsen voor motorcars en
+huurrijtuigen, een geregelde en van goede wagens voorziene electrische
+tramdienst, breede, goed geasphalteerde straten met groote, mooie
+winkels, een zeer woelig, druk verkeer in de stad en de mooie
+buitenwijken, groote kantoren en officieele gebouwen, dat alles geeft
+inderdaad reeds een grootsteedschen indruk. Deze indruk wordt nog
+versterkt door het gezicht van zoovele hooge, rookende schoorsteenen
+buiten de stad, die bijna alle aanduiden, dat daar het goud aan den
+grond wordt onttrokken, of het zijn eenvoudig
+fabrieksschoorsteenen.</p>
+
+<p>Cosmopolitisch is Johannesburg meer dan eenige andere stad in
+Zuid-Afrika. Het Hollandsch-sprekend publiek wordt er bijna niet
+aangetroffen, want de betrekkelijk weinige Hollanders, ongeveer een
+300, die er wonen en de Afrikaanders, die er zich gevestigd hebben,
+beijveren zich allen om toch vooral Engelsch te spreken. De Duitschers,
+Franschen, Belgen, Italianen, <span class="pagenum">[<a id="pb159"
+href="#pb159">159</a>]</span>Arabieren, etc. die er aangetroffen
+worden, spreken onder elkaar ten minste nog hunne moedertaal, maar
+overigens is de taal, die hier gesproken wordt, bijna uitsluitend
+Engelsch. In Johannesburg zetelt ook de zeer sterke Unionistische
+politieke partij, de partij der Britten en Uitlanders, die zeer sterk
+tegen deze nationalistische of Afrikaander regeering gekant is. Wanneer
+men zich hier in een gezelschap bevindt, hetzij van mannen of van
+vrouwen of gemengd, men kan zeker zijn, dat het gesprek onmiddellijk
+een politieke kleur aanneemt en dat de regeering wordt hard gevallen
+over alle daden, die het heeft verricht. En het is te voorzien, dat
+Johannesburg en omstreken steeds sterker Britsch-gezind worden, want
+alle goudmijnen en alle fabrieken en groote werkplaatsen zijn in handen
+van Britten en die employeeren bij voorkeur Britsche werkkrachten, voor
+zoover het werk niet door kleurlingen wordt uitgevoerd.</p>
+
+<p>Eene andere bijzonderheid valt hier nog op te merken, waardoor
+Johannesburg zich van de meeste andere steden in Zuid-Afrika
+onderscheidt. Nergens treft men zoovele rijkaards aan, die nu in mooie,
+smaakvolle paleizen wonen en in de mooiste automobielen door
+Johannesburg&rsquo;s straten tuffen, wie het zoo onweerspreekbaar is
+aan te zien, dat zij niet op zijden kussens in de wieg hebben gelegen
+en dat de weg tusschen zwoeger en genieter van &rsquo;s werelds goede
+gaven, niet zoo&rsquo;n heele lange is geweest. Toeval, handigheid,
+geluk, misschien ook fijn verstand, schijnt hen in korten tijd van het
+eene uiterste tot het andere te hebben gebracht. Onwillekeurig wekt
+hier elke millionnair, of die er voor wil doorgaan, de gedachte zoodra
+men een poosje met hen gesproken heeft &ldquo;ik zou willen weten hoe
+ge aan uw geld komt&rdquo;, of &ldquo;hoe hebt ge hem dat zoo gauw
+geleverd?&rdquo; Slechts weinigen treft men aan, die de weelde met de
+daarbij behoorende waardigheid weten te dragen.</p>
+
+<p>Ik hoop niet, dat ik hiermede den indruk wek, dat elkeen in
+Johannesburg een gemakkelijk bestaan lijdt en dat hier over het
+algemeen veel en gemakkelijk geld verdiend wordt. Niets is minder waar
+dan dit. De groote massa moet hier zeer hard werken voor een
+betrekkelijk klein salaris, klein vooral in verhouding tot &rsquo;t
+zeer dure leven. De goudmijnen hebben natuurlijk&mdash;en doen het
+nog&mdash;de meeste Europeanen, die <span class="pagenum">[<a id=
+"pb160" href="#pb160">160</a>]</span>hun geluk wilden beproeven, naar
+Johannesburg gelokt en die velen doen elkander in den strijd om het
+bestaan eene bittere concurrentie aan. Het schijnt hier volstrekt niet
+gemakkelijk te zijn eene goede en passende betrekking te krijgen. Toch
+schijnen de meesten, die hier een tijdje geleefd hebben, het aangenamer
+te vinden hier gebrek te lijden dan weder naar Europa terug te keeren.
+Het heerlijke frissche, opwekkende klimaat maakt het waarschijnlijk
+gemakkelijker hier armoede te lijden dan thuis.</p>
+
+<p>Het klimaat is hier heerlijk, maar wij treffen het nu bijzonder.
+Johannesburg ligt ongeveer twee duizend meter hoog, de hitte van het
+klimaat wordt hier meestal door een frissche bries afgekoeld. Maar deze
+frissche bries brengt eenige zeer groote onaangenaamheden met zich, die
+wij hier misloopen. Rondom Johannesburg, waar de goudschatten uit den
+grond worden opgedolven, verheffen zich torenhooge bergen van fijn wit
+zand, het afval van de steen, die het goud bevatte. Deze
+zandmassa&rsquo;s hullen Johannesburg, vooral in het droge seizoen,
+onophoudelijk in een stofwolk, waardoor niet alleen de huizen en
+straten bijna niet schoon te houden zijn en de kleeren, die gedragen
+worden, als zij niet uit waschstof bestaan, voor goed bederven, doch
+die het ademen bijna onmogelijk maakt en in elk geval op de gezondheid
+zeer nadeelig inwerkt. Wij kwamen hier juist na het begin van het
+regenseizoen. Flinke onweers- en regenbuien houden nu de
+zandmassa&rsquo;s nat en compact genoeg om niet te verstuiven en houden
+het overigens zonnige klimaat aangenaam koel. Die regenbuien zijn
+volstrekt niet onaangenaam, zij komen met groote hevigheid op, maken in
+korten tijd van de straten meren en houden dan plotseling op om de zon
+weder gelegenheid te geven hare krachten te beproeven. In een oogenblik
+zijn dan de straten weder droog en kan men zijn autotocht of wandeling
+voortzetten.</p>
+
+<p>Met deze goudmijnen rondom Johannesburg is toch niet de omgeving van
+Johannesburg bedorven. Na Kaapstad, die inderdaad een zeer prachtige
+omgeving heeft, is Johannesburg in dit opzicht te noemen. Er zijn hier
+zeer mooie omstreken, en als alles wat meer gevestigd is, als die
+omstreken niet meer zoo in disorde zijn door de in wording zijnde
+groote paleizen en heerenwoningen, die er gebouwd <span class=
+"pagenum">[<a id="pb161" href="#pb161">161</a>]</span>worden, dan zal
+een autotocht in de omstreken van Johannesburg een nog grooter genot
+opleveren.</p>
+
+<p>Ook hier werden wij weder met groote onderscheiding ontvangen. Niet
+alleen boden de burgemeester en de burgemeestersvrouw ons den dag na
+mijne komst een officieele lunch in het Carlton-hotel aan, waar behalve
+wij vieren, de Amerikaansche en Hollandsche consuls en hunne vrouwen en
+een honderdtal andere dames en heeren genoodigd waren, maar ook de
+Amerikaansche Club en de Nederlandsche Vereeniging hadden een avond van
+ontvangst voorbereid, die inderdaad schitterend was. Op al deze
+gelegenheden werd weder van ons verwacht, dat wij eene korte rede
+hielden en bovendien had Mrs. Catt den avond, toen ik van Heidelberg
+terugkeerde, voor eene zaal, die meer dan duizend menschen bevatte,
+eene voordracht over Vrouwenkiesrecht te houden. Zij won ook hier aller
+sympathie en op onzen tocht door Zuid-Afrika heeft zij zich den roem
+verworven van eene spreekster &ldquo;bij Gods Genade&rdquo; te zijn.
+Een avond nog, toen ik in Germiston voor de Afrikaander vrouwen moest
+spreken, sprak Mrs. Catt in eene andere voorstad voor een Engelsch
+publiek.</p>
+
+<p>In de Amerikaansche Club, de Martha Washington Club, die
+voornamelijk bestaat uit directeuren en hooge ambtenaren van de
+goudmijnen, had onze ontvangst een zeer huiselijk karakter en werden
+wij vergast op allerlei American-drinks en Amerikaansche kostjes. In de
+Nederlandsche Vereeniging, waarvan de sympathieke predikant Brandt de
+voorzitter is, werd ik ontvangen (Mrs. Catt was dienzelfden avond
+afgereisd, omdat zij zich verbeeldde de hooge lucht op den duur niet te
+kunnen verdragen en daarom zoo gauw mogelijk naar Durban wilde
+afreizen) door een jonge dame, die mij eene zeer fraaie bouquet bloemen
+met linten in onze nationale kleuren aanbood, namens de Hollandsche
+vrouwen in Zuid-Afrika en verder door het geheele bestuur, waarvan ds.
+Brandt toen eene zeer mooie en gevoelige toespraak hield. Er heerschte
+dien avond eene zeer gezellige geest, eenige landgenooten gaven mooie
+muzieknummers ten beste en ik sprak over de positie van de
+hedendaagsche vrouw in Nederland, en overigens had ik de gelegenheid
+met tal van oude landgenooten de kennismaking te hernieuwen of opnieuw
+aan te <span class="pagenum">[<a id="pb162" href=
+"#pb162">162</a>]</span>knoopen. De Nederlandsche consul in
+Johannesburg, de heer Baerveldt, bevindt zich op dit oogenblik in
+Nederland, maar zijn lieve, ontwikkelde, beschaafde vrouw, en de
+waarnemende consul, de heer Prior, beijverden zich, om mevrouw B. en
+mij toch alle gastvrijheid aan te bieden en ons zoo ter zijde te staan
+als zij aan landgenooten van den consul meenden verschuldigd te zijn.
+Hoewel mevrouw B. eene Duitsche van geboorte is en de heer Prior een
+Deen, geven zij zich alle moeite onze taal te leeren en correct te
+spreken.</p>
+
+<p>Natuurlijk hebben wij hier ook een goudmijn gezien. De directeur
+geleide ons persoonlijk. Van het begin, dat de steen in de mijn wordt
+losgehakt en naar boven gevoerd, tot aan het oogenblik, dat de zuivere
+goudblokken gereed zijn om naar Londen te worden verscheept, hebben wij
+het geheele proces gezien. Het meest wat mij bij dit alles verbaasde
+was de minieme hoeveelheid goud, die uit een wagen vol steenen
+verkregen wordt. Microscopisch klein is het korreltje, soms niets meer
+dan een stofje, dat in de smeltkroes overblijft; doch al deze stofjes
+tezamen genomen, vormen toch ongeveer vier goudblokken, elk 50 pond
+wegende, die in &eacute;&eacute;n dag uit een mijn worden opgehaald.
+Aan een stuk ruwe steen ziet men niets bijzonders, het bloote oog kan
+met geen mogelijkheid er goud in ontdekken.</p>
+
+<p>De compound, de plaats, waar de kleurling-mijnwerker verplicht is te
+vertoeven als hij niet werkt, is niet zoo goed en gezellig en gezond
+ingericht als diezelfde inrichting in de diamantmijnen, en ook het
+hospitaal was er lang niet zoo frisch. Verbazend groot is het
+sterftecijfer onder de mijnwerkers en zelfs onder de blanke
+employ&eacute;&rsquo;s van de goudmijnen.</p>
+
+<p>Het is vooral tuberculose, die velen in korte jaren grafwaarts
+voert. Men stelt het leven van een mijnwerker gemiddeld op 7 jaren, dat
+wil zeggen, langer dan 7 jaren houdt zoo iemand het niet uit, voordat
+de tuberculose, vooral longtuberculose, hem reeds ten grave heeft
+gevoerd.</p>
+
+<p>Treft dit lot een inboorling, een Kaffer, dan wordt die meestal
+onmiddellijk naar zijn kraal teruggestuurd, waar hij dan de ziekte
+verder kan verspreiden en een vroegen dood sterven. Van het lot van
+deze arme menschen trekt niemand zich iets aan. Zoolang zij gezond en
+sterk zijn, zijn die menschen goedkoope arbeidskrachten; zijn zij ziek,
+dan hoopt men, dat <span class="pagenum">[<a id="pb163" href=
+"#pb163">163</a>]</span>zij zoo gauw mogelijk dood gaan en niemand meer
+tot last strekken. Worden de blanke arbeidskrachten der goudmijnen
+tuberculeus, dan worden zij eerst op kosten der directie naar een der
+hier bestaande sanatoria gezonden; blijken zij ongeneeslijk, dan worden
+zij naar hun geboorteland teruggezonden met een kleine lijfrente.</p>
+
+<p>De kaffers worden hier als mijnwerkers aangeworven, zooals men
+vroeger bij ons de soldaten voor Indi&euml; aanwierf. Er zijn mannen,
+die daarvan een beroep maken en onder allerlei mooie beloften en
+voorspiegelingen de Kaffers uit hun kralen naar de mijnen lokken.
+Zoo&rsquo;n Kaffer moet zich dan voor &eacute;&eacute;n jaar verbinden
+en kan onder geen voorwendsel dat contract verbreken. Men kan gerust
+zeggen, dat een Kaffer, die een jaar in deze mijnen gewerkt heeft, als
+hij in dien tijd niet lichamelijk ten gronde is gegaan, dan toch zeer
+zeker zedelijk totaal bedorven is. De toestanden, die hier op zedelijk
+gebied heerschen, zijn allerbedroevendst. Het is mij echter onmogelijk
+daarover in een open schrijven uit te wijden.</p>
+
+<p>Ons langer blijven in Johannesburg bracht ons in de gelegenheid het
+een en ander te hooren en te zien van het bezoek, dat door de leden van
+het parlement aan Johannesburg gebracht werd. De groote afstanden in
+Zuid-Afrika, het dure reizen en nog andere bezwaren zijn oorzaak, dat
+vele volksvertegenwoordigers, die toch de belangen van het geheele land
+dienen te behartigen, hun land slechts bij overlevering kennen, en
+velen onder hen niet verder zijn geweest dan in de staat (nu provincie
+genoemd), waarin zij wonen, of soms alleen het district kennen wat zij
+vertegenwoordigen. Daardoor weten de landbouwers en veetelers niets van
+de belangen der mijnwerkers of van de struisvogelboeren en omgekeerd.
+De man van het land kent de behoeften en verlangens niet van de
+stadsbewoners en de vertegenwoordigers der steden kennen de belangen
+der landelijke bevolking niet. Om aan deze bezwaren tegemoet te komen,
+heeft de spoorwegmaatschappij voor een week een extra-trein ter
+beschikking gesteld om de leden van de volksvertegenwoordiging,
+benevens senatoren en ministers, dit jaar Transvaal te laten bezoeken
+en wel de daarin voorkomende steden Pretoria, Johannesburg en
+Potchefstroom. In die steden zijn zij dan de gasten van het
+gemeentebestuur en de burgemeesters. Voorzoover aan de feestelijkheden,
+aan <span class="pagenum">[<a id="pb164" href=
+"#pb164">164</a>]</span>dit bezoek verbonden, dames deelnamen, had de
+burgemeester ook mevrouw B. en mij een uitnoodiging gezonden, waardoor
+ik in de gelegenheid was met tal van interessante personen kennis te
+maken. Vooral was het mij aangenaam den heer Schreiner, oudste broeder
+van Olive Schreiner en vroeger eerste minister van de Kaapkolonie, te
+ontmoeten. Hij is de echte broeder van zijne wereldberoemde talentvolle
+zuster; een even groote idealist, feminist en strijder voor de rechten
+van de kleurlingen.</p>
+
+<p>Aan het feestmaal, dat door den gemeenteraad en eenige invloedrijke
+en financieel-rijke mannen van Johannesburg aan de gasten werd
+aangeboden, namen geen vrouwen deel, maar toch werden wij om tien uur,
+toen het diner was afgeloopen, door de vriendelijkheid van den
+burgemeester in staat gesteld, de officieele speeches te hooren. Nadat
+door den burgemeester eerst op den koning en daarna op de
+Zuid-Afrikaansche regeering was gedronken,&mdash;getoast kan ik het
+niet noemen, want er werd <span class="corr" id="xd0e2015" title="Bron:
+eenvouding">eenvoudig</span> gezegd: &ldquo;<span lang="en">The
+King</span>&rdquo; en daarna &ldquo;<span lang="en">South-African
+government</span>&rdquo;,&mdash;begonnen de speeches. De heer Hofmeyr,
+burgemeester hield een speech, die vol luimigheden in den aanvang was,
+aardigheden, die bij ons, stijve Hollanders, misschien een glimlach zou
+hebben verwekt, doch die de goedlachsche Zuid-Afrikaander in uitbundige
+hilariteit bracht. Het ernstige gedeelte van de speech, dat een groot
+effect had en door alle dagbladen sterk op den voorgrond wordt
+geschoven en met algemeene instemming wordt vermeld, komt daarop neer,
+&ldquo;dat de beste volksvertegenwoordiger niet is, de man met het
+grootste verstand, zelfs niet de man met het beste hart, maar de man
+met het beste voorstellingsvermogen; hij, die zich geheel verplaatsen
+kan in de belangen en behoeften van anderen; hij, die zich voorstellen
+kan, dat er naast de belangen, die hij het best heeft leeren kennen,
+nog andere landsbelangen bestaan, die evenzeer behartigd dienen te
+worden&rdquo;.</p>
+
+<p>Hiermede was bedoeld de groote belangen van de mijndistricten en die
+van de landbouwdistricten.</p>
+
+<p>Na den burgemeester sprak minister Malan, de minister van Onderwijs.
+Hij sprak over het groote belang voor Zuid-Afrika, om zoo spoedig
+mogelijk technische scholen in het leven te roepen. Zoowel gewone
+ambachtsscholen als een hoogeschool <span class="pagenum">[<a id=
+"pb165" href="#pb165">165</a>]</span>voor de opleiding van ingenieurs,
+moesten spoedig overal in Zuid-Afrika tot stand worden gebracht. Voor
+al het technische werk had men nu nog vreemdelingen noodig, of moesten
+de Zuid-Afrikaansche jonge mannen hun kennis in andere landen opdoen;
+Zuid-Afrika moet zorgen, dat het spoedig daarin zichzelf kan redden en
+ambachtslieden en mijningenieurs etc. zoo goed zou kunnen voortbrengen,
+dat &rsquo;t met de beste opleidingsscholen in het buitenland kan
+concurreeren. Hij vroeg daarvoor de medewerking der
+volksvertegenwoordigers.</p>
+
+<p>Alle andere speeches hadden verder &eacute;&eacute;nzelfde doel,
+&eacute;&eacute;nzelfde strekking. Alle kwamen er op neer, dat er
+verbroedering moet komen tusschen de Britten en Afrikaanders, dat
+Zuid-Afrika thans aan allen behoort en dat beide partijen moeten
+medewerken, om de klove te dempen, die hen nog van elkander
+scheidt.</p>
+
+<p>Men verwacht van zulke gezamenlijke bezoeken aan een of ander deel
+van het land, die in het vervolg elk jaar zullen plaats vinden, heel
+veel voor de verbroedering van beide partijen, die nu echter nog als
+een paar kemphanen tegenover elkander staan.</p>
+
+<p>Met een enkel woord wil ik hier nog even vermelden, dat ook de
+kleurling-vrouwen zich beginnen te organiseeren en voor hun belangen
+strijden. Een eerste groote bijeenkomst, onder leiding van mevrouw Amos
+Burnett, een vrouw van gemengd ras, die een Europeesche opvoeding heeft
+gehad, had deze week plaats in Potchefstroom, waaraan vrouwen,
+honderdvijftig in getal, van Zulu&rsquo;s, Amaxoses, Basuto&rsquo;s,
+Pondos, Hottentots en andere rassen, benevens van gemengd ras,
+deelnamen. Ik kan hiervan niets anders mededeelen, dan wat de dagbladen
+ervan vermelden, doch alle beschouwen deze samenkomst als een zeer
+belangrijk teeken. Deze eerste keer werd niet veel anders besproken dan
+de wijze van organisatie, eenige godsdienstige arbeid, die ter hand zal
+worden genomen, en de belangen van het kleurling-meisje in huisdienst
+bij blanken. De Engelsche taal was de officieele congrestaal.</p>
+
+<p class="alignright">15 October 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb166" href="#pb166">166</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch21" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt=
+"Ornament" width="608" height="232"></div>
+
+<h2 class="normal">Durban.</h2>
+
+<p>Van Johannesburg naar Durban is weder vier-en-twintig uur in den
+trein. Maar, dat was nu eens een aangename reis. Precies acht uur
+vertrokken we &rsquo;s avonds van Johannesburg en daar er door de
+duisternis niets was te zien en wij een vermoeienden dag achter den rug
+hadden, legden wij ons al heel spoedig te slapen. Zoodra het
+morgenlicht aanbrak, was ik gereed om naar buiten te kijken en dat was
+de moeite waard. Aan beide zijden van den trein een prachtig landschap,
+dat onophoudelijk van aanzien wisselde. Wij waren in Natal
+aangekomen.</p>
+
+<p>Natal was ons steeds als de mooiste Staat, provincie moeten wij nu
+zeggen, aangeduid. Maar &rsquo;t was er ook mooi. &rsquo;t Was er als
+in een mooi deel van Zwitserland, maar wijder, uitgestrekter,
+grootscher. Dan eens waren wij in een vruchtbare vallei, met overvloed
+van bloemen van allerlei kleur; bloemen, niet alleen op den grond, maar
+aan heesters en boomen; bloemen, zooals wij nooit te voren gezien
+hadden en waarvan niemand der medereizenden ons den naam kon noemen of
+de familie aangeven. Een oogenblik later was de trein op een bergrug
+aangekomen en keken wij neder op drie, vierdubbele rijen heuvelruggen,
+alle met nieuw groen gras begroeid, die door de roodzandige voetpaden
+en rijwegen er tusschendoor, de goudgele, in vollen bloei staande
+mimosabosschen, de paarse seringen, een prachtig bont gezicht
+opleverden. Van &rsquo;s morgens zes uur tot dat &rsquo;s avonds het
+nachtelijk duister plotseling het daglicht verving, zat ik uit te
+kijken, zonder een oogenblik de reis te lang of te vermoeiend te
+vinden. <span class="pagenum">[<a id="pb167" href=
+"#pb167">167</a>]</span></p>
+
+<p>Eigenlijk werd ik nog in Pieter Maritzburg verwacht en zou ik daar
+hebben moeten overblijven, maar ik was te lang in Johannesburg
+opgehouden en moest nu naar Durban doorsporen, wilde ik daar niet alles
+verzuimen. Om 8 uur &rsquo;s avonds waren wij op de bestemmingsplaats
+aangeland en zaten weldra in het fraai gelegen en goed ingerichte
+hotel, waar wij niet alleen Mrs. Catt, maar ook tal van nieuwe
+vrienden, die wij op onzen tocht door Zuid-Afrika gemaakt hadden,
+ontmoetten.</p>
+
+<p>Hier zouden wij een van de vruchten plukken, die het allereerste
+gevolg van onze reis door Zuid-Afrika was. Wij hadden reeds
+onmiddellijk in Kaapstad opgemerkt, dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen
+niet goed georganiseerd waren en van een vruchtbaar samenwerken van de
+vrouwen over het geheele land niets kon terecht komen, zoolang er geen
+nationaal verband bestond en elke plaats, waar een
+vrouwenkiesrechtvereeniging gevormd was, op zich zelf streed. Mrs.
+Catt, want dit was voornamelijk haar werk, drong er vooral op aan om in
+de week, die wij in Durban waren, aan het eind dus van onze toer, daar
+een nationale conferentie te houden, waar elke
+vrouwenkiesrechtvereeniging een of meer afgevaardigden zou zenden, om
+te trachten eene nationale vereeniging tot stand te brengen. Uit alle
+plaatsen had men aan ons verzoek voldaan. Kaapstad had drie
+afgevaardigden gezonden, die vier dagen en vier nachten moesten reizen
+om deze conferentie bij te wonen. Mevrouw de Villiers en mevrouw Murray
+van de Afrikaander partij en mevrouw Garret van de Britsche partij,
+hadden die lange reis van Kaapstad voor dit doel gemaakt. Uit Port
+Elisabeth, Grahamstown, Kimberley, vanwaar de afstand drie- en viermaal
+vier-en-twintig uren bedroeg, waren van iedere plaats twee
+afgevaardigden gekomen, de dichterbij gelegen afdeelingen, doch toch
+nog van vier-en-twintig uren afstand, hadden zelfs meer
+vertegenwoordigsters gezonden, allen doordrongen van het groote gewicht
+om tot samenwerking te geraken. Al die afgevaardigden hadden we
+natuurlijk in de verschillende steden reeds ontmoet en met velen waren
+wij goed bevriend. &rsquo;t Was dus een aangenaam gezicht, haar allen
+in &rsquo;t Marine-hotel terug te vinden en de laatste week van ons
+verblijf in Zuid-Afrika met haar door te brengen.</p>
+
+<p>De Durbansche vereeniging voor Vrouwenkiesrecht had <span class=
+"pagenum">[<a id="pb168" href="#pb168">168</a>]</span>meer gewicht
+gehecht aan de komst van zoovele afgevaardigden uit eigen land, dan aan
+het feit, dat Mrs. Catt en ik de moeite hadden genomen over te komen en
+haar tot het laatste toe te helpen. Van daar, dat er meer ruchtbaarheid
+gegeven was aan de komst dier afgevaardigden en dientengevolge
+officieele uitnoodigingen en feesten ons niet bereikten, voordat wij
+reeds een paar dagen in Durban waren. Toen volgden de uitnoodigingen
+van den burgemeester en officieele en onofficieele personen elkander
+zoo snel op, dat wij voor velen moesten bedanken omdat er geen tijd
+voor was.</p>
+
+<p>Maar dat weinige gewicht hechten vooraf aan onze komst, maakte ook,
+dat er voor Mrs. Catt en mij maar &eacute;&eacute;n openbare
+vergadering belegd was, maar dat men later nog allerlei vergaderingen
+wilde beleggen om ons weder aan het woord te brengen. Wij meenden
+evenwel voor Zuid-Afrika onzen plicht gedaan te hebben en de laatste
+dagen van ons verblijf in Durban te mogen besteden aan de
+voorbereidselen voor de groote zeereis, die ons wacht en aan het
+bezichtigen van de mooie stad Durban en hare mooie omgeving.</p>
+
+<p>Voor de lezers, die hierin belangstellen, wil ik eerst even
+mededeelen, dat de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in
+Zuid-Afrika tot stand kwam: de voorloopige constitutie werd
+samengesteld en een voltallig hoofdbestuur gekozen. Werkt dit bestuur
+goed, dan zullen de vrouwen van Zuid-Afrika weldra in het genot van
+hare politieke rechten zijn. De groote afstanden en het dure reizen
+maken het werk hier wel wat moeilijk, maar de vrouwen beginnen er met
+een welgezinde pers en een regeering, die het werk der vrouwen voor
+vrouwenkiesrecht toejuicht en begunstigt, zij hebben dus een veel
+gemakkelijker taak dan de vrouwen uit de meeste andere landen. Van alle
+vrouwen die in Durban bijeen waren gekomen, ontvingen Mrs. Catt en ik
+de ondubbelzinnige bewijzen van waardeering en dankbaarheid, dat wij
+waren komen helpen en de eerste daad, die het nieuwe bestuur volbracht,
+was, ons te vragen hen verder van raad en steun te zijn. Mij werd
+gevraagd of ik, nu ik niet langer kon blijven, misschien een andere van
+onze spreeksters kon verzoeken over te komen en een van de
+afgevaardigden, die in Johannesburg aan het hoofd van een private
+meisjesschool staat, vroeg mij of zij misschien een Hollandsche
+onderwijzeres kon laten uitkomen <span class="pagenum">[<a id="pb169"
+href="#pb169">169</a>]</span>op mijne aanwijzing, die tegelijk eene
+goede spreekster voor vrouwenkiesrechtvergaderingen in Transvaal zou
+zijn. Men deed natuurlijk ook alle moeite om ons nog langer te houden
+en ik gaf hen ten slotte de belofte om haar nu en dan voor de
+Afrikaansche pers propaganda-artikelen te doen toekomen.</p>
+
+<p>Daar Durban bijna geen Hollanders of Hollandsch sprekende bevolking
+telt, moest ik er natuurlijk in het Engelsch spreken. Ik begon met het
+verhaaltje van Thugater en knoopte daaraan een korte
+vrouwenkiesrechtspeech vast. Daarna <span class="corr" id="xd0e2063"
+title="Bron: kreeeg">kreeg</span> Mrs. Catt het woord, die bijna
+anderhalf uur alle aanwezigen in de goed gevulde, prachtige, stedelijke
+gehoorzaal geboeid hield. Zij gaf voornamelijk een r&eacute;sum&eacute;
+van ons werk in Zuid-Afrika en de indrukken, die wij hadden opgedaan en
+knoopte daaraan de vooruitzichten vast voor een spoedige politieke
+ontvoogding voor de Zuid-Afrikaansche vrouwen. Bloemen en vele
+openlijke bedankjes hadden wij beiden aan het einde in ontvangst te
+nemen.</p>
+
+<p>Durban wordt in heel Zuid-Afrika de rozentuin van Zuid-Afrika
+genoemd. Wij zijn nu wel niet in den rozentijd hier, maar wij zien hier
+toch ook nu een zoo groote verscheidenheid van in bloei staande boomen
+en heesters en zoo&rsquo;n schat van bloemen, dat ik mij best met dien
+naam kan vereenigen. Nergens ook in Zuid-Afrika kreeg ik zoozeer den
+indruk in een geciviliseerd tropisch land te zijn als hier. De
+temperatuur, de tropische boomen en vruchten,&mdash;vruchten, waarvan
+niet alleen ons Europee&euml;rs en Amerikanen den naam en het bestaan
+onbekend waren, maar zelfs de Kaapsche en andere afgevaardigden hadden
+die vruchten nooit te voren gezien, omdat zij voor export ongeschikt
+zijn,&mdash;de huizenbouw, de kleederdracht der blanken etc. geven het
+tropenland aan. De vele kleurlingen, die nu weder geheel andere
+eigenaardigheden vertoonen met hunne vreemde, hoog opgebouwde
+coiffures, versierselen door neus en ooren, strootjes in hoofd- en
+baardharen gevlochten, en vooral de vele mooie Indische vrouwentypen en
+niet te vergeten&mdash;het meest gebruikte vervoermiddel&mdash;de
+rickshaw, verhoogen nog den indruk, dat wij in een tropenland zijn.</p>
+
+<p>In Pretoria en <span class="corr" id="xd0e2070" title="Bron:
+Johnanesburg">Johannesburg</span> is het niet fashionabel van de
+weinige daar in gebruik zijnde rikshaws gebruik te maken, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb170" href="#pb170">170</a>]</span>maar hier in
+Durban zet iedere dame of heer zich onbeschroomd, zelfs &rsquo;s avonds
+in het gekleedste avondtoilet, in een rikshaw en laat zich door den
+allerdwaast opgetuigden kleurling naar de plaats van bestemming
+brengen.</p>
+
+<p>Waarom die rikshaw-mannen zich zoo raar optuigen, weet ik niet. In
+het begin kan men niet nalaten, die lui van kop tot teen op te nemen,
+later went men aan het gezicht en stapt men, zonder verder voor zich
+zelf opmerkingen te maken, in de eerste de beste rikshaw die zich
+aanbiedt. Dikwijls hebben die mannen hunne zwarte beenen wit geverfd,
+alsof zij witte kousen en schoenen aan hebben, dragen zij een soort van
+gekleurd rokje met roode of groene lange franje, soms hebben zij zich
+met een vol klatergoud beplakt damescorset getooid en op het hoofd
+zetten zij de dwaast denkbare dingen. Groote horens zijn zeer gewild en
+daaromheen allerlei hel gekleurde veeren of vogelpennen, of andere
+dingen. &rsquo;t Is inderdaad niet te beschrijven hoe zot die menschen
+er uitzien, eenige photographische opnamen kunnen misschien eenigszins
+den indruk wedergeven, dien zij veroorzaken.</p>
+
+<p>Durban wordt eigenlijk als een zeebadplaats beschouwd, doch wij zijn
+nu niet in het seizoen. Men zegt, dat het hier nu te heet is, doch wij
+vinden het lekker, aangenaam warm. Het frissche zeewindje maakt de 87
+of 90 graden Fahrenheit in de schaduw heel goed te verdragen, vooral
+daar men hier niet loopt, doch voor elken kleinen afstand voor
+&ldquo;een tikkie&rdquo; (drie stuivers) in een rikshaw stapt. Hier is
+een mooi strand, een zeer mooi wandelhoofd, met groote, hooge
+palmboomen en een zeer lange wandelpier.</p>
+
+<p>Een van de nieuwe middelen van bestaan, die hier een groote toekomst
+schijnt te hebben, is de walvischvangst. Vier jaren geleden is men daar
+voor het eerst mede begonnen onder leiding van den Noorschen heer
+Egeland. Dagelijks worden er gemiddeld tien tot vijftien van die
+beesten geschoten, zoolang het in het seizoen is en geoorloofd is ze te
+schieten. De heer Egeland, die ook als Noorsch consul fungeert, had de
+goedheid ons zelf rond te leiden en ons alles in de fijnste
+d&eacute;tails uit te leggen. Hoewel nu reeds zooveel mogelijk alles
+van het beest wordt gebruikt, de olie, de beenderen, het vleesch etc.,
+krijgt men toch het gevoel, dat er nog veel verloren gaat en die dieren
+later nog wel winstgevender gemaakt kunnen <span class="pagenum">[<a
+id="pb171" href="#pb171">171</a>]</span>worden. De huid gaat nog
+verloren; het uitgekookte vleesch wordt nog alleen voor meststof
+gebruikt, terwijl het een goed en smakelijk voedsel blijkt te zijn; de
+beenderen worden tot asch gebrand en dan ook tot meststof aangewend,
+terwijl men vermoedt dat ook die meer nut kunnen doen; een deel der
+kieuwen, of hoe die dingen mogen heeten, wordt nog alleen voor balein
+gebruikt, terwijl dat andere gedeelte verloren gaat en zoo meer. Men is
+echter nog niet ver genoeg gevorderd met deze industrie om het reeds in
+al zijne finesses te kennen. Toch wordt den aandeelhouders dit jaar 100
+pCt. uitgekeerd en vinden 150 blanke, meest Noorsche, en ruim 200
+kleurling mannen er een goed middel van bestaan door.</p>
+
+<p>Den dag, die wij er waren, werden vier pas geschoten walvisschen
+binnengevoerd. De eerste was ruim 20 meter lang, en ongeveer 4 meter
+hoog. Het was een ellendig gezicht, dat groote dier met een meterlange
+harpoen dwars door den kop naar binnen gesleept te zien. Het wordt dan
+onmiddellijk in stukken gesneden en de olie er uitgekookt.</p>
+
+<p>Hier zijn verder vele suikerplantages en enkele theeplantages. Tot
+eene bijzondere hoogte heeft zich de suikerteelt en theebouw echter
+niet ontwikkeld. De thee, die hier groeit, heeft geen smaak en geen
+geur en gaat niet verder dan de grenzen van het land en dan nog maar in
+de huizen der velen, die Indische of Chineesche thee niet betalen
+kunnen.</p>
+
+<p>Over twee dagen gaan wij van hier en bijna op het laatste oogenblik
+werden wij in kennis gesteld met een heel leelijke verandering, die de
+Union Castle Co. voor onze reis gemaakt heeft. Dat men ons niet eerder
+met deze wijziging in kennis bracht, vindt een verontschuldiging, dat
+wij reizende en trekkende waren en de brieven ons niet altijd
+bereikten. Men zegt ons naar Bulawayo geschreven te hebben, doch daar
+wij, terugkomende van de Victoria Falls, niet in Bulawayo stopten, is
+die brief niet in onze handen gekomen. Men heeft eenvoudig voor de
+Dunvegan Castle, die Maandag zou gaan, de Avondale Castle in de plaats
+gebracht, een veel kleiner, ongeriefelijker en zeer oud schip. Nu heeft
+men, om ons tegemoet te komen, de vier dekhutten, elk een geheele hut,
+voor ons disponibel gesteld, maar de hutten zijn zeer klein en wij zijn
+geen van allen over deze wijziging te spreken. Er is echter niets aan
+te doen; eerst over een maand gaat <span class="pagenum">[<a id="pb172"
+href="#pb172">172</a>]</span>er een andere boot van deze maatschappij
+en in Juli hebben wij in Londen onze plaatsen reeds genomen, zoodat wij
+niet met eene andere maatschappij kunnen gaan, zonder onze
+overtochtskosten te verliezen. Wij maken nu maar geen bezwaren, praten
+elkaar in, dat het nog wel zal meevallen, dat zoo&rsquo;n kleine boot
+toch ook voordeelen heeft en wij hopen allen innig, dat onze
+voorspellingen zullen uitkomen.</p>
+
+<p>Of mijne eerstvolgende brieven zoo geregeld elke week zullen komen,
+durf ik niet voorspellen, want wij gaan nu tot 18 November aan boord en
+ik weet niet, vanwaar ik de volgende brieven kan posten, zoodat zij
+wekelijks in Holland aankomen. Misschien is er aan de verschillende
+aanlegplaatsen daartoe gelegenheid.</p>
+
+<p class="alignright">21 October 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb173" href="#pb173">173</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch22" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Aan boord van de Avondale Castle.</h2>
+
+<p>24 Oct. 1911. De laatste twee dagen in Durban, waarin zooveel
+uitstapjes voorgenomen waren en nog aan zooveel afspraken moest worden
+voldaan, vielen leelijk tegen, omdat wij door hevige onweersbuien,
+storm en stortregens het hotel niet konden verlaten en gebonden waren
+in onze kamers te blijven. Een goede gelegenheid om de koffers te
+pakken en ons voor de langdurige zeereis voor te bereiden.</p>
+
+<p>Toen wij gistermorgen moesten afreizen, was het weder nog niet weer
+bedaard en de hevige storm, die de zee recht woelig maakte, deed ons
+een beetje tegen de reis opzien. Maar er viel niet veel aan te doen, de
+boot zou om twaalf uur vertrekken en wij moesten mede. Wij hadden ons
+erg bang laten maken voor de Avondale Castle; het was een klein schip,
+een oud schip, niet zeewaardig schip en nog veel meer en enkele
+vrienden drongen er zelfs op aan, om ons vertrek uit te stellen, omdat
+men het gewaagd vond, met zoo&rsquo;n schip een zoo groote reis te
+ondernemen. Het kon ons niet erg meer tegenvallen, hoewel de kleinheid
+van het schip en de nauwe, kleine hutten, ons toch een kleine schok
+gaven. Niettegenstaande men voor ons de vier beste hutten, en elk een
+geheele hut, gereserveerd had, moesten wij ons toch eerst aan het
+gezicht er van gewennen, alvorens wij er mede verzoend raakten. Zeer
+lastig was het al reeds, dat onze hutkoffers, in alle gewone booten in
+de hut passende, te groot waren voor deze hutten, zoodat wij onze
+bagage in onder- of bovenbed moesten opstapelen. Van eenige comfort was
+ook geen sprake. De Avondale Castle is een vrachtboot, die ook <span
+class="pagenum">[<a id="pb174" href="#pb174">174</a>]</span>passagiers
+medeneemt. Het is jammer, dat de Union Castle lijn, als zij zulke
+booten onverwacht in de plaats van een goede boot stelt, niet de
+reiskosten er van verlaagt, zoodat de passagiers weten, waarvoor zij al
+de ongemakken te verduren hebben. Nu verbittert de omwisseling der
+booten menigeen aan boord en daarvan zal de Duitsch-Oost-Afrikalijn de
+rijpe vruchten plukken.</p>
+
+<p>Het was te voorzien en iedereen had het ons ook voorspeld, dat wij
+het op deze geheele reis snikheet op de boot zouden hebben, zoodat wij
+alleen de dunste zomerkleederen gebruiken konden. Daarom hadden wij
+alle warme kleederen zorgvuldig weggeborgen. Het onweder, de regen en
+de storm heeft de temperatuur echter zoo afgekoeld, dat het er meer van
+heeft, dat wij ons op den weg rond de Noordkaap bevinden, dan in het
+warme seizoen in den Indischen Oceaan.</p>
+
+<p>Spoedig na de lunch, gistermiddag, vonden al de met zeeziekte
+geplaagde menschen het raadzaam zich te bed te leggen, want nauwelijks
+waren wij in zee of de woeste golven deden ons kleine vaartuig op en
+neer en naar rechts en links slingeren en een enkele keer kwam zelfs
+een brutale golf ons opperdek geheel besproeien. Toch hielden mrs. Catt
+en ik het kranig vol in onze dekstoelen en lazen ieder een heel
+boekdeel uit.</p>
+
+<p>Om eerlijk te zijn, moet ik evenwel bekennen, dat ik het theeuurtje
+liet passeeren en om 7 uur mijn diner maar boven liet brengen; ik
+waagde het niet naar de eetsalon te gaan.</p>
+
+<p>Er zijn nog slechts weinige passagiers aan boord, omdat de meesten
+eerst in Lorenzo Marquez arriveeren, waar wij vanmiddag om vier uur
+landen. Een vlugvarende boot zou ons er eerder brengen, maar de
+Avondale Castle kon niet sneller tegen den wind inkomen. We zullen
+echter tot Woensdagavond in Lorenzo Marquez blijven, lang genoeg om van
+dit stadje eenige indrukken mede te nemen.</p>
+
+<p>25 Oct. Het was half vier gistermiddag toen wij de Delagoabaai
+binnenstoomden, maar het werd toch vijf uur, alvorens wij in Lorenzo
+Marquez aan de aanlegplaats vastgemeerd lagen en ons aan wal konden
+begeven. Evenals in Europeesche havens bij het binnenkomen der booten
+steeds tal van stoere kerels staan, die niets anders dan ruwe
+arbeidskracht&mdash;een paar stevige armen en beenen&mdash;in ruil voor
+levensonderhoud hebben aan te bieden, zoo stonden ook hier <span class=
+"pagenum">[<a id="pb175" href="#pb175">175</a>]</span>eenige honderden
+groote, steviggebouwde Zulumannen gereed om aangemonsterd te worden
+voor het laden en lossen van het schip. Een klein deel kon maar
+gebruikt worden; sommigen bleven wachten of er misschien toch nog iets
+voor hen te verdienen viel, alle anderen dropen teleurgesteld af.</p>
+
+<p>Lorenzo <span class="corr" id="xd0e2119" title="Bron: Marques">
+Marquez</span> is een aardig Portugeesch stadje, dat een vroolijker,
+vriendelijker en meer afgewerkten indruk geeft, dan alle andere steden,
+die wij in Zuid-Afrika zagen. Het is klein, heeft ongeveer 10.000
+inwoners, waarvan zoowat de helft blanken zijn, maar het vertoont eene
+levendigheid in winkeluitstalling, openlucht-caf&eacute;&rsquo;s en
+straatverkeer, dat het den indruk maakt, alsof het minstens tienmaal
+zooveel grooter bevolking heeft.</p>
+
+<p>Wij gingen eerst de stad doorkruisen, om een algemeenen indruk te
+krijgen en vanochtend, direct na het ontbijt, gingen wij weer de
+bijzonderheden zien. Wij begonnen met een tramrit door en rondom het
+stadje en zagen toen de talrijke mooie villa&rsquo;s met prachtige
+tuinen. Daarna begaven wij ons naar den stadstuin, die tegelijkertijd
+een botanischen tuin is. Daar zagen wij een groote verscheidenheid van
+voor ons de vreemdste bloemen en planten, allen met de latijnsche namen
+gemerkt, zoodat wij tenminste de familie konden vaststellen.</p>
+
+<p>Het schilderachtigste en amusantste was de marktplaats. Het was een
+gedeeltelijk overdekte hal, waar vleesch, visch, groenten, vruchten,
+bloemen en planten en bovendien alles, wat onze Nieuwmarkt oplevert te
+koop werd aangeboden. Het waren bijna allen kleurlingen die er kochten
+en verkochten. Om ongeveer elf uur kwam er plotseling een groote
+levendigheid op het open gedeelte van de marktplaats, door de aankomst
+van eenige dozijnen Zuluvrouwen, velen met een kind op den rug
+gebonden, doch allen voorzien van een groote ijzeren pan vol eten en
+eenige tinnen borden en een soort van houten lepels, die veel van
+platte houtjes hadden. Deze vrouwen zetten zich in een ronden kring op
+hare hurken neder en begonnen den inhoud van den <span class="corr" id=
+"xd0e2126" title="Bron: ijzern">ijzeren</span> pot aan den man te
+brengen. Het was gekookte rijst of <span class="corr" id="xd0e2129"
+title="Bron: maispap">ma&iuml;spap</span> of vruchtenbrei, dat voor een
+of twee pennies een bordvol aan de mannen verkocht werd. De moedertjes
+hadden drukke nering en elken keer als een der mannen zijn bord
+geledigd had en <span class="pagenum">[<a id="pb176" href=
+"#pb176">176</a>]</span>verzadigd was, werd het bord door het moedertje
+eerst met haar voorvinger en daarna met haar rooden tong zorgvuldig
+schoongelikt, alvorens het opnieuw gevuld en het maal te koop
+aangeboden werd. De volgende kooper liet zich echter door deze wijze
+van reiniging niet afschrikken en hapte de pap of brei met <span class=
+"corr" id="xd0e2134" title="Bron: grooote">groote</span> smaak op.</p>
+
+<p>Vroeger dan wij verwacht hadden, verlieten wij hedenmiddag de
+Delagoabaai weder. De lading was reeds om twee uur gelost en er viel
+niet veel in te laden, zoodat wij met een bijna geheel leeg schip de
+reis voorloopig moeten voortzetten. Even v&oacute;&oacute;r den
+Johannesburgtrein om vier uur binnen kwam, die verscheidene passagiers
+voor ons medebracht, brak plotseling zulk een hevig onweder los, als
+wij in ons land zelden bijwonen. Van twee kanten zette het vuur van den
+hemel ons telkens in een lichtgloed en de daarop volgende donder
+barstte met zoo&rsquo;n geweld vlak boven onze hoofden los, dat het ons
+allen in zenuwachtige spanning hield, en de regenvloed, die met dit
+onweder vergezeld ging, bracht al de nieuwe passagiers drijfnat aan
+boord. Niettegenstaande wij vastgemeerd lagen, bracht toch de storm de
+zee z&oacute;&oacute; in beweging, dat het schip onophoudelijk heen en
+weer bewoog. De storm was z&oacute;&oacute; hevig, dat de kapitein het
+veiliger vond vooralsnog de haven niet te verlaten, doch wij hoorden,
+hoe de loods hem wist over te halen toch maar te gaan, omdat het toch
+minstens twee uren zou duren, alvorens wij de baai uit waren en tegen
+dien tijd zou het weder reeds lang bedaard zijn.</p>
+
+<p>26 Oct. De storm was echter na twee uur niet bedaard en was na
+afloop van het diner nog z&oacute;&oacute; hevig, dat alles, wat niet
+vastzat, van het dek af vloog, als het niet tijdig door de stewards in
+veiligheid was gebracht. De golven sloegen onophoudelijk over het schip
+en het was voor ons, die op het opperdek huisden, onmogelijk van de
+eetkamer naar onze hutten te komen zonder door een stortzee drijfnat
+gegooid te worden. Niet alleen de deuren, maar ook de raampjes van onze
+hutten moesten gesloten blijven, omdat de golven zelfs daardoor naar
+binnen ploften. Het schip hield zich onder deze omstandigheden, zooals
+een klein, bijna ongeladen schip zich in zulke omstandigheden gedragen
+moet, het&mdash;om het po&euml;tisch uit te drukken&mdash;dobberde op
+de baren.</p>
+
+<p>Onder onze medepassagiers is er tot dusver slechts &eacute;&eacute;n
+de <span class="pagenum">[<a id="pb177" href=
+"#pb177">177</a>]</span>vermelding waard. Het is een nog betrekkelijk
+jongmensch, die reeds vijf keer de heele wereld doorreisde, in alle
+vijf werelddeelen was en die grondig doorzocht. Hij is reizend agent
+voor eenige groote Engelsche huizen, voor zoover hij met zijn reizen
+zijn levensonderhoud verdient, maar voor zijn persoonlijk genoegen
+bestudeert hij verschillende sociale toestanden in de verschillende
+deelen van de wereld. Het is een genot met dien man te spreken en daar
+hij aan tafel mijn buurman is, maakt hij elken maaltijd tot een
+geestelijk genoegen. Hij voorziet Mrs. Catt en mij voor onze verdere
+reis van de meest waardevolle inlichtingen. Jammer, dat hij ons in
+Mombasa reeds verlaat, omdat hij van daar per trein naar Nairobi wil,
+om Centraal Afrika te bestudeeren en dan in Mombasa terugkeert, om van
+daar naar <span class="corr" id="xd0e2145" title="Bron: Britsch
+Indi&euml;">Britsch-Indi&euml;</span> te gaan.</p>
+
+<p>Met vele onzer medereizenden maken wij niet eens kennis, omdat er
+velen onder zijn, die gerangschikt kunnen worden onder &ldquo;vlottende
+bevolking&rdquo;. Zij komen in de eene haven aan boord en verlaten ons
+in de volgende weder.</p>
+
+<p>27 Oct. Vanmorgen, om tien uur, kwamen wij voor de baai van Beira
+aan, doch door den lagen waterstand konden wij de baai niet opvaren.
+Het anker werd uitgeworpen en daar lagen wij doodkalm te wachten tot de
+vloed zou opkomen, die ons vergunde verder te gaan. Om ruim vier uur
+kwam de loods aan boord en bracht ons toen weldra veilig tot dicht voor
+Beira. Doch het was reeds zeven uur, voor den Portugeeschen dokter en
+de Portugeesche politie zich overtuigd hadden, dat alles &ldquo;wel was
+aan boord&rdquo; en dat wij geen contrabande binnensmokkelden.</p>
+
+<p>Deze kalme dag gaf al de zeezieken aan boord gelegenheid om te
+bekomen, en daar wij morgen niet eerder kunnen vertrekken,
+v&oacute;&oacute;r de vloed ons weder ruim sop geeft, valt er voor hen
+in elk geval nog op een kalmen dag te rekenen. &rsquo;t Is te laat, om
+vanavond nog aan land te gaan, daarom vermaken wij ons maar met het
+gezicht op de lichten van Beira, het Portugeesche stadje, dat van verre
+zoo vlak en onbeduidend lijkt.</p>
+
+<p>Toen zoo even ons orkestje, dat uit vijf personen bestaat, die ook
+als kellner, schoenpoetser, koperpoetser en meer dienst doen, zijne
+valsche tonen de lucht inzond, kwamen op die muziek tal van roeibootjes
+met zwarten bemand, van de <span class="pagenum">[<a id="pb178" href=
+"#pb178">178</a>]</span>landzijde aanroeien, en is nu het schip totaal
+omsingeld met stil luisterende negers.</p>
+
+<p>28 Oct. Vanochtend gingen wij direct na het ontbijt, met een van de
+electrische bootjes, die onophoudelijk om het schip ronddolen, naar
+land om een kijkje in Beira te nemen. De zon stond reeds hoog aan den
+hemel en ofschoon het op het schip aangenaam frisch was, was het in het
+stadje toch snikheet. Beira is een heel eigenaardig Portugeesch stadje
+met nog geen 4000 inwoners, waarvan ongeveer het vierde deel Europeanen
+zijn. De inboorlingen gaan hier weder geheel naakt, alleen een broekje
+of, in de meeste gevallen, een sarong, dragende. Het zijn meerendeels
+groote, mooie, stevig gebouwde mannen; vrouwen zagen wij bijna niet. Al
+deze zwarten maken een bijzonder goedaardigen indruk en doen al het
+zware en vuile werk, dat hen door de witmenschen, voor zoo goed als
+geen betaling wordt opgedragen.</p>
+
+<p>Waar zij die zwarten niet voor durven gebruiken! Wij passeerden hier
+en daar een kantoor, waarin eenige blanken zaten te schrijven. Boven
+hunne hoofden hingen een soort van zware gordijnen, die door een
+daaraan bevestigd touw, dat door een opening in den muur ging, door
+buitenstaande zwarte mannen heen en weder werd bewogen, zoodat op die
+wijze de kantoorheeren een koeltje wordt toegewaaid, zonder dat zij de
+geur, die de zwarte mannen verspreiden, in hun kantoor krijgen.</p>
+
+<p>Beira lijkt in geen enkel opzicht op de kleine of groote steden, die
+wij in Zuid-Afrika zagen. Het heeft zijn eigen en eigenaardig aspect.
+De huizen, bijna allen houten gebouwen, zien er met hunne open
+voorgalerijen min of meer Oostersch uit en de heele stad is langs de
+wegen en op open plekken ruimschoots beplant met allerlei soort
+tropische vruchtboomen. Vooral de vruchtdragende cocosnootboomen, die
+wij hier voor het eerst opmerkten, trokken bijzonder onze aandacht.
+Verder tal van andere vruchtboomen, waarvan ik te voren het bestaan
+niet kende en van welks vruchten men eerst aan de smaak moet gewennen,
+om ze goed te kunnen waardeeren. Vele van de vruchten die wij hier aan
+den weg vonden, en die bij de maaltijden op het schip op de <span
+class="corr" id="xd0e2164" title="Bron: tafals">tafels</span>
+verschenen, zijn zeer smakelijk, doch zij bezitten geen marktwaarde,
+omdat zij niet verscheept kunnen worden en niet te bewaren zijn. Zoodra
+zij rijp zijn, moeten zij genuttigd worden. <span class="pagenum">[<a
+id="pb179" href="#pb179">179</a>]</span></p>
+
+<p>De groote eigenaardigheid van Beira is, dat het geene bestrating
+heeft; alleen een smal trottoir vlak langs de behuizing. Overigens
+bestaat de grond uit droog, wit zand, waar men tot over de enkels
+inzakt als men den weg wil oversteken. Het eenige middel van vervoer in
+de heele stad is een soort trolley, die door inlanders voortbewogen
+wordt. In elke trolley kan slechts &eacute;&eacute;n of twee menschen
+vervoerd worden. Door de heele stad zijn vierdubbele, smalle rails
+gelegd, waarover de trolleys gerold worden. Elke Europeaan heeft zijn
+eigen trolley en een jongen om hem voort te bewegen. Alleen van de
+hotels kan men soms &eacute;&eacute;n of meer dier dingen huren. Wij
+moesten natuurlijk van dat voor ons nieuwe vervoermiddel gebruik maken,
+alvorens wij tevreden waren en daarom stapten wij naar <span class=
+"letterspaced">het</span> hotel in Beira en verzochten ons voor eenigen
+tijd zoo&rsquo;n ding te verhuren. Voor goed geld werd aan ons verzoek
+voldaan en weldra trollieden wij, twee aan twee, door Beira&rsquo;s
+straten. Nadat wij op die wijze het stadje aan alle kanten hadden
+doorkruist, in eenige winkels waren afgestapt, om wat curiositeiten te
+zien en te koopen, lieten wij ons naar de haven brengen, waar wij
+weldra het bootje vonden, dat ons weder veilig naar onze boot
+terugvoerde.</p>
+
+<p>Om vier uur was de lading binnen, die voor een deel uit rubber en
+voor een ander deel uit ruwe katoen bestond; dit laatste met de
+bestemming naar Rotterdam. Om vijf uur stoomden wij weg, nu door mooi
+weder begunstigd. Het kleine briesje is juist sterk genoeg, om het op
+het schip aangenaam koel te maken. Van overgroote hitte hebben wij tot
+dusverre aan boord nog geen last.</p>
+
+<p>29 Oct. Toen ik vanochtend mijn hoofd voor het eerst naar buiten
+stak, lagen wij tot mijn groote verrassing, midden in zee, zooals het
+scheen, voor anker. Ik had er niets van gemerkt en door al de daaraan
+verbonden geluiden heen geslapen. Wij waren voor Chinde aangekomen. Het
+bootje van de Duitsch-Oost-Afrikalijn (die maatschappij schijnt meester
+van deze haven te zijn) bracht ons een paar nieuwe passagiers aan boord
+en kwam de passagiers afhalen, die voor Chinde bestemd zijn. De
+kapitein van dit scheepje kwam echter de mededeeling doen, dat de
+vertrekkende passagiers niet voor &rsquo;s avonds onze boot konden
+verlaten, omdat het onmogelijk was Chinde te bereiken, alvorens de
+vloed weder opgekomen zou zijn. <span class="pagenum">[<a id="pb180"
+href="#pb180">180</a>]</span>Wij waren nog vijf mijlen van Chinde
+verwijderd, door den lagen waterstand was het onmogelijk, nader bij dit
+plaatsje te komen en zelfs het kleine, Duitsche bootje moest blijven
+liggen tot de vloed hoog genoeg was, om het terugkeeren mogelijk te
+maken.</p>
+
+<p>Daar lagen wij nu, doodstil, en dat nog wel op een Zondag op een
+Engelsche boot. Er zijn onder de passagiers echter nog al veel
+Amerikanen, Belgen, Denen en Noren, zoodat de Zondagsheiliging niet zoo
+heel strikt wordt genomen. De Engelschen vormen eigenlijk hier een
+kleine minderheid. Het was toch een volmaakt rustige dag, zooals ik er
+langen tijd geen doorbracht.</p>
+
+<p>Om acht uur werden eindelijk vanavond de vertrekkende passagiers
+overgeladen in het Duitsche bootje. Dat gebeurde op een voor mij geheel
+nieuwe wijze. Bij groepjes van twee en drie werden zij in een groote
+mand uit onze boot geheschen en in de kleine boot neergelaten. Net
+hoopjes pakgoed!</p>
+
+<p>30 Oct. Nadat wij de passagiers van Chinde kwijt waren, koos onze
+boot weder zee en begaven wij ons op weg naar Mozambique. Daar hopen
+wij morgen aan te komen en aan wal te kunnen gaan. De kapitein kon ons
+echter daarvan niets verzekeren, hij en de eerste officier, de
+scheepsdokter en eigenlijk de heele bemanning, doen de reis voor de
+eerste keer en op al onze vragen, krijgen wij steeds ten antwoord:
+&ldquo;Ik kan er U niets van zeggen, &rsquo;t is voor ons alles even
+nieuw als voor U&rdquo;. Wij zitten nu in afwachting wat de dag van
+morgen ons voor verrassing zal brengen.</p>
+
+<p>31 Oct. Het was inderdaad eene verrassing, die dezen dag ons bracht.
+Direct na het ontbijt kregen wij Mozambique in het gezicht, dat daar
+lag, romantisch mooi onder den strak blauwen hemel en aan het witte
+strand. Van verre gezien, leek het een stad van kasteelen, allen pas
+nieuw gebouwd. Maar wij wisten, dat Mozambique, eens de hoofdplaats van
+Portugeesch Oost-Afrika, meer dan vier eeuwen oud is en dat de meeste
+groote gebouwen daar reeds eenige eeuwen staan. Eerst passeerden wij
+het eilandje St. George, met niets dan een bijzonder groote en
+vreemdgebouwde lichttoren er op. Al de huizen, die er eens gestaan
+hebben, zijn door de zee weggespoeld. Daarna naderden wij Mozambique,
+het eeuwenoude stadje, dat gebouwd is op een eiland van koraalrif. Wij
+wisten <span class="pagenum">[<a id="pb181" href=
+"#pb181">181</a>]</span>niet, wat meer was te bewonderen, het gezicht
+op de stad, of de prachtige kleurschakeering, die de zee rondom het
+eiland te zien gaf. De sterk groene en violette kleuren gingen
+ongemerkt in elkaar over en gaven een kleureffect, dat zelden
+overtroffen wordt.</p>
+
+<p>Nog v&oacute;&oacute;r het schip voor anker lag, waren wij door
+talrijke zeil- en roeibootjes omstuwd, die de passagiers aan wal wilden
+brengen of die vol geladen waren met de mooist gekleurde en zeldzaamste
+schelpen en stukken rood en wit koraalrif, die de passagiers voor
+enkele pennies konden koopen. Geheele manden vol werden door velen voor
+een shilling gekocht. Het was een gejoel en gekibbel daar beneden onder
+dat zwarte volkje, om het eerst naar boven op het schip te komen, en
+dit geroezemoes werd nog versterkt door de tallooze kleine zwarte
+joggies, die soms geheel van de wal kwamen aanzwemmen, om een in het
+water geworpen penny van den bodem op te rapen. Sommige van deze
+duikertjes kwamen in een zeer primitief bootje, een uitgehouwen
+boomstam, aanroeien. Het roeien deden ze met de handen en zoo vlug, dat
+zij een gewone boot konden bijhouden.</p>
+
+<p>Wij hadden spoedig &eacute;&eacute;n van de bootjes aangeklampt om
+ons aan wal te brengen en ofschoon de zon fel door onze witte blouses
+brandde, stapten wij toch moedig aan land, om de bijzonderheden van dit
+stukje wereld in oogenschouw te nemen. Onze Amerikaansche
+reisgezellinnen gaven het echter spoedig op, tenzij zij een rickshaw
+konden krijgen. Dit was niet gemakkelijk omdat deze dingen er niet te
+huren zijn, een witmensch heeft zijn eigen rickshaw en verhuurt die
+niet. Wij, twee Hollanders, stapten door en nadat wij de stad en daarna
+de buurt, waar de inlanders wonen, door waren, stonden wij plotseling
+voor een zeer groot gebouw, uit witte en gele kalksteen opgebouwd, dat
+rondom door een tuin met groote palmboomen, cocosnootboomen,
+peperboomen, in vollen bloei, en andere tropische boomen, omgeven is.
+Het was het gouvernements-ziekenhuis; dat zag er zoo belangwekkend uit,
+dat wij besloten naar binnen te gaan. Allervriendelijkst werden wij er
+ontvangen en tot onze verbazing bemerkten wij, dat in dit eeuwenoude
+gebouw de tijdgeest toch was doorgedrongen en er zijn goeden
+hygi&euml;nischen invloed heeft uitgeoefend. De republikeinsche
+regeering van Portugal heeft hier de <span class="pagenum">[<a id=
+"pb182" href="#pb182">182</a>]</span>verpleegsters, Fransche nonnen,
+tot de Franciskanerorde behoorende, nog niet verdreven en door
+zoogenaamde wereldsche verpleegsters laten vervangen.</p>
+
+<p>Wij ontmoetten in dit gebouw een Engelsch jongmensch, die behalve de
+moderne talen, ook Portugeesch en drie inlandsche talen sprak. Hij bood
+aan ons te vergezellen en ons de merkwaardigheden van het stadje te
+laten zien. Hij had bovendien ook een rickshaw en een paar zwarte
+bedienden, om ons te trekken.</p>
+
+<p>Gaarne maakten wij van dat vriendelijke aanbod gebruik en de paar
+zeer aangename uren in zijn gezelschap doorgebracht, hebben hem tot
+onzen vriend gemaakt.</p>
+
+<p>Wij zullen de vriendschap met hem onderhouden, door hem op zijn
+verzoek, van tijd tot tijd ge&iuml;llustreerde tijdschriften toe te
+zenden, om hem een beetje met de beschaafde wereld in contact te doen
+blijven.</p>
+
+<p>Het meest interesseerde ons het oude kasteel, dat in het begin der
+16e eeuw daar was nedergezet, en waarvan elke steen op de toen
+primitieve booten van Lissabon moest worden aangevoerd. Op
+architectonisch gebied moge dit stuk bouwwerk een meesterstuk zijn, de
+historische herinneringen er aan verbonden, strekken het land echter
+niet tot eer. Alleen &rsquo;t gezicht van de plek, waar de slaven nog
+niet zoo heel lang geleden verkocht werden, en de ondergrondsche
+gangen, waar zij, aan ketenen gebonden, wachten moesten tot zij
+voorgevoerd werden, veroorzaakten bij mij eene huivering op dezen
+snikheeten morgen. Nu wordt deze plaats gebruikt voor de zoogenaamde
+misdadigers, allen zwarte, dikwijls jonge mannen, die de wetten
+overtreden hebben, door ons witmenschen ingesteld, waarvan zij
+onmogelijk de beteekenis kunnen vatten en de waarde kennen.</p>
+
+<p>Toen wij &rsquo;s middags door onzen jongen, sympathieken geleider
+aan boord teruggebracht waren, was &rsquo;t inladen van het schip
+afgeloopen en kon de reis worden voortgezet. De lading bestond hier in
+honderden tonnen copra, een stof uit cocosnoot verkregen en voor de
+bereiding van zeep gebruikt. Verder boonen, waaruit ricinus-olie
+geperst wordt, die hier aan struiken in het wild groeien, koffieboonen
+en ruw katoen. Katoenboomen komen hier overal in menigte voor.</p>
+
+<p>Onwillekeurig vraagt men zich af, wanneer men dit smalle <span
+class="pagenum">[<a id="pb183" href="#pb183">183</a>]</span>streepje
+grond, dat Portugal hier aan Oost-Afrika&rsquo;s kust bezit, bekijkt en
+dat voor Duitschland en Engeland, die er rondom hunne bezittingen
+hebben, toch begeerenswaard lijkt, &ldquo;hoe lang zullen deze twee
+groote mogendheden Portugal nog in het bezit er van laten?&rdquo; Het
+antwoord, dat ik op die vraag kreeg, is nog al karakteristiek. Het was
+een Britsch officier, die het mij gaf: &ldquo;Zoolang dat plekje grond
+Portugal nog geld kost, kan het gerust in het bezit er van blijven,
+zoodra het winstgevend kan gemaakt worden, zullen Engeland en
+Duitschland over de verdeeling er van wel tot overeenstemming
+komen.&rdquo;</p>
+
+<p>Op het oogenblik wordt dat grondgebied door een Engelsche
+mijncompagnie grondig onderzocht of er iets van waarde uit den grond of
+van de bergen te halen is. Het komt mij voor, dat het te hopen is, dat
+er niets gevonden wordt. Het goud en de diamanten, in Zuid-Afrika
+gevonden, hebben rijkdom, aan enkelen, doch ellende aan onnoemlijk
+velen gebracht.</p>
+
+<p>1 Nov. Wij zijn nu op weg naar Zanzibar, de meest interessante van
+alle havenplaatsen, die wij aandoen. Wij hopen er morgen te landen.</p>
+
+<p>De hitte op het schip was vandaag zeer groot. <span class="pagenum">
+[<a id="pb184" href="#pb184">184</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch23" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">In Zanzibar en Mombasa.</h2>
+
+<p>Den 2en November arriveerden wij op den vastgestelden tijd in
+Zanzibar. Reeds om ongeveer twee uur kregen wij de oevers van dit
+wereldbekende eiland in het gezicht. Hoe dichter wij het naderden, hoe
+belangrijker het ons geleek. Om ongeveer drie uur kwamen wij zoo dicht
+langs de oevers, dat wij met het bloote oog de huizen en de
+verschillende boomen gemakkelijk onderscheiden konden. Het meest
+belangrijke gebouw met zijne prachtige omgeving was het zomerpaleis van
+den jongen sultan, dicht aan den oever gelegen. Weldra volgde eene
+interessante ru&iuml;ne, van wat eens een kasteel van de favorite van
+een der oude sultans was. Nog een eindje verder en daar lag het stadje
+Zanzibar in al zijn schilderachtige schoonheid voor ons. De gewitte en
+gegeelde huizen gaven het geheel weder een aanzien, alsof alles nieuw
+was, doch nauwelijks waren wij aan wal, of wij zagen de eerwaardige
+oudheid van alles. Vlak voor het paleis van den sultan met de twee
+groote bijgebouwen, waarin de 100 vrouwen van den jongen sultan huizen,
+wierp onze boot zijn anker neder, en wij vieren waren de eersten die
+met een van de vele onmiddellijk aan boord komende gidsen, een contract
+hadden gesloten, en die daarna met hem in eene der roeibootjes aan wal
+gingen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-219.jpg" alt=
+"Vruchtenmarkt in Zanzibar." width="720" height="405">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Vruchtenmarkt in
+Zanzibar.</span></p>
+</div>
+
+<p>Het lijkt vreemd, dat men in zoo&rsquo;n klein plaatsje een gids
+noodig heeft, en ook wij dachten eerst dat het een overbodige zorg was
+om een gids te engageeren, maar een medepassagier, die reeds eenige
+keeren deze reis gedaan heeft, en steeds in Zanzibar was afgestapt,
+zagen wij hetzelfde doen, waardoor <span class="pagenum">[<a id="pb185"
+href="#pb185">185</a>]</span>wij van de noodzakelijkheid overtuigd
+werden. En toen wij eenmaal aan wal stonden, begrepen wij onmiddellijk,
+dat dit de eenige zekerheid is om weder op het schip terug te komen. In
+dien doolhof van enge straatjes moet ieder vreemdeling verward
+raken.</p>
+
+<p>Doch wat een wonderbaar schouwspel levert dit stadje op. Het is
+gewis de vreemdste plaats die ik ooit in de wereld heb aanschouwd.
+Orientalischer oord is, dunkt mij, niet denkbaar. Het geheele eilandje
+is niet grooter dan 14 mijl in omtrek en daarop huizen ongeveer 70.000
+inwoners, voor het overgroote deel allen in het stadje opeengehoopt.
+Van deze 70.000 menschen zijn er slechts 250 Europeanen en Amerikanen,
+alle anderen zijn Arabieren, Britsch-Indi&euml;rs, Turken,
+Swahili&rsquo;s, Sinhaleezen en Duitsch West-Afrikaners, de laatsten er
+als slaven heengevoerd, doch sedert Zanzibar onder Britsche protectie
+staat en de slavernij langzamerhand wordt afgeschaft, vrij levende en
+vrij werkende menschen. Al deze menschen leven er naar hunne eigen
+zeden en gewoonten en dragen geen kleederen, of hun eigen dikwijls zeer
+vreemd, doch ook dikwijls zeer schilderachtig costuum. Wat een
+verscheidenheid van Orientalische menschen ziet men soms op een
+oogenblik in een der nauwe straten bijeen.</p>
+
+<p>Wij waren het er over eens, dat wij de drie uren v&oacute;&oacute;r
+het diner gebruiken wilden om het stadje in alle hoeken te doorkruisen
+en een algemeenen indruk op te doen. De gids, een Arabier, die goed
+Engelsch sprak, moest ons natuurlijk alles verklaren, wat wij
+tegenkwamen, dat niet voor zich zelf sprak. Wij zagen echter zooveel
+dat onze grootste verbazing wekte. In dit antieke stadje met straten
+als nauwe stegen, ontmoetten wij alle denkbare middelen van vervoer.
+Rijtuigen met paarden of muildieren bespannen, die net tusschen de
+muren der huizen door kunnen en waarvoor, om ze te laten passeeren, de
+voetgangers in eene deuropening moeten gaan staan; rickshaws, kameelen,
+rijwielen, motorrijwielen, automobielen en een tram. En toen het donker
+begon te worden, zagen wij de straten en menig huis en winkel
+electrisch verlicht. Maar dat is ook al het moderne wat er te zien
+is.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-229.jpg" alt=
+"Swahili&rsquo;s uit Zanzibar." width="428" height="720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Swahili&rsquo;s uit
+Zanzibar.</span></p>
+</div>
+
+<p>De hooge, kalksteenen huizen hebben geen van allen vensters, maar
+hier en daar groote, vierkante openingen met zware, ijzeren tralies,
+die licht en lucht toegang geven. De deuren <span class="pagenum">[<a
+id="pb186" href="#pb186">186</a>]</span>der woningen, die bijna steeds
+open staan, zijn groot, zwaar, met koper beslagen en in vele gevallen
+prachtig oud-Arabisch gebeeldhouwd. Sommige gevels der huizen zijn met
+gekleurde tegels ingelegd, wat een mooi bont geheel vormt.</p>
+
+<p>De Sinhaleezen, die uit Ceylon naar hier zijn overgekomen, en de
+Britsch-Indi&euml;rs hebben bijna allen hunne winkels en werkplaatsen
+binnenhuis, doch met wijd openstaande deuren, zoodat men naar binnen
+kan gaan, de mooie Japansche ivoorwerken, de Indische borduurselen en
+andere fraaie kunstwerken kan bewonderen, zonder een kooper te willen
+zijn. De Arabieren en andere volkeren oefenen hun heele bedrijf op
+straat uit en daar liggen ook alle te koop aangeboden zaken. En wat
+daar niet te koop wordt aangeboden! Herhaaldelijk moest de gids ons
+eene uitlegging geven van hetgeen wij zagen.</p>
+
+<p>In eene nauwe straat, het was de barbiersstraat, zagen wij eene
+heele rij oude mannen, Arabieren, die elk een geknielden man, een
+Swahili, voor zich hadden, die zij hoofd en gezicht scheerden. De
+Swahili&rsquo;s gaan allen geheel geschoren.</p>
+
+<p>Hoewel in de winkels der Indi&euml;rs en Sinhaleezen vele artistiek
+bewerkte ivoren, zilveren, gouden en zijden artikelen te koop worden
+aangeboden, staat toch de kunstnijverheid op het eiland op een zeer
+laag niveau. De bewoners kunnen alleen de primitiefste dingen zelf
+maken. De kunstwerken worden alle uit Britsch-Indi&euml;, Ceylon, Java,
+China en Japan ingevoerd om aan de vele vreemdelingen verkocht te
+worden.</p>
+
+<p>De Sinhaleezen zijn rare heeren. Zij zien er heelemaal uit als
+vrouwen, alleen de snor geeft sommigen iets mannelijks. Hun lang, zwart
+haar hangt soms in lange krullen over hunne schouders, doch is meestal
+in een wrong achter op het hoofd saamgebonden en met schildpad
+haarnaalden en een schildpad kam bijeengehouden. Hunne kleeding bestaat
+uit een sarong en kabaai, de sarong heeft soms veel van een lange,
+nauwe rok en de witte kabaai is prachtig <span class="corr" id=
+"xd0e2253" title="Bron: geborudurd">geborduurd</span>. Zij hebben ook
+in stem en gebaren iets onuitstaanbaars sentimenteels.</p>
+
+<p>De Britsch-Indische vrouwtjes zien er snoezig uit. Wij zagen ze om
+zes uur in groote menigte naar de kerk gaan, allen in dunne, zijden
+doeken van hoofd tot voeten kunstig gedrapeerd. De verscheidenheid van
+mooie, zachte kleuren vormde een mooi bont geheel. De Indische vrouwen
+mogen naar de kerk <span class="pagenum">[<a id="pb187" href=
+"#pb187">187</a>]</span>gaan, alhoewel hun kerk geheel afgescheiden is
+van die der mannen, en natuurlijk van binnen en buiten lang zoo mooi
+niet. Dat hebben zij voor bij de meeste andere Oostersche vrouwen. De
+Mohammedanen, de meeste secten ten minste onder hen, houden niet van
+biddende vrouwen; zij gelooven niet dat God zich verlaagt om een vrouw
+aan te hooren, en zij zijn vast overtuigd dat een vrouw nooit in den
+hemel kan komen. De weinige Mohammedaansche secten die een vrouw
+toestaan te bidden, laten haar toch niet naar de kerk gaan, en zij zijn
+vast overtuigd dat als er zoo iets als belooning hiernamaals voor eene
+goede vrouw bestaat, dan is het ergens in een apart hoekje daar boven,
+ver gescheiden van den hemel der mannen.</p>
+
+<p>Terwijl wij bovenstaande wijsheid stonden op te doen, trok een
+voorbijgaande groep van drie personen onze bijzondere aandacht. Het
+waren twee groote, stevig gebouwde mannen, waartusschen een heel klein
+ventje liep, niet grooter dan een jongentje van vijf jaar, doch met een
+omvang van een volwassen man. Het was een allerdwaast,
+ongeproportionneerde verschijning. Het kereltje met zijne beide
+trawanten werd door elkeen met eenig ontzag den weg gebaand. Het was de
+dwerg, de clown van den sultan, die, zooals wij dat nog uit onze
+kinderverhalen weten, als levensdoel heeft den sultan met zijne
+grimassen te amuseeren.</p>
+
+<p>De sultan, een jonge man van 27 jaar, is op het oogenblik in Europa.
+Hij is eigenlijk meestal in Europa, waar hij zich beter schijnt te
+kunnen amuseeren dan op zijn klein eiland. Hij heeft zijne opvoeding in
+Engeland gehad en schijnt zich daar goed ontwikkeld en vele moderne
+begrippen opgedaan te hebben. Als hij op reis gaat, laat hij meestal
+zijne honderd vrouwen tehuis; hij schijnt zich in Londen en Parijs op
+moderne wijze te kunnen amuseeren. Zijne twee echte vrouwen zijn
+Arabieren, de acht en negentig anderen zijn Swahili&rsquo;s. Nu is het
+een jongmensch, al is hij ook zelf van moederszijde een Swahili, die
+eene Engelsche opvoeding genoot en Europeesche vrouwen heeft leeren
+beminnen, niet kwalijk te nemen, dat hij zijn harem onaangeroerd laat,
+want tusschen eene Swahilische schoone en een baviaan is net
+zoo&rsquo;n groot verschil als tusschen een villa en een
+buitenverblijf.</p>
+
+<p>Sedert 1840 heeft Engeland hier een consulaat en van dien <span
+class="pagenum">[<a id="pb188" href="#pb188">188</a>]</span>tijd af is
+ook langzamerhand de slavenhandel er onderdrukt, die echter eerst
+twaalf jaren geleden geheel werd afgeschaft, toen Zanzibar geheel onder
+Engelsch protectoraat kwam. De marktplaats, waar de slaven geveild
+werden, staat er nog alsof hij morgen weder in gebruik kan worden
+genomen en onze gids zeide doodkalm, toen wij een groepje
+West-Afrikaansche vrouwen voor ons zagen loopen, &ldquo;twaalf jaren
+geleden hebben elk van die vrouwen twee pond opgebracht.&rdquo;</p>
+
+<p>Het eiland Zanzibar dankt zijne wereldbekendheid niet aan zijne
+mooie ligging, zijne schilderachtige schoonheid of zijne interessante
+bewoners, maar aan het feit, dat dit klein stukje grond voor 90% de
+heele wereld voorziet van kruidnagelen. Een deel van het eiland is
+geheel met kruidnagelboomen beplant en deze en de copra zijn de
+voornaamste artikelen, die van hier over de geheele wereld verzonden
+worden. Het geheele jaar door geschiedt de uitvoer van kruidnagelen,
+omdat de boomen terzelfder tijd bloesem, bloem en vrucht opleveren.
+Elken dag kunnen de rijpe vruchtjes geplukt worden.</p>
+
+<p>Wij spraken met onzen gids, die den romantischen naam Romeo draagt,
+af, om voor den volgenden morgen een rijtuig voor ons te bestellen, dat
+ons naar de kruidnagelplantages zou brengen. Om 8 uur liep Romeo den
+volgenden morgen reeds op het dek van ons schip rond, om ons op te
+wachten en direct na het ontbijt volgden wij hem naar het aan land
+gereed staande rijtuig. Eerst gingen wij, zooals wij dat overal deden,
+waar er gelegenheid toe bestond, naar de marktplaats, om de groenten,
+vruchten, koopers en verkoopers in oogenschouw te nemen. Het was een
+kleurige, woelige, druk pratende en nog drukker gesticuleerende
+menigte, waaronder vrij wat lepralijders en menschen, die met vieze
+huid- en oogziekten rondwandelden. Wij zagen een school waar de
+kindertjes Arabisch en Indisch leeren; de leerlingen waren allen kleine
+jongens; of de meisjes naar afzonderlijke scholen gaan, of niet
+onderricht worden, hebben wij niet vernomen. Het zou mij niet
+verwonderen, dat hier nog de leer gehuldigd wordt, dat &ldquo;een
+wetend wijf brengt groot gekijf&rdquo;, en dat met vrouwen te leeren
+schrijven, de onzedelijkheid in de hand gewerkt wordt. Zij zouden dan
+maar die kennis gebruiken om den minnaars briefjes te zenden.</p>
+
+<p>Door een mooie allee van manga- en cocosnootboomen, dadel- en <span
+class="pagenum">[<a id="pb189" href=
+"#pb189">189</a>]</span>banaanpalmen en langs verschillende groepen van
+woningen, waarin de een of andere Indianenstam zich opeen gehoopt had,
+kwamen wij in Bububu, de plaats, waar de kruidnagelplantages zijn. Het
+zijn vrij groote boomen, met bladen, die in vorm, kleur en geur aan
+laurierbladeren doen denken. Deze mooie, groenbladige boomen, met de
+roode bloesem, bloem en vrucht, leveren onder dien strakblauwen hemel
+en met de blauwgroene zee op den achtergrond een schitterend effect.
+Alleen door de goedkoope arbeidskracht der zwarten kan deze specerij
+zoo goedkoop aan den man worden gebracht. Mannen, vrouwen en kinderen
+plukken de vruchtjes, spreiden ze op doeken in de zon uit, om ze te
+drogen, dan eerst worden zij zwart, en dan zijn zij gereed om verpakt
+en verscheept te worden. Elk jaar, tusschen Maart en Mei, het
+regenseizoen, worden<a id="xd0e2276"></a> nieuwe boompjes geplant, die
+dan eerst na tien jaar vruchtdragend zijn. Op die wijze wordt gezorgd,
+dat er steeds nieuwe boompjes in aanplant zijn.</p>
+
+<p>De uitvoer van kruidnagelen, copra en andere artikelen, een beetje
+tabak, rubber, tropische vruchten en groenten, is blijkbaar belangrijk
+genoeg, om hier van bijna alle landen een consulaat te vinden, alleen
+een Nederlandsche consul was er niet te ontdekken, hetgeen mij daarom
+verwonderde, omdat de invoer van Javaansche producten er nogal
+belangrijk is.</p>
+
+<p>Kort voordat het schip het anker ging lichten keerden wij van
+Zanzibar terug. Wij hadden er gaarne nog langer gebleven en zeer zeker
+zal ik het bezoek aan dit eiland nimmer vergeten. Om Zanzibar alleen is
+het de moeite waard, de reis naar of van Zuid-Afrika langs de Oostkust
+te maken.</p>
+
+<p>Om vijf uur &rsquo;s middags zette het schip zich in beweging en
+zonden wij dit eiland onzen laatsten afscheidsgroet. Toen wij den
+volgenden ochtend onze oogen openden passeerden wij vlak langs de
+oevers van Mombasa. Zij gaven ons een beteren indruk van wild Afrika
+dan wij tot dusver gehad hebben. Echte wilde, ongecultiveerde bosschen
+en vlakten gingen aan onze blikken voorbij.</p>
+
+<p>Ook het eiland Mombasa ligt op een koraalrif, waardoor de groei van
+vruchten en groenten beperkt is. Het is echter door een spoorweg met
+het binnenland verbonden, zoodat er veel kan worden aangevoerd. Deze
+spoorweg, de Uganda-spoorweg, die tot Nairobi doorloopt, geeft Mombasa
+zijne <span class="pagenum">[<a id="pb190" href=
+"#pb190">190</a>]</span>belangrijkheid. <span class="corr" id=
+"xd0e2288" title="Bron: Hiedoor">Hierdoor</span> toch staat het met
+Centraal-Afrika in verbinding en alles wat van daaruit verscheept moet
+worden, moet vooralsnog zijn weg door Mombasa vinden.</p>
+
+<p>Ook Mombasa is een aardig, oud-Arabisch stadje, al is het dan ook
+lang zoo schilderachtig niet als Zanzibar. Wij vinden er dezelfde nauwe
+straatjes, dezelfde soort huizen, dezelfde soort winkels en een
+ongeveer gelijke markt, maar alles is er kleiner, armoediger en
+onbelangrijker. Het eenige middel van vervoer is de trolley en de
+rickshaw. Paarden komen er niet voor. Men zegt, dat paarden er niet
+kunnen leven, omdat de tetsemug<a class="noteref" id="xd0e2293src"
+href="#xd0e2293">1</a> er existeert. Er zijn ook slechts heel weinig
+koeien, weinig ezels (tenminste, die op vier beenen gaan) en eenige
+muildieren. Van deze laatsten zouden er niet meer dan vijf op het heele
+eiland zijn.</p>
+
+<p>Door de weinig in Mombasa wonende Europeanen is buiten het stadje,
+naar den zeekant toe, een aardige streek gebouwd, waar zij wonen en dat
+in vergelijking met het stadje een gezond oord kan genoemd worden.</p>
+
+<p>De uitvoer van ivoor van hieruit is een zeer belangrijke en voor
+&#8542; deel gaat dit alles naar Amerika. Heele hoopen olifantstanden,
+voor een groot deel komende van het oostelijk deel van den Congo, alle
+met &ldquo;New-York&rdquo; gemerkt, vindt men in de havenplaats
+opgestapeld. Ons schip moest hier een onnoemlijk aantal zakken <span
+class="corr" id="xd0e2300" title="Bron: mais">ma&iuml;s</span> en ruw
+katoen en eenige schuiten vol huiden laden.</p>
+
+<p>Mombasa is nog niet opgewassen tegen het drukke verkeer en den
+drukken uitvoer, die de aanwezigheid van den spoorweg heeft
+meegebracht. Als er, zooals wij het treffen, eenige schepen
+tegelijkertijd in de haven liggen, die lading moeten innemen, dan kan
+Mombasa geen arbeidskrachten genoeg leveren. Het handjevol
+Swahili&rsquo;s, die de lading in ons schip moeten brengen, zullen ons
+lang aan de praat houden. Wisten wij maar vooraf hoe lang wij hier
+bleven liggen, dan hadden wij met den trein eenige honderden mijlen
+landwaarts kunnen gaan en zien wat daar te leeren valt. Elk oogenblik
+kan echter een der andere schepen gereed komen en de arbeidskrachten
+naar onze boot overgeplaatst worden en dan schieten <span class=
+"pagenum">[<a id="pb191" href="#pb191">191</a>]</span>wij sneller op en
+zijn tot verder gaan gereed, alvorens wij terug zouden zijn.</p>
+
+<p>Mombasa is rijk voorzien van zendingshuizen. Protestanten en
+Katholieken kampen hier om den voorrang om deze eenvoudige
+Mohammedaansche of andere bevolking een ander geloof te geven. Heel
+Afrika is bezaaid met deze instellingen, die over het algemeen weinig
+geliefd zijn. Overal hoort men dezelfde appreciatie, dat zij zeer veel
+kwaad en weinig goed stichten. Het is heel moeilijk uit te maken,
+waarom het beter is, dat deze eenvoudige menschen den God der
+Christenen dan hun eigen God aanbidden, en waarom het Protestantsche of
+Katholieke geloof beter zou zijn dan het Mohammedaansche. Het laatste
+leeraart tenminste nog geheelonthouding van alcoholische dranken en
+eenvoud in voeding en levenswijze. Eenige missions hier, in Mombasa,
+drijven hun opvoedenden en veredelenden invloed tot in &rsquo;t
+potsierlijke. Zij voeden hun volgelingen niet alleen op, om onze
+zeden&mdash;die zoo hoogst beschaafd zijn&mdash;en gewoonten over te
+nemen, maar ook om zich Europeesch te kleeden. Verbeeldt u, hier, in
+dat woeste, heete klimaat, vlak bij de Equator, waar elke rechtgeaarde
+Europeaan benijdend neerziet op de doelmatige naaktheid der bruine
+broeders, en wat graag in dat toilet zou willen verschijnen als onze
+beschaving ons niet geleerd had dat dit onzedelijk is, hier die
+eenvoudige menschen te leeren, hun mooie, bruine ruggen te bekleeden en
+zich des Zondags naar de kerk te begeven, gehoed en gelaarsd, in witte
+overhemden en blouses, is toch wel het toppunt van stomme
+kortzichtigheid en blinde ingenomenheid met eigen gebruiken en
+gewoonten.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen, na drie volle dagen en nachten in Mombasa geankerd
+gelegen te hebben, gingen wij verder. Den laatsten avond had nog een
+treurig ongeval op onze boot plaats. De zwarte jongens, met het laden
+van de vracht belast, hadden reeds 26 uren onophoudelijk&mdash;slechts
+kleine rustpoozen om wat te eten hadden zij gehad&mdash;doorgewerkt,
+toen een vracht met twaalf zakken ruw katoen uit de haak schoot, juist
+toen het in de lucht en boven het ruim zweefde. Twee van de daaronder
+werkende mannen werden er als het ware onder verpletterd. De een liep
+belangrijke kneuzingen op en de ander werd zieltogende naar boven
+gebracht. Een oogenblik werd er gevreesd, dat nu alle anderen het werk
+zouden neerleggen en <span class="pagenum">[<a id="pb192" href=
+"#pb192">192</a>]</span>weigeren door te gaan, maar dat gebeurde niet.
+Na een oogenblik wachten gingen allen onder diepe stilte weder aan het
+werk.</p>
+
+<p>Wij hebben nu een langen tijd voor ons alvorens wij weder land
+zullen zien. Eerst na zes dagen komen wij in Aden, de eerstvolgende
+aanlegplaats. Wij zullen ons in Aden slechts zeer kort ophouden,
+misschien niet lang genoeg om er iets van te zien, maar wel lang genoeg
+om dezen brief aldaar te posten, die dan met een mailboot verder gaat
+en Port Said en daardoor Holland eenige dagen eerder dan met onze boot
+bereikt.</p>
+
+<p class="alignright">9 Nov. 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb193"
+href="#pb193">193</a>]</span></p>
+
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href=
+"#xd0e2293src" id="xd0e2293">1</a></span> De tetsemug wordt
+verondersteld de paarden te dooden en bij menschen de slaapziekte te
+veroorzaken.</p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch24" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Tusschen Mombasa en Port <span class="corr" id=
+"xd0e2321" title="Bron: Said">Sa&iuml;d</span>.</h2>
+
+<p>Het waren zes lange dagen tusschen Mombasa en Aden, die weinig
+afwisseling boden. Er was niets te zien, niets te bewonderen, niets om
+je aan te ergeren, niets om je mede bezig te houden. De kleine, witte,
+vliegende visschen, die nu en dan in groote groepen vlak bij het schip
+opvlogen, waarschijnlijk nadat het schip ze onverwacht in het een of
+ander werk gestoord had, gaven alleen eenige afleiding. Onder de
+passagiers, die in Mombasa tot 38 eerste klasse passagiers waren
+aangegroeid, was letterlijk niet een de moeite van kennismaking waard.
+Het waren allen lieve, brave burgers of burgeressen van het land,
+waartoe zij <span class="corr" id="xd0e2326" title="Bron: behoooren">
+behooren</span>; ik hoop ze niet te krenken als ik zeg, dat er verder
+niets van hen te vertellen is, dat de moeite van neerschrijven loont.
+Van onze tafel waren de twee aangenaamste buren in Mombasa afgestapt en
+die plaatsen zijn onbezet gebleven; buiten ons vier zaten er nu nog een
+Deensche mijnheer, die in den Congo in Belgischen militairen dienst was
+en een Deensche dame, die in den Congo getrouwd was, beiden voor
+malaria naar hun land teruggestuurd en gedurende de reis telkens weder
+aan malaria lijdende, en twee Engelsche jonge mannen van 24 en 26 jaar
+oud, beiden van de grootste onbeduidendheid. Het waren evenwel een paar
+goede jongens, die ons nog al eens van dienst waren. Met een
+Amerikaanschen admiraal en zijne vrouw, die in Mauritius een getrouwde
+dochter bezocht hadden, en eene andere Amerikaansche dame, trachtte ik
+de avonden te dooden met het spelen van bridge en overdag konden wij
+lezen of praten. Romannetjes van onbekende schrijvers <span class=
+"pagenum">[<a id="pb194" href="#pb194">194</a>]</span>of schrijfsters,
+die in elk ander geval het oprapen niet waard zijn, gingen nu van hand
+tot hand en werden bediscussieerd, alsof de slecht gemarkeerde
+karakters, de ongemotiveerde handelingen en de onuitgewerkte problemen
+in die boeken, een vruchtbare discussie mogelijk maakten. Een door een
+sentimenteel juffertje ge&iuml;mproviseerd bal mislukte geheel, doordat
+de heeren het te warm vonden om te dansen en er trouwens aan dek geen
+genoegzame ruimte voor was.</p>
+
+<p>Eerst toen wij Cap Guardafui naderden kwamen de gemoederen in
+beweging. Dit was niet alleen omdat de gevaarlijke bocht, die wij daar
+te maken hadden ons allen zenuwachtig maakte en wij meer dan anders de
+mogelijkheden bespraken om in geval van een ongeluk nog gered te kunnen
+worden; ook niet alleen het feit, dat dit scherpe punt zonder
+lichttorens elk jaar een of meer schepen ten gronde richt en tal van
+menschenlevens verwoest, maar de tragische geschiedenis van onzen armen
+deksteward hield ons bezig. Deze goedhartige jongeman, die aan boord
+ieders sympathie had, was voorheen steward op een der Australische
+booten. In Melbourne had hij een meisje leeren kennen, met wie hij een
+jaar geleden getrouwd was. Zijne omstandigheden hadden zich intusschen
+verbeterd en hij kon nu eene vaste positie aan wal in Engeland krijgen.
+Daar de scheepsreglementen niet toelaten, dat de ge&euml;mployeerden
+vrouw of kinderen op hetzelfde schip meenemen, was hij eerder uit
+Australi&euml; naar Engeland teruggekeerd en zijne vrouw met het
+pasgeboren kindje zou een paar maanden later komen. Dat schip nu,
+waarmede zijne vrouw van Australi&euml; naar Engeland kwam, heeft twee
+maanden geleden schipbreuk geleden aan de Cap Guardafui en een van de
+vier booten, waarin de passagiers waren ondergebracht en waarin vrouw
+en kind van onzen deksteward zaten, is nimmer terecht gekomen. Er wordt
+gevreesd, dat zij op Cap Guardafui geland waren, dat bewoond wordt door
+een zeer gevreesden zwarten stam, de Somali&rsquo;s, waarvan men
+vermoedt, dat zij kannibalen zijn.</p>
+
+<p>Zeker weet men, dat zij alle witmenschen uitplunderen en vermoorden.
+Reeds twee keer is een boot van Aden uitgezonden om een onderzoek in te
+stellen, doch is telkens zonder eenig teeken van de verongelukten
+ontvangen te hebben, teruggekeerd. Toen het bericht van het ongeluk
+voor het eerst <span class="pagenum">[<a id="pb195" href=
+"#pb195">195</a>]</span>Engeland bereikte, en er nog niets anders
+bekend was, dan dat die boot zoek was, wilde de radelooze jonge man
+zelf op onderzoek uit en daarvoor gaf de Union Castle Mij. hem de
+gelegenheid, door hem als deksteward op de Avondale Castle aan te
+stellen. In de twee maanden sedert dat schip Engeland verliet, zijn de
+berichten gekomen van de vergeefsche pogingen, uit Aden ondernomen, om
+iets van de ongelukkigen te vernemen. Men vermoedt nu, dat de boot,
+waarin de tweede officier het commando voerde, toen deze zag, dat zij
+op Cap Guardafui landen, weder zee heeft gekozen en door een noodlottig
+toeval is gezonken. Dit zou de minst treurige dood zijn, die de
+ongelukkigen kon hebben getroffen en daarom wordt dit nu maar als het
+waarschijnlijkste aangenomen.</p>
+
+<p>Tot even v&oacute;&oacute;r wij deze rotsen in het gezicht kregen,
+bleef de deksteward trouw op zijne post en voerde de groote en kleine
+wenschen en bevelen der passagiers prompt uit; doch toen dit
+onherbergzaam oord, met zijn kale puntige rotsen en gloeiend heete
+zandvlakten vlak voor ons lag, werd het hem te benauwd en verdween hij
+en kwam den geheelen dag niet weder te voorschijn.</p>
+
+<p>Als Itali&euml;, die de gelukkige bezitter van dit gevaarlijk en
+onherbergzaam stuk grond is, niet spoedig zorgt, dat er vuurtorens
+komen en dat menschenlevens er veilig zijn, dan vindt Engeland een zeer
+gegronde reden om handelend in te grijpen en dit stuk bij
+Britsch-Afrika in te lijven.</p>
+
+<p>Zondag 12 November kwamen wij in Aden aan. Het was reeds zes uur in
+den avond, wij hadden dus geen gelegenheid iets van de stad te zien.
+Slechts eenige uren zouden wij er liggen blijven om eenige honderden
+balen vracht in te nemen. Wij konden wel aan land gaan en verschillende
+passagiers deden dit ook, maar de stad Aden ligt 4 &agrave; 5 mijlen
+landwaarts, daar konden wij in dien korten tijd niet heen en de
+eeuwenoude watertanks, het eenige wat Aden voor een vreemdeling
+belangrijk maakt, waren in het avondduister niet te zien. Wij bleven
+dus aan boord en vermaakten ons met de wanhopige pogingen aan te zien
+van de tallooze Arabieren en Somali&rsquo;s om aan boord van het schip
+te komen. Zij waren allen met hunne koopwaren in primitieve roeibootjes
+komen aanzetten en schreeuwden en riepen in hunne door ons
+onverstaanbare taal, dat zij aan boord iets te verrichten hadden. De
+kapitein <span class="pagenum">[<a id="pb196" href=
+"#pb196">196</a>]</span>wilde hen echter niet aan boord hebben, omdat
+zij niet alleen kooplieden, maar bijna zonder uitzondering dieven zijn
+en er aan boord voor hen niets veilig is. In een verschrikkelijk
+geroezemoes van geluiden, want het laden van &rsquo;t schip ging
+onderwijl ook zijn gang, werden nu van uit de bootjes touwen naar de
+kijkende dames en heeren op het schip geworpen, en zoodra wij het
+uiteinde van zoo&rsquo;n touw te pakken kregen, aan het andere uiteinde
+koopwaar gebonden en naar het schip opgeheschen. Een tienmaal te hooge
+som werd daarvoor ge&euml;ischt en dan begon het vragen en bieden op
+schreeuwende wijze van over de scheepsrailing naar de daaronder
+vertoevende zwarten in de bootjes. Somalimandjes, waarvoor vijf en zes
+shilling werden ge&euml;ischt, werden voor &eacute;&eacute;n shilling
+en later zelfs voor six-pence gekocht. Vooral de kooplieden met
+Abyssinische struisveeren hadden groote nering en een zeker soort
+cigaretten vond bij de heeren gewillige koopers. Later op den avond
+klommen de slanke, vlugge jonge Somali&rsquo;s bij de dunne, aan boord
+vastgehouden touwen zelf naar boven en eenmaal boven, werden zij door
+de passagiers genoeg beschermd om dat handjevol durvende kereltjes met
+hunne, achter hen aankomende koopwaren, boven te houden. De uren vlogen
+om en toen om tien uur het schip Aden weder verliet, waren wij het er
+allen over eens, dat wij eenige zeer amusante en interessante uren
+hadden doorgebracht.</p>
+
+<p>De groote gebouwen in Aden, die van af het schip konden gezien
+worden, waren reeds gedeeltelijk versierd voor het te wachten bezoek
+van den koning en de koningin van Engeland op hun doorreis naar
+Engelsch-Indi&euml;.</p>
+
+<p>Toen eenmaal Aden achter den rug was, was ook de eentonigheid van de
+reis gebroken. In de Roode Zee hadden wij nog onophoudelijk aan
+&eacute;&eacute;n van beide zijden wat te zien. En als het bloote oog
+ons de stadjes en <span class="corr" id="xd0e2349" title="Bron:
+kooldepots">kooldep&ocirc;ts</span> en de voorbij stoomende bootjes
+niet deed onderscheiden, dan gingen de vele goede kijkers van hand tot
+hand en gunden ons op die wijze een blik op hetgeen wij passeerden. Een
+boot van de Nord-Deutsche Lloyd, waarschijnlijk op weg naar
+Australi&euml;, die ons voorbijvoer zonder een vriendschappelijken
+groet te wisselen, wekte de verontwaardiging der Britten. De haat
+tusschen die twee nati&euml;n moet vroeg of laat in een oorlog een weg
+vinden om zich te uiten. <span class="pagenum">[<a id="pb197" href=
+"#pb197">197</a>]</span></p>
+
+<p>Een schandelijke daad doet Turkije op dit oogenblik. Omdat het in
+oorlog is met Itali&euml;, heeft het in alle Turksche kustplaatsen, en
+op alle gevaarlijke rotsen de lichten in de lichttorens doen dooven.
+Langs den geheelen weg van Aden tot Suez was &rsquo;s avonds en
+&rsquo;s nachts in geen enkele lichttoren, die op Turksch grondgebied
+staat, een licht te zien. Tegen de internationale wetten op
+scheepvaartgebied en tegen elke opvatting van welvoegelijkheid in stelt
+hier Turkije de schepen van alle nati&euml;n bloot aan het gevaar om op
+een zijner gevaarlijke rotspunten te stranden, omdat het met
+Itali&euml; oorlog voert. Zullen de verschillende mogendheden niet
+spoedig moeten protesteeren tegen dit feit, alvorens er ongelukken door
+ontstaan zijn?</p>
+
+<p>Woensdagmorgen om acht uur lagen wij in de haven van Port Soudan.
+Deze haven is nog slechts achttien maanden oud en is door de Britten
+geheel up to date ingericht. De matineuse menschen, die van halfzeven
+reeds het binnenkomen bespieden, hadden een zeer loonend gezicht op het
+land. De zee had aan de kust een zuiver smaragd-groene tint, daarachter
+de oneindige witte zandvlakte en geheel aan den gezichtseinder staken
+de tallooze prachtige bergtoppen hunne grillige koppen tot in de wolken
+omhoog. Dit landschap geleek op een stuk Egypte, zooals wij dat van
+platen en prenten kennen. Toen wij wat dichterbij kwamen en de
+morgenschemering voor vol daglicht had plaats gemaakt, werd dit gezicht
+nog meer Egyptisch, doordat wij toen de vele Egyptenaren, Grieken,
+Arabieren en Inlanders van verschillende stammen, die zich op den weg
+bevonden, konden onderscheiden.</p>
+
+<p>Port Soudan is natuurlijk nu nog een stadje van kleinen omvang, maar
+de vele groote <span class="corr" id="xd0e2359" title="Bron:
+offici&euml;ele">officieele</span> gebouwen met de Britsche vlag op het
+dak, zagen er allen zoo massief en kolossaal uit, dat het niet
+betwijfeld behoeft te worden, dat Engeland zich hier blijvend heeft
+gevestigd en van Port Soudan spoedig een groote stad zal maken. Van uit
+dit stadje gaat een spoorweg, die in 24 uur Karthoum bereikt en
+waardoor het ook met Ka&iuml;ro verbonden is. Daardoor kan het alle
+vracht van uit het binnenland komende, van daar gemakkelijk verschepen.
+Het geheele stadje maakt een zeer hygi&euml;nischen indruk. De
+rioleering, watertoevoer, goede harde wegen, ruime, frissche woningen,
+electrische verlichting, dit alles toonde de goede zorg van de Britsche
+regeering. <span class="pagenum">[<a id="pb198" href=
+"#pb198">198</a>]</span></p>
+
+<p>Wij hadden vlug ons ontbijt genuttigd en ons aan wal begeven om in
+de drie uur, die wij in Port Soudan vertoeven zouden, zooveel mogelijk
+in ons op te nemen. Nadat wij het Europeesche gedeelte doorgegaan
+waren, waar de Engelschen en Grieken wonen, begaven wij ons naar de
+Kraals, waarin de verschillende inboorlingen leven. Allerlei stammen
+wonen er. Op ons maakten vooral de Wadi-Wadi&rsquo;s, met hunne lange
+wolharige coiffures en hunne woeste blikken een diepen indruk. Zij
+behooren eigenlijk in de bergtoppen tehuis en komen alleen naar beneden
+om handel te drijven. Een eigenaardig soort bokken en schapen telen zij
+en die brengen zij ter markt. Wij zagen die rare beesten in groote
+massa op de markt. Het was soms moeilijk uit te maken of het een geit
+of een schaap was. Van die Wadi-Wadi&rsquo;s wordt verteld, dat zij een
+zeer aristocratisch volk zijn, dat zich voor werken te hoog acht en
+waarvan niet een enkele in dienst van blanken te krijgen is. Zij zijn
+zeer oorlogszuchtig en leven van veeteelt en van wat zij op eerlijke
+wijze door oorlog zich toe&euml;igenen. Zij hebben hun eigen vorst en
+worden tot dusver nog door elke natie ontzien.</p>
+
+<p>Wij zagen er vrouwen met gouden ringen door den neus zoo groot en
+breed als een flinke bracelet; wij zagen er de markt met alles wat er
+te koop is en die vele verschillende kleurlingmannen en vrouwen, om van
+dat alles te koopen en wij zagen er verschillende caf&eacute;&rsquo;s
+en restaurants, waar het geheele menu, in tallooze potjes en pannetjes
+aan den weg bereid en gekookt werd. Wij zagen er nog tal van
+opmerkenswaardige dingen meer, maar wij zijn aan dat kleurling-leven
+reeds zoo gewoon geraakt, dat veel wat wij zien in het geheel geen
+blijvenden indruk meer maakt.</p>
+
+<p>Het was reeds twaalf uur, alvorens het schip geladen was en wij de
+reis konden voortzetten.</p>
+
+<p>De vijf dagen in de Roode Zee waren warm, maar voor ons in de hutten
+op het bovendek wel uit te houden. Overdag koelde het zeewindje genoeg
+af om het niet benauwd te hebben als wij maar rustig op het dek bleven
+zitten en &rsquo;s nachts hadden wij het ook niet te warm. Zij, die in
+de andere hutten vertoefden, hadden het &rsquo;s nachts dikwijls te
+heet en meestal lagen de canap&eacute;&rsquo;s van de dames- en
+heerensalon en het geheele opperdek &rsquo;s nachts vol passagiers, die
+het in hunne hutten niet langer konden uithouden. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb199" href="#pb199">199</a>]</span></p>
+
+<p>Zoo&rsquo;n lange zeereis oefent op de gezondheid van vele
+passagiers een gunstigen invloed uit. Velen was dit duidelijk aan te
+zien. Zelfs de scheepsdokter, die er in den beginne zoo holoogig en
+mager en spichtig uitzag, had ronde wangetjes en een frissche kleur
+gekregen.</p>
+
+<p>Naarmate wij Suez naderden en het duidelijk werd dat wij niet voor
+Zaterdagavond in Port Sa&iuml;d zouden landen, begonnen wij ongerust te
+worden, dat wij dien nacht geen onderkomen zouden vinden. Er waren over
+de twintig passagiers van de eerste klasse, die daar aan land gingen,
+hetzij om evenals wij naar Palestina te gaan, hetzij om een week in
+Port Sa&iuml;d over te blijven om de aankomst van den koning en de
+koningin van Engeland aldaar bij te wonen. Maandag 20 November worden
+die hooge gasten in Port Sa&iuml;d verwacht, en in Soudan hadden wij
+reeds vernomen, dat alle hotels in Port Sa&iuml;d daardoor geheel bezet
+waren. Wel hadden wij van uit Suez een telegram gezonden om vier kamers
+voor ons disponibel te houden, maar dat telegram kon niet
+v&oacute;&oacute;r Zaterdagmorgen verzonden worden.</p>
+
+<p>Met het schip hadden wij ons langzamerhand verzoend. Het voedsel was
+tamelijk goed, de bemanning vriendelijk en voorkomend en de kapitein
+deed alles om het den passagiers naar den zin te maken.</p>
+
+<p>Ook hadden wij na Mombasa onophoudelijk goed weder en het schip was
+daar goed vol geladen, zoodat het zonder schommelingen vrij rustig
+vooruit schoof. Wat konden wij meer verlangen.</p>
+
+<p>Vrijdagavond om ongeveer tien uur kwamen wij in Suez aan. Daar
+werden wij nu eens echt door een Turkschen dokter aan een onderzoek
+onderworpen. Het heele onderzoek kwam daarop neer, dat wij een voor een
+den dokter passeerden, hij zag dan met zijn wetenschappelijken blik,
+dat wij zonder gevaar Turkije konden binnentreden. Niettegenstaande het
+nachtelijk uur, waren toch nog tal van kooplieden aan boord gekomen,
+die ons doosjes met Turksche noga en met andere Turksche zoetigheden,
+benevens cigaretten, koralen en bovenal eenig mooie Turksche shawls te
+koop aanboden. Deze laatsten vonden tal van koopers en vele van de
+kooplieden gingen huiswaarts met een lichtere vracht aan goederen, doch
+met een goed gevulde beurs. <span class="pagenum">[<a id="pb200" href=
+"#pb200">200</a>]</span></p>
+
+<p>Zaterdag in het Suez-kanaal hadden wij <span class="corr" id=
+"xd0e2385" title="Bron: ruimschooots">ruimschoots</span> gelegenheid om
+van onze medepassagiers afscheid te nemen en met velen nog eenige
+oogenblikken een luchtig gesprek te voeren. Zoo&rsquo;n vaart door het
+Suez-kanaal is heel geschikt om menschen geduld te leeren. Zoo nu en
+dan eens een paar uur stil te blijven liggen om een reeks andere
+schepen te laten passeeren en daarna weer heel langzaam een eindje op
+te schieten, is voor reizigers van de twintigste eeuw niet meer
+geschikt. Maar al de passagiers op onze boot lieten zich er niet door
+uit hun humeur brengen, wat meer zegt, wij allen zegenden elk oponthoud
+dat zich voordeed. Eerstens was het een prachtigen dag, vol
+afwisselingen en ten tweede konden wij in geen geval v&oacute;&oacute;r
+zes uur aankomen, zoodat de naar Ca&iuml;ro vertrekkenden niet zouden
+kunnen afreizen en nu was van allen de hoop, dat het schip niet
+v&oacute;&oacute;r tien uur in Port Said zou aankomen, dan konden wij
+den nacht nog op het schip doorbrengen en konden Zondagmorgen afreizen,
+of hadden gelegenheid een hotel te zoeken. Het was een allervroolijkste
+stemming den geheelen dag op het schip en zeer zeker was het een
+aangenaam einde van een zoo interessante reis. Wij vieren en alle
+medepassagiers, waarmede wij dien dag spraken, betreurden het, dat wij
+het schip moesten verlaten, waarop wij zoo&rsquo;n gelukkige maand
+hadden doorgebracht en ik zal zeer zeker steeds met de aangenaamste
+herinneringen aan dezen tijd terugdenken.</p>
+
+<p>Maar het schip kwam v&oacute;&oacute;r tien uur in Port Sa&iuml;d
+aan en nu moesten wij dus &rsquo;s avonds nog het schip verlaten. Het
+<span lang="en">Eastern Exchange Hotel</span> had gelukkig voor dien
+nacht plaats voor allen en het was een goed hotel, maar voor Zondag
+waren alle kamers genomen. Om twee uur den volgenden dag vertrok een
+boot naar Jaffa en daarop hebben wij plaatsen besproken en hopen een
+dag of tien in Palestina door te brengen, alvorens wij Egypte verder
+ingaan.</p>
+
+<p>Hier in Port Sa&iuml;d is alles in vroolijke stemming. Den geheelen
+nacht was er muziek en zang en dans door de geheele stad en &rsquo;s
+morgens had het in de straten meer van een vroolijke kermisstemming dan
+van een ernstigen Zondagmorgen. <span class="pagenum">[<a id="pb201"
+href="#pb201">201</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch25" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt=
+"Ornament" width="617" height="197"></div>
+
+<h2 class="normal">In Palestina.</h2>
+
+<p>Wij hadden niet veel rust in Port Sa&iuml;d genoten, want, nadat wij
+Zaterdagavond omstreeks middernacht in ons hotel waren aangeland
+moesten wij het Zondagmiddag om twee uur reeds weder verlaten. In dien
+tusschentijd moesten wij de verschillende kantoren afloopen om geld op
+te nemen, (onze credietbrieven geven bijna in elke stad voor ieder van
+ons een verschillend kantoor op); moesten wij onze vice-consuls over
+onze paspoorten spreken, moesten wij onze koffers bij Cook onderbrengen
+en moesten mrs. Catt en ik onze plaatsen bespreken voor een in Januari
+naar Colombi&euml; vertrekkende boot. Wij waren dan ook dood moe, toen
+wij op de boot aankwamen die ons naar Jaffa zou voeren, en wij namen
+ons voor in Jaffa een dag rust te nemen, alvorens wij onze
+pelgrimstocht door Jeruzalem zouden aanvangen. Wij zouden niet in
+zoo&rsquo;n haast zijn afgereisd als niet de boot, die Zondagmiddag
+vertrekken zou, ons bijzonder was aanbevolen en een volgende boot van
+die lijn, de Khedivian lijn, eerst dagen later zou gaan.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-239a.jpg" alt=
+"Landingsplaats in Jaffa." width="617" height="453">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Landingsplaats in
+Jaffa.</span></p>
+</div>
+
+<p>Om ruim twee uur verlieten wij ons hotel en ofschoon de boot, die
+ons zou herbergen, geen tien minuten van ons hotel verwijderd lag,
+duurde het toch ongeveer een uur, alvorens wij er waren aangeland. Even
+moeilijk als men in Port Sa&iuml;d binnenkomt, met even-zoovele
+moeilijkheden heeft men te kampen om er uit te komen. Even goed als wij
+den vorigen avond eerst in twee verschillende bureaux onze namen in een
+boek moesten inschrijven, daarmede verklarende, dat wij gezond zijn,
+geen contrabande invoeren en brave menschen zijn, doch daarna toch nog
+bij de douanen gevisiteerd werden, omdat <span class="pagenum">[<a id=
+"pb202" href="#pb202">202</a>]</span>men ons op onze eerlijke gezichten
+en op ons woord en handteekeningen niet geloofde, zoo moesten wij nu al
+diezelfde formaliteiten weder ondergaan, maar nu om het bewijs te
+leveren, dat wij niets uit het land uitvoerden. Goed dat wij een
+dragoman bij ons hadden, want wij zouden met ons zuiver geweten en in
+kinderlijke onschuld recht door naar het schip zijn gegaan. Voor het
+bewijs, dat wij gezond zijn en niets te verbergen hebben, moesten wij
+ieder vier stuivers betalen.</p>
+
+<p>Op de boot troffen wij een ander soort passagiers dan op andere
+booten. Niet zoozeer onder de eerste klasse passagiers, die waren voor
+een deel toeristen als wij, voor een ander deel mannen en vrouwen,
+zendelingen en handelslieden. Maar onder de derde klasse en bovendeks-
+en tusschendekspassagiers was een groot verschil. Onder de
+eerstgenoemde was een heele bezending Turksche dames, waarvan geen
+stukje van het lichaam te zien was, zoo dicht waren zij van het puntje
+van hun hoofd tot aan de teenen in zwarte doeken gehuld. Dan waren er
+<span class="corr" id="xd0e2413" title="Bron: Bedouinen">
+Bedou&iuml;nen</span> en Fellahinen, Syri&euml;rs, Armeni&euml;rs en
+nog meer van dat soort in groote hoeveelheid.</p>
+
+<p>Wij hadden op de boot een beter diner dan wij in lang genuttigd
+hadden en alles was er even zindelijk en goed. Om 7 uur hedenochtend
+landden wij in Jaffa, dat wil zeggen, zoo dicht bij als de boot ons
+brengen kon, want daarna moesten wij in roeibooten aan land gebracht
+worden. Het was gelukkig prachtig weder en de zee zoo stil, als men
+zich maar wenschen kan en toch is die landing in Jaffa niet geheel en
+al ongevaarlijk. De rotsige ondergrond, rotsen, waarvan de vinnige
+punten een halven meter hier en daar boven de zee uitsteken en de bijna
+<span class="corr" id="xd0e2418" title="Bron: steets">steeds</span>
+aanwezige branding hebben al menigen passagier het leven gekost. Wij
+hebben dan ook al vastgesteld, dat wij alleen bij kalm weder van hier
+zullen vertrekken en in geval van storm liever eenige dagen langer
+zullen blijven.</p>
+
+<p>Wij hebben in de laatste weken veel gezien en ondervonden en toch,
+hetgeen wij vanmorgen zagen, toen wij van de landingsplaats naar het
+hotel gingen, heeft ons geheel in verbazing gezet. De indrukken, die ik
+in dezen eenen dag opdeed, zijn zoo vele en zoo intens, dat ik niet
+weet, waarover het eerst te moeten schrijven. De algemeene indruk is,
+dat <span class="pagenum">[<a id="pb203" href=
+"#pb203">203</a>]</span>het mij voorkomt, dat elke predikant of
+priester of rabbi, eerst naar Palestina gezonden moet worden en hier
+eenigen tijd moet doorbrengen, alvorens zijne opleiding als voleindigd
+beschouwd zal kunnen worden. E&eacute;n dag hier doet den bijbel beter
+begrijpen, dan jaren van studie doen. Het heele oude testament staat op
+eens levendig voor je geest. Een andere algemeene indruk is, dat de
+afstammelingen van Abraham, Izaak en Jacob in die meer dan 5000 jaar
+niet veel van uiterlijk zijn veranderd en dat de achter-kleinkinderen
+van de twaalf zonen van Jacob er uitzien, alsof zij nog in staat zijn
+hun broertje Benjamin voor een ezelsvel&mdash;of was het wat
+anders&mdash;te verkoopen.</p>
+
+<p>Baedeker zegt, dat men hier de Mohammedanen, Joden en Christenen aan
+hunne kleeding kan herkennen; dat is maar goed ook, want, volgens hun
+uiterlijk zou men ze zeker allen onder de zonen van Isra&euml;l
+rangschikken. En wat de straten en die menschen er allen vies en vuil
+uitzien, dat is niet te beschrijven. De Batavierstraat en Uilenburg in
+Amsterdam zijn er met hunne bewoners heilig bij. Toch is dat alles
+schilderachtig mooi. Als men daar zoo&rsquo;n karavaan kameelen, zwaar
+beladen, door zoo&rsquo;n nauwe straat vol kleurig gekleede mannen en
+vrouwen ziet gaan, of een troep ezeltjes, ieder met een Mohammedaan er
+op, of oude huisvaders op hun laag stoeltje voor hun winkeltjes ziet
+zitten, dan blijft men staan en zou graag van dat alles een afbeeldsel
+nemen, maar een fotografie of teekening kan onmogelijk de
+kleurschakeering en levendigheid weergeven, die het in werkelijkheid
+bezit.</p>
+
+<p>In ons hotel &ldquo;Hotel Jeruzalem&rdquo;, hebben de kamers geen
+nummers, maar alle een bijbelsche naam. Mrs. Catt, die haar kamer naast
+de mijne heeft, logeert in Ruben en ik in Dan. De bijbelsche kennis van
+ons vier is niet toereikend om uit te maken waardoor mijnheer Dan zich
+beroemd gemaakt heeft, en terwijl ik vlijtig zit te schrijven, zitten
+mijne drie reisgenooten in den bijbel deze en dergelijke bijzonderheden
+na te pluizen. Het hotel is gelukkig zindelijk en goed en ligt in de
+buurt, waar de Duitsche bevolking woont, dat is in eene der voorname
+straten, als men ten minste dien term gebruiken kan.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-239b.jpg" alt=
+"Weeklagende Joden bij het stuk oude muur in Jeruzalem." width="611"
+height="460">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Weeklagende Joden bij het
+stuk oude muur in <span class="corr" id="xd0e2434" title="Bron:
+Jerusalem">Jeruzalem</span>.</span></p>
+</div>
+
+<p>Van het voornemen, om hier een dag rust te nemen, is natuurlijk
+niets gekomen. Den heelen morgen waren wij in <span class="pagenum">[<a
+id="pb204" href="#pb204">204</a>]</span>de straten en op de markt en
+met een gids van hier hebben wij een contract afgesloten om ons door
+Palestina te voeren. Dat contract nam direct na de lunch een begin en
+om half twee waren wij dan ook reeds alle vier gereed, om per rijtuig
+de kolonie, door Rothschild uit Parijs dertig jaren geleden hier
+gesticht, te bezoeken. Deze kolonie is ruim acht mijlen buiten Jaffa
+gelegen en, ofschoon de weg allerbedroevendst was, bracht toch de
+geheele tocht ons een en al in verrukking. Het was heerlijk weder, niet
+te warm en niet te zonnig en daar zaten wij, met onzen Engelsch,
+Fransch en Duitsch sprekenden gids naast den koetsier om ons alles te
+verklaren, den geheelen weg over te genieten van alles, wat wij
+passeerden. Wij reden voorbij oude bronnen, groote oude graftomben,
+langs sinaasappelplantages; wij zagen uitgestrektheden land beploegen
+met &rsquo;n kameel of een os voor &rsquo;n &eacute;&eacute;ntandsche
+ploeg bespannen; wij zagen <span class="corr" id="xd0e2442" title=
+"Bron: Bedouinen">Bedou&iuml;nen</span> in hunne primitieve hutten, en
+licht en eenvoudig landbouwwerk verrichten; wij zagen kudden schapen en
+geiten, en menschen die zoo uit den bijbel in levenden lijve voor ons
+stonden; wij reden langs de vlakte van Sharon en zagen de vrouwen en
+meisjes water uit de bronnen halen en ezels en kameelen zich laven met
+het koele vocht; wij zagen de roos van Sharon in menigte bloeien en
+daarnaast de leli&euml;n van het veld en narcissen en irissen en dat
+alles eerst in mooi, helder daglicht en terugkomende in een prachtige
+avond-schemering. Nooit zag een van ons zoo&rsquo;n mooien
+zonsondergang als hedenavond, waardoor de heuvels van Juda in een teer
+violette kleurschakeering gezet werden, waaraan wij ons oog niet konden
+onttrekken. Het was alsof wij in een sprookje leefden.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-249a.jpg" alt=
+"Straat in Jaffa." width="466" height="587">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in
+Jaffa.</span></p>
+</div>
+
+<p>Maar in de kolonie Richon le Zion zooals die door Baron Rothschild
+gedoopt is, is alles werkelijkheid. Rothschild heeft hier ongeveer 30
+jaar geleden ruim 600 hectaren bouwgrond gekocht en wat geld disponibel
+gesteld voor de Russische en Roemeensche Joden, die uit hun land
+verdreven werden.</p>
+
+<p>Op dien grond en met dat geld zijn die menschen hier een
+wijndruiventeelt begonnen en hebben wijn gefabriceerd. Vier en twintig
+jaar geleden heeft Rothschild hen met geld geholpen om een wijnkelder
+te bouwen, geheel op denzelfden voet gebouwd en ingericht als die te
+Bordeaux, die de grootste en beste van de geheele wereld moet zijn.
+Deze hier volgt <span class="pagenum">[<a id="pb205" href=
+"#pb205">205</a>]</span>in grootte direct op dien te Bordeaux. De zaken
+gingen zoo goed, dat achttien jaar geleden Rothschild geheel kon worden
+afbetaald en alles nu aan de kolonie toebehoort.</p>
+
+<p>Hoewel deze kolonie hoofdzakelijk uit Russen en Roemeni&euml;rs
+bestaat, zijn er toch ook enkele Duitsche, Fransche en Engelsche Joden
+onder. De kolonie bevat ongeveer honderd families. Zij werken
+co&ouml;peratief, dat is te zeggen, elke familie woont in eigen huis en
+bezit haar eigen stuk grond, dat groot of klein is.</p>
+
+<p>De druiven worden in de fabriek bewerkt en naar gelang men inzendt,
+wordt men uitbetaald. In de fabriek werken losse arbeiders, die in
+loondienst zijn; dat zijn geen kolonisten, doch wel bijna allen
+Joden.</p>
+
+<p>Eenige jaren geleden heeft de kolonie groote verliezen geleden,
+doordat zij voor haar wijn geen uitweg vond. In het land kon niet meer
+verbruikt worden en voor het buitenland had men geen afnemers. De
+kelder lag toen vol. In dien tijd zijn toen vele kolonisten begonnen
+hunne druiven uit te roeien en er sinaasappelen en amandelen en andere
+vruchten voor in de plaats te kweeken. Na de moeilijkheden, die de
+wijnfabricage het vorige jaar in Frankrijk ondervond, heeft Frankrijk
+allen wijn, die in voorraad was, van hier opgekocht en heeft ook voor
+dit jaar groote bestellingen gedaan. De geleden verliezen is men
+daardoor te boven gekomen en daar de nieuw aangekweekte vruchten ook
+een goeden oogst hebben geleverd en goed verkocht worden, hoopt men
+door het ongeluk nog tot meerdere voorspoed te komen. De wijnfabricage
+bedroeg dit jaar <span class="corr" id="xd0e2463" title="Bron: 35,000">
+35.000</span> <span class="corr" id="xd0e2466" title="Bron:
+hectolitier">hectoliter</span>.</p>
+
+<p>De kolonie, die een dorpje op zichzelf vormt, ziet er veel en veel
+zindelijker en beter onderhouden uit dan Jaffa. Ook zagen de kinderen
+en volwassenen er bijna zonder uitzondering frisch en gezond en flink
+uit. Wij hadden nog even gelegenheid de school te bezoeken, waar de
+kinderen degelijk onderricht genieten en waaraan ook een cursus voor
+mannen en vrouwen verbonden is. Wij zagen er de kinderen, jongens en
+meisjes, juist een les in tuinbouw ontvangen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-249b.jpg" alt=
+"In Jeruzalem." width="464" height="585">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In <span class="corr" id=
+"xd0e2476" title="Bron: Jerusalem">Jeruzalem</span>.</span></p>
+</div>
+
+<p>Er zijn hier in de buurt nog tal van Joodsche kolonies, die alle min
+of meer in denzelfden geest werken en die het ook allen goed gaat. De
+drie grootste hier zijn Duitsche nederzettingen. Zoo oppervlakkig
+beschouwd, is er nog plaats <span class="pagenum">[<a id="pb206" href=
+"#pb206">206</a>]</span>voor tal van Joden, die zich hier, dunkt mij,
+geheel tehuis moeten gevoelen. Er ligt nog zooveel vruchtbare grond
+onbearbeid, en als de grond hier bewerkt wordt, geschiedt dit op
+zoo&rsquo;n primitieve wijze, dat er oneindig meer uit te halen moet
+zijn, dan er nu uitgehaald wordt.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen waren wij reeds bijtijds gereed om direct na het
+ontbijt met onzen dragoman er op uit te kunnen gaan. Het eerst reden
+wij naar de laatst gevormde kolonie van Zionisten, waar ook het alom
+bekende Joodsche gymnasium gevestigd is. Deze kolonie, waarin Russen,
+Duitschers, Oostenrijkers, Roemeni&euml;rs, Engelschen, etc., etc.
+wonen, is nog maar 2 jaar oud. De huizen zijn geheel nieuw en zijn voor
+het grootste deel kleine of groote villa&rsquo;s. Het is duidelijk, dat
+de kolonie, &ldquo;Tal Abib&rdquo; genaamd, hoofdzakelijk uit
+welgestelde Joden bestaat. Zij is gelegen aan de zeekust; de grond is
+er vruchtbaar, alle bewoners zien er welvarend uit, voor zoover wij ze
+zagen. Zij zijn geen landbouwers of vruchtkweekers, zij werken ook niet
+co&ouml;peratief, zij hebben financieel niets met elkaar uit te staan.
+Het zijn kooplieden, die hun zaken in geheel Palestina of daar buiten
+drijven, bankiers, doctoren, leeraren en zulk soort menschen. Het meest
+interessante in deze kolonie, maar geheel onafhankelijk daarvan, is het
+Joodsche gymnasium. Deze mooie, hygi&euml;nisch goed gebouwde, groote
+school, die ongeveer 6 jaar geleden door den heer en mevrouw Moser, uit
+Engeland, gesticht werd, wordt nu door het geld van dezen en ongeveer
+800 leden uit verschillende landen in stand gehouden. Ieder lid, ook in
+Holland zijn eenige leden, betalen jaarlijks 250 <span class="corr" id=
+"xd0e2486" title="Bron: frs.">frcs.</span> contributie. Voor ieder kind
+wordt van 60 tot 160 frcs. schoolgeld jaarlijks betaald, naar gelang
+hunne ouders welgesteld zijn. Voor ongeveer 10 pCt. der leerlingen
+wordt niets betaald. Elk lid heeft het recht voor zijn contributie een
+kind gratis te plaatsen.</p>
+
+<p>Er zijn op dit oogenblik 305 leerlingen, waarvan 206 jongens en 99
+meisjes, terwijl er bovendien nog 40 leerlingen in een voorbereidende
+klasse zijn. Voor al deze leerlingen zijn 23 leeraren en leeraressen en
+een directeur. Veertig van deze kinderen zijn in Jaffa geboren, doch
+uit ouders, die naar Palestina ge&iuml;mmigreerd zijn. Tachtig kinderen
+zijn elders geboren en met de ouders uitgekomen. Vijf-en-twintig
+kinderen komen uit andere kolonies, rondom Jaffa, en van vijf-en-zestig
+<span class="pagenum">[<a id="pb207" href=
+"#pb207">207</a>]</span>leerlingen wonen de vaders in het buitenland en
+zijn de moeders met de kinderen hier gekomen om hun een goede Joodsche
+opvoeding te geven. Deze laatsten zijn voor het grootste deel
+welgestelde Russen, die hunne kinderen in Rusland niet op goede scholen
+geplaatst kunnen krijgen. Verder zijn er op school nog een kleine
+honderd weezen uit verschillende landen, die bij families ondergebracht
+zijn. Men is echter nu bezig een mooi pension te bouwen, waarin 60
+&agrave; 70 kinderen gehuisvest kunnen worden en dat uitgaat van de
+vereeniging of het comit&eacute;, die de school in stand houdt.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-267a.jpg" alt=
+"De rivier &ldquo;Jordaan&rdquo;." width="617" height="465">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De rivier
+&ldquo;Jordaan&rdquo;.</span></p>
+</div>
+
+<p>Het leerplan is in hoofdzaak hetzelfde als dat van de Zwitsersche
+scholen en ook van de leeraren en leeraressen zijn de meesten in
+Zwitserland gevormd. De leerlingen kunnen het op deze school tot aan de
+Universiteit brengen, daarna moeten zij naar Europa gezonden worden.
+Men denkt er evenwel over ook een Joodsche Universiteit te bouwen. In
+Ha&iuml;fa wordt reeds een Joodsche Polytechnische school gesticht.</p>
+
+<p>Behalve in alle andere wetenschappen, ontvangen de kinderen hier nog
+onderwijs in Arabisch, Turksch, Duitsch, Fransch en Latijn en Grieksch
+en al het onderwijs wordt in de Hebreeuwsche taal gegeven, zoodat zij
+ook deze taal grondig moeten kennen. Voor vele kinderen is dat echter
+te veel en daarom is het Fransch, Hebreeuwsch en Turksch of Arabisch
+obligatorisch gemaakt, terwijl de andere talen facultatief zijn
+gesteld. Natuurlijk wordt er niet alleen de Hebreeuwsche taal, maar ook
+de Hebreeuwsche philosophie, godsdienst en historie onderwezen; de
+kinderen ontvangen hier een zuiver Hebreeuwsche opvoeding. Onder de
+leerlingen waren er vele echt mooie Joodsche typen en allen zagen er
+even opgewekt en frisch en gezond uit. De geheele school met alle
+leeraren en leerlingen maakte een gunstigen indruk en &rsquo;t is
+zeker, dat deze school een groote toekomst heeft. Wij alleen leerden
+bij dat bezoek veel en begrijpen de Zionisten en hunne drijfveeren
+beter dan ooit te voren.</p>
+
+<p>Ik heb over deze school zoo uitgebreid geschreven, omdat het mij
+voorkomt, dat vele lezers daarin belang stellen en het hoogst
+waarschijnlijk een school is, die eenig is in de wereld.</p>
+
+<p>Nadat wij deze school bezocht hadden, gingen wij naar de plaats waar
+Tabitha, ook wel Dorcas genoemd, gewoond heeft <span class="pagenum">
+[<a id="pb208" href="#pb208">208</a>]</span>en hare graftombe nog
+bestaat. Er is nu een Russisch klooster, waar monniken en nonnen in
+vrede te zamen wonen. Zij behooren tot de Grieksche kerk.</p>
+
+<p>Vandaar gingen wij nog even het huis zien, waar Simon, de looier,
+gewoond heeft, maar ik heb nog geen tijd gehad na te zien, waardoor
+deze heer zich beroemd heeft gemaakt. Mijne reisgenooten beweren, dat
+hij Jonas gastvrijheid verleend heeft, toen die door de walvisch
+uitgespuwd en aan land geworpen werd, maar dat komt met de tijdrekening
+niet overeen.</p>
+
+<p>Toen moesten wij naar huis om te lunchen en ons haasten om nog den
+trein van &eacute;&eacute;n uur naar Jeruzalem te halen. Onze dragoman
+vergezelt ons daarheen en zorgt voor alles. Ik zit nu in den trein
+dezen brief te vervolgen; een zeer comfortable eerste klasse waggon,
+waarin wij alleen met onzen dragoman zitten. Op onzen weg passeeren wij
+allerlei interessante plaatsen en bovendien is de geheele tocht
+belangrijk door de mooie bergpassen. Nadat wij Jaffa achter den rug
+hadden en de vele sinaasappelkweekerijen voorbij waren,&mdash;ik
+hoorde, dat er jaarlijksch 700.000 kisten sinaasappelen, iedere kist 12
+dozijn stuks bevattende, alleen uit Jaffa uitgevoerd
+worden,&mdash;zagen wij heele akkers met olijfboomen. De olijven, die
+van deze boomen komen, zijn klein en alleen geschikt om er olie uit te
+persen en zeep van te maken. Daarna werd ons reeds spoedig de plaats
+aangeduid, waar de Philistijnen gewoond hebben en de plek waar David
+Goliath met een steen doodde. Op die plek liep nu een jong
+schaapherdertje achter een groote kudde schapen en geiten en die zag er
+uit alsof hij vergeten had dood te gaan en er nog stond van uit den
+tijd van David. Toen zagen wij de plaats waar Samson geboren is en waar
+hij begraven werd en later de cave&mdash;ik weet op het oogenblik het
+Hollandsche woord niet&mdash;waarin Samson in liefde ontvlamde voor
+Dalila. Samson en Dalila zochten hunne liefde hoog, want die cave is
+boven in een heel hoogen, rotsigen berg, die moeilijk te bereiken is.
+De holte schijnt echter nog al diep te zijn, want de kruisvaders hebben
+er later een heele kerk in gebouwd; nu dient zij voor een schuilplaats
+voor herders.</p>
+
+<p>Zoo zou ik wel kunnen doorgaan met alle oud-testamentarische
+gebeurtenissen te vermelden, waarvan wij de plaatsen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb209" href="#pb209">209</a>]</span>zagen waar zij
+voorgevallen zijn, maar dat wij door &rsquo;t land van Juda en daarna
+door het land van Benjamin togen en nog zooveel meer, komt mij weinig
+belangrijk voor. De geheele afstand tusschen Jaffa en Jeruzalem, die
+ongeveer 54 mijlen bedraagt, is vol van deze merkwaardigheden.</p>
+
+<p>Iemand, die Palestina bezoekt, moet van een goede dosis goed
+vertrouwen in de verhalen, die men hoort, voorzien zijn, wil men
+genieten van hetgeen men ziet en hoort. Wij hebben ons voorgenomen om
+aan de waarheid van geen enkel verhaal te twijfelen en voor vast aan te
+nemen, dat de ons aangewezen plaatsen en het feit, dat er zou zijn
+voorgevallen, onvoorwaardelijk de ware zijn. Onze dragoman is in groote
+bewondering voor ons kinderlijk vertrouwen en meent ons nu en dan eens
+te moeten waarschuwen, dat men omtrent deze of gene plaats of dit of
+dat feit niet de volle zekerheid heeft.</p>
+
+<p>Om ongeveer half zes bereikten wij Jeruzalem, waar wij nu eens niet
+in een hotel onzen intrek gaan nemen, maar in de stichting van Mrs.
+Spafford, de Amerikaansch-Zweedsche kolonie, die in Selma
+Lagerl&ouml;f&rsquo;s boek &ldquo;Jeruzalem&rdquo;, zoo phantastisch
+beschreven is. Ook dr. Abraham Kuyper schijnt, zooals ik juist hoor,
+over deze kolonie geschreven te hebben in zijn reisbeschrijving door
+dit land, maar ik heb dat boek niet gelezen. Eigenlijk is het station
+een weinig buiten de stad gelegen en moesten wij eerst het dal van
+Hinnom passeeren en de hoogte van Zion bestijgen, alvorens wij de
+Jaffapoort bereikten, waarmede wij in Jeruzalem waren. De
+Amerikaansch-Zweedsche kolonie ligt even buiten de stad. Onze ontvangst
+was daar zeer hartelijk en weldra waren wij in onze gezellige en
+comfortable kamers ge&iuml;nstalleerd, waar ik dezen brief nu zit te
+voleindigen. De afspraak met onzen dragoman is om morgenochtend zes uur
+af te reizen naar Jericho en de Doode Zee, vanwaar wij dan
+Donderdagavond hier in deze woning terugkeeren. Deze tocht gaat geheel
+per rijtuig en wij hebben nu nog prachtig weder, vandaar dat wij
+zoo&rsquo;n haast maken. Men kan in Jeruzalem nooit lang achtereen zulk
+mooi, zonnig weder verwachten, meestal regent het hier in dezen tijd
+van het jaar.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-267b.jpg" alt=
+"De doode Zee." width="613" height="462">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De doode Zee.</span></p>
+</div>
+
+<p>Ik word nu verzocht beneden te komen om een concert bij te wonen,
+dat eenige kolonisten hier geven. Ik hoop over deze kolonie ook mijne
+indrukken te schrijven, die natuurlijk <span class="pagenum">[<a id=
+"pb210" href="#pb210">210</a>]</span>geheel persoonlijke indrukken zijn
+en wel hemelsbreed zullen verschillen van die door dr. Kuyper hier
+opgedaan. Zeker is reeds, dat alles hier in werkelijkheid geheel anders
+is dan Selma Lagerl&ouml;f met haar groote phantasie en prachtigen
+stijl er van gemaakt heeft.</p>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Het was vanochtend, 22 Nov., nauwelijks half zeven, toen de twee
+rijtuigen, ieder met drie paarden bespannen, reeds voor de deur stonden
+om ons naar Jericho te voeren. Het daglicht brak juist door en alles
+voorspelde weer een prachtigen dag. Wij hadden een langen tocht voor
+ons en de weg is niet alleen zeer bergachtig, maar ook steenachtig en
+vol gaten en andere ongerechtigheden. Toch klaagden wij over niets,
+want wij hadden te veel te zien, dat onzen geest bezig hield. Langs den
+geheelen weg passeeerden wij steeds troepen Muzelmannen, die met hun
+beladen kameelen en ezels, soms te voet, doch meestal op kameelen of
+ezels gezeten, hun tarwe, rogge, vruchten of andere producten naar
+Jeruzalem voerden. Zij kwamen van het Oosten van den Jordaan en hadden
+een tweedaagsche reis achter den rug. Op verschillende plaatsen zijn
+open vlakten, die tot rustplaatsen voor de beesten en hun geleiders
+dienen; daar werden dan voor een poosje de dieren ontladen, de kleurig
+gekleede mannen strekten zich op den grond uit en de kameelen volgden
+het voorbeeld van hunne meesters of deden als de ezeltjes, die poogden
+om met de distels tusschen de rotsen hunne magen te vullen.</p>
+
+<p>Onder die Muzelmannen waren enkele vrouwen, maar het is voor ons nog
+heel moeilijk om van deze menschen de mannen van de vrouwen te
+onderscheiden. Van &eacute;&eacute;n ding zijn wij zeker: als zoo
+iemand een broek draagt, dan is zij een vrouw; draagt het mensch
+rokken, dan is het meestal een man, maar kan ook wel een vrouw zijn. De
+snor of baard moet dan de oplossing geven, hoewel ook daarnaar niet
+altijd valt te oordeelen.</p>
+
+<p>Met den Olijfberg links, passeerden wij rechts spoedig het graf van
+de Heilige Maagd, waar nu de Grieken een kerk hebben. Een eindje
+verder, aan de andere zijde, is de tuin van Gethseman&eacute;, waar nu
+Franciskaner monniken wonen. In dien <span class="pagenum">[<a id=
+"pb211" href="#pb211">211</a>]</span>tuin staan nog acht oude
+olijfboomen, die er reeds stonden in den tijd van Christus. De olie uit
+de olijven van deze heilige boomen wordt door de Franciskaners voor
+zeer hoogen prijs verkocht en over de geheele wereld geleverd. Daarna
+kwamen wij in Bethani&euml;, een geheel Muzelman-dorp, met een menigte
+olijf-, vijge-, amandel- en sinaasappelboomen. Hier staat een
+ru&iuml;ne van het huis, waarin Simon de lepralijder gewoond moet
+hebben. Vlak daarbij is de graftombe van Lazarus. Deze beiden worden
+door de Muzelmannen als heiligen beschouwd. Een eindje verder is de
+steen, waar Martha Jezus ontmoette, en zoo gaat het den geheelen weg
+door, vol van heilige steenen, bergpunten, ru&iuml;nes, enz.</p>
+
+<p>De ru&iuml;ne van de woning van den goedhartigen Samaritaan wordt nu
+als een schuilplaats voor schaapherders gebruikt. Dat deze Samaritaan
+een armen broeder, die ziek was, op zijn ezeltje liet rijden en in zijn
+hut wat te drinken gaf, heeft hem toch wel wat goedkoop eene
+eeuwigdurende vermaardheid bezorgd. Ieder van ons, die in de wildernis
+van Judea een armen zieken broeder of zuster zou tegenkomen, zou toch
+natuurlijk hetzelfde gedaan hebben, en dan zou er in geen enkele
+courant melding van worden gemaakt.</p>
+
+<p>Maar ook, afgezien van al deze bijbelsche bijzonderheden, was
+hetgeen wij zagen, prachtig. Die kale bergen, met hunne diepe ravijnen
+en grillige vormen, namen bij elke bocht in den weg een ander aspect
+aan. In een van die diepe ravijnen is een Grieksch monnikenklooster,
+dat als een soort van gevangenis voor ondeugende monniken dienst doet.
+Alleen bij wijze van straf worden ze daarheen verbannen. Het is wel
+heel mooi en zeer interessant van boven van den weg af er op neer te
+zien, maar om er te moeten wonen, al was het ook maar voor eenige
+weken, lijkt mij een zware straf. In de daar dichtbij zijnde holten in
+de bergen wonen hermieten, die, zoo zegt men, van vier druiven per dag
+leven.</p>
+
+<p>Toen wij van boven af op de vlakte van de Jordaan neerzagen, waar
+Jericho met hare vruchtbare tuinen gelegen is, was het duidelijk, dat
+Mozes, toen hij van de andere zijde van den berg Moab dit dal overzag,
+moet hebben uitgeroepen, dat dit het land van belofte was. Het was na
+zoo&rsquo;n langen tocht door een wildernis, op welks rotsachtigen
+bodem van plantengroei niets te bespeuren is, eene verrassing opeens op
+<span class="pagenum">[<a id="pb212" href=
+"#pb212">212</a>]</span>zoo&rsquo;n mooi vruchtbaar dal neer te zien.
+Het is echter duidelijk, dat Jericho nooit zooals de Bijbel te verstaan
+geeft, zoo groot als Jeruzalem kan geweest zijn. Het is nu wel heel
+klein, maar zelfs wanneer vroeger dit geheele dal bebouwd en bewoond is
+geweest, dan nog zou het kleiner dan Jeruzalem geweest moeten zijn,
+want het dal laat geen grootere uitbreiding toe.</p>
+
+<p>Nadat wij in Jericho nog eerst even het waterreservoir hadden
+bezichtigd, waaruit nu de tuinen van Jericho besproeid worden, maar
+waar vroeger Eliza het zeewater in zoet water veranderde, kwamen wij in
+ons hotel aan, juist tijdig genoeg, om nog aan de lunch te kunnen
+deelnemen. Onmiddellijk na de lunch stonden de rijtuigen alweer gereed,
+om ons naar de Doode Zee en vandaar naar de rivier de Jordaan te
+voeren.</p>
+
+<p>Ik had mij steeds voorgesteld, dat het water van de Doode Zee er
+zwart en vies zou uitzien, maar, ten minste vandaag, zag het heele meer
+er prachtig blauw en helder uit. Het water is niet zoo bijzonder zout,
+er is een sterk alcalische smaak aan. De Jordaan is een heel mooie
+rivier, of liever de oevers zijn heel mooi, maar het water ziet er
+vies, heel vies uit. Wij hebben natuurlijk een boottochtje op die
+rivier genoten en mijne Hollandsche reisgezellin heeft eenige fleschjes
+met het heilige water gevuld, waarmede zij eenige landgenooten wil
+gelukkig maken.</p>
+
+<p>Ik geloof, dat ons gezelschap nog niet in de juiste stemming
+verkeert, waarin men dit land moet bereizen. Het landschap en de
+bevolking, met hare eeuwenoude gewoonten, kleeding, zeden en gebruiken,
+oefenen op ons nog een grootere aantrekking uit dan de reliqui&euml;n
+der heiligen. Wij doen echter ons best, om in de vereischte stemming te
+komen, en daar wij morgen weder naar Jeruzalem terugkeeren en onzen
+intrek weder in de Amerikaansch-Zweedsche kolonie nemen, hebben wij
+alle kans, dat het ons daar wel zal gelukken.</p>
+
+<p>Het was nog nacht, de sterren stonden nog helder aan den hemel, toen
+wij vanmorgen Jericho weder verlieten. Wij waren blij, dat wij dat
+vuile stadje, waaraan zoovele belangrijke historische herinneringen
+verbonden zijn, &ldquo;gedaan&rdquo; (zooals de Amerikanen zeggen)
+hadden. Behalve de twee hotels, waarvan het grootste gesloten was,
+omdat het reisseizoen is afgeloopen, zijn er in Jericho woningen voor
+nog &rsquo;n 300 menschen, <span class="pagenum">[<a id="pb213" href=
+"#pb213">213</a>]</span>meest allen Bedou&iuml;nen en eenige
+Muzelmannen van zeer gedegenereerd type. De degeneratie zou een gevolg
+zijn van de groote hitte, waaronder deze menschen in den zomer leven.
+Het is te begrijpen, want zelfs nu, in de tweede helft van November, nu
+het ook hier laat najaar is, was de zon gistermiddag zoo heet, dat wij
+&rsquo;t, zittende in het rijtuig, bijna niet konden uithouden.</p>
+
+<p>Nog tot voor twee jaren gingen de vreemdelingen Jericho bezoeken
+onder militair geleide, omdat het volkje er niet te vertrouwen is en er
+menigmaal vreemdelingen totaal uitgeplunderd werden. Zij staan nu onder
+controle.</p>
+
+<p>De weg naar Jeruzalem terug was dezelfde als dien wij gisteren
+gekomen zijn, met dat onderscheid, dat wij nu aanhoudend bergopwaarts
+gingen en de rijtuigen meestal stapvoets moesten gaan. Wij wilden tegen
+de lunch in Jeruzalem terug zijn, vandaar dat wij reeds om zes uur in
+de rijtuigen zaten. Ook nu weder passeerden wij onophoudelijk groote
+kudden geiten en schapen, met Jozef of David als herder, en karavanen
+kameelen en ezels, op weg naar Jeruzalem.</p>
+
+<p>Het is grappig te zien, hoe die kameelen hun arrogante domme snuiten
+de lucht in steken en met een air de d&eacute;dain op ons nietelingen
+nederzien. Een aardig tafereeltje zagen wij afspelen. Een Bedou&iuml;n,
+begeleider van vier bevrachte kameelen, had zich een oogenblik te
+rusten gelegd op een van de open plekken langs den weg. In den regel
+worden de beesten dan in dien tusschentijd ontladen en kunnen ook zij
+zich nedervleien of hun ontbijt zoeken. Deze Bedou&iuml;n had de moeite
+van de ontlading zijner beesten niet genomen, doch toen de meester
+sliep, trachtten zij zich zelf stuk voor stuk van hun last te ontdoen,
+wat hun maar al te goed gelukte. Eenmaal van hun last bevrijd, zetten
+zij het op een loopen, zoo snel als die onelegante beesten zich maar
+verplaatsen kunnen. Maar het genot van onbeperkte vrijheid duurt nooit
+lang; dat ondervonden de kameelen ook, want weldra waren zij bij een
+ravijn aangeland, waar geen van allen overdurfde. De meester, die
+ondertusschen ontwaakt was, holde hen na en toen ook hij het ravijn
+genaderd was, deed hij als elke kwajongen zou gedaan hebben: hij koelde
+zijn drift door de beesten met groote en kleine steenen naar de domme
+koppen te gooien; telkens bukte hij zich weder om nieuwen voorraad
+steenen <span class="pagenum">[<a id="pb214" href=
+"#pb214">214</a>]</span>op te rapen, totdat hij blijkbaar genoeg
+redelijk verstand bijeen had, om in te zien, dat hij beter deed de
+beesten terug te brengen naar hun vracht, ze opnieuw te laden en verder
+te trekken.</p>
+
+<p>Om half &eacute;&eacute;n waren wij in ons gemoedelijk, zindelijk en
+goed logement terug, waar wij weder door heeren en dames, oud en jong,
+hartelijk ontvangen werden. Nadat wij geluncht hadden, namen wij allen
+een paar uur rust en om vier uur begaven wij ons weder op weg, om het
+eerst de graftomben der koningen, zeer merkwaardige graftomben, onder
+den grond in de rotsen uitgehouwen, te bezoeken. Daarna gingen wij op
+den berg Zion en zagen er alle kerken en bijzonderheden, die daar te
+zien zijn.</p>
+
+<p>Het meest van al impressioneeren mij de stadstooneeltjes, die wij
+zoo ongemerkt op onzen weg zien. Een oogenblik was ik diep bewogen. Wij
+hoorden een geweldig rumoer; eerst zagen wij in de verte een groote
+stofwolk en langzamerhand konden wij onderscheiden wat aan ons oog
+voorbijtrok. Een troepje soldaten voorop, een paar militairen te paard
+achteraan en aan de zijden soldaten, en daartusschen in de droeve,
+melancholieke gezichten van een honderdtal jongelingen, allen uit de
+dorpen opgehaald, om naar het oorlogsveld gezonden te worden. Al het
+woest getier, dat een krijgszang moest beduiden, door de soldaten
+gemaakt, kon den treurigen blik uit de oogen der jongelingen niet
+verwijderen; zij zagen er letterlijk uit alsof zij zich bewust waren
+naar de slachtbank gevoerd te worden. &ldquo;Kanonnenvleesch,&rdquo;
+die gedachte drong zich onwillekeurig aan mij op. Dit is tot dusver het
+eenige, wat wij hier van den oorlog gemerkt hebben.</p>
+
+<p>Heden was het een interessante dag voor ons. Om half negen togen wij
+stadwaarts en begaven ons eerst naar de Harem-esh-sherif, of het
+&ldquo;heilige der heiligen&rdquo;. Om daar te komen, moet men
+toestemming vragen van de Turksche autoriteiten, en die kan men alleen
+krijgen met een introductie van den eigen consul. Om het gemakkelijk te
+maken, gingen wij maar alle vier voor Amerikaansche onderdanen door en,
+vergezeld van een vertegenwoordiger van den Amerikaanschen consul en
+een Turksch soldaat, en na onze voeten in een paar oude sloffen
+gestoken te hebben, konden wij dat &ldquo;heilige der heiligen&rdquo;
+binnentreden. Het is een zeer mooie, oude moskee, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb215" href="#pb215">215</a>]</span>die het stuk rots
+bevat, &ldquo;de heilige rots&rdquo;, die, volgens de Mohammedanen,
+tusschen hemel en aarde zweeft. Zij vertrouwen dat zaakje echter toch
+niet goed, want het stuk rots wordt aan alle kanten van onder op door
+zware kolommen gesteund. Mohammed schijnt van deze rots naar den hemel
+opgestegen te zijn. Abraham heeft op die rots Iza&auml;k willen offeren
+en de Mohammedanen gelooven, dat onder die rots de zielen der
+gestorvenen tweemaal &rsquo;s weeks bijeenkomen om gezamenlijk te
+bidden. En nog veel meer heeft hier plaats gevonden, zooveel zelfs, dat
+goedgeloovigen gelooven, dat de rots een tong heeft en bij zekere
+gelegenheden spreekt. Na Mekka is dit het heiligste stuk grond op
+aarde, en als het laatste oordeel komt, dan zal Gods troon op die rots
+gebouwd worden. Wij zagen er ook de plek, vanwaar God het stukje klei
+nam om Adam te vormen.</p>
+
+<p>Na aldaar nog de Aksa moskee, nu in handen der Grieken, bezichtigd
+te hebben, de moskee, waar God Mohammed in &eacute;&eacute;n nacht van
+Mekka bracht, begaven wij ons naar &ldquo;de kerk van het heilige
+graf&rdquo;. Dit is een zeer merkwaardige kerk, die staat op de plek,
+waar men gelooft, dat Jezus gekruisigd werd, en op welke plek de
+Katholieken, Grieken en Armeni&euml;rs gelijke aanspraken doen gelden.
+Broederlijk deelen zij nu die kerk samen, en elk bezit een zeker stuk
+ervan in eigendom. Over het bezit van &eacute;&eacute;n venster wordt
+echter reeds 27 jaar gevochten en niemand gunt den ander de eer van dat
+venster te mogen schoonmaken. En nu staat daar reeds 27 jaar een
+Turksch soldaat op wacht, om op te passen, dat, alvorens is uitgemaakt
+wie recht kan doen gelden op dat venster, er geen van alle met de
+vingers aankomt. Neen, wat nog erger is: in de Paaschweek, als de kerk
+van alle drie geloovigen vol is, dan houden er duizend Turksche, dat
+wil zeggen Mohammedaansche soldaten, heidenen in de oogen der
+Christenen, de wacht, om te voorkomen, dat de drie verschillende
+soorten Christenen ruzie krijgen, omdat bijv. een Armeni&euml;r met
+zijn stoel op den Griekschen grond komt, of omdat een Katholiek
+misschien bij vergissing een Armenisch recht aantast. Ik hoop, dat mijn
+lezers het mij niet euvel zullen duiden, dat ik deze feiten, uit
+godsdiensthaat ontstaan, vermeld, maar zij hebben een diepen indruk op
+mij gemaakt en nemen al het mooie en heilige weg van wat wij daar
+zagen. <span class="pagenum">[<a id="pb216" href=
+"#pb216">216</a>]</span></p>
+
+<p>Wij zagen dezen morgen alle plaatsen, waar Jezus geleefd en geleden
+heeft, waar hij gekruisigd werd, van het kruis genomen en naar den
+hemel opgestegen is, en nog veel meer.</p>
+
+<p>Vanmiddag gingen wij per rijtuig naar Bethlehem. Een mooie tocht,
+die ons een prachtig gezicht op het landschap gaf en waarbij wij weder
+tal van heilige plaatsen passeerden. In Bethlehem ziet men mannen en
+vrouwen nog geheel in de kleederdracht van twintig eeuwen geleden. Wij
+zagen hier natuurlijk de plaats van Jezus&rsquo; geboorte en op deze
+plaats meenen Grieken en Armeni&euml;rs gelijke aanspraken te kunnen
+doen gelden. Deze twee hebben hier nu gezamenlijk een kerk, waaronder
+de stal, waarin Jezus geboren is. Die stal is natuurlijk zeer donker en
+wordt door beide partijen met altijd brandende lampen verlicht. Iedere
+partij heeft er evenveel lampen en deze zijn van boven door een ketting
+bevestigd. Die ketting wordt vastgehouden door een ding, waarin vier
+spijkers zitten. Een van die spijkers is er uitgegaan, gebroken of wat
+anders; en nu betwist elk der partijen de andere het recht om die
+spijker te vernieuwen, en ook daar staat een soldaat nacht en dag op
+wacht om den vrede tusschen de beide partijen te handhaven en te
+voorkomen, dat niet een ervan die spijker vernieuwt. En in die kerk
+staat op nog twee andere plaatsen een soldaat op wacht om even zulke
+verheven redenen.</p>
+
+<p>Terugkomende van Bethlehem hadden wij een klein accident, dat,
+zooals de gebruikelijke term luidt, treurige gevolgen had kunnen
+hebben, maar dat nog gelukkig is afgeloopen. Vlak bij een zeer diepen
+afgrond schrikten de paarden plotseling, en wij zouden met wagen en al
+naar beneden gerold zijn, als de koetsier niet met zooveel kracht de
+teugels had ingehouden, dat beide paarden naar de andere zijde
+overvielen en de een op den ander op den grond terecht kwam. Een
+oogenblik dachten wij, dat ook de wagen dien weg zou opgaan, maar dat
+gebeurde gelukkig niet. Wij kwamen allen met den schrik vrij, en
+behalve dat van een der paarden de knie ontveld was, had niemand verder
+letsel bekomen.</p>
+
+<p>Wij waren vroeg genoeg in Jeruzalem terug om nog naar de
+&ldquo;klaagplaats der Joden&rdquo; te gaan. Dit is vooral des
+Vrijdagsavonds zeer belangwekkend, omdat de Joden daar dan in grooten
+getale bijeenkomen om gezamenlijk te weenen over het geleden verlies
+van Jeruzalem en te bidden, dat het hun <span class="pagenum">[<a id=
+"pb217" href="#pb217">217</a>]</span>teruggegeven mag worden. Voor een
+stuk ouden muur, dat bij den val van Jericho nog zou zijn staan
+gebleven, ziet men honderden Joden, mannen en vrouwen, bidden en
+lamenteeren, en de oude, vergane steenen onophoudelijk kussen.
+Aangrijpender schouwspel is haast niet denkbaar. Nooit zag ik zooveel
+stokoude, grijze rabbi&rsquo;s bijeen. Er waren er onder, die bijna
+niet meer loopen konden en door twee jonge mannen beiderzijds
+ondersteund werden. De oudsten stonden vooraan en het dichtst bij den
+muur. Heilig fanatisme blonk in aller oogen. Is het denkbaar, dat nu
+reeds vele eeuwen lang de Joden zich hier telkens met hetzelfde doel
+weder verzamelen en daar zoo lamenteerende hunne gebeden opzenden? Met
+mijn nuchtere levensopvatting kan ik haast niet gelooven, dat dit
+menschen met gezond verstand zijn. Het geheel maakte op mij een
+diep-droevigen indruk.</p>
+
+<p>Zaterdagmorgen bezochten wij weder tal van kloosters en kerken en
+des middags brachten wij tal van bezoeken bij Mohammedaansche dames,
+die ons uitgenoodigd hadden. Het eerst brachten wij een bezoek bij de
+vrouw van den vorigen burgemeester van Jeruzalem. Zij is een zeer mooie
+vrouw, moeder van een dochter en een zoon. Alle dames, die wij
+bezochten, zijn, voor zoover zij gehuwd zijn, de eenige wettige vrouw
+van hunne mannen.</p>
+
+<p>Onze eerste gastvrouw was eene lieve, verstandige vrouw, die even
+belangstellend was in hetgeen wij haar konden vertellen als wij in
+hetgeen wij van haar hoorden. Zij sprak alleen Arabisch, doch haar
+16-jarige dochter spreekt vloeiend Engelsch, Fransch en Italiaansch.
+Toen wij haar vroegen, of zij vond, dat de positie der Mohammedaansche
+vrouw, evenals die van de vrouwen in Europa, Amerika enz., verbeterde,
+antwoordde zij, stralend van geluk: &ldquo;O ja, zeer zeker. Mijn
+moeder kon niet lezen of schrijven en mocht nooit over iets anders
+spreken dan over de eenvoudigste huiselijke bezigheden, en zoo heeft
+zij ook mij opgevoed. Mijn man bespreekt echter alles met mij, houdt
+mij op de hoogte van alle bijzonderheden op politiek en maatschappelijk
+gebied en leest mij de courant voor. En mijne dochter heb ik alles
+laten leeren, wat een Europeesch meisje van onzen stand ook zou leeren,
+en zij heeft zeer vooruitstrevende denkbeelden. Zij wil niet, zooals
+bij ons gebruikelijk is, door de ouders uitgehuwelijkt worden, <span
+class="pagenum">[<a id="pb218" href="#pb218">218</a>]</span>zonder haar
+man te zien en te weten of zij hem liefheeft, en zij verzet zich zeer
+tegen het dragen van den sluier&rdquo;. Vooralsnog durven de
+Mohammedaansche meisjes in Jeruzalem zich echter niet van den sluier
+ontdoen; het stadje is er te klein voor en de bevolking te
+fanatiek.</p>
+
+<p>Na dit bezoek kwamen wij bij een jong getrouwd vrouwtje, dat in de
+Amerikaansche kolonie, waarin wij logeeren, zeven jaren is opgevoed.
+Zij behoort tot een zeer ouderwets denkende, middelklassige
+Mohammedaansche familie, die nog zeer patriarchaal leven. De zonen
+blijven, als zij trouwen, bij de ouders inwonen en vormen in het
+ouderlijk gezin tal van nieuwe gezinnen. Elk echtpaar en kinderen
+hebben &eacute;&eacute;n kamer voor zich zelf, al het andere is
+gezamenlijk. Het jonge vrouwtje, dat ons had uitgenoodigd, was bijna 19
+jaar en haar man was nauwelijks 17 jaar en bezocht nog de school. De
+jonge man, die gedurende ons bezoek van de school thuiskwam, heeft
+algeheele macht over zijn honderdmaal hooger ontwikkelde vrouw. En een
+jongen van dien leeftijd weet natuurlijk niet hoe hij die macht op
+redelijke wijze mag gebruiken. Niettegenstaande haar schoonmoeder en
+een paar tantes tijdens ons bezoek aanwezig waren, kon zij toch vrij
+uit met ons spreken, omdat de conversatie in het Engelsch ging en die
+andere dames daarvan geen woord verstonden. Zij merkte op dat het
+eigenlijk verkeerd is het jonge Turksche meisje eene goede opvoeding te
+geven, zoolang de zeden en gebruiken nog op den ouden voet doorgaan.
+Wij konden haar echter overtuigen, dat hare hoogere ontwikkeling haar
+kinderen ten goede zal komen en dat door de moeders te ontwikkelen het
+ras alleen kan vooruitgaan. Zij zou niet voor niets lijden; dat wat zij
+ondervond, hadden in alle landen alle vrouwen ondervonden, die in
+ontwikkeling en beschaving het gros der natie vooruit waren. Haar
+schoonmoeder en haar tantes, die niet lezen of schrijven konden,
+voelden zich (en vooral de eerste) volmaakt gelukkig in haar
+afhankelijke positie. Hare gelaatsuitdrukkingen, vooral die der oogen,
+waren wezenloos. Er was geen enkele emotie in die gezichten te
+bespeuren.</p>
+
+<p>Daarna gingen wij naar het hoofd van de Mohammedaansche
+meisjesschool, een openbare school. De directrice had al hare
+onderwijzeressen uitgenoodigd en daar werden wij in hare <span class=
+"pagenum">[<a id="pb219" href="#pb219">219</a>]</span>woning recht
+feestelijk ontvangen. Hadden wij bij de twee vorige bezoeken na het een
+of ander zoetigheidje de gebruikelijke Turksche koffie genoten, een
+klein kopje vol heel sterke, zoete, zwarte koffie, waarin een of ander
+geurigheidje is gedaan, hier, bij de onderwijzeressen, werden wij
+onthaald eerst op eigengemaakte confituren, toen koffie, direct daarna
+thee en toen werd een tafel vol met allerlei vruchten en zoetigheden,
+die reeds klaar stond, maar met een doek overdekt was, voor ons heen
+gezet en ontsluierd. Van alles moesten wij proeven en onderwijl las een
+der onderwijzeressen ons een stukje uit den Koran voor, waarvan wij wel
+niets verstonden, doch dat ons toch interesseerde, omdat het lezen
+eigenlijk meer zingen is. Ook met deze meisjes spraken wij over de
+positie der Turksche vrouw, maar hier, als in zoovele meer ontwikkelde
+landen, durfden de leeraressen zich niet al te sterk uitlaten, omdat
+zij in gemeentedienst zijn. E&eacute;n ding geeft echter hoop: zij zijn
+met haar salaris niet tevreden, dat voor haar, voor hetzelfde aantal
+lesuren als de mannen geven, zooveel lager is, als van hare mannelijke
+collega&rsquo;s. Ik vond de salarieering anders nog niet zoo slecht, in
+aanmerking genomen de goedkoope leefwijze in Jeruzalem. Het salaris van
+de hoofdonderwijzeres bedraagt, in Hollandsch geld omgezet, &fnof; 800
+en vrije woning, voor de anderen &fnof; 600 en &fnof; 700. Een van de
+onderwijzeressen was naar Mekka geweest en vertelde ons daarvan
+allerlei bijzonderheden.</p>
+
+<p>Des avonds waren wij de gasten in het huis van den burgemeester. De
+burgemeester is een ongetrouwd man en leeft nog in het huis van zijn
+moeder en met zijn ongetrouwde zuster. Dit is een heel merkwaardige
+familie, die rechtstreeksch van Mohammed afstamt. Zij zijn de 33e
+generatie. De vader van den tegenwoordigen burgemeester was gedurende
+zijn leven 16 jaar burgemeester van Jeruzalem. Zijne weduwe vertelde
+ons allerlei bijzonderheden uit hare jeugd. Zij was op tienjarigen
+leeftijd gehuwd met haar man, die toen 17 jaar oud was, en toen zij
+nauwelijks twaalf jaar oud was, werd hun eerste kind geboren. De wijze,
+waarop dat jeugdig ouderpaar dien eerstgeborene grootbracht en
+opvoedde, vindt de moeder nu zelf zoo onmogelijk, dat zij zich niet kan
+begrijpen, dat het kind daaronder niet is bezweken. Zij zeide, dat de
+<span class="corr" id="xd0e2603" title="Bron: Mohamemdaansche">
+Mohammedaansche</span> kinderen wel van bijzonder maaksel moeten <span
+class="pagenum">[<a id="pb220" href="#pb220">220</a>]</span>zijn, want
+dat hare kinderen, twee zonen en vijf dochters, tot sterke, gezonde
+kinderen zijn opgegroeid, wat haar nu onbegrijpelijk is. De oudste zoon
+is pasja van Bagdad en is zelfs veertigmaal grootvader. De jongste zoon
+is de tegenwoordige burgemeester van Jeruzalem. Vier dochters zijn
+gehuwd, allen op twaalf &agrave; veertienjarigen leeftijd, doch de
+jongste dochter, die een zeer goede opvoeding genoten heeft en Fransch
+spreekt als een Fran&ccedil;aise, heeft tot dusver geweigerd een haar
+onbekenden man te huwen. Zij vertelde ons veel uit het leven der
+Turksche vrouwen en noemde het een ongelukkig bestaan. Zij was wel niet
+op de hoogte van de moderne vrouwenbeweging, docht stelde er zeer veel
+belang in en hoopte, dat die zich ook spoedig tot de Turksche vrouwen
+zou uitstrekken. Zij vertelde ons ook, dat het gesluierd gaan van de
+Turksche vrouwen niets met hun godsdienst te maken heeft, dat de Koran
+er over zwijgt, maar dat het een eeuwenoud gebruik is, dat kans heeft
+nu te verdwijnen. Zij zelf durfde in Jeruzalem niet ongesluierd gaan,
+doch als zij in Constantinopel bij hare vrienden logeert, dan laat zij
+den sluier af. Zij en hare broeder behooren tot de Jong-Turken en zij
+hoopt, dat de nieuwe toestand, in Turkije geschapen, ook den vrouwen in
+vele opzichten ten goede zal komen.</p>
+
+<p>Nog heel lang hebben wij met deze beschaafde vrouwen zitten praten
+en veel van elkander geleerd.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>Toen wij Vrijdagavond van onzen tocht thuis kwamen, waren wij niet
+weinig verschrikt bij het vernemen van de tijding, dat er in Jaffa drie
+gevallen van cholera waren geconstateerd en deze plaats voor besmet was
+verklaard. Dit bericht bracht ons geheele reisplan in de war. Het is nu
+bijna zeker, dat de booten Jaffa niet zullen aandoen, en wij van daar
+niet naar Port Said kunnen terugkeeren. De eenige mogelijkheid om hier
+weder vandaan te komen, zoo wordt ons van verschillende zijden
+verzekerd, is over Damascus naar <span class="corr" id="xd0e2615"
+title="Bron: Beirut">Beir&ucirc;t</span> te gaan en daar een stoomboot
+te nemen, die ons naar Port Said of als dat niet kan, naar
+Alexandri&euml; of naar Marseille brengt. Nu is de afstand tusschen
+Beirut en Jeruzalem op de kaart niet zoo groot, maar in een land, waar
+bijna geen spoorwegen <span class="pagenum">[<a id="pb221" href=
+"#pb221">221</a>]</span>zijn, waar de rijwegen zelfs nog zeer schaarsch
+en in elk geval zeer slecht zijn, daar heeft zoo&rsquo;n reis heel wat
+te beteekenen. Wij moeten nu Maandagmorgen om 7 uur vertrekken en per
+rijtuig naar <span class="corr" id="xd0e2620" title="Bron:
+N&auml;bulus">Nabulus</span> gaan, daar overnachten en den volgenden
+morgen weder per rijtuig over Jenin naar Nazareth, dat is een rijtoer
+over een zeer slechten weg van 9 uur; den volgenden dag van daar naar
+Tiberias en van daar Donderdagmorgen eerst over het meer van Gennesaret
+per boot en dan per rijtuig naar een klein plaatsje, van waar wij per
+spoor &rsquo;s avonds laat in Damascus kunnen aankomen. Vrijdag zullen
+wij dan in Damascus kunnen blijven om uit te rusten, om dan Zaterdag
+van daar per spoor naar Beirut weder een reis van bijna den geheelen
+dag, te vertrekken. Wij hopen dan Zondag in Beirut een boot te krijgen,
+die ons van daar naar Egypte terugbrengt. Men ziet het, zoo heel
+gemakkelijk is hier het reizen niet. Wij zijn blij, dat onze dragoman,
+een vertrouwd jongmensch, ons ook op dezen tocht wil vergezellen en
+onzen weg effenen. Zonder de taal van het land machtig te zijn en
+zonder kennis van de <span class="corr" id="xd0e2623" title="Bron:
+bizonderheden">bijzonderheden</span> der wegen, is het <span class=
+"corr" id="xd0e2626" title="Bron: onmolijk">onmogelijk</span> hier te
+reizen zonder dragoman.</p>
+
+<p>Vandaag&mdash;Zondag 26 Nov.&mdash;vernamen wij, dat de trein
+tusschen Jaffa en Jeruzalem is stop gezet, omdat men de uitbreiding van
+de cholera vreest. Het is wel erg, als in een land als dit, voor zoover
+wij het nu kennen, een besmettelijke ziekte uitbreekt. Van de
+eenvoudigste opvatting van zindelijkheid heeft de bevolking geen
+begrip. De laatste maal dat Jeruzalem&rsquo;s straten zijn
+schoongeveegd, was in 1898, v&oacute;&oacute;r dat de keizer van
+Duitschland hier een bezoek bracht. Voor het opgeveegde vuil had men
+toen evenwel geen plaats en toen is alles in kelderhokken in de nauwe
+straten van de stad gegooid en zijn deze daarna dichtgegrendeld. Dat
+vuil ligt daar nu nog, want men is het er in den gemeenteraad nog niet
+over eens, wat men er mede doen moet. Kan men zich grooter eenvoud van
+verstand voorstellen? Toch zitten er geen vrouwen in den gemeenteraad
+van Jeruzalem, het zijn allen vroede vaderen, die met mannelijke
+wijsheid de stad regeeren.</p>
+
+<p>Dit vrijwel overhaast vertrek uit Jeruzalem maakt het nu voor mij
+onmogelijk om de hospitalen, of enkele er van, te bezoeken. Hier zijn
+tal van hospitalen, want elke godsdienstsekte heeft niet alleen haar
+eigen kerk, doch ook haar eigen <span class="pagenum">[<a id="pb222"
+href="#pb222">222</a>]</span>hospitaal. Ik had gaarne het groote
+Britsche hospitaal voor oogziekten en het gemeentelijk algemeen
+hospitaal bezocht. Met den directeur-geneesheer van het eerste heb ik
+in Jaffa kennis gemaakt en vele bijzonderheden er over vernomen. Voor
+jonge oogartsen schijnt hier een machtig studieveld te bestaan, want in
+geen land ter wereld komen zoovele menschen met oogziekten voor.</p>
+
+<p>Ook heb ik nu geene gelegenheid meer om hier de verschillende
+kolonies van Joden te bezoeken en te zien hoe de ge&iuml;mmigreerde
+Joden hier leven en wat die hier uitvoeren. Hier dicht bij heeft de
+laatst gekomen groep zich genesteld. De huizen, die wij telkens moesten
+passeeren, als wij naar de stad en terug naar ons pension gingen, zien
+er netjes en goed uit. Men vertelde mij, dat deze Joden niet
+co&ouml;peratief werken en niet communistisch leven, doch hun
+verschillend beroep ieder op eigen risico uitoefenen. Zij ontvangen in
+den beginne financieelen steun, totdat zij zichzelf kunnen redden. De
+groote immigratie van Joden is momenteel tot een stilstand gekomen, zoo
+vertelt men mij hier, omdat de regeering de zonen der Joden, die zich
+hier komen vestigen, ook oproept om militaire plichten te vervullen.
+Daarvan zijn zij natuurlijk niet gediend en zoolang daarin geene
+verandering is gekomen, zullen de Joden uit andere landen niet zoo
+gemakkelijk meer te bewegen zijn, zich hier te komen vestigen.</p>
+
+<p>Een eigenaardige Jodentype ontmoet ik hier steeds in de straten. De
+meesten van dezen hebben bleeke, melancholieke, teere gezichten, dragen
+allen dezelfde ronde vuile vilten hoedjes en aan elke kant van het
+gezicht een lange krul, op dezelfde wijze als onze
+Marker-visschersvrouwen, al zijn de krullen niet zoo lang en donkerder
+van kleur. Het zijn voornamelijk Joden uit Wilna (Polen), die zeer
+orthodox zijn. Zij worden hier Skinage genoemd.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>En nu zal ik het een en ander van de kolonie vertellen, waarin wij
+een zoo rustige, comfortable, huiselijke week doorbrachten en waar wij
+zoovele lieve goede vrienden maakten. Men voelt zich er onmiddellijk
+thuis, omdat men voelt en uit alles merkt, dat men in eene omgeving
+verkeert, van goede, brave menschen, die geen pogingen doen om hunne
+overtuiging aan anderen op te dringen. Het zijn geen proselietenmakers,
+<span class="pagenum">[<a id="pb223" href="#pb223">223</a>]</span>het
+zijn menschen die zelf, volgens eigen opvatting, braaf, en goed willen
+leven en zooveel goed doen aan anderen als hun mogelijk is. Overdreven
+godsdienstig of fanatiek zijn zij ook niet en als men bij hunne gebeden
+en hunne godsdienstoefeningen tegenwoordig is, krijgt men het gevoel,
+dat elkeen oprecht gelooft wat hij zegt en, dat hij handelt in
+overeenstemming met zijne woorden.</p>
+
+<p>Er zijn ruim 100 mannen en vrouwen in de kolonie, die strikt op
+communistischen voet leven. Er zijn oude en jonge mannen, oude vrouwen,
+jonge vrouwen en jonge meisjes. Velen van de jongeren zijn in de
+kolonie geboren. Van de jonge paartjes zijn al de huwelijken gesloten
+uit eigen kring, deze vormen weder nieuwe gezinnen. Tal van lekkere,
+gezonde, goed uitziende babies zag ik er.</p>
+
+<p>Ofschoon de kolonie gevormd is door eenige Amerikanen, hebben zich
+toch weldra eene groep Zweedsche mannen en vrouwen bij hen aangesloten,
+waardoor het een Amerikaansch-Zweedsche kolonie werd, doch steeds
+Amerikaansche kolonie genoemd wordt. Niemand bezit iets van deze
+kolonisten, al wat ieder bezit of erft of verdient, gaat in de
+gezamenlijke schatkist. Elkeen doet er het werk waarvoor hij of zij het
+beste geschikt is en wat hij of zij het beste volbrengen kan, en men
+helpt elkaar en stelt elkaar in de gelegenheid om het in het werk wat
+hij of zij wil doen tot de grootste hoogte te brengen. Zoo is de jonge
+man of zijn de jonge mannen, die de photographie beoefenen door
+opleiding, studieboeken, instrumenten, tijdschriften, enz. niet alleen
+in de gelegenheid gesteld het tot eene groote hoogte te brengen, maar
+eenmaal klaar voor hun vak, ook om zich steeds verder te ontwikkelen.
+De photographie&euml;n die zij van het land maken, worden over de
+geheele wereld verkocht en hunne lantaarnplaten voor lezingen en
+onderwijs over Palestina en zijne historische herinneringen worden
+vooral in Amerika veel gebruikt.</p>
+
+<p>Alles wat door de kolonisten genuttigd wordt en alles wat zij voor
+leven en comfort noodig hebben, wordt door hen zelven gemaakt.
+Bediendenpersoneel is er niet. Het huis wordt door de jonge meisjes
+schoon gehouden en jonge meisjes bedienen aan tafel. Er is een keuken
+voor het middageten en een broodbakkerij en niet alleen de koekjes en
+taarten voor eigen gebruik worden er gebakken, maar daar er in heel
+<span class="pagenum">[<a id="pb224" href=
+"#pb224">224</a>]</span>Jeruzalem niet zoo&rsquo;n goede banketbakkerij
+is als hier, leveren zij voor alle feestelijkheden, die er in de stad
+plaats vinden, en voor de voornamen van de stad, alle gebak, dat er
+gebruikt wordt. Zij hebben hun eigen koeien en paarden, verbouwen hun
+eigen koren, kweeken hun groenten en vruchten, spinnen, weven en naaien
+hunne eigen benoodigdheden, maken hun eigen ameublement, in &rsquo;t
+kort, alles wat noodig is voor een gezin van zoovele personen,
+geschiedt door henzelf. En ook vele andere menschen worden geholpen, en
+daarvoor ontvangen zij betaling. Vroeger deden zij alles voor niets,
+maar weldra zagen zij in, dat zij op die wijze niet bestaan konden en
+nu helpen zij armen voor niets, doch die betalen kan moet hunne
+diensten betalen. Zij hebben ook &eacute;&eacute;n grooten winkel in de
+stad, de American Store, waarin allerlei soort artikelen, door hen
+gemaakt, verkocht worden.</p>
+
+<p>Al de leden van de kolonie zien er des daags en des Zondags als
+heeren en dames uit, alhoewel van allen de kleeding eenvoudig, doch
+smaakvol is. De voeding is er smakelijk en overvloedig en beter dan in
+menig welgesteld gezin. Alle volwassen personen nemen gelijktijdig aan
+de maaltijden deel, de kinderen eten afzonderlijk. Er zijn natuurlijk
+ook goede scholen voor de kinderen in de kolonie, waar zij uitstekend
+onderwijs genieten, in de verschillende vakken. Wij kunnen natuurlijk
+hierover slechts oordeelen naar de resultaten die wij hier zien en naar
+het feit, dat vele notabelen van de stad hunne kinderen hier op school
+zenden.</p>
+
+<p>Het feit, dat deze communisten, want dat zijn zij eigenlijk, geene
+proselieten trachten te maken en allen in eigen geloof door hun
+voorbeeld tot goede menschen trachten te vormen, heeft hen bij de
+Mohammedaansche bevolking, die door verschillende missionairs zoo
+geplaagd geworden zijn, spoedig bemind gemaakt. Zij zijn geloovige
+Christenen, die geheel naar de leer van Jezus trachten te leven.</p>
+
+<p>Hoe zij tot het vormen van deze kolonie kwamen, vertelt mevrouw
+Spafford, die met haar man de stichters er van waren, aldus: Zij waren
+zeer godsdienstige menschen en leefden in Chicago, waar Mr. Spafford
+advocaat was. Zij hadden vier kinderen en een aangenomen zoon. Bij een
+vreeselijke schipbreuk verloren zij de vier kinderen en dit ongeluk
+bracht hen tot nadenken. Zij vroegen zich af, of zij wel volgens de
+leer <span class="pagenum">[<a id="pb225" href=
+"#pb225">225</a>]</span>van Christus geleefd hadden en toen namen zij
+het besluit Jeruzalem te bezoeken en zich daar blijvend te vestigen.
+Enkele goede vrienden, met dezelfde godsdienstige gezindheid, sloten
+zich bij hen aan en zoo kwamen zij in 1881 in Palestina. Zij vonden
+hier het werk, wat zij meenden te moeten doen, maar hunne middelen
+waren beperkt, zoodat zij weldra in groote armoede verkeerden.
+Gaandeweg sloten zich anderen bij hen aan, die wat geld hadden en
+hoewel zij groote ontberingen leden, kwamen zij toch niet van honger en
+ellende om. Zij werden door familie en vrienden in Amerika voor
+fanatieke krankzinnigen gehouden en hadden hier, vooral van den
+Amerikaanschen consul, met groote tegenkanting te kampen. Allerlei
+slechte dingen werden van hen verteld, vooral ook, dat zij zeer
+immoreel leefden. Op dien grond wilde de familie van mevrouw Whiting,
+eene weduwe uit Chicago, die met hare twee kinderen zich bij de kolonie
+had aangesloten, haar de voogdij over hare kinderen ontnemen en werd
+zij bij den dood van hare moeder onterfd. Om al deze redenen moest zij
+naar Amerika terugkomen en daar ook andere leden van de kolonie
+moeilijkheden met hunne familie in Amerika hadden, besloten zij allen
+te zamen te gaan.</p>
+
+<p>In dien tusschentijd had mevrouw Spafford echter veel wedervaren.
+Zij was in Jeruzalem twee keer van een dochtertje bevallen, haar man
+was er gestorven, en ook haar aangenomen zoon. Deze laatste had echter
+een boezemvriend, een wees, die niettegenstaande hij bij den dood van
+zijn vriend reeds 18 jaar oud was, toen door mevrouw Spafford als zoon
+werd aangenomen en ook nog als zoodanig optreedt.</p>
+
+<p>In Amerika, waar verschillende der leden processen te voeren hadden
+om hun rechten te verkrijgen, werd er in de couranten veel over hen
+geschreven, waardoor zij vele aanhangers kregen. Onder deze aanhanger
+was ook een heele groep Zweden, die in Amerika gekomen waren om
+godsdienstige redenen, en die daar niet gevonden hadden wat zij er
+zochten. Met een gevolg uit 67 personen bestaande, kwamen zij in
+Jeruzalem terug, en nu ook hunne geldzaken in Amerika geregeld waren,
+konden zij zich beter inrichten, en een ware christelijke gemeenschap
+vormen. Nadien heeft zich slechts een enkelen keer een nieuw lid bij
+hen aangesloten, o.a. een Mohammedaan; en eenmaal kwam uit Zweden, uit
+Dalecarli&euml;, eene groep mannen <span class="pagenum">[<a id="pb226"
+href="#pb226">226</a>]</span>en vrouwen, de personen waarvan Selma
+Lagerl&ouml;f in haar boek &ldquo;Jeruzalem&rdquo; melding maakt. In de
+dertig jaren, dat de kolonie bestaat, is het nog maar eenmaal
+voorgekomen, dat iemand de kolonie verliet. Dit was een Zweedsche jonge
+man, die als kind met zijn moeder er gekomen was, en altijd een
+verlangen gekoesterd heeft, naar Zweden terug te keeren.</p>
+
+<p>Mevrouw Spafford is nu een krasse oude vrouw van zeventig jaren, die
+nog de hoofddirectie voert. Haar aangenomen zoon, Jacob, is het
+mannelijk hoofd, voor zoover men dezen term in de gemeenschap gebruiken
+kan. De beide dochters, mooie, vroolijke gezonde vrouwtjes, zijn beide
+met mannen uit de gemeenschap getrouwd, en hebben beeldige
+spruiten.</p>
+
+<p>Terwijl ik dezen brief zit te schrijven, hoor ik beneden het gemengd
+koor zingen en zijn er evenals elken Zondagmiddag en -avond, tal van
+gasten, uit de Christelijke en Mohammedaansche bevolking uit de stad.
+De predikant van de alhier bestaande Engelsche kerk en zijne vrouw
+waren van middag de gasten aan tafel.</p>
+
+<p>Ik heb over deze kolonie zoo uitvoerig geschreven, omdat ik vermoed,
+dat er in Holland velen gevonden zullen worden, die er belang in
+stellen. Ik kan elken landgenoot aanraden, die Palestina gaat bezoeken,
+om te trachten in dit vreedzame oord gastvrijheid te verkrijgen. <span
+class="pagenum">[<a id="pb227" href="#pb227">227</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch26" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt=
+"Ornament" width="617" height="197"></div>
+
+<h2 class="normal">Van Jeruzalem naar Beir&ucirc;t.</h2>
+
+<p>Om zeven uur stonden vanochtend de twee rijtuigen, elk met drie
+paarden bespannen, weder gereed om ons van uit ons veilig oord in
+Jeruzalem weg te voeren. Zoo zonder omwegen ging dat echter niet. Wij
+werden gewaarschuwd, dat wij een bewijs moesten medenemen, dat wij
+sedert de cholera niet in Jaffa waren geweest en dat wij allen gezond
+waren. Onze dragoman had daarvoor spoedig een medicus gevonden, die op
+zijn medisch geweten nam voor tien gulden te verklaren, dat wij niet in
+Jaffa waren geweest en dat wij gezond waren, zonder dat de man een van
+ons allen gezien had. Met dit gewichtig document gewapend begaven wij
+ons op weg. Het landschap verschilde niet veel van dat, wat wij ook de
+vorige dagen genoten hadden en de menschen en dieren, die wij
+ontmoetten, waren ook vrijwel gelijk aan die wij reeds kenden. Alleen
+toen wij Jeruzalem wat verder achter den rug hadden, begon vooral de
+hoofdtooi der vrouwen zich te wijzigen. Groote karavanen kameelen en
+muilezels, alle zwaarbeladen, passeerden ons. In &eacute;&eacute;n
+karavaan telden wij 34 kameelen en ontzaglijk veel ezels.</p>
+
+<p>Het weder was als tot dusver steeds buitengewoon mooi, wij konden
+het ons niet beter wenschen. Om half een hielden wij halt. Het was in
+het dal van Ephraim, aan den voet van een berg en vlak bij een bron,
+waaruit de dochteren van Lubban in geitehuiden water kwamen halen en
+met de gevulde huid op het hoofd (de gevulde huid zag er nu uit als een
+dood geitje) bergopwaarts togen om het water te brengen naar het
+dorpje, dat op den top van den berg gelegen is. <span class="pagenum">
+[<a id="pb228" href="#pb228">228</a>]</span></p>
+
+<p>Wij hadden een lunch, en een heel goede, van de
+Amerikaansch-Zweedsche kolonie mede gekregen en nu vlijden wij ons
+neder in de schaduw van een grooten vijgeboom en lieten ons de
+boterhammen, de vruchten en de zoetigheden goed smaken.</p>
+
+<p>Natuurlijk passeerden wij op den weg weder allerlei historische
+bijzonderheden; elke bron, elk oud vergaan huis, elke graftombe, elk
+dorp bijna heeft bijbelsche vermaardheid, doch &eacute;&eacute;n plekje
+had voor ons eene bijzondere beteekenis. Dicht bij Nabulus was de bron
+van Jacob, waar Jezus de vrouw van Samaria ontmoette, waarover Reverend
+Anna Shaw op den Zondag, voorafgaande aan het congres voor
+vrouwenkiesrecht in Stockholm, in de Staatskerk aldaar, zoo mooi
+sprak.</p>
+
+<p>Om vier uur waren wij in Nabulus, alwaar wij logeeren in een hotel,
+dat door de directie van de Hamburg-Amerikalijn daar geplaatst is en
+ge&euml;xploiteerd wordt. Wij gingen onmiddellijk op weg om nog iets
+van het stadje bij daglicht te zien. Door tal van nauwe, vuile
+straatjes, veel overeenkomst hebbende met die in Jeruzalem, bracht onze
+gids ons in een poort, waarachter een complex van woningen, alle
+bewoond door eenzelfde soort menschen. Het zijn de Samaritanen. Er
+bestaan nog 180 leden van deze gemeenschap. Het is een vreemd soort
+menschen. Hoewel hunne feestdagen, godsdienstoefening enz. heel veel
+overeenkomst hebben met die der Joden en zij er zeer semitisch uitzien,
+haten en verachten zij toch de Joden, evenals de Christenen. Zij voelen
+zich boven allen verheven. Zij hebben hun eigen kerkje en vormen zelfs
+hun eigen gemeente. Het hoogepriesterschap is erfelijk en gaat van
+vader op oudsten zoon over. De hoogepriester is tegelijkertijd ook het
+burgerlijk hoofd en beslist over alle moeilijkheden, die er tusschen de
+Samaritanen onderling mogen voorkomen. Het merkwaardigste van dit
+handjevol menschen, die langzaam uitsterven, is dat zij werkelijk in
+het bezit zijn van de oudste uitgave van het Oude Testament. Het
+exemplaar, dat zij bezitten, is 3636 jaar oud. Een copie, een namaak er
+van, wordt den vreemdelingen vertoond, want het echte exemplaar wordt
+alleen bij groote uitzonderingen voor den dag gebracht.</p>
+
+<p>Het stadje vertoont overigens dezelfde eigenaardigheden, die wij ook
+in Jaffa en Jeruzalem zagen; tijd om er veel van te zien hadden wij
+niet, omdat de straten te vuil en te glibberig zijn om zich er in het
+donker in te wagen. <span class="pagenum">[<a id="pb229" href=
+"#pb229">229</a>]</span></p>
+
+<p>Om zes uur vanochtend zaten wij reeds weder in de rijtuigen, omdat
+ons vandaag een zware dag wachtte. Het was echter, niettegenstaande de
+dragoman ons er alles van verteld had, nog erger dan wij ons hadden
+kunnen voorstellen. De weg is geen rijweg, nauwelijks zelfs goed genoeg
+om er per paard over te komen. De meeste passagiers maken dien tocht op
+ezels en doen er dan twee dagen over. Maar dat was voor ons onmogelijk,
+omdat wij op tijd in Beirut moesten aankomen en omdat een ander hotel
+van de Hamburg-Amerikalijn, dat ongeveer op de helft van den weg ligt,
+nu gesloten is, en om in tenten buiten te kampeeren, zooals zomers ook
+veel toeristen doen, zijn de nachten nu te koud. Wij hadden dus geen
+keuze en moesten door dezen zwaren dag heen. Den geheelen dag ging het
+berg op en berg af en dan weer door een vallei en steeds over gaten,
+boomstammen, steenen en langs afgronden. Herhaaldelijk moesten wij
+uitstappen om te loopen, en ware de afstand niet veel te groot geweest,
+dan hadden wij dat zeer zeker verkozen boven zoo&rsquo;n rijtoer. Nu en
+dan gingen wij dwars over een weiland, of over de versch geploegde
+voren, van een bouwveld.</p>
+
+<p>Om half twaalf hielden wij een rustpoos, om de paarden rust te
+geven, en in dien tusschentijd vlijden wij ons allen op onze
+uitgespreide reisdekens neder en werden door den dragoman bediend van
+een koude lunch, zoo goed alsof wij in een groot hotel waren. Om zes
+uur kwamen wij in Nazareth in het hotel aan, waar telegrafisch reeds
+kamers voor ons besteld waren. Evenals gisteravond in Nabulus moesten
+wij ook hier direct laten constateeren, dat wij niet van Jaffa kwamen
+en geen cholerabacillen medevoerden.</p>
+
+<p>Het landschap vertoont steeds hetzelfde eigenaardig aanzien, wat wij
+door heel Palestina opmerkten. Hooge kale bergen, dorpjes altijd
+gebouwd op den top der bergen, en vruchtbare en onvruchtbare dalen. Wij
+passeerden nu wat meer boomen, soms zelfs kleine bosschen, doch alle
+boomen zijn olijf- of vijgeboomen en een zeker soort cactus. Deze
+laatste kan natuurlijk niet onder de boomen gerangschikt worden, maar
+zij groeien hier in groote hoeveelheid, zijn soms zoo hoog en breed als
+boomen en geven een smakelijke vrucht, een zeker soort peer.</p>
+
+<p>Dicht bij Nazareth passeerden wij een zeer vruchtbare vallei, <span
+class="pagenum">[<a id="pb230" href="#pb230">230</a>]</span>waarin een
+Joodsche kolonie zich kort geleden gevestigd heeft. Al de bouwgrond
+rondom is door de vereeniging of maatschappij, die hen ondersteunt,
+opgekocht, zoodat zij zich hier goed kunnen ontwikkelen. Het zag er
+alles flink en hoopvol uit.</p>
+
+<p>Wij behoefden vandaag eerst na de lunch uit Nazareth te vertrekken
+en hadden daardoor vanochtend alle gelegenheid het stadje te
+doorkruisen. De plaats waar Jezus zijn kinderjaren doorbracht en
+gewerkt heeft, bezit natuurlijk tal van historische herinneringen en
+men kan gerust zeggen, dat op elk plekje, waar men maar gelooft, dat
+Jezus Zijn voet heeft gezet, nu een kerk of een klooster staat, aan een
+of andere godsdienstige sekte toebehoorende. Al die Fransche monniken
+en nonnen, de Grieksche priesters, de Russische Katholieken en andere
+vreemde vrome mannen en vrouwen, die hier sedert jaren wonen, hebben
+echter van de bevolking nog geen <span class="corr" id="xd0e2703"
+title="Bron: twintig eeuwsche">twintigste-eeuwsche</span> menschen
+gemaakt. De ontwikkeling en beschaving is hier minstens vijf eeuwen ten
+achter, terwijl zeden en gewoonten nog dateeren van het begin der
+jaartelling. In het midden van het stadje is een zeer oude bron, waar
+den geheelen dag de vrouwen en meisjes uit de bevolking komen om water
+te halen, dat zij in eigenaardige aarden kannen op het hoofd dragen en
+huiswaarts voeren. Hier hadden wij gelegenheid op te merken, hoe mooi
+bijna alle vrouwen van Nazareth zijn. Mooi van bouw en van eene
+bijzondere Oostersche schoonheid.</p>
+
+<p>Om twaalf uur reden wij hedenmorgen weg, nadat de dragoman eerst het
+bewijs, dat wij gezond waren en niet uit Jaffa komen, door een
+officieel persoon in Nazareth had laten verifieeren. Dit was nu eens
+een zeer mooien tocht. Het landschap was geheel veranderd, de hooge
+bergen zagen er niet zoo wild en onherbergzaam uit, de groote, breede
+vlakten waren groen of omgeploegd om tegen het voorjaar groen te
+worden, de karavanen op den weg veel menigvuldiger en telkens
+passeerden wij dorpjes, waarvan de schilderachtigheid vooral van uit de
+verte gezien, alle beschrijving te boven gaat. Het was mij, alsof ik in
+een sprookjeswereld verkeerde.</p>
+
+<p>Zoo&rsquo;n dorp heeft veel van een dorp der roodhuiden in Amerika,
+met dit verschil alleen, dat de huizen der Indianen alleen van boven in
+een van de kalk- en moddermuren een <span class="pagenum">[<a id=
+"pb231" href="#pb231">231</a>]</span>vierkant gat hebben, waardoor men
+met een ladder in het huis kan klimmen, terwijl deze Arabieren onder in
+den muur een vierkant gat hebben, waardoor men gebukt het huis kan
+binnentreden.</p>
+
+<p>Om een klein staaltje te geven van het totaal gemis aan eenig begrip
+van hygi&euml;ne, wil ik trachten een klein tafereeltje te schetsen van
+hetgeen wij vanmiddag op onzen weg zagen.</p>
+
+<p>In een dorpje was een groote bron, waarbij koeien, ezels, olifanten,
+geiten en schapen in grooten getale hun dorst leschten. Eenige vrouwen
+stonden met hunne bloote beenen in de bron te wasschen, eenige mannen
+waschten er hunne bestofte, vieze, vuile voeten en beenen in, het water
+zag zoo modderig en smerig als men maar met mogelijkheid denken kan, en
+toch vulden aan deze bron de vrouwen hunne kannen en kruiken om het
+water huiswaarts te voeren en zagen wij mannen dat water zoo uit de
+bron drinken. Maar dat tafereeltje aan die bron was schilderachtig. Al
+die mannen en, vrouwen, met hunne roode, blauwe, gele en groene lange
+kleederen, de vrouwen met de kleurigste harembroeken onder hun dun
+rokje uitkomende en met de Oostersche hoofdbedekking, en de Arabieren
+allen met hunne gekleurde hoofddoeken, daar tusschen al dat vee vrij
+rond plassende, was mooier dan ik kan weergeven. Deze mannen en vrouwen
+zijn bijna allen mooie menschen, maar jammer boven jammer, al die
+vrouwen hadden hunne mooie gezichten op de vreemdste wijze getatoueerd.
+Allen hadden zonder uitzondering een kruis of een ander teeken boven de
+neus, tusschen de wenkbrauwen in, terwijl velen de wangen en den mond
+met allerlei teekens versierd hadden. E&eacute;n meisje zagen wij, die
+rondom haar mond zoo getatoueerd was, dat het leek, alsof het fijne,
+teere kind een baard had.</p>
+
+<p>Ongeveer een uur v&oacute;&oacute;r dat wij Tiberias bereikten,
+zagen wij van boven van den berg, waarop wij waren, op het fraaie meer
+van Galilei neer. &ldquo;Het meer van Gen&egrave;ve&rdquo; riepen wij
+allen tegelijk uit, zoo leek het van verre precies; doch toen wij nader
+kwamen, zagen wij, dat de oevers van het meer geheel anders zijn, dat
+de soliede, steenige bergwand, die vrij steil vanuit het meer opstijgt,
+niets gemeen heeft met de bewoonde, groene oevers van het Zwitsersche
+meer.</p>
+
+<p>Kort voor wij in Tiberias aankwamen, passeerden wij eene <span
+class="pagenum">[<a id="pb232" href="#pb232">232</a>]</span>zeer
+vruchtbare vallei, waarvan de Zionisten (of zou het niet de
+Hirschvereeniging zijn?) alle grond heeft opgekocht en waar nu reeds
+een 25 of 30 Joodsche families de nieuw gebouwde woningen bevolken.</p>
+
+<p>Wij kwamen nog v&oacute;&oacute;r vier uur in Tiberias aan, buiten
+de wallen opgehouden door een overheidspersoon, die ons met een groote
+mate van gezag vroeg van waar wij kwamen en of wij gezond waren. Mr.
+Barakat, de dragoman, vertoonde het bewijs en nadat de overheidspersoon
+en nog een ander heer met groot gewicht, dat papier gelezen en herlezen
+hadden, konden wij doorgaan. Van hieruit moeten wij nu morgen vroeg
+zoo&rsquo;n nieuw document medevoeren.</p>
+
+<p>Wij gingen onmiddellijk het stadje in, dat liefelijk aan het
+wereldbekende meer gelegen is. Er is nog een ruimte, die&mdash;zoo zegt
+men&mdash;uit Herodus&rsquo; tijd stamt en van de zeer oude wallen,
+waarmede het stadje eertijds omgeven was, staan overal nog brokstukken.
+Het stadje is op zichzelf heel oud en op dezelfde wijze gebouwd als
+alle Arabische stadjes die wij zagen. Zeer nauwe vieze, vuile straten.
+De bevolking hier bestaat voor een groot deel uit Orthodoxe Joden,
+waaronder tal van Poolsche Joden. Men hoort hier dan ook in de straten
+zeer veel Duitsch spreken. Even v&oacute;&oacute;r zonsondergang zagen
+wij een troep Joden eene godsdienstoefening in de open lucht op een
+stuk weiland houden.</p>
+
+<p>Tiberias is des zomers zeer bezocht door vreemdelingen, die hier van
+de zwavelbronnen komen profiteeren voor rheumatisme en huidziekten. Ik
+zou al heel ziek moeten zijn en nergens anders genezing kunnen vinden,
+eer ik zou besluiten hier een badkuur te doen. De natuur is mooi
+genoeg, maar de menschen zien er allen zeer weinig aantrekkelijk uit en
+Baedeker vertelt, dat er niet &eacute;&eacute;n te vertrouwen is. Voor
+een crimineele anthropologist is hier een prachtig studieveld.
+V&oacute;&oacute;r wij Tiberias verlaten,&mdash;op het meer zullen wij
+morgenochtend nog een zeiltochtje maken,&mdash;wil ik aan degenen die
+er belang in stellen mededeelen, dat hier op een heuvel, de graftombe
+van den beroemden Rabbi Akiba gevonden wordt.</p>
+
+<p>Donderdagochtend vertrokken wij om half zeven uit Tiberias, vanwaar
+wij met een zeilboot het meer van Galilei overstaken om bijtijds in
+Smalakh te komen, om den trein te halen, die om half negen vandaar naar
+Damascus vertrekt. Wij genoten <span class="pagenum">[<a id="pb233"
+href="#pb233">233</a>]</span>een mooien zonsopgang op het meer.
+Allerlei legenden worden van dit meer verteld. Wij kwamen juist op tijd
+in het Turksche dorpje om den trein te krijgen, die op &rsquo;t punt
+van vertrekken stond. Zoo&rsquo;n trein te missen zegt hier veel, want
+er gaat maar &eacute;&eacute;n trein daags en gelegenheid om in
+zoo&rsquo;n dorp te overnachten, bestaat niet. Wij waren blij, dat wij
+eindelijk in een trein zaten en dat de spoorreis niet al te bezwarend
+was. Het spoorverkeer is nog in een stadium van wording en vooralsnog
+vergenoegt men zich hier met de afgedankte en zeer verouderde wagons
+van Duitschland. Zoo&rsquo;n tocht in een trein in een vreemd land en
+vooral in een zoo achterlijk land is altijd interessant, geen oogenblik
+viel ons dan ook de tocht te lang. Vooral aan de stations zagen wij
+soms zeer eigenaardige tooneeltjes; ik zou zoo&rsquo;n Arabischen trein
+wel eens voor &eacute;&eacute;n dag door Holland willen laten rijden.
+De rare koppen, vooral omdat de hoofdtooi van mannen en vrouwen hier
+zoo vreemd is, die bij elk station uit de vierkante gaten, die voor
+vensters moeten dienst doen, hingen, is een gang naar het station
+waard.</p>
+
+<p>Om vijf uur kwamen wij in Damascus aan en hadden eerst een half uur
+lange rit door de stad te maken, alvorens wij het Damascus Palace Hotel
+bereikten. Welk een merkwaardigen indruk maakt deze stad. Geheel iets
+anders als Jaffa en Jeruzalem; zij maakte op ons meer den indruk eene
+oude Moorsche stad te zijn. Het hotel waarin wij logeeren is een oud
+paleis, dat door verarming der eigenaars verkocht en voor hotel
+ingericht werd. Alles is hier Oostersch mooi.</p>
+
+<p>Daar Baedeker beweert, dat er in Damascus theaters zijn en wij dat
+ook hier vernamen, besloten wij, na &rsquo;t diner, met onzen dragoman
+een er van te bezoeken. De dragoman, die meer nog dan wij zelf, voor
+ons decorum zorgt, had er niet zoo heel veel lust in, maar op ons
+aandringen besloot hij met ons te gaan naar een, waar &ldquo;dames
+fatsoenlijk kunnen komen&rdquo;. Wij hebben nu gezien hoe men zich hier
+&rsquo;s avonds fatsoenlijk amuseert. Het theater is een soort
+Caf&eacute; Chantant, waar alleen mannen waren. Of er bij andere
+gelegenheden wel eens vrouwen komen, geloof ik niet, maar dames zijn er
+welkom. Wij hadden geen last van de mannen, alleen keken zij allen meer
+naar ons dan naar hetgeen op het tooneel voorviel. Elke man zat er met
+een Turksche pijp in den mond, een pijp met een <span class="pagenum">
+[<a id="pb234" href="#pb234">234</a>]</span>lange slang, terwijl er een
+met water gevulde karaf voor hem stond. Die pijpen hebben de goede
+eigenschap, dat zij geen rook verspreiden en al het kwaad, dat zij
+stichten alleen den rooker ten goede laten komen. Verder werd er
+Turksche koffie en water gedronken. Niet ieder kreeg een glas water,
+maar een karaf of kan water werd voor een groepje mannen neergezet en
+daaruit werd beurtelings gedronken. Ook waren er groepjes personen, die
+gezamenlijk uit &eacute;&eacute;n pijp rookten, die dan van mond tot
+mond ging. Geen pijp werd door den kellner neergezet die hij niet eerst
+zelf geprobeerd had en eerst als hij goed brandde, kreeg de besteller
+hem. Op het tooneel werd er ondertusschen door twee leelijke dames op
+de guitaar gespeeld en afschuwelijk gezongen; allemaal keelgeluiden, op
+dezelfde wijze als de Koran gelezen wordt. Eenige mannen die op een
+tamboerijntje sloegen, of een ander primitief instrumentje bespeelden,
+hielpen het succes verhoogen. Na den zang kwam de dans. Een in het
+zwart gekleede juf, zoo modest mogelijk, voerde een soort buikdans uit,
+die zeer in den smaak viel van het talrijk heeren-publiek. Toen hadden
+wij er genoeg van en gingen huiswaarts.</p>
+
+<p>Vrijdag is een Mohammedaansche feestdag, doch was deze week een
+bijzonder heilige dag. De gouverneur ontving den geheelen ochtend
+officieele bezoeken; wij hadden daardoor de gelegenheid niet alleen het
+vertoon van vele Oostersche officieele kostuums te zien, maar daar ook
+Damascus&rsquo; inwoners, evenals de menschen uit alle andere landen,
+belangstellen in het gezicht van zoovele officieele, mooi opgetuigde
+persoonlijkheden, kregen wij eene goede gelegenheid om de Turksche
+mannen, vrouwen en kinderen in hunne Zondagsche kleeding te zien. Wat
+een pracht van kleuren en stoffen. De meeste dames die wij zagen waren
+in zware zijden Turksche costuums gekleed en daar ook zij evenveel
+belang stelden in ons als wij in hen, werd vaak even de dichte sluier
+opgelicht, om ons beter te kunnen opnemen. Enkelen sloegen zelfs de
+sluier geheel naar achteren en lieten zich ongegeneerd in de mooie
+zwarte oogen kijken. Het dragen van de sluier schijnt hier niet zoo
+strikt opgevolgd te worden als in de plaatsen, die wij te voren
+bezochten. Ook de mannen droegen prachtige zijden gewaden, waarover
+soms een met fraai bont omrand overkleed, of een van zeer fijn laken,
+dikwijls van dezelfde tint. <span class="pagenum">[<a id="pb235" href=
+"#pb235">235</a>]</span></p>
+
+<p>De Moskee, (er zijn er hier over de honderd), met een
+onuitspreekbaren naam, is de oudste, de grootste en verreweg de
+mooiste, die wij tot nog toe zagen. Deze Moskee, waarvan bij herhaalde
+branden stukken verloren zijn gegaan, doch die zooveel mogelijk steeds
+gerestaureerd werd, dateert van de 4e eeuw. De gekleurde vensters, de
+emailleering, de marmeren zuilen, getuigen alle van onberekenbare
+oudheid. Het geheele gebouw is met prachtige Perzische tapijten
+behangen en belegd. De geschiedenis van dit gebouw is te lang om er
+hier over te durven beginnen.</p>
+
+<p>Wij hadden den geheelen dag tijd om de stad met hare vele mooie
+vruchtentuinen, haar interessante bazaar en hare vreemde bevolking goed
+op te nemen, daartoe waren wij van 9 uur &rsquo;s morgens tot 6 uur
+namiddags op de been. Gaarne zouden wij hier eenige dagen langer
+gebleven zijn om de vele winkels met orientalische bijzonderheden wat
+beter te kunnen doorsnuffelen, maar de hoop, dat wij Zondag in
+Beir&ucirc;t een boot zullen vinden, die ons naar Port-Said
+terugbrengt, dreef ons Zaterdagmorgen om 7 uur reeds weder verder.</p>
+
+<p>Bij ons bezoek aan de groote Damascus-fabriek van koperwerken, zagen
+wij treurige staaltjes van kinderexploitatie. Het ciseleeren en het
+bewerken van de koperen artikelen is alles handwerk en geschiedt door
+kinderen, bijna allen meisjes. Mannen teekenen met een zeker soort inkt
+de figuren op de stukken en de kinderen hakken de figuren uit, leggen
+er zilverplaatjes of zilverdraadwerk in, of bewerken ze op andere
+wijze. Er waren vele meisjes van 5 en 6 jaar onder, en het werk van een
+zesjarig kind werd ons als bijzonder knap werk getoond en de directeur
+roemde de handigheid en de smaak van het bleeke, holoogige kind. Op
+mijn vraag hoe lang dit kind reeds op de fabriek werkte, ontving ik ten
+antwoord &ldquo;anderhalf jaar, maar in den regel nemen wij ze niet
+v&oacute;&oacute;rdat de kinderen voluit vijf jaar zijn.&rdquo; Onder
+die kinderen waren er slechts enkele meisjes ouder dan 12 of 14 jaar.
+Ik informeerde waar de meisjes bleven, die het vak kenden en die den
+leeftijd van 12 &agrave; 14 jaar bereikt hebben. &ldquo;O, die gaan in
+den regel een ander vak beoefenen, waarmede zij meer kunnen verdienen;
+sommigen er van trouwen,&rdquo; was het bescheid.</p>
+
+<p>De kinderexploitatie in fabrieken is hier en overal in Arabi&euml;
+allerbedroevendst. Het is een vreeselijk land in menig opzicht. <span
+class="pagenum">[<a id="pb236" href="#pb236">236</a>]</span></p>
+
+<p>Ons vertrek uit Syri&euml;&rsquo;s hoofdstad gaf ons nog even een
+mooi gezicht op de stad, met zijne nu met herfsttinten getooide tuinen.
+De geheele route per trein van Damascus tot Beir&ucirc;t is een groot
+genot door de eenig mooie landschappen, die men onophoudelijk passeert.
+Tegen ongeveer elf uur kwamen wij aan het station Reyak, waar wij onze
+reis onderbraken, om langs een zijlijntje een bezoek te brengen aan
+Ba&rsquo;albek, het Grieksche Heliopolis. Hier zagen wij de prachtige
+ru&iuml;nen van de oude Acropolis, omringd door de groote tempels aan
+Jupiter, Bacchus en andere goden gewijd. Vooral de ru&iuml;ne van de
+tempel van Bacchus, waarvan nog geheele stukken met prachtig
+beeldhouwwerk intact zijn gebleven, is een groote reis waard. Ook van
+den tempel van Venus is nog zeer veel in goeden staat, doch de hooge
+marmeren zuilen en de fijnere afwerking maken den tempel van Bacchus
+meer belangwekkend. Het geheele stadje Ba&rsquo;albek, nu behalve deze
+ru&iuml;nes van geen beteekenis, geeft toch zeer sterk den indruk, dat
+hier eens een groote, prachtige, indrukwekkende stad moet geweest zijn.
+Men heeft uitgemaakt, dat in elk geval de Acropolis met de tempels
+reeds in de tweede eeuw na Christus daar gestaan moet hebben.</p>
+
+<p>Aan het station van Ba&rsquo;albek woonden wij een interessant
+tooneel bij. Er werd een bruid afgehaald, een Mohammedaansch meisje uit
+een naburig dorp. Familie en vrienden van bruid en bruidegom waren
+allen in Zondagsgewaad aan het station. Toen het zwaar gesluierde
+bruidje uit den wagen stapte, werd zij met hare vrouwelijke, ook
+gesluierde, familieleden of vrienden op een eveneens mooi uitgedost
+kameel getild en daarna werden de andere versierde kameelen met dames
+en heeren en kinderen beladen. Soms zaten er zeven of acht op
+&eacute;&eacute;n kameel. De kameelen droegen allen gekleurde zijden
+kapjes, met gekleurde koralen afgewerkt, op hunne domme koppen en de
+geheele nek van de beesten was ook met koraalwerk en gekleurde koorden
+versierd. Het was voor ons een eenig mooi en grappig gezicht
+tevens.</p>
+
+<p>Om half twaalf kwamen wij Zaterdagavond in Beir&ucirc;t aan, waar
+wij tot onze groote teleurstelling vernamen, dat wij niet
+v&oacute;&oacute;r Dinsdagavond naar Port-Said kunnen vertrekken. <span
+class="pagenum">[<a id="pb237" href="#pb237">237</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch27" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt=
+"Ornament" width="617" height="197"></div>
+
+<h2 class="normal">Algemeenheden en indrukken over onzen laatsten
+tocht.</h2>
+
+<p>Voor menschen, die niet zoo heel ver van huis een echt orientaalsch,
+primitief volk willen leeren kennen en die tegelijkertijd van een
+eigenaardig natuurschoon willen genieten, is een reis, zooals ik die
+maakte, zeer zeker te recommandeeren. Men moet er dan echter wat meer
+tijd voor nemen, overal langer blijven en wanneer het reisgezelschap
+uit mannen alleen, of uit mannen en vrouwen bestaat, geen dragoman
+nemen. Deze menschen, die zich, wat van zelf spreekt, zeer gewichtig
+willen maken en den indruk willen wekken, dat men zonder hen geen voet
+in Arabi&euml; zou kunnen verzetten, maken niet alleen de reis onnoodig
+duur, maar maken de reizigers lui. &ldquo;De dragoman vertelt het ons
+wel,&rdquo; &ldquo;de dragoman weet dat wel,&rdquo; enz., doen den
+reiziger verzuimen, zijn Baedeker of andere reisgids na te slaan en
+zelf uit te vinden wat hij weten wil. Bovendien, neemt zoo&rsquo;n man
+voor elken kleinen tocht een rijtuig, betaalt hooge fooien, zendt den
+reiziger naar de winkels en magazijnen, waarvan hij procenten trekt,
+alles op kosten en zeer hooge kosten van de reizenden. Wel maakt men
+tevoren met zoo iemand een contract, waarin alles staat, wat hij voor
+een zekere som te doen heeft, maar men vergeet natuurlijk honderden
+kleinigheden en die worden dan later nog eens extra in rekening
+gebracht. Met een dragoman ziet men in korten tijd veel meer dan anders
+het geval zou zijn, maar het geziene maakt niet zoo&rsquo;n blijvenden
+indruk, omdat het te vluchtig gaat en niet verwerkt kan worden. Juist
+door eerst nauwkeurig na te lezen wat er in elke plaats voor
+belangrijks te zien is en dan <span class="pagenum">[<a id="pb238"
+href="#pb238">238</a>]</span>zelf de wegen na te gaan, hoe er &rsquo;t
+best te komen, is reeds oorzaak, dat men van alles veel meer geniet en
+beter in zich opneemt. Er worden dan wel eens fouten gemaakt en wel
+eens verkeerde wegen ingeslagen, maar die verhoogen dikwijls het
+genoegen van de reizigers.</p>
+
+<p>Men moet niet denken, dat een dragoman zich als ondergeschikte van
+zijn gezelschap gevoelt, hij treedt veel meer als de leider, het hoofd
+van het gezelschap op. Onze dragoman, die een goede in zijn soort is,
+vertelde ons direct den eersten dag, dat wij hem niet als een gids
+moesten beschouwen, hem ook vooral niet zoo mochten noemen, maar, dat
+hij mr. Barakat was, die op zich genomen had ons door een zeker deel
+van Arabi&euml; te voeren, de hotels en rijtuigen voor ons te bestellen
+en ons te geleiden naar alles wat bezienswaardig is. En dat program
+heeft hij stipt uitgevoerd. Wij hebben dan ook geen oogenblik tijd
+gehad om hospitalen of scholen of andere sociale inrichtingen te
+bezoeken, waarin wij belangstellen, want die stonden niet op zijn
+program; als ik eens een morgen of een dag wilde uitbreken, om op eigen
+gelegenheid naar zulke inrichtingen te gaan, dan was het steeds, dat
+wij, volgens hem, dien morgen of dien dag het merkwaardigste van de
+heele reis zouden gaan zien en dat ik dat dan verzuimen zou. Zijn
+program eens te wijzigen, daarvan was nooit sprake, hij kende zijn les
+van buiten, draaide die achter elkaar elken dag af en mocht door onze
+abnormale wenschen niet in de war gebracht worden. Op Baedeker was hij
+heelemaal niet gesteld, en als ik nu en dan eens beweerde, dat Baedeker
+een andere verklaring gaf, dan was Baedeker verkeerd, dat boek wist er
+niets van, als ik Baedeker meer dan hem geloofde, dan had ik zonder
+dragoman moeten reizen, en vooral als zijn prijzen met die in Baedeker
+niet overeenstemden, dan was hij over &ldquo;dat boek&rdquo; heelemaal
+niet te spreken.</p>
+
+<p>Als ik dezen tocht nog eens zou overmaken, dan zou ik het in het
+late voorjaar willen doen, in April, Mei of Juni, omdat dan het
+landschap oneindig veel zal winnen door de bloemenkleur en -geur, die
+er dan veel meer dan in het late najaar zullen zijn; dan zou ik vier of
+vijf weken er voor willen nemen en dan zou ik niet per rijtuig, maar te
+paard of op een ezel het land willen doorreizen. Voor dit laatste zijn
+de wegen beter geschikt en het is meer in overeenstemming met de
+omgeving. <span class="pagenum">[<a id="pb239" href=
+"#pb239">239</a>]</span></p>
+
+<p>Wij zijn nu veertien dagen in Arabi&euml; en in al dien tijd hebben
+wij niet kunnen uitvinden hoe de oorlogstoestand van het land staat.
+Nooit is een dag voorbij gegaan, waarin ik niet den een of anderen Turk
+gevraagd heb, of er berichten van het oorlogsveld waren, en steeds was
+het antwoord, dat meestal lachend gegeven werd: &ldquo;Hoe zou ik dat
+kunnen weten&rdquo;. Couranten ziet men hier niet; de Europeanen die
+hier wonen, lezen Fransche of Engelsche bladen, die een paar weken oud
+zijn, en de hier en daar verschijnende Arabische courant schijnt zich
+met zulk een kleinigheid als de oorlogstoestand in eigen land niet op
+te houden. Waarom zouden zij ook zulke berichten opnemen, zij weten dat
+zij toch valsch of in elk geval schromelijk overdreven zijn. Het
+laatste bericht van het oorlogsveld dat in deze streken bekend werd,
+heeft overal in de dorpen zulk een opwinding teweeg gebracht, dat men
+ernstig gevreesd heeft, dat er hier &rsquo;n burgeroorlog tusschen
+Mohammedanen en Christenen zou door ontstaan zijn. Het was een bericht,
+nu drie &agrave; vier weken oud, waarin vermeld werd, dat de Italianen,
+geheel door de Turken verslagen zijn geworden, dat de overwinning der
+Turken ergens, ik weet niet waar, want wij krijgen hier ook geen
+couranten onder de oogen, een volkomene was en dat de Italianen bij
+duizenden door de Turken in de zee gezwiept zouden zijn. Het bleek
+natuurlijk later, dat dit bericht geheel onwaar of in elk geval buiten
+de perken van welvoegelijk liegen overdreven was. Beter geen berichten
+dan zulke berichten, zegt onze dragoman, die zich trouwens van den
+geheelen oorlog niet veel aantrekt.</p>
+
+<p>Toen wij gisteravond met den trein vele dorpen passeerden, waar
+overal een ongewone drukte heerschte, vernam ik, dat de vele jonge
+mannen, die allen trachtten met den trein mede te komen, jonge
+Christen-Turken zijn, die hals over kop naar Amerika vertrekken, om de
+kans te ontloopen, naar het oorlogsveld gestuurd te worden. In
+Arabi&euml;, in dit deel van Turkije, is de oorlog met Itali&euml; niet
+populair en wordt meer beschouwd als een oorlog tusschen Christenen en
+Mohammedanen. Zou Turkije de overwinnaar zijn, dan zou daardoor de
+toestand der Christenen in Turkije wel eens hachelijk kunnen worden,
+zoo vreest men. Vroeger dienden in &rsquo;t leger alleen Mohammedanen,
+de regeering van Turkije heeft echter nu ook de Christenen en Joden
+opgeroepen om in het leger dienst te doen. <span class="pagenum">[<a
+id="pb240" href="#pb240">240</a>]</span></p>
+
+<p>Maar ook van de cholera in Jaffa weet men hier niets. Wij weten nu
+na een week niets meer dan toen wij Jeruzalem verlieten, dat er toen
+vier gevallen van cholera geconstateerd zijn en dat daarvan drie
+personen overleden zouden zijn. Ook wisten wij toen, dat Jaffa daarna
+besmet is verklaard en de booten, die naar Port Sa&iuml;d gaan, Jaffa
+niet aandoen en er niemand van uit Jaffa vertrekken kan, zonder in het
+naastbijliggende dorpje of stadje een vijfdaagsche quarantaine te
+ondergaan. Nergens heeft men ons verder iets naders van den toestand in
+Jaffa kunnen berichten en zelfs wist men ons hedenochtend in de
+verschillende kantoren van de stoomvaartlijnen hier, in Beirut, geen
+nader bericht te geven dan dat van een week oud. Of de cholera zich in
+Jaffa uitgebreid heeft, of dat het bij die vier gevallen gebleven is,
+men weet er hier niets van, en toen ik vroeg of men dan geen
+telegrafische berichten verspreidde, om het land op de hoogte te houden
+van den werkelijken stand van zaken, vertelde men mij, dat, toen er
+eenige maanden geleden in sommige streken van Arabi&euml; de cholera
+heerschte, het gebleken is, dat de berichten, die men uit die streken
+kreeg, geheel valsch waren. Zoo waren in een dorp twee mannen belast
+met het begraven der cholera-lijken, waarvoor zij per stuk betaald
+werden. In &eacute;&eacute;n week hadden zij drie lijken begraven; dat
+vonden de heeren te weinig, om te reclameeren, en zij brachten
+driestweg twintig gevallen in rekening. Er werd nu bericht, dat er op
+zooveel zieken twintig sterfgevallen in &eacute;&eacute;n week
+voorgekomen waren, en, alvorens de valschheid van deze opgave
+geconstateerd was geworden, had het onware bericht reeds binnen- en
+buitenland bereikt. Deze weinige staaltjes geven een kleine illustratie
+van de geloofwaardigheid van het volk en tevens wat men van berichten
+uit zulk een land gelooven kan.</p>
+
+<p>Men kan Arabi&euml; niet bereizen zonder zich vooraf voorzien te
+hebben van een goede hoeveelheid insectenpoeder. Alle hotels schijnen
+alleen bewoonde bedden te kunnen aanbieden. Al ziet alles er op het oog
+nog zoo zindelijk uit, dan moet men toch niet vast erop rekenen, dat
+men zijn bed niet met eenige andere levende wezens te deelen heeft.
+Over het geheel genomen staat het hotelwezen hier nog op een zeer laag
+peil. De weinige goede hotels, die er zijn, of laat mij liever zeggen,
+die goed zouden kunnen zijn, zijn toch slecht, <span class="pagenum">
+[<a id="pb241" href="#pb241">241</a>]</span>omdat men zich er bedient
+van inboorlingen-bedienden, die geen flauw begrip van zindelijkheid en
+goede bediening hebben, en die er zelf altijd even onappetijtelijk
+uitzien. Nu kan men hier in den zomer of in het late voorjaar zeer
+gemakkelijk met eigen tenten reizen en daardoor de hotels vermijden, en
+dat wordt door Cook&rsquo;s gezelschappen en andere zulke
+reizigersgroepen ook meestal gedaan.</p>
+
+<p>Het onderwijswezen der Turken staat ook op een zeer laag standpunt.
+Ik geloof niet, dat de regeering zich hier reeds bewust is, dat de
+opvoeding der jeugd een regeeringszaak is. Het aantal analphabeten
+onder de Mohammedanen is zeer groot. Ik weet niet of er statistische
+opgaven van bestaan, maar ook, al zouden die bestaan, dan weten wij
+vooraf, dat die ongeloofwaardig zijn. Toch zijn op vele plaatsen
+scholen, soms zelfs goede scholen, doch die zijn door Duitschers,
+Engelschen, Amerikanen, Franschen of Italianen gesticht. De meeste van
+die scholen hebben een godsdienstig karakter en de onderwijs-gevenden
+staan niet onder regeeringscontr&ocirc;le. Iedereen kan hier een school
+openen. Hier, in Beir&ucirc;t, is zelfs een Amerikaansch instituut voor
+hooger onderwijs, dat na een vierjarige opleiding een doctor in de
+medicijnen kant en klaar aflevert.</p>
+
+<p>Een ding moet ik niet vergeten mede te deelen, ofschoon het ergens
+anders misschien beter tusschen geplaatst zoude zijn. Wij zagen
+herhaaldelijk in verschillende plaatsen in den bazaar, dat is de
+plaats, waar alles verkocht en gekocht wordt, op de straat, of in open
+winkeltjes, meel, boonen, erwten, enz. koopen; waren, die per maat
+verkocht worden. De kooper mag dan zelf de maat vullen, er zooveel in
+doen als hij er bij mogelijkheid kan instoppen, en dan wordt met een
+rol de oppervlakte ge&euml;ffend, zoodat die niet boven den rand van de
+maat uitsteekt en daarna afgeleverd. Ze vertrouwen elkaar dus ook niet
+heel erg, maar zijn zeer beleedigd, tenminste volgens onzen dragoman,
+als vreemdelingen zeggen, of toonen, dat zij de Turken niet erg
+vertrouwen. Men kan hier in geen winkel iets koopen en den prijs
+betalen, die er voor gevraagd wordt. Minstens 50% moet steeds worden
+afgedongen.</p>
+
+<p>Toen wij Zaterdagavond laat in Beir&ucirc;t aankwamen, vernamen wij
+reeds spoedig, dat de booten van de Khedivian-lijn, die Ha&iuml;ffa en
+Jaffa aandoen, doch alleen om de mail af te geven <span class=
+"pagenum">[<a id="pb242" href="#pb242">242</a>]</span>en op te nemen,
+geen passagiers in Port Sa&iuml;d mogen landen, dat die tot
+Alexandri&euml; meegenomen moeten worden en daar een tweedaagsche
+quarantaine moeten ondergaan. Dat er Dinsdagavond echter een boot van
+de Fransche lijn van hier vertrekt, dat die in bovengenoemde havens
+niet stopt en de passagiers in Port Sa&iuml;d alleen een medisch
+onderzoek hebben te ondergaan en daarna aldaar aan wal kunnen gaan.
+Daar wij allen onze groote bagage in Port Sa&iuml;d hadden laten staan
+en enkelen van ons ook om andere redenen in die haven wilden landen,
+besloten wij, tot Dinsdagavond hier te blijven, Beir&ucirc;t te zien en
+een paar rustige dagen te hebben, alvorens wij in Egypte weder groote,
+nieuwe indrukken opdoen.</p>
+
+<p>Beir&ucirc;t is een zeer geschikte stad om eenigen tijd rustig door
+te brengen. Het ligt aan de Middellandsche Zee en bezit een zeer zacht
+en prettig aandoend klimaat. De zon is hier niet zoo heet als aan de
+Riviera, maar ook is het hier niet zoo koud in de schaduw als daar. De
+omgeving van de stad is schitterend mooi, alles ademt rust en kalmte.
+Voor menschen en vooral voor kinderen met een zwakke gezondheid is het
+verblijf in den winter hier, naar mijne meening, weldadiger dan aan de
+Riviera. Blijft men aan den zeekant, dan is er geen stof te duchten,
+alleen de landwegen zijn stoffig, maar niet zoo erg als in de reeds
+genoemde streek. De stad is min of meer Europeesch, men ziet hier bijna
+geen ori&euml;ntaalsche kleeding. Ook in de meeste winkels kan men zich
+met de Fransche of de Engelsche taal verstaanbaar maken.</p>
+
+<p>Wij gebruikten de paar dagen gedwongen rust om achterstallige
+correspondentie af te doen en om verfrischt en krachtig aan boord van
+het Fransche stoomschip te komen. Ofschoon wij wisten, dat de boot
+eerst &rsquo;s avonds om zes uur zou vertrekken, begaven wij ons toch
+direct na de lunch reeds aan boord, om op de boot rustiger nog dan in
+de stad van het mooie landschap rondom ons te profiteeren.</p>
+
+<p>Als wij nu morgen vroeg geen oponthoud in Port Sa&iuml;d hebben en
+men ons zonder kunsten aan wal wil zetten, dan komen wij vroeg genoeg
+om onze bagage uit het dep&ocirc;t te halen en nog denzelfden dag naar
+Ca&iuml;ro te vertrekken. De geheele maand December blijven wij in
+Ca&iuml;ro.</p>
+
+<p class="alignright">6 December 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb243" href="#pb243">243</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch28" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt=
+"Ornament" width="617" height="197"></div>
+
+<h2 class="normal">In Quarantaine.</h2>
+
+<p>Ik was mij niet bewust, toen ik den vorigen brief op het schip van
+de Messageries Maritimes zoo plotseling eindigde, omdat Port Sa&iuml;d
+in het gezicht kwam en ik mij gereed moest maken om aan wal te gaan,
+wat mij boven het hoofd hing. Wel had ik &rsquo;s morgens tot een
+mijner medereizigsters de opmerking gemaakt, dat op een zoo vuil schip,
+waarop eerste, tweede, derde en vierde klasse passagiers broederlijk en
+zusterlijk op het dek dooreenwandelden, er slechts een verdacht
+ziektegeval onder &eacute;&eacute;n van de lagere klassen behoeft voor
+te komen om ons allen in quarantaine te doen gaan. Maar ik dacht er
+niet aan, dat dit werkelijk het geval zou worden. Smeriger booten dan
+die Fransche booten kan men zich niet voorstellen. Voor de eerste
+klasse passagiers was alleen de eetzaal gereserveerd; maar daar vlak
+daarboven een hal was, waar elkeen kon komen, heerschte er den geheelen
+dag een drukkende, bijna niet uit te houden atmosfeer. Maar boven op
+het dek was het heelemaal niet te zijn, daar lagen en zaten in alle
+hoeken en gaten, op alle banken en stoelen, de geurige en kleurige
+Arabieren, die met hun heele hebben en houden op weg waren om van
+vaderland te verwisselen. De onschuldige kindertjes van deze
+natuurmenschen vermaakten zich met kinderlijke spelen en deponeerden
+tusschen de bedrijven door kleine plasjes en vaster bestanddeelen op de
+plekjes, die zij daarvoor geschikt vonden.</p>
+
+<p>Er waren 1228 passagiers aan boord; daarvan waren er bijna 1000
+tusschendekspassagiers, allen op weg naar Amerika. Ongeveer 150 van
+dezen moesten in Port Sa&iuml;d aan wal gaan, om daar van schip te
+verwisselen, de anderen gingen tot <span class="pagenum">[<a id="pb244"
+href="#pb244">244</a>]</span>Marseille door om daar overgescheept te
+worden. Deze menschen, die in eigen land en in eigen woning niet het
+minste begrip van zindelijkheid hebben, vertoonen natuurlijk nog
+smeriger uiterlijk op een overvulde boot, liggende kris en kras dooreen
+in de maag van het schip, zonder gelegenheid zich te reinigen, etende
+hun eigen meegebracht voedsel, en liggende op eigen meegebrachte
+lompen. Maar dat dezulken onze reisgenooten zouden zijn, wisten wij
+niet toen wij in Beir&ucirc;t aan boord gingen. Elkeen had ons zoo vaak
+verzekerd, dat de &ldquo;Messageries Maritimes&rdquo; ongehinderd Port
+Sa&iuml;d zou kunnen binnenstoomen, dat wij aldaar alleen een medische
+inspectie hadden te ondergaan, dat wij niet twijfelden aan de
+geloofwaardigheid van deze inlichtingen.</p>
+
+<p>Even over twaalf uur, het vastgestelde landingsuur, stoomden wij
+langzaam de haven van Port Sa&iuml;d binnen, passeerden wij het mooie
+standbeeld van De Lesseps en wierp het schip zijn anker uit op eenige
+meters afstand van de landingsplaats. Wij stonden allen gepakt en
+gezakt om direct aan wal te gaan, doch men vertelde daar, dat wij te
+wachten hadden op den dokter, die nog niet aan boord was gekomen. Het
+was een Tantalus-kwelling voor de lieve echtgenooten, broeders en
+andere familieleden, die in kleine bootjes ons schip reeds waren
+tegemoet gekomen en steeds om ons heen bleven dobberen, en die op
+eenige armenlengten van het liefste wat zij bezaten verwijderd waren,
+en toch noch bij ons aan boord mochten komen, noch de lang verwachten
+over de verschansing heen bij zich in het bootje mochten tillen en
+meevoeren. Wachten, wachten, was steeds het antwoord, dat wij kregen
+als wij het eene kwartier na het andere zagen verstrijken en permissie
+vroegen om weg te gaan.</p>
+
+<p>Om half twee begon de medische inspectie bij de eerste klasse. Wij
+moesten ons in de eetzaal verzamelen, en, als onze naam werd
+afgeroepen, den dokter voorbij de zaal verlaten. Dat kostte ons elk 2
+shillings. Toen kwam de tweede klasse; ook dat ging goed. Daarna de
+derde klasse, en gelukkig werd ook daar alles goed bevonden. Het was
+toen reeds over drie uur en wij vroegen of wij nu niet aan wal mochten
+gaan, maar eerst moest de vierde klasse nog ge&iuml;nspecteerd worden.
+En daar gebeurde het! Alles tengevolge van de stommiteit van den
+Franschen scheepsdokter. <span class="pagenum">[<a id="pb245" href=
+"#pb245">245</a>]</span></p>
+
+<p>Des nachts had een oude vrouw van 70 jaar, uit de 4de klasse
+passagiers, die met hare kinderen naar Amerika wilde vertrekken, het
+tijdelijke met het eeuwige verwisseld; hoogstwaarschijnlijk door de
+slechte atmosfeer en de voorafgaande vermoeienissen en emoties van de
+reis, eenvoudig <span class="corr" id="xd0e2813" title="Bron:
+gesuffoqeerd">gesuffoqueerd</span>. Dat kwam den inspecteerenden dokter
+verdacht voor en toen later ook onder het scheepsvolk een jonge man
+ontbrak en de dokter riep: &ldquo;waar is die zieke jongen?&rdquo;,
+scheen de argwaan te vermeerderen. Toen ten slotte de boy gevonden was
+en deze opgaf, dat hij weder heelemaal beter was, alleen een
+beetje....., was de maat vol. De dokter wilde geen toestemming tot
+vertrek geven, hij vroeg een consult met een collega. Eerst kwam
+&eacute;&eacute;n, toen nog een dokter aan boord, die allen heel
+gewichtige gezichten zetten en nadat men ons tot zes uur in het
+onzekere had gelaten, kwam toen het positieve bevel; &ldquo;Niemand mag
+aan wal gaan, allen moeten mede naar Alexandri&euml;!&rdquo; Het lijk
+van de oude vrouw, alsook de zieke jongeling, werden aan wal gezet en
+men verzekerde ons positief, dat wij in Alexandri&euml;, na nog een
+medisch onderzoek, allen daar aan wal konden gaan. Den wachtenden
+echtgenooten werd vergund aan boord te komen om de mogelijke
+ballingschap met hunne vrouwtjes te deelen.</p>
+
+<p>Ons clubje troostte zich in het lot, wij pakten den boel maar weder
+uit en vlijden ons na een gezelligen avond maar weder in onze
+scheepshutten ter ruste. Het was echter voor een massa passagiers een
+groote teleurstelling en veroorzaakte hun groote moeilijkheden. Er
+waren moedertjes met drie, vier en meer kinderen, die in Port Sa&iuml;d
+thuis behooren, en die nu zooveel meer onkosten hebben, zooveel langer
+met die schapen onderweg moeten zijn en dood-vermoeid dezen tocht
+opnieuw, ondernamen.</p>
+
+<p>Tusschen acht en negen uur kwamen wij den volgenden morgen in de
+haven van Alexandri&euml; aan en daar begon de pret opnieuw. Eerst kwam
+een doktertje, een Griek, aan boord en nu zouden wij, zoo heette het,
+een zorgvuldiger onderzoek hebben te ondergaan. Weer werden de namen
+van alle eerste klasse-passagiers in de eetzaal afgeroepen en moesten
+wij voor den dokter verschijnen, de tong uitsteken en werd, zoo te
+zeggen, de pols gevoeld. Voor dit laatste was echter geen tijd genoeg
+en ik ben zeker dat van geen der eerste klasse-passagiers <span class=
+"pagenum">[<a id="pb246" href="#pb246">246</a>]</span>de hartslag kon
+worden geconstateerd. Het werd weder middag alvorens dit onderzoek, met
+gunstig gevolg voor alle aanwezigen op de boot, was afgeloopen, doch
+toen wij meenden aan wal te kunnen gaan, heette het, dat op een
+telegram uit Port Sa&iuml;d gewacht moest worden met de resultaten van
+de autopsie op de oude vrouw en het ziekteverloop van den zieken
+jongeling. Heel gauw kwam dat telegram, vermeldende: dat de jongen
+beter was, doch dat men van de oude vrouw niet met zekerheid kon
+zeggen, dat zij geen cholera had gehad. Om die reden was het bevel:
+allen, die in Egypte wilden blijven, moesten in quarantaine, de
+passagiers voor Marseille konden doorgaan.</p>
+
+<p>Toen werd onmiddellijk de geel-groene of groen-gele vlag in top
+geheschen en werden wij beschouwd als komende van een besmet schip. Wij
+waren nu gevangenen in den volsten zin van het woord, wij hadden geen
+eigen wil meer, maar moesten gehoorzamen aan de bevelen van de
+Egyptische politie.</p>
+
+<p>Dat klinkt alles zeer gewichtig en het was het eigenlijk ook, maar
+wij zagen er voorloopig alleen het komische van. Wij wisten niet wat
+ons te wachten stond, niemand kon ons zeggen hoe lang de gevangenschap
+zou duren en niemand kon ons eenige inlichtingen geven hoe wij het er
+zouden hebben.</p>
+
+<p>Om twee uur werden, stil en plechtig, vijf of zes groote
+zolderschuiten, getrokken door &rsquo;n klein, vuil stoombootje, aan
+onze boot vastgelegd; eerst werd alle bagage ingeladen, ook de heele
+huishoudingen van de emigranten, daarna werden eerste en tweede
+klasse-passagiers in &eacute;&eacute;n boot, de derde en vierde <span
+class="corr" id="xd0e2828" title="Bron: klasse-pasagiers">
+klasse-passagiers</span> in drie of vier andere booten geladen, en toen
+gingen wij in treurigen optocht naar &rsquo;n afgelegen plaats, waar
+wij allen ontscheept, doch onmiddellijk in een gereedstaanden trein
+opnieuw geladen werden. Hier was het een onuitsprekelijke herrie,
+iedereen zocht naar zijn bagage en men wilde gaarne in den trein een
+goed plaatsje hebben. De geheele trein bestond alleen uit derde
+klasse-wagens, die er zeer primitief uitzagen en onuitstaanbaar naar
+carbol roken. Er was een hooge piet, een pasja, bij ons aan boord, die
+de ballingschap met ons moest deelen, dien hielden wij in het oog en
+volgden hem in den waggon. Daardoor werden wij niet met de derde en
+vierde klasse-passagiers vermengd en hadden vrij goede plaatsen.</p>
+
+<p>Hoe treurig de stand van zaken ook voor vele reizenden <span class=
+"pagenum">[<a id="pb247" href="#pb247">247</a>]</span>en vooral voor de
+arme landverhuizers was, die daardoor misschien hun passage op de boot
+naar Amerika verloren, doch in elk geval op extra kosten werden
+gejaagd, het ontschepen en inschepen van zoovele nerveuse personen en
+hun angst, een stuk van de bagage te verliezen, gaf toch ook menig
+vermakelijk tooneeltje. Als een waggon volgeladen was, dan werden de
+deuren van buiten gegrendeld, een politie-agent op post gezet, zoodat
+niemand meer kon ontvluchten. Onder die politie-agenten waren er
+verscheidene zwart-menschen, die nu eens met een air van autoriteit al
+die wit-menschen de les lazen. Het was nog voor vier uur toen wij allen
+en ook de bagage in den trein geladen waren, doch het werd over zes,
+alvorens wij konden afreizen. Toen ik om vijf uur, ongeduldig geworden,
+mijn hoofd eens buiten het raam stak, om te informeeren waarom wij niet
+afreisden, vertelde men, dat de machinist ongeveer een uur geleden naar
+de stad was gegaan, om water te halen en niet terug kwam. De
+stationschef zou hem gaan zoeken en zien wat van hem geworden was. Het
+resultaat van dat onderzoek hebben wij niet vernomen, maar om zes uur
+zette onze trein zich eindelijk in beweging, bracht ons eerst een
+eindweegs in de eene en daarna in een juist tegenovergestelde richting,
+zoodat wij totaal in de war geraakten, waar men ons bracht. Het was
+donker en daardoor alles heel geheimzinnig, en toen wij tenslotte aan
+de Lazaretto aangekomen waren en zagen hoe wij daar aan alle zijden
+door hekken en hooge muren van de overige wereld werden afgesloten,
+maakte zich toch van velen een minder vroolijke stemming meester.</p>
+
+<p>Wij werden er door een dame, een directrice, ontvangen, die ons
+onmiddellijk onze kamers wees en ons met de orders van &rsquo;t huis op
+de hoogte bracht. Het zag er alles zindelijk en netjes uit, de
+slaapzalen met nette, zindelijk uitziende bedden, voor vijf of zes
+personen ingericht, de muren helder wit gekalkt en een goede voorraad
+water om zich te verfrisschen. Spoedig kwam de eerste officier op het
+terrein en deelde ons mede, dat het misschien maar voor
+&eacute;&eacute;n dag zou zijn, dat wij zijne gasten waren. Het hing
+alles af van de telegrafische berichten, die den volgenden dag uit Port
+Sa&iuml;d verwacht werden.</p>
+
+<p>Hoewel het voor ons eerste klasse-passagiers best uit te houden was,
+waren wij toch echte gevangenen en konden <span class="pagenum">[<a id=
+"pb248" href="#pb248">248</a>]</span>ons slechts buiten in een beperkte
+ruimte vrij bewegen. Buiten de dubbele rij hekken, stond heel wat
+militair vertoon om te voorkomen, dat een onzer zou ontsnappen. Ook het
+eten was zindelijk en goed bereid en als ik &rsquo;t menu vermeld van
+wat ons den eersten avond om acht uur als diner werd voorgezet, dan zal
+men zien, dat men voor geld hier vrij goed bediend kan worden. <span
+class="corr" id="xd0e2841" title="Bron: Vermecellisoep">
+Vermicellisoep</span>, gebakken zalm, roastbeef met verschillende
+groenten, gevogelte en salade; daarna roomsoezen, dadels, appelen en
+sinaasappelen, Turksche koffie en gedurende het diner, vrij goede
+landwijn naar believen. Wij moeten echter voor deze gevangenschap
+twintig francs per dag betalen, een som, waarvoor wij in elk hotel een
+goede kamer en goed voedsel kunnen verkrijgen.</p>
+
+<p>Niet alleen is de directrice een Engelsche dame, maar ook eene der
+doctoren is een vrouwelijke collega uit Engeland. Het zijn voornamelijk
+deze twee vrouwen, die hier met gezag hebben op te treden, wat zeer
+veel tact vereischt, omdat de meeste gasten hier tegen wil en dank
+gehouden worden en mokkende en halsstarrig zijn.</p>
+
+<p>Toen echter den volgenden morgen het bevel kwam, dat wij allen tot
+Maandag moesten blijven, toen maakte de vroolijke stemming weldra
+plaats voor een tragische. Onder onze medegevangenen, wij waren met 54
+eerste klasse-passagiers, waren verschillende groote handelslieden, die
+door dit oponthoud aanmerkelijke schade leden, anderen, die voor
+ernstige familie-aangelegenheden tehuis of in den familiekring moesten
+zijn en de plannen van elkeen werden door dit lange onvoorziene
+oponthoud min of meer gedwarsboomd<span class="corr" id="xd0e2848"
+title="Bron: ..">.</span> Bovendien was er in onze gevangenis niets te
+krijgen, wat de eentonigheid van het verblijf kon verminderen. Als er
+geen van de drie maaltijden in voorbereiding waren, dan konden wij zelf
+eenige tafels en ongemakkelijke stoelen naar buiten sleepen, voor een
+gemakkelijker zitgelegenheid kon men naar de slaapzaal gaan en zijn bed
+gebruiken. Meer dan de helft van den tijd werd dan ook door ons op bed
+en slapende doorgebracht; achteraf beschouwd kwam deze ongezochte
+rustkuur ons uitstekend ten goede, na de gejaagde, vermoeiende tocht
+door Arabi&euml; en de emotievolle dagen aan boord van dat vieze,
+Fransche schip.</p>
+
+<p>Met eenige Mohammedaansche dames, die onder onze lotgenooten waren
+en waarvan enkelen Engelsch, anderen Fransch <span class="pagenum">[<a
+id="pb249" href="#pb249">249</a>]</span>spraken, maakten wij nu wat
+nader kennis en vernamen van hen allerlei bijzonderheden. Een paar van
+hen waren Drusen, dat zijn Mohammedanen, die Mohammed wel vereeren,
+doch niet aanbidden. Zij aanbidden alleen God en gelooven, dat God nu
+en dan groote wijsgeeren doet geboren worden, die de overige <span
+class="corr" id="xd0e2855" title="Bron: menscheid">menschheid</span> in
+ontwikkeling ver vooruit zijn, doch dat niet alleen Mohammed en
+Christus zulke wijsgeeren waren, maar er telkens nog zoodanigen geboren
+worden, waardoor de geheele menschheid in ontwikkeling vooruit gaat.
+Als aandenken aan onze gezamenlijke ballingschap hebben die meisjes
+voor elk van ons een mooi kraagje gehaakt. Het haakwerk van deze
+vrouwen is nog fijner en mooier dan het Iersche haakwerk en heeft ook
+hooger marktwaarde.</p>
+
+<p>Nu zou ik zeker wel twee brieven kunnen volschrijven als ik in alle
+bijzonderheden zou treden van ons vierdaagsch verblijf in deze
+gevangenis; als ik uiteenzette, welke gevoelens ons bekropen, toen wij
+den eersten morgen in onze slaapzaal ontwaakten en zagen dat de ramen
+van onze cel met zware ijzeren stangen getralied waren en dat daarover
+heen nog eens een dik ijzeren netwerk gespannen was, zoodat wij door de
+ramen niets naar buiten noch naar binnen konden moffelen; dat ons
+voedsel drie keer daags van uit Alexandri&euml; moest worden
+aangebracht en dat dit door een klein poortje in de dubbele
+verschansing, waarachter wij zaten, moest worden naar binnen geduwd;
+dat men ons niet alleen een veel te hoogen prijs voor voedsel en logies
+liet betalen, doch dat men ons in rekening bracht, en wel vrij hoog,
+ons transport per zolderschuit en derde klasse trein van het schip naar
+de Lazaretto, en een zeer hooge som voor desinfectie van onze goederen;
+dit laatste was daarom zoo schandelijk, omdat niets van ons goed
+gedesinfecteerd was, wij hadden onze handbagage bij ons, het had ons
+niet verlaten. Toen wij daartegen reclameerden, werd ons geantwoord, of
+wij dan liever wilden, dat men het gedesinfecteerd en daarmede geheel
+bedorven had, en als wij weigerden te betalen, zou men ons eenvoudig
+langer in de Lazaretto houden. Ook zal ik niet in details treden over
+alle tegenstrijdige berichten, die wij elken dag van de directrice<span
+class="corr" id="xd0e2860" title="Niet in bron">,</span> de
+verschillende doktoren en den eersten officier kregen, inlichtingen,
+die elkaar <span class="corr" id="xd0e2863" title="Bron: boutweg">
+boudweg</span> tegenspraken; of klagen over den <span class=
+"letterspaced">&eacute;&eacute;nen</span> handdoek voor elk onzer,
+waarmede wij vijf dagen <span class="pagenum">[<a id="pb250" href=
+"#pb250">250</a>]</span>ons moeten rein houden; of over het ontbreken
+van hygi&euml;nische maatregelen, waar die het eerst noodig waren;
+onder al deze omstandigheden bleven wij in een goed humeur en zagen er
+al het komische van en vermaakten ons er mede. Avonturen zijn in den
+regel niet prettig als men ze ondervindt, men lacht er alleen later
+over; dit avontuur, zoo ongezocht&mdash;wij hadden in Arabi&euml; alles
+gedaan om juist aan de quarantaine te ontkomen&mdash;gaf ons terwijl
+wij het ondervonden, toch menig vroolijk uurtje.</p>
+
+<p>Het schandelijkste van alles is wel de wijze waarop men de
+gevangenen vrij laat. Evenals werkelijke misdadigers werden wij
+eenvoudig met al onze bagage buiten de poort gezet en vernamen wij, dat
+wij op ruim vier mijlen afstand van <span class="corr" id="xd0e2873"
+title="Bron: Alexdri&euml;">Alexandri&euml;</span> waren. Onze groep
+had door middel van de directrice bij Cook&rsquo;s office aangevraagd
+ons eenige rijtuigen te zenden, en er waren eenige rijtuigen, die
+altijd rond zoo&rsquo;n instelling zwermen om degeen, die vrijkomt,
+voor een veel te hooge som naar de stad te brengen, maar overigens
+moest elkeen nu maar zien, op welke wijze hij of zij de pas verkregen
+vrijheid wilde gebruiken. Geen enkele maatregel, om het de menschen
+gemakkelijk te maken, was genomen.</p>
+
+<p>En nu zullen velen misschien nieuwsgierig zijn te weten hoe mrs.
+Catt zich onder deze omstandigheden hield. Zij was steeds de
+prettigste, opgewektste, tevredenste van allen en vond het &ldquo;<span
+lang="en">a new experience in her life</span>&rdquo;. De wijze waarop
+zij den laatsten morgen haar boeltje bijeenpakte en elk hoekje van onze
+cel nog eens doorkeek, om alles vooral goed in haar geheugen te
+griffen, was waard vereeuwigd te worden. Zij is maar &eacute;&eacute;n
+oogenblik boos geweest, dat was toen zij haar naam moest teekenen onder
+de kwitantie en zij er bij wilde zetten, &ldquo;betaald onder
+protest&rdquo;, en haar dit geweigerd werd, maar ook deze boosheid had
+een komische zijde en deed haar later schaterlachen.</p>
+
+<p>Wij zijn nu weder vrij, onze kennis is verrijkt, wij weten nu hoe
+gevangenen zich moeten gevoelen, hoe het in een Egyptisch
+quarantaine-station toegaat, hoe beschaafde Arabieren, Turken, Grieken
+en andere ori&euml;ntaalsche menschen zich met ons beschaafd weten te
+gedragen, en over dat alles verheugen wij ons en klagen niet.</p>
+
+<p class="alignright">11 Dec. 1911. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb251" href="#pb251">251</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch29" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt=
+"Ornament" width="617" height="197"></div>
+
+<h2 class="normal">Ca&iuml;ro.</h2>
+
+<p>Het is waarschijnlijk wel te begrijpen, dat wij, nadat wij &rsquo;t
+quarantaine-station verlaten hadden, niet veel lust gevoelden ons lang
+in Alexandri&euml; op te houden. Onze meeste lotgenooten verlieten die
+toch overigens wel mooie stad met de eerstvolgende gelegenheid. Zoo
+wilden wij evenwel niet vertrekken, in elk geval wilden wij toch een
+bezoek brengen aan de Catacomben, om de belangrijke Egyptische
+begraafplaats, dateerende uit de 2e eeuw onzer jaartelling, te zien.
+Deze begraafplaats werd aldaar een dozijn-aantal jaren geleden ontdekt.
+Men gaat met een flinke breede wenteltrap, die gedeeltelijk nieuw is,
+tot diep onder den grond en komt dan in &rsquo;n grooten tempel met
+verschillende vertrekken, alwaar 150 lijken in afzonderlijke gemetselde
+en gebeeldhouwde nissen gevonden werden. Het beeldhouwwerk van vele
+dier nissen is zeer goed bewaard gebleven en zelfs een geheele tempel,
+die hoogstwaarschijnlijk het lijk van een hooggeplaatst persoon bevat,
+is bijna in ongeschonden staat aanwezig. Deze begraafplaats is
+ongetwijfeld voor archaeologen en liefhebbers van oudheden een
+afzonderlijk bezoek aan Alexandri&euml; meer dan waard.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-285.jpg" alt=
+"Blik op Ca&iuml;ro." width="720" height="471">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Blik op <span class=
+"corr" id="xd0e2896" title="Bron: Cairo">Ca&iuml;ro</span>.</span></p>
+</div>
+
+<p>Nadat wij dit belangrijk stuk uit oud-Egyptische grootheid hadden
+gezien, lieten wij ons door de voornaamste buurten van de stad rijden,
+stapten even in het mooie, weelderig ingerichte Savoy-hotel af om een
+goede afternoon tea te gebruiken en vertrokken met den trein van zes
+uur naar Ca&iuml;ro. Wij waren weliswaar dien middag uit de quarantaine
+ontslagen, maar geheel vrij waren wij toch nog niet. Wij hadden een
+man, een begeleider, op den bok van &rsquo;t rijtuig medegekregen,
+<span class="pagenum">[<a id="pb252" href="#pb252">252</a>]</span>die
+een lijstje met onze namen bij zich had, die ons tot in het station
+bracht en zorgde, dat onze spoorkaartjes met een rood kruis geteekend
+werden. Daardoor wist de conducteur direct met welk soort volk hij te
+doen had en in <span class="corr" id="xd0e2904" title="Bron: Cairo">
+Ca&iuml;ro</span> werden wij des avonds om half tien opgehouden en
+moesten weder eene medische inspectie doormaken en ons adres in
+Ca&iuml;ro achterlaten. Ongelukkig was geen onzer in het bezit van een
+Baedeker van Egypte, die hadden wij noch in Zuid-Afrika, noch in een
+der plaatsen aan de oostkust, noch in Arabi&euml; kunnen machtig worden
+en wij konden derhalve niet anders doen dan een hoteladres opgeven, dat
+ons door&mdash;geen onzer wist meer wie&mdash;was aanbevolen. Naar dat
+hotel begaven wij ons, doch onmiddellijk bij aankomst zagen wij, dat
+wij verkeerd waren. Het was in zijn soort een heel goed hotel, bij wat
+wij in Arabi&euml; ondervonden hadden zelfs zindelijk te noemen, maar
+het was een hotel van den zooveelsten rang, in Baedeker, die wij den
+volgenden morgen reeds om acht uur kochten, aangeduid onder de rubriek:
+&ldquo;en dan nog verscheiden hotels van minder gehalte&rdquo;. Wij
+passeerden er een zeer onrustigen nacht, waren den volgenden morgen
+reeds om zes uur kant en klaar om bij het eerste morgengloren er op uit
+te trekken een Baedeker te koopen en een beter hotel op te sporen. Dat
+alles gelukte vrij spoedig, zoodat wij om tien uur &rsquo;s morgens
+reeds met pak en zak in het mooi gelegen en comfortabel ingerichte
+Continental-hotel overgebracht waren.</p>
+
+<p>Wat een gelukkig vrij gevoel bekroop mij, toen ik in dat goede hotel
+een frisch bad kon nemen, van kleederen kon wisselen en mij &rsquo;s
+avonds in een goed bed, met een kamer voor mij alleen, te slapen kon
+leggen, en dat niemand meer over mij te bestellen had. Door ons spoedig
+vertrek uit het eerste hotel schijnt de gezondheidscommissie ons spoor
+bijster geworden te zijn, wij althans hebben van geen dokter meer iets
+vernomen, terwijl andere lotgenooten nog de geheele week des morgens
+een doktersvisite ontvingen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-303.jpg" alt=
+"Straattafereel in Ca&iuml;ro." width="720" height="462">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straattafereel in <span
+class="corr" id="xd0e2914" title="Bron: Cairo">
+Ca&iuml;ro</span>.</span></p>
+</div>
+
+<p>Dit gedwongen langer verblijf in Arabi&euml; en daarna de 5 dagen
+oponthoud in het quarantaine-station hebben de plannen, die wij voor
+ons verblijf in Egypte gemaakt hebben, geheel in de war gestuurd. Mrs.
+Catt en ik hadden reeds v&oacute;&oacute;r wij naar het Heilige Land
+afgereisd waren een hut besproken op de &ldquo;Prinses Juliana&rdquo;
+van de Mij. Nederland, die <span class="pagenum">[<a id="pb253" href=
+"#pb253">253</a>]</span>9 Januari 1912 van Port-Said vertrekt. Wij
+hadden daardoor ongeveer zes weken tijd om Ca&iuml;ro en het
+voornaamste gedeelte van den Nijl te zien, maar nu onze tijd zoo is
+bekort geworden en wij bovendien eenige dagen noodig hadden om ons te
+restaureeren, alvorens in staat te zijn nieuwe indrukken te verwerken,
+nu zal van de Nijlreis waarschijnlijk niet veel komen. Ca&iuml;ro
+levert alleen genoeg belangrijks op om een week of vier met overvloed
+van afwisseling hier door te brengen. Wel heeft Ca&iuml;ro voor
+personen, die in de laatste maanden zooveel ori&euml;ntaal leven zagen,
+niet die groote aantrekkelijkheid, niet dat verbijsterend nieuwe, als
+degenen ondervinden, die kersversch uit Europa naar hier verplaatst
+worden. Veel van hetgeen wij hier zien, zagen wij reeds in Damascus en
+in Jeruzalem en omstreken. Ook is Ca&iuml;ro, of liever dat gedeelte
+van de stad, waarin de goede hotels gelegen zijn, zoodanig
+gemoderniseerd, dat het, afgezien van de straattooneeltjes, daar op een
+of ander Europeesche stad is gaan gelijken. De groote geheel Europeesch
+ingerichte hotels, die, om toch een klein beetje het ori&euml;ntaal
+karakter te behouden, bedienden voor een deel uit inboorlingen, gekleed
+in roode of anders gekleurde Turksche broek en kort jakje, dat rijk met
+goudborduursel is gegarneerd, recruteeren; de groote Fransche,
+Engelsche en Amerikaansche winkels, met hunne Europeesche koopwaren; de
+kantoren van de groote stoomvaartlijnen, de bankinstellingen, de
+Parijsche caf&eacute;&rsquo;s, &rsquo;t Fransche en Italiaansche
+operagebouw en nog zoovele andere gebouwen ontnemen aan het centrum der
+stad &rsquo;t geheel Egyptisch karakter. Wel zijn al deze gebouwen
+gegroepeerd om een grooten, smaakvol aangelegden tuin, den
+Ezbekujeh-tuin, met eenige zeer buitengewone, zeldzaam mooie boomen,
+die, door de vele vrij dikke luchtwortels, die van boven uit de takken
+naar beneden hangen, doch zoodra zij den grond bereiken in den grond
+zich vastmetselen, den stam van den boom een allerzonderlingsten vorm
+geven; maar deze tuin kan alleen den indruk niet wekken dat men in een
+Egyptische stad vertoeft.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-321.jpg" alt=
+"De Sphinx.&mdash;Op den achtergrond eene pyramide." width="720"
+height="410">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De Sphinx.&mdash;Op den
+achtergrond eene pyramide.</span></p>
+</div>
+
+<p>Dien indruk krijgt men pas goed, als men buiten de stad gaat en een
+bezoek brengt aan de wereldbekende pyramiden en de Sphinx. Reeds de
+rijtoer daarheen, passeerende de Nijlbrug en door het dorp Gizeh,
+brengt reeds die zekere Egyptische stemming. Rondom ziet men dan veraf
+overal de woestijn, met <span class="pagenum">[<a id="pb254" href=
+"#pb254">254</a>]</span>het droge, glinsterende, witte zand, waardoor
+de zon zoo krachtig en heet teruggekaatst wordt, en waarin veraf overal
+de donkere pyramiden den kop in de lucht steken. De meest
+indrukwekkende van al deze pyramiden is de groote pyramide van Gizeh,
+welke bij den ingang van de Libyan-woestijn, in de onmiddellijke
+nabijheid van de Sphinx staat. Deze kolossus, die verondersteld wordt
+meer dan 6000 jaren oud te zijn, brengt elkeen alleen in verbazing over
+de enorme afmetingen en ook over den jarenlangen arbeid, dien &rsquo;t
+gekost moet hebben om hem tot stand te brengen. Uit een architectonisch
+of aesthetisch oogpunt vind ik er niets aan te bewonderen, maar wel
+dringt, hoe langer men er naar kijkt, steeds meer het besef door met
+welke reuzenafmetingen men hier te doen heeft. Volgens de opgaven
+zouden er, loopende over twintig jaar, elk jaar gedurende drie maanden
+100.000 man aan gewerkt hebben om de eenige millioenen granietblokken,
+elk van 40 kubiek voet grootte uit te houwen, te fatsoeneeren en op te
+stapelen. En dat ding was gebouwd om als graftombe te dienen van koning
+Cheops en zijne familieleden. Al die pyramiden zijn graftomben van een
+of ander vorstelijke familie. Zeer zeker een zeer eigenaardige manier
+om zijn lijk te laten bewaren.</p>
+
+<p>Een geheel anderen indruk verwekt de Sphinx, waarvan zoovele
+bewonderaars van Egypte zoovele romantische verhalen, weten te doen.
+Als men Pierre Loti&rsquo;s boeken en herhaalde beschrijvingen over dit
+bewonderingswaardige monument leest, en als men in aanmerking neemt,
+dat tal van personen in de onmiddellijke nabijheid er van, midden in de
+woestijn, in den letterlijken zin van het woord, hunne tenten opslaan
+om in de gelegenheid te zijn, dit wonder uit de oudheid onder alle
+soort belichting en bij zonsopgang en zonsondergang te zien en te
+bestudeeren, dan begrijpt men zeker, dat ik mij aan eene beschrijving
+er van niet waag. Ik zag het op een mooien zonnigen namiddag; ik vleide
+mij in het warme mulle zand aan den voet van het monster neder en
+observeerde wat deze mannenkop op leeuwenlichaam mij te vertellen zou
+hebben. En het vertelde mij zulke geheel andere zaken als die ik er van
+gelezen had, dat ik ze niet waag neer te schrijven. De nuchtere
+impressie, die ik het allereerst kreeg, was, dat het zeer te betreuren
+is, dat deze reuzenkop zijn neus verloren <span class="pagenum">[<a id=
+"pb255" href="#pb255">255</a>]</span>heeft, dat er een hak uit de
+lippen is en dat de nek de helft van zijne afmetingen heeft verloren,
+maar na eenigen tijd maken deze mankementen niet meer den hoofdindruk
+en beginnen de mysterieuse oogen te spreken. Maar, zooals ik reeds
+opmerkte, wat die mij te vertellen hadden, behoud ik voor mij zelf.</p>
+
+<p>Moskee&euml;n zijn in Ca&iuml;ro over de vijfhonderd, daaronder zijn
+er heel mooie en heel oude, maar wij zijn er hier maar enkele binnen
+gegaan, omdat wij in de laatste weken zooveel van die dingen zagen, dat
+wij er nu voorloopig genoeg van hebben.</p>
+
+<p>Als overal in deze soort steden gevoel ik mij hier het meest
+aangetrokken tot het volksleven, geen dag gaat er voorbij, waarop ik
+niet een korten tijd hier in den bazaar doorbreng. Bazaar heeft in deze
+ori&euml;ntale steden eene andere beteekenis dan wij er gewoon zijn aan
+te hechten. De bazaar is dat gedeelte van de stad, waar alle
+handwerkslieden hun bedrijf uitoefenen en hunne winkels hebben. Het is
+een complex van zeer nauwe straatjes, die als in een doolhof in elkaar
+loopen en waar in elk straatje een afzonderlijk beroep wordt
+uitgeoefend. Er is een straatje voor de schoenmakers, een voor de
+goudsmeden, de koperwerkers, de kappers, de kleermakers, enz. enz. Het
+beroep wordt altijd in de kleine open ruimte uitgeoefend, die
+tegelijkertijd ook het winkeltje is. De straatjes zijn zoo nauw, dat
+men elkaar er nauwelijks in passeeren kan. In die nauwe, bont gekleurde
+straatjes in Ca&iuml;ro vindt men het echte Egyptische leven. Het lijkt
+op dat van alle oostersche steden, maar het heeft toch hier zijn
+bijzonder karakter en zijne eigen bekoorlijkheid. Behalve dat de
+eigenaars van de winkeltjes elken voorbijganger nopen tot staanblijven
+om zijne waren te bezien, &ldquo;kijken kost niets&rdquo; hoort men in
+alle talen en in alle toonaarden telkens opnieuw zich toeroepen, maar
+ook de vele wandelende winkeliers, mannen, behangen met een heelen
+winkelinhoud, sporen je telkens aan hetgeen zij te koop aanbieden te
+bezien en iets van hen te koopen. Tusschen het geschreeuw van dezen
+hoort men onophoudelijk het rinkelen van glazen en kopjes van
+kooplieden, die behangen zijn met het een of ander vaatje, gevuld met
+smakelijk vocht uit een caf&eacute;, die de menschen willen aansporen
+een glas of een kop leeg te drinken van het door hen aangeboden lekkere
+vocht, dat dikwijls niets anders is als water met een <span class=
+"pagenum">[<a id="pb256" href="#pb256">256</a>]</span>of ander geurtje.
+Komt men &eacute;&eacute;n oogenblik in een beetje breeder straatje,
+dan kan men onophoudelijk plaats maken voor de ezeltjes, die aan
+weerszijden behangen zijn met vruchten, groenten of ook wel allerlei
+andere koopwaren, die door den drijver van het beest op luiden toon en
+met veelzijdige gebaren te koop worden aangeboden. Dat alles en
+onnoemelijk veel meer geeft een levendigheid, geroezemoes en
+kleurigheid aan dit interessante stadsdeel, dat beter geschilderd dan
+beschreven kan worden.</p>
+
+<p>Hoewel ook dit Oostersch volk een eigen opvatting van zindelijkheid
+heeft, is het hier toch oneindig veel zindelijker en hygi&euml;nischer
+dan in Jeruzalem en Syri&euml;. Ook is het volk hier beter gekleed. De
+Arabier schijnt er een eer in te stellen zijne kleederen zoolang te
+dragen, tot zij hem van het lijf vallen en blijkbaar worden zij in al
+dien tijd dan ook nooit gereinigd; de Egyptenaar, voor zoover die zich
+ten minste in de straten vertoont, schijnt juist zeer veel aan goede en
+mooie kleeding te hechten. Vooreerst is het opvallend, zoo goed en
+smaakvol hier iedere man en vrouw geschoeid gaan, bij het volk zijn
+vooral roode en gele schoenen zeer in den smaak, en dan zijn de lange
+kleederen en de hoofdbedeksels van de Egyptenaren steeds van zulke
+mooie harmonieerende kleuren en van zulk een goede kwaliteit, dat men
+onwillekeurig de verkeerde conclusie gaat trekken, dat de
+kleedingstoffen en het maken er van hier weinig geld kosten.</p>
+
+<p>Doordat de Mohammedanen, en die vormen hier natuurlijk de groote
+meerderheid van de bevolking, hun Zondag of wekelijkschen rustdag op
+Vrijdag vieren, de Joden op Zaterdag en de Christenen op Zondag,
+daardoor is hier nooit een dag in de week, dat alle werk stilstaat en
+alle winkels gesloten zijn, of dat zoo&rsquo;n dag een bepaald karakter
+heeft. Alleen de musea en andere openbare instellingen zijn des
+Vrijdags gesloten, de Mohammedanen houden echter hunne winkeltjes
+tusschen de godsdienstoefeningen open. Donderdag is vooral een
+levendige dag in de volksbuurten van Ca&iuml;ro, het is de dag
+v&oacute;&oacute;r hun Zondag en evenals de Jodenbuurt in Amsterdam op
+Vrijdag een bijzonder cachet heeft, zoo is dat hier het geval op
+Donderdag.</p>
+
+<p>Als men in die straatjes ronddwaalt, gebeurt het soms, dat men
+plotseling komt op een plekje, waar een oude man met acht <span class=
+"pagenum">[<a id="pb257" href="#pb257">257</a>]</span>of tien jongens
+op een mat luid zitten te zingen. Dat is dan een zekere soort school,
+waar de jongens niets anders leeren als den Koran lezen. Ik kreeg
+echter niet den indruk, dat de jongens den Koran leeren lezen, veel
+meer, dat zij die van buiten leeren en in den goeden toon leeren
+zingen. Het onderwijs is ook hier nog zeer slecht, maar daarover
+schrijf ik later, als ik eerst wat scholen gezien heb; verplicht
+onderwijs bestaat er niet en tal van analphabeten komen hier voor.</p>
+
+<p>Er zijn hier natuurlijk nog tal van bezienswaardigheden, die ik hier
+dan ook successievelijk als een goed toerist ben gaan zien, doch die
+daarvan meer wil weten moet maar eens een Baedeker koopen en die
+nalezen. De musea, hoewel zeer interessant en een herhaald bezoek
+overwaard, hebben toch naar mijne meening geen grooter en uitgebreider
+collectie Egyptische bijzonderheden, dan er in het Britsch Museum te
+Londen te vinden is.</p>
+
+<p>De groote aantrekkelijkheid, die Ca&iuml;ro voor vreemdelingen
+bezit, moet gezocht worden in het overheerlijk klimaat. Dat klimaat
+lokt elken winter tal van vreemdelingen en doet hen hier de drie of
+vier natte, koude wintermaanden in eigen land ontvluchten. Nu in het
+einde van December genieten wij hier elken dag van een heerlijken
+zonneschijn, met een temperatuur van 60 &agrave; 70 graden Fahrenheit
+en daarbij een door en door droge lucht. De avonden zijn koud, maar van
+een droge, windstille koude, die niet onaangenaam aandoet. Toch werkt
+dit klimaat, als men hier pas komt, dikwijls zeer noodlottig. Door het
+frissche, opwekkende weder, meent men hier in staat te zijn veel te
+kunnen doen en vooral den geheelen dag in de lucht te kunnen vertoeven.
+Men gaat &rsquo;s morgens uit en men gaat weder direct na de lunch uit
+en blijft buiten tot de hotelgong roept om zich voor het diner te
+kleeden en men verwondert zich dan, dat men na een paar dagen geheel op
+is en niet in staat nog eenige indrukken in zich op te nemen. Als men
+dan niet door de hier veel voorkomende ziekte,
+&ldquo;zonlichtkoorts&rdquo;, wordt aangetast, mag men van geluk
+spreken. Dit is een koorts, die de pati&euml;nten vrij onverwacht
+overvalt, met een temperatuursstijging tot 40 graden toe, en die met
+hoofdpijn, roodgezwollen gezicht en een onaangenaam ziektegevoel
+gepaard gaat. Eenige dagen bed-rust brengt dan wel weder evenwicht in
+het gestel, maar de pati&euml;nt betaalt toch <span class="pagenum">[<a
+id="pb258" href="#pb258">258</a>]</span>op een leelijke manier tol voor
+zijne onvoorzichtigheid, die dikwijls het gevolg is van te veel op een
+dag te willen doen. Denk niet, dat ik zelf de dupe was van deze ziekte,
+maar ik had gelegenheid een geval van nabij gade te slaan.</p>
+
+<p>Is men hier echter voorzichtig, door alleen &rsquo;s morgens of
+alleen &rsquo;s middags uit te gaan, dan kan men hier in den tijd, dat
+&rsquo;t in ons kikkerland, donker, nat en koud is, een heerlijken tijd
+doorbrengen en veel van het mooie weder genieten. Op den duur schijnt
+het klimaat toch ook hier afmattend te zijn; een Engelsche militaire
+dokter vertelde mij, dat een verblijf van vier of vijf jaar de energie
+van de meeste jonge menschen hier geheel doodt en men ze dan eerst
+weder voor geruimen tijd naar Europa moet sturen om nieuwe krachten en
+moed te verzamelen. Dit komt mij een beetje overdreven voor, maar ik
+ben hier in den winter, of wat hier winter genoemd wordt en kan dus
+over de zomermaanden niet oordeelen.</p>
+
+<p>Voor wat het toeristendeel van Egypte betreft, kan men gerust
+zeggen, dat het voor &frac34; deel aan het toeristenbureau van de firma
+Cook toebehoort. Booten, hotels en andere dergelijke gelegenheden, die
+men op reis moet benutten, zijn bijna zonder uitzondering in handen van
+Cook&rsquo;s firma en hoe men zich hier wendt of keert, men komt bijna
+altijd weder bij Cook terecht. Daardoor is alles hier bovenmatig duur
+en wordt er bovendien door die firma een overdreven reclame voor Egypte
+gemaakt, die zeer zeker bedriegelijk is. Afgezien van het gunstige
+klimaat in den winter, waardoor zwakken en zieken hier &rsquo;n goede
+verblijfplaats vinden, is Egypte hoofdzakelijk van bijzondere interesse
+voor archaeologen, historici en architecten, doch de gewone toerist kan
+zich voor minder geld in verschillende andere oorden van de wereld
+evengoed amuseeren. Wil men de wereld zien, dan moet men natuurlijk ook
+Egypte zien, maar men late zich niet verlokken naar Egypte te komen
+alleen op de reclameplaten en advertenties, uitgaande van de firma Cook
+&amp; Co.</p>
+
+<p>Ik heb thans wat Engelsche, hier wonende, heeren en dames en eenige
+Egyptische doctoren leeren kennen; wat die mij in de volgende dagen van
+Egypte zullen laten zien, daarover hoop ik in een volgenden brief te
+schrijven. <span class="pagenum">[<a id="pb259" href=
+"#pb259">259</a>]</span></p>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Als men als gewoon toerist maandenlang in Europa reist, dan kan het
+gebeuren, dat men in al dien tijd niets verneemt wat in direct verband
+staat met godsdienst; dat men met de menschen, waarmee men in aanraking
+komt, nooit over godsdienstkwesties spreekt, dat men dikwijls niet
+weet&mdash;en dat het ons ook niet interesseert&mdash;tot welken
+godsdienst die menschen behooren. Het is in den regel voor den gewonen
+toerist van heel weinig belang, of de bewoners van een of ander land in
+Europa in hoofdzaak Protestant, Jood of Katholiek zijn. Slechts bij
+toeval zal zulk een onderwerp den reiziger bezighouden.</p>
+
+<p>Geheel anders is dit in de orientalische landen; daar dringt de
+godsdienst zoo op den voorgrond, dat elke reiziger er nota van moet
+nemen, dat hij onwillekeurig een van de hoofdonderwerpen wordt,
+waarover men denkt en spreekt, dat hij met al het bezienswaardige zoo
+is samengeweven, dat men niets kan gaan zien, over niets kan lezen of
+hooren spreken, zonder dat de godsdienst der bewoners van het land er
+ten nauwste in betrokken is, er het hoofdbestanddeel of het
+uitgangspunt van vormt.</p>
+
+<p>Reeds merkte ik dat op in Zuid-Afrika, vooral daar, waar wij in
+aanraking kwamen met de inboorlingen en ook zelfs bij de Afrikaners,
+maar het trad steeds meer naar den voorgrond in de verschillende
+plaatsen aan de Oostkust van Afrika, die wij aandeden, doch toen wij in
+Arabi&euml; kwamen was daar natuurlijk alles geheel en al met
+godsdienst doortrokken. Daar was letterlijk niets anders te zien, daar
+werd over niets anders gesproken en van elkeen, die wij op onzen weg
+ontmoetten, kon men aan kleeding en uiterlijk onmiddellijk vaststellen,
+tot welken godsdienst hij behoorde.</p>
+
+<p>In Egypte is dat bijna even sterk het geval. Niet alleen verhalen
+alle pyramiden, sphinxen, moskee&euml;n van den godsdienst der
+Egyptenaren, maar ook alles wat wij in de musea vinden, getuigt op een
+of andere wijze daarvan. Van &eacute;&eacute;n instelling, die eenig op
+de wereld is, wil ik hier het een en ander vertellen. Het is de moskee
+El-Azar, die als moskee niets bijzonder merkwaardigs heeft, maar die
+dient tot theologische universiteit van Egypte, een universiteit zooals
+nergens meer <span class="pagenum">[<a id="pb260" href=
+"#pb260">260</a>]</span>gevonden wordt. Deze universiteit dateert uit
+de tweede helft van de tiende eeuw en is door al die eeuwen heen zoo
+goed als niets van karakter veranderd. Ongeveer 10.000 studenten
+bezoeken jaarlijks deze theologische school en in de paar laatste jaren
+is dat getal tot over de 12.000 gestegen. Ruim 350 leeraren geven er
+onderwijs.</p>
+
+<p>Deze studenten komen niet alleen van heel Egypte, Opper-<span class=
+"corr" id="xd0e2978" title="Niet in bron">,</span> Lager- en
+Oost-Egypte, doch zij komen van heel Azi&euml;, van Constantinopel,
+Damascus, Mekka, Alexandri&euml;, Britsch Indi&euml; en van Java en
+Sumatra. Waar Mohammedanen zijn, van daar komen ook jonge mannen om
+hier tot priester te worden opgeleid. De studenten betalen niets voor
+hunne opleiding en als zij arm zijn&mdash;en zoo zijn er
+velen&mdash;worden zij ook nog van brood en een zeker soort soep
+dagelijks voorzien en dan slapen zij in de moskee. Men weet, dat de
+Mohammedaan eenvoudig zijn mat spreidt en zich dan daarop,
+onverschillig waar, te slapen legt.</p>
+
+<p>Het maakt een verrassenden indruk, als men deze moskee bezoekt, dat
+men daar op den grond, met de beenen kruislings onder zich, die
+duizenden mannen vindt, van af jongens van ongeveer 12 jaar tot oude
+grijsaards, allen in groepen verdeeld en allen bezig een of ander
+onderdeel van hun godsdienst te leeren, of datgene wat zij beschouwen
+in verband te staan met hun godsdienst. De jonge jongens en ook de
+ouderen, die uit andere landen komen, hebben eerst het Arabisch in de
+fijnste bijzonderheden te leeren, alvorens zij tot de hoogere studie
+kunnen worden toegelaten, doch ook voor degenen, die direct aan de
+eigenlijke theologische lessen kunnen deelnemen, duurt de opleiding van
+vier tot zes jaar. Velen komen in al dien tijd de moskee niet uit. Er
+zijn zelfs mannen, die hun geheele leven aan deze studie blijven
+wijden, die blijven doorstudeeren of blijven als leeraar. Zoo&rsquo;n
+leeraar wordt sheik genoemd. Er waren er velen met zeer eerbiedwaardige
+gezichten, gezichten, waarvan men gaarne een foto zou willen nemen, of
+die voor een schilder &rsquo;n mooi model zouden zijn. De sheiks worden
+ook alleen door pi&euml;teit tot hun taak gedreven, hunne belooning is
+niet veel meer dan waarvoor zij amper hun levensonderhoud kunnen
+bekostigen en eer of aanzien is aan hun ambt niet verbonden.</p>
+
+<p>Het leerprogram komt hoofdzakelijk hier op neer: Zij, die <span
+class="pagenum">[<a id="pb261" href="#pb261">261</a>]</span>niet
+genoegzaam Arabisch kennen, moeten eerst grondig die taal leeren. Dan
+worden hun de gronden van het Mohammedanisme, van God en zijn profeet
+Mohammed, onderwezen en daarna leeren zij eerst jurisprudentie,
+wetgeving. De Mohammedanen gelooven, dat een priester de wetten moet
+kennen, omdat de wetten moeten bevatten de voorschriften van God, in
+betrekking tot de handelingen der menschen;&mdash;dat God heeft
+voorgeschreven en in den Koran heeft <span class="corr" id="xd0e2987"
+title="Bron: vasstgelegd">vastgelegd</span> de plichten, die de mensch
+heeft te vervullen, de handelingen, die hij bij voorkeur moet doen en
+andere die hij beslist moet nalaten. Uit gegevens uit den Koran wordt
+den studenten geleerd, welke wetten in de wetgeving van het land moeten
+worden opgenomen. Bovendien leeren de studenten hoe zij den Koran
+moeten zingen; verder logica, rhetorica en po&euml;zie, terwijl eerst
+onlangs ook wat aardrijkskunde aan het leerplan is toegevoegd. Heel
+hoog en heel ver gaat de ontwikkeling dus niet.</p>
+
+<p>De gezichten van de studenten, uit zoovele verschillende deelen van
+de wereld komende, zijn voor den bezoeker &rsquo;t bestudeeren waard.
+Niemand van al die leerlingen toonde eenige belangstelling voor al de
+bezoekers van de Moskee, ongestoord gingen de lessen door en men kon
+zien, dat de aandacht der studenten ononderbroken was. Toch deed het
+mij onaangenaam aan, dat zoovele toeristen, door niets anders dan
+nieuwsgierigheid geleid en klaarblijkelijk dikwijls niets begrijpend
+van de heilige geestdrift, die deze jonge mannen bezielt, daar in dat
+voor hen heilige der heiligen binnenkwamen, deze jonge mannen fixeerden
+en somtijds achter hun zakdoek een lach onderdrukten, of hun spottend
+gelaat verborgen. De Mohammedanen moeten wel goedmoedige en
+vredelievende menschen zijn, om al de profanatie te verdragen, die de
+vreemdelingen jaarlijks in hun land en over hunne heilige instellingen
+brengen.</p>
+
+<p>Al de kosten aan het onderhoud van deze universiteit verbonden
+worden betaald uit de fondsen van de Moskee. In den loop der eeuwen
+zijn zoovele en zoo groote giften en erfenissen aan deze instelling ten
+deel gevallen en nog jaarlijks komen er zooveel nieuwe groote giften
+in, dat het bestaan er van financieel verzekerd is.</p>
+
+<p>Ofschoon niet bepaald met Egypte in verband staande, maar wel
+passende in het kader van dezen brief, wil ik hier het <span class=
+"pagenum">[<a id="pb262" href="#pb262">262</a>]</span>een en ander
+mededeelen van een nieuwen godsdienst, waarvan, voor zoover mij bekend,
+in Holland nog weinig of niets gehoord wordt en die in de toekomst toch
+zeker een rol in de wereldgeschiedenis zal spelen. In hoeverre deze
+godsdienst zich zal weten te handhaven en uit te breiden, waag ik niet
+te profeteeren, maar de volgelingen verwachten ervan, dat hij binnen
+niet al te langen tijd eenheid zal brengen onder de menschen en dat hij
+in staat zal blijken Jood en Christen, Katholiek, Mohammedaan,
+Boeddhist, Hindoe en alle andere godsdienstsekten te voldoen.</p>
+
+<p>Ik bedoel het <span class="corr" id="xd0e3000" title="Bron:
+Beha&iuml;sme">B&eacute;ha&iuml;sme</span>. Reeds in Zuid-Afrika
+hoorden wij er nu en dan van, doch meestal onder zeer bedekte termen,
+zoodat wij niet recht begrepen wat de beteekenis er van was en eerst
+langzamerhand tot ons doordrong, dat het een godsdienstvorm moest zijn.
+Zoodra toch degeen, die &rsquo;t genoemd had, bemerkte, dat wij er
+niets van wisten, werd het gesprek er over dadelijk afgebroken en op
+een ander onderwerp overgebracht. In Arabi&euml; noemde onze dragoman
+het even, toen wij den berg Karmel in het gezicht kregen, als de plaats
+waar de Beha&iuml;s het stoffelijk overschot van hunnen Meester hebben
+begraven en waar zij zijn graftombe bouwden. Onze dragoman wist of
+vertelde er echter niets meer van. Dikwijls hebben mrs. Catt en ik
+elkander afgevraagd, wat toch die Beha&iuml;s mogen zijn, en nu hier in
+Egypte, geheel onverwacht, geheel ongezocht,&mdash;wij wij dachten niet
+meer aan hen&mdash;hier kwamen wij precies terecht in een groote groep
+volgelingen en meenden deze in ons geschikte objecten te vinden, om ons
+tot hunne geloofsovertuiging over te halen. Evenals in alle groote
+bewegingen, stellen wij ook in deze beweging, die vele zeer ontwikkelde
+volgelingen bezit, groot belang; woonden wij een der wekelijksche
+bijeenkomsten bij en lieten wij ons door de hoofdpersonen in alle
+onderdeelen voorlichten.</p>
+
+<p>In het kort komt hetgeen ik vernam hierop neer: In 1844, het jaar,
+dat in verschillende heilige geschriften is aangeduid, als het jaar,
+waarin een nieuwe profeet zou verschijnen, verklaarde een jonge man van
+25 jaar, Mirza Ali Mohammed, in de stad Shiraz, in Perzi&euml;, dat hij
+de menschheid een boodschap van God had te brengen, dat hij daarvoor
+door God was geroepen. Men gaf hem toen den naam &ldquo;Bab&rdquo;, die
+poort beteekent en geloofde, dat God deze poort gebruikte, om tot <span
+class="pagenum">[<a id="pb263" href="#pb263">263</a>]</span>de
+menschheid door te dringen. Hij werd de voorlooper en de stichter van
+deze groote godsdienstige beweging. Hij bracht zijn boodschap en maakte
+in korten tijd vele volgelingen. De snelle verspreiding van zijne
+leerstellingen verontrustte de Perzische regeering, die hem gevangen
+nam en in Juli 1850 te Tabriz <span class="corr" id="xd0e3007" title=
+"Bron: fusileerde">fusilleerde</span>. Ook de volgelingen van Bab, voor
+zoover zij bekend waren, werden gevangen genomen en gedood.</p>
+
+<p>De leer van Bab was heel eenvoudig. God is eenig; hij zendt van tijd
+tot tijd een profeet op de wereld, die juist zooveel van de Waarheid
+brengt aan de menschheid, als de menschheid in staat is op dat
+oogenblik te verdragen, te begrijpen is misschien een beter woord. Zoo
+kwamen Boeddha, Mozes, Jezus en nu Bab. Boeddha en Mozes vonden de
+menschheid in de zuigelingsperiode, Jezus kwam, toen de menschheid in
+de kinderjaren was en Bab vond de menschheid in volwassen leeftijd.
+Vandaar, dat zijne leerstellingen verder kunnen gaan dan die van Jezus,
+de menschheid kan nu beter begrijpen, grooter daden verrichten. Bab
+wees 18 volgelingen als discipelen aan, waaronder eene vrouw,
+Kurru-t&rsquo;ul-Ayn, die een beroemde Perzische dichteres en zeer
+schoon was. Deze vrouw, bij het Perzische volk zeer geliefd om haar
+groote goedheid en groote zeggingskracht in hare werken, werd na den
+dood van Bab letterlijk ter dood gemarteld. Met deze 18 discipelen tot
+hulp werden de leerstellingen van Bab geboekstaafd.</p>
+
+<p>Onder de volgelingen van Bab was een jong Perzisch edelman, die in
+Teheran woonde en daar als gevolg zijner weldaden den &ldquo;Vader der
+Armen&rdquo; werd genoemd. Zijn naam was B&eacute;ha-ullah en hij werd
+beschouwd als de Meester, waarvan Bab in zijne geschriften gewaagde,
+die komen zou om zijne leerstellingen te verbreiden. Het zou mij te ver
+voeren, als ik al de vervolgingen waaraan B&eacute;ha-ullah van de
+zijde der regeering blootstond, en al de vernederingen, die men hem
+aandeed, hier zou mededeelen; zij doen heel veel denken aan alles, wat
+de eerste volgelingen van een nieuw geloof steeds hebben ondervonden.
+Niettegenstaande dit alles bleef hij tot 28 Mei 1892 in leven, toen hij
+als gevangene op 75-jarigen leeftijd stierf te Akka, een plaatsje in de
+nabijheid van den berg Karmel, den berg van zoo groote Bijbelsche
+beteekenis. V&oacute;&oacute;r zijn dood schreef hij, dat zijne
+volgelingen, die in <span class="pagenum">[<a id="pb264" href=
+"#pb264">264</a>]</span>Turkije tot tienduizenden zijn aangegroeid,
+zijn oudsten zoon, Abdul B&eacute;ha, moesten volgen, dat hij &ldquo;de
+Grootste Tak&rdquo; was, die het werk op aarde zou vervolgen en tot
+grooter ontwikkeling brengen.</p>
+
+<p>Deze zoon, die reeds met zijn vader verbanning, vervolging en
+gevangenschap had verduurd, werd nu weer het mikpunt der regeering,
+totdat, nu bijna vier jaren geleden, de nieuwe Turksche regeering, in
+1908, hem in vrijheid stelde. Sedert heeft de thans 67-jarige mooie
+grijsaard herhaaldelijk Amerika en in den laatsten tijd ook Engeland en
+Frankrijk bezocht. In Amerika maakte hij duizenden volgelingen, vooral
+in Chicago, den grond, waarop blijkbaar alle nieuwe godsdienstige
+uitingen zoo welig vrucht leveren. Maar ook in Engeland en in Frankrijk
+heeft hij, vooral onder de intelligente (of die daarvoor in den regel
+doorgaan) menschen reeds vele aanhangers gevonden.</p>
+
+<p>Wat bevatten de leerstellingen van B&eacute;ha, wat beoogt deze
+godsdienst? vroeg ik. Uit de antwoorden, die ik kreeg, en uit hetgeen
+men er mij over te lezen gaf, zou ik concludeeren, dat de kern er van
+een soort geestelijk socialisme is, een streng doorgevoerd humanisme.
+Rondom die kern zit voor mij nog te veel mysticisme en wordt er nog te
+veel waarde gehecht aan het bidden. Overigens kent het
+B&eacute;ha&iuml;sme geen priesterdom, de wekelijksche bijeenkomsten
+worden geleid door een of ander uit de aanwezigen, soms daarvoor de
+week te voren reeds aangewezen. Zelfontwikkeling en daarmede
+ontwikkeling van anderen en philantropie in den goeden vorm, maken de
+hoofdzaak uit van de handelingen der <span class="corr" id="xd0e3020"
+title="Bron: B&eacute;hais">B&eacute;ha&iuml;s</span>, die ik hier
+ontmoette. Op mijn vraag, of men in Holland reeds volgelingen had, werd
+mij gezegd, dat er misschien eenigen in Leiden voorkomen, maar dat in
+Holland nog nooit een poging gedaan is om openlijk volgelingen te
+kweeken.</p>
+
+<p>De B&eacute;ha&iuml;s durven nog niet openlijk voor hun geloof
+uitkomen, ten minste niet in Turkije, waar zij aan zoovele vervolgingen
+hebben blootgestaan en waar zij zich volstrekt nog niet veilig
+gevoelen. Zij zeggen nog een woord, waaraan zij elkander kunnen kennen,
+of zij dragen een herkenningsteeken in den vorm van een ring, een zeker
+soort doek- of dasspeld, of een of andere kleinigheid aan
+horlogeketting. In Amerika en in de Europeesche landen zijn zij minder
+bang voor vervolging, <span class="pagenum">[<a id="pb265" href=
+"#pb265">265</a>]</span>maar meenen zij ook daar eerst meer volgelingen
+te moeten kweeken, alvorens zij openlijk getuigen. Dit laatste valt
+heelemaal niet in mijn geest, maar ik durf hen niet veroordeelen, nadat
+ik vernam, hoeveel zij te lijden hebben gehad en dat niet alle
+volgelingen sterke naturen zijn, en maatschappelijk onafhankelijk
+genoeg, om de verdrukking te kunnen doorstaan.</p>
+
+<p>Dat het <span class="corr" id="xd0e3029" title="Bron:
+Beha&iuml;sme">B&eacute;ha&iuml;sme</span> zoovele aanhangers vindt
+onder de Mohammedaansche vrouwen, is te begrijpen. In de voorschriften
+toch is ook opgenomen: volkomen gelijkstelling der seksen en wordt er
+aan het onderricht der meisjes, de toekomstige vrouwen en moeders,
+groote waarde gehecht. De Mohammedaansche vrouwen hopen door dezen
+godsdienst groote verbeteringen in haar lot te verkrijgen, van den door
+haar zoo gehaten sluier verlost te worden en hare harems te mogen
+verlaten. Een harem beteekent hier niet datgene, wat wij gewoon zijn er
+onder te verstaan. Een man, die streng monogaam leeft, heeft in zijn
+woning toch een harem. Harem beteekent niets anders hier dan dat
+gedeelte van het huis, waarin alleen de vrouwen van het gezin vertoeven
+en waarin een vreemde man, een, die niet tot het gezin behoort, nooit
+zijn voet zet. De vrouwen van het gezin in een monogaam huwelijk zijn
+de moeder van den man, zijne echtgenoote, dochters, indien die er zijn,
+en vrouwelijke bedienden. Binnen de grenzen van den harem gaan de
+vrouwen ongesluierd en dragen Europeesche kleederen.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>Een geheelen dag bracht ik door in de Egyptische medische school, in
+de universiteit, waar de Egyptische jonge mannen tot medecinae doctores
+worden opgeleid. Zij is verbonden aan een zeer groot
+gouvernementshospitaal, wordt geheel door Egyptisch geld onderhouden,
+maar staat overigens geheel onder leiding van Engelsche krachten. De
+directeur van het hospitaal, die tegelijkertijd aan het hoofd der
+universiteit staat, is een Brit. Al de hoofdverpleegsters uit het
+hospitaal zijn zusters uit Groot-Brittanni&euml; en vele professoren en
+leeraren komen ook van daar. Er zijn een paar Duitsche professoren, een
+Fransche, een Deen en een uit Turkije. Alle lessen worden in het
+Engelsch gegeven en zoo sterk regeert Engeland hier, dat de directeur,
+dr. Keatinge, mij zeide, dat lord Kitchener <span class="pagenum">[<a
+id="pb266" href="#pb266">266</a>]</span>reeds de 300.000 pond had
+toegestaan, die noodig zijn om een nieuw hospitaal te bouwen. Op mijn
+vraag of dit geld dan uit Engeland moest komen voor deze zuiver
+Egyptische instelling, ontving ik ten antwoord: &ldquo;O, neen, het
+Turksche gouvernement heeft het te geven, maar lord Kitchener kan het
+verzoeken dat te doen.&rdquo; Een nieuw gebouw is zeer zeker geen
+weelde, het hospitaal is nu geplaatst in een oud kasteel, dat later
+voor kazerne dienst deed, door Napoleon voor hospitaal werd ingericht
+en sedert als zoodanig dienst doet. Het voldoet in geen enkel opzicht
+meer aan de eischen, die men thans aan een hospitaal mag stellen. Toch
+hebben de Engelsche doktoren en verpleegsters er van gemaakt wat er van
+te maken is, zoodat de pati&euml;nten tenminste overal genoeg frissche
+lucht, licht en zindelijkheid vinden, maar voor comfort van de arme
+zieken, voor comfort van doktoren en verpleegsters is niets aanwezig en
+ook aan onze tegenwoordige begrippen van hygi&euml;ne beantwoordt het
+gebouw in &rsquo;t geheel niet.</p>
+
+<p>Niet alleen worden hier de studenten tot medische doktoren opgeleid,
+maar aan deze instelling is ook verbonden, de opleiding van
+verpleegsters en vroedvrouwen. Een allerdwaaste combinatie, die tot
+heel veel misstanden en immoreele verhoudingen aanleiding geeft en die
+door alle aan deze instelling verbonden leeraren, doktoren en
+verpleegsters om het zeerst wordt afgekeurd. De meisjes die hier worden
+opgeleid tot toekomstige verpleegsters en vroedvrouwen, moeten in het
+land voorzien in de behoefte der Mohammedaansche vrouwen aan medische
+hulp, vooral bij verlossingen. Een Mohammedaansche vrouw laat geen
+mannelijke dokter aan haar kraambed komen, zelfs niet in de
+allerzwaarste gevallen. Zij worden dan door oude vrouwen bijgestaan en
+maar al te dikwijls is een zeer pijnlijke dood het einde van een
+kraambed. Door de opleiding van deze vroedvrouwen hoopt de regeering de
+vrouwen uit het volk in dezen ter hulp te komen. Dat zou wel goed zijn,
+als die meisjes een zekere ontwikkeling bezaten, een bepaalden leeftijd
+moesten bezitten, v&oacute;&oacute;r zij tot deze studie konden worden
+toegelaten en indien zij gekozen konden worden uit een moreel hoog
+staande klasse. Dat alles is hier niet het geval. Meisjes van 12, 13 en
+14 jaar, ouderen zijn uitzondering, die niet lezen en schrijven kunnen,
+die niet uit toewijding, maar omdat zij geen tehuis hebben, zich voor
+dit doel in het <span class="pagenum">[<a id="pb267" href=
+"#pb267">267</a>]</span>hospitaal laten opnemen, komen hier, om in drie
+of vier jaar tijd als verpleegster en vroedvrouw het hospitaal te
+verlaten en hebben dan het recht, niet alleen in de gewone gevallen
+haar assistentie te verleenen, maar zelfs de forceps te gebruiken en
+keeringen te verrichten. Bovendien is de soort waaruit deze vrouwen
+gerecruteerd worden van dien aard, dat zij maar al te dikwijls
+prostitutie als bijvak uitoefenen, of de gezinnen waarin zij hulp
+verleenen, zeer immoreel <span class="corr" id="xd0e3043" title="Bron:
+beinvloeden">be&iuml;nvloeden</span>.</p>
+
+<p>Deze menschen zijn in den regel kinderen, die reeds vroeg door hun
+vader aan een of ander man tot echtgenoot zijn gegeven of verkocht en
+die, na eenige weken huwelijksleven door den echtgenoot weer naar huis
+worden gezonden, alleen en dikwijls om geen andere reden, dan dat hij
+er genoeg van heeft. Neemt de vader haar niet weder in huis op, dan
+blijft er voor haar niets anders over, dan op straat een minder eerbaar
+leven te leiden of naar het hospitaal te gaan. Ook als een vrouw door
+haar man gedivorceerd wordt, dan behoudt hij de jongens, doch de
+meisjes worden met de moeder weggestuurd en daarvoor behoeft hij haar
+voor onderhoud niets te betalen. Zoodra zulke meisjes den 12-jarigen
+leeftijd bereikt hebben, stuurt de moeder haar dochter naar het
+hospitaal, om haar ten minste eten en onderdak te bezorgen. Nu worden
+wel alle mogelijke voorzorgen door doktoren en hoofdverpleegsters
+genomen, om deze meisjes, dertig in getal (meer kunnen er terzelfder
+tijd niet worden aangenomen) van de driehonderd studenten te scheiden,
+maar het menschelijk vernuft is scherp, vooral in zulke omstandigheden,
+en men weet maar al te goed, dat deze meisjes, zoo pas uit de
+afzondering van de harems in vrijheid gekomen, deze vrijheid niet beter
+weten te gebruiken, dan op de een of andere wijze &eacute;&eacute;n of
+meer van de jonge studeerende mannen aan zich te binden. Moeten zij
+bevallen en hebben zij het geluk een jongen het leven te geven, dan is
+de vader van het knaapje, eo ipso, met de moeder gehuwd, heeft voor
+haar en het kind te zorgen en het kind draagt zijn naam. Hij kan haar
+dan wel na een week weder wegsturen, maar het kind blijft het zijne.
+Tot de jongen zeven jaar oud is, moet hij de moeder wekelijks een som
+geven, tot onderhoud van het kind en zoodra het zeven jaar is, kan hij
+het tot zich nemen of voortgaan de moeder voor het onderhoud te
+betalen. Bevalt zij echter van een meisje, dan bestaat er <span class=
+"pagenum">[<a id="pb268" href="#pb268">268</a>]</span>tusschen haar en
+den verwekker van het kind geen verband en behoeft hij zich van het
+geheele geval niets aan te trekken.</p>
+
+<p>Dat ook de omstandigheid, om zulke jonge meisjes op de ziekenzalen
+reeds allerlei soort werk te laten verrichten en haar bij verlossingen
+te laten assisteeren, haar te laten onderrichten door mannelijke
+doktoren in alles wat met het sexueele leven in verband staat, op velen
+geen goeden invloed uitoefent, is te begrijpen. Men moet deze meisjes
+niet met de onze vergelijken; zij zijn van te voren in groote
+afzondering van de mannenwereld grootgebracht; &rsquo;t sexueele leven,
+zoo &rsquo;t kan in &rsquo;t huwelijk, is haar voorgesteld, als de
+eenige bron, waaruit en waardoor alles moet komen, wat zij voor
+levensonderhoud en misschien een beetje levensgeluk, noodig hebben.
+Daarop zijn al haar gedachten, al haar handelingen geconcentreerd en
+dit heeft bij haar natuurlijk een soort broeikast-ontwikkeling in deze
+sfeer ten gevolge gehad. Een der doktoren zeide mij dan ook, &ldquo;men
+veronderstelt, dat wij jaarlijks een dertigtal vroedvrouwen afleveren,
+maar eerlijk gezegd, leveren wij voor twee-derde van dit aantal
+prostituees af!&rdquo;</p>
+
+<p>De studenten, die later doktoren hopen te worden, hebben een
+vierjaarlijksche opleiding. Het eerste jaar in hoofdzaak anatomie en
+physiologie en de twee laatste jaren aan het ziekbed. Dan kunnen zij
+hun eindexamen afleggen en zijn gerechtigd de geheele medische praktijk
+uit te oefenen. Een groot aantal echter gaat tot completeering van hun
+studie alsdan naar Parijs, Londen, Weenen, Berlijn of Amerika en
+vestigt zich later als specialiteit in een of ander onderdeel der
+medische wetenschap.</p>
+
+<p>De studie is hier zeer goedkoop. Boeken, microscopen en alle andere
+studiebenoodigdheden worden door de universiteit verstrekt; die niets
+betalen kan, betaalt ook geen studiegeld en voor de anderen is het 15
+pond jaarlijks. Verder kunnen de studenten hier zeer goedkoop leven,
+zoodat slechts weinigen om financieele redenen van de studie in de
+medicijnen zijn uitgesloten. Toch bestaat het meerendeel der medische
+studenten uit jonge mannen uit de gegoede kringen.</p>
+
+<p>Het pathologisch anatomisch laboratorium van deze universiteit
+verschilt van vele andere, omdat het zoovele exemplaren bevat uit den
+voor-historischen tijd. Ik zag er schedels en beenderen, zelfs intacte
+inwendige organen, die toebehoord hebben aan menschen van drie- en
+vierduizend jaren v&oacute;&oacute;r de <span class="pagenum">[<a id=
+"pb269" href="#pb269">269</a>]</span>Christelijke jaartelling. Hoewel
+de mummies alle ontdaan zijn van hunne inwendige organen, is toch bij
+vele een deel van de genitaalorganen mede <span class="corr" id=
+"xd0e3060" title="Bron: gemummifieerd">gemummificeerd</span> en in de
+sarcophaag nedergelegd. Hiervan waren eenige zeer goed gebleven
+exemplaren in het laboratorium aanwezig.</p>
+
+<p>Ook zag ik er de mummie van een man, die ongetwijfeld aan
+tuberculose gestorven moet zijn en bij wien de opgedroogde
+tubercelbacillen onweerspreekbaar gevonden zijn. Deze man was 3600
+jaren v&oacute;&oacute;r onze jaartelling gestorven. Ook is het
+duidelijk, dat kanker in dien tijd reeds voorkwam, ook daarvan waren
+enkele gevallen aanwezig. De syphilisbaccil, waarnaar zoo geregeld
+gezocht wordt, werd tot dusverre nog niet gevonden. Hieruit kan men
+natuurlijk nog niet vaststellen, dat deze ziekte bij de oude
+Egyptenaren niet voorkwam. Ik durf niet door gaan met het opsommen van
+alles wat ik hier voor merkwaardigs zag, dit deel van mijn brief zou
+dan voor vele lezers ongenietbaar worden. Zelden was ik in een
+inrichting van onderwijs, waar professoren en leeraren zich zooveel
+moeite geven om den leergierigen bezoeker zoo ten volle op de hoogte te
+stellen en zij deden dit op zulk een aangename, gentleman-like wijze,
+dat zij nog den indruk verwekten, alsof het voor hen een aangename taak
+was.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IV.</h3>
+
+<p>O, wat vliegen ze voorbij, de dagen in Ca&iuml;ro, ik zou ze zoo
+graag willen vasthouden of althans hun vlucht temperen. Als ik er aan
+denk, dat ik overmorgen Ca&iuml;ro moet verlaten, om de boot te halen,
+die mij naar een ander land brengt, dan stemt mij dat weemoedig. Ik had
+dat niet gedacht, toen ik in den aanvang hier kwam; alles maakte toen
+zoo&rsquo;n nuchteren indruk op mij, maar met den dag heb ik de stad en
+hare omgeving meer leeren liefhebben, heb ik er al het mooie meer van
+leeren waardeeren. Met de geheele stad gaat het als met de woestijn.
+Als men die voor het eerst ziet, dan ziet men niets dan een onmetelijke
+witte zandvlakte, waarvan het witte glinsterende zand de oogen pijnlijk
+aandoet en dan lijkt zij niets als een eenvormige, levenlooze,
+eindelooze vlakte te zijn. Maar langzamerhand begint men de woestijn
+mooi te vinden, keert men er telkens naar terug en zou men er dagen
+<span class="pagenum">[<a id="pb270" href="#pb270">270</a>]</span>in
+kunnen zitten mijmeren, voelt men zich onwillekeurig verplaatst en wekt
+het historische feiten in ons op, uit Egyptische dagen van
+voorheen.</p>
+
+<p>Mijn langer verblijf dan ik gewoon ben, in dezelfde stad, heeft mij
+ook in aanraking gebracht met meer personen, van wier leven en werken
+ik zoo graag meer zou leeren kennen en waarvan enkelen vrienden zijn
+geworden, die ik o zoo ongaarne reeds zoo spoedig weder verlaat. Van
+die allen en dat alles zou ik zeker tal van brieven kunnen vullen, maar
+daarvoor ontbreekt mij de tijd. Toch wil ik van enkele zaken en over
+enkele personen hier nog wat zeggen, alvorens ik Ca&iuml;ro voor goed
+den rug toekeer. Maar waar te beginnen? Laat mij aanvangen met te
+vertellen, hoe hier, even buiten de stad, op ongeveer een half uur
+afstand met een automobiel, midden in de woestijn een nieuwe stad
+begint te verrijzen, een stad van louter paleizen, Europeesche
+paleizen, eenige honderden staan er reeds, met een heel groot
+Europeesch hotel in het midden en dat die stad Heliopolis heet en uit
+Belgische beurzen wordt bekostigd. Zij ligt in de nabijheid van de
+ru&iuml;nen van het eens zoo bekende oude Heliopolis, de oudste stad
+van Egypte, waar de koningen gekroond werden en waar de geestelijkheid
+eene bijzondere vermaardheid bezat.</p>
+
+<p>Maar de nieuwe stad Heliopolis heeft niets met de oude stad gemeen,
+die zal niet door oude priesters bewoond en er zullen geen koningen
+gekroond worden, alhoewel de Khedive er vlak bij zijn winterpaleis
+heeft, maar zij zal door Amerikaansche en Europeesche kapitalisten
+bevolkt moeten worden, door menschen met volle beurzen en ziekelijke
+lichamen, die hier gedurende de wintermaanden zich willen koesteren in
+de felle zon en door de groote droogte van de atmosfeer hopen verlost
+te worden van rheumatische aandoeningen. Of er bij de vele en
+verschillende gelegenheden in Egypte waarheen de menschen om dezelfde
+reden en met hetzelfde succes kunnen vertoeven aan een zoo groote stad
+van paleizen behoefte is, of dat het weldra zal blijken, dat de
+Belgische maatschappij, die hier met Belgisch geld werkt, groote
+financieele verliezen zal lijden, zal de toekomst leeren; dit jaar
+wordt door allen, die daarvan moeten leven, ontzaglijk geklaagd, omdat
+de vreemdelingen, uit vrees voor den oorlog, dit jaar op zich laten
+wachten. De groote hotels in Ca&iuml;ro zijn nog niet ten halve gevuld.
+<span class="pagenum">[<a id="pb271" href="#pb271">271</a>]</span></p>
+
+<p>Als men zich hier op een mooien, zonnigen dag een uurtje in den
+namiddag op het terras voor het hotel nederzet, en zooals de term
+luidt, &ldquo;Ca&iuml;ro aan zich laat voorbijtrekken&rdquo;, dan ziet
+men inderdaad zooveel merkwaardigs, dat men gerust nu en dan thuis kan
+blijven, buiten kan gaan zitten, en dan toch een groote hoeveelheid
+indrukken te verwerken krijgt. Ik zag deze week op een middag, de
+gewone voorbijgangers,&mdash;Egyptenaren in hunne lange, mooi-kleurige
+kleeding, ezeltjes met hunne menschenvracht, kameelen met suikerriet,
+graanzakken of iets anders beladen, kooplieden met Egyptische shawls,
+Perzische tapijten, borduurwerk, prentbriefkaarten, gekleurde koralen
+en vooral de <span class="corr" id="xd0e3079" title="Bron: scarabeen">
+scarabee&euml;n</span> niet te vergeten, en nog zoovele andere zaken,
+te veel om op te noemen, niet medegerekend,&mdash;eerst een begrafenis
+voorbij trekken met de gebeden-zingende mannen voorop en het lijk
+gevolgd door gesluierde vrouwen. Het lijk, in het midden, wordt
+gedragen door eenige mannen, die behangen zijn met de attributen of
+eenige kostbaarheden van den doode. Zoo&rsquo;n lijkstoet ziet men hier
+elk oogenblik van den dag, vooral van kinderlijkjes. De kindersterfte
+is hier ontzaglijk groot; een kinderarts vertelde mij, dat in Egypte de
+kindersterfte grooter is dan ergens elders op de wereld. Daar wordt van
+regeeringswege nog zeer weinig tegen gedaan, doch van particuliere
+zijde is men in de laatste jaren bezig om te trachten hierin
+verbetering te brengen. Men heeft op verschillende punten van de stad,
+in de armenwijken, kinderklinieken opgericht, waar de moeders met de
+zieke kindertjes komen; aan &eacute;&eacute;n er van is zelfs een klein
+hospitaal verbonden, waar de heel ernstige pati&euml;ntjes kunnen
+worden opgenomen. Een Egyptische moeder is er echter zeer moeilijk toe
+te brengen, haar kind in een ziekenhuis achter te laten; daardoor is
+dan ook dat hospitaaltje slechts zeer dun bevolkt en bevat bijna alleen
+kindertjes, waarvan de moeder dood is, of verlaten door haar man en
+familie. Ik zag eenige van deze inrichtingen, die alle door giften in
+stand moeten worden gehouden en die, als alle zuiver philantropische
+instellingen, tal van gebreken hebben.</p>
+
+<p>Verder zag ik een bruiloftstoet voorbij trekken. Eerst een troep
+bont gekleede muzikanten, waarvan de trommelslager het hardst werkte en
+het verantwoordelijkste deel voor zijne rekening had. Daarachter liepen
+twee mooi versierde kameelen, <span class="pagenum">[<a id="pb272"
+href="#pb272">272</a>]</span>elk bevracht met minstens een half dozijn
+bont toegetakelde kinderen. Dan weder twee even mooie kameelen, die een
+sedan-chair, een soort draagstoel, tusschen zich hadden, waarin het
+jonge in rose zijde gekleede bruidje met twee familieleden,
+waarschijnlijk de beide moeders gezeten waren en daarachter eenige open
+rijtuigen, ook bont gesmukt, met familieleden of gasten.</p>
+
+<p>Er was dien middag meer te zien. Plotseling verschenen twee, in wit
+satijn, rijk met goud geborduurd, gekleede mannen; uit hun gekleurde
+hoofddoek hing achter op den rug een lange staart, ofschoon het geen
+Chineezen waren. Zij vlogen voor een rijtuig aan en schreeuwden iets in
+&rsquo;t Arabisch, wat beteekent &ldquo;maak ruimte&rdquo; of &ldquo;ga
+uit den weg&rdquo;.</p>
+
+<p>In het open rijtuig, dat hen op die hielen volgde, zaten twee in
+gekleede jas en hoogen hoed gekleede heeren; naast den koetsier op den
+bok zat een palfrenier in een steenrood, rijk met goud geborduurd
+kostuum. Het rijtuig hield vlak voor het hotel stil, de heeren stapten
+uit en brachten een kort bezoek aan een voornaam Engelschman in ons
+hotel. Een der heeren, die op die wijze door Ca&iuml;ro&rsquo;s straten
+reed, was lord Kitchener. Wel een hemelsbreed verschil bij de
+eenvoudige wijze, waarop de Khedive voorbij gaat. Als ik er niet door
+den portier van &rsquo;t hotel opmerkzaam op was gemaakt, dan zou ik in
+den eenvoudig voorbij rijdenden man nooit een der grooten op aarde
+gezocht hebben. Ook de vrouwen van den Khedive, hij heeft er twee, en
+de verschillende prinsessen maken niet zoo&rsquo;n drukte als zij
+uitrijden. Ik zag twee prinsessen in een mooie automobiel. Zij droegen
+Europeesche kleeding, een ronde, vilten hoed, waaromheen losjes een
+witte sluier lag, die even lichtelijk ook de mond bedekte; dat was de
+wijze, waarop deze dames het gesluierd gaan opvatten.</p>
+
+<p>Van een merkwaardig bezoek wil ik nog iets mededeelen. Ik maakte er
+verscheidene, maar &rsquo;t is onmogelijk om van die alle te gewagen.
+Dit eene bezoek zal ik echter nooit vergeten. Een Engelsche dame, die
+in Britsch-Indi&euml; is groot gebracht, zich daar zeer voor den
+godsdienst der Hindoe&rsquo;s interesseerde, later naar Perzi&euml;
+trok om een meisjesschool te stichten, met geen ander doel, dan de
+Perzische vrouwen te helpen zich te emancipeeren, later naar Ca&iuml;ro
+kwam, toen zij haar school in Perzi&euml; in goede handen kon
+achterlaten, en daar nu een soort kinderschool heeft, eene vrouw met
+groote zeggingskracht <span class="pagenum">[<a id="pb273" href=
+"#pb273">273</a>]</span>en vol van mooie hervormingsidee&euml;n, had
+Mrs. Catt en mij uitgenoodigd een middag bij haar te komen om eenige
+heeren, hervormers op theologisch gebied, te ontmoeten. Wij begrepen
+niet, waarom wij deze uitnoodiging kregen, maar deze vrouw hadden wij
+leeren kennen als iemand, die een hernieuwd bezoek ten volle waard was
+en wij begrepen ook, dat wij bij haar bepaald belangrijke personen
+zouden ontmoeten.</p>
+
+<p>Toen wij er kwamen, zagen wij er, als de meest opvallende, een
+klein, fijn, zwart mannetje, met gitzwarte, zijdeachtige, lange haren,
+die hem over de schouders hingen; oogjes, die in schittering
+concurreerden met de diamantjes in z&rsquo;n ooren; gekleed in &rsquo;n
+lang, laat mij zeggen, kemelsharen kleed en met bloote voeten in
+sandalen. Hij werd ons voorgesteld als Shree Shyama Swarma Balyogi,
+zooals ik later op zijn naamkaartje zag, als een Hindoe-filosoof. Op
+zijn naamkaartje stond zeer bescheiden: &ldquo;<span lang="en">Great
+Student of Vedant Philosophy</span>&rdquo;. Hij kwam van Vaso, in de
+nabijheid van Bombay, Britsch-Indi&euml;. Laat mij er direct aan
+toevoegen, dat hij op weg is naar Parijs en Londen, alwaar hij eenige
+filosophen op theologisch gebied gaat bezoeken. Daarna gaat hij naar
+Amerika, om Edison te interesseeren voor een electrisch apparaat,
+waarvoor hij de gegevens heeft geput uit de Veda. Als dat toestel tot
+stand komt dan zal de geheele medische diagnostiek en therapie onderst
+boven worden gekeerd. Wat ik er evenwel dien middag van vernam maakte
+op mij meer den indruk een hocus pocus te zijn dan een ernstige
+hervorming van hetgeen het beoogt. Dit was echter slechts een bijzaak.
+Daarvoor waren die mannen niet bijeengekomen; zij hadden andere zaken
+te bespreken.</p>
+
+<p>De tweede en mijns inziens de belangrijkste van de bezoekers was een
+Sheik, een trouw Mohammedaan. Hij is echter een hervormer van zijn
+godsdienst. Hij wil aan het vele bidden der Mohammedanen, vijf maal
+daags en nog al lang, een einde maken en tevens het afzonderen der
+vrouwen trachten tegen te gaan. Hij is een man, die in den smaak valt
+van den tegenwoordigen Khedive, die zeer liberaal en hervormingsgezind
+is, die hem dan ook heeft aangesteld als Universeel prediker en die hem
+uit eigen fondsen salarieert. Aly El-Girbi, zooals zijn naam is en in
+&rsquo;t Arabisch op zijn visitekaartje prijkt, heeft geen vaste moskee
+waarin hij predikt, hij reist door het <span class="pagenum">[<a id=
+"pb274" href="#pb274">274</a>]</span>geheele land, predikt in alle
+moskee&euml;n en trekt overal tal van hoorders. Hij richt zich vooral
+tot de vrouwen, vraagt hen vooral onder zijn gehoor te komen
+en&mdash;naar men mij mededeelde&mdash;boeit hij zijne hoorders soms
+vijf uur lang achtereen. Hij is bijzonder welbespraakt en po&euml;tisch
+en zijne weinige doch veelzeggende handgebaren geven zijne woorden een
+bijzondere kracht. Hij zeide tot ons, dat de lage stand van
+ontwikkeling der tegenwoordige Egyptenaren verklaard moest worden uit
+de slaafsche positie waarin de Egyptische vrouwen verkeeren. Uit zulke
+moeders konden geen groote mannen geboren worden. Alsof hij Perkins
+Gilman of Olive Schreiner gelezen had!</p>
+
+<p>Verder was er een man uit Perzi&euml;, die in Teheran een soort
+filosofische school schijnt te hebben, een Turk, die zich met de
+filosofie der godsdiensten bemoeit, en twee heeren uit Ca&iuml;ro, die
+B&eacute;ha&iuml;sten zijn. Het geheele onderhoud van deze heeren kwam
+daarop neer, dat zij de verschillende godsdienstvormen in
+overeenstemming trachten te brengen met de eischen van den tijdgeest;
+het kwam mij voor, dat zij het er allen gloeiend over eens waren, dat
+de opheffing der volkeren alleen kan tot stand komen door de vrouwen
+een grooter aandeel te geven in &rsquo;t maatschappelijk en later ook
+staatkundig leven. Van den Sheik ontvingen Mrs. Catt en ik een
+bijzonder hartelijken handdruk en den dank voor &rsquo;t geen wij
+trachten te doen voor de vrouwen. Het was een allermerkwaardigste
+middag die wij in dat gezelschap doorbrachten.</p>
+
+<p>Hedenochtend was ik getuige van eene ceremonie, zooals hier elk jaar
+ongeveer om dezen tijd plaats vindt, &rsquo;t Was de ceremonie van
+&ldquo;het heilige tapijt&rdquo;. Elk jaar zendt de Egyptische
+regeering een nieuw prachtig met goud en zilver geborduurd tapijt naar
+Mekka; het oude, dat daar een jaar gebruikt is, wordt dan weder
+teruggenomen en is dan door het gebruik in Mekka, heilig geworden. Door
+200 &agrave; 300 soldaten, meestal vrijwilligers, wordt het nieuwe
+kleed gebracht en het oude mede terug genomen. Het kleed, dat zeer
+zwaar is, wordt door &eacute;&eacute;n kameel gedragen; het ligt onder
+een baldakijn, in den vorm van eene moskee, van rood fluweel met zilver
+en goud geborduurd. De kameel, die dit heilig stuk draagt, wordt ook
+met bijzondere vereering beschouwd en behandeld. Het beest bezit een
+koninklijke stal, wordt op bijzondere wijze gevoed en doet het heele
+jaar geen werk. Zijn eenig levensdoel is <span class="pagenum">[<a id=
+"pb275" href="#pb275">275</a>]</span>jaarlijks de kostbare last naar
+Mekka te dragen en de nog kostbaarder mede terug te nemen.</p>
+
+<p>Om acht uur vanochtend stonden wij reeds in ons rijtuig, dat een
+goede plaats vooraan in de file had gekregen, om alle toebereidselen te
+zien voor de ontvangst van het heilige tapijt, dat om tien uur verwacht
+werd. Wij stonden vlak v&oacute;&oacute;r het gebouw waar het in
+ontvangst zou worden genomen. Evenals in een opera <span class="corr"
+id="xd0e3111" title="Bron: difileerde">defileerde</span> in goede
+volgorde telkens iets anders ons voorbij. Nauwelijks waren wij
+aangekomen, toen een regiment artillerie met kleine kanonnen op
+muilezels geladen, alle militairen in groot uniform, met hun
+muziekcorps voorbij trok en op eenigen afstand zich opstelde. Kort
+daarna infanteristen, marcheerende op de marsch uit de opera Carmen,
+dan cavalleristen, groepen van hen op prachtige witte schimmels, een
+andere groep op goudvossen, weer een andere op kastanjebruine paarden,
+allen van het echte Syrische ras. Lange rijen infanteristen achter
+groene vaandels volgden: dat waren de militairen die dit jaar of
+vroegere jaren in Mekka waren geweest. Al die militairen werden
+opgesteld op eene groote vlakte, tegenover het offici&euml;ele gebouw,
+waar het heilige tapijt gebracht zou worden.</p>
+
+<p>Onderwijl kwamen in automobielen, in open rijtuigen of gesloten
+rijtuigen, met of zonder voorrenners, alle offici&euml;ele personen uit
+Ca&iuml;ro in groot tenue aanrijden en stapten in het bedoelde gebouw
+af. Het is de Khedive, die in hoogst eigen persoon dit tapijt in
+ontvangst dient te nemen; hij had evenwel dit jaar dezen post aan zijn
+jongeren broeder afgestaan. Al die offici&euml;ele personen, eenige
+honderden in getal, waren in het gebouw, maar ook buiten verzamelde
+zich intusschen een onafzienbare massa, die uit nieuwsgierigheid of uit
+toewijding naar dit schouwspel gedreven werd. De nieuwsgierigen waren
+de duizenden vreemdelingen, die op het oogenblik in Ca&iuml;ro
+vertoeven; de Mohammedanen kwamen uit zuivere devotie. Er waren drie
+groote afgesloten ruimten, waar de auto&rsquo;s en rijtuigen met hunne
+inzittenden een plaats kregen en die allen een even goed en vrij
+gezicht op het schouwspel hadden. De eerste was afgezonderd voor de
+familieleden van den Khedive, die in groot aantal aanwezig waren. De
+tweede was voor de familieleden der offici&euml;ele personen, de
+verschillende consuls en hooge militairen. De derde ruimte was voor de
+vreemdelingen. <span class="pagenum">[<a id="pb276" href=
+"#pb276">276</a>]</span></p>
+
+<p>Klokslag tien uur arriveerde de karavaan. Zoodra zij in het gezicht
+kwam werd het heilige kleed met 21 kanonschoten begroet en waar het
+voorbij de militairen trok, presenteerden dezen het geweer of maakten
+hun militair saluut. De kameel, die de heilige last droeg, was geheel
+met goudwerk en roode franjes behangen; het verhief zijn kop nog hooger
+dan die beesten gewoon zijn te doen, alsof het zich van zijne
+waardigheid bewust was. Het werd gevolgd door zeven andere met rood
+fluweel behangen kameelen en op elk zat een eerbiedwaardige pelgrim,
+die zachte tonen uit een fluit te voorschijn bracht, om het heilige
+beest te amuseeren.</p>
+
+<p>Zeven keer wandelde deze stoet in de ruimte rond, telkens door de
+militairen en nu ook door de Sheiks, de Pasja&rsquo;s, de koninklijke
+familie en alle offici&euml;ele personen, allen nu naar buiten gekomen,
+eerbiedig gegroet. Daarna overhandigde de broeder van den Khedive den
+eersten begeleider een sleutel en alles verdween in het gebouw, waar
+het tapijt voorloopig ondergebracht werd. Weder 21 kanonschoten om het
+uitgeleide te doen.</p>
+
+<p>Dit tapijt blijft nu twee maanden aldaar en wordt in dien tijd door
+alle geestelijken en fanatieken aangebeden; daarna wordt &rsquo;t in
+vele stukken gesneden, die verschillende moskee&euml;n ten deel vallen
+om op de daarin aanwezige heilige graftomben gelegd te worden. Men
+verteld, dat dit grapje het land elk jaar twaalf millioen gulden zou
+kosten! V&oacute;&oacute;r ik alles had gezien kon ik dat niet
+gelooven; nu ben ik er zeker van, dat die som niet overdreven is. Wat
+zou dat geld hier in het land nuttiger besteed kunnen worden, indien
+het b.v. voor oprichting en in-stand-houding van goede scholen werd
+gebruikt.</p>
+
+<p>Het was vandaag prachtig weder, de zon scheen reeds vroeg; toen ik
+dit in het rijtuig staande opmerkte, zeide onmiddellijk een
+Mohammedaansche koetsier: &ldquo;Maar natuurlijk, mevrouw; dat is
+altijd zoo; wanneer het heilige tapijt in Ca&iuml;ro komt, laat God de
+zon schijnen!&rdquo; Ik dacht aan onze Oranjezon, die zich echter wel
+eens een enkele keer achter een wolk verschuilt.</p>
+
+<p>Nu alles is afgeloopen, weet ik niet, wat diepere impressie op mij
+maakte, het gezicht van die mooie, vroolijke, veelkleurige vertooning,
+of de groote orde die er onder die tienduizenden heerschte en het kalme
+en vriendelijke optreden van de politie. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb277" href="#pb277">277</a>]</span>Behalve de kanonschoten en de
+militaire muziek, werd geen enkele luide toon gehoord; de bevelen van
+de politie gingen meer door een vriendelijk handgebaar dan door
+verheffing van stem. Na afloop vertrok geen rijtuig van zijn plaats
+v&oacute;&oacute;rdat de politie het sein gegeven had en allen bleven
+achter elkaar rijden.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>P.S. Van bevriende zijde worden mij twee uitknipsels uit &ldquo;De
+Telegraaf&rdquo; toegezonden, op welks inhoud ik hier even wil
+terugkomen.</p>
+
+<p>Het eerste is onderteekend door twee artsen uit Transvaal en heeft
+de strekking te doen uitkomen, dat mijne opvatting over de behandeling
+der inboorlingen in Zuid-Afrika niet de juiste is. De inhoud van dat
+ingezonden artikel verwondert mij niet; ik zal in vele
+Zuid-Afrikaansche bladen over mijne geuite meening in dezen wel meer en
+sterker gecritiseerd worden. Uit gesprekken, die ik daarover in
+Zuid-Afrika met vele Afrikaners en Britten hield, is het mij heel goed
+bekend, dat de groote meerderheid der bevolking mijne gevoelens in
+dezen niet deelt. Hoe kan het ook anders. Sympathiseerde de meerderheid
+der bevolking in dezen met mij, dan zou de behandeling der kleurlingen
+eene andere zijn en dan had ik daarover anders geschreven. Betreffende
+dit eene punt, minachting voor den kleurling, hem te beschouwen louter
+als goedkoope arbeidskracht, harmonieeren Britten en Afrikaners
+meesterlijk. Dat niet de heele bevolking van Zuid-Afrika zoo verkeerd
+denkt over den Kaffer en deze kleurlingen warme vrienden bezitten in
+enkele toonaangevende kringen, daarvan ben ik ook zeker. Vooral in de
+Kaapkolonie vond ik voor mijne meening vele gelijkdenkenden en toen ik
+Olive Schreiner een bezoek bracht, ontdekte ik, dat ook zij in dezen
+mijne geestverwante is.</p>
+
+<p>De oplossing van het kleurlingen-vraagstuk zal in Zuid-Afrika eene
+zeer moeilijke zijn, maar wil men eene rechtvaardige en wijze oplossing
+verkrijgen, dan moet men beginnen deze menschen met andere oogen te
+beschouwen, hun karakters te bestudeeren in de kraals, ik meen: zoolang
+zij nog onbesmet zijn door de aanraking met de Europee&euml;rs, en hen
+in deze eigen omgeving eerst tot eene hoogere ontwikkeling brengen,
+zoodat zij beter bestand zijn tegen de gevolgen van verleiding,
+verkeerde behandeling en verkeerde voorbeelden der blanken. <span
+class="pagenum">[<a id="pb278" href="#pb278">278</a>]</span></p>
+
+<p>Het tweede stuk is onderteekend door Zionist; deze maakt mij er een
+verwijt van, dat ik van het Zionisme in Palestina niet beter op de
+hoogte ben. Ik heb dat evenwel in een van mijne brieven erkend, eerst
+in Palestina trof mij den omvang van deze beweging. Mijn Baedeker, de
+laatste uitgave, zegt zoo goed als niets er van en onze dragoman, een
+Protestant, stelde er zeer weinig belang in en wist er niets van mede
+te deelen. Dat er geen Hirsch-vereeniging bestaat, maar dat uit de
+nalatenschap van Hirsch eene andere vereeniging geformeerd werd, was
+mij onbekend. Had ik met beslistheid geschreven, dat die kolonie boven
+Tiberias door de I. C. A. tot stand was gebracht, het verwijt van
+Zionist zou mij kunnen treffen; ik deed echter die vraag tusschen
+haakjes, omdat men mij in Jeruzalem had medegedeeld, dat de Zionisten
+nooit <span class="corr" id="xd0e3140" title="Bron: finantieele">
+financieele</span> voorschotten geven, doch dat, waar het noodig is, de
+Hirschvereeniging in dit opzicht helpt. Waren we niet zoo door
+Syri&euml; gevlogen, had ik tijd gehad mij overal wat langer op te
+houden en nauwkeuriger informati&euml;n te nemen, dan had ik met meer
+beslistheid ook over de bedoelde kolonie kunnen schrijven.</p>
+
+<p>Dat de Zionisten een supplement op de Baedeker uitgeven, waarin over
+deze zaken uitvoerige inlichtingen worden verstrekt, is zeer goed
+gezien; laat mij hen echter in overweging geven, dit boekje in het
+Engelsch, in plaats van in het Duitsch te laten drukken, want tot nu
+toe bestaan de bezoekers van Palestina voor een overwegend groot deel
+uit Amerikanen en Engelschen. Duitsch sprekende toeristen zijn nog
+groote uitzonderingen.</p>
+
+<p>Laten mijne lezers niet vergeten, dat ik mij in de verschillende
+landen niet lang genoeg ophoud om mij steeds van alle vraagstukken goed
+op de hoogte te stellen, dat ik ook van alles alleen mijne indrukken
+weergeef, en dat ik niet verwacht, ook niet verwachten kan en wil, dat
+elkeen het met mijne opvatting eens is. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb279" href="#pb279">279</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch30" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt=
+"Ornament" width="617" height="197"></div>
+
+<h2 class="normal">Aan boord van de &ldquo;Prinses Juliana&rdquo;.</h2>
+
+<p>Wij waren reeds vroeg op, den dag waarop wij Ca&iuml;ro verlieten,
+om ons naar Port-Said en aan boord van het schip te begeven, het schip,
+dat ons zou wegvoeren uit Egypte en in een ander werelddeel weder aan
+land zetten. Om zeven uur &rsquo;s morgens zou de trein vertrekken,
+doch om zes uur stonden wij reeds gereed, waren de koffers gepakt en
+wachtten wij op de mannen, die de vele stukken bagage naar beneden
+zouden brengen en die den dag tevoren waren aangewezen, om voor onze
+koffers te zorgen en ons veilig in den trein te brengen. Waren wij
+blijven wachten, dan stonden wij er misschien heden nog, want toen wij
+beneden in het hotel kwamen, lag er alles nog in diepe rust. Zelfs de
+mannen, aan wie de nachtwacht was toevertrouwd, lagen in de corridors
+op de dikke Smyrna-tapijten te snurken; de eenige wezens, die teekenen
+van leven gaven, waren een paar groote, dikke ratten, die door onze
+komst gestoord werden in een of andere belangrijke onderneming en toen
+ijlings de vlucht namen. Nadat wij genoeg menschen wakker en naar
+beneden getrommeld hadden, er een rijtuig voor ons gehaald was en wij
+aan het station waren uitgeladen, was er amper tijd voor onze
+reisbiljetten te zorgen, de bagage te laten inschrijven en plaats te
+nemen, voor de trein afreed.</p>
+
+<p>Wij zouden nu nog in de 4&frac12; uur, die wij noodig hadden, om
+naar Port Sa&iuml;d te komen, gelegenheid krijgen, om in Egypte eene
+van die natuurverschijnselen te zien, waarvan wij wel veel gelezen
+hadden, doch dat wij nog niet hadden bijgewoond. Spoedig, nadat wij
+Ca&iuml;ro achter den rug hadden, begon de <span class="pagenum">[<a
+id="pb280" href="#pb280">280</a>]</span>een of andere wind op te steken
+en langzamerhand zagen wij het woestijnzand steeds hooger stuiven,
+zagen wij de op den weg zich bevindende kameelen zich nederleggen en de
+opzittende of begeleidende mannen zich achter hen verschuilen, nam de
+lucht een grijsgrauwe tint aan, waar doorheen wij slechts op korten
+afstand konden zien en kwam het fijne stuifzand zelfs door onze goed
+afgesloten vensterraampjes onze oogen, neus en keel binnen dringen. Het
+was &ldquo;<span lang="en">a new experience</span>&rdquo;, zooals mijne
+reisgezellin goedmoedig opmerkte, maar geene aangename.</p>
+
+<p>In Port Sa&iuml;d bijna een uur te laat aangekomen, had deze
+zandstorm voor een fijnen, doordringenden regenstorm plaats gemaakt,
+die het aan boord gaan niet veraangenaamde. Doch&mdash;en nu heb ik in
+mij-zelf een eigenschap ontdekt, die ik mij niet bewust was te
+bezitten&mdash;ik gevoelde mij aangenaam aangedaan, toen ik daar, al
+was het dan ook in een hoekje van Afrika, mijn voet op Nederlandschen
+bodem zette; toen ik in eigen taal door tal van landgenooten begroet
+werd en toen ik in mijne hut gekomen vele pakjes van Hollandsche
+vrienden vond, alle de een of andere nationale bijzonderheid
+bevattende. Het waren Dordtsche speculaasjes, Haagsche beschuitjes,
+chocolade van Korff, Delftsche parfumerie, Haagsche hopjes, Deventer
+koek en Groninger molleboonen, die mij door goede fee&euml;n waren
+toegezonden en die mij nog lang zullen blijven vertellen, dat er ook in
+eigen land veel goeds is te vinden. Ik dacht een cosmopoliet te zijn,
+doch het nationaliteitsgevoel is sterker dan ik vermoedde. Dit gevoelde
+ik ook heel sterk, toen wij in onze hut kwamen en mijne Amerikaansche
+reisgenoote, die vele bootreizen in haar leven maakte en verschillende
+stoomvaartlijnen bij ondervinding kent, uitriep: &ldquo;Ik heb nog
+nooit zoo&rsquo;n gerieflijke en ruime hut op een boot gehad als
+deze.&rdquo; &rsquo;t Is waar, in de hutten op de &ldquo;Prinses
+Juliana&rdquo; gevoelt men zich even comfortable als in een kamer in
+&rsquo;n hotel en de van alle kanten gemakkelijk te bereiken bad- en
+toiletkamers, waar een echte Hollandsche zindelijkheid heerscht, zijn
+niet alleen ruim en comfortable, maar zijn zelfs luxueus ingericht. De
+comfort op de &ldquo;Prinses Juliana&rdquo; laat in geen enkel opzicht
+te wenschen over.</p>
+
+<p>Het werd bijna vier uur, toen wij Port Sa&iuml;d uit en het kanaal
+van Suez binnenstoomden, zoodat wij het kanaal, dat <span class=
+"pagenum">[<a id="pb281" href="#pb281">281</a>]</span>ik nog gaarne
+eens weder had gezien, bij avond en nacht passeerden. Toen wij den
+volgenden morgen ontwaakten lag Suez reeds achter ons en waren wij in
+de Roode Zee. Nog &eacute;&eacute;n tamelijk koele dag en toen kwamen
+de passagiers reeds in hun witte pakken voor den dag, hadden de zwarte
+bedienden zich reeds van voor hun voeten niet bestemde schoenen ontdaan
+en hoorde men reeds enkele medepassagiers&mdash;en vooral de spelende
+kinderen&mdash;klagen, dat zij &ldquo;puften van de warmte&rdquo;. Zoo
+erg was het echter niet, maar de temperatuur was toch slechts enkele
+graden lager dan toen ik hier twee maanden geleden van de andere zijde
+doorvoer. Het schip is echter goed toegerust, om aan wat warmte te
+kunnen weerstand bieden. Niet alleen, dat overal in de salons en
+eetkamers en in alle hutten electrische waaiers koelte aanbrengen, maar
+bovendien zijn aan alle patrijspoorten windvangers aangebracht, die het
+beetje wind, dat wij genieten, opvangen en in de hut uitstorten. Het is
+dus best uit te houden.</p>
+
+<p>In een ander opzicht onderscheidt deze boot zich nog van de meeste
+andere, waarop ik groote reizen maakte, een onderscheid, dat ik ten
+hoogste waardeer. Ze heeft n.l. geen muziekkorps aan boord, zoodat de
+passagiers niet &rsquo;s morgens en &rsquo;s middags en soms ook nog
+des avonds de hartverscheurende valsche tonen van een
+scheepsmuziekkorps te genieten krijgen. Hier is slechts een
+pianola-piano aan boord, die alleen nu en dan ons trommelvlies tracht
+te verscheuren en waarop op de meest ongelegen oogenblikken een zich
+muzikaal aangelegd voelend jongmensch zit te trommelen en volstrekt
+niet voelt, dat hij meerendeels mistast.</p>
+
+<p>Elk patriotisch Nederlander kan op deze boot niet alleen trotsch
+zijn over de wijze, waarop onze stoomvaartmaatschappijen haar
+passagiers vervoeren, maar ook op de geaardheid en het gedrag zijner
+medepassagiers. Men gevoelt zich hier in deftig, Hollandsch gezelschap.
+Alles gaat even kalm en netjes zijn gang, geen luidruchtig geluid wordt
+gehoord, geen luidruchtige spelen gespeeld. Elkeen wandelt kalm over
+het dek of ligt op zijn rieten stoel een sigaartje te rooken en
+kringetjes te blazen, of leest &rsquo;n van huis medegebracht of uit de
+scheepsbibliotheek geleend boek. Enkelen zitten samen te keuvelen, even
+bedaard en even netjes, alsof wij bij ons in Holland op &rsquo;n
+buurtbezoek zijn. Een enkel clubje&mdash;en daartoe behoor <span class=
+"pagenum">[<a id="pb282" href="#pb282">282</a>]</span>ik&mdash;speelt
+&rsquo;s avonds een partijtje bridge, anderen zitten schaak of domino
+te spelen, maar van luidruchtige spelen als op de Engelsche booten
+gespeeld worden, waaraan alle passagiers meedoen, daarvan is hier geen
+sprake. Op deze boot zijn de Hollanders Hollanders: netjes, bedaard,
+verstandig, kalm. Ik verheug mij daarover en ben hartelijk blij op deze
+boot gelegenheid te hebben met mijne landgenooten eens weder een
+verstandig gesprek te kunnen voeren en successievelijk met al mijne
+medereizigers kennis te kunnen maken en hen van hun goede,
+oud-Hollandsche zijde te leeren kennen. &ldquo;<span lang="en">I like
+your people, especially as travel-companions</span>&rdquo;, zeide na
+eenige dagen dan ook mijn reisgezellin en dat streelde mijn ooren niet
+weinig.</p>
+
+<p>Ik heb echter nog een voornaam punt vergeten te noemen, toen ik
+opsomde wat wij hier op deze boot dagelijks uitvoerden. Dat is vreemd,
+want het is iets, wat het grootste deel van onzen tijd in beslag neemt.
+Ik bedoel het eten en drinken, het deelnemen aan de maaltijden. Het
+lijkt wel, dat de Stoomvaart-Maatschappij &ldquo;Nederland&rdquo; zich
+verbeeldt tot taak te hebben, haar gasten een mestkuur te laten
+doormaken, om ze bestand te doen zijn tegen de nieuwe leefwijze, die
+hen aan het eind der reis wacht. De maaltijden zijn niet alleen
+overvloedig en goed, maar de verscheidenheid der gerechten is ook zoo
+goed en juist gekozen, dat men alleen met een ernstigen en vasten wil
+kan zorgdragen niet overvoed te worden. Als men niet onmiddellijk uit
+de overvolle menu&rsquo;s een paar gerechten kiest, waarvan men zal
+gebruiken, en de anderen, zonder er naar te zien, laat passeeren, dan
+heeft men al heel spoedig den dokter noodig, die met wat bicarbonas
+sodae de maag te hulp moet komen.</p>
+
+<p>Niet alleen in de Roode Zee was het warm; toen wij Aden achter den
+rug hadden en Kaap Gardefui voorbij gestoomd waren, bleek er wel wat
+meer wind te komen, doch was de temperatuur niet lager. Het was dan ook
+op heel bescheiden toon tot mij gericht, het verzoek, om &ldquo;als de
+warmte het mij niet onmogelijk maakte&rdquo;, een voordracht over
+vrouwenkiesrecht te houden. Aan dit verzoek, door 36 passagiers
+onderteekend, kon ik natuurlijk geen weerstand bieden. Als goede
+propagandiste voor de groote zaak, moest ik natuurlijk verheugd
+zijn&mdash;en dat was ik dan ook&mdash;, dat mij op zoo&rsquo;n <span
+class="pagenum">[<a id="pb283" href="#pb283">283</a>]</span>ongezochte
+wijze gelegenheid gegeven werd, dit onderwerp, zelfs op den Indischen
+Oceaan, te bespreken en met toestemming van den kapitein werd de 2e
+klasse eetsalon ingericht om als vergaderzaal te dienen. Ik dacht niet,
+dat de belangstelling in vrouwenkiesrecht onder mijn medepassagiers
+z&oacute;&oacute; groot was; op &eacute;&eacute;n enkele uitzondering
+na waren alle 1e en 2e klasse passagiers aanwezig, toen ik dien middag,
+om half vijf, het woord nam. Z&oacute;&oacute; groot was zelfs de
+belangstelling, dat wij om zes uur nog midden in het debat waren, toen
+de zaal ontruimd moest worden om weder voor eetsalon te worden
+ingericht. Om elf uur den volgenden morgen werd het debat voortgezet,
+en toen ik op het middaguur eindigde, werd door vele Engelsch sprekende
+medepassagiers <span class="corr" id="xd0e3181" title="Bron:
+onmiddelijk">onmiddellijk</span> het verzoek gericht, om ook mevrouw
+Catt te vragen, een voordracht voor hen te houden.</p>
+
+<p>Vrouwenkiesrecht was daarna langen tijd &rsquo;t onderwerp van de
+gesprekken op de boot; sommigen waren overtuigde voorstanders geworden,
+anderen vonden het toch ook een vanzelf sprekend gevolg van den
+ontwikkelingsgang der maatschappij, anderen waren verstokte
+tegenstanders, onder dezen voornamelijk die heeren, die van oordeel
+waren, dat huwelijksgeluk alleen bestaanbaar is, zoolang de vrouw tot
+den man opziet, en door de vrouwen nu ook politieke rechten te geven,
+ontnam men den man alle superioriteit over zijne vrouw. Die heeren
+kennen niet de &ldquo;Amalasuntha&rsquo;s&rdquo;-zusteren van de
+Amalasuntha uit Dickens&rsquo; onovertreffelijke verhalen, die aan
+nekverstijving te gronde gaan, door het onophoudelijk opzien tot hun
+zoo hoog boven hen staanden echtgenoot. Ik heb hen geraden, Dickens
+voor dat doel eens na te slaan.</p>
+
+<p>Mrs. Catt was natuurlijk ook dadelijk bereid om aan het verzoek, dat
+inhield wat te vertellen over de toestanden in Amerika met betrekking
+tot het vrouwen-vraagstuk, te voldoen, en twee dagen, nadat ik
+gesproken had, vulde zij mijne voordracht aan met het bovengenoemd
+onderwerp. Ik had niet gedacht dat ook dien derden dag nog zooveel
+belangstelling zou bestaan, om een paar uur in de warme salon stil te
+zitten luisteren naar hetgeen mrs. Catt op haar eigenaardige, boeiende
+wijze te vertellen had, en het verhoogde het effect van haar voordracht
+niet weinig, toen aan het slot een heer in ons midden opstond, die een
+Australi&euml;r bleek te zijn en in <span class="pagenum">[<a id=
+"pb284" href="#pb284">284</a>]</span>Queensland woont en die op zeer
+welsprekende wijze de resultaten van het vrouwenkiesrecht in
+Australi&euml; besprak. De vrees voor &ldquo;ongenoegen in het
+gezin&rdquo; als gevolg van kiesrecht, ook voor de gehuwde vrouw, het
+bezwaar, dat in de laatste dagen nogal eens gehoond werd, wist hij zoo
+schitterend te weerleggen, dat twijfel omtrent dat punt nu onder de
+passagiers van de &ldquo;Juliana&rdquo; wel niet meer zal bestaan. Zijn
+vrouw, die ook aanwezig was, wist nog even mede te deelen, dat zij en
+haar man wel dikwijls omtrent de keuze van den candidaat tot
+overeenstemming kwamen, maar in de gevallen, waar beiden aan eigen
+candidaat de voorkeur bleven geven, brachten zij natuurlijk ook hun
+stemmen uit op hun eigen candidaat. &rsquo;t Klonk zoo eenvoudig en
+alleen &rsquo;n door-alles-heen-gelijk-willen-hebbend echtgenoot kon
+zich nog beangst maken voor &ldquo;ongenoegen&rdquo;.</p>
+
+<p>Zoo werd dus gedurende eenige dagen het vrouwen-vraagstuk de
+&ldquo;topic of the day&rdquo;; menigeen, die vroeger nooit ernstig
+hierover heeft nagedacht, begint thans te begrijpen, dat de
+vrouwenbeweging, hij moge er mede instemmen of niet, eene groote,
+machtige beweging is, die zich thans in alle landen openbaart en die
+niet eerder tot een einde zal komen, alvorens er volkomen
+wettelijke&mdash;hieronder ook de politieke te verstaan&mdash;en
+maatschappelijke gelijkstelling tusschen mannen en vrouwen zal zijn
+verkregen.</p>
+
+<p>En zoo gaan de dagen op de boot langzaam voorbij, maar toch nog veel
+te snel voor mrs. Catt en mij, die deze zeereis gaarne nog wat verlengd
+zouden hebben. Wij gevoelen ons hier thuis, rustig, aangenaam. De
+warmte is wel groot, maar niet te groot, en wanneer wij des avonds de
+wonderschoone zonsondergangen, die tusschen Aden en Colombo
+onbeschrijflijk mooi zijn, genoten hebben, volgt daarop spoedig een
+lange, aangename koele zomeravond.</p>
+
+<p>Morgenochtend moet de boot in Colombo aankomen, maar wij hebben de 8
+uren, die wij te laat van Port Sa&iuml;d vertrokken zijn, niet
+ingehaald en daardoor zal het wel avond worden, eer wij in Colombo aan
+wal stappen. <span class="pagenum">[<a id="pb285" href=
+"#pb285">285</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch31" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-455.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="201"></div>
+
+<h2 class="normal">Op Ceylon.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Het avondduister was reeds lang ingetreden, toen wij de kustlichten
+van Colombo in het gezicht kregen en eer het schip voor anker lag, de
+visiteerende dokter aan boord was gekomen en zijn plicht vervuld had,
+en eer wij met onze bagage goed en wel geland waren, was het reeds
+bijna tien uur. Het was jammer, dat wij het mooie binnenkomen in de
+haven van Colombo gemist hebben en ons hebben moeten tevreden stellen
+met de verhalen over dat mooie gezicht van uit zee op Colombo, van onze
+medepassagiers, die deze reis reeds meermalen gemaakt en Colombo
+vroeger hebben gezien. Tot op het laatste oogenblik vonden wij het op
+de Prinses Juliana aangenaam; ik hoop later nog wel eens van deze boot
+te kunnen gebruik maken, vooral wanneer zij dan nog onder denzelfden
+goeden gezagvoerder met zijne plichtgetrouwe en beschaafde bemanning
+vaart. En van de passagiers wil ik alleen dit zeggen, dat gisteravond,
+toen wij in het hotel en op onze kamer aangeland waren, mrs. Catt tot
+mij zeide: &ldquo;Als men mag aannemen, dat men op een groote boot van
+zekere natie een goed overzicht krijgt over zijn volk, dan gaat
+Nederland met de eer strijken van het meest beschaafde en ontwikkeldste
+volk te zijn onder al degenen die wij op onze reizen ontmoet
+hebben&rdquo;.</p>
+
+<p>In Colombo aangekomen, wachtte ons de eerste teleurstelling; ik wil
+hopen dat er geen tweede op volgt. Het Galle Face Hotel, het meest
+gerenommeerde, was overvol; de eetkamer was zelfs tijdelijk voor
+slaapkamer ingericht; het daarop volgend <span class="pagenum">[<a id=
+"pb286" href="#pb286">286</a>]</span>Grand Oriental Hotel was in
+dezelfde conditie, zoodat wij ons ten slotte moesten tevreden stellen
+met een kamer voor twee personen in het Bristol Hotel. Gelukkig is er
+alles zindelijk en valt het bij nadere kennismaking zeer mede. Met
+eenige van onze medepassagiers van de boot hebben wij &rsquo;s avonds
+nog een tijd lang in de veranda van het hotel zitten praten, totdat zij
+weder aan boord en wij naar bed moesten.</p>
+
+<p>Onze kamer, waarvan de deur van boven uit open traliewerk bestaat,
+had wel twee groote open vensternissen, doch geen vensters; de lucht
+kon van buiten vrij naar binnen treden. Door een grooten electrischen
+waaier, veel gelijkenis vertoonende met een paar molenwieken, werd de
+lucht in beweging gehouden en eenige koelte in de kamer gebracht. Het
+was er aangenaam heet en het eenige laken, dat ons tot dekking in het
+vrij goede bed diende, was voor dat doel ruimschoots voldoende. Wij
+moesten ons even voor den geest roepen, dat wij hier in Ceylon in den
+wintertijd zijn en het in Europa op &rsquo;t oogenblik overal
+buitengewoon koud is. Het is nu het seizoen voor Colombo; hoe moet de
+temperatuur hier wel zijn als &rsquo;t hier zomer is.</p>
+
+<p>Ik zou zeker dien eersten nacht in Colombo een heerlijken slaap
+hebben genoten, ware het niet, dat de boomen v&oacute;&oacute;r het
+hotel rijk bevolkt waren met kraaien en eksters, die den geheelen nacht
+hun krijschende stemmen hebben doen hooren. Onophoudelijk schijnen die
+beesten onderlinge twistgesprekken te voeren gehad te hebben, waarbij
+honderden individuen het hunne hadden in te brengen. In een ander land
+zou men aan zoo&rsquo;n overbevolking van zulke lieve beestjes een
+einde maken, maar hier, met zoovele Hindoe&rsquo;s en Boeddhisten onder
+de bevolking, zal men dat wel uit zijn hart laten. De Boeddhist mag
+geen levend wezen dooden, allen moeten den natuurlijken dood
+sterven.</p>
+
+<p>Ware het niet Zondag geweest, dan waren wij vanmorgen met de eerste
+gelegenheid naar Kandy, dat veel hooger gelegen en koeler is,
+vertrokken; wij moesten nu eerst wachten tot morgenochtend de banken
+open zijn om geld te halen en eenige andere zaken af te doen. Deze
+Zondag is echter geen verloren dag voor ons geweest. Integendeel, het
+was een alleraangenaamste, vol van nieuwe indrukken. Om eerst even naar
+het kantoor van Cook te gaan en naar het telegraafbureau, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb287" href="#pb287">287</a>]</span>hadden wij ieder
+een rickshaw genomen, die hier veel beter zijn dan die wij in
+Zuid-Afrika zagen en waarvan de mannen niet zoo bont toegetakeld zijn
+als daar. Deze hier zijn ook heel licht en altijd alleen voor
+&eacute;&eacute;n persoon bestemd. Het lijkt voor vele Europeanen
+misschien onbarmhartig, dat men zich in een wagentje nederzet en zich
+door een medemensch laat voortbewegen, maar dit gevoel gaat hier weg,
+als men ziet, op welk een gemakkelijke wijze deze mannen
+zich&mdash;oogenschijnlijk althans&mdash;van die taak kwijten en hoe
+gelukkig zij met een vrachtje zijn. Toen wij hen aan het
+telegraafkantoor wilden betalen en wij een rijtuig aanriepen, om een
+tocht door de stad te maken, smeekten zij ons z&oacute;&oacute; hen met
+die taak te belasten, dat wij daartoe ten slotte maar besloten. Zij
+zouden ons nu eerst langs de zee en dan langs mooie punten, die wij hen
+hadden opgegeven, naar Mount Lavinia Hotel brengen, waar wij wilden
+lunchen en eenige uren vertoeven. Zij moesten ons daar blijven wachten
+en later langs een anderen weg terugvoeren.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-339.jpg" alt=
+"Godsdienstigfeest in Kandy." width="720" height="415">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Godsdienstigfeest in
+Kandy.</span></p>
+</div>
+
+<p>Niettegenstaande de groote hitte draafden die twee naakte bruine
+broeders als paarden, en op onze herhaald tot hen gerichte opmerking,
+dat zij zich niet zoo behoefden te haasten, of, of zij misschien niet
+eens wilden rusten, gaven zij ons met een lachend ontkennend
+hoofdschudden antwoord. Draven doen hier echter niet alleen menschen en
+paarden, maar ook ossen. Herhaaldelijk passeerden wij op onzen weg een
+soort tentwagentjes, waarin de een of andere Sinhalees met vrouw en
+kinderen gezeten was, waarschijnlijk een Zondagstoertje makende, en die
+getrokken werden door een klein, vinnig osje, dat met een paard in het
+hardloopen kan wedijveren. Zij zijn van het soort, deze ossen bedoel
+ik, dat ik ook in Oost-Afrika gezien heb, met een min of meer groot
+uitwas in den nek, die men daar buffeltjes noemde. Een zeer
+gedistingeerd vervoermiddel schijnt zoo&rsquo;n ossewagentje niet te
+zijn, ik zag er althans alleen Sinhaleezen gebruik van maken.</p>
+
+<p>Over deze menschen heb ik al eens geschreven, toen ik ze voor het
+eerst in Zanzibar zag; hier zien wij ze in grooten getale, zoodat hun
+verschijning reeds geen bijzonderen indruk meer maakt. En toch moeten
+ze voor een Europeaan opmerkenswaardig zijn. Die mannen met hunne
+zachte, melancholieke, vrouwelijke gelaatsuitdrukking, hun lange,
+zwarte, bijna <span class="pagenum">[<a id="pb288" href=
+"#pb288">288</a>]</span>blauw-zwarte haren, die in golvingen of
+krullen, over hun schouders hangen, of in een wrong op het achterhoofd
+bevestigd en met een groote schildpad-kam afgewerkt zijn, en die
+gekleed zijn in sarong en kabaai, de sarong soms voor een gewonen
+nauwen damesrok plaats makende, zijn toch een bijzonder soort menschen.
+Op hun gezicht afgaande, stel ik hen veel hooger dan b.v. den Arabier.
+De Sinhaleezen hebben over het algemeen verstandige, denkende gezichten
+en zij missen geheel dat sensueele in hunne gelaatsuitdrukking, dat
+vooral den Arabier zoozeer vertoont.</p>
+
+<p>Was het omdat het Zondag was en er nu door velen niet zooveel als
+anders gewerkt werd, dat wij daarom in de volksbuurten zooveel
+langharige mannen in gebukte houding voor hunne woningen zagen zitten
+en achter hen hurkende vrouwen&mdash;wij zullen ten minste
+veronderstellen, dat dit hier eene echtelijken liefdedienst
+gold&mdash;die, evenals de apen, die lange haren trachtten te zuiveren
+van het wild, dat er waarschijnlijk in rondhuppelde? Het is ook
+mogelijk, dat de Zondag er niets mede te maken heeft.</p>
+
+<p>Maar dit was niet het eenige merkwaardige, dat wij op onzen weg
+zagen. Wij zijn hier in den winter, maar aan boom, blad, bloem en
+vrucht is dat niet te bespeuren. Alles ziet er uit als in den
+hoog-zomer, en wel een, die een bijzonderen rijkdom aan bloemen en
+vruchten levert. De kokosnootpalmen, die hier veel mooier en frisscher
+lijken dan in Oost-Afrika, de bananen, de broodboomen en de boomen met
+jakvruchten (ik weet nog niet wat dat voor vruchten zijn), vormen hier
+heele wouden en vooral de Banyanboom&mdash;ik geloof, dat die op Java
+Waringin heet&mdash;, waarvan &eacute;&eacute;n exemplaar den geheelen
+tuin kan overschaduwen, maakte den weg, waarlangs wij gingen,
+schaduwrijk en koel. Een van de Banyanboomen, waarvan de luchtwortels
+weder stammen waren geworden van eenige meters in omvang, had zoodoende
+een omvang verkregen van meer dan vijf-en-twintig meter.</p>
+
+<p>Verder zagen wij de kaneeltuinen, mijlen ver uitgestrekte velden met
+laag boom- en struikgewas, doch elk struikje was een kaneelboompje,
+waarvan niet alleen het blad, doch vooral de stam en stengel sterk naar
+kaneel ruikt en nog meer smaakt. Wij zagen sagoboomen,
+notemuscaatboomen en kruidnagelboomen, alle voor een deel in bloei,
+voor een ander deel in <span class="pagenum">[<a id="pb289" href=
+"#pb289">289</a>]</span>vrucht staande. Maar meer nog dan dit alles
+verlustigden wij ons in het gezicht van die vele mooie, groote, bonte
+vlinders, die zich hier in dit bloemenrijk zoo geheel tehuis gevoelen.
+En even gaarne verwijlden onze oogen op de vele naakte <span class=
+"corr" id="xd0e3237" title="Bron: kindertes">kindertjes</span>, die aan
+den weg speelden in het gewaad, dat zij bij de geboorte hadden
+medegekregen. Velen zijn reeds door de toeristen bedorven, zij steken
+bedelend hunne handjes op en prevelen eenige onverstaanbare woorden.
+Maar er waren onder hen, die op zoo&rsquo;n nieuwe wijze hun bedelend
+stemmetje deden hooren, die al naast den wagen voortrennende, &rsquo;n
+aardig kinderliedje zongen en dan plotseling hunne schalksche oogjes
+tot mij opheffende, zeiden: &ldquo;you are my Mamma, my dear Mamma,
+give me a cent for a new dress&rdquo;, dat zij er mij toe brachten mijn
+principe te verloochenen, om in dat opgeheven, bruine handje een
+penningske te stoppen. Het was ook zoo warm en het was midden op den
+dag, mijne hersens waren een beetje in gesmolten boter-toestand, anders
+had ik zeker de in mijn oog groote fout niet begaan, om een kind, door
+het geven van een giftje, tot bedelen aan te moedigen. Maar die naakte
+kleine meisjes, met hare mooie snuitjes, die een nieuwe japon noodig
+hadden en die mij Mamma noemden, hadden mijn hart verteederd en..... in
+zoo&rsquo;n hitte kan men er toch ook eigenlijk geen principes op
+nahouden.</p>
+
+<p>Het was ongeveer &eacute;&eacute;n uur, toen wij in het
+Lavinia-Hotel aankwamen. Onze bruine mannen hadden de 7 mijlen afstand
+zonder rusten in geregelden draf afgedaan en zij waren van oordeel, dat
+nu de Ladies &rsquo;n tiffin namen, wij hen ook daartoe in de
+gelegenheid moesten stellen. Zij voegden er schalks aan toe, dat de
+lunch in het hotel drie rupees (een rup. = 80 cts.) kost, maar dat zij
+wel ergens konden gaan, waar zij maar 3 sh. (1 sh. = 60 cts.) hadden te
+betalen. Toen ik hun vroeg of zij niet een billijker restaurant voor
+zich konden vinden en ik ze &eacute;&eacute;n rupee gaf voor dat doel,
+sprongen ze in de lucht van de pret en toen wij hen om half drie weer
+lieten voorkomen om ons terug te voeren, wreven zij over hunne buikjes
+om ons duidelijk te maken, dat het zoo lekker had gesmaakt. Zij hadden
+in dien tijd ook even in de zee een bad genomen en mijn paardje had
+zijn lange haren nu koket in een rol rondom zijn hoofd gelegd, zooals
+tegenwoordig bij ons zoo vele jonge meisjes haar kapsel dragen. Vlak
+van <span class="pagenum">[<a id="pb290" href=
+"#pb290">290</a>]</span>achter had hij er een blauwe lap tusschen
+gevoegd, zoodat het precies een meisjeskop was.</p>
+
+<p>Het <span class="corr" id="xd0e3246" title="Bron: Lavina-Hotel">
+Lavinia-Hotel</span> is aan de uiterste punt van een rots in zee
+gebouwd en daardoor aan drie zijden door de zee omgeven. Vooral om
+zijne vischlunchen is het hotel beroemd. Een dozijn verschillende
+vischschotels werden ons achter elkaar voorgediend, allen even fijn en
+de meeste zelden-voorkomend.</p>
+
+<p>Langs een geheel anderen weg keerden wij huiswaarts en waren tegen
+vijf uur in het Bristolhotel terug.</p>
+
+<p>Nadat wij Maandagochtend al onze boodschappen verricht en ons
+reisvaardig gemaakt hadden, vertrokken wij naar Kandy. Al spoedig waren
+wij twee het roerend eens, dat Ceylon &rsquo;t hof van Eden moet
+geweest zijn. Toen wij de stad uit en meer landwaarts gekomen waren,
+zagen wij niet alleen de natuur, zooals die ons in &rsquo;t Paradijs
+wordt geschilderd, maar zagen wij ook de mannen en vrouwen in
+Adam&rsquo;s en Eva&rsquo;s costuums van uit den tijd, na het eten van
+de verboden vrucht. De groote bladen die hier in menigte te vinden
+zijn, zijn er als &rsquo;t ware voor aangewezen. Sedert wij Rhodesia
+verlaten hebben, hebben wij onder de Afrikaansche bevolking niet
+zoo&rsquo;n volkomen naaktheid meer gezien. Wij waren er reeds een
+beetje aan ontwend, daarom trof het ons hier op Ceylon te meer. Het is
+echter in dit klimaat het meest praktische costuum.</p>
+
+<p>De geheele weg van Colombo naar Kandy is uiterst loonend. Wij zagen
+dan eens uitgestrekte rijstvelden met de rijsthalmen in de
+verschillende graden van ontwikkeling, dan weder groote bosschen
+kokosnootpalmen, bananenpalmen, vijgeboomen en nog zooveel meer. Er
+zijn op dien weg alleen twintig verschillende palmboomen te zien. De
+kokosnootboom lijkt mij het nuttigst van al deze boomen voor de
+inlandsche bevolking. Niet alleen wordt de vrucht op allerlei wijze
+gebruikt, maar ook de bladeren doen dienst voor allerlei zaken. Hier is
+nog onze ouderwetsche huifkar heel veel in gebruik, de groote, naar
+voren en achteren overhangende huif is geheel gemaakt van de gevlochten
+bladeren van den kokosnootpalm. Men vlecht er ook manden van en zij
+worden op allerlei wijze dienstbaar gemaakt tot het aanbrengen van
+schaduw. Wij zagen er geheele tenten van gemaakt, het tehuis van vele
+inlanders. En nog op allerlei andere wijzen zagen wij deze groote
+bladeren <span class="pagenum">[<a id="pb291" href=
+"#pb291">291</a>]</span>gebruiken. En van de noot wordt de bast, het
+vleesch en de melk op honderderlei wijze aangewend. Van kokosnoot en
+bananen alleen leven hier vele menschen. En daar deze ook voor
+huisvesting en toiletartikelen niet veel hebben uit te geven, heeft
+armoede natuurlijk hier al hare verschrikkingen verloren.</p>
+
+<p>Een kort eindje ging de trein langs een oranjeboomhoeve, waarvan de
+boomen alle in bloei en in vrucht stonden, die de heerlijke geur door
+de open wagonvensters zonden. Toen wij hooger kwamen, passeerden wij
+telkens schilderachtige dorpen van inlanders, die hun heele huishouding
+buitenshuis voerden. Wij zagen nu ook meer dan in Colombo de in
+oranje-geel gekleede en geheel kaal geschoren Boeddhistische priesters.
+Hun kleeding bestaat alleen in een grooten gelen doek, die rondom de
+lenden gaat en daar in een sierlijken zwaai over den rechterschouder
+geslagen is. Verder loopen zij allen met een bijzonder grooten waaier,
+die, wanneer hij is opengeslagen, een zeer groote schelp gelijkt,
+waarachter de mannen zich geheel kunnen verschuilen en zich voor de
+inwerking van de heete zonnestralen kunnen behoeden. Het Boeddhisme,
+dat in Engelsch-Indi&euml; aan het uitsterven is, vindt hier nog vele
+aanhangers, alhoewel de vorm in den loop der eeuwen reeds veel
+gewijzigd is. De Boeddhistische priesters mogen ook hier op Ceylon niet
+huwen, maar zij behoeven niet in armoede en gebrek te leven, zooals in
+Burma. Daar mogen zij &rsquo;s morgens v&oacute;&oacute;r twaalf uur
+niets eten of drinken en moeten zij elken morgen eerst hun voedsel
+langs den weg bedelen; hier bezitten de priesters echter veel grond en
+gebouwen en behooren zij tot de kapitalisten. Zij bedelen hun voedsel
+niet, de offeranden worden in de tempels gebracht, maar of de priesters
+dat in plaats van hun eigen goed toebereid eten gebruiken, wist men ons
+niet te vertellen.</p>
+
+<p>Van uit den tijd dat Ceylon tot onze koloniale bezittingen behoorde,
+is niet heel veel overgebleven. Men heeft hier alleen een zeker soort
+menschen, die &rsquo;n Hollandschen voorvader hebben gehad en zich
+daarom &ldquo;burghers&rdquo; noemen en die zich hooger voelen,
+misschien ook zijn, dan de inboorlingen. Ook het Ceylonsch geld
+vertoont eene opmerkelijke overeenkomst met het onze, als men een
+rupee, die maar 80 cents waarde heeft, met onzen gulden vergelijkt. Een
+halve rupee is precies gelijk aan ons 50 centsstuk, een kwart rupee met
+ons kwartje <span class="pagenum">[<a id="pb292" href=
+"#pb292">292</a>]</span>en de tien-cents,&mdash;zij spreken ook van
+centen en verdeelen hun rupee in honderd centen,&mdash;met ons
+dubbeltje. Ook de koperen cent is aan de onze gelijk, alleen &rsquo;t
+nikkelen stuiverstukje is hier vierkant met afgeronde hoeken.</p>
+
+<p>Om half zes kwamen wij heden in Kandy aan, waar de temperatuur veel
+frisscher en deze avond, terwijl wij in den tuin onder een ouden
+Banyanboom zitten te schrijven, overheerlijk is. Hier in Kandy zijn
+verscheidene goede groote hotels, de menschen komen hier om eenige
+maanden te blijven.</p>
+
+<p>De prijzen in de hotels, in aanmerking genomen wat men er voor
+geeft, zijn hier bespottelijk laag, zij zullen zeker later, als de trek
+naar Ceylon voor menschen, die er eenigen tijd blijven, grooter is
+geworden, aanmerkelijk stijgen.</p>
+
+<p>Kandy, dat eens de hoofdstad van Ceylon was en ruim 1600 voet hoog
+ligt, heeft niet alleen geschiedkundige bekendheid, maar wordt het
+schilderachtigste plekje van het geheele Britsche keizerrijk genoemd.
+Om dit echter te genieten moet men &rsquo;s morgens vroeg opstaan, want
+in het midden van den dag is het te heet, alleen &rsquo;s morgens en in
+den laten namiddag maakt men hier uitstapjes, en daarom moet ik voor
+hedenavond eindigen, anders kan ik morgen vroeg onmogelijk bij tijds
+gereed zijn.</p>
+
+<p>Wij zaten hedenochtend reeds om zeven uur in de Victoria, die ons
+naar Paradenya, zeven mijlen afstands van Kandy, zou voeren, om daar de
+Koninklijke Botanische tuinen in oogenschouw te nemen. Wij waren de
+eerste bezoekers; er was nog slechts &eacute;&eacute;n jonge man, die
+tot de staf van employ&eacute;&rsquo;s behoort, die zich direct
+aanbood, om ons tot gids te dienen. Hij was een Burgher, zijn naam
+klonk echter niet in het minst Hollandsch. Met dit ontwikkeld
+jongmensch als geleider, leerden wij spoedig vele van de interessante
+palmen en boomen en heesters kennen, die wij in de laatste dagen op
+onzen weg gezien hadden. Wij hadden o.a. een tot hoog in de lucht zich
+verheffenden palm gezien, die van boven een groote pluim van bloesems
+vertoonde<span class="corr" id="xd0e3271" title="Bron: ,">;</span> het
+bleek nu, dat dit de Taliputpalm is, die slechts eens in de 100 jaren
+bloeit en dan daarna meestal sterft. Zelfs hier in de botanische
+tuinen, waar een geheele avenue van deze prachtige palmen bestaat, komt
+het hoogst zelden voor, dat er een van gaat bloeien. De roode
+katoenboom stond er overal in vollen bloei, de cacaoboom stond voor een
+deel in bloei, voor een ander deel vertoonde hij ons zijn roodbruine
+<span class="pagenum">[<a id="pb293" href="#pb293">293</a>]</span>rijpe
+vruchten. Wij zagen er de verschillende soort rubberboomen, waarvan er
+zijn, die door hunne op een slang gelijkende, boven den grond zich
+vormende wortels, een zeer fantastisch gezicht opleverden. Een bosch
+van zich hoog verheffende bamboestammen vertoonde een eigenaardig
+beeld, doordat zich van boven aan hunne toppen trossen vertoonden, die
+als vruchten geleken. Toen onze geleider echter met een zware stok
+tegen de bamboestammen sloeg, vlogen op eens al deze vruchten hoog in
+de lucht en bleken het honderden groote vleermuizen te zijn, die daar
+aan hunne pooten met de koppen naar beneden hingen, dikwijls vijf of
+meer zich aan elkander vastklemmende. Hier worden die beesten vliegende
+vossen genoemd; zij zijn veel grooter dan onze vleermuizen.</p>
+
+<p>De papaws, die hier veel fijner en geuriger zijn dan in Zuid-Afrika
+en die, geloof ik, in Java papaya&rsquo;s genoemd worden, zagen wij in
+de botanische tuinen in elk stadium van ontwikkeling. Men noemt papaw
+hier &ldquo;de arme lui&rsquo;s vrucht&rdquo;, maar ik beschouw hem op
+&rsquo;t oogenblik nog als mijn lievelingsvrucht.</p>
+
+<p>De jakvrucht, die wij in Colombo zoo in grooten getale hadden
+gezien, zagen wij ook hier in verschillende ontwikkelingsstadia; men
+vertelde ons, dat zij als groente dienst doet bij de rijsttafel.</p>
+
+<p>Maar genoeg over deze prachtige tuinen, die na de Kew-Gardens in
+Londen, de prachtigste van de geheele wereld genoemd worden. Ik hoop
+later in Batavia gelegenheid te hebben, onze Koninklijke Botanische
+tuinen te zien en te kunnen uitmaken of die voor deze in Kandy moeten
+onderdoen, of dat wij hier met een beetje Engelsche bluf te doen
+hebben.</p>
+
+<p>De rijtoer, die wij in den namiddag deden, werd door de kennis, die
+wij in den morgen omtrent de inheemsche boomen, en plantengroei hadden
+opgedaan, voor ons een veel interessanter en dikwijls moesten wij het
+rijtuig even laten stilstaan en uitstappen, om een in &rsquo;t wild
+groeiende plant, waarvan wij des morgens de bijzonderheden hadden
+leeren kennen, nog eens nauwkeurig in oogenschouw te nemen.</p>
+
+<p>Doch wat wij in den namiddag deden en zagen in een volgenden brief.
+<span class="pagenum">[<a id="pb294" href="#pb294">294</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Vanmiddag gingen wij eerst den voornaamsten rijtoer van hier maken,
+die vooral om zijn mooie vergezichten, die hij op verschillende punten
+aanbiedt, een zekere vermaardheid heeft verkregen en daarna lieten wij
+ons brengen naar de &ldquo;groote zandrivier&rdquo;, om een kijkje te
+nemen naar het voor ons oog nog nieuwe schouwspel &ldquo;het baden van
+de olifanten&rdquo;. Elken middag van drie tot half zes kan men op
+zekere plek in de rivier twintig heilige olifanten zien spelen en zich
+amuseeren in het ondiepe water. Heeft men in Egypte heilige kameelen,
+die slechts eens per jaar een heiligen plicht vervullen en daarvoor het
+geheele jaar door goed gevoed en verzorgd worden, op Ceylon heeft men
+heilige olifanten, die maar &eacute;&eacute;n dag in het jaar een
+heiligen plicht vervullen en daarvoor een staf van bedienden hebben,
+die hen met de grootste zorg en liefde alle andere dagen van het jaar
+verzorgen en dienen. Een eind verder in de rivier baden ongeveer ter
+zelfder tijd vele andere olifanten, die echter een verfrisschend bad
+verdienen, omdat zij een langen en zwaren arbeidsdag achter den rug
+hebben. Want ook voor het zware werk, waarvoor men zich in Arabi&euml;
+en Egypte bedient van kameelen, gebruikt men hier olifanten. Zelfs als
+paard doen zij dienst.</p>
+
+<p>Toen wij ons lang genoeg in den aanblik van die badende en spelende
+olifanten verlustigd hadden, die zich blijkbaar in het water
+amuseerden, legden wij een bezoek af aan den Tempel van Buddha, den
+tempel van den Heiligen Tand. Die heilige tand wordt verondersteld een
+tand van Buddha te zijn. De geschiedenis ervan is, dat toen Buddha 2500
+jaar geleden, gecremeerd werd, eene vrouw in zijn asch vier gave tanden
+vond, die niet mede verbrand waren. Zij verborg die tanden in haar
+haarwrong en verkocht ze later voor zeer hooge sommen aan Buddhistische
+vorsten. Een er van kwam in het bezit van den regeerenden monarch van
+Kandy, die er een tempel voor liet bouwen, den tempel van den Heiligen
+Tand. Het bezit van dien tand werd den goeden burgers van Kandy echter
+herhaaldelijk betwist en omdat de Buddhisten geen oorlog mogen voeren,
+niemand en niets mogen dooden, en ook omdat de latere en verstandiger
+koning meende dat Buddha, die zich na zijn dood wilde laten verbranden,
+toch <span class="pagenum">[<a id="pb295" href=
+"#pb295">295</a>]</span>recht had geheel verbrand te worden, dus ook
+zijne tanden, werd op zijn bevel de tand van Buddha tot poeder
+gestampt, deze poeder daarna verbrand en de asch aan de vier
+windstreken prijsgegeven. Met groote praal en plechtigheid werd dat
+bevel ten uitvoer gebracht. Kort na den dood van dien vorst echter
+stond er een man op die beweerde de asch van dien tand weder verzameld
+te hebben en dat die asch opnieuw tot tand was geworden. Door de
+go&ecirc;-gemeente werd dit geloofd en deze tand opgekocht en als tand
+van Buddha weder groote eer bewezen. In den loop der eeuwen is die tand
+herhaaldelijk door wijze regeerders verpulveriseerd, doch steeds kwam
+er na langeren of korteren tijd iemand, die de gepulveriseerde tand
+weder in zijn geheel ten verkoop aanbood. Sedert eenige honderden jaren
+nu is die tand niet meer verbrand. Hij ligt nu aan een gouden ketting
+in een zilveren kastje. Dat kastje staat in een ander zilveren kastje
+en dit gaat zoo negen maal door, totdat de laatste kast een vrij
+grooten omvang heeft verkregen. Deze laatste kast is geheel ingelegd en
+ook rondom behangen met de prachtigste robijnen, smaragden, saphieren
+en wat er meer voor kostbare edelsteenen mogen zijn. Elke opvolgende
+koning offerde er bij zijn leven of na zijn dood een of meer van zijne
+kostbaarheden aan. Rondom deze kast staan Buddhabeelden om de heilige
+schat, die meer op een tijgerklauw dan op een tand gelijkt, te bewaken,
+en er v&oacute;&oacute;r staat een massief zilveren, fraai bewerkte
+tafel, die als offertafel dienst doet. Niemand komt in de nabijheid
+zonder verplicht te zijn te offeren. Is men met bloemenoffers, vooral
+lotusbloemen, tevreden als het leden van eigen gemeente betreft, van
+vreemdelingen verwacht men offers in klinkende munt en dat weet men hen
+duidelijk aan het verstand te brengen. In Kandy zijn 600 in gele doeken
+rondwandelende Buddhistische priesters en een soort klooster, waar
+nieuwe collega&rsquo;s gekweekt worden. De Buddhisten op Ceylon zijn
+geen zuivere Buddhisten meer. Door allerlei invloeden is hun godsdienst
+verbasterd. Ze gaan drie keer daags naar den tempel, de Mohammedanen
+vijf keer, en evenals dezen buigen zij zich herhaaldelijk geheel neder
+op den grond en zwaaien met hun lichaam als zij hunne gebeden
+prevelen.</p>
+
+<p>Eens per jaar, in Augustus, gaat de zilverkast met heiligen inhoud
+een ronde door de stad doen. De heiligste van de <span class="pagenum">
+[<a id="pb296" href="#pb296">296</a>]</span>heilige olifanten mag de
+kast dragen, terwijl de negentien andere olifanten ieder met een minder
+heilige kast belast worden. Zoo is er o.a. een gouden kast in den vorm
+van een graftombe, waarin een stukje hout bewaard wordt van den
+brandstapel waarop Buddha verbrand is. Dat is na den tand het heiligste
+stuk.</p>
+
+<p>Rondom den tempel is een vijver, daarin zwemmen groote, vette
+schildpadden rond, die ook al &ldquo;heilig&rdquo; verklaard zijn. Deze
+beesten worden ook met groote liefde gevoed en verzorgd. En dan is er
+een boom, de bo-boom, waarvan verhaald wordt, dat het een tak was van
+den boom, waaronder Buddha in Burma zeven dagen zonder voedsel in
+gebeden doorbracht, en die bevolkt is met heilige apen. Takken van dien
+boom zijn overal heengezonden. In den grond gestoken, schieten zij
+wortel en blijven eeuwig leven. Het was onweersprekelijk een zeer oude
+boom, waaronder thans een Buddhabeeld zit om zooveel mogelijk de
+beteekenis van den boom aanschouwelijk voor te stellen en het was een
+nieuwe gelegenheid om den bezoeker geld af te zetten, want dit beeld
+nam offeranden in klinkende munt in ontvangst, ter instandhouding van
+het Buddhisme.</p>
+
+<p>E&eacute;n zaak moet ik nog even releveeren, alvorens ik van de
+Buddhisten voorloopig afstap, omdat het ons een beeld geeft van hetgeen
+deze eenvoudige zielen onder de zeven hoofdzonden rekenen. Zij hadden
+ze buiten op de tempelmuren in beeld gebracht en aanschouwelijk
+voorgesteld, hoe de zondaren daarvoor na hun dood gestraft worden. De
+voornaamste zonde is het dooden. Die zich daaraan schuldig hebben
+gemaakt gedurende hun leven, worden na hun dood door duivels, die op de
+schilderij een heel fantastisch en wreedaardig voorkomen hebben met een
+lans of ander wapen door het hart gestoken en zoo moeten zij eeuwig
+blijven bloeden. De volgende zonde was, <i>de burgers te veel belasting
+te laten opbrengen</i>. Zoo iemand werd met een geldstuk in stukken
+gesneden. Het was een erg pijnlijk beeld, dat daarvan een afschildering
+gaf. De derde zonde was het liegen. De vierde, zijn ouders niet
+gehoorzamen. De vijfde, zich toe-eigenen wat hem niet toebehoort. De
+zesde, de kerk bestelen en de zevende, kwaadspreken van een kaste, die
+boven hem staat. Al die zonden worden hiernamaals gestraft met
+straffen, waarvan <span class="pagenum">[<a id="pb297" href=
+"#pb297">297</a>]</span>het middendoorzagen een van de zachtste is en
+waarbij duivels in verschillende vormen van wreedheid voorgesteld, de
+uitvoerders zijn.</p>
+
+<p>Behalve de Sinhaleezen komen hier natuurlijk verschillende andere
+<span class="corr" id="xd0e3311" title="Bron: volkstammen">
+volksstammen</span> voor, waarvan de laagste kaste mijne grootste
+belangstelling wekt. Hoewel men hier over het algemeen mooie menschen
+vindt, vallen toch deze menschen en vooral de vrouwen onder hen, door
+hare mooie geregelde gelaatstrekken, mooien lichaamsbouw en prachtige
+oogen op. Zij leven in hoofdzaak op een dagreizen&rsquo;s afstand van
+hier, maar verspreide groepen vindt men overal. Het zijn de
+Rhodiya&rsquo;s.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-349.jpg" alt=
+"Rhodiya&rsquo;sche schoone." width="481" height="720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Rhodiya&rsquo;sche
+schoone.</span></p>
+</div>
+
+<p>Van dezen volksstam wordt verhaald, dat hij zijn oorsprong dankt aan
+slechte voorvaders. Eeuwen en eeuwen geleden, lang v&oacute;&oacute;r
+de Christ. jaartelling, leefde er op Ceylon een vorst, die veel van
+lekker eten hield, maar overigens een braaf man was. Zijne koks waren
+wel eens teneinde raad, wat zij hem toch alle middagen voor lekkernij
+zouden voorzetten. Op een middag hadden zij wat nieuws gevonden en de
+vorst vond dat zoo heerlijk, dat hij herhaaldelijk opnieuw zoo&rsquo;n
+schotel bestelde. Maar op zekeren dag kwam het uit, dat wat de koning
+zoo lekker vond, versch geslachte kindertjes waren en daarover was hij
+zoo in heilige verontwaardiging geraakt, dat hij de schuldige koks en
+allen, die er aan hadden medegewerkt, bij zich liet komen en voor hen
+de grootste straf bedacht, die hij maar bedenken kon. Hij veroordeelde
+hen, dat zij als paria&rsquo;s in de maatschappij moesten voortleven,
+en dat al hun nazaten die straf deelachtig zouden worden. Zij moesten
+leven in de bosschen en mannen en vrouwen mochten nooit hun bovenlijf
+bedekken. Zij mochten niets leeren en nooit met andere menschen in
+aanraking komen. Als zij ooit iemand op hun weg ontmoetten, dan moesten
+zij minstens dertig meter boschwaarts gaan. Om die mannen nu in de
+gelegenheid te stellen zich voort te planten en zoo de straf
+eeuwigdurend te doen zijn, kregen zij successievelijk tot vrouw alle
+prinsesjes, die wat te warmbloedig waren en eens een vurigen blik
+geworpen hadden,&mdash;misschien ook wel wat verder waren
+gegaan&mdash;op den een of anderen man van lager afkomst. Zulke
+prinsesjes werden de ondeugende koks in de armen geworpen, en zoodra
+die er in geslaagd waren <span class="pagenum">[<a id="pb298" href=
+"#pb298">298</a>]</span>haar den gekauwden siri-pruim&mdash;een vieze
+aardigheid&mdash;tusschen de lippen te duwen, waren zij voor goed met
+haar getrouwd; dat beteekende dus zooveel als bij ons het
+burgemeestersbriefje. Eerst met de Britsche overheersching is aan die
+straf een einde gemaakt, maar bij de Ceylonsche bevolking doet het
+verhaaltje nog dienst, en staan die menschen nog op den laagsten sport
+van den maatschappelijken ladder. Uit de mooie Rhodiya&rsquo;sche
+meisjes worden thans in de steden de dansmeisjes en nog erger en
+ergerlijker soort gemaakt, terwijl de Rhodiya&rsquo;sche mannen in de
+steden meest als slangenbezweerders en goochelaars of toovenaars
+optreden. Maar ook nu nog durven de mooie Rhodiya&rsquo;sche vrouwen
+zich &rsquo;t bovenlijf niet bedekken, omdat dit hier tot beteekenis
+heeft van een hooger stand te zijn.</p>
+
+<p>Alle Engelsche schrijvers over Ceylon wijden een deel van hun boek
+aan de theeplantages en aan de onovertreffelijke theefabricatie. Steeds
+las ik, dat dit hier op zooveel beter wijze geschiedde dan in China of
+op Java, waar het geheele proces voor degenen, die er in werkzaam zijn,
+zoo wreed is. Dat prikkelde mij dus, om hier een groote theeplantage te
+bezoeken en het theemaken van het begin tot het eind na te gaan. Wij
+waren daarvoor hedenmorgen reeds weder zeer vroeg uit de veeren en
+reden met zonsopgang naar Gampola, een oud stadje, door inboorlingen
+bewoond, met vele historische herinneringen. Van hieruit waren
+gemakkelijk verschillende theeplantages te bereiken. Het theeplukken
+was in vollen gang toen wij aankwamen, want de vrouwen en
+kinderen&mdash;deze laatsten allen boven tien jaar oud&mdash;beginnen
+den dagtaak direct bij het aanbreken van den morgenstond. Mannen waren
+bezig met &rsquo;t snoeien der boompjes en het schoonhouden der velden.
+Het leek mij een gezond en gemakkelijk werk wat die vrouwen en kinderen
+verrichten. Tegen tien uur hebben zij allen ongeveer de mand, die op
+hun rug gebonden is, volgeplukt en gaan dan naar de fabriek. Daar wordt
+de inhoud nog eens nagelezen, de groote bladeren eruit verwijderd en
+een te groot steeltje afgeplukt. Dit doen ook de vrouwen. De bladeren
+worden dan door mannen op de droogzolders gebracht en uitgespreid om
+gedroogd te worden en ondergaan dan verder een geheel machinale
+behandeling. Het krullen der blaadjes, het zuiveren en sorteeren der
+verschillende <span class="pagenum">[<a id="pb299" href=
+"#pb299">299</a>]</span>soorten, het verpakken, enz. geschiedt alles
+machinaal en de fabriek, die wij zagen, was in elke afdeeling zoo ruim,
+zoo zindelijk en zoo goed geventileerd, dat er van wreedheid of van
+ongezondheid geen sprake kon zijn, als, hetgeen wij natuurlijk niet
+konden <span class="corr" id="xd0e3328" title="Bron: constateeern">
+constateeren</span>, de behandeling der zwarte werkers en werksters ook
+een goede is. Want mij werd verteld door een gast in dit hotel, dat de
+opzichters soms zeer onmenschelijk met de ondergeschikten omspringen,
+door hen het volle loon te onthouden als zij niet genoeg geplukt hebben
+of soms voor een klein misdrijf in &rsquo;t geheel geen dagloon
+uitbetalen en door nu en dan gebruik te maken van de zweep. Het loon
+wat de theeplukkers als regel ontvangen is 25 cents per dag, d.w.z. 25
+Ceylonsche centen, die ongeveer 20 Hollandsche centen
+vertegenwoordigen. Daarvoor werken ze van &rsquo;s morgens 6 tot 11 en
+&rsquo;s middags van 1 tot 5 uur. Dat lijkt een heel kleine belooning,
+maar in aanmerking genomen de weinige behoeften dezer menschen, is zij
+niet zoo klein. Tenminste alle vrouwen en meisjes, die wij aan het werk
+zagen, hadden armen en beenen en vingers rijk bedekt met ringen, de
+oorlellen van onder tot boven vol versierselen, het middenschot van de
+neus en beide neusvleugels prachtig geornamenteerd, en vier, vijf of
+meer verschillende kettingen om de hals. Een groot deel van hetgeen zij
+verdienen, wordt blijkbaar in lichaamsversierselen omgezet. Ik zal nu
+later kunnen nagaan hoe de Javaansche theeplanters hun zaken hebben
+ingericht, of daar inderdaad van wreedheid bij de theefabricage sprake
+kan zijn.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-359.jpg" alt=
+"Haarscheren op Ceylon." width="720" height="409">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Haarscheren op
+Ceylon.</span></p>
+</div>
+
+<p>Wij wilden Gampola niet verlaten zonder eerst een kijkje in het
+stadje genomen te hebben. Het loonde de moeite. Niet alleen zagen wij
+er zeer oud en zeer origineel steenhouwwerk, overblijfselen van oude
+tempels, maar wij zagen er een koperen plaat, waarop eene heele
+geschiedenis gegraveerd was. In &rsquo;t kort is het verhaal zoo, dat
+in 1804 koning Wickrama Daja Sinha den tempel van Gampola een groot
+geschenk in grond en goud aanbood en het eindigt aldus: &ldquo;Zijne
+Majesteit heeft het genoegen, dit aan te bieden, zooals bij den mond
+van de godin Saraswati is geuit, en hij geeft deze gift in een
+gelukkigen tijd, zittende op een gouden troon, in den vorm van Sakkraya
+in de stad van Senkanda Sailabidhana Siriwardhanapura, welke overvloeit
+van rijkdommen; en <span class="pagenum">[<a id="pb300" href=
+"#pb300">300</a>]</span>deze gift is gegeven op Maandag, den tweeden
+dag van de opkomende maan in de maand Medindina, in het jaar 1726,
+genaamd Raktaksa. Hij, die plukt, breekt, of snijdt, een blaadje of
+grasspriet of eenig hout of vrucht, of iets wat thans aan Buddha
+behoort, zal herboren worden als een pretaya (een vertaling van dat
+woord ken ik niet, maar &rsquo;t zal wel wat verschrikkelijks zijn),
+doch iedereen, die eenige offeranden brengt, zal voorspoed genieten en
+in Nirvana treden. Hij, die met geweld iets neemt van hetgeen Buddha
+toebehoort, met de bedoeling het zich toe te eigenen of het aan anderen
+te geven, <span class="letterspaced">zal in een worm op een mesthoop
+veranderen voor een tijdsduur van zestigduizend
+jaren</span>&rdquo;.</p>
+
+<p>Niettegenstaande deze verschrikkelijke bedreiging is nu 5 jaren
+geleden het gouden beeld van Buddha gestolen, dat aan goud ongeveer
+<span class="corr" id="xd0e3346" title="Bron: 25,000">25.000</span>
+gulden waarde bezit. De dief is nooit gevonden; de goe-gemeente is vast
+overtuigd, dat die ook nooit gevonden zal worden, omdat de politie
+onder de menschen zoekt en de dief natuurlijk reeds lang in een worm op
+een mesthoop is veranderd.</p>
+
+<p>Nadat wij na de lunch eerst een paar uren gerust hebben, begaven wij
+ons op weg naar het museum, wat nog niet veel te beteekenen heeft. In
+&eacute;&eacute;n opzicht vond ik het toch interessant, omdat ik er
+veel terugvond wat afkomstig moet zijn van onze Hollandsche voorvaders
+en omdat de oude Kandysche industrie, die in dit museum nog wordt
+uitgeoefend, in veel opzichten door de onze moet zijn be&iuml;nvloed.
+Er waren o.a. oud-Hollandsche bedplanken, stoven, schoengespen, lepel-
+en vorkrekken, pannen en potten, etc. Ik kocht er eenige zaken, die ik
+nu nog zag maken, alle met de oude, primitieve instrumentjes van
+voorheen en die elkeen voor oud-Hollandsch werk zal aanzien.</p>
+
+<p>Wij hadden nog juist tijd om v&oacute;&oacute;r zonsondergang de
+winkels van Kandy te bezoeken, waar de echte Ceylonsche edelsteenen
+verkocht worden en waar men niet, zooals in Colombo, met kooplieden te
+doen heeft, die zes- of zevenmaal den prijs vragen van dien, waarvoor
+zij geleverd kunnen worden. Er waren prachtige saphiren, smaragden,
+robijnen, amethyst, paarlen, enz., en, in aanmerking genomen de
+prijzen, die men daarvoor in Europa vraagt, bespottelijk goedkoop.</p>
+
+<p>Den derden dag vertrokken wij met den ochtendtrein naar <span class=
+"pagenum">[<a id="pb301" href="#pb301">301</a>]</span>Nuwara Eliya
+(spreek uit Nurelia), op eene hoogte van 6200 voet gelegen, waar het
+heerlijk koel en gezond is. Den geheelen weg over, de treinreis duurde
+vijf uren, gingen wij door theeplantages, waar overal het werkvolk druk
+aan den arbeid was. Het was een prachtige tocht, met grootsche
+berggezichten. Ongeveer op het midden van de reis passeert men een
+plaatsje, dat Hatton heet en dat bekendheid bezit, omdat men van
+daaruit den berg, genaamd Adam&rsquo;s berg, bestijgt. Jaarlijks gaan
+duizenden pelgrims dien berg op, maar ook vele toeristen komen hier om
+op den top van den berg, van waar men een onbeschrijfelijk mooi
+uitzicht moet hebben, te beklimmen. Waarom die berg zoo belangwekkend
+is? Dat is natuurlijk niet alleen een gevolg van het mooi vergezicht,
+dat men op den top kan genieten, maar omdat die berg een heilig
+karakter draagt, in de geschiedenis van vele oude godsdiensten een
+groote rol speelt en het onderwerp is geweest van veel onderzoek en nog
+grooter godsdiensttwisten. Op den top van den berg is namelijk
+duidelijk het afdruksel te zien van een voetstap, maar van een voet die
+een reuzenmensch moet hebben toebehoord. Nu zeggen de Mohammedanen, dat
+dit de voetstap van Adam is, de Buddhisten beweren, dat Buddha daar
+gewandeld heeft en de voetstap van hem afkomstig is en de Hindu&rsquo;s
+beweren, dat Siwa, een hunner drie godheden, die voetstap
+toebehoort.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-433b.jpg" alt=
+"Een der Goden van de Hindu&rsquo;s." width="472" height="580">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een der Goden van de
+Hindu&rsquo;s.</span></p>
+</div>
+
+<p>Volgens de Mohammedanen is Adam, toen hij uit den hemel gevallen of
+geworpen is, op den top van dien berg terecht gekomen en heeft hij daar
+200 jaren op Eva gewacht. De voetstap moet dus van Adam afkomstig zijn.
+De Buddhisten weten echter beslist, dat Buddha op zijne zwerftochten
+ook Ceylon heeft bezocht en daar hij veel van de eenzaamheid hield,
+heeft hij gewis dien berg beklommen en daar vele van zijne
+overpeinzingen gehouden.</p>
+
+<p>Doch de Hindu&rsquo;s weten met even groote zekerheid, dat Siwa, in
+een zijner menschelijke gedaanten, daar geweest moet zijn; zij hebben
+de maten van dien voetstap genomen van alle kanten en die alle vormen
+een volkomen overeenkomst niet de afdruksels van de voeten van
+Siwa.</p>
+
+<p>Hoe het zij, de Hindu&rsquo;s, Buddhisten en Mohammedanen maken er
+nu geen herrie meer over, zooals de Christenen in Palestina, maar elk
+hunner vereert dien berg en nog meer <span class="pagenum">[<a id=
+"pb302" href="#pb302">302</a>]</span>dien voetstap op zijne wijze, en
+zij trekken broederlijk gezamenlijk opwaarts.</p>
+
+<p>De weg om er te komen is 24 mijlen lang waarvan de helft per rijtuig
+of te paard kan worden afgedaan. De andere helft moet te voet worden
+afgelegd en de drie laatste mijlen zijn zeer steil en gaan over een
+bijna onbegaanbaren weg. Voor twee oudjes als mijne metgezellin en ik
+is de top dus onbereikbaar, want wij gaan er niet uit heilige devotie
+heen, zooals zoovele oude mannen en vrouwen doen, die het voor de
+hoogste zaligheid houden in het aangezicht van dien voetstap te
+sterven. Men vertelde mij, dat elk jaar vele oude pelgrims op den weg
+er heen sterven en dan door de andere pelgrims mede naar boven worden
+gedragen. Sommige zonen gaan er met hun ouden vader of moeder op den
+rug heen, keeren echter maar al te dikwijls alleen terug. Daar wij
+eerst Britsch-Indi&euml;, Burma, Java en Sumatra nog moeten zien
+alvorens wij tot dood gaan bereid zijn, moeten wij ons dus het genot om
+naar boven te klimmen ontzeggen.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>Nuwara Eliya is een plaats, die met St. Moritz in de Engadine in
+zomertijd kan vergeleken worden. Men leeft er in de zuiverste en
+prikkelendste atmosfeer, die men zich wenschen kan en de temperatuur
+komt zoowat met de zomertemperatuur in ons land overeen. Het is nog een
+paar honderd meter hooger gelegen dan St. Moritz. Met elk jaar neemt de
+toevloed van Engelsche bezoekers, die hier de wintermaanden
+doorbrengen, toe. Er zijn tal van goede, groote hotels, pensions en
+gemeubelde villa&rsquo;s. Het onderscheidt zich echter van St. Moritz
+door de weelderiger plantengroei.</p>
+
+<p>Wij waren er heen gegaan, omdat de reis er heen zoo mooi is en omdat
+wij daardoor een goed beeld kregen van de uitgestrektheid van de
+theeplantages in Ceylon en toch ook even een kijkje wilden nemen in de
+plaats, die weldra in Europa de meest bekende van dit eiland zal zijn.
+Er zijn van daar vele mooie bergtoeren en rijtoeren te maken. De meest
+gerenommeerde, die leidt naar den voet van den berg Hakgalla en naar
+den Koninkl. Botanischen tuin&mdash;want ook hier is een
+gouvernementstuin&mdash;maakten wij. In dezen tuin worden <span class=
+"pagenum">[<a id="pb303" href="#pb303">303</a>]</span>de boomen en
+planten gekweekt, die een koeler klimaat behoeven, waaronder vele
+Europeesche planten. Maar al zag ik er varens zooals ook bij ons
+voorkomen, diezelfde varens waren hier tienmaal grooter en ik zag er
+zelfs een, die als boom fungeert. Ook de rhododendron, die hier in zeer
+groote hoeveelheid in het wild groeit, is een boom, en zelfs zag ik de
+margharites groeien aan een boom.</p>
+
+<p>Van verschillende punten hadden wij een mooi gezicht op hooge
+bergtoppen en ook op mooie valleien. Betrekkelijk dichtbij is de plek,
+waar het kamp was, waarin de Engelschen de Afrikaansche Boeren gevangen
+hielden. E&eacute;n van deze Boeren leeft nog hier; &rsquo;t is degene,
+die niet dien eed van trouw aan Engeland heeft willen zweren. Hij
+schijnt nu in Kandy een hofstede te hebben en daar te wonen. Als ik
+tijd heb, zal ik trachten hem een bezoek te brengen.</p>
+
+<p>Den volgenden dag gingen wij naar Kandy terug. Daar trachtten wij
+uit te vinden, wat er voor het onderwijs der jeugd wordt gedaan. Het
+was echter Zaterdag, vele scholen waren gesloten of gaven geen geregeld
+onderwijs. Onze inlichtingen waren dus zeer onvolledig. Het meeste
+onderricht wordt hier overal op Ceylon nog op zendelingsscholen
+gegeven, die door de regeering gesubsidieerd worden, maar alle tot
+hoofddoel hebben van de Boeddhistische en Hindoesche kindertjes
+Katholieke of Protestantsche Sinhaleezen of Tamils te maken.</p>
+
+<p>&ldquo;Dat is ons hoofddoel&rdquo;, zeide mij een juffrouw, aan het
+hoofd van een meisjesschool staande; &ldquo;daarvoor zijn wij hier,
+maar dat neemt niet weg, dat toch het gouvernement toezicht op het
+onderwijs houdt, zoodat &rsquo;t ook goed is&rdquo;.</p>
+
+<p>Tot voor betrekkelijk korten tijd werd het onderricht der meisjes
+hier nog geheel verwaarloosd. Er waren in 1901 nog slechts 6% der
+meisjes, die lezen en schrijven konden. Door de zendelingsscholen is
+hierin groote verbetering gebracht. De dochters van alle hoofden op
+Ceylon ontvangen nu onderwijs; wij waren in de school, waar zij allen
+vereenigd zijn en reeds van haar 4e jaar af worden opgenomen. Ongeveer
+60 van die meisjes waren er intern. Een paar ouderen onder haar waren
+met drie Engelsche juffrouwen als onderwijzeressen aangesteld.</p>
+
+<p>De leeftijd, waarop de meisjes over geheel Ceylon trouwen, <span
+class="pagenum">[<a id="pb304" href="#pb304">304</a>]</span>is een veel
+hoogere dan die in Syri&euml; en Egypte. V&oacute;&oacute;r haar 16e
+jaar trouwt er bijna geen enkele en in de laatste jaren is die leeftijd
+nog stijgende. Dat komt door de hoogere ontwikkeling. De beter
+onderwezen jonge mannen, waarvan er vele naar Engeland gaan om hunne
+opvoeding te voltooien, willen goed ontwikkelde vrouwen tot hunne
+echtgenoote en van deze is de opvoeding dikwijls niet
+v&oacute;&oacute;r het 18e of 20e jaar voltooid.</p>
+
+<p>Toen ik &rsquo;s middags in het hotel informeerde of in Kandy een
+Zuid-Afrikaansche boer woonde, wist mij elkeen direct te zeggen, dat de
+prison-boer, zoo wordt hij hier genoemd, even buiten Kandy een farm
+heeft, dat hij getrouwd is en een dochtertje bezit. Zijn farm schijnt
+echter niet genoeg op te leveren, daarom werkt hij in Colombo, doch
+komt dikwijls in Kandy om naar zijn farm om te zien. Het was
+Zaterdagmiddag en waarschijnlijk zou ik hem wel tehuis vinden. Ik nam
+een rickshaw en liet mij er brengen. Het was langs een zeer mooien
+landweg, die naar de woning van James Gibson leidde en zijne kleine
+hoeve was ook zeer schilderachtig gelegen. De prison-boer was echter
+niet daar, een vriendelijke oude man met een dochter namen de taak van
+huisbewaarders waar. Toen deze oude man vernam, dat ik een Hollandsche
+was, vertelde hij, dat ook hij een &ldquo;burgher&rdquo; was. Zijn
+vader was in het begin der vorige eeuw hier gekomen. Hij heette echter
+Cooley, maar zijn naam was verbasterd, zijn vader&rsquo;s naam was
+Kohle geweest. Het kwam mij voor, dat de vader eerder een Duitscher dan
+een Hollander kon geweest zijn, maar ik hield die gedachte voor mij,
+omdat de man er blijkbaar op gesteld was een &ldquo;burgher&rdquo; te
+zijn. Ik moest een kopje thee blijven drinken en met een mooie bouquet
+rozen uit den tuin keerde ik huiswaarts. Op mijn terugweg passeerde ik
+een huisje, waar twee oudjes knusjes in de veranda zaten te keuvelen.
+Met groote letters stond op de deur van het hek &ldquo;Pieter de
+Vos&rdquo;, &ldquo;Weltevreden&rdquo;. Dat moeten een paar Hollanders
+zijn, dacht ik, liet mijn rickshaw halt houden en ik stapte het hek
+binnen. De oude heer kwam mij tegemoet, doch toen ik hem in &rsquo;t
+Hollandsch begon aan te spreken, bleek het, dat de goede man mij niet
+verstond. Ik begon dus in het Engelsch te vragen of ik hier niet een
+Hollandsche familie ontmoette en direct kreeg ik een bevestigend
+antwoord, maar zij waren &ldquo;burghers&rdquo; <span class="pagenum">
+[<a id="pb305" href="#pb305">305</a>]</span>en hadden het Hollandsch
+verleerd. Ik moest echter mede naar zijne vrouw en vernam weldra, dat
+ik hier met een oud-Hollandsche familie te doen had, die er een
+stamboek op nahielden en trots op hun afkomst waren. In 1642 waren de
+gebroeders Pieter en Olivier de Vos uit Brugge op Ceylon gekomen, en
+hadden er zich metterwoon gevestigd. Zij hadden hunne vrouwen ook uit
+Brugge laten overkomen en deze twee families hebben in den loop der
+jaren een groote nakomelingschap gekweekt. De jongeren uit die families
+spreken allen Hollandsch en zijn mede-oprichters van den bond van
+burghers, die niet lang geleden op Ceylon gevormd is. Het was jammer,
+dat de zoon en dochters van dit echtpaar niet thuis waren en ik geen
+tijd had op hun thuiskomst te wachten; ik had gaarne van hen wat meer
+over de burghers van Ceylon vernomen, dan hetgeen de oudjes mij er van
+vertellen konden. Volgens hen verkeeren de burghers over het algemeen
+niet in financieel schitterende omstandigheden, hoogstens behooren zij
+tot de min of meer gegoede middenklasse.</p>
+
+<p>Zondagmorgen was het weder vroeg opstaan, want wij wilden Ceylon
+niet verlaten, zonder ten minste &eacute;&eacute;n van de
+&ldquo;begraven steden&rdquo; te hebben gezien. Wij gingen naar
+Anuradhapura. Het was wel zeven uur sporen noordwaarts van het eiland,
+maar wij hadden het er voor over en het bracht ons ook door een geheel
+ander deel van het land. Deze tocht heeft ons niet berouwd. Om twee uur
+kwamen wij ter bestemder plaatse. Hoe geheel anders was het hier dan
+wij op Ceylon tot dusverre gezien hadden. De plek waar nu weder
+Anuradhapura is herrezen, was 30 jaar geleden nog een dicht woud,
+waarin de wilde olifanten, tijgers, luipaarden, apen etc. de lakens
+uitdeelden en waar geen mensch woonde. Het was een dicht woud,
+waaronder de oude stad begraven lag. Er zijn nu vele boomen omgehakt,
+rijstvelden aangelegd, huizen gebouwd en er ligt een garnizoen
+militairen. Het hotel, een zeer primitief houten gebouw, bestaat nog
+maar twee jaar. Het kan een beperkt aantal gasten herbergen. Het staat
+midden in een woud van mooie, hooge boomen, waarin tal van aapjes zich
+amuseeren, die nu en dan in groote getale naar beneden komen en na een
+rondedans of ander spelletje gespeeld te hebben, gauw weder naar boven
+klimmen. Maar dat is natuurlijk niet het eenige aantrekkelijke geweest
+<span class="pagenum">[<a id="pb306" href="#pb306">306</a>]</span>om
+deze reis te ondernemen, het zijn de opgravingen, of liever
+uitgravingen, die hier door het Engelsche gouvernement ondernomen
+worden en de resultaten, die zij opleveren. Hier zijn Boeddhistische
+tempels ontdekt, die de oudste en grootste van de wereld zijn en die
+nog duidelijk de inscripties vertoonen, waaruit men hun oorsprong en
+bestemming kan nagaan. Enkelen er van vertoonen nog zulk mooi
+steenhouwwerk, alsof &rsquo;t pas kort geleden gemaakt was. De oudste
+van de thans gevonden tempels is door Koning Tissa gewijd aan den
+eersten apostel van het Boeddhisme op Ceylon, aan den Indischen <span
+class="corr" id="xd0e3402" title="Bron: konigszoon">koningszoon</span>
+Mahinda en dateert van 311 v&oacute;&oacute;r Christus. De grootste van
+de opgegraven tempels heeft zoo&rsquo;n enormen omvang, dat uitgerekend
+is, dat uit de bouwsteenen een stad van 20.000 zielen kan worden
+opgebouwd. Hij is veel hooger en grooter dan de St. Paulskerk in
+Londen. De mooiste heeft mooi beeldhouwwerk, rust op honderden groote
+olifanten, die allen ivoren tanden moeten gehad hebben, waarvan echter
+bijna geen een gevonden is. Er zijn aan al deze gebouwen, want het zijn
+niet alleen tempels, zoovele en interessante legenden verbonden, dat
+het een genot is ze te zien onder den indruk der pas gelezen
+verhaaltjes.</p>
+
+<p>Tal van tanks, watertanks, zijn ook ontdekt, die van nog ouder datum
+zijn dan de tempels, waarin de krokodillen nu lustig rondzwemmen en
+zich aan den vroeg opstaanden in vollen omvang vertoonen.</p>
+
+<p>Zulke vroege opstaanders waren wij, want wij wilden
+v&oacute;&oacute;r de zon te heet zou branden in Mihintale aankomen en
+de 1840 treden opgeklommen zijn. De weg naar Mihintale is anderhalf uur
+rijden en voert over een zeer goeden weg dwars door een dicht bosch,
+waarin ratelslangen in ontelbare menigte voorkomen, waar beeren,
+tijgers en wilde olifanten vrij rondloopen en waar wij nog meer van
+zulk soort beestjes hadden kunnen ontmoeten. Elke inlander, die wij op
+onzen weg ontmoetten, was met een geweer gewapend om zich te verdedigen
+tegen mogelijke overvallen. Zelfs de vredelievende en niet doodende
+Boeddhist en de Hindoe gaan toch niet ongewapend door het bosch. Wij
+ontmoetten echter niets van dat alles, wij hadden zoo graag een
+avontuurtje gehad, alleen zagen wij prachtig mooie wilde hanen en
+hennen&mdash;het deed mijn hart goed te zien, dat ieder mooi haantje
+wandelde met <span class="letterspaced">&eacute;&eacute;n</span>
+hennetje <span class="pagenum">[<a id="pb307" href=
+"#pb307">307</a>]</span>en toonde in natuurstaat monogaam te
+zijn,&mdash;wij zagen een soort groote bunsings, of hoe die beesten in
+het Hollandsch mogen heeten en midden op den weg stond een mooi
+gestreepte jakhals, die toen de koetsier &rsquo;t rijtuig liet
+stilstaan, kalm bleef staan om ons op te nemen. Vogels zagen wij er in
+menigte, kleine, waarvan het lichaampje niet grooter dan de top van een
+pink is, mooie bonte en ook zeer groote.</p>
+
+<p>Precies half negen stonden wij aan den voet van den berg, waaraan
+voor de Boeddhisten zoovele historische herinneringen verbonden zijn.
+Op dezen berg ontmoette koning Tissa voor het eerst Mahinda, de
+Indische koningszoon en Boeddhistischen priester, die hem tot het
+Boeddhisme bekeerde. De legende luidt, dat koning Tissa met groot
+gevolg op de jacht was en een elk ontmoette van buitengewone
+schoonheid, die hij niet onder schot kon krijgen. Hij volgde het beest
+op zijn vlucht, gebood zijne volgelingen achter te blijven, omdat hij
+alleen dit beest wilde overwinnen, dat op zeer geheimzinnige wijze
+telkens aan zijn schot ontkwam. Hij volgde het van rots tot rots, tot
+hij ten slotte op den top van den berg gekomen was, waar het beest op
+eens onzichtbaar werd, doch waar hij Mahinda in kluizenaarskleeding en
+in diep gepeins vond zitten. De elk was een priester, die in deze
+gedaante koning Tissa verschalkte en hem naar boven lokte om Mahinda te
+ontmoeten en toen plotseling weder in een priester veranderde.</p>
+
+<p>Mahinda vertelde Tissa wie hij was en sprak tot hem over het
+Boeddhisme. Dit wekte de belangstelling van den koning, die weldra zijn
+geweer van zich wierp en zich aan de voeten van Mahinda nedervleide.
+Toen hij wat lang wegbleef, kwamen zijne volgelingen hem zoeken en
+waren niet weinig verbaasd hun jachtlievenden vorst op die wijze aan de
+voeten van een kluizenaar te vinden. Zij luisterden nu ook naar hetgeen
+Mahinda te vertellen had en velen van hen lieten zich daar met hunnen
+vorst tot het Boeddhisme bekeeren.</p>
+
+<p>Dat deze berg nu tal van historische herinneringen bevat en voor
+hen, die een indruk van het Boeddhisme willen krijgen, de moeite waard
+is om te bestijgen, spreekt van zelf. Men moet bedenken, dat het
+Boeddhisme in Britsch-Indi&euml; aan het uitsterven is en nergens nog
+zoo welig tiert als op Ceylon. De weg naar boven is een gemakkelijke;
+de 1840 treden zijn <span class="pagenum">[<a id="pb308" href=
+"#pb308">308</a>]</span>voor een deel in de rotsen uitgehouwen, voor
+een ander deel door groote granietblokken gevormd. Bovendien is er op
+den weg naar boven telkens zooveel belangrijks te zien, dat dwingt om
+stil te staan, dat men boven is aangekomen eer men er aan denkt.</p>
+
+<p>Den geheelen weg naar boven voert weder door een dicht woud, dat in
+den loop der eeuwen op deze steenrots gegroeid is. Hier zagen wij op
+onzen weg apen, die in rechtopstaande houding met het grootste gemak op
+mij neerzien en die niet de minste vrees toonden voor hunne
+menschelijke nazaten. En de boomen zaten vol van de soort, die wij in
+Artis en in de meeste dierentuinen aantreffen. Het was aardig, die
+beesten nu eens in hun natuurstaat te bespieden, wanneer wij ons een
+oogenblik op een rotsblok nederzetten om wat te rusten.</p>
+
+<p>Boven gekomen hadden wij een prachtig uitzicht over een uitgestrekt
+landschap, dat &eacute;&eacute;n groot bosch geleek. Maar ook vonden
+wij daarboven nog een geheel gave dagaba (d.i. een heilig huisje in den
+vorm van een immens groote bel, hetwelk een of andere heilige reliquie
+bevat), waarin de asch van Mahinda bewaard wordt. Er is ook een groote
+tempel, die gebouwd is over een <span class="letterspaced">haar van de
+wenkbrauwen van Boeddha</span>, later in zijn asch gevonden, en tal van
+andere zulke belangwekkende oudheden. Alles dateert van eenige eeuwen
+v&oacute;&oacute;r Christus en alles van hier is ouder dan de
+Boeddhistische oudheden, in Britsch-Indi&euml; ontdekt. Tal van
+priesters- of kluizenaarswoningen zijn nog in de rotsen te vinden, en
+wat meer zegt: doen nog als zoodanig dienst. Eenigen van die priesters
+wonen daar boven in de grootste ontbering. Ik was in een paar hunner
+zoogenaamde woningen, die niets anders zijn dan een groot hol in de
+rots, en waarin mij op dien heeten morgen een koude rilling overviel,
+toen ik er een oogenblik vertoefde. Zij slapen daarin op een gevlochten
+rieten rustbank en voeden zich met de vruchten uit de bosschen. Hun
+eenige kleeding is de groote, geel-katoenen doek, waarin zij gewikkeld
+zijn. Het water drinken zij uit een van de vele vijvers, waarin het
+stilstaande water in de droge moesson opdroogt en in de natte moesson
+weder door den regen wordt aangevuld. Tal van beesten zwemmen er in
+rond. Die vijvers zijn daar in den Boeddhistischen tijd aangelegd, om
+<span class="pagenum">[<a id="pb309" href="#pb309">309</a>]</span>de
+wilde beesten van water te voorzien. Die beestjes hebben evenals
+menschen behoefte aan water; zij zelf zijn niet in staat vijvers te
+bouwen en daarom hielpen de menschen hen in dit werk.</p>
+
+<p>Een van de priesters vond ik met een brandenden koorts op zijn
+rieten rustbank in de natkoude spelonk liggen. Ik vertelde hem door
+middel van onzen gids&mdash;anders verstond hij ons niet&mdash;dat hij
+zich door zijne broeders naar buiten moest laten brengen, of nog beter
+zich in het hospitaal te Anuradhapura laten opnemen, maar glimlachend
+schudde hij het hoofd, en zeide tot den gids, dat, wanneer hij sterven
+moest, &ldquo;dan wilde hij sterven in de nabijheid van de geesten van
+Boeddha en Mahinda.&rdquo; Dat zal dan wel gebeuren; zijn groote wensch
+zal wel vervuld worden. De hooge temperatuur, de lugubere omgeving en
+de ontbering zullen hem zeker nog wel eerst eenige revelaties geven en
+dan zal hij misschien in Nirvana sterven. Hoe ver moet het verstand van
+menschen beneveld zijn, die meenen in zoo&rsquo;n volslagen
+nutteloosheid een godgevallig werk te doen? Deze menschen zijn niemand
+tot nut; zij offeren hun leven voor een waan. Het waren bijna allen nog
+betrekkelijk jonge mannen, die wij er zagen.</p>
+
+<p>Van hun zachte, niemand en niets kwaad doende natuur getuigt zeker
+wel, dat ons daar boven een paar vrij in &rsquo;t rond vliegende
+vogeltjes overal op onzen weg volgden, en dan eens op de punt van onzen
+voet zich neerzetten of tegen onze rokken opliepen en met hunne
+opgeheven kopjes duidelijk &ldquo;mother, mother&rdquo; zeiden en iets,
+dat wij niet konden verstaan, doch dat de gids verklaarde sanskriet te
+zijn en beteekende, dat wij ze eenig voedsel moesten geven. Het waren
+vogeltjes, door de priesters in natuurstaat opgevoed, wien zij allerlei
+dingen leerden zeggen. Zij noemden ze Myna-birds.</p>
+
+<p>Het is gemakkelijk te begrijpen, dat jaarlijks groote
+bedevaartgangen naar deze plek gehouden worden. Elk jaar, met opkomende
+maan, in Juni en Juli, komen er duizenden pelgrims uit
+Britsch-Indi&euml;, Burma en over geheel Ceylon, om hier hun opwachting
+te maken aan al dat heiligs, dat er te zien is. Zij slapen dan in de
+open lucht en leven van hetgeen de natuur hun aanbiedt of van hetgeen
+zij meebrengen. Cocosnooten en bananen zijn er in overvloed en daar
+kunnen zij best eenige dagen op teren. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb310" href="#pb310">310</a>]</span></p>
+
+<p>De Boeddhisten maken het de Engelsche regeering niet gemakkelijk
+haar archaeologische onderzoekingen voort te zetten. Zij bespieden de
+uitgravingen met argusoogen en laten niet toe, dat er ook maar iets aan
+de heiligdommen beschadigd wordt. Zelfs hebben zij het vorige jaar een
+verzoekschrift door 5000 Boeddhisten onderteekend, naar de regeering in
+Engeland gezonden, om te voorkomen, dat er nog meer bosschen worden
+omgehakt en in vruchtbare rijstvelden herschapen. Zij beweren, dat al
+die grond, met alles wat er op groeit, door opeenvolgende vorsten aan
+Boeddha vermaakt is en dat geen menschelijk wezen recht heeft, zich
+daarvan iets toe te eigenen. Ook hebben zij tot dusver nog verhinderd
+de een of andere dagaba te openen om te zien wat er zich binnen, in
+bevindt. Dat is in hun oog groote heiligschennis. Uit de oude
+archieven, die over geheel Ceylon reeds vele eeuwen v&oacute;&oacute;r
+Christus met groote duidelijkheid geschreven en bewaard zijn gebleven,
+moet men de <span class="corr" id="xd0e3440" title="Bron: indentiteit">
+identiteit</span> van de meeste der oudheden vaststellen. De
+opgravingen zijn eigenlijk nog slechts pas begonnen; wie weet wat zij
+nog aan den dag zullen brengen, vooral als de regeering op de een of
+andere wijze de Boeddhisten tevreden kan stellen, hunne gevoelens niet
+kwetst en toch met krachtige hand de onderzoekingen voortzet.</p>
+
+<p>Voor mijne lezeressen wil ik hieraan nog toevoegen, dat Mahinda eene
+zuster had, die ook Boeddhiste was, en dat hij die zuster, toen zijn
+proselietenmakerij zoo succesvol was, liet overkomen om de vrouw van
+koning Tissa en hare hofdames te bekeeren. Zij kwam en bracht een tak
+van den bo-boom mede, waaronder Boeddha zeven dagen in heilig afwachten
+gezeten had; zij plantte dien tak hier, deze schoot weldra wortel en is
+nu de heilige bo-boom van Anuradhapura. Mahinda&rsquo;s zuster was even
+succesvol als haar broeder; de koningin en alle dames uit haar gevolg
+lieten zich bekeeren en uit deze vormde zij een soort nonnen, die wel
+op andere wijze dan de priesters of monniken, maar toch ook haar
+geheele leven aan den dienst van het Boeddhisme wijden, zonder iets
+anders te doen. De Boeddhistische zusterschap vormt geen nonnen, die,
+evenals de Katholieke nonnen, zich op de een of andere wijze nuttig
+trachten te maken voor de menschheid; zij zijn totaal nuttelooze
+wezens, die haar leven wijden aan den dienst van Boeddha. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb311" href="#pb311">311</a>]</span></p>
+
+<p>Toen wij tegen &eacute;&eacute;n uur weder in het hotel aangeland
+waren, hadden wij nog juist tijd om haastig wat te eten, ons boeltje
+weder te pakken, om nog met den trein van twee uur weder naar Colombo
+te vertrekken.</p>
+
+<p>Wij vonden dezen keer opname in het Galle Face Hotel, wat weldra
+bleek een &ldquo;betrekkelijk&rdquo; voorrecht te zijn. Vooreerst is
+dit hotel tamelijk ver buiten de stad gelegen, zoodat wij minstens een
+kwartier noodig hebben alvorens wij de stad bereiken en dan is het hoog
+fashionable. Bijna den geheelen dag is er muziek en niet alleen de
+gasten van het hotel genieten er van, maar ook de heeren en dames van
+Colombo&rsquo;s <span lang="en">high life</span> komen hier
+tea&rsquo;en, dineeren, dansen en hunne mooie toiletten ten toon
+spreiden. Achterna bezien was het eenvoudig hotel Bristol, dat toch in
+zijn soort heel goed was, voor ons veel beter gelegen en doelmatiger
+geweest. Toen wij &rsquo;s avonds in het Galle Face Hotel aankwamen,
+was een van de vele bals, die hier gegeven worden, in vollen gang. Ik
+verkeerde door de hitte zoo ongeveer in smeltvorm, maar dat nam niet
+weg, dat tal van jonge paren&mdash;en ook eenige oude&mdash;het niet te
+warm vonden, om in walspas rond te draaien en aan elkanders warmen
+boezem te rusten. Het was geen frisch schouwspel, dat bal aan te
+zien.</p>
+
+<p>Ik zou over Ceylon nog wel eenige brieven kunnen vullen, als ik maar
+tijd had ze neer te pennen. Het land is rijk aan natuurschoon,
+belangrijk voor den ethnoloog door de verschillende volksstammen,
+waarvan vele vrijwel nog in natuurstaat verkeeren, en voor den
+archaeoloog om van te watertanden. De uitgravingen zijn op
+verschillende plaatsen op Ceylon in vollen gang en leveren overal
+prachtige resultaten. Voor allen, die naar Indi&euml; gaan of van daar
+huiswaarts keeren, is het zeer loonend een tweeweeksch oponthoud in
+Colombo te maken en dan die dagen in Kandy door te brengen. <span
+class="pagenum">[<a id="pb312" href="#pb312">312</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch32" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-455.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="201"></div>
+
+<h2 class="normal">In Britsch-Indi&euml;.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">Van Colombo tot Madras.</h3>
+
+<p>2 Februari. Wij gaan over eenige uren Ceylon verlaten, om ons naar
+het vaste land van Britsch-Indi&euml; te begeven.</p>
+
+<p>V&oacute;&oacute;r ik over dit enorm uitgebreide land, dat even
+groot is als heel Europa zonder Rusland, waar 404 talen door
+300.000.000 menschen gesproken worden, waar dagelijks couranten in 22
+talen verschijnen, waar behalve Christenen en Joden, menschen leven,
+die tot alle oude godsdiensten met honderden sekten behooren, <span
+class="corr" id="xd0e3466" title="Bron: begint">begin</span> te
+schrijven, moet ik de lezers waarschuwen, dat alle schrijvers over
+Indi&euml; het er over eens zijn, dat zelfs indien men 25 jaren in
+Indi&euml; heeft gewoond met het doel land en volk te bestudeeren, men
+dan nog ten slotte tot de conclusie komt, dat men er eigenlijk niets
+van weet. Dit land, dat het oudste land op aarde schijnt geweest te
+zijn, waar de eerste wetenschap beoefend werd en van waar de beschaving
+is uitgegaan, schijnt voor vreemdelingen ondoorgrondelijk. Wij zijn van
+plan in twee maanden tijd dit uitgebreide land van Zuid tot West, van
+Noord tot Oost te doorkruisen en in alle belangrijke plaatsen een of
+meer dagen te vertoeven. V&oacute;&oacute;r wij de reis aanvingen,
+hebben wij moeten kiezen tusschen al het belangrijke wat dit land te
+zien en te leeren geeft om onze reisroute te kunnen vaststellen. Wij
+zullen de plaatsen bezoeken, waar wij belangrijke oude tempels vinden,
+de steden, waar de hoofdgodsdiensten de omgeving be&iuml;nvloeden en
+eenige mooie bergtoeren maken. Daarvoor gaan wij van Tutticorin naar
+Madras, en vandaar naar Bombay, onderweg verschillende plaatsen
+aandoende. Van <span class="pagenum">[<a id="pb313" href=
+"#pb313">313</a>]</span>Bombay gaan wij Noordelijk tot Lahore en dan
+naar Calcutta. Zooveel mogelijk zal ik van alle plaatsen die wij
+aandoen het vermeldenswaardige vermelden en de indrukken mededeelen,
+die ik opdoe. Dat die indrukken vluchtige zijn, spreekt van zelf en dat
+zij altijd precies zullen wedergeven wat de toestanden in werkelijkheid
+zijn, wil ik niet belooven. Misschien zijn er onder mijne lezers, die
+dezelfde reis al eens gemaakt hebben en andere indrukken opdeden, dat
+is zeer wel mogelijk. Men verwachte van mij dan ook geene beschrijving
+van Britsch-Indi&euml;, geen volledigheid van de onderwerpen, die ik
+aanroer, maar alleen een beschrijving van wat <i>ik</i> zag, wat <i>
+ik</i> ondervond, en wat <i>ik</i> van dat alles denk.</p>
+
+<p>3 Februari. Met een uitstekende boot met groote, comfortabele
+hutten, goede badkamers en zeer goede keuken, de
+&ldquo;Bharatta&rdquo;, staken wij van Colombo naar Tutticorin over.
+Hadden wij bij aankomst in Colombo gemist de mooie haven te zien, bij
+ons vertrek van Ceylon hadden wij daartoe alle gelegenheid. Om zeven
+uur van ochtend bracht de boot ons op vijf mijlen afstand van
+Tutticorin, van waar wij in een kleine stoombarkas met onze bagage aan
+land werden gebracht. Spoedig daarna reisden wij af naar Madura, alwaar
+onze eerste stopplaats voor Indi&euml; zou zijn. De treinreis bood niet
+veel bijzonders, het landschap was vlak en dor, de natives aan den weg
+van het soort, zooals wij ook op Ceylon hadden gezien, alleen de
+Sinhaleezen ontbraken. De zon in dit deel van de wereld, waarin het
+altijd heet en altijd dor en droog is, gloeide door de tralies van onze
+jalouzie&euml;n voor de waggonraampjes. Gelukkig voorzien de
+spoorwegdirecties de compartimenten van goede electrische waaiers, die
+ten minste eenige koelte aanbrengen. Als men bedenkt, dat alle
+gidsboeken, (ongelukkig heeft Baedeker den tijd nog niet gekomen geacht
+een Baedeker van Indi&euml; uit te geven), er voor waarschuwen in
+Indi&euml;&mdash;vooral in treinen en stations&mdash;water of melk te
+drinken, dat men niet zelf vooraf gekookt heeft, vruchten aan de
+stilstaande treinen van inlanders te koopen en die te eten, in de
+restauratiewagens salade, vruchten zonder schil of met zachte schil te
+nuttigen, vleesch en visch zooveel mogelijk onaangeroerd te laten, dan
+blijft er niet veel over, waaraan de verhitte en hongerige toerist
+dorst en honger kan laven. De lijst van zaken, die in dit land
+&ldquo;<span lang="en">dangerous</span>&rdquo; <span class="pagenum">
+[<a id="pb314" href="#pb314">314</a>]</span>zijn, is inderdaad zoo
+groot, dat het mij niet verwondert, dat men in Engeland dankgebeden in
+de kerken opzond en een algemeenen feestdag hield, toen koning George
+en zijne gemalin heelhuids door dit land heengekomen waren. Wij zullen
+probeeren dat kunststukje na te doen.</p>
+
+<p>Het eenig verschil wat wij aan den weg tusschen de kleurlingen hier
+en op Ceylon opmerken, is, dat hier bijna elke man, vrouw en kind
+gemerkt zijn. Op Ceylon waren het slechts weinigen, die wij hier en
+daar gemerkt zagen. Zij hebben dan midden op het voorhoofd&mdash;soms
+gaande tot over de neus&mdash;witte, gele of roode strepen en ronde
+roode plekken, strepen in horizontale of in verticale richting. Elk
+merk geeft aan tot welke godsdienst of tot welke kaste de bezitter
+behoort. Soms zag ik iemand met drie horizontale witte strepen, gaande
+van &rsquo;t eene eind tot het andere einde van het voorhoofd en
+daaronder, vlak boven de neus, een vermiljoen roode stip, ter grootte
+van een gulden. Anderen hadden verticale, witte strepen, waarvan de
+middelste tot over de neus tot aan de punt liep. Een klein, naakt
+meisje had drie gele strepen over haar voorhoofd en men had getracht
+hare bruine wangetjes en rondom het kleine mondje een oranje-gele tint
+te geven. Allerlei variaties op dit thema zijn aangebracht en met mijn
+gidsboek tot hulp heb ik getracht deze en gene soort te <span class=
+"corr" id="xd0e3489" title="Bron: indentificeeren">
+identificeeren</span>. Geen gemakkelijke taak.</p>
+
+<p>Om half drie arriveerden wij in Madura, een stadje van ruim 100.000
+inwoners, alleen door inlanders bewoond en vol van historische
+oudheden. Een hotel is er niet te vinden, doch de spoorwegmaatschappij
+heeft het den reizigers mogelijk gemaakt om er een dag te vertoeven,
+door op het dak van het station een groote open veranda te bouwen met
+zes min of meer afgesloten... laat mij zeggen, kamers, waarin in ieder
+twee ledikanten staan en die van frissche badgelegenheden zijn
+voorzien. Als men den dag te voren telegrafeert, zoo&rsquo;n telegram
+kost niets, dan is men vrij zeker een onderdak te vinden, want niemand
+mag langer dan 24 uren zoo&rsquo;n kamer occupeeren. Wij hadden de
+voorzorg om te telegrafeeren genomen en vonden dus een kamer voor ons
+gereserveerd. Wij zullen op onze toer door Indi&euml; nog wel meer van
+zulke stationgelegenheden gebruik moeten maken, als dan alle zoo
+eenvoudig doch goed als deze zijn, zijn wij tevreden. Alleen zouden wij
+gaarne, <span class="pagenum">[<a id="pb315" href=
+"#pb315">315</a>]</span>als het voor het vragen was, wat minder bezoek
+van ratten en muizen hebben, die zich hier al bijzonder thuis gevoelen.
+Maar in Indi&euml;, nog meer dan op Ceylon, waar het leven van alle
+dieren heilig is, moeten wij niet verwachten, dat zulke beestjes
+uitgeroeid worden.</p>
+
+<p>Wij zijn <span lang="en">lucky</span> toeristen. Juist den dag dat
+wij aankwamen, was een belangrijke feestdag voor de Hindu&rsquo;s. Het
+was de Chitra&iuml;, op een na de voornaamste van alle Hindu&rsquo;sche
+feestelijkheden. Het feest vindt elk jaar plaats op den eersten dag van
+volle maan, in de Hindu&rsquo;sche maand Tai, die valt tusschen Januari
+en Februari. Wij hadden nu wel heel veel moeite een rijtuig en een gids
+te vinden, want allen en alles was getogen naar den tempel Teppakulam,
+waar de heilige processie zou plaats vinden, op ongeveer vier mijlen
+afstand van hier. Den geheelen dag brachten locaaltreinen Hindu&rsquo;s
+uit de omgeving aan om aan de processie en de daarmee gepaard gaande
+feestelijkheden deel te nemen, zoodat duizenden en duizenden hunner
+dezen dag in Madura bijeen waren. Met behulp van den stationschef
+kregen wij ten slotte om ruim vijf uur een jutka, dat is een wagentje
+in den vorm van een groote rioolpijp op twee wielen, doch van riet
+gemaakt en met een os bespannen. De inlanders gaan er in liggen, of
+zitten er in op hunne gekruiste beenen, wij verkozen er achter in te
+kruipen en onze beenen naar buiten te laten hangen. Wij kregen ten
+slotte ook in plaats van een os, een paardje, maar een paardje, dat
+niet grooter was dan een muis. Wij moesten onze hoeden afzetten en
+achter ons neerleggen, want boven onze hoofden werd het ronde ding
+natuurlijk steeds nauwer en liet nauwelijks genoeg ruimte om onze
+hoofden fier op te houden. Bij elke oneffenheid in den weg, of bij elke
+kromming, caramboleerden onze hoofden tegen elkaar of tegen de
+wagenwanden. Mijn valsche pruik beschutte mij voor menige buil.</p>
+
+<p>Op onzen weg passeerden wij de dichte drommen inlanders, die allen
+naar het feest togen. De vijf olifanten, de heilige, die een voorname
+plaats bij elk heilig feest van Buddhisten en Hindu&rsquo;s innemen
+zagen wij prachtig uitgedost heenvoeren. Een er van boog vriendelijk
+voor ons en bood toen zijn snuit voor een belooning aan. Wij staken
+voor deze beleefdheid een paar koperstukjes in den snuit, die
+onmiddellijk <span class="pagenum">[<a id="pb316" href=
+"#pb316">316</a>]</span>aan den op hem zittenden priester oversnuit
+werden. Eenige hooge en voorname priesters werden in prachtig versierde
+baldakijns heen gebracht. De baldakijns werden door 8 mannen gedragen,
+voor en achter en aan beide zijden door muzikanten omgeven. De muziek
+werd gegeven door mannen, die op fluiten bliezen, op trommels sloegen,
+met rinkelbellen en andere bellen rinkelden, of met twee stukjes metaal
+op elkaar sloegen. De Hindu&rsquo;sche bediende van den stationschef
+die ons tot gids diende, en die een beetje Engelsch sprak, vond de
+muziek prachtig; ik kon er niet veel harmonie in ontdekken.</p>
+
+<p>De geheele weg was met gele bloemen en gele bladen versierd, alle
+vrouwen en meisjes droegen gele bloemen in de haren en hadden kransen
+van gele bloemen om den hals. Geel was de heilige kleur. Alle
+Siwabeelden bij den weg kregen offeranden van gele bloemen. Na ongeveer
+drie kwartier in onze ongemakkelijke koets gereden te hebben, kwamen
+wij op de heilige plaats aan. Daar was een reuzengroote tank of vijver,
+waar midden in op een eilandje een mooie tempel stond, de Teppakulam,
+voor wie de feestdag gold. Met een bootje moesten wij er heenroeien.
+Maar die bootjes, van den meest primitieven vorm en constructie
+(sommige geleken op heele groote, halve kokosnootdoppen) konden niet
+aan de oevers van de vijver komen. Voor de Hindus, die allen blootvoets
+en blootbeens zijn, levert dat natuurlijk geen bezwaar op, maar wij
+konden onze benedenlichamen moeilijk blootstellen aan zulk een
+koudwaterbad. Onze jonge gids wist echter voor die twee vreemde dames
+de menigte, die er om vocht om in de bootjes te komen, op een afstand
+te houden, het bootje zoo dicht mogelijk aan wal te laten komen, en
+toen met behulp van twee mannen en een koenen, jeugdigen sprong, kwamen
+wij in een scheepje terecht, waarvan de bestuurder uit diepe eerbied
+voor de twee blanken onder de zwarten&mdash;eerlijk gezegd heeft de zon
+in Ceylon van mij reeds bijna een kleurling gemaakt en, ik kon best
+voor een der hunnen doorgaan&mdash;niemand meer veroorloofde plaats te
+nemen. Hij roeide ons naar den tempel, waar een jonge priester ons
+onmiddellijk met een krans gele bloemen behing, waarvoor wij hem een
+rupee moesten offeren. Spoedig nadat wij aangekomen waren, werden de
+duizenden lichtjes ontstoken. Het waren alle aarden olielampen van
+antieken vorm, waarin olie en een zakje <span class="pagenum">[<a id=
+"pb317" href="#pb317">317</a>]</span>met brandbare stof. Walm gaven zij
+genoeg. De processie was eenig om aan te zien. Het Siwabeeld, vol
+behangen met gouden kettingen en edelsteenen, achter hem aan het beeld
+van zijn vrouw, minder kostbaar versierd, werd rondgedragen. Rondom
+muzikanten van het reeds beschreven soort. De dragers waren Brahmanen,
+dat is op een na de hoogste kaste hier. Zij alleen genieten de eer Siwa
+en zijne gemalin rond te dragen. Vooraan liepen vele priesters maar
+allereerst een groep dansmeisjes, Nautchgirls, de heilige prostituees.
+Voor een nuchteren toeschouwer was het meest humoristische van deze
+groep, de twee mannen te zien, die aan beide zijden van het Siwabeeld
+liepen met reuzengroote waaiers en daarmede zwaaiden, dat het zweet van
+hun naakte lichamen droop, met het doel Siwa koelte aan te brengen.
+Maar de geheele groep, waarin ook een paard van goud werd rondgedragen,
+was zoo&rsquo;n mooi stuk bont ori&euml;ntalisch geheel, dat het mij
+onuitsprekelijk boeide.</p>
+
+<p>Voor degenen, die het niet mochten weten, is Siwa een van de drie
+godheden der Hindu&rsquo;s, Brahma, Vishnu en Siwa, maar &rsquo;t wordt
+verondersteld dat Siwa in honderden&mdash;onze Hindu-gids zegt
+duizenden&mdash;verschillende vormen op aarde kwam en in al die vormen
+wordt hij door zijne volgelingen vereerd. Madura is de meest Hindusche
+stad in Indi&euml; en de oude tempel, dien wij den volgenden morgen
+gingen zien, de mooiste en grootste van geheel Indi&euml;. Nergens ook
+leven zooveel dansmeisjes als in Madura, waar haar aantal meer dan 200
+is. Zij wonen in een afzonderlijke straat. Men vertelde ons, dat deze,
+die wij niet anders dan prostituees zouden noemen, toch van deze daarin
+verschillen, dat zij zich nimmer verlagen om een blanken man te dienen,
+dat zij alleen met Hindumannen verkeeren. Zij worden dansmeisjes
+genoemd, omdat zij bij alle heilige feesten in de tempels dansen en zij
+zijn met een soort heiligheid omgeven, omdat zij de priesters
+&ldquo;<span lang="de">unentgeltlich</span>&rdquo; ten dienste staan.
+Onder de Europeesche schrijvers over Engelsch Indi&euml; zijn er echter
+verscheidene, die beweren, dat deze vrouwen voor geld en lieve woorden
+ook wel eens een blanken man hare gunsten verkoopen.</p>
+
+<p>4 Februari. Wij gingen den volgenden morgen vroeg den ouden tempel
+zien, die inderdaad in vele opzichten een wonder is. Het Hindu-knechtje
+van den stationschef diende ons weder <span class="pagenum">[<a id=
+"pb318" href="#pb318">318</a>]</span>tot gids. Deze tempel is niet zoo
+heel oud, dateert van het begin der 17e eeuw, hij is echter bijzonder
+goed bewaard gebleven. Al de beelden en beeldengroepen zijn
+stucadoorswerk en later geschilderd. Men beweert, dat het inwendig deel
+van den tempel reeds in de 5e eeuw moet bestaan hebben, want er zijn
+schrijvers uit dien tijd, die er reeds van gewagen. Nadat wij dezen
+tempel genoegzaam eer bewezen hadden, zagen wij het oude koninklijke
+paleis, dat nu tot officieel gebouw dient en waarin de gemeenteraad
+zitting had en zagen wij de groote bo-boom, die op &eacute;&eacute;n na
+(in Calcutta is een nog grooter) de grootste van de geheele wereld is.
+Een bo-boom is een heilige <span class="corr" id="xd0e3518" title=
+"Bron: banyananboom">banyanboom</span>, een oude Waringin, die door
+zijne vele luchtwortels tot stammen gegroeid, een groep boomen gelijkt,
+doch inderdaad slechts &eacute;&eacute;n boom is. Deze bo-boom was
+heilig verklaard, wijl hij in staat bleek, vrouwen, die van den duivel
+bezeten zijn, als zij er deemoedig voor bidden en er offeranden voor
+brengen, te verlossen. Er zijn dingen voor minder nuttige diensten
+heilig verklaard!</p>
+
+<p>Toen wij om 12 uur van onzen rijtoer terugkeerden, stond vlak voor
+het station, in de brandende zon, een geheel naakte man; alleen zijn
+lendenen waren met een doek omgord. Zijn geheele bruine body was met
+heilige asch grijs gekleurd. Zijn oogen leken bloedrood. Hij stond op
+&eacute;&eacute;n been, het andere gestrekt voor zich uit. Het was een
+fanaticus, die door zelfkastijding zich trachtte te zuiveren van begane
+zonden. Hoe lang die man daar reeds gestaan had toen wij arriveerden,
+kan ik niet zeggen, maar toen wij om half drie vertrokken stond hij
+daar nog op hetzelfde eene been. In elk ander land zou zoo&rsquo;n
+grappenmaker met zachte hand naar een krankzinnigengesticht
+overgebracht worden, hier wekte hij van elken voorbijganger bewondering
+en een eerbiedig medelijden op.</p>
+
+<p>V&oacute;&oacute;r ik van Madura <span class="corr" id="xd0e3525"
+title="Bron: vertek">vertrek</span> moet ik nog opmerken, dat de
+voornaamste industrie hier in de stad het weven is, wat nog overal
+thuis op de ouderwetsche handweeftoestellen geschiedt. Wij zagen er
+velen buitenshuis dit handwerk beoefenen. Zeer mooie fijne, zijden en
+katoenen stoffen maakten zij. Het wasschen en het verven der geweven
+stoffen geschiedt ook hier. Ruim de helft der bevolking is wevers, zij
+vormen een afzonderlijke kaste, de weverskaste, die ook hun eigen
+voorhoofdmerk dragen. <span class="pagenum">[<a id="pb319" href=
+"#pb319">319</a>]</span></p>
+
+<p>De hoogste kaste in Madura en omgeving zijn de Kallars of roovers.
+Deze menschen leven bijna uitsluitend van roof. Geheele dorpen rondom
+Madura zijn geheel door Kallars bevolkt. Tegen de niemand en niets
+ontziende leden van deze kaste hebben de Engelsche regeering en ook de
+overige bewoners van dit district reeds alles beproefd wat denkbaar is,
+maar zij kunnen ze niet kwijt worden. In 1896 en &rsquo;97 nam de
+regeering zeer ernstige maatregelen tegen hen, waardoor zij tijdelijk
+in toom werden gehouden en er reeds eenigen hunne bezittingen te gelde
+maakten en naar andere oorden vertrokken. Maar in het midden van 1897
+ontvoerden de Kallars de vrouw en oudste dochter van een invloedrijk
+man uit Madura en zeiden, dat deze vrouwen alleen tegen een hoog
+losgeld weder teruggebracht zouden worden. Indien echter de politie of
+iemand anders een der Kallars een haar mocht krenken, of indien de
+politiemaatregelen tegen hen niet mochten opgeheven worden, dan zouden
+binnen kort alle vrouwen uit het district op even geheimzinnige wijze
+verdwijnen en niemand harer zou terugkeeren. De bevolking was daardoor
+zoo beangst geworden, dat zij smeekten de politiemaatregelen weder op
+te heffen. Zij wilde liever weder onder het oude regime leven. De
+politie kan nu niet veel anders doen dan elkeen waarschuwen op zijn
+hoede te zijn.</p>
+
+<p>Nog op een andere bijzonderheid wil ik wijzen, want ik weet niet of
+ik dat in zoo&rsquo;n hooge mate wel meer in Indi&euml; zal zien. De
+vrouwen hier schijnen lange oorlellen bijzonder gracieus te vinden. Wij
+zagen er met oorlellen die op de schouders neerhingen. Om dat schoone
+resultaat te bereiken, worden de oorlellen van meisjes op den 8en dag
+na de geboorte doorboord en met steeds zwaarder ringen behangen. Als de
+kinderen ouder worden dan hangt men stukjes lood aan de ringen om een
+sneller verloop te verkrijgen.</p>
+
+<p>Dezen eenen dag in Indi&euml; kregen wij ieder minstens een dozijn
+certificaten te teekenen over de braafheid en eerlijkheid en
+geschiktheid der verschillende menschen, waarmede wij in aanraking
+kwamen. De gids, hoewel geen gids van professie, de koetsier, de
+juffrouw van de stationskamers, de restaurateur, de winkelier van wie
+wij een kleinigheid kochten en al zulke menschen meer, vroegen een
+getuigschrift, dat wij met hunne handelingen tevreden waren en wilden
+liefst, dat wij naast <span class="pagenum">[<a id="pb320" href=
+"#pb320">320</a>]</span>onze handteekening een visitekaartje plakten.
+Elkeen loopt hier met een boek certificaten in zijn zak en duwt je dat
+direct onder de neus om zijne voortreffelijkheid te bewijzen. Sommige
+van die certificaten, vooral als zij in de Fransche of Duitsche taal
+zijn geschreven, want dat verstaan de goede menschen niet, zijn in
+&rsquo;t geheel geen aanbeveling. In een er van vond ik zelfs een
+Hollandsch getuigenis door een landgenoot gegeven, dat luidde:
+&ldquo;Hoedt u voor dezen man die u afzet op honderdlei wijzen!&rdquo;
+De man vroeg mij of ik dat lezen kon, of ik het dan voor hem vertalen
+wilde en ik gaf als vertaling: &ldquo;Dit is de eerlijkste man in de
+wereld!&rdquo; &ldquo;Ja&rdquo;, zeide hij, &ldquo;dien mijnheer heb ik
+ook zoo goed behandeld&rdquo;.</p>
+
+<p>5 Febr. Om 8 uur kwamen wij &rsquo;s avonds in Trichinopoly aan,
+waar wij na een schraal diner en na een gids voor den volgenden morgen
+besproken te hebben, gauw op onze primitieve bedden kropen. Wij moesten
+weder in de stationsgelegenheid overnachten, die veel primitiever was
+dan de vorige. Daar wij hier met eigen bedtoebehooren moeten reizen en
+alleen ijzeren bedden met ijzeren matrassen vinden, behoeven wij voor
+bewoonde bedden niet te vreezen; daardoor is onze nachtrust een veel
+kalmere.</p>
+
+<p>Wij reden vanmorgen eerst naar den verst af zijnden tempel, die de
+grootste in zijn soort in Indi&euml; is. Het is een tempel aan Vishnu
+gewijd, waarin Vishnu voornamelijk gehuldigd wordt als de dans- en
+vermaak-lievende God. Erg aanschouwelijk wordt dat in de verschillende
+beelden op en in de enorm grooten tempel voorgesteld; voor de openbare
+zedelijkheid ware het misschien wenschelijk, dat vele van deze beelden
+met een sluier van welvoegelijkheid bedekt werden. Als die tempel in
+ons land stond dan zouden onder onze tegenwoordige Zedelijkheidswet
+zeer zeker vele van de zinnebeeldige voorstellingen uit de graniet
+zuilen uitgehakt worden. Zij geven echter een goed beeld van
+verheerlijking der zinnelijkheid in den Hindu&rsquo;schen godsdienst.
+Den geheelen morgen wijdden wij aan het bezichtigen van al de tempels
+in den omtrek en vanmiddag gingen wij een kijkje nemen van de industrie
+die in Trichinopoly beoefend wordt. Het is in hoofdzaak goud- en
+zilverwerk, filigrainwerk, wat ook al weer door elkeen in eigen hut of
+nog meer v&oacute;&oacute;r de hut, uitgevoerd wordt.</p>
+
+<p>Zuid-Indi&euml;, waarin wij nu reizen, is door zijne Hindu-tempels
+<span class="pagenum">[<a id="pb321" href=
+"#pb321">321</a>]</span>vermaard, daarom bezochten wij de voornaamsten
+er van. Maar wij hebben er nu genoeg van gezien en zullen niet meer,
+zooals wij eerst van plan waren, in Tanjore uitstappen om ook daar
+tempels te zien, maar liever in eens doorreizen naar Madras.</p>
+
+<p>7 Febr. &rsquo;n Tocht van 7 uur &rsquo;s avonds tot 8 uur den
+volgenden morgen bracht ons in Madras, alwaar wij na in een hotel een
+frisch bad en een goed ontbijt genomen te hebben, ons onmiddellijk per
+rijtuig op weg begaven. Madras is een vrij onbelangrijke stad, bezit
+eenige onbeduidende Hindu-tempels en eenige mooie officieele nieuwe
+gebouwen. Alleen voor hen die de occulte godsdiensten grondig
+bestudeeren willen, is Madras belangrijk. Daar hier de eerste
+Theosophische school door mad. Blavatsky en haar medewerker Olcott
+gesticht is, gingen wij daar een kijkje nemen. Even buiten Madras, in
+Adyar, is een zeer mooi gelegen en smaakvol aangelegd stuk grond,
+waarop deze school, met haar uitgebreide bibliotheek en verschillende
+woonhuizen, waarin de studenten en allen die tot de school in
+betrekking staan, wonen, is gevestigd.</p>
+
+<p>Wij troffen er den vriendelijken secretaris mr. Aria, een Parsee,
+die ons alle inlichtingen gaf die wij wenschten. Verscheidene
+Hollandsche heeren en dames zijn op dit oogenblik in en aan deze school
+werkzaam. In de ruime, frissche hall van het hoofdgebouw stond een
+levensgroot beeld van de twee stichters van de school, mad. Blavatsky
+en kolonel Olcott. In Benares, waar wij later komen, is de tweede
+theosophische school gevestigd. Veel volgelingen hebben de
+theosophische leerstellingen nog niet gevonden. Als men bedenkt, dat de
+eerste school reeds in 1875 werd gesticht, dan is het tal actueele
+leden over de geheele wereld, dat volgens de officieele opgaven niet
+meer dan 23.000 bedraagt, zeer klein.</p>
+
+<p>Nadat wij alle bezienswaardigheden en het Madrassche borduurwerk,
+door de vrouwen verricht, tegen ongeveer half twee gezien hadden,
+keerden wij naar het hotel terug, lunchten en namen eenige uren rust.
+Om vijf uur gingen wij nog eens een rijtoer maken door de omgeving van
+de stad, waar de &eacute;lite op dat uur bijeen komt, en om 9 uur zaten
+wij weder in den trein, om rechtdoor naar Bombay af te reizen. Wij
+hadden genoeg van Zuid-Indi&euml;. <span class="pagenum">[<a id="pb322"
+href="#pb322">322</a>]</span></p>
+
+<p>Terwijl de inboorlingen Van Zuid-Afrika, de groote kind-menschen,
+met hun kinderlijke begrippen, hun kinderlijke wijze van zich op te
+sieren, hun kinderlijk geloof, mijn volle sympathie wekten en ik gaarne
+voor hen zou willen werken, om ze tegen te ruwe handelingen te
+beschermen<span class="corr" id="xd0e3554" title="Bron: ;">,</span> ik
+mij tot de inboorlingen van Ceylon, met hun zacht-vrouwelijke trekken,
+hun lieve, vriendelijke oogen, hun gracieuse bewegingen en hun tevreden
+voorkomen, aangetrokken gevoelde, zoo zelfs, dat ik het voor de hoogste
+zaligheid houd, in het binnenland van Ceylon een kinderschooltje met
+deze lieve, mooie kindertjes te hebben, wekten de inboorlingen van
+Zuid-Indi&euml; mijn&mdash;en ook die van mijne
+reisgezellin&mdash;grootste afkeer op.</p>
+
+<p>Deze ruwe, zinnelijke, domme, fanatieke bedrieger-gezichten, die
+drie keer daags in een stilstaand water een bad nemen om zich van hunne
+zonden te zuiveren&mdash;elke onderdompeling in het vieze slootwater
+neemt een bedreven zonde weg,&mdash;en die dikwijls direct daarna zich
+rondwentelen in een hoop excrementen van een koe, omdat dat dier heilig
+is, wekten, met alles wat hen omgeeft, hun geheelen godsdienst incluis,
+mijn grootsten weerzin op. Als het ander deel van Indi&euml; en de
+andere inboorlingen geen beteren indruk weten te wekken, als elke Hindu
+en andere Indische inboorlingen bedelaars en bedriegers blijken te
+zijn, als alle merkwaardigheden in Britsch-Indi&euml; ons zoo gauw gaan
+vervelen, neen, erger nog, in vele opzichten verontwaardiging wekken,
+zooals de Hindusche tempels, dan gaan wij snel door het land en zullen
+eerder dan ons plan was Calcutta bereiken.</p>
+
+<p>Het is echter te hopen, dat Engeland er in geslaagd is, van het
+overige deel van dit oude land iets beters terecht te brengen.</p>
+
+<p>9 Febr. Den 5en Februari vertrokken wij &rsquo;s avonds om 9 uur van
+Madras en kwamen den 7en Februari &rsquo;s morgens om 6 uur in Bombay
+aan. Wij waren toen 6 dagen en route geweest, hadden daarvan een nacht
+in de boot, twee nachten in stationsslaapplaatsen en drie nachten in
+den trein doorgebracht. Wij namen ons derhalve voor in Bombay eenige
+dagen zeer rustig door te brengen. <span class="pagenum">[<a id="pb323"
+href="#pb323">323</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="div2" id="ch33">
+<h3 class="normal">Bombay.</h3>
+
+<div class="div3">
+<h4>I.</h4>
+
+<p>Toen wij &rsquo;s morgens om 6 uur arriveerden, lag de stad nog in
+nachtelijk duister, de straatlantaarns gaven alleen eenig licht. Wij
+konden nu zien, hoe de stille straten van een Oostersche stad er bij
+nacht uitzien. Langs den geheelen weg van het station tot het hotel,
+minstens 20 minuten rijden, lagen de menschen langs den huizenkant
+buiten te slapen. Soms, waar wij wat nauwere straten hadden te
+passeeren, ging het rijtuig dwars tusschen de slapende Bombayers door.
+Het is natuurlijk dat soort menschen, dat &rsquo;s morgens &ldquo;zijn
+bed opneemt en gaat wandelen&rdquo;, menschen, die waarschijnlijk geen
+woning hebben en er ook de behoefte niet aan gevoelen. Want ook wanneer
+deze menschen een woning hadden, zouden zij tehuis geen zachtere
+slaapplaats kiezen.</p>
+
+<p>Het hotel, Taj Mahalhotel, waarin wij intrek namen, wordt het
+grootste hotel van de wereld genoemd. Het is zeer zeker waard even
+vermeld te worden. Het is een navolging van de Taj Mahal-tempel in
+Agra, waarover ik later zal spreken, als wij daar geweest zijn. Een
+rijke Parsee heeft in dit hotel een groot deel van zijn kapitaal
+gestoken, omdat hij Bombay de eer wilde geven, het beste hotel van de
+wereld te hebben. Ik geloof niet, dat hij daarin geslaagd is, ook al
+omdat het Oostersche klimaat niet toelaat de luxe aan te brengen, die
+men in vele groote Europeesche hotels vindt. Hoe het zij, het is een
+zeer mooi en comfortabel hotel, met prachtig uitzicht, zoowel op de zee
+als op de stad.</p>
+
+<p>De stad Bombay is de meest Europeesche stad, die men zich denken
+kan. Als men de native town, het gedeelte, waar de Oosterlingen wonen
+en hunne winkels hebben, er buiten laat, dan kon deze stad even goed
+ergens in Duitschland of Frankrijk of Engeland liggen, als juist hier.
+Het is een stad met mooie moderne gebouwen, breede, ruime straten,
+groote pleinen met standbeelden<span class="corr" id="xd0e3576" title=
+"Niet in bron">,</span> tuinen en parken; het geheel geeft den indruk
+een welvarende stad te zijn, die goed en zindelijk beheerd wordt. Wij
+maakten denzelfden middag van onze aankomst een rijtoer van eenige uren
+om een indruk van de stad te krijgen en gaven hier en daar ons
+visitekaartje met een <span class="pagenum">[<a id="pb324" href=
+"#pb324">324</a>]</span>introductiebrief af, bij personen, waarvoor wij
+eene aanbeveling ontvangen hadden. Reeds denzelfden avond ontvingen wij
+een bezoek van een Engelsche lady-doctor, die ons velerlei inlichtingen
+gaf.</p>
+
+<p>Den volgenden morgen brachten wij het allereerst een bezoek aan de
+native town, waar wij haast verblind werden door de helle kleuren, door
+mannen en vrouwen beide gedragen. Mannen met blauwe, bruine of witte
+beenbekleeding (geen broeken) met emerald vesten en roode, groene of
+goudgele turbans. Vrouwen met kersroode, hardrose of zeegroene zijden
+doeken, waarin zij van hoofd tot voeten gewikkeld zijn, waarvan de
+randen rondom met een gouden band zijn afgewerkt. Men beweert, dat er
+meer dan 40 dialecten alleen in dat stadsdeel gesproken worden.</p>
+
+<p>Des middags gingen wij datgene in Bombay zien, waarvoor de meeste
+toeristen alleen Bombay bezoeken en er een dag verblijven. Ik wil den
+lezer waarschuwen, dat ik nu over griezelige dingen ga schrijven,
+dingen, die griezelig zijn als men er over leest, doch als men ze ziet,
+dan verdwijnt het afschuwelijke er van voor een groot deel.</p>
+
+<p>Zooals men weet, verbranden de Boeddhisten en Hindoe&rsquo;s hunne
+lijken, doch overal, waar wij tot nog toe waren, vertelde men ons, dat
+daarvoor niet een bepaalde plaats bestond, elke familie verbrandde het
+lijk van zijn naastbestaande ergens dicht bij een stroom of ergens in
+een bosch, zoodat wij daarvan niets konden zien. Hier in Bombay hebben
+de Hindoe&rsquo;s hun verbrandplaats en daarheen begaven wij ons. Men
+moet om toegelaten te worden eene aanbeveling medebrengen en die
+bezaten wij.</p>
+
+<p>Iets somberders dan deze plaats, waar het lichaam voor de laatste
+maal heengeleid wordt, is niet denkbaar. Het is niet anders dan een
+groote, langwerpig-vierkante ruimte, omgeven door kale muren. Op
+verschillende plaatsen stonden vier ijzeren stangen, twee aan twee
+tegenover elkander. Tusschen deze ijzeren stangen wordt het hout
+opgestapeld en het lijk gelegd. Verder eenige houten banken, waarop de
+familieleden kunnen rusten, onderwijl het lijk van hun naastbestaande
+verbrand wordt. Dat is alles. Wij zagen een vuur branden, doch het lijk
+was reeds verteerd. Toen wij daarnaar stonden te kijken, kwamen op eens
+eenige in het wit gekleede mannen de poort <span class="pagenum">[<a
+id="pb325" href="#pb325">325</a>]</span>binnen, die een nieuw lijk
+brachten. Het was het lijk van een volwassen mensch, dat geheel in een
+wit laken gehuld, op twee palen gebonden, door 8 mannen op de schouders
+naar binnen gedragen werd. Daar werd het van de palen verwijderd,
+daarna het hout opgestapeld, het lijk er tusschen gelegd..... Wij
+hadden er genoeg van gezien, ons verbeeldingsvermogen kon het verder
+wel uitwerken. De man, die ons rondgeleidde, vertelde, dat voor lijken
+van rijke menschen echt sandelwood gebruikt wordt, zoodat het vuur soms
+drie- &agrave; vierhonderd <span class="corr" id="xd0e3591" title=
+"Bron: rupee&rsquo;s">rupees</span> kost. De asch der verbrande lijken
+wordt in de meeste gevallen aan de vier windstreken prijsgegeven, door
+sommige familieleden wordt zij verzameld en naar Benares opgestuurd om
+in den heiligen Ganges geworpen te worden.</p>
+
+<p>Hier op deze verbrandplaats was zoo duidelijk te kennen gegeven, dat
+de Hindoe niet de minste waarde hecht aan het omhulsel van den mensch.
+De ziel is alles en die heeft natuurlijk reeds lang het doode lichaam
+verlaten en is in een ander levend wezen overgegaan. Dat is hun
+geloof.</p>
+
+<p>Van deze trieste plaats gingen wij naar de plaats waar de Parsees
+hunne lijken brengen. Laat mij vooraf mededeelen, wie de Parsees zijn.
+Het zijn de oorspronkelijke bannelingen uit Perzi&euml;, die ruim acht
+eeuwen geleden in Indi&euml; kwamen en eerst toen Indi&euml; onder
+Britsche heerschappij kwam, tot welvaart en ontwikkeling konden komen.
+In het algemeen gesproken, zijn zij de intelligentste van de rassen
+hier. Niet alleen de mannen, maar ook de vrouwen en dochters der
+Parsees zijn hoogst ontwikkelde personen, die de <span class="corr" id=
+"xd0e3598" title="Bron: unviersiteiten">universiteiten</span> alhier
+bezoeken en in de verschillende vakken promoveeren. Niettegenstaande
+hun aantal betrekkelijk klein is, in Bombay, waar zij voornamelijk
+wonen, zijn er nog geen 50.000, wordt toch feitelijk deze stad geheel
+door hen beheerd. Alle groote financieele en commercieele ondernemingen
+gaan van hen uit, alle mooie, groote paleizen worden door hen bewoond.
+Ook in den gemeenteraad vormen zij verreweg de meerderheid en voor alle
+groote functi&euml;n worden zij aangewezen. Geen enkele philantropische
+of wetenschappelijke instelling kan bestaan, als de Parsee-prinsen er
+niet hun goedkeuring en hun financieelen steun aan schenken.</p>
+
+<p>Deze Parsees zijn Zoroasters, zij aanbidden zon, maan, aarde, lucht
+en vuur. In hun tempels, waarin niemand, die geen Parsee <span class=
+"pagenum">[<a id="pb326" href="#pb326">326</a>]</span>is, wordt
+toegelaten, brandt eeuwig een vuur. Dat vuur aanbidden zij, zooals zij
+buiten den tempel zon en maan, aarde en lucht aanbidden. Zij zijn van
+meening, dat zij hunne dooden niet kunnen begraven, omdat zij dan de
+aarde verontreinigen zullen; door ze te verbranden, ontheiligen zij
+&rsquo;t vuur en zoo hebben zij er wat anders op bedacht. Maar laat mij
+den lezer langzaam op het komende voorbereiden. Het rijtuig bracht ons
+langzaam een mooi begroeiden heuvel op, vanwaar wij een prachtig
+uitzicht op de zee en op de stad onder ons hadden. Voor een poort
+gekomen, hield de koetsier halt en wees ons naar binnen te gaan. Nadat
+wij onze introductie vertoond hadden, gingen wij een eind door een
+prachtige allee met in bloei staande boomen en kwamen toen in een
+wondervollen bloementuin. Een intelligente man, daarvoor waarschijnlijk
+aangewezen, ging met ons rond en wees ons op al het schoone, vooral op
+de zeer mooie vergezichten, die men op menige plek genieten kan. Het
+eenige wat in dezen tuin hinderde, was het onophoudelijk gekrijsch van
+de honderden roofvogels boven ons. Wij mochten niet verder gaan dan tot
+op een zekere plek, &ldquo;de Vaarwelhoek&rdquo; genaamd. Niemand mag
+dien hoek overschrijden, ook de Parsees niet. Alleen de wachters van de
+torens, &ldquo;de Torens van Stilzwijgen&rdquo;, hebben daartoe het
+recht. Die torens van stilzwijgen waren van die plek geheel te zien. Er
+zijn er vijf. Het zijn ronde, tien &agrave; vijftien meter hooge, van
+boven open, torens, met slechts &eacute;&eacute;ne opening, de
+deuropening. De randen van die torens zitten rondom vol groote gieren,
+wachtende op hun prooi. Als er geen epidemie heerscht komen er
+dagelijks twee &agrave; drie lijken. Tot aan den Vaarwelhoek wordt het
+lijk door de familieleden gebracht, daar nemen de wachters van de
+torens van stilzwijgen het in ontvangst, de familieleden verwijderen
+zich, of gaan bidden in den tempel van den tuin en het lijk wordt in
+een der torens van stilzwijgen neergelegd. Nauwelijks hebben de gieren
+de torendeur hooren kraken of met snellen wiekslag zijn allen, die niet
+reeds tevoren op de randen zaten te wachten, aangevlogen, om den prooi
+in ontvangst te nemen. In minder dan twee uren, soms niet meer dan in
+een uur, hebben deze roofdieren het lijk geheel opgegeten, niets dan
+het zuiver afgekloven skelet is overgebleven. Door de heete
+zonnestralen worden deze beenderen in een paar dagen geheel gedroogd en
+daarna tot asch verbrand. Het geheele <span class="pagenum">[<a id=
+"pb327" href="#pb327">327</a>]</span>proces, zooals het daar plaats
+vindt, werd ons in een klein toestel aanschouwelijk voorgesteld. Op
+deze wijze meenen de Parsees dat zij voldoen aan het wijze woord:
+&ldquo;Uit asch zijt gij opgebouwd en tot asch zult gij
+wederkeeren.&rdquo; Het komt mij voor, dat alleen de beenderen op die
+wijze tot asch wederkeeren, maar op zoo&rsquo;n kleinigheid moet men
+niet letten. Het mag vreemd schijnen, dat wij op deze plaats niet zoo
+somber gestemd werden als op de verbrandplaats der Hindoe&rsquo;s. De
+prachtige omgeving nam al het sombere en het griezelige hier weg.
+Trouwens, als men zijn gevoel een oogenblik het zwijgen oplegt, het
+verstand alleen laat spreken, dan vraagt men zich af, is er tusschen
+deze wijze van handelen en het begraven der lijken wel zoo&rsquo;n
+groot verschil? Wat hier bijna zichtbaar geschiedt, het opeten der
+lijken, geschiedt onder den grond op minder snelle wijze toch ook. Wij
+denken daaraan niet en doordat wij het niet zien, stellen wij ons,
+hetgeen met de lijken die wij begraven geschiedt, anders voor. Als hier
+die gieren niet zoo luidruchtig hunne vreugde te kennen gaven als er
+voedsel voor hen in aantocht is, en niet zoo zichtbaar op hun prooi
+zaten te wachten, zou het minder wreed lijken.</p>
+
+<p>Maar genoeg over deze griezeligheden, ik ga nu slapen en zal morgen
+vervolgen.</p>
+
+<p>10 Februari. Gistermorgen vonden wij een invitatie voor een tea, ten
+huize van een der dames, voor wie wij een introductie hadden en waar
+wij den eersten dag ons kaartje hadden afgegeven. Ook vond ik een
+briefje van dr. Benzon, om in het hospitaal, waarvan zij de directrice
+is, te komen, om eenige belangrijke operaties bij te wonen. Daar toog
+ik dus alleen op af en vond bij aankomst dr. Benzon met hare drie
+assistenten met de eerste operatie reeds vrij ver gevorderd.</p>
+
+<p>Het betrof een twaalfjarig meisje, bij wie uit de okselholte eenige
+zeer groote tuberculeuze klieren werden weggenomen. De tweede operatie
+gold &rsquo;n vrouw bij wie een tumor uit den buik verwijderd werd.</p>
+
+<p>Toen die operaties afgeloopen waren, had dr. Benzon nog lust en tijd
+mij in haar geheel hospitaal zelf rond te leiden en eenige belangrijke
+ziektegevallen te wijzen.</p>
+
+<p>Dit Kama-hospitaal voor vrouwen is meer dan een kwart eeuw geleden
+door den heer Kama gesticht, vandaar zijn naam, doch is later door het
+gouvernement overgenomen en is nu <span class="pagenum">[<a id="pb328"
+href="#pb328">328</a>]</span>dan ook een gouvernements-instelling en de
+daaraan verbonden doktoren en verpleegsters, regeeringsambtenaren. Dr.
+Benzon, die aan het hoofd staat, is een Engelsche, die in Londen
+gestudeerd heeft, hare drie assistenten zijn hier geboren, zij hebben
+ook hier in Bombay gestudeerd en haar doctorstitel gehaald. In Bombay
+is een zeer goede medische school voor studenten van beiderlei sekse.
+Tal van Indische meisjes studeeren hier, zoodat langzamerhand de
+Hindu-, Parsee-, Mohammedaansche en andere vrouwen nergens meer van
+medische hulp verstoken behoeven te blijven. Het Kama-vrouwenhospitaal
+is een inrichting met honderd bedden, die altijd alle in gebruik zijn,
+zoodat spoedig een vergrooting kan worden tegemoet gezien. Het is in
+alles een up-to-date hospitaal, waarvoor door de regeering geen geld
+gespaard en dat door de vrouwen-doktoren onberispelijk beheerd wordt.
+Ik ben benieuwd te zien, wat equivalent ik voor deze inrichting op Java
+zal vinden; in hoeverre onze regeering aan de zieke Javaansche vrouwen
+gelegenheid geeft door vrouwelijke doktoren behandeld te worden.</p>
+
+<p>Dr. Benzon had ook eene uitnoodiging voor de tea, waarheen wij ons
+om vijf uur zouden begeven. Zij sprak met mij af, dat zij ons met haar
+automobiel zou komen halen, zoodat wij gezamenlijk konden gaan en zij
+ons aan eenige interessante personen kon voorstellen. En daar kwam nu
+datzelfde fijne persoontje, dat &rsquo;s morgens eenige belangrijke
+operaties had verricht, &rsquo;s middags eenige drukke consult-uren
+voor private pati&euml;nten had gehad, om vijf uur ons halen, gekleed
+in een geborduurd wit japonnetje met een hoed met lange witte veeren,
+er uitziende als de meest vrouwelijke vrouw, die men zich denken
+kan.</p>
+
+<p>De dame, die ons had uitgenoodigd voor de tea, is eene der
+voornaamste Engelsche vrouwen hier. Zij is niet alleen de leidster in
+de Engelsche society-wereld, zij is tevens de persoon, die tal van
+goede hervormingen hier tot stand brengt. Zoo heeft zij onder meer eene
+overbrugging bewerkt tusschen de vrouwen uit de Parsee-, Hindoe- en
+Mohammedanenwereld en de Engelsche vrouwen. Zij is heel voorzichtig
+begonnen de vrouwen uit die verschillende groepen bijeen te brengen en
+thans kan men op hare tea&rsquo;s de interessantste vrouwen uit die
+kringen vinden. Voor ons was het een waar oogengenot, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb329" href="#pb329">329</a>]</span>die Purdah-partij
+bij te wonen. Purdah beteekent gordijn. Vroeger vond men op de
+Purdah-partijen altijd een gordijn, waarachter de Mohammedaansche
+vrouwen zaten en diegenen onder de andere vrouwen, die niet door andere
+mannen dan hun eigen familieleden gezien mochten worden. Langzamerhand
+hebben de vrouwen uit de hooge kringen deze gewoonte afgelegd, zij
+vertoonen zich nu openlijk en ongesluierd in de kringen, doch de naam
+Purdah-partij is behouden gebleven en heeft nu alleen de beteekenis,
+dat er alleen vrouwen uit alle godsdiensten en geen mannen tegenwoordig
+zijn. Wij maakten er kennis met een paar Indische prinsessen, meisjes
+naar schatting 15 en 17 jaar oud, klein en teer gebouwd, gekleed in
+zulke schitterende Indische kleeding en met zulke prachtige
+edelsteenen, dat het alle beschrijving te boven gaat. Er was een vrouw
+van een Maharatja, en er waren tal van vrouwen uit de schatrijke
+Parsee-wereld en van de toonaangevende Hindoe&rsquo;s en Mohammedanen.
+En onder al dezen de elite uit de Engelsche ambtenaarskringen. Dan eens
+warrelden dezen allen in bonte mengeling dooreen, dan weder zetten zij
+zich op de hoefijzervormig geplaatste stoelenrijen om een oogenblik te
+luisteren naar de muziek en zang, door eenige Engelsche en een paar
+Indische dames ten beste gegeven. Een der Indische dames bespeelde een
+echt Indisch instrument, een cither, en gaf daarop echt Indische muziek
+te hooren. Ik heb nooit te voren zoovele kostbare gewaden en
+edelgesteenten bijeen gezien en nooit zoovele vreemde damescostuums als
+gistermiddag. Er was een Mohammedaansch meisje met rood satijnen broek,
+de pijpen van onder bijeen gebonden door &rsquo;n gouden band, waaruit
+de kleine voetjes in gouden muiltjes coquet te voorschijn kwamen.
+Daarover droeg zij van ragfijn rosezijde, geheel met goud doorwerkt,
+een overkleed, dat, als bij alle andere dames, altijd eindigde in een
+soort van sluier, die van achter over het hoofd ging en daarop met een
+groote parel bevestigd was. Zij was een Mohammedaansche. Er waren een
+paar zusjes, die hun lichaam alleen in een zacht cr&egrave;me zijden,
+met goud geborduurden langen doek of sarong gewikkeld hadden, die ook
+al weder op het hoofd in een soort sluier eindigde, waarmede de
+bleek-bruine gezichtjes met de groote zwarte oogen en lange wimpers
+prachtig omlijst werden.</p>
+
+<p>Maar meer dan al die mooie vrouwen in hun prachtige gewaden <span
+class="pagenum">[<a id="pb330" href="#pb330">330</a>]</span>te zien,
+interesseerde het ons om met velen van hen te spreken. Velen van hen
+hadden aan een der vijf universiteiten in Indi&euml; gestudeerd en een
+<span class="corr" id="xd0e3629" title="Bron: doctortstitel">
+doctorstitel</span> in een der faculteiten behaald met geen ander doel
+dan hun kennis te verrijken. Enkelen van hen gebruikten de verworven
+kennis ten behoeve van het algemeen. Onder deze vrouwen vonden wij die
+volkomen op de hoogte van de vrouwenbeweging in de andere deelen van de
+wereld waren en daarmede geheel instemden. Ook hier waren alle rechten
+die deze vrouwen thans genieten, niet zonder strijd verkregen. Een oude
+voorvechtster in deze hervormingen ontmoetten wij er in de 70-jarige
+mrs. Sirinbai Maneckji <span class="corr" id="xd0e3632" title="Bron:
+Cursetje">Cursetji</span>, de zuster van den man, die het
+Kama-hospitaal voor vrouwen tot stand bracht. Toen ik dit door jicht
+bijna dubbelgevouwen oud moedertje vroeg, hoe lang zij reeds voor de
+rechten der Indische vrouwen streed, antwoordde zij, &ldquo;van af het
+oogenblik dat ik loopen en praten kon, heb ik mij verzet tegen de
+achterstelling van de vrouw bij den man, en later heb ik voor de
+gelijkstelling van beide seksen met pen, woord en daad
+gestreden.&rdquo; Zij vertelde ons dat haar geheele familie feministen
+waren en dat alleen om ons te ontmoeten, zij dien middag bij lady
+Graeves gekomen was. Want zij zat midden in allerlei drukte, omdat
+vandaag een harer kleindochters ging trouwen, met al de ceremoni&euml;n
+die de Parsees daaraan verbinden. Ik liet mij ontvallen dat ik zoo heel
+graag zulke ceremoni&euml;n eens zou bijwonen en onmiddellijk
+antwoordde zij: dan zult gij beiden een uitnoodiging om die te komen
+bijwonen, ontvangen, alhoewel voor de geheele huwelijksplechtigheid
+overigens geheel alleen de naaste familieleden een invitatie ontvangen.
+En zoo gaan wij dan hedenmiddag eerst een tea bij dr. Benzon bijwonen,
+alwaar wij eenige vrouwen zullen spreken, die ons omtrent den stand van
+het vrouwenvraagstuk in Indi&euml; geheel op de hoogte kunnen brengen
+en vandaar gaan wij naar de Parseebruiloft.</p>
+
+<p>Over dit alles en &rsquo;t geen wij van ochtend deden in een volgend
+schrijven.</p>
+</div>
+
+<div class="div3">
+<h4>II.</h4>
+
+<p>11 Februari. Het was gisteren een dag vol indrukken van
+verschillenden aard. Wij waren reeds vroeg opgestaan om <span class=
+"pagenum">[<a id="pb331" href="#pb331">331</a>]</span>met een van de
+eerste stoombootjes, dat om acht uur vertrok, naar de Elephanta Caves
+te gaan. Het is een tocht van anderhalf uur. De Elephanta Caves is ook
+alweer een groote Hindoetempel, doch deze is niet opgebouwd, maar
+geheel in de rotsen uitgehouwen. Al de prachtig bewerkte zuilen, alle
+deelen van den tempel en al het beeldhouwwerk zijn uit de rotsen
+gehouwen. Dit is inderdaad wonderwerk uit de 7e of 8e eeuw na Christus
+en grootendeels goed bewaard gebleven. Deze tempel is gewijd aan Siwa,
+maar vooral in zijne hoedanigheid als bevruchter. Het
+voorttelingsvermogen wordt hier op al te duidelijke wijze verheerlijkt
+en ofschoon de Portugeezen, toen zij voor het eerst als machtgevers
+hier optraden, een groot deel van deze zinnelijke voorstellingen
+verwoestten, is er toch nog genoeg overgebleven om het doel van dezen
+tempel te verduidelijken en om nog jaarlijks duizenden mannelijke en
+vrouwelijke bedevaartgangers hierheen te lokken, die in dezen tempel de
+vruchtbaarheid afsmeeken, die hun ontbreekt. Kinderlooze mannen en
+vrouwen brengen soms dagen en nachten in deze rotsholten door, om door
+ootmoedig bidden gezegend te worden met nakomelingschap. Tegen
+lunchtijd waren wij in Bombay terug.</p>
+
+<p>Om vijf uur begaven wij ons eerst naar de woning van dr. Benzon,
+alwaar wij eenige Parsee- en Eurasian-vrouwen-doktoren aantroffen.
+Eurasians noemt men de inboorlingen in Indi&euml;, die geheel of
+gedeeltelijk van Europeesche voorouders afstammen. Europee&euml;rs, die
+hier eeuwen gewoond hebben en wier nakomelingen voor een groot deel
+vereenzelvigd zijn met de Indische bevolking, doch grootendeels
+Europee&euml;rs gebleven zijn. Met de Parsees zijn zij de
+vooruitstrevendste menschen hier. Behalve deze dames waren er een paar
+toonaangevende Hindoe-vrouwen in de vrouwenbeweging alhier. In mrs.
+Ranadaij ontmoetten wij de presidente van de, het vorige jaar
+opgerichte en aan de lezers van het Maandblad voor Vrouwenkiesrecht
+bekende vereeniging, de Sewa Sisterhood, eene vereeniging, die zich ten
+doel stelt de Mohammedaansche, Hindoesche en Parseesche vrouwen te
+vereenigen voor zelfontwikkeling. Zij hebben een eigen clubgebouw,
+waarin elken Woensdagmiddag een bijeenkomst gehouden wordt. Het eerste
+uur wordt gewijd aan het lezen van een werk van een of ander groot
+schrijver, daarna wordt door een der leden een <span class="pagenum">
+[<a id="pb332" href="#pb332">332</a>]</span>korte voordracht gehouden
+over sociale of hervormende arbeid door vrouwen in andere landen
+gedaan, en dan volgt vrije discussie in hoever zulk werk ook voor
+Bombay of Britsch-Indi&euml; nut kan stichten. Mrs. Ranadaij noodigde
+ons uit, indien wij a.s. Woensdag nog hier mochten zijn, die
+bijeenkomst te komen bijwonen. Zij is eene vrouw van ongeveer 40 jaar,
+de dochter van een Indischen prins, die een groot hervormer voor
+Indi&euml; is geweest. Zij is nu getrouwd met een Hindoedokter. Zij
+vertelde ons vele bijzonderheden uit het Hindoeleven. Een wettelijk
+huwelijk bestaat in Indi&euml; niet. Feitelijk worden de
+echtverbintenissen niet voor het 12e jaar der kinderen gesloten, maar
+dat verhindert de Hindoes niet, om de kinderen reeds zeer jong aan
+elkaar te verbinden, zonder daarbij eenige waarde te hechten aan de
+wenschen van de kinderen zelven. Als het jonge meisje is
+uitgehuwelijkt, dan behoort zij de familie van haar man toe, bij wie
+het kind verplicht is na haar 5e jaar minstens de helft van het jaar
+door te brengen. Onder de welgestelde families loopt het kind daar in
+ijdel niets-doen rond, onder de armere klasse wordt zij als meid
+gebruikt Eerst wanneer zij de puberteitsjaren bereikt heeft, wordt zij
+de feitelijke echtgenoote van den jongen man en heeft hij verder alle
+macht over haar. Mrs. Ranadaij vertelde mij, dat hare schoonmoeder niet
+wilde, dat zij iets leerde en ofschoon zij bij hare ouders thuis in de
+helft van het jaar, die zij daar doorbracht, leerde lezen en schrijven,
+mocht zij bij hare schoonouders geen boek ter hand nemen of iets doen
+wat haar geest kon ontwikkelen. Op haar 12e jaar werd zij de feitelijke
+vrouw van haren 19-jarigen man, die aan de medische school in Bombay
+studeerde. Toen brak voor haar een betere tijd aan. Na twee jaren ging
+hij naar Engeland om in Edinburg zijn medische studi&euml;n te
+voltooien en nam haar mede. Hij gaf haar daar eene uitstekende
+gouvernante. Van dien tijd af heeft zij nooit opgehouden zich verder te
+ontwikkelen. Zij heeft in Bombay een Hindoeschool gesticht, die wij
+morgen met haar gaan zien.</p>
+
+<p>Na ons interessant bezoek bij dr. Benzon begaven wij ons om ongeveer
+half zeven naar de bruiloft der Parsees. Alles was daar reeds in vollen
+gang toen wij aankwamen. De mannen waren allen, zonder eenige
+uitzondering, in een smetteloos wit costuum gestoken, alle volgens
+hetzelfde model gemaakt. <span class="pagenum">[<a id="pb333" href=
+"#pb333">333</a>]</span>Zij zaten in den tuin. De bruidegom was spoedig
+te herkennen aan den bloemenkrans, die om zijn hals hing en de bouquet
+rozen, die hij in zijn hand hield. De dames waren allen in een soort
+zaal gezeten, die aan alle kanten open was. Zij droegen allen de mooie
+Indische kleeding, schitterend van goud en edelsteenen. De bruid en de
+bruidsmeisjes hadden allen een wit kleed aan, slechts spaarzaam met
+goud gegarneerd, doch van eene bijzonder prachtige kwaliteit. Midden in
+de zaal was een kleine verhooging, waarop de plechtige
+huwelijksinzegening zou plaats hebben. Zoowel in den tuin als in de
+zaal waren groote tafels geplaatst met onnoemelijk veel ververschingen
+en dranken. Het waren bijna alle zoetigheden, vruchten, verschillende
+ijssoorten, limonades en zulke onschuldige zaken meer, waaraan elke
+gast zich te goed kon doen. In den tuin maakte een muziekkorps
+oorverdoovende muziek.</p>
+
+<p>Spoedig na onze aankomst werden op een zilveren blad bloemen
+aangedragen en kwam de moeder van de bruid ons beiden behangen met een
+krans tuberozen en rozen. Mrs Sirnibai Maneckji Cursetji, die ons de
+uitnoodiging bezorgd had en die zich tusschen ons beiden had neergezet
+om ons alles te verklaren, fluisterde ons toe, dat wij daarvoor onzen
+bijzonderen dank moesten uitspreken, omdat dit beteekende, dat onze
+komst op hoogen prijs werd gesteld. Als de Aziaten iemand bijzonder
+willen eeren, dan behangen zij hem met bloemen. Wij beiden gaven aan de
+wenk van grootmoeder Cursetji gehoor.</p>
+
+<p>Nu begonnen langzamerhand de ceremoni&euml;n. De bruidsmeisjes
+brachten de geschenken binnen, die de bruid haar aanstaanden echtgenoot
+aanbood, en deze, op zilveren schalen uitgespreid, werden in optocht
+door den tuin gebracht en den jongen man aangeboden. Daarop kwamen de
+bruidsmeisjes terug en brachten het bruidje de geschenken, die de
+bruidegom haar aanbood. Het waren voornamelijk kostbare gewaden, een
+paar kostbare oorringen, die haar onmiddellijk in de ooren werden
+gestoken, eenige braceletten, die zij aandeed, en tal van
+huishoudelijke zaken. Zij werd toen door de bruidsmeisjes op het
+huwelijksaltaar, zooals de verhooging werd genoemd, geleid en achter
+een laag scherm geplaatst. Daarna brachten de bruidsjonkers den
+bruidegom binnen, die tegenover het <span class="pagenum">[<a id=
+"pb334" href="#pb334">334</a>]</span>bruidje, aan den anderen kant van
+het scherm, plaats nam. Zij konden elkaar niet zien. Toen werden zij
+gezamenlijk door een zijden band vijf-en-twintig maal omwonden. (Al wat
+verder volgt is zuiver symboliek). Nu werd hun door den priester de
+heiligheid van het huwelijk voor oogen gesteld en de plichten, die het
+voor man en vrouw beiden meebrengt. Het speet mij zeer, dat ik niet kon
+verstaan, de priester sprak een onverstaanbare taal, welke die plichten
+voor beiden zijn. De band, waarmede beiden omwonden waren, beteekent,
+dat eenmaal sa&acirc;m verbonden, alleen door geweld een einde aan die
+verbintenis kan worden gemaakt. Nadat de priester ge&euml;indigd had,
+werd het jonge paar gevraagd, of zij de heiligheid van het huwelijk
+begrepen, of zij bereid waren, de plichten ervan te aanvaarden, of geen
+andere drijfveer dan liefde hen tot elkander had gevoerd. Toen op al
+deze vragen een bevredigend antwoord was gegeven, werd het scherm
+weggenomen, de band losgemaakt en namen bruid en bruidegom naast elkaar
+plaats. Het bruidje was 17 jaar, de jongeman 21. Zij waren neef en
+nicht, zij kenden elkaar van de geboorte af.</p>
+
+<p>Toen zij naast elkaar gezeten waren, werd op een tafel naast hen een
+soort komfoor met vuur geplaatst, waarop onophoudelijk
+welriekende&mdash;tenminste sterkriekende&mdash;kruiden gestrooid
+werden, die een bedwelmenden geur verspreidden. Dat vuur beteekent: dat
+in hun beider harten het vuur der liefde eeuwig moge branden. Daarnaast
+werd op een zilveren blad een bakje met rijst, een ander met amandelen
+en eenige kokosnoten gebracht. Onderwijl de priester de
+huwelijksinzegening uitsprak, bestrooiden hij en een andere priester
+bruid en bruidegom onophoudelijk met de droge rijstkorrels. De
+beteekenis hiervan is: dat zij in voorspoed mogen leven, zoo zelfs, dat
+het voedsel overal rondom hen verspreid ligt en zij in staat zijn
+anderen van hun overvloed mee te deelen. Ik vroeg, of aan dat
+bestrooien met rijst niet het Engelsch begrip verbonden is, dat meer op
+de vruchtbaarheid van het huwelijk betrekking heeft, doch dat werd door
+allen ontkend. De amandelen beteekenen, dat er rust en vrede in het
+huwelijk moge heerschen, want uit amandelen werd door de Parsees het
+eerst olie bereid en olie is in staat bewogen golven tot stilstand te
+brengen. De kokosnoot heeft een huiselijke beteekenis. De kokosnoot
+geeft voedsel en drank, uit zijn bast <span class="pagenum">[<a id=
+"pb335" href="#pb335">335</a>]</span>worden kleederen zoowel als
+allerlei huishoudelijke artikelen bereid, de boom geeft schaduw en zijn
+bladeren kunnen voor honderdlei doeleinden aangewend worden. Zoo
+veelzijdig nuttig als de kokosnoot moge ook het pasgesloten huwelijk
+worden. Toen al deze plechtigheden waren afgeloopen, was het jonge paar
+getrouwd en werden zij van alle kanten gelukgewenscht. Wij mochten het
+eerst onze wenschen aanbieden. Vele familieleden brachten nu nog kleine
+geschenken aan, er werd wat heen en weder gewandeld, veel gepraat,
+onderwijl het diner werd voorbereid. Wij meenden, bij het diner niet te
+moeten tegenwoordig blijven en gingen de gastvrouw daarom bedanken voor
+het genotene, maar zij wilde niets hooren van weggaan, wij moesten ten
+minste iets van het diner nuttigen. Het was een diner, zooals een
+ander, maar er was geen enkel vleeschgerecht, wel vischsoorten. Toen ik
+m&rsquo;n buurman de reden daarvan vroeg, antwoordde hij, dat de
+Parsees niet bepaald tegen het eten van vleesch zijn, doch bij groote
+diners het eten van vleesch zooveel mogelijk vermijden, opdat nooit ter
+wille van een feest een beest geslacht moet worden! Toen ik op de vele
+vischgerechten wees, zeide hij: &ldquo;Maar dat is toch geheel iets
+anders, visschen zijn koudbloedige dieren.&rdquo; Om half tien gingen
+wij tweetjes doodvermoeid hotelwaarts, alle bruiloftsgasten in
+vroolijke, opgeruimde stemming achterlatend.</p>
+
+<p>Nu ik dit bruiloftsverhaal overlees, lijkt mij de beschrijving zoo
+koud en realistisch, terwijl het geheel toch zoo&rsquo;n
+po&euml;tischen, mooien indruk op mij maakte. Zooiets te zien, in je op
+te nemen, het te overdenken, is zoo geheel iets anders dan het in
+nuchtere taal, voor anderen, die het Oostersche leven niet kennen, neer
+te pennen en begrijpelijk te maken. Wij gaan het oude grootmoedertje
+Maandagmiddag bezoeken, om van haar nog het een en ander van &rsquo;t
+doen en laten der vrouwen hier te vernemen. Het is nu Zondag; wij
+hebben heden een kalmen dag en gaan alleen vanmiddag een bezoek brengen
+bij sir en lady Philoysha Meta, een Parsee-familie, voor wie wij in
+Ca&iuml;ro een introductie ontvingen.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>Wij troffen bij deze familie verschillende heeren en dames, die in
+de nationale beweging alhier een rol spelen. Sir Meta staat aan het
+hoofd van deze beweging, eene beweging die <span class="pagenum">[<a
+id="pb336" href="#pb336">336</a>]</span>ten doel heeft om voor
+Britsch-Indi&euml; home-rule te verkrijgen. Jaarlijks komen zij
+daarvoor op verschillende plaatsen in Indi&euml; bijeen en houden
+congressen. Om Sir Meta den mond te snoeren, want hij is een geweldig
+orator, heeft de Engelsche regeering hem kort geleden in den adelstand
+verheven, en dat heeft op de golven van zijne welsprekendheid een nog
+kalmeerender effect gehad, dan amandelolie op de golven der zee. Wij
+hoorden daar over vele belangrijke kwesties spreken, die echter van te
+ingewikkelden aard zijn, om er hier van te gewagen.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>12 Febr. Dezen dag wijdden wij aan het bezoeken van scholen voor
+meisjes. Het eerst bracht mrs. Ranadaij ons naar een der Hindoesche
+meisjesscholen. Deze school is uit private fondsen gesticht, doch wordt
+thans door de regeering gesubsidieerd. Een derde van de uitgaven wordt
+door de regeering bekostigd. De Hindoesche meisjes komen hier van haar
+10de tot en met haar 17de jaar, zeer enkelen zijn ouder. Het is voor
+ons zeker merkwaardig, dat onder deze leerlingen tal van gehuwde
+vrouwtjes en ook eenige weduwen waren. Sommige van deze vrouwtjes
+werden door haar mannen naar school gestuurd. Op al die soort scholen
+wordt de eigen taal en de Engelsche taal geleerd en in de hoogere
+klassen tevens het Sanskriet. Of het onderricht er inderdaad goed is,
+kon ik niet beoordeelen, wel werd mij verzekerd, dat het gelijk stond
+met het onderricht op Engelsche scholen. Meisjes, die den geheelen
+cursus hebben doorloopen, zijn klaar voor het ontvangen van middelbaar
+en gymnasiaal onderwijs in Engeland. Aan het hoofd van deze school
+staat een Hindoe-echtpaar, beiden leeraren, die theosophen zijn en in
+Madras hun opleiding hebben genoten.</p>
+
+<p>Na het bezoek van deze school nam mrs. Ranaday ons mede naar haar
+woning, om een Hindoesche huishouding te zien. Het was een geheel
+andere huishouding dan wij ooit gezien hadden, waarvan niemand zich een
+voorstelling kan maken, die het zelf niet aanschouwd heeft. De eetkamer
+bijv. is een leege, vierkante ruimte, zonder stoelen, tafels of kasten.
+Alleen stonden er een paar lage, vierkante bankjes, nog niet zoo hoog
+als onze voetenbankjes. Daarop wordt het eten geplaatst in een bak of
+schotel. Alle gasten zitten of liggen rondom <span class="pagenum">[<a
+id="pb337" href="#pb337">337</a>]</span>en eten met de handen uit den
+bak. De mannen, vader en zonen, eten eerst alleen en worden door de
+vrouwen bediend; als zij verzadigd zijn, beginnen de vrouwen te eten op
+dezelfde wijze. Mrs. Ranaday vertelde ons, dat zij altijd gelijk met
+haar man eet, maar dat dit zoo iets vooruitstrevends is, dat zij het
+nooit aan haar familieleden mededeelde en ook niet doet als zij gasten
+heeft. &ldquo;Het zou mijn man al zijne pati&euml;nten kosten, als men
+dit weet&rdquo;, zeide zij.</p>
+
+<p>De keuken was een even onmogelijk ding en toen mrs. Catt den drempel
+wilde overschrijden, om het geheel wat beter te kunnen overzien, werd
+zij door mrs. Ranaday met een ruk teruggetrokken. Zij vertelde ons, dat
+niet-Hindoes nooit in de nabijheid van hun eten mochten komen, of zelfs
+bij iets wat voor hun maaltijden gebruikt wordt, want, wanneer de
+schaduw van een van ons over het eten of over de keuken-utensili&euml;n
+valt, dan moet onmiddellijk alles vernietigd worden; het mag dan niet
+meer door een Hindoe worden aangeraakt. Men moet niet vergeten, dat wij
+hier bij eene voorname en radicale Hindoesche familie waren, een
+doctor, die in Engeland zijn studi&euml;n voltooid heeft en een zeer
+radicaal man is, en zij, de dochter van een Indischen prins, die als
+hervormer bekend stond.</p>
+
+<p>De provisiekamers, de slaapkamers en salon waren ook met de onze
+niet te vergelijken. Ik weet nu reeds, dat ik nooit een invitatie zal
+accepteeren om in een Hindoe-familie een nacht door te brengen, maar ik
+behoef niet bang te zijn, dat zulk een uitnoodiging mij ooit zal
+bereiken. Niet-Hindoe&rsquo;s worden nooit in den huiselijken kring van
+Hindoe&rsquo;s opgenomen.</p>
+
+<p>Vanmiddag zagen wij een Parsee-school. Ook hier waren ongeveer 200
+meisjes-leerlingen met een twaalftal onderwijzeressen en een
+directrice. Op school worden de meisjes zoo ver gebracht, dat zij de
+hier bestaande universiteiten kunnen bezoeken. Ook deze scholen worden
+door de regeering financieel gesteund, doch zijn privaat-instellingen.
+Er zijn wel openbare scholen hier voor jongens en meisjes, doch daarvan
+wordt door de meisjes nog weinig gebruik gemaakt. Over het geheel
+genomen komt er in Britsch-Indi&euml; op elke 10 mannen
+&eacute;&eacute;n voor, die lezen en schrijven kan, doch bij de vrouwen
+is die verhouding slechts &eacute;&eacute;n op de 144. Met de algemeene
+ontwikkeling der vrouwen is het dus nog treurig gesteld, maar wij
+vinden <span class="pagenum">[<a id="pb338" href=
+"#pb338">338</a>]</span>het gelukkig in Bombay verscheidene vrouwen
+ontmoet te hebben, die flink en onversaagd voor de betere ontwikkeling
+der vrouwen in de bres springen en die reeds op gunstige resultaten
+kunnen bogen. Hoewel deze strijdsters voor de verheffing der vrouw hier
+eene zware taak hebben te vervullen, vooral door te moeten oproeien
+tegen den tegenstand van de vrouwen zelve, wordt die taak haar toch
+vergemakkelijkt, doordat zij op den steun der overheidspersonen kunnen
+rekenen.</p>
+
+<p>13 Febr. Wij hadden zooveel gelezen en gehoord over het werk der
+vrouwen in de textielfabrieken alhier, dat wij meenden Bombay niet te
+mogen verlaten, zonder een kijkje genomen te hebben in een dezer
+fabrieken. Gemakkelijk was dat niet, maar door de invloedrijke
+bemiddeling van onzen Hollandschen consul, den heer Bendien, werd ons
+dit toch mogelijk gemaakt. Als men bedenkt, dat de textielnijverheid in
+de stad en provincie Bombay groote afmetingen bezit, dat van de 20.000
+inwoners in deze provincie 17% uitsluitend door dit bedrijf leven, dan
+begrijpt men, dat de vele fabrieksschoorsteenen hier reeds lang tot ons
+gesproken hadden en wij nieuwsgierig waren de fabrieken binnen te
+treden om te zien hoe de toestanden daar waren. De heer Bendien had de
+vriendelijkheid ons persoonlijk te geleiden en hier en daar voor ons
+als tolk te dienen. Het is voor onze Europeesche oogen altijd weder
+even vreemd, als men de mannen bezig vindt het werk te doen, dat bij
+ons als &ldquo;vrouwenwerk&rdquo; gestempeld is, terwijl de vrouwen
+&ldquo;mannenwerk&rdquo; verrichten. Dat men hier in een winkel mannen
+wit borduurwerk ziet maken, of om fijne zijden zakdoekjes witte kantjes
+naaien, valt niemand op, en als men vrouwen bij het bouwen van een huis
+zware balken op haar hoofd naar boven ziet dragen, ook niet. Ook in
+deze fabrieken was, naar onze westersche begrippen, de verhouding
+omgekeerd.</p>
+
+<p>Over het algemeen genomen wordt hier echter door de vrouwen nog
+slechts weinig gewerkt, alleen bij de heele lage kasten verrichten de
+vrouwen werk in het openbaar.</p>
+
+<p>De toestanden in de fabrieken schenen nog al goed, de vrouwen
+werkten van 8 tot 12 en van 1 tot 5 uur. De mannen beginnen vroeger en
+eindigen later. De loonen kwamen mij zeer laag voor, maar alle arbeid
+wordt hier heel slecht <span class="pagenum">[<a id="pb339" href=
+"#pb339">339</a>]</span>betaald, misschien is het in verhouding tot
+anderen arbeid niet laag. Kinderarbeid is uitgesloten, elke arbeider,
+man of vrouw, moet boven de 14 jaar zijn. Er wordt hier in Bombay
+machinaal alleen een soort grof katoen geweven en grove garens
+gefabriceerd, waarvan grof ondergoed machinaal gebreid wordt.</p>
+
+<p>De heer Bendien bracht ons daarna nog bij eene Hindoe-familie,
+waarvan de vrouw en dochter zich zeer voor de vrouwenbeweging
+interesseeren en die ons omtrent de toestanden in Indi&euml; goede
+inlichtingen konden geven. Ook deze familie is door de Engelsche
+regeering in den adelstand verheven. Dat lijkt mij een prachtige
+maatregel om invloedrijke Indische mannen, die van hervormingen
+droomen, den mond te snoeren en tot vrienden van <span lang="en">
+Great-Britain</span> te maken.</p>
+
+<p>Wij gaan thans Bombay verlaten. Om 9 uur reizen wij vanavond af, en
+hopen morgenochtend in Ahmedabad aan te landen.</p>
+</div>
+</div>
+
+<div class="div2" id="ch34">
+<h3 class="normal">Van Bombay tot Jaipur.</h3>
+
+<p>14 Februari. Toen wij gisteravond aan het station aankwamen, stond
+de trein reeds gereed en de waggon, van onze namen voorzien, voor ons
+gereserveerd. Dat is hier door geheel Indi&euml; het geval. Als men
+tevoren opgeeft met welken trein men wil vertrekken, dan wordt een
+compartiment gereserveerd, van buiten en ook van binnen duidelijk met
+de namen voorzien van degenen, voor wie de wagen gereserveerd is,
+zoodat geen vergissing kan plaats vinden. Verzuimt men vooraf een
+plaats aan te vragen, dan is men volstrekt niet zeker, met den trein
+mede te komen; er schijnen niet meer eerste-klasse wagens mede te gaan,
+dan er plaatsen zijn aangevraagd.</p>
+
+<p>Er zijn in Indi&euml; verschillende spoorwegmaatschappijen, die
+tegen elkander concurreeren in het verschaffen van comfort in de
+waggons. Wij troffen het gisteravond al bijzonder goed. De waggon was
+nl. wel anderhalf maal zoo breed en lang als onze waggons en maar voor
+twee ruime, gemakkelijke slaapgelegenheden bestemd, had flinke groote
+spiegels, goede verlichting, waarbij men gemakkelijk kon lezen, een
+electrischen waaier om verkoeling aan te brengen, vier soorten
+afsluitingen van de vensters, gewone glazen, houten jalouzie&euml;n,
+ijzergaas en rieten gordijnen, en bovendien een goede badkamer <span
+class="pagenum">[<a id="pb340" href="#pb340">340</a>]</span>met alles
+wat daartoe behoort. En voor dit alles werd geen extra-betaling
+vereischt; onze gewone spoorkaart&mdash;wij hebben een rondreisbiljet
+door Indi&euml;&mdash;deed daarvoor dienst. De spoorwegmaatschappijen
+concurreeren hier nog goed; daarvan profiteeren de reizigers, want ook
+de prijzen voor de biljetten worden laag gehouden.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-377a.jpg" alt=
+"Olifanten in Jaipur." width="614" height="422">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Olifanten in <span class=
+"corr" id="xd0e3715" title="Bron: Jeypur">Jaipur</span>.</span></p>
+</div>
+
+<p>Men reist hier bij voorkeur bij nacht, omdat het overdag te heet is
+en er niet veel is uit te zien. Doch toen ik vanmorgen wakker werd,
+nadat het daglicht juist was doorgebroken en ik naar buiten keek, zag
+ik boomen vol apen en ook vele groote apen, die dicht bij den trein
+kwamen om zich aan de versnaperingen, die passagiers naar buiten
+wierpen, te goed te doen. Ruim een uur lang, tot wij in Ahmedabad
+aankwamen, zagen wij steeds geheele horden van deze beesten, die
+tamelijk mak bleken te zijn. In een land als hier, waar geen beest iets
+kwaads geschiedt, zijn alle beesten bijzonder mak. Wij verwonderen ons
+er al niet meer over, dat de vogeltjes overal vrij in de huizen
+rondvliegen, in een schoollokaal op den rand van het zwarte bord gaan
+zitten en in de hospitalen op de randen van het bed der zieken komen.
+Hier in Ahmedabad&mdash;de stad staat er voor bekend&mdash;zijn overal
+in de stad een soort van vogelhuizen op hooge palen gebouwd,
+allersierlijkste gebouwtjes, die steeds van voedsel en drinken voorzien
+zijn, waarvan echter niet alleen de vogels, doch ook de eekhorentjes en
+ander boomgedierte gebruik maken.</p>
+
+<p>Wij bleven in Ahmedabad een dag over, voornamelijk omdat dit de stad
+is waar de Mohammedanen en de Jains in hoofdzaak wonen en hunne tempels
+hebben. Maar ook omdat dit stadje nog geheel Indisch is en op twee na
+het mooiste stadje van Indi&euml; wordt genoemd. Wij zijn hier nu weder
+in het midden van een Mohammedaansche omgeving, doch de Mohammedaansche
+vrouwen, die hier opvallend kleurig gekleed gaan, loopen allen
+ongesluierd. Wel wordt ons verteld, dat de vrouwen uit de rijkere
+kringen zich nooit op straat bevinden, omdat het hier te warm is om
+gesluierd te gaan en zij zich niet ongesluierd willen vertoonen. Die
+wel op straat komen, zijn terstond van de Hindoe-vrouwen te
+onderkennen, doordat zij de broek dragen, de zoogenaamde harembroek,
+zooals wij die ook in Syri&euml; en Egypte zagen. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb341" href="#pb341">341</a>]</span></p>
+
+<p>De moskee&euml;n van de Mohammedanen zijn hier geheel anders dan die
+wij in Arabi&euml; zagen. Hier zijn zij van heel mooi beeldhouwwerk
+voorzien. De minarets zijn soms van onder tot boven gebeeldhouwd. Ook
+de graftomben zijn hier mooier. De Indische Mohammedaansche vorsten
+hebben bij het bouwen der tempels en graftomben blijkbaar over meer
+geld en goeden smaak kunnen beschikken dan hunne Arabische en
+Egyptische geloofsgenooten.</p>
+
+<p>Voor het eerst zagen wij nu de tempels der Jains. Dat is een
+Hindoe-sekte, die echter niet Siwa aanbidden. Ik ben er nog niet achter
+kunnen komen wat de Jains eigenlijk gelooven. De boeken, die ik over
+Indi&euml; las, gaven er geen voldoende beschrijving van en Hindoes,
+die het konden weten, gaven mij steeds op mijne vragen alleen ten
+antwoord, dat het eene sekte van de Hindoes was, met een zeer
+gecompliceerd geloof. In hunne tempels&mdash;een er van hier is zeer
+mooi&mdash;zagen wij de beelden van Boeddha en Brahma verheerlijkt. Wij
+kregen den indruk dat het een mengsel van Boeddhisme en Brahmisme is.
+Overal in de tempels der Jains staan offervaten, waarin de geloovigen
+&rsquo;s morgens hunne offeranden, in den vorm van een handjevol rijst
+of een paar amandelen, soms zelfs een kokosnoot, komen brengen en dat
+daar bijeengegaard wordt. Al de arme moedertjes, zelfs te arm om
+eenmaal daags zelf een beetje rijst te eten, trachten toch een
+handjevol elken morgen bijeen te krijgen, om het den beelden van
+Boeddha en Brahma te offeren.</p>
+
+<p>Hier worden nog enkele industrie&euml;n in den ouden vorm beoefend.
+Wij zagen zijde, met goud en zilver doorwerkt, met de hand weven. Heel
+mooi en hoogstwaarschijnlijk ook heel duurzaam, maar zeer kostbaar.
+Prachtige sarongs werden op deze wijze door mannen gemaakt, sarongs,
+die van 60 tot 100 gulden kosten. Ook zagen wij hier nog den goud- en
+zilverarbeid, alles met de hand en met zeer primitieve werktuigjes
+verrichten. Doch vooral het houtsnijwerk van Ahmedabad is door heel
+Indi&euml; bekend.</p>
+
+<p>Achter den tuin van het hotel is een groote open vlakte, een kleine
+woestijn. Des avonds komen daar de apen bij honderden om versnaperingen
+te halen, die de toeristen hun aanbieden. Zij zijn zoo mak, dat zij
+vlak bij ons komen; een paar hadden zelfs den durf de nootjes en
+koekjes uit onze <span class="pagenum">[<a id="pb342" href=
+"#pb342">342</a>]</span>hand te komen nemen en vlak voor onzen neus te
+gaan zitten om ze op te eten. Moeder-aapjes, met hare poppige jongen in
+den arm, kwamen zoo vriendelijk om een versnaperinkje bidden, dat men
+een steenen hart zou moeten hebben om &rsquo;t ze te weigeren.</p>
+
+<p>15 Febr. Vanochtend vertrokken wij om negen uur uit Ahmedabad en
+kwamen te ongeveer twee uur in Abu Road aan. Dit gedeelte, bij dag
+afgelegd, heeft ons toch niet berouwd. Wij hadden onophoudelijk wat te
+zien, al was het dan ook niet natuurschoon, wat te bewonderen viel. Wij
+zijn hier in het apenland en deze beesten trekken nog steeds onze
+belangstelling. Waren er geen apen, dan waren er kameelen of olifanten,
+die wij in menigte in de velden en bosschen zagen. Ook de massa
+armoedige dorpen met de armoedige en verdierlijkte bewoners, in
+uitgestrekte dorre velden, vielen ons op. Om ongeveer 12 uur hielden
+wij stil in het dorp Unjha, in een landbouwdistrict, waarvan de
+bewoners tot eene Hindoesekte behooren, die maar eens in de elf jaren
+een algemeenen trouwdag hebben, waarop alle meisjes beneden de elf
+jaren, ook als ze pas een week oud zijn, uitgehuwelijkt worden. Zijn er
+niet genoeg mannen te vinden, dan wordt een man omgekocht, die voor de
+leus met al de meisjes trouwt, voor wie geen echtgenoot beschikbaar
+was. Deze meisjes moeten dan later weder uitgehuwelijkt worden, ten
+voordeele&mdash;soms ook wel eens ten nadeele&mdash;van den man, aan
+wien zij voor het eerst waren gekoppeld.</p>
+
+<p>Toen wij om twee uur in Abu Road aankwamen, hadden wij nog 17 mijlen
+af te leggen alvorens wij in Mount Abu, het doel van ons oponthoud,
+waren. Wij hadden naar het hotel getelegrafeerd om een automobiel aan
+den trein te zenden, om ons af te halen, doch in plaats daarvan stond
+er een zeer primitief wagentje, dat voor ons bestemd was. De automobiel
+was in reparatie, zoo heette het en daarom zond de hotelier een tonga.
+Het was een heel laag boerenkarretje, waarin wij weder van achteren met
+de beenen naar buiten moesten zitten. Er waren echter een paar vurige
+paardjes voor, die op dien afstand van 17 mijlen zesmaal werden
+verwisseld. De weg ging sterk naar boven&mdash;Mount Abu ligt ruim 1500
+meter hoog&mdash;en het ging steeds door in galop. Het verwisselen van
+de paarden kostte geen minuut tijd: de koetsier lichtte <span class=
+"pagenum">[<a id="pb343" href="#pb343">343</a>]</span>even de stang op,
+de paardjes liepen dan van zelf uit het zadel en de nieuwe, die reeds
+klaar stonden, namen onmiddellijk hunne plaats in; zij werden even
+vastgemaakt en dan gingen wij weder verder. De tocht naar boven is zoo
+mooi en biedt zooveel bijzonders aan, dat vele reizigers, alleen om
+naar boven te gaan, een nacht hier overblijven. Ik zou er ook veel meer
+van genoten hebben, als het steil naar boven gaan het rijtuigje niet
+zoo sterk achterover had doen hellen, waardoor wij op onze
+achterbankjes steeds er op verdacht moesten zijn, om ons op onze
+plaatsen te handhaven. Toen wij ongeveer halfweg waren, zagen wij op
+eenigen afstand boven ons weder een geheel naakten man op
+&eacute;&eacute;n been staan. Zijn geheele lichaam was weder met
+heilige asch ingesmeerd. Heilige asch wordt gemaakt door het verbranden
+van koemest. Deze man stond daar op een rotspunt, met geen ander
+oogmerk dan zelfkastijding, want de weg wordt niet druk begaan en velen
+konden passeeren zonder hem op te merken. Hij deed het dus niet om
+bewonderd te worden, of om aalmoezen te krijgen. De koetsier vertelde
+ons, dat hij daar reeds in diezelfde positie stond, toen hij vier uren
+geleden met de tonga naar beneden reed.</p>
+
+<p>Mount Abu is een druk-bewoond stadje. Door de hooge gezonde ligging
+zijn er vele scholen, waarin de kinderen van Engelsche ambtenaren
+onderricht ontvangen. Ook zijn er tal van sanatoria. Vele
+Maharatja&rsquo;s hebben hier kasteelen, waarin zij een groot gedeelte
+van het jaar wonen.</p>
+
+<p>Toen wij om half zes boven kwamen, stonden er reeds twee rickshaws
+voor ons gereed om ons naar een zeker punt te brengen, om den eenig
+mooien zonsondergang hier te aanschouwen. Eer wij nog goed wisten waar
+men ons heen voerde, waren zij reeds onderweg en keerden eerst om half
+acht huiswaarts. Morgen gaan wij hier de oude Jainstempels zien en dan
+morgennacht verder naar Jaipur.</p>
+
+<p>16 Februari. V&oacute;&oacute;r wij vanochtend naar de Jainstempels
+gingen, lieten wij ons eerst door het stadje en naar het Gem-meer
+brengen, waaraan het stadje gelegen is. Toen wij aan het Gem-meer
+arriveerden, vroegen wij ons een oogenblik af, of wij niet in een
+sprookjeswereld verkeerden. Wonderschoon ligt dat meer daar, rondom
+door kunstig gevormde hooge rotsblokken omgeven, waarop hier en daar
+juist in <span class="pagenum">[<a id="pb344" href=
+"#pb344">344</a>]</span>deze omgeving passende kasteelen zijn gebouwd
+of ru&iuml;nes van oude tempels zich bevinden. Op verschillende punten
+van het meer kwamen de kleurig gekleede Mohammedaansche en Hindoesche
+vrouwen, met haar blank geschuurde koperen waterkannen op het hoofd,
+water halen. Tal van groote watervogels zaten op de rotspunten, die uit
+het ondiepe meer opstegen; olifanten, ossen en andere viervoeters
+kwamen er hun dorst lesschen en groote en kleine apen speelden aan den
+waterkant. Het was een plek om er een geheelen dag te vertoeven om het
+bonte leven gade te slaan.</p>
+
+<p>Nergens vond ik ooit in mijn leven zooveel rotsblokken, die een
+diervorm vertoonen. Reuzenkikvorschen, leeuwen, olifanten, de kop van
+een ratelslang en nog meer zijn duidelijk in deze door de natuur
+gevormde rotsen te zien. Het verklaart een beetje de geest, die de
+Jains vroeger moet bezield hebben, toen zij aannamen, dat niet alleen
+al wat leeft een ziel heeft, maar ook boomen en planten, delfstoffen en
+mineralen. Daarin vindt ook hunne boom- en rotsvereering eene
+verklaring.</p>
+
+<p>De Jainstempels zijn alleen een bezoek aan Mount Abu waard. Wij
+zagen er drie. Alle zijn in de elfde en twaalfde eeuw gebouwd. Zij zijn
+geheel van wit marmer en men beweert, dat het fijne beeldhouwwerk en de
+prachtige detailuitvoering ervan nergens in de wereld ge&euml;venaard
+worden. Hier vonden wij voor al de Boeddha-beelden en voor de
+afbeeldingen van Parswanatha, de vrouw van Brahma en de godin der
+schoonheid, kwistig kruidnagelen als offerande gestrooid.</p>
+
+<p>17 Februari. Om half vijf kwam de tonga gistermiddag reeds voor, om
+ons weder naar beneden te voeren, omdat de weg, die aan den eenen kant
+langs rotswanden, doch aan den anderen kant steeds langs een steilen
+open bergwand voert, waardoor men onophoudelijk een prachtig vergezicht
+geniet, in donker gevaarlijk is. Wij konden in het station nog iets te
+eten krijgen en wijl onze slaapwagen reeds gereed stond, konden wij er
+na het eten al vast gebruik van maken. Wij beiden lagen reeds in diepen
+rust toen wij om elf uur aangehaakt en met den sneltrein medegevoerd
+werden, die ons vanmiddag om &eacute;&eacute;n uur in Jaipur
+bracht.</p>
+
+<p>Toen wij vanochtend ontwaakten, stond de trein stil in Ajmer, waar
+den reizigers gelegenheid gegeven wordt om te <span class="pagenum">[<a
+id="pb345" href="#pb345">345</a>]</span>ontbijten. V&oacute;&oacute;r
+wij echter klaar konden komen om ons fatsoenlijk in het restaurant te
+vertoonen, zette de trein zich weder in beweging. Wij keken elkaar eens
+aan en troostten ons toen met ons een eigen ontbijt te prepareeren.
+Onze mand, die alles bevat om ons in zulke omstandigheden uit den brand
+te helpen, werd voor den dag gehaald, ons spiritustoestel in de
+badkamer in werking gesteld en met de thee, die wij in de theeplantage
+op Ceylon present hadden gekregen, een heerlijk kopje thee gezet, beter
+dan wij het in lang gedronken hadden. Met de biscuits, Haagsche
+beschuitjes en St. Nicolaasjes, die ons op de &ldquo;Prinses
+Juliana&rdquo; uit Holland waren gezonden, genoten wij een ontbijt, dat
+lekkerder smaakte, dan wat wij in het restaurant gemist nebben. Alles
+werd weder huiselijk afgewasschen en weggeborgen, om ons in tijd van
+nood weder te kunnen dienen.</p>
+
+<p>Jaipur maakt een allerverrassendsten indruk. Het is de hoofdstad van
+Rajputana. In &rsquo;t midden van de stad woont de vorst van dat
+verheven land, met zijne duizend vrouwen, honderden bedienden en
+levende liefhebberijen. Het is de dwaaste stad, die men zich kan
+voorstellen. Alle straten zijn zoo breed en zoo goed geplaveid, dat men
+er in de grootste wereldstad naar zou watertanden. Alle huizen zijn
+hard-rose geverfd en zijn bijna zonder uitzondering grappig en bont
+beschilderd. De eenvoudigste hebben bloemschilderingen, het liefst
+bloempotten met een plant, die bloemen van verschillende kleuren, zelfs
+van geheel verschillende familie, bevatten. Bont opgetuigde olifanten,
+ossen en ezels zijn ook geliefde onderwerpen. De mooie en groote huizen
+vertoonen geheele geschiedenissen in prent gebracht in groote
+afmetingen op de muren. In de drukke straten ziet men allerlei
+vervoermiddelen zooals wij ze nergens hebben gezien. Heele karavanen
+kameelen en drommedarissen, alsof wij in Egypte zijn, loopen hier
+rustig naast volgeladen, mooi beschilderde olifanten en de apen loopen
+hier in de druk bevolkte straten, alsof zij er even goed als de
+menschen hunne boodschappen te verrichten hebben.</p>
+
+<p>Jaipur levert voor ons weder een geheel nieuw gezicht, zooals wij
+nog nooit te voren gezien hebben, en dat ook met niets te vergelijken
+is. Om half vijf gingen wij vanmiddag naar het paleis van den vorst,
+die het op aanvrage van een <span class="pagenum">[<a id="pb346" href=
+"#pb346">346</a>]</span>toegangsbiljet voor vreemdelingen ter
+bezichtiging stelt. Even dwaas als de stad, even dwaas is ook dat
+reuzenpaleis. Het was meer vreemd dan mooi. Zoo ook de tuinen. Deze
+vorst is een groot liefhebber van vrouwen en dieren. Zooals ik reeds
+schreef, bezit hij duizend vrouwen; met drie er van is hij wezenlijk
+getrouwd, de 997 anderen zijn er maar, om hem in trieste oogenblikken
+wat op te vroolijken. Voor dat doel bezit hij ook een vijver met
+krokodillen en schildpadden, reuzenbeesten in hun soort, die allen zoo
+mak zijn dat de bedienden ze met een stuk rauw vleesch en door ze bij
+hun naam te noemen en een liedje te zingen, alle op het droge kunnen
+laten komen. Maar de grootste afleiding zoekt de vorst in het temmen
+van panters en tijgers, waarvan hij er eenige dozijnen bezit, die nu en
+dan, als hij op zijn staatsie-olifant, of staatsie-kameel een
+wandeltochtje onderneemt, met hem mede mogen wandelen, losjes aan een
+koord vastgehouden. Er was in dat kasteel en in die tuinen van alles te
+zien. Zelfs de 120 uit sandelhout gemaakte en met zilver belegde
+kisten, die alle als reiskoffers medegaan, wanneer zijne excellentie
+naar Engeland of ergens anders in Europa reist. Maar als men bedenkt,
+dat deze vorst een Hindoe is, en niets mag eten wat door iemand die
+geen Hindoe is, is aangeraakt, en hij dus al zijn voedsel en de
+gereedschappen waarin het bereid en opgediend moet worden, moet
+medenemen, dan zijn 120 zulke groote kisten nog niet zoo heel veel.</p>
+
+<p>Toen wij tegen het vallen van den avond uit het paleis naar buiten
+kwamen, en nog eerst met het rijtuig de drukbevolkte straten van de
+stad doorgingen, toen leken al die framboze-ijs gekleurde huizen in de
+avondschemering alsof zij van albast waren en de fe&euml;rique
+bevolking bracht mij Pierre Loti&rsquo;s uiting over schilderachtig
+Jaipur te binnen: &ldquo;<span lang="fr">tout l&rsquo;Orient des
+f&eacute;eries, processionnant &agrave; grand spectacle dans
+l&rsquo;imaginable cadre de camaieu rose</span>&rdquo;.</p>
+
+<p>18 Febr. Wij waren vanochtend reeds vroeg op weg om een bezoek te
+brengen aan Amber, op 8 mijlen afstand van Jaipur. Amber, de oude
+hoofdstad van Jaipur, bezit een prachtig paleis en levert een prachtig
+vergezicht over een groot deel van Rajputana, zoodat de vorst, toen hij
+nog daar woonde, bijna zijn geheele gebied overzien kon. Amber is nu
+grootendeels verlaten, het mooie marmeren kasteel, veel mooier en <span
+class="pagenum">[<a id="pb347" href="#pb347">347</a>]</span>smaakvoller
+dan wat de vorst nu bewoont, staat leeg en doet alleen nog dienst om
+het door vreemdelingen te laten bewonderen. Zes mijlen van dezen weg
+kan men in een geciviliseerd rijtuig afleggen, maar de twee laatste
+mijlen moet men afleggen boven op een olifant. Vroeger werden deze
+lieve beestjes door den vorst voor de vreemdelingen beschikbaar
+gesteld; aan den voet van den bergtop, waarop Amber met zijn mooi
+paleis gebouwd is, stonden zij den reizigers dan het eerste welkom toe
+te balken; tegenwoordig moet men voor dit vervoermiddel, als voor
+anderen, betalen. Maar een olifantsrug is breed en kan een massa
+dragen. Met twee andere Engelsche dames in het hotel waren wij
+overeengekomen, samen zoo&rsquo;n lief dier te huren. Nadat het zich
+netjes op zijn buikje had neergevleid, door eerst de achterpootjes naar
+achter uit te strekken, daarna zijn voorpootjes te buigen, werd er een
+ladder bij zijn body geplaatst en klommen wij zoo een voor een naar
+boven. Dat was heel niet moeilijk; wij zaten er als branies; maar toen
+het beestje daarna probeerde zijn beentjes weder recht onder zich te
+trekken en daarbij sterk naar achter en naar voren overhelde, konden
+wij toch eenige vrouwelijke gilletjes niet onderdrukken. Lezers, als
+gij nog nooit vier mijlen op den rug van een olifant hebt afgelegd, dan
+kan ik u moeilijk uitleggen, welke gewaarwordingen zoo&rsquo;n rijtoer
+verwekt. Ik had achterna een heelen tijd noodig om al mijne inwendige
+organen eerst weder op hun gewone plaats te krijgen, ik had het gevoel
+alsof er niet &eacute;&eacute;n zat waar het wezen moest. Ik ben moedig
+genoeg, maar toch geloof ik, dat door deze schudding mijn hart een
+beetje naar der schoenen kant gezakt was.</p>
+
+<p>Maar het bezoek aan het kasteel met zijn prachtige vergezichten was
+zoo loonend, dat wij ook onzen olifantentocht er voor over hadden. Hier
+in het hartje van Britsch-Indi&euml;, waar de bevolking een geheel
+andere is dan in het zuidelijk deel, komt ons de Hindoe-bevolking lang
+niet zoo weerzinwekkend voor. Dit is een veel flinker ras menschen,
+goed gebouwde mannen en vrouwen, die werken. Door de groote schaarschte
+aan water in de geheele omgeving heeft het volk zich steeds meer door
+nijverheid dan door landbouw en veeteelt gehandhaafd. De
+Jaipur-industrie, door geheel Indi&euml; bekend, heeft een groote
+hoogte bereikt. Vooral de geweven tapijten en <span class="pagenum">[<a
+id="pb348" href="#pb348">348</a>]</span>gordijnen, het
+ge&euml;mailleerde goud- en zilverwerk, en het geciseleerde koperwerk
+zijn artistiek en in vergelijking van wat men voor zulk werk in andere
+landen zou moeten betalen, zeer billijk. Wij zagen verschillende
+werkplaatsen, waar dit werk werd uitgeoefend en waar.... o, schrik...
+kinderen van zes, zeven en acht jaar, allen bleekneuzige, holoogige
+jongetjes, werkzaam waren.</p>
+
+<p>Van de na&iuml;eviteit der Hindoes moet ik toch even een staaltje
+vertellen. Wij passeerden een Hindoetempel en hoorden daarin zingen,
+mooier en anders dan wij van de Hindoe&rsquo;s gewoon zijn te hooren.
+Al lang heb ik opgemerkt, dat alles hier een beteekenis heeft; zoodra
+ik iets hoor of zie waarvan ik niets gehoord of gelezen heb, vraag ik
+daarom de beteekenis daarvan. Wij waren den tempel binnengegaan,
+denkende dat er misschien dienst was, doch vonden er alleen
+&eacute;&eacute;n zingenden man. Ik vroeg wat die man daar deed en
+kreeg ten antwoord: &ldquo;Zingen&rdquo;. Ik zei dat ik dat wel hoorde,
+maar hij was alleen in den tempel, voor wien zong hij dan?
+&ldquo;O&rdquo;, was &rsquo;t antwoord, &ldquo;hij is niet alleen, Siwa
+is daar; deze man is door de geloovigen aangesteld, omdat hij zoo mooi
+zingt, elken dag twee uur in den tempel te zingen om Siwa te
+amuseeren.&rdquo; O, heilige onschuld.</p>
+
+<p>Wij zagen vandaag weder verschillende mannen op straat zichzelf
+kastijden of in heilige overpeinzing onder een boom zitten.</p>
+
+<p>De Maharatja van Jaipur wordt geroemd om zijne vrijzinnige
+denkbeelden. Hij doet verschillende dingen om zijn onderdanen te
+ontwikkelen. De zo&ouml;logische tuin en het museum van oudheden en
+hedendaagsche kunst en nijverheid, die voor elkeen openstaan, worden
+zeer druk door de Jaipursche bevolking bezocht. Het museum vooral is
+zeer interessant door zijn mooie verzameling oud-Indische kunst. In de
+school van schoone kunsten, die wij ook even een bezoek brachten,
+waarin de leerlingen ook alle onderricht, vrij van schoolgeld,
+ontvangen, wordt getracht de Jaipursche nijverheid weder op de hoogte
+te brengen waarop zij vroeger stond. Door voor de markt te gaan werken
+was zij in de laatste jaren sterk achteruit gegaan.</p>
+
+<p>Hoewel wij nog gaarne een paar dagen in Jaipur waren gebleven, ook
+omdat het klimaat hier koel en aangenaam is, <span class="pagenum">[<a
+id="pb349" href="#pb349">349</a>]</span>meenden wij toch ons verblijf
+niet langer dan twee dagen te mogen rekken. Daarom vertrekken wij nog
+heden, den 19en Februari, naar Agra, de trots van geheel
+Indi&euml;.</p>
+</div>
+
+<div class="div2" id="ch35">
+<h3 class="normal">Van Agra tot Delhi.</h3>
+
+<p>21 Febr. Sedert twee dagen zit ik nu in Agra, de stad waarvan ik,
+zoolang ik in Indi&euml; ben, heb hooren gewagen. Bij elke goed- of
+afkeuring over &rsquo;t geen ik hier zag, bij elke waardeering van het
+een of ander, of geringschatting van iets anders, gaf iedereen, die in
+Indi&euml; bekend is, er gereisd heeft, steeds tot antwoord:
+&ldquo;Wacht tot ge in Agra komt&rdquo;. Mijne verwachting was dus hoog
+gespannen, de boeken, die ik er over gelezen had, hadden die spanning
+niet weinig verhoogd, ik vreesde derhalve zeer voor eene
+teleurstelling. Teleurgesteld ben ik echter niet.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-395a.jpg" alt=
+"Fort in Agra." width="612" height="455">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Fort in Agra.</span></p>
+</div>
+
+<p>De stad zelf, met ongeveer 20.000 inwoners&mdash;liefelijk aan de
+Jumna-rivier gelegen&mdash;is een niet zeer opvallende Indische stad.
+Maar de paleizen, moskee&euml;n, graftomben en vooral en bovenal de Taj
+Mahal, geven haar eene bijzondere beteekenis.</p>
+
+<p>De Taj Mahal is een wereldberoemd Mausoleum, dat door sommige
+schrijvers het fijnste en best uitgevoerde architectonisch kunstwerk
+wordt genoemd, door anderen als het prachtigst Mausoleum van de wereld
+wordt beschreven. Het was in 1652 voltooid, nadat er gedurende 22 jaren
+door 20.000 arbeiders aan gewerkt was. Met dat kunstwerk werd het
+hoogtepunt van kunstuiting in Indi&euml; bereikt. Voorafgaand daaraan
+was in Agra het nog steeds beroemde fort en daarin gelegen paleis, het
+Paleis van Akbar, voltooid. De van 1628 tot 1658 regeerende vorst, Shah
+Jehan, wilde zijn meestgeliefde vrouw, Arimand Banu, bijgenaamd
+Mumtaz-i-Mahal, (de trots van het Paleis), bij haar leven een graftombe
+schenken, zoo mooi en zoo kostbaar, als nergens in de wereld bestond.
+Daarin wilde hij, na zijn dood, alleen met haar rusten. Als
+Mohammedaansche vorst bezat hij meerdere vrouwen. Nog
+v&oacute;&oacute;r het voleindigd was, stierf de vrouw in het kraambed
+van haar achtste kind. Haar lijk werd zoo lang naast de tombe bewaard,
+tot die gereed was.</p>
+
+<p>Hoewel men het geheele kunstwerk, dat zich hoog boven zijne omgeving
+verheft, den geheelen weg over, als men er <span class="pagenum">[<a
+id="pb350" href="#pb350">350</a>]</span>heen rijdt, voor zich ziet, en
+het zoo de aandacht trekt, dat men geen oog heeft voor den mooien weg,
+die er heenvoert, staat men toch op het oogenblik, dat men aankomt en
+het geheele gebouw door de prachtige poort voor zich ziet, langen tijd
+ademloos. Daar staat het in al zijn pracht en grootheid en het effect
+is overweldigend. Het zuiver-wit marmer, waaruit het geheel is
+samengesteld, komt machtig mooi uit tegen den blauw-azuren hemel en
+&rsquo;t groen van de pijnboomen, die &rsquo;t op eenigen afstand
+omgeven. Zoo van verre ziet men nog niets van de
+d&eacute;tailuitvoering, als fijn kunstwerk uitgevoerd, en van de
+schittering en verscheidenheid der ingelegde juweelen. Alles is in
+harmonie met het fijne, witte marmer, waarin het is uitgevoerd. Hoewel
+aan dit kunstwerk niets gespaard is, wat de waarde er van verhoogen
+kon, krijgt men toch geen oogenblik den indruk, dat het overvoerd is.
+De kosten ervan worden op 31.000.000 rupees geraamd. Zooveel geld voor
+een graftombe kon natuurlijk alleen besteed worden in een tijd, waarin
+de vorst van zoo&rsquo;n land een jaarlijksch inkomen genoot, grooter
+dan dat, wat jaarlijks in de Britsche schatkist binnenkomt, een
+inkomen, waarvan hij geen kostbaar leger en nog kostbaarder vloot had
+te onderhouden, waarvan niets afging voor onderwijs of voor andere
+sociale doeleinden. In den democratischen tijd, waarin wij thans leven,
+kunnen zulke kunstproducten niet meer worden gebouwd. De menschen, die
+thans over zoovele millioenen hebben te beschikken, bouwen zich op
+andere wijze graftombes, waardoor zij zich eveneens onsterfelijk maken,
+doch waarvan op andere wijze door de navolgende geslachten genoten
+wordt. Een graftombe, zooals Carnegie, in Amerika, zich bij zijn leven
+bouwt, of een zooals Nobel, in Zweden, zich na zijn dood oprichtte,
+valt meer in onzen geest en is meer in overeenstemming met den tijd,
+waarin wij leven.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-395b.jpg" alt=
+"Gouden Paviljoen in Agra." width="613" height="459">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Gouden Paviljoen in
+Agra.</span></p>
+</div>
+
+<p>Hoewel ik met de Taj Mahal (wat niets anders beteekent dan de
+graftombe van Mahal) dezen brief begon, is toch het fort met het zich
+daarin bevindende Paleis van Akbar en de Paarl Moskee in Agra niet
+minder belangrijk en bewonderenswaardig. Het geheele fort is in rood
+zandsteen opgetrokken. Dit fort met paleis en moskee werd door Shah
+Jehan&rsquo;s voorganger, den Molog Akbar, gebouwd.</p>
+
+<p>De <span class="corr" id="xd0e3816" title="Bron: paarl-moskee">Paarl
+Moskee</span>, die haar naam ontleent aan de in haar <span class=
+"pagenum">[<a id="pb351" href="#pb351">351</a>]</span>soort volmaakte
+schoonheid, dankt die schoonheid vooral aan de harmonie, waarin het
+geheel is uitgevoerd en het prachtige materiaal wat er voor gebruikt
+werd. Hoewel alle moskee&euml;n een zekere gelijkheid vertoonen, is
+toch deze, geheel uit marmer gebouwd, door zijn sobere d&eacute;coratie
+en zijne volmaakte lijnen, iets geheel bijzonders.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-405a.jpg" alt=
+"De &ldquo;Taj Mahal&rdquo; in Agra." width="620" height="466">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De &ldquo;Taj
+Mahal&rdquo; in Agra.</span></p>
+</div>
+
+<p>Ook het paleis van Akbar, Mogol Akbar beteekent de groote vorst, met
+zijn Jasmijntoren, zoo genaamd om de jasmijnbloemen, die op den
+geheelen toren, van boven tot onder zijn aangebracht; zijn Gem-moskee,
+een moskee, waarin alleen de koning en zijn liefste vrouwen mochten
+komen, om te bidden; zijn spiegelpaleis, een zaal waarin de vrouwen van
+den koning zich vermaakten en dat geheel met spiegelglas ingelegd is;
+de badkamers van den vorst en die zijner vrouwen, waarin het geurigste
+rozenwater door glazen pijpen binnenstroomde; het gouden paviljoen en
+nog zoovele bijzonderheden meer, houden den bezoeker een geheelen
+morgen in spanning. Meer dan dat, men zou hier weken willen vertoeven
+om er elken dag eenige uren te kunnen verwijlen.</p>
+
+<p>Nadat men het paleis van Akbar, de paarl-moskee en de Taj Mahal
+gezien heeft, moet alles tegenvallen wat men verder hier te bezichtigen
+krijgt. De Vrijdag-moskee, schoon in haar soort, waar elken dag vele,
+doch Vrijdags talloos velen van de hier wonende Mohammedanen zich in
+allerlei lichaamskrommingen op den grond werpen om op hunne wijze hunne
+dankbaarheid voor het genotene in het leven uit te drukken en om te
+bidden voor meer, was nu het bezichtigen niet waard. Onwillekeurig
+maakt men een vergelijking bij het even te voren genotene en dan valt
+alles tegen.</p>
+
+<p>Toen wij tegen den avond huiswaarts keerden, zagen wij op een dak
+een paar opgesmukte, van bordpapier of iets dergelijks vervaardigde
+reuzenpaarden. Goud- en zilverpapier, rood, groen en geel gekleurde
+ornamentage bracht een schitterend effect teweeg. Op &eacute;&eacute;n
+van de paarden zat een houten mannetje, op een ander een dito vrouwtje.
+Spoedig daarna passeerden wij eene woning, waar in plaats van paarden,
+een paar dito <span class="corr" id="xd0e3833" title="Bron:
+gefrabriceerde">gefabriceerde</span> en opgesmukte olifanten stonden.
+De koetsier deelde ons mede, dat dit teekens waren, dat in beide
+woningen een Hindoe-bruiloft plaats vond. Kort daarna passeerde ons,
+<span class="pagenum">[<a id="pb352" href="#pb352">352</a>]</span>of
+liever wij passeerden een optocht van vele mannen, van trommelslag en
+blaasmuziek begeleid, met in hun midden een 7- of 8-jarig jongetje op
+een armoedig wit paard. Paard en jongen waren ook erg met groote lappen
+en klatergoud behangen, het kleine ventje had zelfs een goudpapieren
+kroon op zijn hoofd. Hij was de bruidegom die naar het huis van zijne
+bruid geleid werd. Wij gaven den koetsier order dezen stoet stapvoets
+te volgen. Voor het huis met de bordpapieren olifanten hield de optocht
+stil. De bruidegom werd van het paard getild, hem werd een soort zwaard
+in de hand gedrukt&mdash;het was <span class="corr" id="xd0e3838"
+title="Bron: misscihen">misschien</span> ook van papier&mdash;en
+daarmede moest de jonge held een stuk hout doorhakken om in de woning
+van zijne bruid te kunnen komen. Het stuk hout viel reeds in twee
+stukken nog voor hij ver genoeg was om het te kunnen aanraken. Hij had
+nu de veste veroverd waarachter zijne bruid verborgen was en mocht haar
+in zijn bezit nemen. Het werd ons veroorloofd binnen even een kijkje te
+nemen. Het bruidje was ongeveer 6 jaar, precies weten de Hindoe&rsquo;s
+hun leeftijd nooit op te geven, zij was even zoo mooi en bont aangedaan
+als haar toekomstige heer en meester. Zoo&rsquo;n Hindoe-bruiloft duurt
+vele dagen lang en gaat met tal van formaliteiten gepaard. Als alles
+afgeloopen is keert bruidegom en bruid elk naar hun eigen ouderlijk
+huis terug en vangt het kinderleven weder aan alsof er niets bijzonders
+met hen heeft plaats gegrepen. Deze kinderen, met hunne groote zwarte
+oogen, die veel grooter en zwarter lijken dan zij in werkelijkheid zijn
+door de brutaal zwart geverfde oogleden en wimpers, beseffen natuurlijk
+volstrekt niet, dat daar door hunne moeders&mdash;het zijn meestal de
+moeders die de huwelijken bekonkelen,&mdash;over hun geheel toekomstig
+leven is beschikt. Het bruidje moet nu voortaan de helft van het jaar
+bij hare schoonmoeder doorbrengen om die als eene slavin te
+gehoorzamen. Zoodra zij huwelijks-f&auml;hig is, hebben er nieuwe
+ceremoni&euml;n en feestelijkheden plaats, dan wordt zij in werkelijken
+zin uitgehuwelijkt en behoort den jongen man toe.</p>
+
+<p>22 Febr. Gisteravond ontmoetten wij in de eetkamer mr. en mrs.
+Sydney Webb uit Londen, met wie wij overeenkwamen, dezen dag
+gezamenlijk door te brengen. Wij spraken af gezamenlijk naar
+Fatehpur-Sikri te gaan. Wij huurden een automobiel en vertrokken
+vanochtend om 8 uur van hier. Fatehpur-Sikri <span class="pagenum">[<a
+id="pb353" href="#pb353">353</a>]</span>beteekent de stad van Victorie,
+doch is inderdaad een verlaten stad. Zij ligt op 23 mijl afstand van
+Agra.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-377b.jpg" alt=
+"Fatehpur-Sikri. Verlaten stad in de nabijheid van Agra." width="614"
+height="440">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps"><span class="corr" id=
+"xd0e3849" title="Bron: Fatehpur Likri">Fatehpur-Sikri</span>. Verlaten
+stad in de nabijheid van Agra.</span></p>
+</div>
+
+<p>De geschiedenis van deze stad luidt in het kort: Ruim 300 jaar
+geleden werd zij door de grootste mogol van Indi&euml;, Mogol Akbar, de
+voorganger van Shah Yehan, gebouwd. Vorst Akbar verkeerde in groote
+droefheid door den dood van zijne tweeling-kinderen, die zijn liefste
+vrouw Mariam Zamana hem geschonken had. Op een dag kwam hij door het
+armoedige dorp Sikri, waar een beroemde Mohammedaansche priester, Sheik
+Salim Chisti, in groote afzondering leefde. De vorst vroeg dezen
+priester raad hoe hij aan een troonopvolger kon komen en de priester
+antwoordde: &ldquo;Kom en leef in Sikri&rdquo;. De vorst volgde dien
+raad op en negen maanden later beviel Mariam van een zoon. Uit
+dankbaarheid maakte Akbar toen Sikri tot de hoofdstad, bouwde er een
+prachtig fort, een onge&euml;venaard koninklijk paleis, een paleis voor
+Mariam en paleizen voor zijne andere vrouwen, een prachtige moskee, een
+hospitaal, scholen, woningen voor zijne bedienden, kortom alles wat een
+wijs en vooruitstrevend en artistiek aangelegd man, die onbegrensd over
+geld en arbeidskrachten te beschikken had, maar kon bedenken en noodig
+vond. Na 17 jaren, even v&oacute;&oacute;r het geheel voleindigd was,
+verliet hij dit lustoord weder. De geschiedenis zegt, dat de ware reden
+waarom Akbar <span class="corr" id="xd0e3855" title="Bron:
+Fateh-pur-Sikri">Fatehpur-Sikri</span> verliet, nooit aan iemand is
+medegedeeld geworden. Sommigen gissen, dat het om gezondheidsredenen
+was, door gebrek aan goed water; anderen meenen, dat de heilige Sheik
+te veel gestoord werd in zijne heilige overpeinzingen door de rumoerige
+en overdadige feesten aan het hof van Akbar. Hoe het zij, thans
+verrijst daar midden op een groot plateau, ver boven zijne omgeving
+uitstekende, als het ware midden in de wildernis, een volmaakte stad,
+waarvan elk deel nog een bezoek overwaard is, een stad die thans geheel
+is verlaten. Alleen onder aan den voet van den berg zijn nog enkele
+huisjes door eene armoedige bevolking bewoond, die voornamelijk leven
+van den afval der bezoekers. Den geheelen dag brachten wij in die stad
+in gezelschap van die twee interessante kennissen uit Londen door en
+keerden &rsquo;s avonds dood vermoeid, doch zeer voldaan over onzen
+dag, huiswaarts.</p>
+
+<p>24 Februari. Wij hebben een paar vermoeiende dagen achter den rug.
+Reeds vroeg zaten wij gistermorgen in het rijtuig, omdat wij, alvorens
+Agra te verlaten, eerst een bezoek wilden <span class="pagenum">[<a id=
+"pb354" href="#pb354">354</a>]</span>brengen aan het Mausoleum, dat
+koning Akbar voor zichzelf en zijne vrouwen gebouwd had. Hij, de groote
+vorst, ontegenzeggelijk de meest bouwlievende en artistieke man van
+zijn tijd, die gedurende zijn leven eerst een heele stad bouwde, een
+stad die thans nog om haar schoonheid en architectonische waarde
+algemeen geroemd wordt, die daarna deze stad verliet en zich in Agra
+een fort en daarbinnen paleizen en een moskee liet bouwen, eenig mooi
+in alle d&eacute;tails, die had natuurlijk ook een mausoleum gebouwd,
+dat de bezichtiging waard was. Even voorbij het dorpje Sikandra, op zes
+mijlen afstand van Agra, verheft zich het reeds in de verte
+schitterende Mausoleum. Rondom, op grooten afstand, is het door een
+rood zandsteenen, geheel opengewerkte muur omgeven, waarin op vier
+tegenover elkaar liggende zijden vier koninklijke poorten toegang geven
+tot het terrein, waarin de overblijfselen rusten van den grooten man en
+van de vrouwen die hij lief had. De graftombe is in drie hooge etages
+gebouwd, elke etage geeft een uitzicht, dat hoe hooger men komt steeds
+grootscher wordt, over de geheele omgeving. De koning moet hier zeker
+gedurende zijn leven veel en gaarne vertoefd hebben. Het geheel is ook
+weder uit rood zandsteen opgebouwd, doch geheel met wit en geel marmer
+ingelegd, wat een zeer mooi effect geeft. De ronde daken van de
+verschillende domes (ik weet niet of dat het meervoud is van dome),
+zijn alle met paarlemoer ingelegd, wat beschenen door de Oostersche
+zon, een schitterend kleureffect geeft. De kleine moskee, die hier bij
+een mausoleum nooit ontbreekt, is een juweel van eenvoud en schoonheid.
+Het geheele groote terrein buiten is nu met eeuwenoude waringinboomen
+begroeid en daartusschen bloeien en groeien nu een ontelbare menigte
+oranjeboomen, die aan de geheele omgeving kleur en geur geven. Wij
+kwamen juist in het hotel terug om gauw de bagage op te laden en meteen
+naar het station te rijden, waar de trein voor Gwalior reeds gereed
+stond.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>Gwalior was eigenlijk niet in onze reisroute opgenomen, onze
+rondreiskaart loopt ook niet over dit deel van Indi&euml;. Het is een
+der vorstendommen en ligt geheel in het centrum van het land. Wij
+hadden Agra wat vlugger afgewerkt dan wij ons hadden voorgenomen en
+wilden den dag dien wij daardoor <span class="pagenum">[<a id="pb355"
+href="#pb355">355</a>]</span>wonnen voor dit uitstapje gebruiken.
+Gaarne zouden wij op deze spoorlijn nog wat verder zijn gegaan om een
+der andere vorstendommen, Bhopal, te bezoeken, dat sedert ongeveer een
+eeuw steeds door eene vorstin geregeerd wordt. De Begum of Bhopal
+(Begum beteekent vorstin), die het bewind in handen heeft, wordt als
+zeer verstandig en zeer vooruitstrevend geroemd. Zij was reeds
+verscheiden keer in Europa, bezocht dan niet alleen Engeland, maar ook
+Itali&euml;, Frankrijk en Turkije en gaf over hare Europeesche reizen
+eenige zeer belangrijke boeken uit. Over hare laatste reis naar
+Engeland, tijdens de kroning van koning George, schreef zij eenige
+tijdschriftartikelen, waarin zij niet nalaat met veel enthousiasme te
+schrijven over den laatsten grooten optocht van de Engelsche vrouwen,
+ter verkrijging van vrouwenkiesrecht.</p>
+
+<p>Als monarch is zij natuurlijk gekant tegen elk recht der burgers om
+invloed uit te oefenen op de wijze waarop een land geregeerd wordt,
+maar zij is van oordeel, dat overal waar dit recht aan mannen gegeven
+is, men het den vrouwen niet mag onthouden. Mrs. en mr. Sydney Webb,
+die eenige dagen haar gasten waren, vertelden ons zeer veel van haar.
+Maar een bezoek aan Bhopal zou voor ons alleen waarde hebben als wij
+met de vorstin in aanraking konden komen en hoewel dat zeer gemakkelijk
+tot stand was te brengen door de introducties die wij bezitten, is de
+tijd die dit alles in beslag neemt te lang om ons dit te vergunnen. Het
+begint reeds overal zeer warm te worden, midden op den dag is het
+buiten reeds bijna ondragelijk. Willen wij voor Calcutta en van daar
+voor Rangoon het niet veel te heet vinden, dan moeten wij hier en daar
+onze reis bekorten en nergens langer blijven dan strikt noodig is.</p>
+
+<p>Om vier uur kwamen wij in Gwalior aan, de stad die den naam van den
+staat draagt. De trein voerde ons door een zeer barre streek, die nog
+vol leeuwen en tijgers en andere wilde beesten is. Voor Engelsche
+sportliefhebbers die hier in den jachttijd veel zijn, om van te
+watertanden. De leeuwenjacht is ook een groote liefhebberij van den
+tegenwoordigen Maharatja. Tot voor korten tijd waren de toeristen die
+Gwalior bezochten en eene introductie van eigen consul konden vertoonen
+waarin wordt verteld, dat zij behooren tot de &ldquo;<span lang=
+"en">distinguished</span>&rdquo; mannen of vrouwen van hun land, de
+gasten van <span class="pagenum">[<a id="pb356" href=
+"#pb356">356</a>]</span>den vorst van Gwalior. Deze had, toen koning
+Edward in 1876 hem als prins van Wales bezocht, een mooi gebouw laten
+zetten, waarin de Engelsche koningszoon met zijn gevolg kon wonen,
+zoolang hij in Gwalior vertoefde. Sedert dien tijd gebruikte de vorst
+dit gebouw om zijne gasten, toeristen met eene aanbeveling, te
+herbergen. De tegenwoordige jonge vorst heeft er echter een gewoon
+hotel van gemaakt met een Europeeschen manager aan het hoofd, waarin nu
+elke toerist voor acht rupees per dag een buitengewoon goed onderkomen
+en een uitstekende tafel vindt.</p>
+
+<p>Vanwege het mooie, sterke fort, dat nu evenals andere forten die wij
+hier zagen, voor het Engelsche leger gebruikt wordt, wordt Gwalior het
+Gibraltar van Indi&euml; genoemd. Doch daarover later.</p>
+
+<p>Nadat wij ons door een goed kop thee verfrischt hadden, begaven wij
+ons onmiddellijk op weg om voor het te donker werd nog het een en ander
+te zien. Het eerst reden wij door den mooien tuin, waarin ook het hotel
+is gelegen van den Maharatja en kwamen zoo voor zijn mooi nieuw paleis.
+Wij lieten het rijtuig stil houden om het geheel beter te kunnen
+overzien en direct kwamen er acht verschillende bedienden uit het
+paleis snellen, waarvan &eacute;&eacute;n, aan zijne kleeding te
+oordeelen, de voornaamste, ons met velerlei eerbiedige buigingen, in
+een onverstaanbare taal, de Hindoestansche taal, aansprak. Ik gaf hem
+te beduiden, dat wij geen Hindoestani verstonden en vroeg of er niet
+iemand was die Engelsch of Fransch sprak. Na korten tijd kwam er een
+jonge man uit &rsquo;t paleis, meer of min Europeesch gekleed, die als
+tolk kon dienen. Ik vertelde hem, dat wij vreemdelingen waren, veel van
+den Maharatja gehoord hadden en heel graag zijn paleis wilden zien.
+Toen dit aan de bedienden vertolkt was, snelde een naar binnen en kwam
+spoedig daarna terug met het bericht, dat wij welkom waren. Wij zagen
+echter den Maharatja niet, wel zijn enorm groot, nieuw paleis, dat half
+Oostersch, half Europeesch in constructie en meubileering is. Het
+geheel verraadde goeden smaak en de beschikking over een zeer groot
+inkomen. Toen wij het paleis gezien hadden, sprong een der bedienden
+naast den koetsier op den bok en bracht ons rond. Eerst naar de
+stallen, waar een keur van mooie Arabische en Australische paarden
+stond; toen naar de 20 <span class="pagenum">[<a id="pb357" href=
+"#pb357">357</a>]</span>olifanten, waarvan een eenige dagen geleden de
+gelukkige moeder van een lieftallige spruit was geworden. Het jonge
+olifantje, even schalksch en speelsch als alle jonggeborenen, zag er
+zoo snoezig uit, dat ik het haast als een schoothondje zou hebben
+geliefkoosd, maar de jaloersche moeder liet een al te nauwe aanraking
+met haar kind niet toe. Daarna bracht de bediende ons naar den
+rozentuin en naar de all&eacute;e, waarin de vorstin het liefst
+rondrijdt. Ook nu ontmoetten wij haar in haar rijtuig, doch de
+gordijntjes waren neergelaten, zoodat wij alleen konden zien, dat er
+twee dames in dat rijtuig zaten. Deze arme vorstin is op het oogenblik
+diep te beklagen. Zij is kinderloos. De vorst, die een troonopvolger
+moet hebben, voelt zich verplicht een tweede vrouw te nemen in de hoop
+daarbij kinderen te krijgen. Binnen eenige weken zal de dochter van den
+vorst van Baroda zijn tweede vrouw worden.</p>
+
+<p>Deze vorst, Maharatja Sir Madeno Rao Sindhia staat als een
+ontwikkeld en vooruitstrevend man bekend. Hij doet veel voor de
+ontwikkeling van zijn volk. Er zijn in zijn rijk staatsscholen voor
+elementair en vakonderwijs, waarin het onderwijs gratis gegeven wordt.
+Wij zagen een school voor technisch onderwijs, waarin de leerlingen in
+smidswerk, goud- en zilverwerk, weven, horlogemaken en in andere vakken
+onderwezen worden. Wij zagen hier ook een gevangenis. Dit gebouw en de
+wijze waarop de 500 gevangenen er behandeld worden, heeft al de
+verschrikkingen van dit soort inrichtingen verloren. Ik had hier gaarne
+langer vertoefd en van een der hoofdpersonen meer bijzonderheden
+vernomen, doch wij kwamen reeds laat in den middag aan en hadden geen
+tijd te wachten tot de directeur ons te woord kon staan. De gevangenen
+waren nergens opgesloten in cellen, het waren allen frissche open
+ruimten, <span class="corr" id="xd0e3885" title="Bron: waaarin">
+waarin</span> licht en lucht vrijen toegang hebben. Alle gevangenen
+werkten. Het voornaamste bedrijf, dat zij leeren en daar tot een
+wonderbare hoogte uitvoeren is het maken van tapijten, een soort
+Smyrna-tapijten. Een der gevangenen leest hardop het patroon af en vijf
+of zes gevangenen die allen hetzelfde patroon verwerken, zeggen
+&rsquo;t na onderwijl zij uitvoeren wat de eerste opgelezen heeft. Zoo
+wordt voorkomen, dat er onderling gesprekken gevoerd worden, terwijl
+toch allen hunne stemmen kunnen laten hooren. Geen veroordeelde verlaat
+de gevangenis die niet grondig dit vak heeft leeren beoefenen. <span
+class="pagenum">[<a id="pb358" href="#pb358">358</a>]</span>Ook
+allerlei andere vakken worden er onderwezen en in praktijk
+gebracht.</p>
+
+<p>Vanmorgen waren wij reeds om 7 uur op weg om het beroemde fort van
+Gwalior met de zich daarbinnen bevindende paleizen, tempels,
+moskee&euml;n, en andere oudheden te zien, die hier reeds van de 9e en
+10e eeuw dateeren. Voor dit doel moesten wij weder van olifanten als
+vervoermiddel gebruik maken, die nog steeds door den vorst gastvrij ter
+beschikking van de reizenden worden gesteld. Wij waren nu reizigsters
+met ondervinding en oefening in dit vervoermiddel en maakten met meer
+gerustheid van dit rijpaard gebruik, hoewel de gevolgen voor maag en
+ingewanden vrijwel dezelfde bleven als bij den eersten keer. Het
+merkwaardigste, dat wij dezen morgen zagen waren de in de rotsen
+uitgehouwen afgodsbeelden, enkele van 15 tot 20 meter hoogte.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-405b.jpg" alt=
+"Straat in Delhi." width="617" height="469">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in
+Delhi.</span></p>
+</div>
+
+<p>Maar ook de stad was zeer de bezichtiging waard en gaf ons opnieuw
+een beeld van de wijze, hoe de welgestelde Hindoes en Mohammedanen
+vroeger hun welstand ten toon spreidden. Ik kan daarover echter nu
+niets vertellen, want het is middernacht. Ik zit nu in Delhi, en ik
+verlang naar mijn bad en bed.</p>
+</div>
+
+<div class="div2" id="ch36">
+<h3 class="normal">Van Delhi tot en met Lucknow.</h3>
+
+<p>25 Februari. Delhi, eens de hoofdstad van Indi&euml;, waar de
+Mohammedaansche regeering gevestigd was, en dat thans weder tot
+hoofdstad en zetel der tegenwoordige regeering verheven, is; Delhi,
+waar reeds drie keeren eene koninklijke Durbar is gehouden en dat
+slechts twee maanden geleden alle Indische vorsten met hunne vrouwen en
+gevolg, benevens duizenden belangstellenden en nieuwsgierigen heeft
+geherbergd; <span class="corr" id="xd0e3905" title="Bron: Dehli">
+Delhi</span>, dat in de Indische en Britsch-Indische geschiedenis
+zoo&rsquo;n groote rol speelt en waar in 1857 de muiterij, die zoovele
+Engelschen het leven kostte, haar oorsprong nam; die stad had bij ons
+verwachtingen gewekt, waaraan Delhi niet heeft beantwoord. Wij dachten
+hier het culminatiepunt van Indische grootheid en belangrijkheid te
+zullen vinden, maar hierin zijn wij teleurgesteld.</p>
+
+<p>Delhi is op het oogenblik niets anders dan een klein, vuil stadje,
+waarvan de Britten zullen trachten een stad van <span class="pagenum">
+[<a id="pb359" href="#pb359">359</a>]</span>beteekenis te maken. Voor
+den gewonen toerist bezit het fort met de zich daarbinnen bevindende
+tempels, het paleis en de moskee&euml;n de grootste aantrekking, doch
+dit was heden niet te bezichtigen, omdat het Zondag is. Wij begonnen
+daarom onzen dag met een rit door de stad en omgeving. De stad en
+omgeving bieden vooral den Britten vele historische bijzonderheden.
+Overal vindt men nog overblijfselen van den grooten opstand, een halve
+eeuw geleden. Oude tempels zijn toen ten deele verwoest, graftomben van
+vorsten en heiligen tot ru&iuml;nes gemaakt, machtige paleizen naar den
+grond gehaald. Neemt men de moeite om tot op den top van den
+&ldquo;herinneringstoren aan de muiterij&rdquo; te klimmen, dan
+overziet men het geheele veld, waar de opstand plaats vond en waar de
+slachtoffers grootendeels zijn gevallen. Deze herinneringstoren steekt
+sterk af bij de Kutab Minor, ook een herinneringstoren, den toren van
+victorie, 900 jaren geleden door de Mohammedanen gebouwd uit de steenen
+van verwoeste Hindoe-tempels, om hunne overwinning te vereeuwigen. De
+Kutab Minor, zoo indrukwekkend door zijn hoogte en elegantie, wordt
+beschreven als de schoonste in zijn soort in de geheele wereld. Een
+mijner boeken over Indi&euml; noemt het de zuiverste uitdrukking van
+krijgshaftige energie, evenals de Taj Mahal het symbool is van liefde
+en hartstocht, en de graftombe van koning Akbar majesteit en wijsheid
+uitdrukt,</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-415a.jpg" alt=
+"De Delhi-poort in Delhi." width="616" height="428">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De Delhi-poort in
+Delhi.</span></p>
+</div>
+
+<p>Den geheelen weg over naar Kutab <span class="corr" id="xd0e3920"
+title="Bron: Minor">Minar</span>, waar wij vandaag ook een bezoek
+brachten, is als bezaaid met overblijfselen van moskee&euml;n en
+graftomben. Een paar bezichtigden wij nauwkeurig, maar voor het
+meerendeel hadden wij geen oogen meer. Wij zijn voorloopig
+over-verzadigd met deze dingen en alleen indien het fort ons morgen
+iets zeer bijzonders op dit gebied te genieten geeft, zullen wij in
+staat zijn het nog in ons op te nemen.</p>
+
+<p>Met veel belangstelling zagen wij echter vandaag de plaats waar
+koning George in December j.l. aan alle personen van positie en rang in
+Indi&euml; audientie verleende, waar de duizenden en nog eens duizenden
+bezoekers in Delhi in tenten ondergebracht waren, waar alle Indische
+vorsten en de Begum van Bhopal allen met hun gevolg en olifanten en
+ander gedierte ieder hun afzonderlijk kamp hadden; hoe de ontelbare
+massa door dit kleine stadje, dat weldra een groote stad zal worden,
+<span class="pagenum">[<a id="pb360" href=
+"#pb360">360</a>]</span>gevoed en van water voorzien werd, en waar de
+koning en de koningin gehuisvest waren. Dat na afloop van de Durbar
+vele van de bezoekers ziek werden, verwondert ons, na hetgeen wij
+zagen, niet.</p>
+
+<p>26 Februari. V&oacute;&oacute;r ik over vandaag ga schrijven, wil ik
+even de beteekenis van het woord Durbar geven. Er kunnen onder de
+lezers mijner brieven enkelen zijn, die even dom zijn als ik was, toen
+ik het woord voor &rsquo;t eerst hoorde en naar de beteekenis moest
+vragen. Het geleerde woord beteekent niets anders dan eene groote
+openbare officieele receptie; het wordt meestal alleen gebruikt wanneer
+het een koninklijke receptie betreft.</p>
+
+<p>Vandaag zagen wij van 9 tot 2 uur het fort en alles wat in Delhi
+meer de moeite van een bezoek loont. Binnen het fort is vooral het
+paleis, door Sjah Jehan gebouwd,&mdash;denzelfde, die ook de Taj Mahal
+bouwde&mdash;schitterend schoon. Die man paarde aan een artistieken
+smaak en lust om dien aan de wereld te toonen, ook de financieele macht
+om het te kunnen uitvoeren. Dit kasteel van wit marmer, geheel met
+kleurig bloemwerk ingelegd, waarvoor hij honderden werklieden uit
+Florence liet overkomen, is eenig in zijn soort. De private
+audientiezaal is zoo weelderig met goud en juweelen ingelegd en de
+pauwhaantroon, die thans in het museum in Kensington is, moet zoo
+overweldigend mooi zijn, dat de zoon van Sjah Jehan dacht, dat zijn
+vader krankzinnig was en hem daarom, toen dit alles voleindigd was, in
+zijn kasteel in Agra gedurende 7 jaren gevangen hield. Daar stierf de
+kunstlievende man in een van de torens, die hem uitzicht gaf op zijn
+grootste meesterwerk, de Taj Mahal. Deze gunst, om stervende dit werk
+van zijn geest voor oogen te mogen hebben, was de eenige, die hij zijn
+zoon in die 7 jaren gevraagd heeft.</p>
+
+<p>Over de moskee&euml;n en andere architectonische kunstgewrochten wil
+ik niet meer schrijven; Britsch-Indi&euml; biedt op dit gebied den
+bezoekers een onuitputtelijken voorraad, de grootste verscheidenheid en
+de hoogste kunstuiting aan.</p>
+
+<p>Na de tiffin, zoo noemt men hier de lunch, gingen wij nog een paar
+uur in het stadje om wat winkels te bezichtigen en het ivoorsnijwerk,
+wat hier dezelfde kunsthoogte als in Japan bereikt heeft, te zien
+vervaardigen. Naderhand gingen wij, zooals wij in elke stad gewoon zijn
+te doen, naar een winkel, waar <span class="pagenum">[<a id="pb361"
+href="#pb361">361</a>]</span>goede fotografie&euml;n van alle
+bezienswaardigheden te koop zijn. Ik had reeds eene goede collectie
+uitgezocht, toen ik den winkelier vroeg, of hij ook fotografie&euml;n
+van de bijzondere inboorlingen had. Eerst gaf hij mij toen een pak
+fotografie&euml;n van de mannen en vrouwen alhier in hun verschillend
+beroep of met verschillend huishoudelijk werk bezig, toen een groot pak
+met de portretten van alle regeerende Indische vorsten en van vele
+hunner vrouwen en toen.... de portretten van alle goden. Niet alleen
+waren Brahma, Vishnu, Siwa, Kreshna, enz. enz., niet als foto&rsquo;s
+van afgodsbeelden maar als portretten van menschen voorgesteld, maar er
+waren ook fotografie&euml;n van Mozes, Christus, Mohammed, en o, lezer,
+schrik niet.... ook van God. Voor die allen moeten levende personen
+geposeerd hebben. Mohammed was een zeer oud man, in een kleed van
+kemelshaar. Het portret van God stelde ook een zeer oud man voor,
+geheel naakt, zittende op zijn gekruiste beenen, met een langen,
+dunnen, grijzen baard, gedeeltelijk kaalhoofdig, gedeeltelijk met lange
+grijze haren. Er lag een verdrietige barre uitdrukking op het
+gelaat.</p>
+
+<p>Toen ik dat portret in handen kreeg, waarop met Hindoestansche
+letterteekens den naam stond van wien het voorstelde, vroeg ik: En wie
+is dit?&mdash;Dat is de God der Christenen, was het antwoord. Ik kon
+een glimlach niet onderdrukken, en vroeg of dat portret in den hemel
+genomen was. Met een medelijdende uitdrukking op zijn gelaat over
+zooveel domheid, antwoordde de Hindoe mij: De goden zijn niet altijd in
+den hemel, zij komen van tijd tot tijd op aarde als zij bevelen hebben
+te geven of iets anders hebben uit te voeren. En onmiddellijk liet hij
+mij een andere fotografie zien, waar God in een gemoedelijk praatje met
+Mohammed is afgebeeld. &ldquo;Zie,&rdquo; zeide hij, &ldquo;daar is God
+met den profeet Mohammed; bij zoo&rsquo;n gelegenheid heeft men Hem
+gefotografeerd.&rdquo; Ik ben overtuigd, dat de man geloofde wat hij
+zeide. Voor zoo&rsquo;n Hindoe, wiens goden in beelden zijn uitgedrukt,
+die hij niet alleen zien, maar zelfs betasten kan; die op geregelde
+tijden naar de rivier gebracht worden om gewasschen te worden; wien men
+voedsel brengt, enz., voor zoo iemand is het heel natuurlijk, dat een
+god een belichaamd wezen is, met menschelijke vormen en behoeften.</p>
+
+<p>Toen wij van dezen tocht thuis kwamen, hebben wij snel <span class=
+"pagenum">[<a id="pb362" href="#pb362">362</a>]</span>onze zeven zaken
+weder bijeengepakt en nu zit ik te wachten tot het rijtuig voorkomt om
+ons met den nachttrein naar Lahore te voeren. Dit is het verste
+Noordoostelijke punt, dat wij gaan bezoeken.</p>
+
+<p>28 Febr. Wij hebben ons de moeite gegeven naar Lahore te komen, niet
+om nog meer tempels en moskee&euml;n en forten en paleizen te zien,
+maar om een van de steden van beteekenis in het Noordoosten van
+Indi&euml; te leeren kennen en het stadsleven daar te aanschouwen. Een
+dag oponthoud is genoeg om daarvan een indruk te krijgen, vooral als
+men dien dag geheel buitenshuis doorbrengt. Lahore is eigenlijk een
+stad, die men in drie afzonderlijke steden verdeelen kan; de Engelsche
+stad, waar de Engelsche bevolking woont en waar alle officieele
+gebouwen gevestigd zijn; de Indische stad, de oude stad, waar de
+inboorlingen wonen, en het deel waar de militairen in hunne kazernes en
+officierswoningen leven. Dit laatste deel is weinig belangrijk, alles
+ziet er frisch en nieuw en hygi&euml;nisch uit. De oude stad doet zeer
+sterk denken aan het oude Ca&iuml;ro, en deze overeenkomst wordt nog
+sterker, doordat ook in Lahore vele Mohammedanen zijn en deze menschen
+hier weder zeer streng de voorschriften van hun godsdienst volgen. Wij
+zagen hier een graftombe, Ranjit Singh&rsquo;s Mausoleum, wiens elf
+vrouwen levend met zijn lijk in het begin van de 19e eeuw verbrand
+werden. Op de graftombe is een groote marmeren knop met daaromheen elf
+gelijke kleinere knoppen aangebracht, vertegenwoordigende de asch van
+den vorst en zijn elf geliefden.</p>
+
+<p>In Lahore behooren de Hindoe&rsquo;s die er leven, grootendeels tot
+de sekte der Sikhs, eene Hindoe-sekte, die bijna uitsluitend hier in
+het Noorden van het land voorkomt. Hunne tempels, waarvan wij hier twee
+zagen, zijn zeer eenvoudig, waarin wij weinig karakteristieks
+vonden.</p>
+
+<p>Het deel van de stad waarin de Engelschen wonen en dat nog zeer ver
+kan uitgebreid worden, is mooi en maakt een zeer florissanten indruk.
+De woningen, alle met fraaie tuinen omgeven, zien er frisch en
+Europeesch uit; de officieele gebouwen, alle in half Hindoeschen, half
+Europeeschen stijl opgetrokken, verraden goeden smaak en zijn uit een
+royale beurs gebouwd. Hier bezochten wij de kunstnijverheidschool, 40
+jaren geleden door den vader van <span class="corr" id="xd0e3949"
+title="Bron: Ruduyard">Rudyard</span> Kipling, den bekenden schrijver
+over Britsch-Indi&euml;, gesticht. Britsch-Indi&euml; bezit vier <span
+class="pagenum">[<a id="pb363" href="#pb363">363</a>]</span>van deze
+scholen, doch deze in Lahore is de beste en levert de meeste goede
+artisten af. Wij zagen er het fijnste ivoorsnijwerk verrichten, dat men
+zich denken kan. Lahore wordt beschouwd als het groote centrum van oude
+en moderne kunst en ontwikkeling in Indi&euml;. Wij brachten ook nog
+even een bezoek aan het museum, een van de fijnste musea in Indi&euml;,
+waar onze landgenoot, de heer Vogel, het archaeologisch deel van
+gecatalogiseerd heeft.</p>
+
+<p>Wij zouden heel graag van Lahore uit een uitstapje gemaakt hebben
+naar Kashmir, waar we dichtbij waren, maar dit was onmogelijk met het
+oog op onze verdere reisplannen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-433a.jpg" alt=
+"Een priester van de Sikhs in Amritsar." width="373" height="582">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een priester van de <span
+class="corr" id="xd0e3961" title="Bron: Shiks">Sikhs</span> in
+Amritsar.</span></p>
+</div>
+
+<p>Vanmorgen kwamen wij om 10 uur in Amritsar aan. Dit is de heilige
+stad van de Sikhs. Het is zeker de schilderachtigste stad van alle, die
+wij in Indi&euml; zagen. De gouden tempel, waarvoor de meeste toeristen
+hier een deel van den dag doorbrengen, is de heilige tempel der Sikhs.
+Deze tempel staat midden in een grooten vijver, die de poel der
+onsterfelijkheid genoemd wordt. Rondom dien vijver staan verschillende
+andere tempels van minder beteekenis dan de gouden en eenige oude
+paleizen. De Sikhs zijn thans in een feestweek: het feest der
+aanbrekende lente, dat acht dagen duurt en voornamelijk zijn uiting
+vindt in een bedevaart naar den gouden tempel. Mannen en vrouwen uit
+alle oorden van dit district, vooral de landbouwende bevolking, komen
+in deze week in Amritsar om hunne offeranden in den tempel te brengen
+en een goeden oogst af te smeeken. De trein, die ons van Lahore naar
+Amritsar bracht, bevatte honderden bedevaartgangers. Voor dit
+voorjaarsfeest is elkeen, mannen, vrouwen en kinderen, geheel in witte
+gewaden gekleed, die van boven tot onder met rose verf bespat zijn;
+sommigen hadden rose en gele verfvlekken. Grijsaards hadden zelfs hunne
+lange witte baarden ook rose geverfd en de witte turban eveneens.</p>
+
+<p>De gouden tempel, een tempel van wit marmer met een koperen dak, dat
+in het zonlicht schittert als goud, en met vier massief zilveren
+deuren, is mooi, maar kan geen vergelijking doorstaan met hetgeen wij
+op dit gebied reeds zagen. Zoo midden in het water maakt hij echter een
+goed effect. Er was juist een dienst begonnen toen wij aankwamen. Alle
+priesters en geloovigen zaten in een kring op den grond; in het midden
+was een rood fluweelen doek uitgespreid, <span class="pagenum">[<a id=
+"pb364" href="#pb364">364</a>]</span>waarop ieder, die binnenkwam,
+zijne offerande gooide of legde, en dan tusschen de biddenden ging
+zitten. De offeranden, die wij zagen brengen, bestonden uit bloemen,
+mandjes met zoetigheden of uit geld. Een enkele gooide een enveloppe
+neer, alle anderen een kleiner of grooter geldstuk. Aan de vier punten
+van den doek lagen hoopjes graan voor de rondfladderende duiven en
+andere vogels, die daarvan gedurende den bidstond gretig kwamen
+snoepen. De geheele tempel was van binnen ook met witte doeken, waarop
+rose en gele verfvlekken waren, behangen.</p>
+
+<p>De Sikhs dragen, evenals de Sinhaleezen, lang haar, dat echter in
+een knot boven op den kruin van het hoofd is vastgemaakt door een
+eigenaardig soort kam. Doordat zij echter turbans dragen, valt dit
+lange haar bij hen niet zoo sterk op als bij de Sinhaleezen. Doch ook
+de Sikhs hebben, niettegenstaande zij bijna allen baard en knevel
+dragen, en zeer sterk behaard zijn, zeer zachte vrouwelijke trekken.
+Dit is heelemaal niet in overeenstemming met hetgeen zij eigenlijk
+zijn. Wij passeerden namelijk de sedert eenige jaren bestaande
+universiteit der Sikhs, een universiteit, door hen zelven uit eigen
+fondsen gesticht. Wij gingen naar binnen; de cursus was echter juist
+ge&euml;indigd, alleen een tiental mannen, naar gissing tusschen de 25
+en 30 jaar, die studenten bleken te zijn, waren nog aanwezig. Wij
+dachten, dat zij de leeraren waren en vroegen om eenige inlichtingen.
+Zij waren allen bereid ons de noodige inlichtingen te geven. Zij
+vertelden ons&mdash;allen spraken uitstekend Engelsch&mdash;dat de
+Sikhs geen eigenlijke sekte der Hindoe&rsquo;s waren, doch meer als een
+kaste beschouwd wilden worden. Zij waren een militaire kaste; zij
+noemden het een &ldquo;Old Templars Knighthood&rdquo;. Hunne priesters
+dragen zwaarden, hetgeen wij reeds opgemerkt hadden. De lange haren
+moeten kracht uitdrukken. Wij vernamen van deze jonge mannen, die allen
+een intelligent, zacht uiterlijk hadden, veel dat onze belangstelling
+gaande maakte. Een van hen offreerde ons een klein Engelsch boekje,
+waarin wij het een en ander over hunne tempels, zeden en gebruiken en
+de geschiedenis van den gouden tempel kunnen vinden.</p>
+
+<p>Op onzen tocht door de stad zagen wij hier weder tal van heiligen,
+die in zelfkastijding of in heilige <span class="corr" id="xd0e3975"
+title="Bron: overpeinzng">overpeinzing</span> de zaligheid hiernamaals
+hopen te verwerven, of misschien wel <span class="pagenum">[<a id=
+"pb365" href="#pb365">365</a>]</span>een goed leven op aarde. Een
+betrekkelijk jonge man, met lange zwarte haren, zat geheel naakt
+tusschen vijf houtvuren, ver genoeg van hem verwijderd, om hem niet te
+kunnen verbranden, maar dicht genoeg om hem een warm lichaam te
+bezorgen. Rondom hem zaten tal van eenvoudige zielen in heiligen
+ootmoed te luisteren naar de woorden van wijsheid en bezieling, die van
+de lippen van dezen dwaas vloeiden.</p>
+
+<p>Een eind verder zat een grijsaard met haren, die ver over den grond
+vielen. Dichtbij gekomen bleek het echter, dat er een soort vlas
+tusschen de haren gevlochten was, waardoor het zoo lang leek. Die man
+zat met een strak gelaat te staren in het verre verschiet. Hij zat in
+heilige overpeinzing en mocht niet gestoord worden. Naast hem stond een
+koperen bedevaartsnapje, waarin de voorbijgangers eene offerande konden
+werpen, als zij deze heilige wenschten te eeren. Men moet een bepaald
+aantal dagen of weken zichzelf gekastijd hebben, of heilige
+overpeinzingen hebben gehouden, alvorens het publiek iemand heilig
+verklaart.</p>
+
+<p>Op dezen tocht in het Noordoostelijk deel van Indi&euml; zagen wij
+weder een geheel ander type van menschen, dan wij te voren gezien
+hadden. Vooral in Amritsar zagen wij, doordat de feestweek zooveel
+boeren en anderen uit Peshawar, Afghanistan, Kashmir en andere buurten
+naar den gouden tempel had gelokt, tal van nieuwe typen en ook geheel
+andere kleederdrachten. Hoevele verschillende turbans wij vandaag
+opmerkten, is niet te tellen.</p>
+
+<p>29 Febr. De nachttrein bracht ons hedenochtend vroeg in Lucknow. Dit
+mooie provinciestadje biedt den gewonen toerist weinig belangrijks. Uit
+een geschiedkundig oogpunt is Lucknow natuurlijk zeer belangrijk. Hier
+was in 1857 het centrum van de muiterij en een geheelen dag kan men
+zoek brengen om alle punten te bezoeken, die nog de kenteekenen, van
+den gevoerden strijd dragen. Een rilling kan men niet onderdrukken als
+men de kelders ziet, waarin de vrouwen en kinderen maanden lang voor
+hunne veiligheid ondergebracht zijn, doch waarin zij door de hitte,
+benauwde atmosfeer, slechte voeding en nog slechter water als sneeuw
+voor de zon wegteerden. De begraafplaats, waar meer dan 2000 vrouwen,
+kinderen en grijsaards in dien tijd begraven werden, duidt maar <span
+class="pagenum">[<a id="pb366" href="#pb366">366</a>]</span>te
+duidelijk aan, dat de sterfte onder deze beschermden grooter was dan
+onder de deelnemers aan de verdediging.</p>
+
+<p>De native town in Lucknow kan ook op niets bijzonders bogen; een
+vergelijking met wat wij in Lahore en Amritsar zagen, is zelfs niet te
+treffen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-415b.jpg" alt=
+"Een moskee in Lucknow." width="615" height="459">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een moskee in
+Lucknow.</span></p>
+</div>
+
+<p>Wij zullen hier dan ook niet langer dan een dag vertoeven en
+vertrekken morgenochtend naar Benares. Het hotel&mdash;voor het eerst
+een werkelijk goed hotel in Indi&euml;, dat door een Duitsche eigenaar
+beheerd wordt,&mdash;lokt ons tot eenige dagen langer verblijf, enkel
+en alleen om wat uit te rusten. Wij durven ons die weelde echter niet
+veroorlooven.</p>
+</div>
+
+<div class="div2" id="ch37">
+<h3 class="normal">Benares.</h3>
+
+<p>Meer dan Rome is voor de Katholieken, meer dan Amritsar is voor de
+Sikhs, meer dan Jeruzalem is voor de Christenen, zelfs meer dan Mekka
+is voor de Mohammedanen, is Benares voor de Hindoe&rsquo;s. Benares is
+een van de oudste steden in de wereld; lang voor Rome bekend was, had
+Benares reeds den roep van heiligheid. In deze stad te sterven
+beteekent zaligheid, ja, zelfs hij of zij, die sterft op een afstand
+van 50 mijlen rondom deze stad, is zeker in Siwa&rsquo;s hemel
+opgenomen te worden. Men behoeft daarvoor geen Hindoe te zijn, Siwa
+verleent daarboven in zijne woning ook gastvrijheid aan Joden,
+Christenen, Mohammedanen en Boeddhisten, indien zij op de heilige plek,
+binnen Benares, het tijdelijke met het eeuwige verwisselen. Hoe deze
+opvatting te rijmen is met het re-incarnatiebegrip der Hindoe&rsquo;s
+is mij niet recht duidelijk.</p>
+
+<p>Benares bezit ruim 1500 tempels en meer afgodsbeelden dan inwoners,
+ofschoon deze laatsten meer dan 200.000 bedragen, Iedere geloovige
+Hindoe gaat op zijn minst eens in zijn leven naar Benares om er te
+bidden in alle tempels en te baden in de heilige rivier. Welgestelde
+Hindoe&rsquo;s bezoeken deze stad meermalen in hun leven en de zeer
+rijken hebben hier allen een eigen woning of paleis, waarin zij elk
+jaar eenigen tijd vertoeven om hunne ziel te zuiveren van alle begane
+zonden en als de tijd daar is, te sterven binnen de muren van de
+heilige stad. Elke Hindoe-Maharatja heeft hier zijn eigen paleis. Het
+aantal bedevaartgangers, dat jaarlijks van alle oorden van Indi&euml;
+komt, om aan alle goden offeranden <span class="pagenum">[<a id="pb367"
+href="#pb367">367</a>]</span>te brengen en te bidden in de 1500
+tempels, wordt ver over een millioen geschat. Het kost elken pelgrim 6
+dagen hard werken om de ronde in de 1500 tempels te doen; hij heeft
+daarmede alleen een afstand van 45 mijlen af te leggen. Die dagen
+worden dan geheel aan bidden gewijd, voor slapen en eten blijft weinig
+tijd beschikbaar.</p>
+
+<p>Niettegenstaande Benares met hare tot het uiterste gedreven nauwe,
+overbevolkte straten en bazaars, met haar druk-bewerkte tempels en
+godenhuisjes, en haar verscheidenheid van kleuren, grooter dan ergens
+elders, een schilderachtig geheel levert, en, om een van de schrijvers
+over Indi&euml; te citeeren: &ldquo;geen andere stad in Indi&euml;, die
+zulk een atmosfeer van onsterflijke oudheid verraadt&rdquo;, toch
+verwekt deze stad een indruk van diepen weemoed en gedruktheid.</p>
+
+<p>De grootste aantrekking voor de pelgrims zijn niet hoofdzakelijk de
+vele tempels en goden, die Benares bezit, niet de zekere heiligheid,
+die deze stad omgeeft, omdat Siwa en Vishnu en Brahma hier geleefd en
+gewoond hebben, maar in hoofdzaak omdat de heilige rivier, de Ganges,
+hier een bijzonder heilige kracht bezit. Het water van deze rivier
+bezit een alles-zuiverende macht. Niet alleen neemt elke onderdompeling
+in dit water de zonden weg, die bedreven zijn, maar ook alle ziekten
+worden daardoor genezen. Er is een plek aan den oever van de rivier,
+het pokken-bad genaamd, waar poklijders gebracht worden om er dagelijks
+te baden, en dan allen genezen. Inderdaad is er iets van waar, dat dit
+water een tot nog toe onverklaarbare kracht bezit om ziektekiemen te
+dooden. Het Britsche gouvernement heeft herhaaldelijk proeven genomen
+en steeds bleek, dat cholera- en andere baccillen in dit water na
+eenige uren alle dood waren, terwijl baccillen, van dezelfde bron
+genomen, in volkomen zuiver water welig tierden. Ware dat ook niet het
+geval, dan zou het onverklaarbaar zijn, dat van deze stad uit pest en
+pokken en cholera en meer zulke plagen, niet jaarlijks over heel
+Indi&euml; verspreid werden.</p>
+
+<p>Wil men de beteekenis van de Ganges voor den Hindoe zien, dan moet
+men &rsquo;s morgens vroeg opstaan en nog v&oacute;&oacute;r de zon aan
+de Oosterkim is verschenen reeds in een bootje gezeten zijn, zich
+langzaam laten op en neer roeien en het leven aan de oever der rivier
+gadeslaan. Wij lieten ons op <span class="pagenum">[<a id="pb368" href=
+"#pb368">368</a>]</span>een morgen zeer vroeg naar de rivier brengen.
+Het was een rit van bijna een half uur. De stad begon te ontwaken. De
+langs den weg liggende slapers rolden hunne doeken, waarin zij zich
+neergelegd hadden, rond hunne lendenen en begaven zich op weg naar de
+badgelegenheid. Hier en daar was een arme vrouw bezig den weg schoon te
+vegen en de smeden begonnen den brand te steken in hunne houtvuren. Hoe
+dichter wij de rivier naderden, des te grooter werden de troepen
+menschen, die zich in dezelfde richting voorwaarts spoedden, om, zuiver
+uit godsdienstige overwegingen, een bad in de Ganges te nemen en hunne
+gebeden op te zenden ter verheerlijking van een hunner goden of van de
+rivier, of van de zon. Maar ook hoe meer wij de rivier naderden, hoe
+grooter werd het aantal mannen, dat in zelfkastijding of in heilige
+overpeinzing, de eeuwige zaligheid hoopte te verwerven. Mannen,
+liggende op een bed van spijkers, gezeten tusschen brandende vuren;
+mannen, staande op &eacute;&eacute;n been, of met &eacute;&eacute;n arm
+in de lucht; mannen, overladen met zware ijzeren kettingen; mannen,
+dagen achtereen vastende, geen water of voedsel tot zich nemende, in
+heilig stilzwijgen, allen met asch overladen en haren, die door
+tusschenvlechting van de eene of andere wollen stof verlengd zijn, soms
+tot 8 &agrave; 10 meter, en die dan in een torenhooge kroon rondom hun
+slapen zijn gelegd, of netjes een kring rondom hen vormen. E&eacute;n
+heilig man had zich van koemest en pauwenveeren een toren geplakt en
+die op zijn hoofd gezet. Al die heiligen hadden een kring van
+discipelen rondom zich, die naar hunne woorden luisterden, of die ook
+in heilig stilzwijgen zaten te staren naar de richting, waarin de
+meester staarde.</p>
+
+<p>Van 47 ghats&mdash;plaatsen, van waar men de rivier kan bereiken,
+hier meestal breede, hooge, steenen trappen&mdash;komen de tallooze
+mannen en vrouwen om hunne vereering te uiten. Als zij de rivier
+bereiken, sprenkelen zij eerst water over hunne oogen en het hoofd en
+prevelen het eerste gebed. Dit luidt vertaald: &ldquo;O, Ganges, ik
+groet uwe twee voeten, uwe twee voeten die zoo schoon zijn en welke
+door goede en slechte goden verheerlijkt worden. O, Ganges, gij geeft
+geluk en ten slotte verlichting aan allen&rdquo;. Dan spoelen zij den
+mond met het heilige water. Daarna beginnen zij weder te bidden, eerst
+op het eene, dan op het andere been staande, en ten <span class=
+"pagenum">[<a id="pb369" href="#pb369">369</a>]</span>slotte laten zij
+zich neerploffen in het water. Daarna gaan zij weder staan met de beide
+handen vol water en dit laten zij langzaam wegvloeien, zich wendende
+tot de zon, een offer van Ganges-water aan de zon, en daarbij prevelen
+zij een van de oudste gebeden in de wereld: &ldquo;Laat ons ootmoedig
+neerknielen voor de glorie van het Heilige Leven-gevende Licht; moge
+het ook onzen geest verlichten&rdquo;. Dan gaan zij voort onder
+allerlei handengewring, onderdompeling en beenenbuiging hunne verdere
+gebeden te uiten. Als zij gereed zijn met baden wasschen zij hun doek,
+hun lendengordel en turban (zoo zij die dragen want vele pelgrims gaan
+blootshoofds), houden die dan uitgespreid in de hand tot zij door de
+zon gedroogd zijn, brengen dan met rood of geel of wit een merkteeken
+op hun voorhoofd, en daarmede is hun morgendienst afgeloopen. Vrouwen
+en mannen baden naast en door elkaar, alleen voor de weduwen is een
+afzonderlijke plaats aangewezen.</p>
+
+<p>Tusschen al deze zwemmende en badende menschen in zijn breede
+steenen trappen ingericht voor de lijkverbranding. Onophoudelijk wonden
+de lijken, alleen in een doek gerold, door de lijkdragers&mdash;twee
+mannen&mdash;aangebracht. Zoodra het lijk aangekomen is, gaan een paar
+mannen, dikwijls familieleden, het hout in de nabijheid aankoopen en
+wordt dit opgestapeld, het lijk daarop gelegd en het vuur ontstoken. Is
+het lijk zoowat half verteerd, dan klooft het naaste mannelijke
+familielid met een bijl den schedel. Deze liefdedienst&mdash;want nu
+kan de geest gemakkelijker ontwijken en wordt niet door het vuur mede
+verteerd&mdash;wordt gewoonlijk door den zoon voor vader of moeder,
+door den vader voor zijne vrouw en kinderen verricht. Zijn er geen
+mannelijke familieleden, dan komen de vrouwen aan de beurt. De
+vrouwenlijken zijn in roode, de mannenlijken in witte doeken gehuld.
+Wij zagen in het oogenblik, dat onze boot voorbij roeide, drie lijken
+verbranden, en een geheele rij lag te wachten tot hunne beurt was
+aangebroken. De asch van de lijken wordt in de Ganges geworpen, doch de
+armen, die niet veel hout kunnen betalen, zijn dikwijls slechts half
+verteerd. De dienstdoende mannen breken dan de halfverkoolde beenderen
+in stukken en gooien ook die in de rivier. Soms zelfs&mdash;wij zagen
+het niet&mdash;worden heele stukken van een lijk onverteerd door den
+stroom meegevoerd. <span class="pagenum">[<a id="pb370" href=
+"#pb370">370</a>]</span></p>
+
+<p>Toen wij onze oogen afwendden van dit weinig verkwikkelijk
+schouwspel en ze een oogenblik richtten naar den anderen oever van de
+rivier, zagen wij een troep gieren zich te goed doen aan iets groots en
+diks, dat in het midden van &rsquo;t water dreef. &ldquo;Dat is het
+lijk van een heilige koe&rdquo;, zeide onze Hindoe-gids ernstig. <span
+class="corr" id="xd0e4024" title="Niet in bron">&ldquo;</span>Heilige
+koeien worden zoo in de Ganges geworpen na haar dood.&rdquo; En
+onmiddellijk voegde hij er aan toe: &ldquo;Ook de heilige mannen worden
+niet verbrand, hunne lijken worden ook zoo in de Ganges geworpen; zij
+behoeven de zuivering van het vuur niet meer te ondergaan; zij hebben
+zich in hun leven reeds gepurifieerd.&rdquo; Zulke mannen krijgen
+echter aan elk been een steen gebonden, zoodat zij zinken en niet door
+roofvogels worden opgegeten.</p>
+
+<p>Als men bedenkt, dat hier menschen met de meest besmettelijke en
+afzichtelijke ziekten dagelijks tusschen de anderen komen baden; dat
+allen na het bad dit water drinken en er kannen vol van meeslepen, dan
+moet men aannemen, dat er iets in dit water is, waardoor ziektekiemen
+gedood worden, anders zouden de gevolgen onoverzienbaar zijn. Maar ook
+als de ziektekiemen geheel verwoest worden, dan nog verwekt het een
+indruk, die onze maag rechtsomkeert doet werken, als men lupus-,
+kanker- en syphilis-menschen zich in het water ziet onderdompelen en
+terzelfder tijd een geloovigen Hindoe met gretigheid daarnaast het
+water ziet verzwelgen.</p>
+
+<p>Na dezen tocht in het vroege morgenuur moesten wij eerst eenige uren
+bekomen, alvorens wij ons in staat achtten de andere wonderen van
+Benares in ons op te nemen. Het was niet ons plan, om, evenals de
+bedevaartgangers, allen 1500 tempels achtereen onze opwachting te gaan
+maken; wij zochten er eenige uit, die bij de beschrijving onze
+nieuwsgierigheid hadden gaande gemaakt.</p>
+
+<p>Toen wij wat later op den dag onzen tocht naar die tempels begonnen,
+zagen wij onophoudelijk de tallooze bedevaartgangers van alle zijden de
+stad binnenstroomen. Heele rijen achter elkaar loopende mannen, in
+saffraankleurige doeken gehuld, blootshoofds, doch met een langen stok
+met een bijl aan den top in de eene en een koperen drinknap of bedelnap
+in de andere hand, noemde de gids &ldquo;bedelmonniken&rdquo;. Mannen
+en vrouwen in roode, gele, groene, witte, paarse en andere kleederen
+wist de gids allen aan de kleur hunner <span class="pagenum">[<a id=
+"pb371" href="#pb371">371</a>]</span>kleederen te localiseeren van waar
+zij kwamen. Er waren er bij, die weken achtereen geloopen hadden om
+deze heilige plek ten slotte te bereiken. Het was een bijzonder heilige
+dag, daarom kwamen er meer pelgrims dan andere dagen.</p>
+
+<p>Wij begonnen met den Durga-tempel, bijgenaamd de apentempel. Deze
+bijnaam vindt zijn oorsprong in het feit, dat meer dan 200 apen, bruine
+met korten staart en erg menschelijke gezichten, in en om dezen tempel
+leven en wanneer door trommelslag een dienst in den tempel wordt
+aangekondigd, allen komen aanloopen en aandachtig zitten te luisteren.
+Het waren erg menschelijke apen, die de koekjes en andere zoetigheden
+beleefd uit onze handen namen, zonder zenuwachtigheid te verraden. De
+jonggeborenen, die het aardigst waren en natuurlijk de meeste
+versnaperingen kregen, werden heel wijs door de moedertjes in den arm
+genomen en naar een afgelegen plaats gebracht, als mama dacht, dat zij
+genoeg gehad hadden. E&eacute;n aap zat onophoudelijk met een
+zakspiegeltje uit een of ander dames-&eacute;tui in zijn voorpoot zich
+zelf te bewonderen. Een koekje kon slechts een oogenblik zijne attentie
+gaande maken; dan at hij het koekje op, doch zat, al etende, zich in
+eigen aanblik te verlustigen. Deze ijdele aap, lieve lezers, was een
+mannetjes-aap.</p>
+
+<p>De Durga-tempel is gewijd aan Durga, de vrouw van Siwa. Zij wordt
+als zeer verwoestend en bloeddorstig voorgesteld. Zij bezit 18 armen en
+handen, in elke hand een zwaard of ander moordtuig houdende, waarmede
+zij de koppen van mannen en leeuwen afslaat. Aan haar gordel bengelen
+doodshoofden van mannen. Vroeger werd ter eere van Durga elken dag een
+mensch geslacht, om haar bloeddorst tevreden te stellen; sedert het
+menschenslachten verboden is, offert men haar elke week een geit.
+Geiten zijn hier duurder dan menschen. Elken dag een geit te offeren,
+zou te veel geld kosten; daarom moet Durga zich eens in de week met een
+geitje tevreden stellen. Het toeval wilde, dat wij in den tempel twee
+Hindoe jongemannen uit Calcutta aantroffen, die ook ter bedevaart waren
+opgekomen naar Benares. Zij bleken beiden zeer ontwikkelde, goed
+Engelsch sprekende jongelui te zijn. Zij begonnen een gesprek met ons,
+waarop wij hun vroegen, hoe ontwikkelde menschen een godin der
+verwoesting konden aanbidden. Glimlachend antwoordden zij: &ldquo;Gij
+moet u dat anders voorstellen. <span class="pagenum">[<a id="pb372"
+href="#pb372">372</a>]</span>Wij, Hindoes, verdeelen den tijd in
+verschillende perioden. Wij leven thans in de periode der verwoesting.
+Oorlog, doodslag en verwoesting van landen en steden is over de geheele
+wereld aan de orde van den dag. Durga regeert thans overal. Met aan
+haar offeranden te brengen, hoopt men haar moordlust te koelen, m.a.w.
+hoopt men de groote periode der verwoesting snel te passeeren. Het is
+slechts eene zinnebeeldige voorstelling&rdquo;.<a class="noteref" id=
+"xd0e4041src" href="#xd0e4041">1</a></p>
+
+<p>Zoo weet de ontwikkelde Hindoe aan alle godenvereering eene hooge,
+po&euml;tische verklaring te geven, maar de onontwikkelde, zooals onze
+gids, vat alles in zijne platte beteekenis op. Die vertelde ons, dat
+het geitje, dat elken Dinsdag geslacht wordt, met zijn kop aan een
+houten paal, die vlak voor Durga staat, vastgebonden wordt, dan door
+een man met &eacute;&eacute;n slag op de kop, de kop wordt afgehakt,
+&ldquo;zooals Durga het &rsquo;t liefste ziet&rdquo;. Den gewonen
+Hindoe is niets bekend van de philosophie van de Veda en de beteekenis
+zijner goden. Voor hem personifieert elk afgodsbeeld een werkelijken
+god.</p>
+
+<p>Na den apentempel bezochten wij den koetempel. Deze tempel is
+eigenlijk niets bijzonders, alleen dat daarin eenige bullen in plaats
+van goden vereerd worden. Werkelijk levende bullen, die met bloemen en
+heilig gras gevoed worden, worden daar dagelijks door duizenden
+aangebeden en vereerd.</p>
+
+<p>Toen naar den tempel van Ganesha. Ganesha is de zoon van Siwa en
+Durga en wordt voorgesteld als een kind met een olifantskop. Toen
+Ganesha geboren werd, had het wurm geen kop. Durga was daarover erg
+ongelukkig en toen kwam Siwa en zeide: &ldquo;Ga naar buiten; het
+eerste levend wezen, dat gij ziet zal zijn kop verliezen en deze zal op
+den romp van Ganesha komen&rdquo;. Durga deed alzoo en het eerste
+levend wezen dat zij zag was een olifant. Haar lieftallig kind hield in
+zijn jeugd, als vele kinderen, erg van zoetigheden; daarom worden hem
+nog heden tal van versnaperingen geofferd. Hij reed in zijn jeugd bij
+voorkeur op een rat, daarom zijn <span class="pagenum">[<a id="pb373"
+href="#pb373">373</a>]</span>nu nog de ratten heilige dieren. De
+Britsche regeering heeft zeer veel moeite hier in Benares, waar altijd
+pestgevallen zijn en nu zelfs zeer vele, de ratten uit te roeien. Een
+Hindoe sterft liever aan pest, dan dat hij een rat zou willen zien
+dooden. Achter Ganesha was een bron, de Bron der Kennis. Drinkt men uit
+die bron&mdash;dat water is zeer duur&mdash;dan wordt men helderziend,
+alwetend. Ik wilde liever dom blijven, dan mij te wagen aan het drinken
+van dit sop. Dit water wordt nog aantrekkelijker gemaakt, als men hoort
+vertellen, dat het is het zweet van Vishnu, uitgezweet in een al te
+dolzinnig doorgebrachten nacht.</p>
+
+<p>Wij bezochten nog eenige van zulke vermaarde tempels en hadden er
+toen genoeg van. Wij besteedden liever den ons nog restenden tijd aan
+het bezoeken van de Hindoe-school, door Annie Besant hier gesticht, en
+hare theosophische vereeniging. Hoe Annie Besant er toe kwam hier in
+deze fanatieke omgeving haar school te vestigen, zal, naar ik hoop,
+haar en hare volgelingen duidelijker en verklaarbaarder zijn dan mij.
+Het is waar, dat ook Buddha hier langen tijd vertoefde en zijne leer
+voor het eerst in Britsch-Indi&euml; verkondigde. Dat ook Paulus hier
+schijnt geweest te zijn en dat hier thans acht verschillende
+zendelingsinstellingen de leer van Christus trachten ingang te doen
+vinden. Waarom zou zij dan niet haar leer hier verkondigen, de
+universeele broederschap van hieruit over de wereld zich laten
+verspreiden?</p>
+
+<p>De Hindoe-school en college van Annie Besant, die door vrijwillige
+gaven, bijna uitsluitend door Hindoesche beurzen, wordt in stand
+gehouden en waar de leerlingen in den zuiver Hindoeschen godsdienst
+worden onderwezen, bevat reeds meer dan 1000 mannelijke
+Hindoe-leerlingen en ongeveer 200 vrouwelijke. Zij staan beide&mdash;de
+jongens- en meisjesschool zijn streng gescheiden&mdash;onder
+oppertoezicht van een Engelschen directeur en directrice, doch de
+leerkrachten zijn voor verreweg het meerendeel Hindoe&rsquo;s. In de
+zaal, waar de gebeden worden gezongen, hangt een levensgroot portret
+van Annie Besant.</p>
+
+<p>Wij bleven in Benares een dag langer dan de meeste toeristen gewoon
+zijn te doen, niet zoo zeer om het vele belangrijke, dat hier te zien
+is, dan wel om den geest van de stad beter in ons op te nemen.
+Herhaaldelijk bezochten wij de stad op <span class="pagenum">[<a id=
+"pb374" href="#pb374">374</a>]</span>verschillende tijden van den dag,
+maar steeds weder overviel ons datzelfde gevoel van weemoed, dat wij
+ook gevoelden, toen wij in Jeruzalem die vele huilende en lamenteerende
+Joden voor een stuk oud en vervallen muur zagen staan, dien muur kusten
+en met hunne tranen bevochtigden; of toen wij daar in verschillende
+kerken der christenen soldaten vonden om den vrede te bewaren tusschen
+katholieken en protestanten voor een elkander betwist venster of een
+stuk balk.</p>
+
+<p>Onwillekeurig vraagt men zich hier af, zijn dat menschen uit
+denzelfden tijd waarin ook wij leven, zijn het misschien eenvoudig
+bekrompenen van geest, of zijn het ongelukkigen, wier geest beneveld
+is? Benares met zijne afgoden en tempels, met zijne heilige rivier,
+zijne heilige apen, heilige koeien, heilige ratten en vooral met zijne
+bevolking en pelgrims, verwekte bij mij den indruk van een groot
+krankzinnigengesticht.</p>
+</div>
+
+<div class="div2" id="ch38">
+<h3 class="normal">Calcutta en Darjeeling.</h3>
+
+<p>Lang v&oacute;&oacute;r ik er nog aan dacht, deze groote reis te
+maken, las ik eens in een ge&iuml;llustreerd tijdschrift een artikel
+over Calcutta. In dat artikel werd deze stad zoo mooi beschreven en de
+illustraties waren zoo aantrekkelijk, dat ik den indruk kreeg hier een
+stad met een groote aantrekkelijkheid te zullen vinden. Toen ik dan ook
+&rsquo;s morgens vroeg in Calcutta arriveerde en naar het hotel reed,
+dacht ik, dat de koetsier ons door eenige vuile buitenwijken voerde en
+dat ook het hotel niet in een van de mooie straten van de stad gelegen
+was. Doch nadat ik de stad in alle richtingen doorkruist heb, zoowat
+alle straten met de voornaamste gebouwen zag, vraag ik mij af: hoe kan
+iemand zoo&rsquo;n moderne, Europeesche, onooglijke, oninteressante
+stad zoo mooi voorstellen? Waar heeft de schrijver al dat moois gezien,
+anders dan in zijne verbeelding? Er is in de heele stad niets de moeite
+van een bezoek waard. Het is waar: er is een interessant museum, en er
+is in den botanischen tuin, ver buiten de stad gelegen, een
+waringin-boom, die de grootste van de geheele wereld genoemd wordt, wat
+ik graag wil aannemen, want die eene boom lijkt wel een geheel bosch.
+Maar de stad, de stad met haar even oninteressant native gedeelte, met
+haar vuile haven en groote gebouwen, die alle den indruk geven alsof
+zij er <span class="pagenum">[<a id="pb375" href=
+"#pb375">375</a>]</span>slechts provisoir zijn neergezet, die stad is
+leelijk en biedt den bezoeker weinig aantrekkelijks.</p>
+
+<p>Het is mogelijk, dat toeristen, die hun toer door Indi&euml; van
+hieruit beginnen, een anderen indruk krijgen, omdat voor hen het leven
+der inlanders dan nog vreemd is en zij hetgeen zij daarvan in Calcutta
+zien, met meer belangstelling in zich opnemen; doch voor ons, die in
+Calcutta onzen toer door Indi&euml; afsluiten, die het leven der
+inlanders in alle opzichten op verschillende plaatsen origineeler,
+interessanter, kleuriger en <span class="corr" id="xd0e4071" title=
+"Bron: na&iuml;ver">na&iuml;ever</span> zagen, biedt dit hier geen
+aantrekkelijkheid meer.</p>
+
+<p>Indien wij hier lang genoeg zouden blijven, dan konden wij ons
+verblijf hier echter interessant genoeg maken, want nergens in
+Indi&euml; wordt een zoo intensief sociaal leven geleefd als in deze
+stad. De nationale beweging, waarover ik van uit Bombay reeds schreef,
+heeft hier haar wortels, wordt van hieruit gevoed en van hieruit worden
+hare vruchten over het gansche land verspreid. Ik schreef vroeger
+reeds, dat de nationale beweging tot leus heeft: Indi&euml; voor
+Indi&euml;rs, en dat zij beoogt van Engeland&rsquo;s heerschappij
+verlost te worden. Die beweging is echter nooit sterk geweest en zal
+ook nooit zoo sterk worden, dat Engeland er iets van heeft te vreezen.
+Dat moet elkeen gevoelen, die met zijn oogen open eenige weken in dit
+land heeft gereisd. De bevolking bestaat te veel uit heterogene
+bestanddeelen. De Mohammedanen, die een vierde van de bevolking
+uitmaken, haten en wantrouwen de Hindoe&rsquo;s, zooals deze
+wederkeerig hen doen. De Mohammedanen zouden niets meer vreezen, dan
+dat de heerschappij van het land in handen van de Hindoe&rsquo;s zou
+komen. De Hindoe&rsquo;s zelf zijn in vier groote kasten verdeeld, die
+ieder op zich zelf staan en die nooit op een voet van gelijkheid met
+elkander kunnen samenwerken. De Brahmaan, de hoogste kaste, de kaste
+der priesters, mag nooit de hand of ander lichaamsdeel aanraken van
+eene lagere kaste; als hij dit doet door toeval of anderszins, dan moet
+hij eerst eene zuivering ondergaan, alvorens hij weder met zijne
+kaste-genooten in aanraking kan komen. Een hoogere kaste mag niets
+eten, dat door iemand uit een lagere kaste is aangeraakt, en dit alles
+gaat z&oacute;&oacute; ver, dat wanneer ik het zou mededeelen, geen
+mijner lezers mij zou gelooven, die daarover niet vroeger het een en
+ander gelezen had. Dit staaltje b.v.: Een fabrikant vertelde ons, dat
+hij naast <span class="pagenum">[<a id="pb376" href=
+"#pb376">376</a>]</span>zijn fabriek een rij huisjes had laten bouwen
+voor zijn Hindoe-werklieden. Elk gezin bewoonde een
+&eacute;&eacute;nkamer-woning gratis. Op zekeren dag komt &rsquo;n
+werkman tot hem en vertelde hem, dat hij die woning niet langer
+gebruiken kon; het kwam hem te duur uit. De eigenaar vroeg: &ldquo;Hoe
+is dat mogelijk? Gij betaalt mij toch niets voor de
+woning.&rdquo;&mdash;&ldquo;Ja,&rdquo; zeide de werkman, &ldquo;dat is
+goed en wel, maar de man naast mij is van een lagere kaste en elken
+keer als de wind west is en de rook uit zijne woning zich vermengt met
+de rook uit mijne woning, dan is mijn eten onzuiver en mag het niet
+meer genuttigd worden. Heb ik, zonder het te weten, het toch genuttigd,
+dan moet ik eerst gezuiverd worden, en dat kost veel geld.&rdquo;</p>
+
+<p>Zulke staaltjes heb ik bij dozijnen vernomen. De afscheiding
+tusschen de kasten is zoo groot, dat in de eerstvolgende geslachten van
+overbrugging geen sprake kan zijn. Nu preeken de nationalisten wel, dat
+men voor een groot doel mag samenwerken, &eacute;&eacute;n algemeenen
+vijand gezamenlijk mag verslaan, maar de lagere kasten zijn onder de
+Britsche overheersching veel beter af, dan onder de regeering van hunne
+hoogere geloofsgenooten, zij zullen zich nooit laten gebruiken om tegen
+Engeland op te treden. Een troep heethoofden kan misschien hier of daar
+eens weer een muiterij op touw zetten, doch groote, ernstige gevolgen,
+kan die niet hebben. De leiders dezer beweging bestaan voor een groot
+deel uit jonge mannen, die juist door den invloed der Britten in staat
+zijn geweest gratis eene goede school te doorloopen waarvoor nu geene
+gepaste werkkring te vinden is. Dat de zoon van een waterdrager, een
+bullewagendrijver, een fabriekswerker, die heeft leeren lezen en
+schrijven in zijn moedertaal, Engelsch en Sanskriet grondig kent, die
+rekenen, geschiedenis en aardrijkskunde heeft geleerd, geen lust heeft
+zijn vader in zijn vak op te volgen, is duidelijk. Deze jonge mannen
+hebben hoogere aspiraties, waaraan, voorloopig althans, niet kan
+voldaan worden. Enkelen hunner studeeren verder en worden onderwijzers
+voor hun eigen kastegenooten, een heel enkele wordt gids voor
+vreemdelingen, nog zeldzamer, vinden zij een plaats als klerk op een of
+ander bureau; doch het meerendeel vindt geen geschikte bezigheid en
+vormt een klasse van ontevredenen, die in de nationale beweging het
+hoogste woord voeren. Door <span class="pagenum">[<a id="pb377" href=
+"#pb377">377</a>]</span>het in het leven roepen van goede
+industriescholen, waaraan in zeer vele plaatsen reeds is voldaan, hoopt
+men aan dit euvel tegemoet te komen.</p>
+
+<p>Ook de vrouwenbeweging, die over heel Indi&euml; slechts eene
+sporadische is, en die op het oogenblik nog niet veel meer op haar
+program heeft dan tegengaan van de kinderhuwelijken, verbetering van
+het lot der weduwen, opheffing van het purdah-systeem, en scholen voor
+meisjes, vindt in Calcutta de krachtigste verdedigsters.</p>
+
+<p>Doch om al deze bewegingen te bestudeeren, er meer dan een
+oppervlakkigen indruk van te verkrijgen, zouden wij hier langen tijd
+moeten vertoeven. Wij bespraken onze passage op de boot, die ons van
+Calcutta naar Rangoon zal brengen voor den 12en Maart, en de week die
+ons nog rest, willen wij liever in een van de hooge bergstreken hier
+doorbrengen, om ten minste &eacute;&eacute;n van de punten te zien,
+waarheen de rust- en koeler klimaat-behoevende Engelschman zich begeeft
+als <span class="corr" id="xd0e4086" title="Bron: ver lof">
+verlof</span>, tijd en geld hem dit veroorloven.</p>
+
+<hr class="tb">
+<p>Darjeeling, in het Himalaya-gebergte, dat 7100 voet hoog is, is
+&rsquo;t meest aantrekkelijke van deze plaatsen. De reis erheen is
+echter niet zoo eenvoudig als wij ons die hadden voorgesteld. Als men
+Calcutta om half vijf &rsquo;s avonds verlaat, dan spoort men tot half
+negen naar Damookdeah, daar gaat men op een stoomboot over en vaart
+gedurende twee uren op de rivier de Ganges. De rivier is daar niet zeer
+breed en beide oevers zijn bebouwd, een volle maan bescheen het water
+en gaf aan alles aan den wal wat wij passeerden, een phantastischen
+vorm. Zoo in gedachten verzonken, <span class="corr" id="xd0e4093"
+title="Bron: verbeelde">verbeeldde</span> ik mij in een wereld te
+verkeeren van een halve eeuw geleden en een tocht te maken van
+Groningen naar Sappemeer in een trekschuit of barge. Door mijne
+reisgenoote werd ik uit mijn mijmering gewekt met de nuchtere vraag, of
+wij niet wat zouden gaan eten, waartoe op de boot tamelijk goede
+gelegenheid was.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-443a.jpg" alt=
+"Een vrouw uit de volksclasse van Thibet (Darjeeling)." width="451"
+height="578">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een vrouw uit de
+volksclasse van Thibet (Darjeeling).</span></p>
+</div>
+
+<p>Om elf uur zaten wij aan den overkant van de Ganges weder in een
+trein, doch moesten die om vijf uur &rsquo;s morgens weder verwisselen
+met het bergtreintje, dan ons om &eacute;&eacute;n uur in Darjeeling
+afleverde. Dat was, met het herhaaldelijk verwisselen van
+reisgelegenheid, een zeer vermoeiende tocht, <span class="pagenum">[<a
+id="pb378" href="#pb378">378</a>]</span>waarop geen van ons beiden was
+voorbereid. Doch de tocht van Silliguri tot Darjeeling, den tijd dien
+wij in het bergtreintje doorbrachten, biedt zooveel schoons, dat wij
+onze moeheid geheel vergaten en geen berouw meer gevoelden over dit
+laatste uitstapje in Britsch-Indi&euml;.</p>
+
+<p>Hoewel het Himalaya-gebergte veel grooter en daardoor grootscher is,
+vertoont toch de weg naar Darjeeling veel overeenkomst met den weg van
+Chur naar St. Moritz in Zwitserland. Van Darjeeling uit hebben wij bij
+helder weer &rsquo;t gezicht op den berg Everest, den hoogsten berg in
+de geheele wereld.</p>
+
+<p>De bevolking in Darjeeling is een geheel andere dan die wij tot
+dusverre in Indi&euml; zagen. Hier predomineert het Mongoolsche type,
+dat eensdeels groote gelijkenis vertoont met het Chineesche type,
+anderdeels ons doet denken aan Eskimo&rsquo;s en Laplanders. Wat vooral
+bij deze menschen opvallend is, is de gelukkiger, levendiger,
+vroolijker trek, die de vrouwen, op hunne gezichten vertoonen. Deze
+menschen komen allen van Thibet en Nepaule en zijn van geloof
+Boeddhisten. Zij werken hier in de theeplantages, die hier in menigte
+zijn, of verdienen de kost met het bij de straat curio&rsquo;s van
+<span class="corr" id="xd0e4110" title="Bron: Thibeth">Thibet</span> te
+verkoopen. Zij dragen geheel andere kleederen, zijn geheel anders
+opgesierd, mannen en vrouwen dragen hun haar als de Chineezen in een
+lange staart, maar hebben het andere hoofdhaar niet afgeschoren, en zij
+zijn over het algemeen zeer warm gekleed. Het is hier ook zeer koud,
+wij hebben alles, wat wij voor warme kleeding bezitten mede naar boven
+genomen, en toch moesten wij &rsquo;s morgens en &rsquo;s avonds dicht
+bij het vuur kruipen, om warm te blijven.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-443b.jpg" alt=
+"Groep Nepauleesche vrouwen in Darjeeling." width="587" height="445">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Groep Nepauleesche
+vrouwen in Darjeeling.</span></p>
+</div>
+
+<p>Natuurlijk dient men hier uitstapjes in de bergen te maken, maar wij
+willen den korten tijd dien wij boven zijn liever kalm doorbrengen om
+wat tot rust te komen en om, alvorens wij naar nog heeter streken gaan,
+eerst een paar dagen in een kouder klimaat te vertoeven. Wij bepalen
+ons dus tot wandelingen in de naaste omgeving om telkens weder terug te
+keeren naar de bazaar, de plaats waar alle volkstypen, die hier zijn,
+samenhokken en een interessant geheel vormen. Want de menschen uit
+Thibet en Nepaule zijn niet de eenige rassen die hier wonen, de Bhoteas
+zijn even talrijk en dan zijn er nog Lepcha, Aka, Dhimal-, Mechi-,
+Murmi- en Urava-rassen. Met <span class="pagenum">[<a id="pb379" href=
+"#pb379">379</a>]</span>de photographie&euml;n die wij van die rassen
+gekocht hebben in onze hand trachten wij de menschen, die wij in de
+bazaar zien, te identificeeren.</p>
+
+<p>Morgen gaan wij naar Calcutta terug en nadat wij daar nog een dag
+blijven om onze zaken te regelen, gaan wij ons inschepen naar Burma.
+Daarmede is dan onze reis door Britsch-Indi&euml; afgeloopen en op
+Amerikaansche wijze kunnen wij dan zeggen: <span lang="en">We have done
+British-India</span>. In den waren zin des woords hebben wij
+Britsch-Indi&euml; &ldquo;gedaan&rdquo; hetgeen mij spijt, want het is
+een land, dat langer oponthoud, dieper studie, nauwer kennismaking met
+zijn sociale en andere instellingen verdient. Maar voor alsnog is het
+niet goed mogelijk voor toeristen langer dan wij deden in Indi&euml; te
+reizen, daarvoor is het reizen er te vermoeiend, het klimaat te
+afmattend en zijn de hotels, in het algemeen gesproken te <span lang=
+"en">uncomfortable</span>. Ook zijn de hygi&euml;nische omstandigheden
+nog niet van dien aard, dat men ergens het water durft gebruiken, melk
+durft drinken en ongekookte groenten of vruchten, visch of vleesch
+durft eten. Men moet den geheelen tijd op zijn qui-vive zijn, om niet
+door een van de vele vreeselijke ziekten, die hier inheemsch zijn,
+overvallen te worden.</p>
+
+<p>Niettemin waren wij lang genoeg in Indi&euml;, om niet enkele zaken
+opgemerkt, en een algemeenen indruk verworven te hebben, en om niet
+over enkele onderwerpen althans een oordeel te durven vellen. Ik heb
+daarbij ook nog dit groote voordeel, dat ik reis in gezelschap van een
+zeer intelligente vrouw, een vrouw, met zoo&rsquo;n breeden blik,
+helder verstand en algemeene ontwikkeling, als zelden ge&euml;venaard
+wordt. Alles wat wij opmerkten, wat wij hoorden vertellen, werd altijd
+onmiddellijk gezamenlijk besproken en ons beider meening, indien die
+soms mocht afwijken, gewikt en gewogen. Om onze lectuur vruchtbaarder
+te maken, lazen wij nooit dezelfde boeken, doch verdeelden de lectuur
+en bespraken dan onderling het gelezene. Door deze wijze van handelen,
+zagen en vernamen wij twee in zes weken meer dan anderen doen, die veel
+langer hun verblijf rekken. Herhaaldelijk viel het ons beiden op, dat
+andere toeristen, die wij in verschillende plaatsen ontmoetten, en met
+wie wij over het geziene van gedachten wisselden, niet de helft hadden
+gezien of opgemerkt van hetgeen wij hadden gedaan en dat zij dikwijls
+niets anders <span class="pagenum">[<a id="pb380" href=
+"#pb380">380</a>]</span>dan een algemeenen indruk hadden, &ldquo;<span
+lang="en">that India is a dirty place</span>.&rdquo;</p>
+
+<p>Dit laatste nu is, algemeen gesproken, volstrekt niet het geval. Men
+moet, evenals wij deden, slechts even te voren het Heilige Land en
+Syri&euml; doorreisd hebben om te weten wat een &ldquo;vuil land&rdquo;
+is. Als men vandaar komt geeft Indi&euml; den indruk van een zindelijk
+land te zijn, waar, de omstandigheden in aanmerking genomen, van
+overheidswege alle voorzorgen genomen zijn om het land zoo bewoonbaar
+mogelijk te maken. Zelfs in de geheel Indische steden waar alleen de
+inboorlingen wonen in overbevolkte nauwe straatjes, waar men alleen
+achter elkander kan doorgaan, vonden wij nog altijd een zekere soort
+zindelijkheid, die gunstig afstak bij wat wij van dien aard in
+Syri&euml; en Egypte zagen. Herhaaldelijk maakten wij elkander daarop
+opmerkzaam. Hoogstwaarschijnlijk moet dit toegeschreven worden aan de
+hygi&euml;nische voorschriften in den Hindoeschen godsdienst. De Hindoe
+is verplicht zich dagelijks te baden en zijn lendendoek te wasschen.
+Het kopervaatwerk moet elken dag geschuurd worden, andere is het
+voedsel, dat het bevat onrein en mag niet genuttigd worden. Elk jaar is
+er &rsquo;n dag waarop verondersteld wordt, dat de lente haar intrede
+doet, den dag, waarop de geheele natuur zich verjongt, op welken dag
+elke Hindoe, man en vrouw, nieuwe kleederen moet aantrekken en de oude,
+afgelegde kleederen moet verbranden. Die dag valt in het begin van
+Maart en is over het <span class="corr" id="xd0e4140" title="Bron:
+geehele">geheele</span> land een algemeene feestdag. De jeugd vermaakt
+zich den dag tevoren om elkaar met verfkladden te besmeren, en er als
+de bontste harlekijns uit te zien. Groote vuren worden &rsquo;s avonds
+overal ontstoken en de &ldquo;oude plunje&rdquo; daarop verbrand. Deze
+enkele voorschriften, doch er zijn er meer, doen de Hindoe gunstig
+afsteken bij zijn Mohammedaanschen broeder in Arabi&euml;. Deze laatste
+draagt dikwijls zijn kleederen tot er geen stuk meer van heel is, en
+zij hem letterlijk van het lijf vallen, en van wasschen zijner
+kleederen schijnt hij geen begrip te hebben. In Indi&euml; passeert men
+nooit een vijver, meer of rivier, of men ziet er tallooze mannen,
+vrouwen en kinderen baden en zwemmen en hunne kleederen wasschen, die
+dan door de heete zon in een ommezien weder gedroogd worden.</p>
+
+<p>Over het algemeen komt het mij voor, dat Engeland, in den korten
+tijd, dat het Indi&euml; in zijn beheer heeft, van het <span class=
+"pagenum">[<a id="pb381" href="#pb381">381</a>]</span>land gemaakt
+heeft wat het kon. Ik laat de financieele kwestie geheel ter zijde, ik
+weet volstrekt niet of Engeland te groote financieele offers van
+Indi&euml; gevraagd heeft, of op andere wijze aderlating op Indi&euml;
+heeft toegepast; om dat te beoordeelen zou ik over geheel andere
+gegevens moeten kunnen beschikken, dan mij ten dienst staan. Ik zag
+alleen de groote oppervlakten grond, die wij per spoor doorreisden, die
+nu door goede irrigatie in vruchtbaren bouwgrond zijn herschapen. Het
+is waar, er zijn nog duizenden en duizenden hectaren dorre,
+onvruchtbare woestijnen, die op een stroomend, frisch water wachten,
+maar alles kan niet op eens geschieden en ongetwijfeld zullen te zijner
+tijd ook deze streken onder handen genomen worden.</p>
+
+<p>Door Engeland wordt bijna over het geheele land voor behoorlijk
+onderwijs zorg gedragen. Wel zijn er nog een 80% analphabeten in het
+land, maar het is niet zoo gemakkelijk om den Hindoe, en nog minder den
+Mohammedaan het nut van goed onderwijs te doen begrijpen. In enkele
+vorstenlanden heeft de vorst, de Maharatja, in zijn gebied het
+elementair onderwijs nu verplichtend gesteld en langzamerhand zal
+verplicht onderwijs over het geheele land wel wet worden. Er bestaan in
+Indi&euml; nu 5 universiteiten in verschillende steden, in Bombay,
+Madras, Calcutta, Allahabad en in Lahore, waar de vier verschillende
+faculteiten onderwezen en doctorsgraden verkregen kunnen worden. Er
+zijn tallooze middelbare scholen, kunst- en nijverheidsscholen, en in
+al deze inrichtingen van onderwijs zijn voor de meisjes-leerlingen
+dezelfde voorwaarden gesteld, als voor de jongens. Het schoolgeld is
+miniem, en die niet kan betalen wordt zelfs van die minieme som
+vrijgesteld, De meeste van die inrichtingen van onderwijs worden echter
+nog niet door meisjes bezocht, omdat de Hindoe-vrouw, evenals hare
+Mohammedaansche zuster zich nog aan de oogen der mannen onttrekt.
+Alleen daar waar de Parsees wonen, zagen wij de scholen ook door
+meisjes bezocht. Deze vrouwen zijn ook aan de verschillende
+universiteiten te vinden, waar zij vooral in de medicijnen studeeren en
+dan als doktoren voor de Hindoe- en Mohammedaansche vrouwen van
+onschatbare waarde zijn, omdat het die vrouwen verboden is, in tijd van
+ziekte een man te consulteeren. Een der Engelsche <span class="corr"
+id="xd0e4149" title="Bron: dames-doktoren">dames-doctoren</span>
+vertelde mij, dat er onder die Parsee-vrouwen <span class="pagenum">[<a
+id="pb382" href="#pb382">382</a>]</span>zeer bekwame doktoren gevonden
+worden, die soms ook uitstekende chirurgen blijken te zijn.</p>
+
+<p>Verder geeft Engeland zich alle moeite, om de kunstschatten, waaraan
+Indi&euml; zoo rijk is, voor de toekomst ongeschonden te bewaren en ze
+ter leering en bewondering voor elken bezoeker open te stellen. Niet
+alleen dat daarvoor nergens een entr&eacute;e geheven wordt, maar zelfs
+is overal met groote letters duidelijk gemaakt, dat de daarin
+aangestelde ambtenaren goed bezoldigd worden en het hun verboden is
+giften aan te nemen.</p>
+
+<p>Naast deze en nog zoovele goede dingen, die hier onder en door het
+beheer van Engeland tot stand kwamen, wil ik ook nog met een enkel
+woord wijzen op &rsquo;t vele goede, dat hier door particulier
+initiatief geschiedt, zoowel door mannen als door vrouwen. Uit den aard
+der zaak kwamen wij twee&euml;n niet zooveel in aanraking met de
+sociale instellingen, door mannen-initiatief ontstaan, doch op een paar
+door vrouwen tot stand gebracht en van overgroote beteekenis voor een
+land als dit, wil ik wijzen.</p>
+
+<p>Als men thans door Indi&euml; reist, dan vindt men bijna overal,
+zelfs in het kleinste stadje, een Lady Dufferin&rsquo;s hospitaal, waar
+alleen zieke vrouwen en kinderen worden opgenomen, die dan door
+vrouwelijke doktoren en goede verpleegsters worden behandeld. In de
+groote steden zijn deze inrichtingen door het gouvernement overgenomen,
+doch nu kan ten minste elke vrouw in Indi&euml;, wier godsdienst het
+verbiedt zich onder mannelijke geneeskundige behandeling te begeven, in
+tijd van ziekte door eene vrouw behandeld worden. In den regel staan
+deze hospitalen nog onder het oppertoezicht van eene Engelsche
+vrouwelijke dokter, met een paar Parsee vrouwen-doktoren tot hare
+assistenten, maar in sommige gevallen zijn toch reeds deze
+Parsee-doktoren met het geheele beheer belast.</p>
+
+<p>Ook de ziekenverpleging staat overal zeer hoog, waar Engelsche
+verpleegsters overkwamen om hier haar liefdewerk te verrichten en de
+inlandsche vrouwen in deze taak te onderrichten. Overal is nog maar de
+groote tegenstand te overwinnen, dien de Hindoe toont om zich in een
+ziekenhuis te laten opnemen, of om zich in eigen huis te laten
+behandelen en verplegen en zoodoende een out-cast, iemand, die niet tot
+zijn kaste behoort, over den drempel zijner woning te laten komen en
+zijn lichaam te laten beroeren. <span class="pagenum">[<a id="pb383"
+href="#pb383">383</a>]</span></p>
+
+<p>Een ander zeer groot werk wordt bijna uitsluitend door vrouwen
+uitgevoerd, hoewel zij daarbij financieel zeer krachtig door vele
+mannen gesteund worden. Dit is de verbetering van den toestand van de
+weduwen. Zooals men weet, werden vroeger de weduwen bij den dood van
+den echtgenoot levend met zijn lijk verbrand; sedert dit door de
+Britsche regeering verboden is, laten de familie en nabestaanden haar
+een langzamen dood sterven. Zij worden als verachtelijke wezens
+beschouwd, die ongeluk aanbrengen, overal waar zij zich vertoonen. Deze
+weduwen zijn dikwijls niet ouder dan vier of vijf jaar, in vele
+gevallen zijn zij weduwen alvorens zij ooit vrouw werden. Zij worden
+zeer jong, in enkele gevallen reeds v&oacute;&oacute;r de geboorte,
+door de ouders uitgehuwelijkt en na intrede der puberteitsjaren aan den
+man afgeleverd, Sterft de man, ook zelfs nog v&oacute;&oacute;r zij
+waren afgeleverd, dan zijn zij voor &rsquo;t geheele leven weduwen,
+want een ander huwelijk mag niet door haar gesloten worden. Aan
+allerlei gruwelen zijn zij blootgesteld en er is inderdaad in
+Indi&euml; niets zoo beklagenswaardig als het lot van deze
+kind-weduwen. Sedert een kwart-eeuw ongeveer heeft een Hindoe-vrouw,
+Panditha Ramabai, zelf eene weduwe van goede familie, zich het lot dier
+kinderen aangetrokken. Door eerst in Indi&euml;, daarna in Engeland en
+Amerika, voordrachten gehouden te hebben, waarin zij het lot van die
+kinderen beschreef, verkreeg zij geld en hulpkrachten, om verzachting
+aan te brengen. Men heeft nu in verschillende plaatsen in Indi&euml;
+zoogenaamde &ldquo;homes&rdquo; voor kind-weduwen, waar zij goed
+onderricht ontvangen en waar zij leeren, om, onafhankelijk van
+nabestaanden, op menschwaardige wijze in eigen onderhoud te voorzien.
+Door de publieke opinie onophoudelijk wakker te schudden en de menschen
+te wijzen op het onhoudbare van dezen toestand, hoopt men verbetering
+tot stand te brengen. Er is nu reeds een beweging over geheel
+Indi&euml;, om door de Engelsche regeering een wettelijken
+minimum-leeftijd vastgesteld te krijgen, waarop huwelijken mogen
+gesloten worden, en daardoor in de eerste plaats aan de vroege
+huwelijken paal en perk te stellen.</p>
+
+<p>Men heeft mij v&oacute;&oacute;r ik naar Indi&euml; ging en ook
+later per brief zoo dikwijls gezegd en geschreven, dat het goed was,
+dat ik eerst Britsch-Indi&euml; bezocht en daarna naar Java ging, omdat
+ik dan kon zien hoeveel beter Java door Nederland <span class=
+"pagenum">[<a id="pb384" href="#pb384">384</a>]</span>behandeld wordt
+dan Britsch-Indi&euml; door Engeland. Ik ben zeer nieuwsgierig of ik
+dat oordeel zal deelen. Het komt mij voor, dat Britsch-Indi&euml;, door
+de verdeeldheid zijner bevolking, voor zelf-regeering niet rijp is en
+nog lang de voogdijschap van een andere regeering zal noodig hebben.
+Dat de over hem gestelde macht wel eens fouten zal maken door het
+uitzenden van vertegenwoordigers, die niet voor hunne taak berekend
+zijn, of door het treffen van maatregelen, die te veel een Europeesch
+karakter dragen en met de Indische toestanden niet genoegzaam rekening
+houden, is licht te begrijpen. Daarvoor behoeft echter de Britsche
+regeering niet hard gevallen te worden.</p>
+
+<p>Iets anders is echter de persoonlijke verhouding der Engelschen
+tegenover de inlanders. Enkele gunstige uitzonderingen daargelaten,
+zijn de Engelschen zeer te laken over dit hun gedrag. Iedere inboorling
+van Indi&euml; is voor hen een &ldquo;native&rdquo; en wordt door hen
+met de grootste minachting behandeld. Al heeft de man ook eene
+opvoeding in Engeland genoten, getoond een van de intelligentste
+menschen te zijn en hier eene hooge positie te bekleeden, dan nog wordt
+hij geboycott van hunne clubs, kan nooit verwachten bij een Engelschman
+ge&iuml;nviteerd te zullen worden, en kan zelfs geen lid worden van
+eene leesinrichting, wanneer de Engelschen die voor hunne ontwikkeling
+noodig hebben. Toen wij twee&euml;n eens voor &rsquo;n kleinen afstand
+onze plaats in den trein niet gereserveerd hadden en wij in de eerste
+klasse zochten waar nog een plaats open was, vonden wij een waggon,
+waarin slechts &eacute;&eacute;n heer zat. De stationschef, een
+Engelschman, zag ons instappen en kwam onmiddellijk mededeelen, dat wij
+daar toch niet konden gaan zitten: wij hadden dan te reizen met een
+native. Wij zeiden geen bezwaar te hebben en bleven waar wij waren. Het
+was echter als een loopend vuurtje op het perron bekend geworden, dat
+twee Europeesche dames waren gaan zitten in een waggon met een native,
+en elkeen kwam voor het venster om ons te bekijken en uit te maken welk
+soort menschen wij waren. Wij hebben over ons gezelschap niet te klagen
+gehad en met hem een interessanter gesprek gevoerd, dan met menig
+Engelschman mogelijk is. <span class="pagenum">[<a id="pb385" href=
+"#pb385">385</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href=
+"#xd0e4041src" id="xd0e4041">1</a></span> De Hindoe gelooft, dat de
+wereld nu in haar vierde tijdsperiode verkeert, dat wij leven in de
+Kali-Yug, die 18 Febr. 3202 v&oacute;&oacute;r Christus begonnen is en
+432.000 jaren zal duren. Dat wij nu leven in de tijdsperiode van
+verwoesting. De eerste periode was Satya, de eeuw van waarheid, die
+duurde 1728.000 j. De tweede Treta, de eeuw van behoud, duurde 1296.900
+j. De derde Dwapara, duurde 864.000 jaren.</p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch39" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-455.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="201"></div>
+
+<h2 class="normal">In Burma.</h2>
+
+<p>De Arankola, het mooie, kleine, zindelijke bootje van de British
+India Steam Navigation Co., bracht ons in twee en een halven dag van
+Calcutta naar Rangoon. Dat waren twee heerlijke, rustige dagen, die mij
+lang zullen heugen. Wij waren de twee eenige damespassagiers eerste
+klasse en ook het sterke geslacht was slechts door vijf jonge mannen
+vertegenwoordigd. Het nette geriefelijke damessalonnetje was voor ons
+alleen, en elk onzer had een groote comfortabele hut. Wij hadden een
+gevoel alsof wij een private stoomboot hadden afgehuurd, waarvan het
+geheele personeel te onzer beschikking stond. De jonge mannen,
+vriendelijk en voorkomend en zich bij alles te onzer beschikking
+stellend, droegen er niet weinig toe bij om dat gevoel te versterken.
+Gedurende de drie groote maaltijden van den dag, waaraan ook de
+kapitein, eerste machinist en eerste officier deelnamen, zat het kleine
+groepje aan &eacute;&eacute;n tafel samen en werden wij door een
+talrijke zwarte bedienden-troep bediend. Dan was er een algemeen
+levendig gesprek, over Burma en de Burmeezen, over Britsch-Indi&euml;
+en het Engelsch beheer, dan werd het Engelsche gouvernement tot in de
+wolken verheven en dan voelden de Engelschen zich trotsch boven elke
+natie staande. Het is voor &rsquo;n vreemdeling onuitstaanbaar den
+blufferigen toon aan te hooren, waarop overal en altijd de Engelschman
+over zijn land en volk spreekt, maar aan den anderen kant ligt daarin
+toch ook veel te apprecieeren. Dat warme nationaliteitsgevoel heeft
+toch ook zijn goede zijde, al schijnt het vrijwel een gevoel van
+bekrompenheid.</p>
+
+<p>Om half acht verlieten wij Dinsdagmorgen de haven van <span class=
+"pagenum">[<a id="pb386" href="#pb386">386</a>]</span>Calcutta en eerst
+om vier uur &rsquo;s middags bereikten wij den mond van de
+Gangesrivier. Al dien tijd brachten wij op deze rivier door en stoomden
+de hier en daar mooi met hooge palmen en groote in bloei staande boomen
+begroeide oevers voorbij. De overgang van de rivier in de baai van
+Bengalen was bijna onmerkbaar, omdat ook daar de zee kalm was, als op
+een meer. Het was een heerlijke rustige tijd, om lezende en droomende,
+starende in de helderblauwe wolkenlooze lucht, door te brengen. Het
+bracht ons weder in evenwicht en in staat van Burma en de Burmeezen in
+korten tijd zooveel mogelijk in ons op te nemen. Tegen ongeveer elf uur
+kwamen wij Donderdagmorgen in de Rangoon-rivier en kregen toen reeds
+heel spoedig den gouden top van de groote, wereldbekende pagode van
+Rangoon in het gezicht. Toch werd het nog bijna twee uur, alvorens wij
+in Rangoon aankwamen, alle formaliteiten waren afgeloopen en wij aan
+wal konden gaan.</p>
+
+<p>Nu waren wij in Burma en alsof wij een blad hadden omgeslagen van
+een plaatwerk, zoo was op eens het beeld veranderd van hetgeen zich
+thans aan ons oog vertoonde. Vlak bij de landingsplaats stonden de
+rijtuigen met hunne bruine, naakte koetsiers en deze laatsten
+bestormden ons om ons naar het hotel te brengen. Van het bijna leege
+schip was niet veel te halen, de meesten moesten zonder vrachtje
+huiswaarts keeren. Wij moesten echter eerst zien of er niet een beter
+vervoermiddel te verkrijgen was, voordat wij ons in deze vierkante
+vogelkooi op groote bandlooze wielen, met een paard als een rat,
+nedervlijden. Al spoedig vernamen wij, dat deze &ldquo;gharries&rdquo;
+de Burmeesche rijtuigen waren en wij ons daarvan te bedienen hadden.
+Gelukkig zijn onze ingewanden reeds gewend om door elkaar geschud te
+worden, zulke tochtjes doen ons heelemaal geen kwaad meer, hebben zelfs
+dikwijls eene zeer heilzame uitwerking.</p>
+
+<p>Wat een heerlijke, verkwikkende, opvroolijkende indruk gaat van
+Rangoon uit. Niettegenstaande het misschien een van de warmste plekjes
+op aarde is en men verwachten kan, dat elkeen hier gebukt gaat onder
+den deprimeerenden invloed van die nat-warme hitte, ziet men hier een
+levendigheid en een vertier, en wat het meest aantrekt, een lach op
+elks gelaat en een vriendelijke expressie in ieders oog, die
+onwillekeurig eene stimuleerende werking op ieder mensch moet <span
+class="pagenum">[<a id="pb387" href="#pb387">387</a>]</span>uitoefenen.
+Nadat wij in het hotel onze kamers in bezit genomen hadden, begaven wij
+ons onmiddellijk de straat op, hoewel de zon nog wreed-brandend hare
+stralen op ons neder zond. Hier konden wij ons dus weder vergasten aan
+het gezicht van vrouwen in de straten, vrouwen, die niet alleen, zooals
+in Britsch-Indi&euml;, het zwaarste en vuilste werk verrichten, maar
+vrouwen uit alle rangen van de maatschappij, die zich op straat
+bevinden voor de verschillende dergelijke redenen als waarom zich ook
+bij ons vrouwen op straat bevinden. De Burmeesche vrouwen zijn zeer
+opvallend. Zij gelijken zeer veel op de Japansche en Chineesche
+vrouwen, zij behooren trouwens ook tot het Mongoolsche ras. In hare
+gele, rose, blauwe, mauve of anderskleurige zijden nauw om de beenen
+sluitende sarong, hare wit geborduurde kabaja, hare lange, dikke,
+zwart-glimmende haarwrong als een diadeem op de kruin van haar hoofd,
+waarin altijd eenige versche bloemen steken, en een nooit ontbrekenden
+vriendelijken lach in hare oogen, wandelt zij met hare gebloemde
+Chineesche pajong boven haar hoofd in de eene, en eene brandende sigaar
+in de andere hand, even vrij door Rangoons straten als de vrouwen van
+elke beschaafde Europeesche natie in eigen land.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-453.jpg" alt=
+"Een Buddhistpriester met twee leerlingen." width="720" height="479">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Buddhistpriester met
+twee leerlingen.</span></p>
+</div>
+
+<p>Rangoon heeft eene bevolking van ongeveer 300.000 zielen en daarvan
+zijn slechts 80.000 Burmeezen.</p>
+
+<p>De anderen zijn menschen uit verschillende Oostersche landen. Velen
+komen uit Britsch-Indi&euml;. Alle koelies bijv. zijn Hindoes uit de
+laagste kaste, want nooit zal een Burmees zich verlagen om koelie-werk
+te doen. Dan zijn er velen uit Thibet en China, uit Ceylon en Afrika en
+ook onze Maleiers ontbreken niet. Europeanen vormen slechts een klein
+deel en<a id="xd0e4197"></a> dat zijn bijna allen personen, die hier
+slechts een tijdelijke functie waarnemen. Doch zoodra men Rangoon
+verlaat en dieper het land intrekt, dan ontmoet men Burmeezen en niets
+als dezen.</p>
+
+<p>Naast de Burmeesche vrouwen vallen in de straten van Rangoon de
+Boeddhistische monniken &rsquo;t sterkst op. Ik beschreef ze reeds in
+Ceylon, deze kaalgeschoren, bijna naakte mannen in hunne oranjekleurige
+doeken gewikkeld, die hun geheele leven nietsdoende doorbrengen. Kerken
+hebben de Boeddhisten niet, dus kerkdienst hebben zij niet te vervullen
+en zelfs bij een sterfgeval, huwelijk, geboorte of zulk soort
+omstandigheden <span class="pagenum">[<a id="pb388" href=
+"#pb388">388</a>]</span>in eene familie doen zij geen dienst. Als de
+hedendaagsche Boeddhist in zulke gevallen een priester verlangt, dan
+gebruikt hij daarvoor een Brahmaan. Vroeger heette het, dat de
+Boeddhist-monniken de opvoeding en het onderricht van de jongens tot
+taak hadden en toen was er in Burma geen man, die niet een of meer van
+zijne jongensjaren in een monnikenklooster had doorgebracht, daar had
+leeren lezen in eigen taal en de Boeddhistische wijsheid had opgezogen.
+Sedert er echter gouvernementsscholen zijn, zenden de meeste ouders
+hunne jongens naar deze scholen en wordt het zedelijk verplicht
+verblijf in een monnikenklooster voor elken jongen beperkt tot eenige
+dagen in zijn geheele leven. Als opvoeders der jeugd kunnen de
+priesters dus ook al niet meer beschouwd worden en hoewel de boeken van
+Fielding Hall, die met zooveel sympathie schrijft over het Boeddhisme,
+mij het mooie, po&euml;tische in dezen godsdienst wel hebben doen
+gevoelen, is hij er toch niet in geslaagd mij eenige sympathie voor dit
+priesterdom in te blazen. Hun leven is zeer simpel, zij eten slechts
+eens per dag en gebruiken alleen voedsel, dat door de jonge priesters
+&rsquo;s morgens is opgebedeld. Zoo luidt tenminste hun voorschrift,
+doch of daaraan strikt de hand wordt gehouden, betwijfel ik, na hetgeen
+ik daarvan in Ceylon zag en uit den mond van een priester vernam. Het
+is een vreemd gezicht als men &rsquo;s morgens v&oacute;&oacute;r
+twaalf in een der drukke straten van de Bazaar loopt en men ziet dan
+een lange rij Boeddhistische priesters &eacute;&eacute;n voor
+&eacute;&eacute;n achter elkaar loopend met een groote steenen bak op
+hun hoofd of om hun hals, gebeden prevelend, voorbij trekken; geen
+moedertje blijft dan achter haar toonbank daadloos, allen komen uit om
+in den steenen bak wat gekookte rijst, wat toebereide groenten, wat
+brood of iets dergelijks te werpen. Sommige van die kleine vrouwtjes
+staan reeds met hun zorgvuldig bereide gift op den rand van het
+trottoir te wachten, tot de monniken komen aanloopen.</p>
+
+<p>Dit is niet de eenige wijze waarop een Boeddhist zijne zaligheid
+koopt. Als hij een rijk mensch is, dan laat hij een mooi Boeddhabeeld
+maken en bouwt daar een mooie pagode omheen, dat is de zekerste weg tot
+eeuwige gelukzaligheid. Men kan die ook verwerven door het bouwen van
+een klooster en als daartoe de middelen ontbreken door het plaatsen bij
+een boom of aan den voet van een berg van een kruik koel <span class=
+"pagenum">[<a id="pb389" href="#pb389">389</a>]</span>drinkwater voor
+de passeerende menschheid, of door rustplaatsen in te richten voor den
+vermoeiden voetganger. Er ligt een bijzondere soort vriendelijkheid in
+den godsdienstvorm van deze menschen. Zij aanbidden geen God; Boeddha
+was van meening dat er geen God was, die aanbidding verlangt, doch zij
+gaan naar hun pagoden om Boeddha te verheerlijken. Geen man, noch
+vrouw, noch kind komt daar zonder bloemen, zelfs de zuigeling op
+moeders arm wordt een roos in het handje gestopt, om aan
+Boeddha&rsquo;s voeten neer te leggen. Al de pagode&rsquo;s zijn elken
+dag vol veelkleurige bloemen, die des avonds worden verwijderd, om
+plaats te maken voor de frissche bloemen van den volgenden dag. Man,
+vrouw en kinderen komen gezamenlijk hunne offeranden&mdash;altijd
+bloemen en niets dan bloemen&mdash;brengen, knielen dan voor een der
+vele Boeddhabeelden in deemoedige houding neder en prevelen een soort
+gebed. Volgens Fielding Hall bidden zij echter niet, doch komt hetgeen
+zij zeggen daarop neder, dat het leven ellendig is, alleen verdriet en
+moeilijkheden baart en dat na den dood eerst het hooge geluk kan
+aanbreken en dat zij Boeddha danken, omdat hij hen dat geleerd
+heeft.</p>
+
+<p>De Boeddhisten bidden echter ook wel, doch niet tot God of Boeddha
+zenden ze hunne gebeden op, maar tot de goede en booze geesten. Volgens
+hen is er leven in alles. Boomen en planten, bergen en rivieren, rotsen
+en steenen, alles leeft, in alles huist een geest. Deze geesten, die
+goede en booze geesten kunnen zijn, aanbidden zij. Zulk een geest kan
+een ziek kind gezond maken, een oogst doen mislukken, een vrouw de
+liefde van haar man terugbrengen, of een jongeling&rsquo;s hart doen
+gloeien voor een of ander meisje. Die geesten beschikken over leven en
+dood, over welvaart en ellende. Hen tot goed vriend te houden, met hen
+op goeden voet te verkeeren, is politieke wijsheid en daarom doet een
+Boeddhist alles waarmede hij zoo&rsquo;n geest meent te kunnen
+dienen.</p>
+
+<p>Wij begaven ons den eersten keer in schemerdonker naar de Shwe
+Dag&oacute;n Pagode, dat is de meest beroemde van alle pagode&rsquo;s;
+dan krijgt men het best een algemeenen indruk en ziet niet de
+d&eacute;tails. Het miste zijne uitwerking op ons niet. Wij stonden
+letterlijk verbaasd. Het was zoo geheel iets anders dan alles wat wij
+tot dusver gezien hadden en de talrijke Boeddhisten, die met ons de
+hooge stoep opklommen om daar <span class="pagenum">[<a id="pb390"
+href="#pb390">390</a>]</span>boven hunne hulde te brengen aan den
+grooten profeet en hunne bloemen aan zijne voeten te leggen, werkten er
+toe mede om den diepen indruk, dien dat alles verwekte, te verhoogen.
+Het was een schoon Oostersch beeld, dat ons met sympathie vervulde voor
+de Boeddhisten en hun grooten voorganger. Den volgenden dag gingen wij
+er bij helder daglicht heen en toen nam al dat klatergoud, al dat
+gekleurde glas, dat bij avond als diamanten en robijnen schittert, en
+al die honderden Boeddhabeelden, elk in een afzonderlijken pagode
+rondom de eenige groote tombe, die het een of ander stuk van
+Boeddha&rsquo;s lichaam in haar binnenste herbergt, veel van het
+verheven gevoel weg, dat ons des avonds had bezield.</p>
+
+<p>Rangoon is een mooie stad, veel mooier, veel Oosterscher en veel
+interessanter dan Calcutta. Er zijn zeer mooie rijtoeren in en om de
+stad te maken, die rondom de lakes is het schilderachtigst. Doet men
+dien tocht &rsquo;s avonds tusschen vijf en zeven, dan heeft men nog
+het voordeel om heel de &eacute;lite van Rangoon aan zich voorbij te
+zien trekken, vooral op een avond als er in het midden van een der
+groote grasvelden, waarvan alleen de Engelschen het geheim schijnen te
+bezitten om ze fluweel groen te maken, een muziekkorps van een of ander
+Engelsch regiment een concert geeft. Dan hoopt zich daar heel de groote
+wereld van dit cosmopolitische stadje in een betrekkelijk kleinen
+cirkel bijeen, dan vindt men daar specimina van bijna alle
+orientalische volkeren. Wij lieten ons rijtuig op kleinen afstand halt
+houden om die bonte menigte beter te kunnen overzien. Op dat in-groene
+grasveld, onder hooge palmen van allerlei soort, werd het militaire
+muziekkorps omringd door Europeanen in hunne witte kleeding; Burmeesche
+vrouwen en mannen in hunne veelkleurige sarongs en witte
+kabaja&rsquo;s, de vrouwen nog veel meer dan in de straten hunne haren
+met levende bloemen versierd; door geheele families Chineezen, hare
+staarten met gekleurde linten doorvlochten en mannen en vrouwen
+z&oacute;&oacute; gekleed in zijden broeken en jassen, dat wij ze niet
+van elkander konden onderscheiden; door Japanners in hunne eigen en
+eigenaardige kleederdracht; door vele Hindoes en Parsees en door de
+rijk met gekleurde koralen en gouden sieraden behangen Thibet-vrouwen.
+Hier kwamen al de rijke lui van Rangoon bijeen, menschen, die althans
+rijk genoeg om zijn eigen rijtuig, automobiel of <span class="pagenum">
+[<a id="pb391" href="#pb391">391</a>]</span>rijpaard er op na te
+houden. Hier werd een stuk society-life afgespeeld, waarvan wij niet de
+volle beteekenis konden begrijpen, omdat wij bijna geen dier menschen
+kenden. Alleen van enkelen werd ons hunne beteekenis in de geld- en
+handelswereld medegedeeld.</p>
+
+<p>Een van de bijzonderheden van Burma is wel het groote gebruik, dat
+nog gemaakt wordt van olifanten als arbeidskrachten in de houtwerken.
+Wil men dat echter goed zien, dan moet men dieper het land intrekken en
+de oerwouden bezoeken. Men had ons gezegd en ook de gidsboeken
+vermelden het, dat een paar mijlen van Rangoon verwijderd eenige
+houtzaagmolens zich van olifanten als arbeidskrachten bedienen en wij
+namen de moeite om een ochtend om zes uur op te staan en om half zeven
+te rijden naar een dier gelegenheden. Het was echter alleen
+ondergeschikt werk, dat daar door drie olifanten gedaan werd, het
+andere geschiedt alles machinaal. Dat hadden wij in Ceylon reeds veel
+beter gezien, zoodat wij dezen tocht vrijwel als een mislukten
+beschouwden. Bij de groote pagode is een zoogenaamde witte, heilige
+olifant. Het dier is echter heelemaal niet wit, alleen wat lichter
+grijs van tint dan zijne broeders. Men beweert echter, dat het beest
+bij de geboorte bijna wit was en bij de toeneming der jaren donkerder
+van tint is geworden. Het dier heet echter nog de witte olifant.</p>
+
+<p>Behalve een overgroot aantal monnikenkloosters, bezit Burma ook
+nonnenkloosters. Die zijn echter slechts weinig in aantal. De nonnen
+gaan allen gekleed in een gele sarong met witte kabaja en daarover
+losjes een rose getinte, zeer dunne shawl. Zij vallen in de straten
+onmiddellijk op, omdat hare hoofden, evenals van de monniken, kaal
+geschoren zijn. Als men ze &rsquo;s morgens v&oacute;&oacute;r twaalf
+uur in de straten ziet, hebben zij meestal ook een bedelpan op het
+hoofd en verzamelen daarin de goede gaven der eenvoudige burgers. Deze
+nonnen leven, als &rsquo;t kan, een nog doelloozer leven dan de
+monniken. Zij doen letterlijk niets, zelfs besteden zij den tijd niet
+aan het lezen der boeken van Boeddha. Zij meenen hemelsche zaligheid te
+verwerven door zich van alle wereldsche genoegens te spenen. Wat een
+hemelsbreed verschil met de Roomsch-Katholieke nonnen, waarvan wij
+juist hier in de lepragestichten de meest sympathieke staaltjes van
+zelfopoffering <span class="pagenum">[<a id="pb392" href=
+"#pb392">392</a>]</span>zagen. Lepralijders schijnen hier in grooten
+getale voor te komen, overal zijn hier tehuizen voor hen ingericht. Wij
+zagen zulk eene inrichting voor mannen en een voor vrouwen, waarin 350
+lijders op de meest liefderijke wijze door Franciscaner nonnen
+verpleegd worden.</p>
+
+<p>Moge het Boeddhisme ook veel aantrekkelijkheid bezitten en zeker de
+meest po&euml;tische godsdienst zijn, mij bekend, de Boeddhist-monniken
+en -nonnen kunnen geen sympathie wekken. Terecht of ten onrechte
+schrijf ik den lagen stand van ontwikkeling van de Burmeezen aan hun
+invloed of althans aan hun voorbeeld toe. Niets-doen, in de volle
+beteekenis van het woord, geeft recht op vereering in dit leven en op
+eeuwige zaligheid hier namaals; dit is te gemakkelijk te verwerven dan
+dat in dit heete land, waar men zoo vanzelf energieloos wordt, niet tal
+van jonge mannen zich aangetrokken gevoelen om hunne lange haren te
+laten afscheren en in een gelen doek gewikkeld verder het leven te
+slijten. Tot daden, die eenige inspanning van geest of lichaam
+vereischen, komen deze menschen nooit; ook gelooven zij, dat elkeen bij
+de geboorte reeds is voorbestemd voor wat hem verder in het leven zal
+wedervaren en dat het doelloos is zich daaraan te willen onttrekken of
+dat te willen wijzigen. Van zulk een volk kan natuurlijk geen kracht
+uitgaan, zulke menschen brengen de wereld niet vooruit.</p>
+
+<p>Ik bewonder mijzelf, dat ik hier nog de energie heb kunnen
+verzamelen dezen brief te schrijven, die, in letterlijken zin, in het
+zweet mijns aanschijns is ten einde gebracht. Over &rsquo;t geen wij
+hier meer zagen en ondervonden, hoop ik op de boot naar Penang
+gelegenheid te vinden het een en ander mede te deelen, want &rsquo;t is
+hier eigenlijk veel te heet om een vin te verroeren. Als ik hier lang
+bleef ben ik er niet zoo zeker van ook niet een Boeddhist-non te worden
+en het verdere van mijn leven in een zalig niets-doen door te brengen.
+<span class="pagenum">[<a id="pb393" href="#pb393">393</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch40" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Burma en op weg naar Penang.</h2>
+
+<p>Ik zit nu aan boord van de &ldquo;Dilwara&rdquo;, die ons van
+Rangoon naar Penang zal brengen en ofschoon het ook hier snikheet is,
+zal ik toch trachten wat meer van Burma en de Burmeezen te vertellen
+dan ik in mijn vorig schrijven deed. Want dit land en volk is een
+ernstige studie waard, het is zoo geheel verschillend van alle andere
+volken. Eensdeels zijn zij eenige eeuwen bij anderen ten achter en
+anderdeels zijn zij andere nati&euml;n ver vooruit. Dit laatste vooral
+voor zoover het de positie der vrouwen betreft.</p>
+
+<p>Ons plan was geweest, minstens drie weken in Burma door te brengen,
+naar Mandalay, de <span class="corr" id="xd0e4235" title="Bron:
+interssantste">interessantste</span> stad in Burma te gaan, vandaar
+naar Bhamo, een paar bergtoeren te maken en dan de Irrawadday-rivier
+afgaande, naar Rangoon terug.</p>
+
+<p>Wij hadden de rondreiskaarten daarvoor reeds besteld den eersten dag
+toen wij arriveerden en nog vol energie waren. Toen ik echter den
+volgenden morgen na het ontbijt in de kamer van mijn reisgezellin
+verscheen om gezamenlijk uit te gaan, vond ik haar weder ontkleed op
+haar bed liggen, in Hindoe&rsquo;s costuum, zooals zij het geliefde te
+noemen en vast besloten &ldquo;den heelen dag geen vin te verroeren,
+omdat zoo&rsquo;n hitte niet te verduren is&rdquo;. Ik toog er toen
+moedig alleen op uit en vernam dat Mandalay op het oogenblik nog veel
+heeter dan Rangoon is, dat de booten op de smalle rivier, met de thans
+hooge oevers (omdat er weinig water in de rivier is) onuitstaanbaar
+zijn van de hitte en de muskieten, die aldaar bijzonder bijtlustig
+zijn, en dat wanneer wij het in Rangoon <span class="pagenum">[<a id=
+"pb394" href="#pb394">394</a>]</span>reeds te warm vonden, de
+voorgenomen reis sterk ontraden moest worden. Toen ik met dat bericht
+thuis kwam, besloten wij die reis op te geven en te trachten ons van
+onze reiskaarten weder te ontdoen. Met een verlies van 10% lukte ons
+dit. Wij moesten echter tot den 21en Maart in <span class="corr" id=
+"xd0e4242" title="Bron: Rangooon">Rangoon</span> blijven, omdat er geen
+boot v&oacute;&oacute;r dien tijd naar Penang ging.</p>
+
+<p>Wij hadden eenige introducties in Rangoon en ik had dien morgen
+genoeg vernomen om ons nieuwsgierig te maken. Met een opwekkend woord
+mijnerzijds en den prikkel om wat van Burma&rsquo;s vrouwen te kunnen
+vernemen, gelukte het mijn reisgezellin genoegzaam energie te
+verzamelen om haar Hindoe&rsquo;s voor een geciviliseerd toilet te
+verwisselen en met mij er op uit te gaan. Ik had ook een victoria
+bemachtigd, zoodat wij van de Rangoonsche gharrie verlost waren.
+Regelrecht lieten wij ons naar het gemeentehuis brengen, alwaar wij met
+den president en den secretaris van het gemeentebestuur een zeer
+belangrijk gesprek hadden. Het was waar wat wij vernomen hadden, dat de
+vrouwen van Burma het kiesrecht voor de gemeenteraden bezitten, evenals
+de mannen, en dat daarvan door hen geregeld gebruik wordt gemaakt,
+procentsgewijze evenveel als door de mannen. De vrouwen zijn ook
+verkiesbaar, doch voor zoover de heeren wisten, was er nog nooit een
+vrouw candidaat geweest voor een zetel in den raad. Maar sedert eenigen
+tijd begonnen de vrouwen zich te roeren, zij waren ontevreden met
+genomen besluiten, en de naam werd genoemd van een dame, die zich bij
+de volgende verkiezing candidaat zal stellen. Wij vroegen het adres van
+die dame en na nog tal van inlichtingen ontvangen te hebben, omtrent
+verschillende gemeente-instellingen, scholen, gevangenis, hospitalen
+enz., gingen wij die dame, Mah Ill&agrave; Oung, opzoeken.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-463a.jpg" alt=
+"Mah Ill&agrave; Oung." width="454" height="586">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mah Ill&agrave;
+Oung.</span></p>
+</div>
+
+<p>Dat was een vrouw naar ons hart. Zij was thans weduwe, doch reeds
+bij het leven van haar man, die een van de hoogste posities hier in
+Engelschen dienst bekleedde, stichtte zij verschillende sociale
+instellingen en trachtte zij de Burmeesche vrouwen te vereenigen. Zij
+was reeds twee keer in Engeland en werd zoowel door koningin Victoria
+als door koning Edward en koningin Alexandra in particuliere
+audi&euml;ntie ontvangen, waarop zij hen over toestanden in Burma met
+betrekking tot <span class="pagenum">[<a id="pb395" href=
+"#pb395">395</a>]</span>de opvoeding der Burmeesche meisjes inlichtte.
+Vooral door haar toedoen is er &rsquo;n groote verbetering gekomen in
+de opvoeding der Burmeesche meisjes, die nu, voor zoover &rsquo;t de
+hoogere en middenklasse der bevolking betreft, allen naar school gaan.
+Haar ideaal is co-educatie voor jongens en meisjes, dat dan ook in de
+beide scholen, door haar in Rangoon gesticht, strikt wordt doorgezet.
+Haar scholen worden door 370 en 420 kinderen bezocht. De leerkrachten
+zijn grootendeels Burmeesche onderwijzeressen. Wij bezochten beide
+scholen en woonden een geheelen morgen &rsquo;t onderwijs in de
+verschillende klassen van een der beide scholen bij, dat in de hoogere
+klassen geheel in de Engelsche taal gegeven wordt. Het was een genot
+die kleine Burmeesjes en Chineesjes te hooren en te zien. Het onderwijs
+brengt de kinderen zoover, dat zij, zoo gewild, in Engeland of
+Britsch-Indi&euml; een van de universiteiten kunnen bezoeken om een
+doctorstitel te behalen, of met een tweejarigen cursus aan een school
+voor opleiding tot onderwijzeres het examen voor dit vak kunnen
+afleggen. Beide scholen staan onder de hoofdleiding van &rsquo;n
+directrice, dames (Burmeesche), die in algemeene ontwikkeling en helder
+oordeel, in kennis van talen en van literatuur voor de besten in Europa
+niet behoeven onder te doen. Deze dames hebben hare geheele opleiding
+in Rangoon ontvangen. Mevrouw Ill&agrave; Oung vertelde ons, dat nu
+haar streven is, in Rangoon een universiteit te krijgen, zoodat ook de
+doctorsgraad in de verschillende vakken aldaar behaald kan worden. Zij
+hoopt, dat dan wat meer vrouwen voor doctor in de medicijnen zullen
+studeeren, waar groote behoefte aan is.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-463b.jpg" alt=
+"Mah Nee Nee." width="467" height="586">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mah Nee Nee.</span></p>
+</div>
+
+<p>Hier in dit land van pagoden en kloosters, van nonnen en monniken,
+hebben de vrouwen dezelfde rechten als de mannen. Huwelijken werden tot
+voor korten tijd zonder priesters en zonder burgemeesterbriefjes
+gesloten; meisje en jongen komen overeen om te zamen een gezin op te
+zetten en als de ouders het goed vinden, wordt daaraan op zekeren dag
+gevolg gegeven, meestal voorafgegaan door &rsquo;n eenvoudig huiselijk
+of familiefeest. Tegenwoordig helpt een Brahma&rsquo;sche priester den
+band tusschen de jongelieden leggen. Doch ook nu nog behoudt het meisje
+in het huwelijk haar eigen naam en wat meer zegt, haar eigen bezit en
+recht op haar eigen verdienst. De meeste Burmeesche vrouwtjes
+verdienen, ook <span class="pagenum">[<a id="pb396" href=
+"#pb396">396</a>]</span>in het huwelijk, haar eigen onderhoud, evengoed
+als de mannen. Zij bezitten een stuk grond, dat zij zelf bebouwen, zij
+hebben haar eigen standplaats in de bazaar, waar zij zijde (dikwijls
+zelf geweven), zilver, houtsnijwerk of andere zaken verkoopen, zij gaan
+daags naar hunne kantoren of scholen, waar zij werken of onderwijs
+geven, of zij voorzien op andere wijze in eigen onderhoud. Even
+gemakkelijk als zij trouwen, kunnen zij ook scheiden, als een van
+beiden daartoe den wensch te kennen geeft en naar het bureau gaat, waar
+zij als man en vrouw staan ingeschreven. Als zij dan daar mededeelen
+dat hij of zij het huwelijk wenscht te ontbinden, dan wordt na eenige
+dagen ook de andere partij opgeroepen, vastgesteld wat ieder hunner
+v&oacute;&oacute;r het huwelijk bezat en wat gedurende het huwelijk op
+beider naam is aangekocht of door gezamenlijke inspanning verkregen.
+Elk krijgt dan terug wat v&oacute;&oacute;r het huwelijk het zijne was
+en het andere wordt verdeeld. Echtscheidingen in Burma zijn evenwel
+zeldzaamheden. De huwelijksband wordt om geen andere reden dan uit
+zuivere liefde gesloten en schijnt tegen een stootje bestand te zijn.
+Volgens de boeken van Fielding Hall gaat de hofmaking meestal van het
+meisje uit, doch toen ik een jonge Burmeesche schoone vroeg of dat waar
+is, gooide zij haar fijn besneden, zwart kopje op haar linker schouder,
+keek mij schalks met haar glinsterende zwarte oogjes aan en antwoordde
+bedeesd: &ldquo;Ik geloof niet, dat meisjes daartoe den moed
+hebben&rdquo;. Maar toen ik haar, zooals zij daar voor mij stond, goed
+opnam, toen wist ik, dat zij en Fielding Hall beide gelijk kunnen
+hebben; zonder het in zoovele woorden uit te drukken, kan de hofmaking
+toch heel goed van het meisje uitgaan. Zulke zwarte oogjes kunnen meer
+uitdrukken dan de mond onder woorden kan brengen.</p>
+
+<p>Wij woonden in de school ook een godsdienstles bij. Men had het over
+zielsverhuizing. Die les werd in &rsquo;t Burmeesch gegeven, doch alles
+werd voor ons in het Engelsch vertaald. Wat ik daar hoorde, vind ik te
+belangrijk om er niet in het kort hiervan melding te maken. De
+Boeddhist gelooft niet aan een zielsverhuizing in den geest der
+Hindoe&rsquo;s. Hun godsbegrip is ook anders. Dit werd den kinderen op
+de volgende wijze duidelijk gemaakt. Eerst werd verteld van de
+electrische kracht die licht geeft, licht dat soms op grooten afstand
+van <span class="pagenum">[<a id="pb397" href=
+"#pb397">397</a>]</span>de lichtgevende kracht schijnt. De kinderen
+moesten zich nu een soortgelijke macht denken, die leven geeft. Een
+levengevende macht was de hoogste macht. Men kon die macht God, Jehova,
+Allah, of hoe ook, noemen, de naam was onverschillig, het was die
+macht, die over de geheele wereld alles beheerschte. Het leven werd
+verder vergeleken bij het electrische licht, de uitwerking van die
+macht, die wij zien. Soms breekt door een of andere oorzaak het lampje,
+het licht gaat dan uit. Zoo ook met het leven. Maar al is het lampje
+gebroken, het licht bestaat als te voren. De lichtgevende kracht had
+niet opgehouden te werken, het licht was niet verdwenen, het had
+slechts een ander omhulsel noodig om opnieuw te schijnen.</p>
+
+<p>Toen ik zooveel van Burma en de Boeddhisten vernomen had, wilde ik
+Rangoon niet verlaten, alvorens nogmaals een bezoek te hebben gebracht
+aan de Shw&eacute; Dagon Pagode en de honderden pagoden rondom. Ik koos
+daarvoor weder den tijd van schemerdonker. Het was alsof die tallooze
+zittende Boeddha-figuren nu alle vriendelijk glimlachten en alsof een
+liefelijke muziek klonk uit die duizenden klokjes, die onzichtbaar aan
+de groote en kleine pagoden hangen en door den wind in beweging worden
+gebracht. Ik zag die bloemen brengende mooie Burmeesche vrouwtjes, met
+hunne poppige b&eacute;b&eacute;&rsquo;s en de altijd vriendelijke en
+hulpvaardige mannen nu met andere oogen, ik voelde groote sympathie
+voor dit volk en zijne religie in mij opwellen. Jammer, duizendmaal
+jammer, dat onder den invloed van Amerikanen, Engelschen en andere
+Europe&euml;rs, dit volk langzamerhand zijne zeden en gewoonten begint
+te verliezen, en zij en wij meenen, dat zij van ons zooveel leeren
+kunnen. Zeker kunnen zij wat van ons leeren, maar daarnaast valt er
+voor ons ook zoo heel veel van hen te leeren.</p>
+
+<p>Donderdag tegen den avond, nadat wij dus ruim een week in Burma
+hadden doorgebracht, begaven wij ons aan boord van de
+&ldquo;Dilwara&rdquo;. Dit is een oude boot, die oorspronkelijk dienst
+deed voor troepenvervoer van Londen naar Calcutta. Voor dat doel werd
+hij afgedankt en nu gebruikt de Britsch-India Steam Navigation Co. hem
+als vrachtboot tusschen Rangoon, Penang en Singapore, met een begrensde
+ruimte voor passagiers. Die begrensde ruimte is nu tot over de grenzen
+bevolkt, het is alsof Indi&euml; al de nog resteerende toeristen <span
+class="pagenum">[<a id="pb398" href="#pb398">398</a>]</span>opeens
+heeft uitgeworpen en, bijeengepakt op deze boot, naar koelere streken
+zendt. Het is grappig, hoe wij vele toeristen die wij in Ceylon of in
+Indi&euml; in de vele hotels ontmoet hebben, thans hier bijeen vinden
+en hoe levendig de gesprekken zijn onder al die heeren en dames, die
+elkander op dit kleine plekje nu weder ontmoeten. Het is lang niet
+gemakkelijk een hoekje te vinden om rustig te kunnen schrijven. De
+medepassagiers zijn voor het meerendeel Engelschen en Amerikanen, die
+nu op weg zijn naar Japan, doch er zijn toch ook betrekkelijk vele
+Duitschers en eenige Oostenrijkers onder. Veel interessanter dan de
+eerste klasse passagiers zijn de tusschendekpassagiers. Van over de
+leuning van de brug zie ik juist op hen neer. &rsquo;t Zijn allen
+natives, zegt de eerste officier tot mij. Maar dan toch natives van
+bijna even zoovele tribes als er menschen daar beneden huizen. Dat is
+een gemakkelijker te vervoeren bende dan de 1ste klasselieden. Wij
+beklagen ons over alles, vinden de matrassen te hard, de hut te klein,
+geen gelegenheid genoeg om al ons hebben en hou&euml;n te bergen, het
+ijs in onze dranken niet koud genoeg, de tien of twaalf gerechten, drie
+keer daags op de menu voorkomend, niet vari&euml;erend genoeg. De
+tusschendekpassagiers hebben allen precies zooveel ruimte, dat zij hun
+matje kunnen uitspreiden, waarop zij zich neervleien als zij gaan
+slapen, of waarop zij met gekruiste beenen neerzitten als zij wakende
+zijn. Die laatste toestand komt echter alleen voor, wanneer zij hun
+maaltijd gebruiken. Hun voedsel bestaat uit medegebrachte gekookte
+rijst, bananen en wat gedroogde visch of vleesch. Zij nemen niet kwart
+zooveel voedsel tot zich als wij gewoon zijn te doen en ze doen dat
+zonder omhaal van tafelbenoodigdheden. Geen borden, geen mes, lepel en
+vork, geen servet, geen drinkglas, niet van al die dingen die wij
+overbeschaafde menschen meenen noodig te hebben om ons voedsel in den
+mond te brengen. Zij zitten daar vlak naast elkander, geen speldruimte
+is er tusschen hen overgelaten, en zij lijken allen tevreden. In deze
+hitte zijn zij in hun element, hunne kleeren benauwen hen niet,
+behoefte aan beweging gevoelen zij niet.</p>
+
+<p>Daar komen eenige jonge Engelsche athleten den eersten officier
+overvallen met de vraag, of er niet ergens een hoek gereserveerd kan
+worden, waar zij wat beweging kunnen nemen. <span class="pagenum">[<a
+id="pb399" href="#pb399">399</a>]</span>Een Engelschman houdt het geen
+drie dagen uit zonder den een of anderen vorm van sport. De Duitschers
+kunnen zich onledig houden met musiceeren. Voor de ontstemde piano zit
+steeds en altijd een van de Duitsche heeren en vergast ons soms op de
+heele Wagnercyclus. Jammer, dat de piano niet bij machte is de goede
+bedoeling naar waarde weer te geven. Vreemd, dat verschil tusschen die
+twee groote naties, dat hier op dit kleine schip al bijzonder opvallend
+is. De krachtig gespierde Engelschman, wiens energie in hoofdzaak in
+armen en beenen huist en de min of meer smachtig uitziende Duitscher,
+intellectueel veel hooger staande, zijne genoegens en afleiding zoekend
+in geestelijk werk. Doch toen den tweeden avond een bal
+ge&iuml;mproviseerd werd, waren Duitschers en Engelschen beiden in hun
+element. Niettegenstaande de hitte, en de meer dan beperkte ruimte,
+waren er toch nog steeds drie of vier paren te vinden, die op de tonen
+van de Waltzertraum-wals ronddwarrelden. Ons potsierlijk dik
+kapiteintje, met zijne veel te korte beentjes, was onvermoeid. Kon hij
+geen jong meisje of jong vrouwtje vinden om met hem op de tonen der
+muziek &ldquo;rond te zwieren&rdquo;, dan beproefde hij zijn geluk bij
+de ouderen. De bezitters van een kodak betreurden het allen, dat het
+avond was en zij hem niet konden vereeuwigen, zooals hij daar
+rondsprong. Er heerschte op dit schip zoo&rsquo;n opgewekte toon, er
+was den geheelen dag zoo&rsquo;n onoverdreven vroolijkheid, er was
+zooveel afleiding, dat de 2&frac12; dag omvlogen.</p>
+
+<p>Het was Zondagmiddag na de lunch toen het anker werd uitgeworpen en
+wij even buiten Penang stil lagen. De sloep met de doctoren voor de
+medische inspectie kwam aan boord. Ik schrijf doctoren, want naast
+mijne mannelijke collega liep ernstig en statig een klein Chineesch
+vrouwtje, in zwart zijden pantalon en wijd hangend jasje, haar
+glinsterende zwarte haren op Japansche wijze gekapt, die als de
+&ldquo;lady-doctor&rdquo; werd ge&iuml;ntroduceerd. Ik liet mij aan
+haar voorstellen, doch toen bleek, dat zij niets meer dan een
+&ldquo;trained nurse&rdquo; is, die door de regeering is aangesteld
+voor het medisch onderzoek der in Penang arriveerende vrouwen. Zij
+heeft haar opleiding in het hospitaal te Penang genoten.</p>
+
+<p>Het bleek, dat op het schip toen het in Rangoon aankwam twee
+doodelijk afgeloopen gevallen van cholera en een van <span class=
+"pagenum">[<a id="pb400" href="#pb400">400</a>]</span>pest onder de
+tusschendekpassagiers waren voorgekomen en daarom al die menschen nu
+voor tien dagen in quarantaine gingen. Eerste en tweede klasse
+passagiers konden echter aan wal gaan. Hadden wij dat vroeger geweten,
+wij zouden niet zoo rustig en genoegelijk de reis op dit schip gemaakt
+hebben. <span class="pagenum">[<a id="pb401" href=
+"#pb401">401</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch41" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt=
+"Ornament" width="604" height="188"></div>
+
+<h2 class="normal">Penang en Medan.</h2>
+
+<p>Het is loonend eenige dagen in Penang door te brengen. De stad met
+de geheele omgeving heeft zeer veel overeenkomst met Kandy in Ceylon.
+Er is ongeveer dezelfde plantengroei, dezelfde soort bergen en dezelfde
+soort villa&rsquo;s voor de Europeesche bevolking. Maar de inlanders
+verschillen hemelsbreed van die op Ceylon. Naast enkele Indi&euml;rs,
+vindt men in Penang een overgroote meerderheid Chineezen, Maleiers en
+een mengsel van deze beide laatsten. Chineesch en Maleisch is de
+volkstaal, ook de kleederdracht dezer beide volken ziet men het meest
+aan den weg. Elke vreemdeling moet onmiddellijk getroffen worden door
+de groote zindelijkheid in de straten, zoowel in die, waar de
+Oosterlingen, als in die waar de Europeanen wonen. Alles ziet er keurig
+netjes en afgewerkt uit. De straten waarin in hoofdzaak Chineezen
+wonen, kenmerken zich duidelijk aan de gekleurde lampions, die aan elke
+woning hangen en aan de rood en blauw geschilderde plankjes met zwart
+of goud gemerkte namen in Chineesche letterteekens. Geheele buurten
+zijn door hen bevolkt en overal vindt men de kleine, nette gebouwtjes,
+meestal in een mooien tuin staande, waarin deze menschen &rsquo;s
+avonds bijeen komen en hun clubgebouw hebben. Opmerkelijk is het, dat
+zoovele Chineezen hier, blijkbaar pas kortelings, hunne staarten hebben
+afgesneden en er nu, zoolang hun haar nog niet rondom is bijgegroeid,
+bespottelijk uitzien. De meening van de Europeanen in Penang is, dat de
+republiek in China voor goed is gevestigd, en dat geen volk ter wereld
+zoo rijp is voor een republiek als de Chineezen. Men vertelde ons,
+<span class="pagenum">[<a id="pb402" href="#pb402">402</a>]</span>dat
+alle Chineezen, waar zij zich ook ter wereld bevinden, georganiseerd
+zijn. Elk hunner behoort tot zijn eigen geheim genootschap, waarvan zij
+hulp en steun ontvangen in tijd van nood en die hen van de noodige
+voorlichting dient. De positie van een Chinees kan niet zoo nederig en
+slecht betalend zijn, dat hij zijne contributie voor zijn genootschap
+niet v&oacute;&oacute;r alles betaalt, en aan de voorschriften getrouw
+blijft. Dat maakt het volk thans sterk. Zij zijn over de geheele wereld
+overal <span class="corr" id="xd0e4295" title="Bron: dood gemakkelijk">
+doodgemakkelijk</span> te bereiken en daar al die genootschappen
+gefedereerd en republikeinsch zijn, kunnen de instructies gemakkelijk
+uitgedeeld en gehandhaafd worden.</p>
+
+<p>Wij bezochten in Penang een Chineeschen Boeddhistischen tempel, die
+eene bijzondere vermaardheid bezit. Zoowel de omgeving als de tempel
+zelf is zeer schilderachtig. De tempel is in een rots uitgehouwen, van
+den top van den berg kan men het geheel overzien. Het Chineesche
+Boeddhisme in Penang draagt meer het karakter van dat in Ceylon dan van
+dat in Rangoon. Hier weder geen offers van bloemen aan Boeddha, doch
+offers in geld en goed. Hier geen voedsel bedelende monniken, maar
+priesters die een zekere welvaart bezitten. Wij zagen een groep van
+acht priesters of monniken hun middagmaal nuttigen. Zij zaten allen op
+een stoel aan tafel, de hoofdschotel was rijst, doch daarnaast een
+dozijn andere gerechten, die bij de rijst genuttigd werden, en alles
+werd met dunne stokjes zeer netjes en sierlijk naar den mond gebracht.
+Is dat een trap van vooruitgang in beschaving, vroegen wij ons af. Deze
+menschen zitten niet meer op den grond, zij eten hun rijst niet met de
+handen en zij bedelen hun voedsel niet. Het mag zijn, doch de tempel in
+Penang, hoe schilderachtig die er ook uitziet, verwekt niet half die
+sympathie als de Pagodes in Rangoon. In dezen tempel zagen wij ook
+weder de afbeelding van zoovele duivels en draken en andere dingen om
+bang van te worden, die gereed staan om de menschen na hun dood te
+straffen, wanneer zij in hun leven iets boosaardigs gedaan hebben. Hier
+was weder een Boeddhisme, zooals wij ook in Ceylon aantroffen. Dan is
+het niet meer mooi; zoo kan Boeddha het nooit bedoeld hebben.</p>
+
+<p>Wij hadden in de twee dagen die wij in Penang doorbrachten, juist
+tijd om een algemeenen indruk te krijgen en niets meer, en deze is een
+zeer gunstige. Het is er echter het <span class="pagenum">[<a id=
+"pb403" href="#pb403">403</a>]</span>geheele jaar door zeer heet en dat
+maakt er het verblijf voor de Europeanen zeer afmattend.</p>
+
+<p>Wij verlieten Penang Dinsdagmiddag aan boord van de
+&ldquo;Calypso&rdquo;, een Engelsche boot, en kwamen Woensdagmorgen in
+Deli aan. De Nederl. Paketvaart-Mpij. laat Dinsdags slechts een
+vrachtboot varen; wij zouden tot Vrijdag hebben moeten wachten, wilde
+ik aan mijn nationaliteitsgevoel voldoen om overal eigen ondernemingen
+te begunstigen, waar die te vinden zijn. Penang heeft een zeer
+pittoresque haven, maar om daar bij een beetje stormachtig weder aan
+boord te gaan of te landen, gun ik alleen mijne vijanden. Mrs. Catt
+noch ik dachten levend aan boord van de &ldquo;Calypso&rdquo; te komen,
+zoo ging de sampan, het bootje waarin de neger ons naar het schip
+roeide, op en neer en links en rechts. Dan eens zaten wij op de top van
+een golf, dan weder zakten wij z&oacute;&oacute; laag, alsof wij
+regelrecht naar den grond gingen. Op al onze zeereizen zijn wij beiden
+niet zoo nabij zeeziekte geweest als in dat kleine, nare ding. Tot
+overmaat van ramp bleek het dat de man niet wist welke van al die
+schepen de &ldquo;Calypso&rdquo; was, zoodat hij ons herhaaldelijk naar
+een verkeerde boot bracht. &ldquo;Goddank&rdquo;, ontviel mij, toen wij
+eindelijk het schip in de gaten kregen en wij naderbij kwamen. Er waren
+slechts drie andere passagiers aan boord, zoodat wij een hut voor het
+kiezen hadden.</p>
+
+<p>Om half acht kwamen wij Woensdagmorgen in Belawan-Deli aan, en
+werden op dat vroege morgenuur aldaar reeds verwelkomd door mevr.
+Lievegoed, mevr. van Hengel en mej. Baanders, die ons beiden een
+heerlijke bouquet orchidee&euml;n aanboden. Ik gevoelde mij zoo
+dadelijk thuis in Sumatra, alles klonk zoo familiair en sympathiek in
+mijne ooren. Toen het treintje ons een uur later in Medan afleverde,
+vond ik daar op het perron zoo waarlijk de lieve, goede, oude vriendin
+en warme voorstandster van vrouwenkiesrecht, mevr. Kunst en hare
+schoondochter, benevens eenige heeren. In het hotel De Boer waren een
+paar rustige, frissche kamers voor ons in gereedheid gebracht en per
+automobiel en rijtuigen brachten allen ons gezamenlijk naar het
+hotel.</p>
+
+<p>Medan gaf mij op het eerste gezicht den indruk, alsof ik in Baarn
+rondreed, alles ziet er niet enkel Europeesch, maar zelfs Hollandsch
+uit. De geheele ontvangst, onze kamers, het geheele hotel, alles was
+voor ons eene verrassing. In onze groote, <span class="pagenum">[<a id=
+"pb404" href="#pb404">404</a>]</span>ruime, luchtige kamer staat
+&rsquo;t bed in een groote vliegenkast; dit is nieuw voor ons, maar het
+lijkt mij wel zoo luchtig als de dichte gazen muskietnetten rondom de
+bedden in Britsch-Indi&euml;. Ook de rijsttafel om twaalf uur was
+&ldquo;<span lang="en">a new experience</span>&rdquo;. Wij hadden door
+Britsch-Indi&euml; ook wel tot vervelens toe twee keer daags rijst met
+kerry gehad, maar het was niet dat. Wij kregen een soepbord voor de
+rijst en daarnaast een ander bord, waarop de tallooze bijspijzen
+gestapeld werden, die door drie verschillende jongens achtereenvolgens
+werden aangevoerd. Wij namen van alles een beetje &ldquo;<span lang=
+"en">just to try</span>&rdquo;, maar toen het oogenblik was aangebroken
+om er van te eten, wisten wij niet hoe er mede om te springen.
+&ldquo;You ought to know&rdquo;, klonk de stem van mijne reisgezellin
+verwijtend, en ik zette een gezicht als iemand, die &ldquo;wist&rdquo;
+en vertelde haar, maar naar mij te zien en mij na te volgen. De
+&ldquo;<span class="corr" id="xd0e4318" title="Bron:
+jonges">jongens</span>&rdquo; wisselden echter heel rare blikken
+onderling, die mij duidelijk toonden, dat wij niet op het rechte pad
+waren, zoodat ik, alvorens ons voor de tweede maal op deze wijze in de
+oogen der Javanen te compromitteeren, eerst bij onze goede vrienden zal
+informeeren hoe wij in het vervolg met al die lekkere kostjes moeten
+omspringen. Want lekker was het, daarover waren mrs. Catt en ik het
+eens; zij, die anders niet van rijst houdt, kwam nu tot de ontdekking,
+dat zij in Indi&euml; rijst en niets dan rijst wil nuttigen.</p>
+
+<p>Ook over de badkamers wil ik een woordje zeggen, want over een paar
+dagen zijn wij er aan gewend en dan maken zij geen indruk meer.
+&ldquo;En hier zijn de badkamers&rdquo;, zeide de hotelier tot ons,
+toen wij in de geheimen van het hotel werden ingewijd. Een viertal
+groote vertrekken met steenen vloeren, een waterkraan, aan de zoldering
+een douche en aan den muur een spiegel, maar het allereerste dat men in
+een badkamer verwacht,&mdash;een badkuip&mdash;ontbreekt. Men kan zich
+in deze vertrekken ongegeneerd begieten met koud water, wat ik
+vanmiddag, toen ik het van de warmte niet goed meer kon uithouden,
+deed, met het gevolg, dat ik kort daarna begon te transpireeren, zooals
+ik nog nooit in mijn leven heb gedaan, maar een bad nemen kan men niet.
+Ook over het gebruik van deze soort badkamers zal ik eerst nog de
+noodige inlichtingen moeten inwinnen, want het komt mij voor, dat zij
+zoo alle doel missen. <span class="pagenum">[<a id="pb405" href=
+"#pb405">405</a>]</span></p>
+
+<p>Kort nadat wij in het hotel aangeland waren, ontvingen wij een
+telegram uit Batavia, een welkomstgroet in Nederl.-Indi&euml;, van de
+ledengroep van de Ver. voor Vrouwenkiesrecht in Indi&euml;.</p>
+
+<p>Onze goede vrienden in Medan lieten ons gedurende de heete uren van
+den dag tot rust komen, maar kwamen ons tegen vijf uur afhalen om een
+rijtoer in en rondom de stad te maken, zoodat wij ons konden
+ori&euml;nteeren en zij ons op de bijzondere plekjes opmerkzaam konden
+maken. Bij deze en latere tochten werd mijn eerste indruk nog
+versterkt, dat Medan en omstreken een bijzonder Hollandsch karakter
+draagt en alles er zoo netjes en welvarend uitziet.</p>
+
+<p>Den tweeden dag van ons verblijf bezochten wij de tabaksonderneming
+van de Amst. Deli-Compagnie. De hoofdadministrateur, de heer v. d.
+Capelle, was zoo vriendelijk ons de auto te zenden om ons af te halen
+en hij zelf en zijne zuster vergezelden ons over de uitgestrekte
+bezittingen en legden ons de geheele tabakscultuur uit. Ongelukkig
+waren de droogschuren geheel leeg, doordat de tabak pas naar Holland
+was verzonden, doch wij zagen den nieuwen aanplant in verschillende
+stadia van ontwikkeling, en de heer v. d. Capelle gaf ons van het
+proces, dat de versch geplukte bladeren hebben door te maken, alvorens
+zij als dekbladen voor de fijne sigaren naar de markt gestuurd kunnen
+worden, zoo&rsquo;n duidelijke verklaring, dat wij ons daarvan eene
+goede voorstelling konden vormen. Vooral troffen ons op deze
+onderneming de goede zorgen, die er voor de werklieden, de koelies,
+genomen worden. Aan hunne geestelijke ontwikkeling, hunne ontspanning,
+hunne gezondheid en hunne economische belangen wordt de grootste zorg
+besteed. Deze onderneming, die met zoo grooten voorspoed werkt, schijnt
+de nijvere mieren, die dien voorspoed helpen aanbrengen, bij de
+verdeeling der winsten niet te vergeten.</p>
+
+<p>En nu zit ik reeds op de &ldquo;Van Noort&rdquo;, de boot van de
+Kon. Paketvaartmaatschappij, die ons van Deli naar Batavia zal voeren.
+Wij waren de week, die wij in Medan doorbrachten, zoo bezet, dat er
+voor het vervolgen van dezen brief geen tijd overbleef. Ik zal dus nu
+aan boord mijne aanteekeningen over dat verblijf uitwerken en aan hen,
+die er belang in stellen, mededeelen. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb406" href="#pb406">406</a>]</span></p>
+
+<p>De dames in Medan hebben de geheele week voor de noodige afwisseling
+gezorgd, en ons verblijf aldaar tot eene van de aangenaamste gemaakt
+die wij in de laatste maanden doormaakten. Een van de eerste dagen
+bracht men ons in aanraking met de vrouw en dochter van den
+Chinees-majoor, die ons allervriendelijkst op een morgenbezoek ontving.
+Wij vonden vooral in de moeder eene vooruitstrevende vrouw, die goed
+Hollandsch spreekt en die zich voor verschillende zaken interesseert.
+Doch zij is toch te veel nog vrouw van haar land dan dat er van haar
+eenig initiatief kan uitgaan om den strijd op te nemen tegen verouderde
+zeden en gewoonten. Haar 16-jarig mooi dochtertje is verloofd met een
+jong man, dien zij nog nooit gezien heeft en dien zij, nadat het
+huwelijk voltrokken en zij voor goed aan hem verbonden is, voor het
+eerst zal ontmoeten. De moeder vertelde dat zij een dergelijk huwelijk
+indertijd geweigerd heeft, dat zij het doorgezet heeft haar man eerst
+te zien en hem toen de belofte heeft afgedwongen, dat hij nooit eene
+tweede, wettige vrouw naast haar zou nemen. Haar dochtertje ging echter
+op de oude wijze het huwelijk en daarmede voor haar het leven in. Ook
+de weduwe, of liever een der weduwen, van den overleden Chinees-majoor
+had den wensch te kennen gegeven ons te ontvangen en ook daar brachten
+wij een kort bezoek. Deze dame sprak echter slechts enkele Hollandsche
+woorden, zoodat een gesprek met haar niet goed wilde vlotten. Daar
+interesseerde ons meer de typisch Chineesche woning, met den eigen
+familietempel, waar nog eenige keeren daags offeranden geplengd worden
+aan de nagedachtenis van den eerst eenige maanden geleden gestorven
+heer des huizes.</p>
+
+<p>Zondagavond, 30 Maart, hadden wij de eerste openbare vergadering,
+waar Mrs. Catt en ik over vrouwenkiesrecht zouden spreken. Het was een
+snikheete dag en &rsquo;t was alsof de avond nog zwoeler was dan de
+dag. Dat zal wel aan ons gelegen hebben, want wij hadden er tegen op
+gezien om in een temperatuur van zoo om en bij 90 graden Fahrenheit een
+lans voor de invoering van dat van zelf sprekend recht te breken. Wij
+waren bevreesd, dat niemand de moed zou hebben om bij die hitte in een
+zaal naar een voordracht over een, uit den aard der zaak, droog
+onderwerp te komen luisteren. Wat dit laatste betreft viel het echter
+bijzonder mede. <span class="pagenum">[<a id="pb407" href=
+"#pb407">407</a>]</span>Toen wij om kwart over negen, het uur waarop de
+vergadering zou beginnen, op het podium plaats namen, zagen wij voor
+ons een zaal vol dames en heeren, wier belangstelling in de publieke
+zaak groot genoeg was om de hitte in de zaal te trotseeren. Tot over
+twaalf uur bleef het geheele gehoor aandachtig luisteren, eerst naar
+onze voordrachten en toen naar de beantwoording van de ons gestelde
+vragen, en toen bij het sluiten der vergadering mevrouw Lievegoed, die
+deze bijeenkomst meesterlijk leidde, de aanwezigen attent maakte, dat
+allen, die wenschten het streven der leden van de Vereeniging voor
+Vrouwenkiesrecht in Nederland te steunen, dit konden doen door als lid
+der vereeniging toe te treden, toen werden de daarvoor gereed gelegde
+lijsten zoo druk geteekend, dat de wenschelijkheid onmiddellijk bleek
+en ook werd uitgesproken, dat er een ledengroep in Deli en omstreken
+gevormd zal worden.</p>
+
+<p>Toen wij den 1en April in den vooravond ook in Pangkalan Brandan, de
+groote petroleumonderneming, met de daar aanwezige Europeanen, dit voor
+ons zoo belangrijk onderwerp bespraken, bleek ook daar de
+belangstelling en de sympathie groot en werden ook daar vele leden
+gewonnen. Het was jammer, dat wij aan de uitnoodiging van de twee
+andere ondernemingen, om ook daar te komen spreken, niet meer hebben
+kunnen voldoen, anders was zeker de ledenoogst nog grooter geworden. De
+ledengroep in Deli begint nu met 86 leden te werken en zal onder de
+flinke leiding van mevrouw Lievegoed en enkele andere dames daar wel
+spoedig nog sterk in aantal winnen. Opmerkelijk is zeker, dat zoovele
+mannen zoo bereid gevonden werden ons pogen te steunen. Zij, die in
+Indi&euml; zelve invloed op onze wetgeving missen, voelen krachtiger
+dan de mannen in Nederland, hoe gemakkelijk in de regeeringslichamen de
+belangen verwaarloosd worden van hen, die niet vertegenwoordigd
+zijn.</p>
+
+<p>De heer en mevrouw Du Pont, hoofdadministrateur van de onderneming
+&ldquo;Pangkalan Brandan&rdquo;, hadden daar alles prachtig voor ons
+geregeld en ons op de meest voorkomende wijze gastvrij ontvangen.
+Mevrouw Lievegoed vergezelde ons ook daarheen en leidde op even
+eenvoudige en goede wijze als zij dat in Medan had gedaan, ook deze
+vergadering.</p>
+
+<p>Het was een verrukkelijke tocht van Medan naar Pangkalan <span
+class="pagenum">[<a id="pb408" href="#pb408">408</a>]</span>Brandan,
+waarvoor de heer Van de Capelle ons een van de mooiste auto&rsquo;s had
+afgestaan, zoodat wij nu eenige uren achtereen door de uitgestrekte
+tabaksvelden, rubberaanplantingen, pisang- en kokosnootbosschen vlogen,
+in plaats van drie uren in een primitieven trein door te brengen.
+Vooral des avonds, toen wij omstreeks middernacht langs de eenzame
+wegen huiswaarts keerden en de volle maan ons pad met een zilvergloed
+overgoot, toen schudden die wuivende pisangbladen en de mooi verlichte
+reusachtige kokosnootpalmen bij ons alle drie de fantasie wakker,
+zoodat wij zwijgend naast elkander zaten en alleen bij het voleindigen
+van den tocht den uitroep slaakten: &ldquo;Hoe verrukkelijk!&rdquo;
+Voor het eerst, na vele weken, ging ik dien nacht, heel laat, met een
+kouden neus naar bed.</p>
+
+<p>Zou ik nog meer over Medan schrijven en over allen, die ons daar zoo
+voorkomend hebben ontvangen; over het allerliefste gezin van dr. Van
+Hengel; over de tallooze voorkomendheden van de goede mevrouw Kunst;
+over.... neen, ik noem niemand meer, want ik ben overtuigd, dat ik er
+altijd eenigen zou vergeten en onze waardeering voor al hetgeen men
+voor ons deed, kan ik toch nooit geheel in woorden uitdrukken.</p>
+
+<p>Alleen met dezen totaalindruk wil ik eindigen: Medan is zoo&rsquo;n
+aardig Hollandsch stadje, er heerscht zoo&rsquo;n opgewekte geest, de
+temperatuur is er over het algemeen niet te heet (wij troffen het
+bijzonder heet en droog), de avonden en nachten zijn zoo aangenaam
+frisch, dat de Nederlanders, die aan de Oostkust van Sumatra
+familieleden hebben, niet bezorgd behoeven te zijn, dat hunne zonen of
+dochters, broeders of zusters, daar niet een gezond en genoegelijk
+leven leiden, en verzekerd kunnen zijn, dat de omgeving in het geheel
+op lichaam en geest eerder eene heilzamen, dan een deprimeerenden
+invloed uitoefent. In Medan en omgeving behoeft niemand te
+&ldquo;verindischen&rdquo;, zooals wij dat gewoon zijn te noemen: er
+bestaat alle gelegenheid om geest en lichaam jong en frisch te houden
+en, als de tijd van repatrieeren is aangebroken, als verbeterde
+uitgaven van het Hollandsche ras in het vaderland terug te keeren.</p>
+
+<p class="alignright">5 April 1912. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb409" href="#pb409">409</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch42" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Aan boord van de &ldquo;Van Noort&rdquo; en aankomst
+te Batavia.</h2>
+
+<p>Door een groote groep vrienden werd ons Woensdagmorgen in Deli
+uitgeleide gedaan, vrienden, die werkelijk niet noodig hadden door
+bloemen en souvenirs hun aandenken bij ons levendig te houden. Onze
+gedachten zullen zeker nog menigmaal naar Sumatra&rsquo;s Oostkust
+teruggevoerd worden en met de grootste sympathie zullen wij gedenken
+allen, die wij daar ontmoet hebben. Mrs. Catt benijdt mijne, in dit
+opzicht, begunstigde positie, omdat ik mag hopen en verwachten allen
+vroeg of laat in het vaderland terug te zullen zien; maar op hare
+verzuchting: &ldquo;<span lang="en">where and when shall I meet them
+again</span>&rdquo;, kon ik moeilijk het juiste antwoord geven.</p>
+
+<p>De Koninklijke Paketvaartmaatschappij had juist deze week niet haar
+beste schuit in de vaart; wij moesten ons met de &ldquo;Van
+Noort&rdquo; tevreden stellen, een boot, die ik het best kan
+definieeren door de mededeeling, dat zij weldra aan de vaart, ten
+minste op deze zijlijn, zal worden onttrokken; en dat is goed ook. Deze
+boot strekt de maatschappij niet tot eer; het is niets te vroeg, dat er
+een andere voor in de plaats komt. Laat ik hopen, voor de reizigers,
+die na mij komen, dat dan op de keuken en wat daaruit te voorschijn
+komt, een ander toezicht wordt uitgeoefend. Het lijkt nu allemaal te
+veel op de menage van een welgestelde burgerhuishouding uit
+Groningen&rsquo;s of Friesland&rsquo;s achterhoek, in plaats van op de
+tafel van een eerste-rangshotel, waarop men als eerste klasse-passagier
+toch min of meer aanspraak mag maken. Zuurkool met spek, snijboonen met
+worst, hutspot met wortelen en uien, dikke <span class="pagenum">[<a
+id="pb410" href="#pb410">410</a>]</span>erwtensoep met varkenskluifjes
+en zulke schotels meer, mogen onze Hollandsche kelen strelen als wij
+&rsquo;s winters een flinken tocht op schaatsen achter den rug hebben
+en bij onze Hollandsche oud-Indische gasten een aangename herinnering
+wekken aan moeders pappot, maar bij een temperatuur van 90 gr.
+Fahrenheit en hooger en dan voor Fransche, Engelsche, Amerikaansche en
+andere toeristen, die aan zulk eten heelemaal niet gewend zijn, is zulk
+een menu, middag na middag, eenvoudig ongenietbaar en onverteerbaar.
+Als mede-passagier hoort men de gegronde klachten daarover in den regel
+meer en krachtiger uiten dan de directie van de maatschappij, of de
+hoofdpersonen op het schip. Om die reden wil ik er hier melding van
+maken.</p>
+
+<p>De reis tusschen Deli en Batavia is een zeer aangename, omdat die
+vol afwisseling is. Men is op zee, doch men ziet nog iets anders dan
+lucht en water. Onophoudelijk gaat men links en rechts tusschen de vele
+eilandjes door, die in de straat Singapore, in de Chineesche Zee, de
+straat Banka en andere straten voorkomen en die met het bloote oog zeer
+duidelijk te zien zijn. Met een goeden kijker kan men zelfs de
+vegetatie op de meeste dier eilandjes zeer goed vaststellen., Ook biedt
+het oponthoud in Singapore een interessante afleiding. Wij kwamen daar
+Donderdag tegen den avond aan en gingen direct na het eten met den
+kapitein en een ander heer als geleiders eenige uren aan wal. De stad
+lag echter zoo in het duister, dat er niet veel te zien viel. Alleen
+een rijtoer langs de haven, met de tallooze schepen van heinde en ver,
+alle voorzien van de noodige lichten, bood een mooi gezicht.
+Vrijdagmorgen gingen wij, met de drie andere dames, die met ons de reis
+van Deli gemaakt hadden, reeds om zeven uur aan wal om gezamenlijk de
+stad te doorkruisen. Vijf rickshaws waren spoedig genomen en toen
+gingen wij in gezelligen optocht alle bijzonderheden van de stad zien,
+een bezoek brengen aan de botanische tuinen, die in deze tropische
+steden altijd een bezoek overwaard zijn, de Singapore&rsquo;sche
+waterwerken bewonderen en toen naar den weg, die naar het Chineesche
+kerkhof leidt. Het was voor de Chineezen een soort heilige dag, een
+dag, die aan de dooden gewijd wordt. Het kerkhof was te ver af, dat
+konden wij niet meer bereiken, doch op den grooten weg daarheen zagen
+wij onophoudelijk <span class="pagenum">[<a id="pb411" href=
+"#pb411">411</a>]</span>een dichten drom Chineezen, mannen, vrouwen en
+kinderen, in automobielen, eigen rijtuigen, gharries of rickshaws
+gezeten, allen voorzien van de vele verschillende offeranden, die ter
+eere der dooden op hun graf verbrand zouden worden. Wat wij daar hebben
+zien heendragen, zou genoeg zijn om een geheel dorp weken lang te
+onderhouden. Speenvarkens of dieren, die er heel veel op gelijken,
+zagen wij geheel gevild en met een rijstrand en andere
+ingredi&euml;nten voorzien, keurig opgemaakt, herhaalde malen ons
+voorbij trekken. Taarten, vruchten, groenten, visch, vleesch, doch ook
+stukken huisraad, doeken en shawls, en vooral tallooze bundels goud- en
+zilverpapier met spreuken, aan de dooden gewijd, waren alle bestemd om
+verbrand te worden, om de geesten der lieve afgestorvenen van
+stoffelijk en geestelijk voedsel te voorzien.</p>
+
+<p>Singapore maakt bij avond en bij dag geen bijzonder aangenamen
+indruk. In de stad treedt het Chineezen-element sterk op den voorgrond
+en men voelt als bij intu&iuml;tie, dat men China en de Chineezen niet
+mag beoordeelen naar de exemplaren, die men in deze havenstad ziet.
+Vooral niet naar hetgeen spreekt uit de tronies der mannen en vrouwen,
+die in de straten nabij de haven wonen en die leven van hetgeen zij
+bemachtigen kunnen van de op zee verdiende centen van het lagere
+scheepsvolk. Opmerkelijk was het, hoe in Singapore bijna alle Chineezen
+hun staart hebben verloren, een bewijs, dat geen hunner meer twijfelt
+aan het voortbestaan der republiek, anders zouden zij wel wat
+voorzichtiger met dat kenteeken zijn geweest. Zonder staart hebben zij
+uiterlijk alle aantrekkelijkheid verloren en hebben vervelende, domme
+gezichten.</p>
+
+<p>Toen wij om twaalf uur op het schip terugkwamen, leverde het dek van
+de boot een voor ons geheel nieuw gezicht. Wij hadden in Singapore tal
+van medereizigers verkregen, zoodat elke hut geheel gevuld was, en alle
+scheepsofficieren zelfs hunne hutten hadden moeten afstaan. Ons
+gezelschap, dat eerst hoofdzakelijk Hollandsch was, was nu opeens zoo
+cosmopolitisch mogelijk geworden. Heeren en dames van alle nati&euml;n
+zouden de 36 uren, die ons nog van Batavia scheiden, de boot met ons
+deelen. Ik kwam al ras tot de ontdekking, dat het toch wel goed was,
+dat er een gedrukt voorschrift, in drie talen, in een van de salons
+hing, hoe men zich op het schip heeft te kleeden en te gedragen. Toen
+ik dat voor het eerst <span class="pagenum">[<a id="pb412" href=
+"#pb412">412</a>]</span>zag, kon ik een glimlach niet onderdrukken,
+maar nu begon ik het toch te apprecieeren. Een Hollandsche gravin, die
+Fransch sprak, en Hollandsch vloekte; eene Fransche baronne, samen met
+een Belg, die zich voor Franschman uitgaf; eenige Engelsche
+jockey&rsquo;s op weg naar Australi&euml;; en nog vele van die
+interessante typen meer, die ik niet nader wil aanduiden, vormden den
+groep nieuwe eerste klasse passagiers.</p>
+
+<p>Op Banka legden wij even aan, om de mail aan boord te nemen, een
+paar koelies aan wal te laten gaan en om een ge&euml;mployeerde van
+Muntok even gelegenheid te geven, eenige formaliteiten uit te voeren.
+Het was jammer dat dit alles slechts minuten duurde en er van een aan
+wal gaan geen sprake kon zijn. Ik had zoo graag even een kijkje genomen
+op het eiland, dat ons zoo braaf van tin voorziet.</p>
+
+<p>De vier dagen aan boord van de &ldquo;Van Noort&rdquo; gingen snel,
+veel te snel om, want niet alleen dat de reis gezellig en vol
+afwisseling was, maar ook de frissche zeelucht koelde de temperatuur
+genoegzaam af, om het ons des daags op het dek en des nachts in de hut
+h&eacute;&eacute;l aangenaam te maken.</p>
+
+<p>In plaats van Zondagmorgen bij het ochtendgloren in Tandjong Priok
+vastgemeerd te liggen, zooals ons voorspeld was, hadden de
+goedgeloovigen, die al om 6 uur klaar stonden, om aan wal te gaan, nu
+gelegenheid eerst te genieten van het mooie gezicht op de Duizend
+Eilanden, waarvan vooral Edam, met zijn grooten vuurtoren, en met een
+zee van geel morgenlicht overgoten, heerlijk groen tegen den blauwen
+horizon afstak. Het eene eilandje voor, het andere na, dook uit de zee
+op, tot wij eindelijk de haven van Priok in het gezicht kregen. Het was
+werkelijk niet alleen mijn Hollandsch hart, dat sprak, het waren de
+frisch groene oevers, groen in velerlei kleurschakeering en frisch door
+de pas afgeloopen plasregens, die met het rood en zwart van de nieuw
+geverfde schepen in de haven een zoo vroolijk en vriendelijk geheel
+vormden, dat zij mij van verre reeds den indruk gaven, alsof Batavia
+ons tegenlachte en die ons den vriendelijksten welkomstgroet boden, die
+ons tot nog toe uit een van de vele havens die wij reeds op onzen reis
+aandeden, gewerd. &ldquo;O, kijk eens, hoe heerlijk frisch en
+vriendelijk de haven er uit ziet,&rdquo; riep ik mijn reisgezellin, die
+minder vertrouwend op de voorspellingen van aankomst eener boot haar
+morgenslaap niet te vroeg had <span class="pagenum">[<a id="pb413"
+href="#pb413">413</a>]</span>onderbroken, door het hutvenster toe. Zij
+lachte even; zij plaagt mij reeds lang, dat ik in Java alles van te
+voren reeds naar mijn hart vindt, doch toen zij eindelijk toch
+bovenkwam, moest ook zij toegeven, dat dit de vriendelijkste haven was,
+die wij tot nog toe aandeden.</p>
+
+<p>Maar toen gebeurde iets, dat een schaduw goot over mijn trotsch
+Hollandsch hart. Toen wij ten slotte vastgemeerd aan den steiger lagen,
+klonk het kapiteinlijk bevel, dat niemand van boord mocht gaan en
+niemand aan boord mocht worden toegelaten, v&oacute;&oacute;r dat alle
+eerste- en tweede-klasse passagiers voorzien waren van &ldquo;een
+toelatingskaart in Java&rdquo;. Dat is wat nieuws, en eerst met 1 April
+1912 ingevoerd. Niemand mag een schip verlaten, om in Java aan land te
+gaan, zonder voorzien te zijn van een bewijs, dat hij of zij.... ja,
+wat eigenlijk is. Als men in Indi&euml; geboren of Nederlander is, dan
+krijgt men zoo&rsquo;n bewijs voor niets, alle anderen hebben voor dat
+papiertje &fnof; 25 te betalen. Dit geld kunnen zij weder terug
+ontvangen, als zij binnen zes maanden Java verlaten.</p>
+
+<p>Op mijne aan verschillende personen, die het konden weten, gestelde
+vraag, wat deze maatregel beteekende, kreeg ik steeds ten antwoord,
+&ldquo;om minder gewenschte elementen te weren&rdquo;. Maar dat kan
+toch onmogelijk de reden zijn, want &ldquo;minder gewenschte
+elementen&rdquo;, die eerste en tweede klasse reizen, kunnen immers
+voor &fnof; 25 een toelatingsbewijs koopen. Wil de regeering weten, nu
+de toeloop van toeristen in Java wat begint toe te nemen, wie de
+personen zijn, die het eiland doorkruisen, dan kan zij elken nieuweling
+een vragenlijst laten invullen, zoodat men alle bijzonderheden (als zij
+ten minste naar waarheid zijn ingevuld) van de tijdelijke of blijvende
+gasten kent, maar om een sommetje van &fnof; 25 te vragen van elken
+niet-Nederlander, die Java binnentreedt, lijkt mij een
+regeeringsmaatregel, die toont, &ldquo;dat een klein land in kleine
+zaken heel klein kan zijn.&rdquo; Bovendien veroorzaakt deze maatregel
+een oponthoud van vele uren, uren, die men daar op het schip wachtende
+moet doorbrengen, totdat allen zoo&rsquo;n toelatingsbewijs ontvangen
+hebben, en dat op een oogenblik, dat naaste familieleden daar beneden
+aan wal staan te wachten, hunkerend naar het oogenblik van wederzien;
+uren, die mannen van zaken ontstolen worden van hun duren tijd, die
+dikwijls met zoovele malen vijf en twintig gulden niet te betalen <span
+class="pagenum">[<a id="pb414" href="#pb414">414</a>]</span>zijn. Was
+het wonder, dat elkeen mopperde over dezen maatregel en elkeen
+overtuigd was, dat het onmogelijk is, dien op den duur te handhaven.
+Wij, op dit betrekkelijk kleine schip, hadden daardoor reeds een zoo
+lang oponthoud, maar hoe zal dat zijn als de groote schepen met een
+paar honderd passagiers aan boord binnenkomen! En al die last en moeite
+voor een imaginair voordeel!</p>
+
+<p>Toen wij eindelijk verlof kregen om het schip te verlaten, vonden
+mrs. Catt en ik daar beneden aan den steiger een vijftal dames,
+bestuursleden van de ledengroep in Ned.-Indi&euml;, om ons te
+verwelkomen. Drie lieve hoogere burgerscholiertjes, evenals de dames
+bestuursleden in wit gekleed, en met strikjes van de
+vrouwenkiesrechtkleuren getooid, boden mrs. Catt en mij elk een bouquet
+aan van witte chrysantemums en goudgele bloemen, ook daarin zich strikt
+houdende aan onze eigen kleuren. Een heer, de heer Nittel, was zoo
+vriendelijk geweest de dames te vergezellen en ons in alles, maar
+voornamelijk met de bezorging van onze bagage, van grooten dienst te
+zijn. Eenmaal in Tandjong Priok aan wal gestapt, waren alle zorgen ons
+ontnomen, voor alle gebeurlijkheden had men voorbereidende maatregelen
+getroffen, wij hadden slechts in den gereedstaanden trein te stappen om
+met het heele gezelschap in een gereserveerden waggon, naar Batavia te
+sporen.</p>
+
+<p>Ook daar was reeds voor alles gezorgd. In het Hotel der Nederlanden
+was een mooi paviljoen voor ons afgehuurd en daar vonden wij een
+grooten standaard van witte en goudgele bloemen van de bestuursleden,
+een groote mand bloemen in dezelfde kleuren van de presidente en
+bovendien nog een zeer mooie mand bloemen van eenige oude vrienden uit
+het vaderland. Een baboe, die ons gedurende ons verblijf hier is
+toegevoegd, zorgde voor de ontpakking onzer koffers; wij konden ons in
+de koele voorgalerij nederzetten om even van onze bewondering en
+verwondering te bekomen. Want lang liet men ons niet met rust. Reeds
+spoedig kwamen de reporters van verschillende couranten ons interviewen
+om van onze reiservaringen te vernemen en over onze reisplannen in Java
+het nadere te hooren. Maar &rsquo;t was gelukkig de eerste Paaschdag en
+er viel daarom voor ons op dien en den volgenden dag niet veel te doen.
+Om half zes &rsquo;s avonds kwam mijne zuster, de apothekeres Charlotte
+Jacobs, die reeds bijna 30 <span class="pagenum">[<a id="pb415" href=
+"#pb415">415</a>]</span>jaren in Batavia woont, ons afhalen voor een
+rijtoer, die echter na korten tijd onderbroken moest worden door de
+hevige stortbuien, die ons plotseling overvielen. Den kalmen Maandag,
+die ons nog van de zeer drukke voor ons liggende week scheidde,
+gebruikten wij om het Museum van Batavia te bezichtigen. Wij vertoefden
+er van &rsquo;s morgens half tien tot twaalf uur en zijn nog lang niet
+half dit buitengewoon belangrijk museum van Indische kunst en oudheden
+door. Wij hopen er nog een anderen heelen morgen heen te gaan.</p>
+
+<p>Op onze geheele reis hebben wij nergens verzuimd de musea te
+bezoeken, doch eene zoo belangrijke, leerrijke en kostbare verzameling
+als in het museum te Batavia, hebben wij nergens aangetroffen. De
+dochter van den directeur, mej. Tine Prange, had de goedheid ons dit
+interessant gebouw rond te leiden en ons op alle bijzonderheden
+opmerkzaam te maken. Zij was wel de meest gewenschte persoon, die wij
+voor dat doel konden treffen, want niet alleen is zij in het museum,
+waar haar vader de scepter voert, geheel tehuis, maar zij is zelf de
+bezitster van eene zoo belangrijke en kostbare verzameling van
+oud-Indische kunst, dat men ook aan hare particuliere collectie eenige
+interessante uren kan besteden. Deze veelzijdig ontwikkelde vrouw, die
+met zeer veel verstand en overleg een eigen verzameling opbouwt, is
+haar vader in zijn veel omvattend werk een groote steun.</p>
+
+<p>Allerzonderlingst keek ik op, toen ik vernam, dat het museum in
+Batavia, met zijn kostbaren en belangrijken inhoud, geen nationaal
+bezit is, doch dat het opgebouwd en in stand gehouden wordt door eene
+vereeniging, wier leden eene jaarlijksche bijdrage leveren of een
+contributie betalen. Van het al of niet voortbestaan van zoo&rsquo;n
+vereeniging, van het al of niet in kas hebben van veel of weinig geld,
+hangt dus de in standhouding en den verderen opbouw van dit belangrijke
+museum af. Wordt het niet tijd, dat de regeering er toe overgaat deze
+kostbare verzameling te annexeeren en de in standhouding en uitbreiding
+te verzekeren, onafhankelijk van den wisselvalligen kasinhoud eener
+particuliere vereeniging?</p>
+
+<p>Morgen begint ons werk hier en daar alles door de ledengroep van
+Batavia uitstekend is voorbereid, hopen wij op groote
+belangstelling.</p>
+
+<p class="alignright">Batavia, 9 April 1912. <span class="pagenum">[<a
+id="pb416" href="#pb416">416</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch43" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt=
+"Ornament" width="604" height="188"></div>
+
+<h2 class="normal">Op Java.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Laat mij eerst vertellen, hoe wij hier in Batavia gehuisvest zijn,
+want het hotelleven hier is in vele opzichten anders dan in Europa. Wij
+zitten dan met ons beidjes in een eigen huisje, een paviljoen genaamd.
+Daarin hebben wij een groote, luchtige slaapkamer met wat daarbij
+behoort, een binnenkamer en een voorgalerij. Van de voorgalerij hebben
+wij een ruim uitzicht over het Koningsplein. Denk niet, dat dit plein
+eenige overeenkomst biedt met dat in Amsterdam. Hier is het een
+onafzienbaar groote, groene weide met koeien en ander gedierte er in.
+Over den drukken en breeden grintweg, die ons van het plein scheidt,
+defileert Batavia&rsquo;s bevolking voor onze oogen. Door kalmpjes in
+een luien stoel in de voorgalerij te gaan zitten, zien wij genoeg om
+onze gedachten bezig te houden en op een gemakkelijke manier het leven
+hier te bestudeeren. Twee keer daags, voor de hoofdmaaltijden, moeten
+wij eene wandeling van zoowat een halve mijl maken om naar het
+hoofdgebouw te komen, het overige van den dag merken wij van het
+hotelleven niets en zitten wij samen knusjes in ons eigen huis.</p>
+
+<p>Nu eens deze, dan gene van de dames hier stelt zichzelf met haar
+auto voor een deel van den dag te onzer beschikking, zoodat wij in
+korten tijd veel hebben kunnen zien. Ik zal mij echter niet wagen aan
+eene beschrijving van Batavia, nu in den laatsten tijd zoovele literair
+hoog staande personen hunne pennen in dienst hebben gesteld van dit
+doel. Alleen wil ik deze opmerking maken. Hoe vele mooie lanen, hoe
+vele <span class="pagenum">[<a id="pb417" href=
+"#pb417">417</a>]</span>verrukkelijke plekjes, hoe vele belangrijke
+gebouwen Batavia ook bezit en hoe welvarend de geheele stad er ook
+uitziet, men krijgt toch telkens den indruk, dat Batavia nog niet af,
+nog in wording is. In dat opzicht verwekt Medan een beteren indruk.</p>
+
+<p>Wij zijn thans een week in Batavia en hebben nu, om het zoo maar
+eens te noemen, de werkweek achter den rug. Wij blijven nog een week
+hier om verschillende inrichtingen van onderwijs te bezoeken, eenige
+sociale instellingen te zien en nog een avond te gaan spreken in
+Buitenzorg.</p>
+
+<p>De werkweek, die achter ons ligt, vergde geen hard werk van ons en
+werd door heele prettige bijeenkomsten onderbroken, maar in een land
+z&oacute;&oacute; heet en in een klimaat, waaraan wij nog niet gewend
+zijn, en in een week, waarin ik familieleden en ook vrienden wederzag,
+die ik in vele jaren niet had ontmoet en in een stad, waar ik bij
+aankomst een groot pakket correspondentie uit Nederland op mij
+wachtende vond, twee avonden in de eerste week te vullen met spreken
+over vrouwenkiesrecht, deed ons toch wel een beetje opzien tegen dien
+plicht. Zij ligt nu gelukkig goed en wel achter ons.</p>
+
+<p>Direct Dinsdag na de Paaschdagen, was er in Maison Versteegh een
+thee georganiseerd, waarop de heeren- en damesleden van de Vereeniging
+van Vrouwenkiesrecht alhier met ons en wij met hen konden kennismaken.
+De dames, die zich tot een feestcommissie of tot eene commissie van
+ontvangst geformeerd hadden, hadden voor dit doel de mooie bovenzaal
+artistiek versierd met groene en witte en goudgele bloemen en linten,
+zoodat alles in den toon was van onze vrouwenkiesrechtkleuren. Een
+groot aantal heeren en dames werd ons voorgesteld, vele van hen voor
+mij oude vrienden of bekenden uit het vaderland. Mrs. Catt won
+stormenderhand de harten van de aanwezigen en heeft in deze eene week
+in Batavia tal van warme vrienden gemaakt. Door de presidente van de
+ledengroep in Batavia, de apothekeres mej. Charlotte Jacobs, werd ons
+uit naam van de Nederl.-Indische leden een hartelijk welkom
+toegeroepen, waarop eerst mrs. Catt en daarna ik een korte toespraak
+hielden. Dat was het eenige officieele van dien dag, maar onofficieel
+in gezellige gesprekken, waarin wij dikwijls zeer wetenswaardige
+bijzonderheden vernamen van het leven op Java en van de verhoudingen
+tusschen de <span class="pagenum">[<a id="pb418" href=
+"#pb418">418</a>]</span>verschillende rassen, die hier leven, bleven
+wij z&oacute;&oacute; lang bijeen, dat het etensuur, dat hier zeer laat
+is, het ligt tusschen 8 en 9 uur &rsquo;s avonds, reeds verstreken was
+v&oacute;&oacute;r allen uiteen gingen.</p>
+
+<p>Woensdagavond was de groote voordrachtsavond. Daarvoor was de groote
+schouwburgzaal afgehuurd, die zich tegen 9 uur, niettegenstaande de
+bijna ondragelijke hitte, met heeren en dames uit alle rangen der hier
+levende Nederlanders zoo goed als geheel vulde. Behoorde er voor ons
+doorzetting en kracht toe om in die heete atmosfeer te spreken, niet
+minder energie werd er aan den dag gelegd door al die toehoorders, die
+tot aan het eind van den avond bleven zitten luisteren naar de
+bespreking van een zoo droog en nu langzamerhand zoo afgezaagd
+onderwerp als vrouwenkiesrecht. Door mej. Haarman, vice-presidente van
+de ledengroep alhier, werd deze vergadering geleid en werden wij
+twee&euml;n aan het publiek voorgesteld. Mrs. Catt sprak over de
+internationale beteekenis van den strijd voor vrouwenkiesrecht en hoe
+door, of gepaard gaande met de nu ruim een halve eeuw bestaande
+beweging voor vrouwenkiesrecht, de positie van de vrouw in de
+maatschappij overal gaandeweg een andere, een betere is geworden. Dat
+zij met hare gloedvolle voordracht, hare klankvolle stem en hare
+sympathieke persoonlijkheid, elkeen voor zich innam en allen twijfel
+aan het goed recht van onze zaak overwon, behoeft voor wie haar kennen
+eigenlijk niet meer gezegd te worden.</p>
+
+<p>Het is niet aanmoedigend en het vereischt eene groote mate van
+overtuiging, dat het <span class="letterspaced">moet</span>, om na
+zoo&rsquo;n spreekster te durven opstaan en voor dezelfde zaak op
+andere wijze een lans te breken. Ik gevoel dat telkens zeer sterk, als
+ik na Mrs. Catt het woord moet nemen om met andere argumenten ons goed
+recht te bepleiten. Voortgaande op hetgeen Mrs. Catt in groote, breede
+trekken begonnen was, schetste ik de evolutie der menschheid met
+betrekking tot de veranderde positie der vrouw, vooral met het oog op
+de Nederlandsche vrouw en toonde aan, dat onze verouderde wetten, die
+met deze evolutie geen gelijken tred hebben gehouden, den toestand in
+Nederland thans voor menige vrouw onhoudbaar hebben gemaakt. Nadat ik
+gesproken had, was er eenige oogenblikken pauze, waarvan vele
+aanwezigen gebruik maakten om de lijsten, die in eene bijzaal ter
+teekening waren neergelegd, <span class="pagenum">[<a id="pb419" href=
+"#pb419">419</a>]</span>voor hen, die als lid tot de vereeniging
+wenschten toe te treden, te teekenen.</p>
+
+<p>Na de pauze werd gelegenheid tot debat gegeven, waarvan zoo goed als
+geen gebruik werd gemaakt. Toen werd geannonceerd, dat zij, die na
+langer nadenken toch nog bedenkingen hadden, deze schriftelijk konden
+indienen, en dat Mrs. Catt en ik genegen waren, die dan alsnog des
+Vrijdagsavonds te bespreken. Voor Vrijdagavond was een openbaar debat
+uitgeschreven, waar ieder met bedenkingen tegen de invoering van
+vrouwenkiesrecht voor den dag kon komen, waarop wij hadden te
+antwoorden. Van de gelegenheid om schriftelijke bedenkingen te mogen
+indienen, werd een ruim gebruik gemaakt, zoodat wij Vrijdagavond in de
+prachtig met bloemen en vlaggen versierde logezaal ruimschoots
+gelegenheid hadden, de ook bij ons bekende en eigenlijk overal gehoorde
+argumenten tegen vrouwenkiesrecht te weerleggen.</p>
+
+<p>Mrs. Catt nam voor haar deel de drie bezwaren, die min of meer een
+internationaal karakter droegen en die daarop neer kwamen, dat vrouwen
+geen dienstplicht vervullen en daarom geen kiesrecht moeten hebben, dat
+vrouwenkiesrecht, waar het is ingevoerd, de vrouwen ook geen hemel op
+aarde gebracht heeft en dat de militante strijdsters voor
+vrouwenkiesrecht in Engeland deze zaak voor de vrouwen overal bederven.
+Hoog en breed vatte zij de weerlegging dezer argumenten op, wees aan,
+dat oorlogvoeren in den regel beteekent huis en haard beschermen tegen
+de indringing van vreemden en om de maatschappij, waarin wij leven
+gaande en staande te houden. Evenals in tijden van vrede, bestaat er
+ook in tijden van oorlog verdeeling van arbeid. De mannen trekken met
+het zwaard in de vuist ten strijde, de vrouwen blijven tehuis om huis
+en haard te beschermen en de productie in den staat voort te zetten,
+deze niet te doen stilstaan. Zouden in een land de vrouwen met de
+mannen uittrekken ten strijde, dan zou spoedig in zoo&rsquo;n land alle
+voortbrenging stil staan en het voortbestaan van den oorlog onmogelijk
+maken. Zij wees er op, hoe Engeland onbewust dit de wereld heeft
+getoond door in den onrechtvaardigen Zuid-Afrikaanschen oorlog de
+vrouwen in de concentratiekampen op te sluiten en haar zoodoende te
+verhinderen verder te produceeren. Uit den mond van president Stein
+hadden wij vernomen, dat de Zuid-Afrikaansche <span class="pagenum">[<a
+id="pb420" href="#pb420">420</a>]</span>vrouwen in &eacute;&eacute;n
+jaar tijds zooveel hadden voortgebracht, dat daarmede de oorlog drie
+jaren door de mannen kon worden staande gehouden, &ldquo;maar&rdquo;,
+zoo zeide de heer Steijn, &ldquo;toen eenmaal onzen vrouwen de handen
+gebonden waren, moesten wij den strijd opgeven, was verder strijden
+nutteloos en noodeloos.&rdquo; Dat vrouwen strijden kunnen en als het
+noodig is ook strijden willen, dat hebben zij in zoo menige episode in
+de wereldgeschiedenis bewezen; het komt er maar op aan, en dat houden
+zij steeds voor oogen, waar zij in een gegeven tijd en onder gegeven
+omstandigheden het meeste nut kunnen stichten.</p>
+
+<p>Het tweede bezwaar, dat vrouwenkiesrecht nog nergens voor de vrouwen
+een hemel op aarde getooverd had, gaf zij grifweg toe, doch het had wel
+overal eene menigte andere goede zaken tengevolge gehad. De voornaamste
+gevolgen, gevolgen, die direct de geheele menschheid ten goede komen,
+gevolgen, die overal geconstateerd kunnen worden, waar vrouwenkiesrecht
+reeds eenigen tijd heeft bestaan, zijn in de eerste plaats het verhoogd
+zelfrespect der vrouwen, en eene verhoogde waardeering van den man,
+grooter belangstelling in de zaken van algemeen belang en de
+instaatstelling der vrouw om hare private en huiselijke belangen zelve
+te behartigen en zichzelf en haar gezin te beschermen op eene wijze,
+zooals alleen een politiek ontvoogde vrouw kan doen. Met enkele
+gegevens lichtte zij deze voordeelen toe.</p>
+
+<p>Op de suffragette vraag antwoordde spreekster, dat deze vrouwen
+ongetwijfeld het vrouwenkiesrecht-vraagstuk hebben gediend en
+bevorderd, overal in het buitenland; dat het door haar optreden is, dat
+de aandacht op deze zaak overal gevestigd werd en het nu &ldquo;het
+alles overheerschende vraagstuk&rdquo; is geworden. Door haar
+gewelddadig optreden hebben zij de wereld wakker geschud en, ofschoon
+Mrs. Catt <span class="corr" id="xd0e4444" title="Bron: persoonhlijk">
+persoonlijk</span> tegen geweld is en gelooft in een vredige oplossing
+van dit vraagstuk, meende zij toch de suffragettes niet te mogen
+onthouden de waardeering, waarop elk aanspraak heeft, die den moed
+zijner overtuiging niet alleen durft uitspreken, doch er ook voor wil
+strijden en lijden.</p>
+
+<p>Ik had toen nog de beantwoording der vragen voor mijne rekening, of
+de vrouwen wel kiesrecht noodig hebben, nu toch langzamerhand wordt
+ingezien, dat de grieven der <span class="pagenum">[<a id="pb421" href=
+"#pb421">421</a>]</span>vrouwen gegrond zijn en er in den loop van den
+tijd wel gaandeweg betere wetten zullen komen.</p>
+
+<p>&ldquo;Geduld&rdquo; werd ons van dien kant toegeroepen. Verder kwam
+het afgezaagde bezwaar van oneenigheid in de gezinnen, als de gehuwde
+vrouw ook <span class="corr" id="xd0e4453" title="Bron: kiersecht">
+kiesrecht</span> zal hebben; de vrees, dat de vrouw, die kiesrecht
+heeft, hare huiselijke en moederplichten zal verwaarloozen; dat er op
+een schip geen twee kapiteins kunnen zijn, voorafgegaan door een
+vergelijking van het huwelijk met een schip; het argument, dat de vrouw
+geen belasting betaalt en als zij het doet, dan is het van het geld van
+haar man en wie geen belasting betaalt, mag ook geen invloed hebben op
+de besteding der belastingsommen; dat er meer vrouwen dan mannen in de
+meeste landen zijn en bij invoering van vrouwenkiesrecht de mannen
+overstemd zullen worden en nog enkele andere dergelijke argumenten, die
+wij ook kennen van de vergaderingen in Holland. Bij de beantwoording
+dier bezwaren zal ik niet stilstaan; wie er belang in stelt, ga naar de
+eerste de beste vrouwenkiesrechtvereeniging in Holland en hoore naar de
+weerlegging er van.</p>
+
+<p>De vergadering, die weder zeer druk was bezocht door personen van
+beiderlei geslacht, hield ons weder van kwart over negen tot na
+middernacht bezig en droeg een bijzonder vriendschappelijk en
+sympathiek karakter.</p>
+
+<p>Zaterdagavond werd ons door tal van heeren en dames een diner
+aangeboden, weder bij Versteegh. De tafelversiering, die bijzonder
+aantrekkelijk voor ons was, omdat weder wit en goud de hoofdtonen
+waren, was door eenige dames zelf tot stand gebracht. Vroolijke muziek
+luisterde het bijzijn op, doch die bleek niet bepaald noodig te zijn om
+eene vroolijke, gezellige, prettige stemming gaande te houden. De nacht
+was reeds voor een goed deel verstreken toen wij uiteengingen; wij met
+den wensch in het hart, dat wij de aanzittenden nog menigmaal, ook hier
+in Indi&euml;, zullen mogen ontmoeten.</p>
+
+<p>De ochtenden werden door ons telkens besteed om met een der dames
+een autotocht te maken en het een of ander van Batavia te zien, zoodat
+wij met een gevoel van zelfvoldoening kunnen terugzien op deze
+welbestede week. Wel vragen wij ons telkens af, &ldquo;hoe lang zullen
+wij dit drukke leven in zulk een heet klimaat volhouden&rdquo; en
+gevoelen wij, dat wij tot beperking van ons arbeidsveld moeten
+overgaan. Ik <span class="pagenum">[<a id="pb422" href=
+"#pb422">422</a>]</span>heb dan ook reeds moeten bedanken voor vele
+aanvragen om voor vereenigingen of debatingclubs te komen spreken, die
+niet regelrecht de bevordering van de belangstelling in het
+vrouwenkiesrechtvraagstuk beoogen.</p>
+
+<p>Ik wil dezen brief niet eindigen, alvorens nog eens terug te komen
+op de allerdwaaste maatregel door de Nederlandsche regeering hier
+ingevoerd om het binnenkomen in Java voor landgenooten en vreemdelingen
+te bemoeilijken. Wij waren er met het ons op het schip verstrekte
+toegangsbewijs, waarvoor Mrs. Catt vijf-en-twintig gulden moest
+betalen, nog niet af, want het bleek, dat wij dat bewijs nog eerst in
+Tandjong Priok voor een ander hadden moeten inwisselen. Daarvan was met
+geen enkel woord op de boot melding gemaakt, geen der passagiers was
+gewaarschuwd dat men eerst na inwisseling van het op het schip
+ontvangen bewijs, tegen een definitieve <span class="corr" id=
+"xd0e4466" title="Bron: toetatingskaart">toelatingskaart</span>, die op
+Tandjong Priok werd afgegeven, Java verder mocht binnentrekken. Daar
+kwamen al die menschen na een uur sporen in Batavia aan om daar te
+vernemen, dat het bewijs, dat zij hadden, eigenlijk niets waard was en
+zij naar Priok terug moesten, om een nieuwe, &rsquo;n andere kaart te
+halen. Heeft men ooit van zoo&rsquo;n onbesuisden maatregel meer
+gehoord? En is het wonder, dat vreemdeling en Nederlander vragen, of
+wij in een land van gekken in plaats van in eene der koloni&euml;n van
+het verlichte en beschaafde Nederland zijn aangekomen?</p>
+
+<p>Door middel van het Toeristenverkeer-Bureau en met hulp van den
+Resident werd het ons gespaard naar Priok terug te keeren en werden ons
+een paar dagen later de toegangsbewijzen overhandigd, nadat wij beiden
+daarvoor, of voor wat anders, &fnof; 1.50 hebben moeten betalen. In
+welk land is Nederland ter schole gegaan, om zulk een maatregel te
+leeren nemen? Mij is geen enkel land bekend, waar men vreemdelingen en
+wat meer zegt, eigen landgenooten, het reizen zoo bemoeilijkt. Zelfs
+Turkije, en dat was op het oogenblik, toen wij er kwamen, in oorlog,
+ontvangt vreemdelingen gastvrijer.</p>
+
+<p>Ik heb van de vreemdelingen gehoord, dat zij bij de ontscheping voor
+de groote moeilijkheid stonden geen vijf en twintig Hollandsche guldens
+te bezitten en dat de ambtenaar, belast met de inning dier gelden, geen
+vreemd geld in ontvangst nam. Zelfs op vertoon van een credietbrief,
+die over <span class="pagenum">[<a id="pb423" href=
+"#pb423">423</a>]</span>ettelijke duizenden guldens liep, kon men de
+vijf en twintig gulden niet geborgd krijgen en moest men ten slotte
+door een mede-passagier geholpen worden.</p>
+
+<p>Hoe spoediger deze zotte maatregel wordt opgeheven, hoe beter, wij
+hebben er ons nu reeds in het buitenland belachelijk door gemaakt. Laat
+het spoedig blijken, dat de regeering zich in dezen vergist heeft en
+haar fout ongedaan wenscht te maken. De Nederlandsche regeering is de
+eenige niet die wel eens fouten maakt; het strekt den feministen alleen
+ten bewijs, dat eene regeering, uitsluitend uit mannen bestaande, wel
+eens zeer onverstandig kan doen en dat de logica, die alleen uit
+mannenbrein zou kunnen voortspruiten, wel eens ver te zoeken is in de
+handelingen, die van de logische overwegingen het resultaat zijn.</p>
+
+<p><span class="letterspaced">Als vrouwen zoo eens
+handelden?</span></p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>In den regel begin ik mijn volgenden brief voor de courant, alvorens
+ik mijn voorgaanden verzend, om te voorkomen in herhalingen te treden;
+maar den laatsten brief sloot ik af en verzond dien, toen ik op het
+punt stond een kijkje te gaan nemen in Concordia, waar de Batavische
+jeugd zich vermaakte, met op de maat van de muziek, op een marmeren
+terras rolschaatsen te rijden. Eens in de veertien dagen wordt hun
+daartoe gelegenheid gegeven en de hitte, die mijne metgezellin en mij
+het leven hier heel zwaar maakt, verhindert de jongens en meisjes van
+Batavia niet om daar uren achtereen rond te tollen op een heel klein
+baantje. Ik zou die kinderen gaarne even een lesje in het rolschaatsen
+rijden willen laten nemen bij onze straatjongens op het Leidscheplein
+of voor het Paleis van Volksvlijt, waar men zulke mooie draaiers ziet
+maken en zulke verrukkelijke kunstjes ziet doen op het slechte
+materiaal, waarover de meesten hunner beschikken, jongens die mij
+altijd een genot verschaften als ik &rsquo;n poosje naar hun kunstig
+gedoe kon blijven kijken. De kinderen hier hebben geene leiding gehad
+bij het leeren rijden, zij rollen allen in groote snelheid voort, alsof
+zij verplicht zijn in een minimum van tijd een maximum aantal malen het
+kringetje rond te komen, geen enkele er onder, die ook maar een poging
+<span class="pagenum">[<a id="pb424" href="#pb424">424</a>]</span>doet
+er wat sierlijks, wat oogenstreelends van te maken.</p>
+
+<p>Maar nu ben ik op eene ontboezeming over het rolschaatsen rijden
+gekomen, terwijl ik eigenlijk had willen zeggen, dat ik, na een week
+niet meer tot schrijven te zijn gekomen, niet meer weet, waarmede ik
+mijn laatsten brief afsloot en waarmede ik dezen zou moeten beginnen.
+Dat is nu wel niet zoo erg, want na &rsquo;n week van zooveel
+afwisseling en na zooveel wetenswaardige dingen te hebben gezien en te
+hebben leeren kennen, kan ik er gerust een greep in doen en van het een
+en ander melding maken.</p>
+
+<p>Het eerst wil ik vertellen van onzen tocht naar Buitenzorg. Van drie
+kanten waren wij aangezocht om daar eene lezing te komen houden.
+Eerstens van eenige dames, leden van de Vereeniging voor
+Vrouwenkiesrecht en verder door een heeren-debatingclub. Beide
+uitnoodigingen golden natuurlijk het vrouwenkiesrecht-vraagstuk. De
+derde uitnoodiging was persoonlijk tot mij gericht en kwam van eene
+afdeeling van het Nederl. Taalverbond en met de bedoeling, dat ik zou
+spreken over de toestanden in Zuid-Afrika, in betrekking tot de
+Nederlandsche taal. Daar wij echter deze week maar &eacute;&eacute;n
+dag in Buitenzorg kunnen vertoeven, hadden wij geantwoord, dat de drie
+groepen zich maar met elkander in contact moesten stellen en
+gezamenlijk eene vergadering uitschrijven, waar wij over
+vrouwenkiesrecht zouden komen spreken.</p>
+
+<p>Op Donderdag den 18en April was die vergadering uitgeschreven en op
+dienzelfden dag was ons ook een particulier onderhoud met Z. Exc. den
+gouverneur-generaal toegestaan. Reeds v&oacute;&oacute;r acht uur
+&rsquo;s morgens stonden de heer en mevrouw Wevers Bettink met hun auto
+voor de deur om ons naar Buitenzorg te brengen, waar wij even
+v&oacute;&oacute;r tien uur aankwamen. Ik heb reeds geschreven dat ik
+over Java&rsquo;s natuurschoon niet uitweiden zal, omdat daarvoor
+vroeger en ook thans nog bevoegder pennen dan de mijne, in beweging
+zijn gezet; alleen wil ik even aanstippen, dat de ongeveer 66 kilometer
+lange weg, die Batavia van Buitenzorg scheidt, zooveel mooie
+gezichtspunten levert, dat de autotocht in elk opzicht eene genotvolle
+was. Bij onze aankomst in Buitenzorg werden wij door eenige dames en
+heeren vandaar opgewacht en verwelkomd, maar ons oponthoud kon slechts
+kort zijn, omdat de gouverneur-generaal ons om tien uur wachtte. Met de
+grootste <span class="pagenum">[<a id="pb425" href=
+"#pb425">425</a>]</span>voorkomendheid werden wij beide door Z. Exc.
+ontvangen en werden ons alle gegevens verstrekt, die wij noodig hadden
+om een goed inzicht in vele toestanden hier te verkrijgen. Het was ons
+een waar genoegen te vernemen, dat Z. Exc. in zeer vele opzichten onze
+gevoelens deelt, omtrent de opvoeding en het onderwijs van het
+Javaansche meisje en omtrent de opleiding van eenige dezer meisjes tot
+onderwijzeres. Ook bij de bespreking van vrouwelijke doctoren voor de
+inlandsche vrouwen en voor hospitalen voor deze vrouwen, met
+uitsluitend vrouwelijke medische hulp en de opleiding van vrouwelijke
+doctor djawas, stond Z. Exc. veel dichter bij ons dan menige zijner
+ambtenaren met wie wij deze kwesties reeds vroeger bespraken. Tot
+dusver worden nog alle inlandsche meisjes, die zich aanmelden voor de
+doctor djawa-school, teruggewezen, altijd onder een of ander
+voorwendsel, doch eenvoudig omdat de machthebbenden bij dat departement
+de moeilijkheid van het gezamenlijk met de jonge mannen te ontvangen
+medisch onderwijs te zwaar inzien en de wenschelijkheid van het hebben
+van vrouwelijke doctoren voor de inlandsche vrouwen niet genoeg voelen.
+Ik hoop en vertrouw evenwel, dat daarin spoedig verbetering komt, dat
+men het Javaansche meisje, dat die moeilijke studie en die latere zware
+taak aanvaarden wil, steunen zal in plaats van moeilijkheden op haar
+weg te plaatsen, dat men ook in Nederlandsch-Indi&euml; eindelijk zal
+gaan inzien, dat voor de inlandsche vrouwen, die door godsdienst, zeden
+en gewoonten geen mannelijke doctor aan haar ziekbed kunnen toelaten,
+het verschaffen van vrouwelijke medische hulp eene noodzakelijkheid is.
+In dat opzicht is Britsch-Indi&euml; ons een reuzensprong voor, daar
+kan elke inlandsche vrouw, in tijd van ziekte, door een vrouwelijke
+doctor behandeld worden.</p>
+
+<p>Het komt mij voor, dat de Nederlandsche vrouwen in
+Nederlandsch-Indi&euml;, enkele zeer gunstige, niet genoeg te prijzen,
+uitzonderingen daargelaten, haar maatschappelijke taak in dit opzicht
+geheel verwaarloosd hebben, dat zij niet gevoeld hebben, dat de
+zedelijke verplichting op haar rustte, beter voor hare native-sisters
+te zorgen. Als zij wat dieper in het leven van de inlandsche vrouw
+waren doorgedrongen, het vertrouwen van hen hadden weten te verwerven
+en de spreekbuis waren geweest, die hunne nooden en behoeften aan de
+<span class="pagenum">[<a id="pb426" href=
+"#pb426">426</a>]</span>regeering of aan het groote publiek had
+geopenbaard, dan, ik ben er zeker van, zouden ook in onze koloni&euml;n
+voor de inlandsche vrouwen betere toestanden reeds bestaan. Was het
+niet een man, dr. H. van Buuren, die een noodkreet heeft geuit om
+betere verloskundige hulp voor de inlandsche vrouw te verkrijgen, een
+noodkreet, die nog lang niet hard genoeg is geweest om de regeering ten
+volle de verplichting te laten gevoelen, die zij in dezen tegenover de
+inlandsche vrouwen te vervullen heeft? In Britsch-Indi&euml; was het
+eene vrouw, Lady Dufferin, die hare stem over deze kwestie luide deed
+klinken, en toen de Britsche regeering niet spoedig genoeg handelend
+optrad, zelve de handen aan den ploeg sloeg en een fonds bijeenbracht,
+dat na haar dood het Lady-Dufferinfonds werd genoemd, waaruit zij al
+vast begon vrouwelijke doctoren aan te stellen en kleine hospitaaltjes
+te stichten. Deze hospitalen zijn nu allen door de Engelsche regeering
+overgenomen, de vrouwelijke doctoren daaraan werkzaam,
+regeeringsambtenaren geworden en in alle steden van eenige beteekenis
+kan nu de Engelsche inlandsche vrouw goede geneeskundige hulp van
+vrouwen ontvangen. Ook de vorming van inlandsche vrouwelijke doctoren
+wordt daar gesteund en in de hand gewerkt.</p>
+
+<p>Wij bezochten in Buitenzorg verder een inlandsche school van jongens
+en meisjes en maakten er met een achttal Soendaneesche en Javaansche
+meisjes kennis, die allen in den loop van dit jaar haar diploma voor
+onderwijzeres zullen halen, doch thans nog als kweekeling op die school
+werkzaam waren. Het is bedroevend te zien, hoe weinig meisjes nog aan
+het onderwijs deel nemen; in alle scholen, die wij tot dusver
+bezochten, zitten er in elke klasse van ongeveer twintig of
+vijf-en-twintig leerlingen niet meer dan een of twee meisjes. In
+sommige aanvangklassen zaten er drie of vier, maar dikwijls worden deze
+meisjes door de ouders weder van school genomen, zoodra zij een paar
+klassen doorloopen hebben. Voor een deel moet dat worden toegeschreven
+aan de zeden der inlanders, waardoor het niet welvoegelijk gevonden
+wordt, dat een meisje na de puberteitsjaren, en die treden in dit warme
+klimaat reeds op tien &agrave; twaalfjarigen leeftijd in, met jongens
+of mannen in aanraking komt.</p>
+
+<p>Ook maakten wij in Buitenzorg kennis met de zeer interessante
+familie Motman, waarvan moeder en dochter een school <span class=
+"pagenum">[<a id="pb427" href="#pb427">427</a>]</span>in het weven en
+batikken voor inlandsche meisjes hebben. Met de grootste belangstelling
+sloegen wij de verschillende proced&eacute;&rsquo;s gade, die
+zoo&rsquo;n lap katoen heeft te ondergaan, alvorens het in mooie
+harmonieerende kleuren en met artistieke figuren kan worden afgeleverd,
+maar brengt men den tijd, die zulk werk kost, en de vele vrij kostbare
+benoodigdheden om het geheele proces ten einde te brengen in rekening,
+dan is zulk werk niet te betalen en daardoor voor de markt ongeschikt
+en voor meisjes, die in eigen onderhoud willen of moeten voorzien, geen
+geschikte levenstaak. Het is heel mooi, dat wij nog eens in de
+gelegenheid waren, dat kunstige werk te zien verrichten, te weten, dat
+vrouwen en meisjes zoo uit het hoofd die aardige figuren met hare
+wasstaafjes op het doek kunnen tooveren, maar in den tegenwoordigen
+tijd, nu al meer en meer de tijd van de vrouw ook geld waard wordt, nu
+is deze kunst gedoemd van de aarde te verdwijnen, omdat zij te
+tijdroovend en daardoor te kostbaar wordt. Het gaat er mede als met
+onze mooie oude gobelins, over afzienbaren tijd zullen wij de uit de
+hand gebatikte doeken nog alleen in onze musea kunnen bewonderen.</p>
+
+<p>Dien middag om half zeven was de vergadering voor vrouwenkiesrecht
+uitgeschreven en toen wij in de smaakvol met bloemen en groen versierde
+zaal van de Buitenzorgsche Soci&euml;teit kwamen, werden wij aldaar
+door verschillende dames en heeren, die de vergadering hadden
+georganiseerd, opgewacht en werd ons ieder door een paar kleine,
+schattige meisjes een mooie bouquet, die van Mrs. Catt met de
+Amerikaansche, de mijne met de Nederlandsche vlag, geoffreerd. Op het
+podium prijkten een paar manden met witte lotusbloemen, lotusbloemen
+van zulk eene enorme afmeting en zoo fluweelig en vol, als ik nooit te
+voren gezien heb. De president van de debatingclub leidde deze
+vergadering, waarin ook de acht inlandsche onderwijzeressen en tal van
+inlandsche onderwijzers aanwezig waren. Mrs. Catt sprak slechts kort,
+omdat vele der aanwezigen haar niet verstonden, ik moest toen de lange
+speech houden en daarna gelegenheid geven tot debat. Het is te
+begrijpen, dat een debatingclub de gelegenheid gebruikte om te
+debatteeren en toen er om 9 uur nog vele strijdlustigen bleken te zijn
+en wij nog moesten eten en naar Batavia terug auto&euml;n, kon ik niet
+anders doen dan aan aller wensch <span class="pagenum">[<a id="pb428"
+href="#pb428">428</a>]</span>toegeven om bij ons volgend bezoek aan
+Buitenzorg, waar wij nog de botanische tuinen en tal van andere
+bijzonderheden hebben te zien, opnieuw een avond te geven voor debat.
+Dat zal in &rsquo;t midden van Mei zijn. Ruim twintig leden hadden zich
+onderwijl reeds als lid van de vereeniging voor Vrouwenkiesrecht
+opgegeven en den wensch geuit eene afzonderlijke afdeeling Buitenzorg
+te vormen, waaraan dan ook in Mei zal worden voldaan.</p>
+
+<p>Om half een &rsquo;s nachts bracht de heer Wevers Bettink ons veilig
+tehuis, een kunststukje van chauffeurs accuratesse, want de weg is over
+&rsquo;t geheel genomen veel te smal en heeft tal van zeer gevaarlijke
+bochten.</p>
+
+<p>Eene instelling, waarvoor de regeering aller dank toekomt, leerden
+wij in Batavia kennen. Het zijn de regeeringspandhuizen. De heer
+Nittel, onder-directeur dier instelling, liet ons deze in alle finesses
+zien en bracht ons met de geheele instelling op de hoogte. In
+aanmerking genomen, dat de inlander gaarne zijne bezittingen beleent,
+hetzij om in tijdelijke extra uitgaven, voor een ziekte, een
+begrafenis, een bruiloft etc. te voorzien, hetzij om dingen van waarde
+veilig opgeborgen te hebben, of om tal van andere redenen, is het goed
+gezien van de regeering om daarin den kleinen man te helpen en hem uit
+de handen der Chineezen&mdash;de vroegere pandhuishouders&mdash;te
+houden, Als men bedenkt, dat in &eacute;&eacute;n pandhuis in Batavia,
+er zijn er aldaar acht, dagelijks gemiddeld 800 &agrave; 1000 panden
+ingebracht en even zoovele uitgehaald worden en dat de gemiddelde
+waarde van de ingebrachte panden niet meer dan &fnof; 1.75 bedraagt,
+dan komt men tot de conclusie, dat deze instelling in eene behoefte
+voorziet, die vooral voor den kleinen man zeer groot is. Het is
+verblijdend, dat na 1913 heel Java deze van regeeringswege opgerichte
+huizen zal tellen en dat daarmede een einde is gemaakt aan de
+afpersing, die in dit bedrijf voorheen door de Chineezen werd gedreven.
+Ik durf in een dagbladartikel niet in d&eacute;tails treden over het
+pandhuisbedrijf in Nederlandsch-Indi&euml;, doch de wijze, waarop die
+is ingericht, de kalmte, die er in deze huizen heerscht, de vlugge en
+regelmatige wijze, waarop die stroom van publiek bediend wordt en de
+contr&ocirc;le, die over alles wordt uitgeoefend, is boven allen lof
+verheven. Men voelt hier, dat de goedaardige, eenvoudige Javaan
+beschermd wordt tegen <span class="pagenum">[<a id="pb429" href=
+"#pb429">429</a>]</span>uitzuigerij, eene bescherming, die hij maar al
+te zeer behoeft. Dat de regeering met dit bedrijf nog een kleine winst
+maakt, vermindert m.i. den lof niet, die er haar voor toekomt, als die
+winst maar op de een of andere wijze ten bate van den Javaan wordt
+aangewend.</p>
+
+<p>Ook de inrichting en de werking van het instituut Pasteur is iets,
+waarop wij met rechtmatigen trots kunnen wijzen. Dat wij met zooveel
+meer veiligheid, voor zoover het onze gezondheid betreft, in onze
+koloni&euml;n dan in Britsch-Indi&euml; kunnen reizen, danken wij voor
+een goed deel aan deze instelling. Onder de kundige leiding van den
+bekwamen directeur, dr. Nijland, heeft dit instituut zich ontwikkeld
+tot het zich ver verheft boven de meeste dier inrichtingen in het
+buitenland. Dat pest, cholera en pokken niet meer zoo de
+verschrikkingen hier zijn als in andere tropische landen, is zeker
+waard om dankbaar vermeld te worden.</p>
+
+<p>Ik zou willen, dat ik met even groote nationalen trots kon schrijven
+over een andere regeeringsinstelling, waarvan ik ook met de grootste
+belangstelling kennis nam, de opiumfabrieken en de opiumregie. Wij
+zagen daar de bollen, zooals die uit Britsch-Indi&euml; worden
+ingevoerd, waaruit de opium bereid moet worden en gingen met den
+directeur alle stadia door, die de inhoud van deze bollen doorloopt,
+alvorens de daaruit verkregen opiumsiroop in nette, tinnen buisjes
+verzameld en als geschikt voor het gebruik afgeleverd kan worden.</p>
+
+<p>Maar op dat gebruik, daarop komt het aan. Al die glinsterende tinnen
+buisjes, honderdduizenden in aantal, die daar door tal van inlanders
+met behulp van prachtige machines, in regeeringsdienst bereid worden,
+zijn uitsluitend bestemd om door inlanders en Chineezen gerookt, of,
+zooals die term luidt, &ldquo;geschoven&rdquo; te worden. Onze
+regeering, leverancier en fabrikant van een zoo verderfelijk
+genotmiddel, omdat..... ja, om geen andere reden, dan dat zij er
+jaarlijks zoovele millioenen op verdient. Hoe beschamend!
+Niettegenstaande de herhaalde en besliste verzekeringen van den
+directeur, dat het opiumschuiven, mits er onvervalschte opium wordt
+gebruikt, niet nadeelig voor de gezondheid is, kan ik dit toch niet
+aannemen. De toestand, waarin de opiumschuiver na zijn pijpje geschoven
+te hebben, verkeert, de begeerte naar een volgende pijp, het niet meer
+er zonder kunnen leven, zoo hij er eenmaal <span class="pagenum">[<a
+id="pb430" href="#pb430">430</a>]</span>aan gewend is, toonen genoeg
+aan, dat het opiumschuiven niet zoo&rsquo;n onschuldig vermaak is, als
+men ons wel wilde doen gelooven.</p>
+
+<p>In &eacute;&eacute;n opzicht kan ik vrede hebben met onze
+opiumregie. Door de wijze, waarop de verkoop is geregeld en door, nu
+reeds, over geheel Java en Sumatra de Chineezen uit dit bedrijf
+gestooten en de geheele verkoop in eigen handen genomen te hebben,
+<span class="letterspaced">kan</span> de regeering de verdere
+uitbreiding van dit kwaad tegengaan en zoodra zij het wil, geheel
+uitroeien. Zoo wij eens eenmaal het voorrecht mogen hebben een
+regeering te bezitten, die haar taak ethischer opvat, die in plaats van
+jaarlijks millioenen te besteden voor leger en vloot, millioenen, die
+voor een deel verkregen worden uit die opiumfabricage, de gelden der
+schatkist besteedt tot opvoeding van het volk, ook het Indische volk,
+dan is het bij de tegenwoordige regeling mogelijk, binnen betrekkelijk
+korten tijd aan dit mensch-bedervend en mensch-onteerend opiumschuiven
+in onze koloni&euml;n een einde te maken. Dat dit nu gemakkelijker gaat
+dan wanneer de handel in handen van gewetenlooze Chineezen is, daarvan
+getuigt het volgende staaltje, dat wij in Medan vernamen en op Java
+bevestigd vonden. In een kampong boven Medan kende de bevolking het
+opiumschuiven niet. Op zekeren dag ontvingen de bewoners aldaar, huis
+aan huis, een eenvoudig toestel om opium te schuiven met een buisje
+opium en de gebruiksaanwijzing van een Chinees ten geschenke, en binnen
+geen tijd waren tal van dorpelingen daar opiumschuivers geworden en
+daarmede tevens trouwe koopers van opium bij den goedgeefschen Chinees.
+Den 1en April van dit jaar verloor ook die Chinees het recht tot
+verkoop van opium en wordt ook in Medan dit kostbaar en kostelijk
+stroopje door onze regeering geleverd. Aan zulke praktijken om met
+opzet nieuwe ongelukkigen te kweeken, zal natuurlijk de regeering zich
+niet schuldig maken, en met groot ongeduld zie ik den tijd tegemoet,
+waarop een regeering aan &rsquo;t bewind komt, die den moed heeft de
+sluiting van de opiumfabriek voor te bereiden en binnen niet al te
+langen tijd te bewerkstelligen. De overweging dat degene, die eens aan
+het schuiven verslaafd is er niet meer zonder kan leven, is m.i. de
+moeite van een discussie niet waard. Laten er daardoor, als dat waar
+is, eenige duizenden <span class="pagenum">[<a id="pb431" href=
+"#pb431">431</a>]</span>opiumschuivers, voor de maatschappij
+halfwaardige of nietswaardige individuen, ten gronde gaan of vroeger
+dan anders sterven, dit verlies weegt niet op tegen de millioenen uit
+deze en de volgende geslachten, die dit verderfelijk kwaad dan niet
+zullen leeren kennen en daardoor een hooger en beter leven kunnen
+leiden.</p>
+
+<p>Nog op een ander beschamend feit moet ik wijzen. In de opiumfabriek
+zagen wij niet alleen Indische mannen en opgeschoten jongens aan het
+werk, maar ook tal van jongens, die zeker en gewis nog geen tien jaar
+oud waren. Met bevreemding vernam ik, dat onze wetten, die kinderarbeid
+beneden den 12-jarigen leeftijd verbieden, voor Indi&euml; niet gelden
+en dat in dit zonnige land, zelfs door onze regeering kleine jongens in
+een fabriekslokaal dagelijks uren en uren achtereen voor eenige centen
+aan het werk worden gezet.</p>
+
+<p>Dat de lokaliteit waarin de kinderen werken, ruim en luchtig is, dat
+de jongens als hun kistje volgepakt is, van hun plaats opstaan om zelf
+een nieuw kistje te halen en daardoor nu en dan eens een verzetje
+hebben, dat er in Java nog lang en lang niet genoeg scholen zijn om de
+kinderen te onderwijzen en die jongens dus, als zij niet in de fabriek
+werken, zich bij den weg zouden vervelen en kattekwaad uitrichten en
+nog meer zulke overwegingen, verminderen in mijn oog het kwaad niet,
+dat daar door de overheid bedreven wordt. Niet alleen werken die jonge
+kinderen daar dagelijks 7 uren onafgebroken aan dat machinale werk, een
+veel te lange dagtaak voor zulke nietige wezentjes, maar ook moet het
+spoedig tot hen doordringen, dat opiumschuiven niet kwaad is en heel
+prettig moet zijn, als de fabricage en verkoop door de regeering
+geschiedt en als er dagelijks zooveel moet afgeleverd worden om aan de
+aanvraag te kunnen voldoen.</p>
+
+<p>Ik was blijde, dat wij de opiumfabriek zagen, nadat wij reeds met
+het Instituut Pasteur en met den pandhuisdienst hadden kennis gemaakt,
+zoodat mijn Amerikaansche medereizigster geen al te slechten indruk van
+onze overheidszorg voor den Javaan krijgt en er toch ook wel wat te
+prijzen valt. <span class="pagenum">[<a id="pb432" href=
+"#pb432">432</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch44" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt=
+"Ornament" width="604" height="188"></div>
+
+<h2 class="normal">Op Sumatra&rsquo;s Westkust.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Den 22en April verlieten wij &rsquo;s morgens Batavia, om ons met de
+&ldquo;Bantam&rdquo; van de <span class="corr" id="xd0e4546" title=
+"Bron: Koniklijke">Koninklijke</span> Paketvaart-Maatschappij naar
+Padang en de Padangsche Bovenlanden te begeven. Van Batavia naar Padang
+met de Kon. Paketvaart-Mij. is een tocht vol afwisseling, omdat men
+onophoudelijk dicht langs de kust vaart en tal van plaatsjes aandoet.
+Tegen ongeveer het middaguur verlieten wij Tandjong Priok en genoten
+nog eens van het gezicht op de mooie haven en de vele kleine eilandjes.
+Even v&oacute;&oacute;r zes uur lagen wij stil op de reede van Anjer om
+tal van inlanders en eenige vrachtgoederen aan boord te nemen. Tevoren
+hadden wij nog bij daglicht het gezicht op Krakatou, het verlaten
+eiland, en het lange eiland genoten, want toen wij er later op den
+avond veel nader bij kwamen, was het te donker om er iets van te
+zien.</p>
+
+<p>Om 6 uur den volgenden morgen lagen wij voor Kot&ocirc; Ago&euml;ng
+stil, om menschen en goederen te laden en te lossen. Kot&ocirc;
+Ago&euml;ng is een dorpje van de Lampongsche districten. Wij tweetjes
+stonden bij aankomst reeds kant en klaar en toen wij den kapitein onzen
+wensch te kennen gaven om aan wal te gaan, werd het stoomsloepje
+onmiddellijk neergelaten en werden wij aan wal gestoomd. Een klein
+roeibootje, bemand met twee inlanders, was achter aan &rsquo;t
+stoomsloepje gebonden, om ons uit de sloep zooveel verder te roeien en
+te trekken, tot wij droogvoets aan wal konden stappen. Wij moesten toch
+nog een ver sprongetje maken om niet door een opkomende golf verrast te
+worden, doch toen wij daar <span class="pagenum">[<a id="pb433" href=
+"#pb433">433</a>]</span>eindelijk aan wal stonden tusschen die tallooze
+toegestroomde inlanders, met wie wij geen woord konden wisselen, hadden
+wij toch voldoening van onze daad, al moesten wij elkander ook even
+glimlachend aankijken en ons zelf een paar avonturiersters noemen. Wij
+waren de eenige passagiers, die aan wal waren gegaan.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-489a.jpg" alt=
+"Het rijstplanten." width="720" height="423">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Het
+rijstplanten.</span></p>
+</div>
+
+<p>Eerst namen wij een kijkje op de passar, waar vooral de vrouwen zeer
+bedrijvig waren. Tal van jonge vrouwen zaten er neergehurkt, ieder in
+eigen kringetje, met in &rsquo;t midden een gat in den grond, daarboven
+een houtvuurtje en op dat houtvuurtje een pan gloeiend vet of olie,
+waarin allerlei soort bananen en ook sommige andere vruchten gebakken
+werden. Rondom ieder houtvuurtje een troepje inlanders, die de gebakken
+vruchten zoodra zij gereed waren, voor een of meer centen kochten en ze
+dan onmiddellijk nuttigden. Sommige oudere vrouwen kochten bij de
+verschillende gelegenheden eene kleine verscheidenheid van gebakken
+vruchten, die in een groot groen blad gerold, mede huiswaarts genomen
+werden. Ook kon men er hoopjes rijst of rijstkoekjes koopen, met of
+zonder een bestrooisel van geraspte kokosnoot. Wij zagen er meer
+soorten van ananas, dan wij ooit vermoed hadden dat er bestonden.
+Opmerkelijk was daar de stilte en kalmte, die onder deze menschenmassa
+heerschte. Men hoorde er nauwelijks eenig geluid.</p>
+
+<p>Toen wij op de passar waren uitgekeken, gingen wij het dorp in. Een
+net en welvarend dorpje. Aan het eind van den langen hoofdweg stond de
+controleurswoning met het kantoor en de gevangenis, de eenige
+gouvernementsgebouwen, die daar bestaan, doch die zich onmiddellijk van
+alle andere gebouwen onderscheiden. De controleur zat in de voorgalerij
+en toen hij bemerkte, dat wij zijn erf opkwamen, kwam hij ons
+vriendelijk tegemoet. Hij is de eenige Europeaan, die daar woont en
+zijne kennismaking was voor ons bijzonder aangenaam, omdat hij
+uitstekend Engelsch sprak. Hij stond op het punt het gebergte in te
+gaan, waar sedert eenige avonden onheilspellende aardbevingsschokken
+vernomen waren, die de instorting van eenige bouwvallige woningen ten
+gevolge hadden gehad en waarover de inlandsche bevolking zich zeer
+verontrustte. Hij moest nu den stand van zaken gaan opnemen en zooveel
+mogelijk de bevolking geruststellen. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb434" href="#pb434">434</a>]</span></p>
+
+<p>Over de daar wonende Lampongsche bevolking gaf hij ons eenige zeer
+wetenswaardige bijzonderheden. Er bestaat daar een soort overgangsvorm
+tusschen het matriarchaat en het patriarchaat. De Lampongsche jonge
+meisjes worden door de vaders voor een zekere som, soms 2000 &agrave;
+3000 gulden, aan den toekomstigen echtgenoot verkocht en gaan dan van
+het ouderlijk huis in het ouderlijk huis van den man over. Zij moeten
+dan in het nieuwe tehuis &rsquo;t werk verrichten, dat haar door
+echtgenoot en schoonmoeder wordt opgedragen. In zekeren zin is
+zoo&rsquo;n vrouw dan de slavin van haar schoonmoeder en van haar man.
+Kan de huwbare man echter de kostende som voor zijne bruid niet
+bijeenbrengen, dan begeeft hij zich in dienstbaarheid bij haar vader.
+De dochter en de jonge echtgenoot blijven dan in de woning van de
+ouders der vrouw en de jonge man wordt de slaaf van zijn schoonvader en
+misschien ook wel van zijne vrouw. De kinderen uit dat huwelijk dragen
+in zoo&rsquo;n geval den familienaam van de moeder en behooren haar
+toe. Wanneer een vader geen zonen en maar &eacute;&eacute;n dochter
+heeft, dan wil hij alleen onder de laatste voorwaarde zijn dochter
+uithuwelijken, omdat anders zijn familie uitsterft.</p>
+
+<p>Bijzonder interesseerden mrs. Catt en ik ons nu voor hetgeen wij
+vernamen, omdat daaruit bleek, dat onder de Lampongsche jonge vrouwen
+een geest van verzet zich begon te openbaren, nu de zaken niet meer
+gaan zooals zij dat wenschen. De som van twee &agrave; drieduizend
+gulden, die de vaders tegenwoordig voor hunne dochters eischen, kan
+n.l. in den regel niet door een jongen man opgebracht worden en om die
+reden worden de meisjes nu maar al te vaak uitgeleverd aan oudere of
+oude bokken, die voor een groen spruitje een groote som over hebben. De
+jonge meisjes van Kot&ocirc; Ago&euml;ng en omstreken zijn nu sedert
+geruimen tijd een strike begonnen: zij zijn overeengekomen om niet
+anders dan een huwelijk aan te gaan, waarbij de nieuwe jonge man in
+dienst treedt van haar vader en zij de rechten behoudt op kinderen en
+ouderlijk erfdeel. De reden is duidelijk. De jonge vrouwtjes vertikken
+het langer om uitgehuwelijkt te worden aan oude snoepers; zij geven den
+jongen, frisschen echtgenoot de voorkeur. Deze strike der jonge dames
+heeft reeds zoo&rsquo;n omvang aangenomen, dat de hoofden van
+Kot&ocirc; Ago&euml;ng met den <span class="pagenum">[<a id="pb435"
+href="#pb435">435</a>]</span>controleur eene vergadering hebben belegd,
+om te zien wat er in dezen gedaan moet worden, omdat er in de laatste
+maanden geen huwelijken meer gesloten worden. De controleur vertelde
+ons, dat er nog geen oplossing voor dit penible vraagstuk was
+gevonden.</p>
+
+<p>Wij hadden gaarne nog eens een kijkje genomen in de peperplantages,
+waaraan dit district zijne beteekenis grootendeels ontleent, maar die
+plantages zijn ongeveer twee uur ver in het gebergte gelegen en alleen
+per paard of te voet konden wij er komen. Zoo lang durfden wij echter
+niet van het schip verwijderd blijven. Na nog een mooie verzameling
+eigengemaakte fotografie&euml;n van het district en zijn bewoners van
+den controleur Kriebel bewonderd te hebben, namen wij van onzen
+vriendelijken gastheer afscheid, die daar wel eenzaam leeft, doch zijne
+eenzaamheid met opgewektheid draagt en er al het interessante van
+gevoelt. Even voorkomend als wij aan land gebracht waren, werden wij
+ook weder naar het schip teruggevoerd.</p>
+
+<p>Midden in den nacht kwamen wij in Kro&euml; aan en vertrokken van
+daar ook weder nog v&oacute;&oacute;r de dag was aangebroken. Van aan
+wal gaan dus geen sprake. Grooter was evenwel de teleurstelling, toen
+wij Woensdagavond ook eerst Benkoelen bereikten, nadat het nachtelijk
+duister reeds lang was ingetreden. In Benkoelen waren wij zoo gaarne
+aan wal gegaan en wij hadden daarop vrij zeker gerekend. Er was echter
+geen sprake van, want het aan wal gaan geschiedt, door de groote
+deining, die er bestaat, niet zonder gevaar en de afstand van het schip
+naar den wal is minstens een half uur roeien in een primitieve prauw.
+Aan boord blijven was dus de boodschap. Wij konden niets anders doen
+dan den volgenden morgen vroeg opstaan, om v&oacute;&oacute;r wij
+Benkoelen verlieten, van het dek van het schip met een goeden
+scheepskijker een kijkje te nemen van het voor ons onbereikbare
+stadje.</p>
+
+<p>Vrijdagmorgen, om zes uur, landden wij in Padang. Van het mooie
+binnenkomen konden wij ook al weder, doordat het daglicht nog niet was
+doorgebroken, weinig genieten. Alleen even v&oacute;&oacute;r wij
+vastgemeerd lagen was het daglicht helder genoeg om ons een kijkje te
+gunnen en een vermoeden te geven van wat wij gemist hadden.</p>
+
+<p>Niettegenstaande het zeer vroege ochtenduur, stonden er <span class=
+"pagenum">[<a id="pb436" href="#pb436">436</a>]</span>op den wal toch
+reeds drie dames op ons te wachten, die ons het welkom in Padang
+brachten, de zorg voor onze bagage namen en ons per auto langs den
+mooien weg van de Emmahaven naar de stad en in het gastvrije huis van
+den heer en mevrouw Kamerling afleverden. In dat vriendelijke, oude
+echtpaar, mevrouw vierde dien dag haar 72en geboortedag, vonden wij een
+paar warme voorstanders van Vrouwenkiesrecht, die daar in Padang de
+voorbereiding voor onze komst geheel geleid en met behulp van eenige
+andere dames ook verricht hebben. Een hartelijker ontvangst is niet
+denkbaar. Voor alles was gezorgd. Omdat wij kwamen op een oogenblik,
+dat de Juliana-feesten in volle voorbereiding waren, was het beter de
+vergadering voor vrouwenkiesrecht uit te stellen totdat wij het bezoek
+aan de Padangsche bovenlanden hadden gebracht en voor dit bezoek waren
+alle stappen gedaan, om het voor ons zoo gemakkelijk, aangenaam en
+vruchtdragend mogelijk te maken. Aan alle assistent-residenten en
+hotels in de verschillende plaatsjes was onze komst aangekondigd en
+gevraagd om ons het verblijf te vergemakkelijken. Wij besloten daarom,
+om maar direct Zaterdagmorgen naar boven te gaan, omdat wij
+v&oacute;&oacute;r alles Zondag in Pajacombo, het eindpunt van de reis,
+wilden zijn.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-489b.jpg" alt=
+"Markt te Pajacombo." width="720" height="474">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Markt te
+Pajacombo.</span></p>
+</div>
+
+<p>Vrijdagavond hadden echter mijnheer en mevrouw Kamerling tal van
+Padangsche heeren en dames uitgenoodigd, om kennis met ons te maken en
+ons met dezen in kennis te brengen, van welke uitnoodiging een ruim
+gebruik was gemaakt. Wij kwamen hierdoor ook in de gelegenheid tal van
+bijzonderheden te vernemen aangaande den tocht, dien wij den volgenden
+morgen vroeg zouden aanvangen. Omdat twee log&eacute;&rsquo;s voor onze
+lieve oudjes wat veel was, maakte mrs. Catt gaarne gebruik van de
+vriendelijke uitnoodiging van de buren der familie Kamerling, den heer
+en mevrouw de Keth, om daar te gaan logeeren.</p>
+
+<p>Toen mr. De Keth ons den volgenden morgen vroeg naar het station
+bracht, bleek ook daar, hoe voorkomend de oude heer Kamerling alles
+voor ons had voorbereid. De stationschef was van onze komst verwittigd;
+hij had op verzoek een 1e klasse waggon met balcon v&oacute;&oacute;r
+aan den trein gehaakt, (de locomotief staat achter den trein en duwt
+hem naar boven) en daarop een paar bankjes geplaatst, zoodat wij een
+onbelemmerd <span class="pagenum">[<a id="pb437" href=
+"#pb437">437</a>]</span>uitzicht genoten van den prachtigen weg, dien
+wij aflegden.</p>
+
+<p>Eerst ging het eenige uren lang links, langs tuinen met
+klapperboomen, pisangpalmen, mangoboomen en zoovele andere tropische
+boomen waarvan wij den naam niet weten en hier zagen wij ook in groote
+verscheidenheid den varenboom, dien wij op Ceylon hadden leeren kennen,
+terwijl rechts reeds heel spoedig eene reeks van bergtoppen, het
+Barisangebergte, tot aan den top met palmen begroeid, zich aan ons oog
+vertoonde. Schilderachtig lagen tusschen dat veelkleurige groen de
+houten woninkjes met hunne donkerbruine, rieten daken, daken, die alle
+gracieus, boogvormig zijn, eene eigenaardigheid waardoor
+Sumatra&rsquo;sche, inlandsche woningen zich kenmerken. Wat verder op
+kregen wij ook aan den linkerkant eene bergreeks, het Danaugebergte,
+totdat wij eindelijk de kloof van Anek naderden, en de trein tusschen
+eene nauwe bergengte met watervallen, gorges en snel vlietende
+stroompjes, zich naar boven werkte.</p>
+
+<p>Als men den tropischen plantengroei, de donkerkleurige bevolking en
+de Sumatra&rsquo;sche huisjes wegdacht, zou men zich in een van de
+mooie gedeelten van Zwitserland in den zomer verplaatst kunnen
+gevoelen, maar juist deze drie zaken maken dezen weg tot eene nog
+schilderachtiger.</p>
+
+<p>De bruine, rieten daken der woningen waren langzamerhand verdwenen
+en in de plaats daarvan zagen wij nu wit geschilderde, houten huisjes,
+met zinken daken, die in de zon hel schitterden.</p>
+
+<p>Opmerkelijk is overal de kalmte van onzen inlander, hetzij hij
+Javaan of Maleier is. Hoe sterk steekt die af bij de rumoerigheid van
+den Britsch-Indi&euml;r. Als in Britsch-Indi&euml; een trein aan een
+station stilhoudt, dan kan men van de drukte, het door elkaar
+geschreeuw, het lawaaiig doen van den inlander, niets hooren of zien
+van &rsquo;tgeen een doortrekkende reiziger soms gaarne hooren of zien
+wil en des nachts is die drukte aan de stations even groot als bij dag,
+zoodat de nachtrust, die men in de Britsch-Indische treinen zou kunnen
+genieten, daarbij zeer veel inboet. Als drie of vier
+Britsen-Indi&euml;rs bij elkaar staan, dan converseeren zij met elkaar
+op een wijze, die elkeen moet doen vermoeden, dat het onmiddellijk op
+een hevige kloppartij zal uitloopen, terwijl het toch niets anders dan
+een vriendelijk praatje geldt. <span class="pagenum">[<a id="pb438"
+href="#pb438">438</a>]</span></p>
+
+<p>Hoe voornaam, stil, kalm haast, doet daarentegen onze inlander. In
+lange rijen staan zij achter elkander aan het loketje, om een
+plaatskaartje te nemen; geen luid woord wordt vernomen, ieder wacht
+kalm zijn beurt af. Als de trein stilstaat, stappen zij haast
+geruischloos in; wanneer men niet vooraf gezien had, dat er zoovele
+passagiers op het perron stonden te wachten, zou men zich niet kunnen
+verbeelden, dat er menschen uit of in den trein gestapt waren.</p>
+
+<p>Toen wij te ruim twaalf uur in Padang Pandjang aankwamen, stond de
+hotelier van het hotel Merapi zelf op het perron, om de noodige hulp te
+bieden, terwijl de assistent-resident zijn rijtuig had gezonden, om
+daarvan gebruik te maken. Hij zelf was voor dienstzaken elders, doch
+mevrouw Tubergen, de vrouw van den assistent-resident, had er voor
+gezorgd, dat een vaas met geurige en wondermooie bloemen in onze kamer
+in het hotel ons een vriendelijke welkomstgroet in Padang-Pandjang
+bracht.</p>
+
+<p>Ofschoon wij in het midden van den dag, waarop het dus het heetst
+is, aankwamen, was de temperatuur toch niet hooger dan op een matig
+warmen zomerdag in Holland. Na al die heete dagen, die wij in den
+laatsten tijd hadden doorgemaakt, leefden wij in Padang-Pandjang weer
+eens heelemaal op, tegen den avond moesten zelfs de doekjes voor den
+dag komen. Van het bordes van het hotel genoten wij &rsquo;t gezicht op
+den altijd rookenden Merapi. Er lag echter &rsquo;s middags zoo&rsquo;n
+vlokkige witte wolk op den top van den vulkaan, als ware de kop met een
+groote slaapmuts overtrokken, zoodat wij van het al of niet rooken niet
+veel bespeuren konden. Tegen den avond herinnerde de zwaveldamp, die de
+atmosfeer had doortrokken, ons echter aan het bestaan en de nabijheid
+van dezen vuurspuwenden berg.</p>
+
+<p>Het &eacute;&eacute;n bataillon groote garnizoen geeft vrij wat
+levendigheid aan het interessante plaatsje. Voor de kinderen van deze
+militaire ambtenaren is natuurlijk een Europeesche school met
+Europeesche onderwijzers noodig, het spoorwezen heeft er eenige
+ambtenaren, zoo ook het kantoor van den assistent-resident en door al
+deze Europee&euml;rs ademt er een geest van civilisatie, waardoor het
+voor toeristen doenlijk is, er eenige dagen te vertoeven. Daardoor is
+het ook mogelijk, dat een tamelijk goed hotelletje zich er staande kan
+houden, en dat <span class="pagenum">[<a id="pb439" href=
+"#pb439">439</a>]</span>niet alleen toeristen, maar ook herstelde
+zieken, die een tijdlang een koeler klimaat en een mooie omgeving
+noodig hebben, om verloren krachten te herwinnen, zich daar kunnen
+ophouden. Maar over Padang-Pandjang ga ik later schrijven, want het
+diende ons alleen om er te overnachten, om den volgenden ochtend vroeg
+van daar naar Pajacombo te kunnen vertrekken, waar des Zondags de
+groote Passar gehouden wordt, waaraan deze plaats haar vermaardheid
+voornamelijk dankt. Wij zullen eerst Pajacombo en Fort de Kock bezoeken
+om daarna terug te keeren naar Padang-Pandjang en van daaruit eenige
+uitstapjes te maken en &rsquo;t merkwaardige van &rsquo;t stadje te
+zien.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Pajacombo is voor ons een zeer interessant oord. Heerscht in geheel
+de Padangsche bovenlanden, onder de Minang Kabauers, &rsquo;t
+matriarchaat, hier in Pajacombo en zijne omgeving vindt men het nog het
+zuiverst bewaard. De woning, waarin die matriarchale families leven,
+hebben een zeer eigenaardige vorm, en geven van buiten reeds aan, uit
+hoevele gehuwde dochters het gezin bestaat. De stammoeder, de Indoea
+genoemd, bewoont het middengedeelte van de woning, van buiten
+herkenbaar door het middelste halfboogvormige dak; als de oudste
+dochter trouwt, dan wordt er rechts een kamer, half zoo groot als de
+oorspronkelijke kamer, waarin de Indoea huist, gebouwd en daarin huist
+dan de dochter; de tweede dochter krijgt, als zij huwt, links
+zoo&rsquo;n uitbouwsel en zoo gaat het door tot alle dochters gehuwd
+zijn. Elk bijbouwsel heeft een kwartboogvormig dak. Van binnen in de
+woning ziet men echter slechts &eacute;&eacute;n groot vertrek, de
+familiekamer, die de ruimte van het geheele gebouw beslaat en
+daarachter, door gordijnen afgeschoten, de verschillende
+slaapgelegenheden der familieleden.</p>
+
+<p>In zoo&rsquo;n groot huis treft men in den regel alleen de vrouwen
+en kinderen aan. De stammoeder met &eacute;&eacute;n of meer zusters,
+haar eigen dochters en de dochters van de zusters en de kinderen van al
+deze vrouwen, wonen daar te zamen. Sterft de stammoeder, dan wordt zij
+opgevolgd door hare oudste dochter, en de zusters van de moeder, dus
+eigenlijk de tantes en veel ouder in jaren, noemen dan ook de nieuwe
+stammoeder <span class="pagenum">[<a id="pb440" href=
+"#pb440">440</a>]</span>Indoea en zijn haar gehoorzaamheid
+verschuldigd. Al het geld en goed dat zoo&rsquo;n familie bezit,
+behoort den vrouwen toe en wordt door hen gezamenlijk beheerd; alle
+familiekwesties worden onderling opgelost; doch naar buiten uit, als er
+om de een of andere reden overheidskwesties te <span class="corr" id=
+"xd0e4620" title="Bron: bedistelen">bedisselen</span> vallen, of als er
+in moeilijke huishoudelijke omstandigheden een oordeel moet worden
+geveld, dan treedt de oudste broeder van de lndoea als raadgever op en
+hoewel hij buiten het familieverband leeft, is hij toch feitelijk het
+mannelijk hoofd van het gezin. Dit is echter alleen een eerebaantje,
+dat hem verplichtingen oplegt en waarvoor hij wel eens een douceurtje
+van de vrouwen kan krijgen, doch dat hem feitelijk geen rechten geeft
+op iets, wat de vrouwen toebehoort.</p>
+
+<p>Al het werk in zoo&rsquo;n gezin, waaronder behoort ook het bewerken
+van het land en de veeteelt, het weven der goederen, het bouwen der
+woningen en bijgebouwen, want zulke woningen uit bamboehout en -riet
+opgetrokken, moeten nog al eens vernieuwd worden, is het werk der
+vrouwen, al of niet bijgestaan door de buitenshuis wonende mannen. Zij
+ook brengen de opbrengst van het land, de tuinvruchten, de geweven
+goederen en andere dingen, die zij voor den verkoop maken, naar de
+Passar en verkoopen het daar.</p>
+
+<p>Waar blijven de mannen uit zoo&rsquo;n gezin?</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-507.jpg" alt=
+"Een Minangkabausch echtpaar." width="447" height="720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Minangkabausch
+echtpaar.</span></p>
+</div>
+
+<p>Hierop is niet zoo eenvoudig het antwoord te geven, omdat de
+Mohammedaansche godsdienst, die hier in zeer verwaterden vorm beleden
+wordt, het zuiver matriarchale stelsel bedorven heeft. Volgens dezen
+godsdienst is het geoorloofd, dat een man vier vrouwen heeft en de
+Minangkabausche mannen, die ik gesproken heb, vatten het bijna allen
+zoo op, dat de godsdienst hun voorschrijft, vier vrouwen te trouwen en
+zij geen goed Mohammedaan zijn, als zij zich met minder tevreden
+stellen. Ook komt er nog bij, dat de vrouwen hier hunne mannen koopen,
+de moeder koopt den man voor hare dochter, en daar een man van twintig
+tot twee &agrave; drie honderd gulden kost<a class="noteref" id=
+"xd0e4635src" href="#xd0e4635">1</a>, al naar gelang hij een hoogere
+positie bekleedt, is het een voordeelig zaakje, zich viermaal te
+verkoopen. De <span class="pagenum">[<a id="pb441" href=
+"#pb441">441</a>]</span>vierde maal schijnt de man nog evenveel waarde
+te hebben als bij den eersten koop. Als regel woont de man nu om
+beurten bij de verschillende vrouwen en laat zich daar als een koning
+behandelen. In vele gevallen dient hij in het familieverband alleen als
+een noodzakelijk.... iets... zal ik het maar noemen, tot instandhouding
+van het ras. Buiten het familieverband bezit hij soms nog wel een
+maatschappelijken werkkring. Zoo ontmoetten wij op onzen tocht naar de
+kloof van Harau, een wondermooi uitstapje wat natuurschoon betreft, een
+dorpshoofd, die een beetje Hollandsch sprak. Hij noodigde ons in zijn
+woninkje, dat heel klein, doch uiterst zindelijk en in een goed
+aangelegden tuin met pijnappels, bananen, papaja&rsquo;s, suikerriet,
+kokosnoten en andere vruchten, gelegen was. Ik vroeg hem, of hij geen
+vrouw en kinderen had, waarop hij lachend antwoordde: &ldquo;Natuurlijk
+heb ik vier vrouwen en reeds acht kinderen&rdquo;. En toen vernam ik,
+dat die vier vrouwen ieder bij hare respectieve moeders woonden en hij
+ze om beurten bezocht. Kan een van mijne Nederlandsche heeren-lezers
+zich een koninklijker en rustiger leven voorstellen, dan van dit
+dorpshoofd en zijne lotgenooten? Hij woonde in een heerlijk huisje, in
+een prachtige natuur, rustig alleen, zijn klein rijtuigje stond naast
+zijne woning en &rsquo;t paardje als een muis zoo groot, graasde rustig
+in een veld in de nabijheid. Als hij lust heeft, spant hij zijn paardje
+voor het karretje en laat zich naar eene zijner vrouwen rijden, waar
+hij steeds op een goede ontvangst kan rekenen. Na zich daar voor een of
+twee dagen een leven als &ldquo;heer der schepping&rdquo; te hebben
+laten welgevallen, spant hij weder in, om naar eene der andere vrouwen
+te rijden of om eerst eenige dagen in eigen woninkje rust te nemen om
+van de smullerij te bekomen. Van tandenkrijgende kindertjes, van
+humeurige vrouwen, heeft hij geen last en als men hem niet met open
+armen en lekkere schoteltjes ontvangt, dan blijft hij den volgenden
+keer wat langer uit om van een hartelijker welkom zeker te zijn.</p>
+
+<p>Maar zooals dit dorpshoofd het leven had ingepikt, zoo leven niet
+alle gezinnen. Als een man wat geld of een goede positie bezit, dan
+bouwt hij een huisje en heeft &eacute;&eacute;n vrouw met haar kinderen
+bij zich inwonen. Zij doet dan zijne huishouding en vormt als het ware
+een nieuw familieverband. De andere vrouwen worden dan van tijd tot
+tijd bezocht.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-517.jpg" alt=
+"Een Minangkabausche Moeder met hare dochters." width="567" height=
+"720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Minangkabausche
+Moeder met hare dochters.</span></p>
+</div>
+
+<p> <span class="pagenum">[<a id="pb442" href=
+"#pb442">442</a>]</span></p>
+
+<p><a id="xd0e4650"></a>Een koeli, of een man van dergelijke positie,
+heeft dikwijls maar &eacute;&eacute;ne vrouw en woont dan bij de moeder
+van zijne vrouw in. In zoo&rsquo;n gezin helpen de schoonzoons het
+familiebezit <span class="corr" id="xd0e4652" title="Bron:
+ververgrooten">vergrooten</span>. Hun wordt dan ook allerlei werk
+opgedragen. Maar in deze gevallen treedt het nadeel, wat zoo&rsquo;n
+familieleven met zich brengt, aan den dag. Het maakt de mannen lui,
+onwillig om te werken. De opbrengst van hun arbeid komt de geheele
+familie ten goede en in gevallen waar twee of meer schoonzoons zijn,
+wil geen hunner meer doen dan de ander en komt toch dikwijls al het
+werk op de vrouwen neer.</p>
+
+<p>Dat die vrouwen hier gewoon zijn het zware en verantwoordelijke werk
+te verrichten, ziet men dadelijk als men op een passardag in Pajacombo
+rondkijkt. De vrouwen komen daar allen met zware vrachten op het hoofd
+en dikwijls bovendien met volle handen; de mannen wandelen eenige
+passen vooruit met een klein vogelkooitje, waarin een grijs vogeltje,
+ik geloof een kwartel, in de hand. Ook op de markt zijn de vrouwen druk
+en bedrijvig om hare waren van de hand te doen en nieuwe zaken in te
+koopen, terwijl men de respectieve echtgenooten bijeengehurkt onder een
+schaduwrijke waringinboom vindt, bezig &rsquo;n strootje of sigaret te
+rooken, of ook wel in een afzonderlijk hoekje hunne meegebrachte
+vogeltjes onderling uit te wisselen of ze soms een soort hanengevecht
+te laten houden.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-527.jpg" alt=
+"Minangkabausche dames in feestgewaad." width="720" height="474">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Minangkabausche dames in
+feestgewaad.</span></p>
+</div>
+
+<p>Op de Passar hadden wij Zondag gelegenheid om het wonderfijne
+weefwerk, vooral het goud en zilverweefsel, der vrouwen te bewonderen.
+Ook zilver-filigraanwerk was er te zien, doch dit muntte niet in
+fijnheid en artisticiteit uit, wij hebben dat in Padang reeds beter
+gezien.</p>
+
+<p>De assistent-resident de Munick had een bijzonder interessant bezoek
+voor ons voorbereid in het gezin van eene weduwe van een vroeger
+districtshoofd en had ons een Hollandsch sprekend familielid als
+geleider medegegeven. De zeer oude, grijze Indoea en hare twee zusters
+ontvingen ons zeer hoffelijk en weldra kwamen ook alle gehuwde dochters
+met hare kleine kindertjes zich presenteeren. Nadat ons de woning in
+alle bijzonderheden getoond was, waarin wij vooral de vele mooie
+kussenbekleedsels bewonderden, werden wij uitgenoodigd een kop koffie
+met de dames te drinken. De goede Minangkabausche manieren schrijven
+voor, dat men zoo&rsquo;n <span class="pagenum">[<a id="pb443" href=
+"#pb443">443</a>]</span>uitnoodiging moet accepteeren. Wij werden toen
+vergast op een kop koffie, gemaakt van gedroogde koffiebladeren, met
+veel bruine suiker en geen melk, daarbij werd een soort gekookte
+gemalen rijst met veertien verschillende zoetige bijspijzen opgediend,
+Het waren blijkbaar alle zeer lekkere zaken, maar zooveel kwee-kwee
+maakte ons een beetje wee, doch wij beiden hebben ons er toch moedig
+doorheen gewerkt. Wij beiden kregen een vork en een lepel om ons er van
+te bedienen, de anderen deden het veel netter dan wij, zonder die
+attributen.</p>
+
+<p>De jongste dochter van het gezin, een werkelijk zeer mooi meisje,
+van 17 jaar, verkeerde in zeer tragische omstandigheden. Zij was drie
+maanden geleden gehuwd met een mantrie van de opiumregie. Hij was een
+jonge, knappe vent en zij zijn eerste vrouw. Een maand na het huwelijk
+werd hij door onze regeering naar de opiumregie in Medan overgeplaatst
+en toen hij daar kwam, wist hij niet beter te doen dan daar eene
+Japansche tweede vrouw te nemen. Hij had nu geschreven, dat ook zijn
+mooi Maleisch vrouwtje moest overkomen, dan zou hij eerlijk zijne
+gunsten tusschen deze twee rivales verdeelen. &rsquo;t Jonge vrouwtje
+heeft echter niet veel lust haar man te volgen en ziet er sterk tegen
+op om in partnership te treden met eene Japansche schoone, waarvan zij
+zeden en gewoonten niet kent. Zij pakte mijne hand met beide hare
+handen en zeide, dat zij liever met mij wilde medegaan en altijd bij
+mij wilde blijven.</p>
+
+<p>Het is jammer, dat onze regeering nog niet bij machte is, aan de
+leergierigheid, de behoefte aan onderwijs der Minangkabauers naar
+behooren te voldoen. Er is in vele dezer plaatsen nog slechts een begin
+gemaakt met de oprichting van scholen. Hier doet zich het gelukkig
+verschijnsel voor, dat ook de vrouwen naar onderricht haken en zich
+daarvoor offers getroosten willen. Het schijnt niet hoofdzakelijk
+gebrek aan geld, maar ook gebrek aan goede leerkrachten te zijn, die de
+regeering verhindert in deze, hier sterk gevoelde, behoefte te
+voorzien. De Minangkabauers, zooals ik er verschillende in <span class=
+"corr" id="xd0e4673" title="Bron: Pajacomba">Pajacombo</span> heb
+leeren kennen, schijnen sympathieke, intelligente menschen te zijn,
+vatbaar voor eene hoogere ontwikkeling. Ik wilde dat ik onmiddellijk
+genoeg scholen voor hen kon tooveren. Het is zoo jammer, dat er nu nog
+zoo velen van onderricht verstoken blijven. <span class="pagenum">[<a
+id="pb444" href="#pb444">444</a>]</span></p>
+
+<p>Het is zeer te betreuren, dat men eigenlijk nog zoo weinig positieve
+kennis van het leven, de zeden en gewoonten der Minangkabauers bezit.
+Al de controleurs en assistent-residenten, wien wij er naar vroegen,
+gaven tegenstrijdige inlichtingen. Ook de boeken, die wij er over
+lazen, en er is nog zoo weinig over dit interessante volk geschreven,<a
+class="noteref" id="xd0e4679src" href="#xd0e4679">2</a> geven slechts
+weinig en dikwijls nog uiteenloopende beschrijvingen. Het komt mij
+voor, dat een vrouw-ethnoloog, die het vertrouwen van deze vrouwen
+heeft weten te verwerven en die eenige jaren onder haar gaat leven,
+heel veel wetenswaardigs van het leven en de zeden en gewoonten van
+deze menschen aan het licht kan brengen. Er komt nu weldra een openbare
+school met een paar onderwijzers en een onderwijzeres; als de regeering
+er nu in kon slagen een onderwijzeres voor deze school te krijgen, die
+de geschiktheid, de kennis en vooral ook den slag heeft om het
+vertrouwen van de Minangkabausche vrouwen te winnen en die de kennis,
+die zij daardoor opdoet, weet uit te werken, dan zal zij de volkenkunde
+kunnen verrijken met wat positiever gegevens dan nu bekend zijn omtrent
+dit merkwaardige volk. Omdat het hier vooral geldt, achter de geheimen
+van het huiselijk leven van een volk te komen, waarvan de gezinnen
+bijna alleen uit vrouwen bestaan, vrouwen, die van aard zeer
+gereserveerd zijn, zullen de heeren ethnologen nooit zoo goed als eene
+vrouw de ware gegevens kunnen bijeenbrengen. De eene morgen in dat
+gezin van de weduwe en hare zusters en dochters deed mij duidelijk
+zien, dat er nog heel veel voor ons onverklaarbaars in deze gezinnen
+bestaat, dat met een beetje tact aan het licht kan worden gebracht.</p>
+
+<p>Toen wij op Prinses Juliana&rsquo;s verjaardag des morgens vroeg
+waren opgestaan, om met den eersten trein naar Fort de Kock te
+vertrekken, stonden wij beiden niet weinig verbaasd, te vernemen, dat
+er dien nacht om ongeveer drie uur eene uitbarsting van de Merapi was
+geweest. Wij hadden er niets van gehoord en er rustig doorheen
+geslapen. Wij hebben zoo dikwijls tegen elkaar gezegd: konden wij nu
+maar eens een explosie bijwonen, nu is er een geweest, die wijd en zijd
+<span class="pagenum">[<a id="pb445" href="#pb445">445</a>]</span>asch
+en sintels over de dorpen heeft verspreid en nu sliepen wij er rustig
+doorheen. Wij waren ontevreden over ons zelf!</p>
+
+<p>In Fort de Kock was ter eere van Juliana&rsquo;s geboortedag alles
+gesloten en in plaats van een drukken dag leek het ons er erg stil. Wij
+besloten daarom maar direct het uitstapje te maken naar het meer van
+Manindjoe en bestelden daarvoor in het hotel een extra goed voertuig
+met twee paarden. Direct na de lunch zouden wij vertrekken. De equipage
+kwam voor. Het was een klein houten karretje op twee hooge houten
+wielen, waarin wij moeilijk rechtop konden zitten en voor onze beenen
+was heelemaal geen plaats en daarvoor stonden een paar onbeschrijflijk
+kleine, minne paardjes. Ons werd verzekerd, dat het erg goed was en wij
+in de heele stad geen beter vervoermiddel zouden kunnen krijgen. Wij
+lieten ons bepraten en stapten in. Inderdaad hebben de sukkelpaardjes
+ons naar Mato&euml;r gebracht, maar over de 13 mijlen afstand deden zij
+ruim 4 uren. Gelukkig hebben wij in Britsch-Indi&euml; op kameelen en
+olifanten eene oefenschool doorloopen, waardoor onze inwendige organen
+aan door elkaar schudden gewend geraakt zijn, anders hadden wij het er
+op dezen tocht nooit goed afgebracht. Herhaaldelijk zijn wij maar eens
+eindjes gaan loopen om de rijsttafel, die wij om &eacute;&eacute;n uur
+genoten hadden, in de plaats te houden, waar wij haar toen gedeponeerd
+hadden. Het is jammer, dat er in Indi&euml; nergens waar wij tot
+dusverre waren, goede huurrijtuigen en paarden te verkrijgen zijn.
+Vooral op deze reis, die zooveel natuurschoon biedt, verliest men
+zooveel als men zich op de meest primitieve wijze moet verplaatsen.</p>
+
+<p>Gelukkig was de Passanggrahan, het regeerings-passantenhuis in
+Mato&euml;r, zoo goed en zindelijk en comfortabel, dat het ons spoedig
+het doorgestane leed deed vergeten en wij volop genoten van het vele
+natuurschoon, dat van uit dit Sumatrasche dorpje te genieten valt. Van
+verschillende punten zagen wij op het donkerblauwe, 600 meter onder ons
+gelegen meer van Manindjoe, dat met zijne rondom gelegen rijstvelden en
+koffietuinen en de blauwe bergenreeks een onbeschrijfelijk schoon
+gezicht levert.</p>
+
+<p>De controleur Barthelemy had de vriendelijkheid een der inlandsche
+dorpshoofden, die gebrekkig Hollandsch sprak, te verzoeken ons den
+volgenden dag als geleider te willen dienen <span class="pagenum">[<a
+id="pb446" href="#pb446">446</a>]</span>en deze goede <span class=
+"corr" id="xd0e4694" title="Bron: leisman">leidsman</span> maakte ons
+dien dag tot een waar genot. Eerst bracht hij ons naar eene der oudste
+woningen van het dorp, waarin eene uitgebreide matriarchale familie
+huisde en waarvan de gevel bijzonder door beeldhouwwerk en
+goudversiering uitmunt. Het huis, de daarbij behoorende rijsthuisjes en
+de tempel droegen hetzelfde versieringskarakter. Ook de baleh-baleh,
+het huis, waarin de gemeenteraadszittingen gehouden worden, was
+bijzonder mooi gebeeldhouwd en met goud opgesmukt. Daarna bracht hij
+ons in de woning, waarin hij leeft. Het was eene familie met een Indoea
+en zusters en dochters. Met een van deze dochters is hij getrouwd en
+daar hij geen andere vrouwen heeft,&mdash;eene tweede vrouw, die hij
+had, is gestorven&mdash;woont hij meestal bij vrouw, zusters, tantes en
+moeder in. Ook hier werden wij weder op koffie, uit koffiebladen
+gemaakt, vergast en wij kwamen tot de ontdekking, dat wij al een beetje
+aan den smaak begonnen te wennen en als wij nog veel zulke visites
+afsteken, het ten slotte nog lekker zullen gaan vinden.</p>
+
+<p>Van daar bracht hij ons in eene woning, of liever buiten eene
+woning, waar de vrouwen van het gezin bezig waren suiker te bereiden
+uit suikerriet. Hier en ook bij de rijstbereiding wordt het zoo
+aanschouwelijk voorgesteld hoeveel goedkooper wij, cultuurvolken,
+suiker en rijst hebben, dan deze menschen. Zeven vrouwen waren reeds
+van het zonnegloren bezig uit een stapel suikerriet, door middel van
+een primitief persblok, dat door een os in werking werd gezet, het sap
+te persen en het daaruitverkregen vocht tot suikerkoeken in te dikken.
+Eene hoeveelheid suiker, waarvoor wij een gulden betalen, kost zulke
+vrouwen met elkaar een paar dagen arbeid. Bij de rijstbereiding kwam ik
+tot de zelfde gevolgtrekking. Alleen zoolang groote groepen vrouwen in
+&eacute;&eacute;ne familie samenwonen en vrouwenarbeid niet met geld
+betaald wordt, kan een dergelijke productie zich handhaven; zoodra de
+invloeden van buiten het matriarchale huishouden zal hebben opgelost en
+de dochters gaan huwen, en buiten de familie gaan wonen, of een
+betaalden werkkring gaan zoeken, moet de productie in het klein van de
+eerste levensbehoeften plaats maken voor de machinale productie en moet
+het den menschen duidelijk worden, dat men veel goedkooper een pond
+machinaal bereide suiker kan koopen dan het zelf te maken. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb447" href="#pb447">447</a>]</span></p>
+
+<p>Zoover als echter thans de stand van ontwikkeling van de
+Minangkabausche Maleiers staat hebben de vrouwen nog handen vol werk;
+men ziet ze van &rsquo;s morgens vroeg tot &rsquo;s avonds laat bezig
+en men ziet het aan haar zelfrespectvol uiterlijk, dat zij ook zeer
+goed gevoelen van hoeveel belang zij voor de instandhouding van haar
+ras zijn. Zij brengen het volgend geslacht in de wereld en doen
+tegelijkertijd bijna al het belangrijke en verantwoordelijke werk, dat
+er voor maatschappij en gezin te verrichten valt. Alleen daar, waar de
+nieuwe tijd nieuwe werkzaamheden geschapen heeft, daar treedt de man op
+den voorgrond, die door den 19en en 20en eeuwschen tijdgeest beschouwd
+wordt als de rechthebbende op bijna al het buitenhuissche werk en op
+dat wat in kantoor en publieke aangelegenheden moet worden
+verricht.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>Onze inlandsche geleider bracht ons vervolgens naar een plek, die
+allermerkwaardigst is en ook in de Padangsche bovenlanden eenig is in
+haar soort. Het was de plaats, waar de hoofden van het district
+Mato&euml;r alle drie maanden hunne bijeenkomst houden. Het is een
+groot open terrein, in de rondte afgepaald met honderd en twintig
+zerken, even zoovele hoofden als er zijn; zerken, die alle zeer
+verschillen in hoogte en breedte. Tijdens eene vergadering zit elk
+hoofd voor zijn eigen zerk en naarmate zijn gezag of stand hooger is,
+naar die mate is ook de afmeting van den steen, waarvoor hij zit. Er is
+er een van naar gissing twee meter hoog en er zijn er die geen
+vijf-en-twintig centimeter boven den grond uitsteken.</p>
+
+<p>In de inlandsche school op Mato&euml;r, waarvan het hoofd der school
+uitstekend Hollandsch sprak, konden wij ons, beter dan in eene der
+voorgaande scholen, die wij bezochten, overtuigen van de
+bevattelijkheid der inlandsche leerlingen. Hier liet het hoofd der
+school de kinderen eenige proeven van bekwaamheid afleggen. Het meest
+verbaasden wij ons over de vlugheid, waarmede de zeven en achtjarige
+joggies en meisjes, die nog slechts zeven maanden de school hadden
+bezocht, eenvoudige rekensommen met krijt op het bord uitrekenden.
+Geene der kinderen, die wij zelf uit de klasse mochten <span class=
+"pagenum">[<a id="pb448" href="#pb448">448</a>]</span>uitpikken, maakte
+een enkele fout in de eenvoudige vermenigvuldig- en aftreksommetjes,
+die wij hun opgaven, terwijl zij daarbij zeer duidelijke en
+gelijkmatige cijfers op het bord schreven. Trouwens over het mooie
+schrijven der inlandsche schoolkinderen verbazen wij ons steeds,
+daarmede kunnen de kinderen op onze scholen niet wedijveren. Het hoofd
+der school had voor eigen rekening de laagste klasse genomen; toen ik
+hem vroeg, waarom hij zelf de laagste klasse onderrichtte, gaf hij ten
+antwoord: &ldquo;dat doe ik om twee redenen: de eerste is, omdat ik de
+eerste klasse het belangrijkste vind; als de grond eerst goed bereid
+is, gaat het volgend onderricht veel gemakkelijker; de tweede is, omdat
+het onderricht in de aanvangklasse het moeilijkst is en ik als hoofd
+der school het moeilijkst werk voor eigen rekening moet nemen&rdquo;.
+Worden in Amsterdam niet de onderwijzeressen in de aanvangklassen
+geplaatst en meent de overheid daar niet, dat dit het minst belangrijke
+werk van de school is?</p>
+
+<p>Wij bezochten in Fort de Kock o.a. ook de kweekschool voor
+inlandsche onderwijzers. Deze school, die acht-en-dertig jaar geleden
+met het oog op vijftig leerlingen was ingericht, bevat nu reeds
+honderd-en-twintig leerlingen. De jongelui zijn daar allen intern. Zij
+hebben ieder een eigen frisch en licht kamertje met ledikant, stoel,
+tafel, waschtafel en kast, dat hun gratis wordt verstrekt, alleen de
+kamerversiering moet door de jongens zelf worden aangebracht. Boven de
+zeer goede kost en inwoning, die het gouvernement dezen jongelingen
+kosteloos verschaft, ontvangen deze toekomstige onderwijzers
+maandelijks nog eene geldelijke toelage. Op deze school zijn ook enkele
+inlandsche meisjes, die voor onderwijzeres worden opgeleid. Aan
+inlandsche onderwijzeressen is zeer groote behoefte; in alle inlandsche
+scholen in Sumatra, die wij bezochten werd door het hoofd der school
+geklaagd, dat hij geen vrouwelijke leerkracht had, met een
+onderwijzeres aan de school zou hij beter de vrouwelijke leerlingen in
+de klasse kunnen houden, die nu op veel te jongen leeftijd de school
+verlaten, omdat zij dan niet meer dagelijks alleen met mannen in
+contact mogen komen. Een gevolg van de Mohammedaansche invloeden.
+Niettegenstaande de behoefte aan onderwijzeressen worden de meisjes aan
+de kweekschool toch niet met open armen ontvangen. Zij moeten bijzonder
+uitmunten, willen zij toegelaten <span class="pagenum">[<a id="pb449"
+href="#pb449">449</a>]</span>worden, zij moeten zelf voor kost en
+inwoning zorgen en ontvangen geen maandelijksche toelage en bovendien
+werden er bij de laatste toelating zes meisjes geweigerd, die een
+uitstekend examen hadden afgelegd, omdat de klasse te vol zou worden en
+er voor een gesplitste klasse geen leerkrachten aanwezig zijn. Is dat
+niet meten met twee maten? Dit is natuurlijk niet aan de directie van
+de school te wijten, maar wel aan de directie van Onderwijs in Batavia.
+Hoezeer ook de Minangkabausche vrouwen naar onderricht verlangen, is er
+toch voor haar nog maar een begin gemaakt om haar te ontwikkelen.</p>
+
+<p>Het had mijne reisgezellin en mij reeds lang gehinderd, dat wij er
+niet achter konden komen wat toch de naam Minang Kabau te beteekenen
+heeft, maar eindelijk gelukte het ons toch van een der inlandsche
+onderwijzers eene uitlegging te verkrijgen. Deze uitlegging, die ons
+door andere inlanders bevestigd werd, is te merkwaardig om haar niet
+hier mede te deelen. Zij luidt aldus: De Maleiers van de Padangsche
+bovenlanden lagen onophoudelijk in twist en tweedracht met een naburige
+groep Maleiers. Deze onophoudelijke twisten kostten beide partijen
+steeds menschenlevens, have en goed en daarom kwam men overeen door
+&eacute;&eacute;n flinken strijd de veete uit den weg te ruimen. De
+overwinnende partij zou werkelijk daarna de overmacht krijgen. Wat
+deden nu deze primitieve menschen? Zij lieten niet hunne flinke,
+gezonde, krachtige jonge mannen een strijd op leven en dood aangaan en
+zoodoende de beide partijen berooven van de beste elementen uit hunne
+samenleving, maar zij kozen beiden hun sterksten os en lieten die twee
+samen de zaak uitvechten. De os van de Padangsche bovenlanders overwon
+en sedert dien tijd noemen zij zich Minang, in het Maleisch
+overwinnaar, en Kabau, wat os beteekent. Ook de boogvormige daken
+ontleenen daaraan hun oorsprong. De middelste groote boog heeft den
+vorm van de beide hoorns van een kabau en de kleinere uitbouwsels
+stellen elk &eacute;&eacute;n hoorn, de helft van de twee, voor.</p>
+
+<p>Wat mij in dezen oorlog zoo bijzonder trekt, is het feit, dat de
+Maleiers, die in dien tijd nog allen in matriarchaat leefden,
+vorstinnen bezaten, die het oppergezag uitoefenden, al werd zoo&rsquo;n
+vorstin naar buiten uit toen reeds vertegenwoordigd <span class=
+"pagenum">[<a id="pb450" href="#pb450">450</a>]</span>door Radjas. Deze
+vrouwen moeten het dus geweest zijn, die het oorlogvoeren toen reeds in
+de ware beteekenis hebben opgevat, als een strijd om wie de physiek
+sterkste is, een strijd, die evengoed door een paar ossen als door
+gehuurde soldaten kan worden uitgevochten. Zouden wij alle Europeesche
+landen niet er toe kunnen brengen hunne veeten ook op die wijze te
+bevechten, het zou jaarlijks honderden millioenen aan leger- en
+vlootuitgaven sparen; gelden, die in alle landen zooveel beter dienst
+kunnen doen, en onze jonge mannen, die nu als kanonnenvleesch gebruikt
+worden, zouden dan voor nuttiger doeleinden kunnen strekken.</p>
+
+<p>Fort de Kock is een heel mooi plaatsje met een heerlijk koel
+klimaat, maar bezit ongelukkig geen goede hotelgelegenheid, zoodat wij
+ons verblijf er zeer kort maakten en naar Padang Pandjang terugkeerden.
+Het eerste wat wij daar vernamen, was dat de Merapi dien morgen opnieuw
+eene uitbarsting had gehad, zoo mooi als slechts zelden gezien werd.
+Dat hadden wij dus weder gemist en ik vrees, dat wij er nu wel geene
+meer zien zullen.</p>
+
+<p>Wij zagen in dat lieve, vriendelijke stadje allerlei andere dingen.
+Den geheelen dag stootte de Merapi nog mooie gele vlokkige wolken uit,
+die zich langzaam in het heelal oplosten. Nu en dan werd eens een klein
+pufje vernomen, dat aantoonde, dat de kolossus een beetje buikpijn had,
+maar tot eene regelrechte uitbarsting kwam het toch niet meer.</p>
+
+<p>Hadden wij op Ceylon de kaneeltuinen gezien, hier konden wij ons
+verrijken met de kennis van het verder proces, dat de kaneelpijp
+ondergaat, alvorens het in Holland voor vijf cents een heele zakvol in
+de winkels verkocht wordt. Omdat die onschuldige kaneelstokjes, die in
+gemalen vorm meestal zoo&mdash;ongekookt en
+ongewasschen&mdash;genuttigd worden, een bron van ziekte kunnen
+opleveren, wil ik er op wijzen. Van dat de takken de rose-getinte
+boompjes verlaten hebben, totdat zij buiten in de zon gedroogd,
+gesorteerd en in bundels bijeengebracht zijn, gaan zij door tal van
+inlandershanden. Dan staan die bundels kaneelstokken open en bloot
+uren, soms dagen, voor een station opgestapeld en worden zoo naar de
+markt afgeleverd. Hoe gemakkelijk kunnen zij niet de overbrengers zijn
+van tal van besmettelijke ziekten, die min of meer onder de inlanders
+voorkomen. Ik weet wel, dat <span class="pagenum">[<a id="pb451" href=
+"#pb451">451</a>]</span>ditzelfde geldt voor vele andere specerijen,
+die in menig gezin ongewasschen gebruikt worden, maar ik wilde op dit
+eene voorbeeld wijzen, misschien zal dan wel de gevolgtrekking gemaakt
+worden, beter te doen, met al de specerijen wat zindelijker te werk te
+gaan.</p>
+
+<p>Van Padang Pandjang uit zijn vele interessante uitstapjes te maken,
+die ons dubbel belang inboezemden, omdat overal de sawahs geel stonden,
+zoodat de vrouwen allen druk op het veld bezig waren om de paddi binnen
+te halen. Dit was bijna uitsluitend vrouwenwerk, slechts in enkele
+gevallen hielpen daarbij mannenhanden. Het schilderachtige, het
+po&euml;tische van dit werk is reeds zoo dikwijls door daarvoor beter
+in staat zijnde pennen, dan de mijne beschreven, dat ik mij gerust
+ontheven kan achten voor Hollandsche lezers daarop te wijzen. Voor ons
+was het gezicht op die drukwerkende vrouwen daarom zoo vol interesse,
+omdat deze opgewekte, gelukkig uitziende menschen zoo&rsquo;n heerlijk
+contrast vormden met de zwaarmoedige, met haar lot ontevreden uitziende
+vrouwen in Egypte en Britsch-Indi&euml;. Wil men zich overtuigen dat de
+vrouw slechts gelukkig kan zijn, als verantwoordelijke arbeid op hare
+schouders rust, dat de aard van de vrouw medebrengt, dat zij nuttig
+bezig is en dat zij zich alleen onder zulke omstandigheden tevreden kan
+gevoelen, men begeve zich naar de Padangsche bovenlanden en vergelijke
+deze werkzame vrouwen met die in de landen, waar de ontwikkeling der
+nijverheid of de heerschende zeden en gewoonten, haar alle nuttige
+werkzaamheden gaandeweg uit de handen hebben genomen. De geheele
+vrouwenbeweging, overal in de beschaafde wereld, die zich
+oogenschijnlijk beweegt op verschillende paden, heeft toch feitelijk
+geen andere oorzaak en geen ander doel, dan het willen terugwinnen van
+de beteekenis, die de vrouw in de oorspronkelijke wereld voor het ras
+bezat, het weder willen deelnemen aan het werk voor het algemeen, weder
+verantwoordelijk gesteld worden voor de helft van den arbeid, die
+gedaan moet worden tot instandhouding van het ras en den vooruitgang
+der menschheid.</p>
+
+<p>Maandag 6 Mei, verlieten wij reeds vroeg Padang Pandjang, omdat wij
+nog dienzelfden dag in Padang moesten spreken in eene vergadering door
+warme voorstanders van vrouwenkiesrecht aldaar voor ons belegd. Was het
+niet, dat wij <span class="pagenum">[<a id="pb452" href=
+"#pb452">452</a>]</span>om die reden beneden moesten zijn, dan hadden
+wij ons verblijf in de bovenlanden nog wat gerekt, waar wij zulke
+heerlijke dagen hadden doorgebracht. Dat ons kort verblijf aldaar zoo
+vol afwisseling was, dat wij in dien korten tijd, om zoo te zeggen,
+alles zagen, wat er voor ons bezienswaardig en van belang was, danken
+wij grootendeels aan de niet genoeg te waardeeren vriendelijkheid van
+den gouverneur van Sumatra&rsquo;s Westkust, die te voren de
+assistent-residenten en de controleurs der verschillende plaatsen, die
+wij gingen bezoeken, schriftelijk had verzocht, ons bij ons bezoek in
+elk opzicht van dienst te willen zijn. Aan dit schriftelijk verzoek
+hadden wij het te danken, dat deze heeren, die zich allen op de meest
+voorkomende wijze van deze taak hebben gekweten, van onze komst op de
+hoogte waren en ons daardoor zoo goed hebben kunnen helpen.</p>
+
+<p>In Padang werden wij met de grootste hartelijkheid bij onze beide
+gastvrouwen en gastheeren ontvangen. De vergadering was tegen 7 uur
+uitgeschreven en toen wij op dien tijd in het logegebouw aankwamen, was
+de vergaderzaal reeds geheel gevuld met een belangstellend publiek,
+zoowel heeren als dames. Ook hier bleek, dat het
+vrouwenkiesrechtvraagstuk thans aller aandacht trekt, en dat men het
+slechts heeft te bespreken om uit de belangstellenden voorstanders te
+maken. Wel werd er na afloop der voordrachten van mrs. Catt en mij
+gebruik gemaakt van de gelegenheid om bezwaren te opperen of vragen te
+stellen, maar geen der aanwezigen scheen eenig bezwaar te hebben, wel
+wenschte men op enkele punten nadere inlichtingen. Van een kant werd de
+vraag geopperd, of niet de vrouwen het kiesrecht zouden deelachtig
+worden, ook zonder dat er voor gestreden werd, of wel de tijd rijp was
+voor de invoering ervan en of de mannen &rsquo;t ons niet zouden geven,
+ook wanneer wij er niet om vragen, doch deze illusie kon gemakkelijk en
+met succes bestreden worden. Het gevolg van deze vergadering was, dat
+er ook in Padang eene afdeeling tot stand kwam.</p>
+
+<p>Van de vier dagen, die wij nog in Padang moesten vertoeven, alvorens
+de boot ons weder naar Batavia zal terugvoeren, maakten eenige goede
+vrienden gebruik, om diners, een gardenpartij, een automobieltocht
+enz., te arrangeeren, en stelden ons daardoor in de gelegenheid niet
+alleen met de <span class="pagenum">[<a id="pb453" href=
+"#pb453">453</a>]</span>ingezetenen van het schilderachtige stadje,
+maar ook met zijne mooie omgeving kennis te doen maken.</p>
+
+<p>Maar van die gardenpartij moet ik iets meer zeggen. De heer en
+mevrouw Schl&uuml;ter hadden die voor ons belegd. Hun prachtige tuin,
+die met lampions en lichtpotjes fee&euml;riek <span class="corr" id=
+"xd0e4743" title="Bron: geillumineerd">ge&iuml;llumineerd</span> was,
+leende zich bij uitstek voor zulk een feest. Wat echter voor ons het
+bijzonder aantrekkelijke was en ons dien dag nooit zal doen vergeten,
+dat waren de Indische muziek en de Indische amusementen, waarmede wij
+voor het eerst kennis maakten. Midden op een groot groen grasveld,
+fantastisch beschenen door het licht uit de ontelbare lichtpotjes
+rondom geplaatst, speelde de gamelan en werd er door eene Javaansche
+schoone, in hofgewaad, getandakt, nu en dan in hare mooie, gracieuze
+bewegingen bijgestaan door een mannelijken tandakker. En was het fijne,
+Javaansche poppetje&mdash;&rsquo;t was alsof zij van <span class="corr"
+id="xd0e4746" title="Bron: porcelein">porselein</span> was&mdash;moe
+dan zweeg de gamelan en dan keerden wij onze stoelen om en verlustigden
+ons in het gezicht van een groote groep mannen, die m&ecirc;mantjakten,
+dat is krijgsdansen en schermutselingen uitvoerden, waarbij hun eigen
+opgewekt, melodieus gezang de maat aangaf. Wat steekt dat dansen van
+deze inlanders, dat eigenlijk niets anders dan elegante, rhytmische
+bewegingen is, toch hemelsbreed gunstig af bij onze danspartijen! Wat
+staan hunne amusementen toch veel hooger dan de onze!</p>
+
+<p>De Indische bevolking, die op de muziek van de gamelan van heinde en
+ver was toegestroomd en in honderden zich driestweg in den tuin had
+gewaagd, schaarde zich zittende en staande rondom de gamelan en de
+dansende Maleiers en vormde in hare schilderachtige bonte kleeding een
+achtergrond, die niet mooier kon worden uitgedacht. Ook bij deze
+gelegenheid toonde de bevolking weder haar hoog peil van beschaving;
+uit deze tallooze menigte werd geen luide stem vernomen; stil, bijna
+geruischloos, waren zij binnengekomen en stonden daar even bewonderend
+als wij naar het tandakken en m&ecirc;mantjakken te zien. Alleen als
+wij de uitvoerders door handgeklap toejuichten, waren het in hoofdzaak
+de inlandsche kinderen, die ons in dit tevredenheidsbewijs steunden.
+Onder deze vertooningen, waarbij ook nog de muziek van een Chineesch
+orkest gevoegd moet worden, werden de gasten onophoudelijk van spijzen
+en verfrisschende dranken voorzien, <span class="pagenum">[<a id=
+"pb454" href="#pb454">454</a>]</span>en ook daarbij werd van de
+aanwezigheid van zooveel inlanders, waaronder toch ook vele kinderen,
+niet de minste overlast ondervonden. Vergelijk met dit alles eens iets
+dergelijks in ons land!</p>
+
+<p>Padang en de Padangsche bovenlanden hebben op ons beiden een diepen,
+blijvenden indruk gemaakt. Noch de prachtige natuur, noch de
+buitengewone omstandigheden, waaronder de bevolking daar leeft, noch de
+vele hartelijke menschen, die wij er hebben ontmoet, die ons
+vriendschappelijk tegemoet zijn getreden en ons bezoek zoo
+vruchtdragend hebben gemaakt, zullen ooit uit onze herinnering
+verdwijnen. Sumatra&rsquo;s Westkust is alleen een bezoek aan onze
+koloni&euml;n waard.</p>
+
+<p>Nu wij op het punt staan, Sumatra voorgoed te verlaten, wil ik met
+een enkel woord den indruk weergeven, dien over het algemeen de Maleier
+op mij heeft gemaakt, omdat wij dezen nu niet meer zullen ontmoeten en
+in hoofdzaak met den Javaan kennis maken.</p>
+
+<p>Het is niet gemakkelijk, in een paar woorden te omschrijven, welke
+die indruk is en daarom neem ik mijn toevlucht tot eene vergelijking
+van de Maleiers, zooals wij die hier op Sumatra&rsquo;s Westkust
+ontmoet hebben, met de inlanders in andere landen..</p>
+
+<p>In Zuid-Afrika boezemden de inlanders mij groote sympathie in; ik
+gevoelde voor hen als een moederlijke vriendin. Ik beschouwde hen als
+kinderen, die met tact moeten worden opgevoed, waarbij er waren met
+moeilijke karakters, maar zoo zeer velen, die slechts goede leiding
+noodig hebben om tot bruikbare, zeer goede menschen op te groeien. Van
+de Afrikaansche inlanders is m.i. alles te maken; komen zij niet of
+niet goed terecht, dan kunnen wij dat toeschrijven aan de verkeerde
+leiding, aan de dikwijls verdervende omstandigheden, waaronder zij
+opgroeien.</p>
+
+<p>In Britsch-Indi&euml; heeft de inlander mijn sympathie niet kunnen
+verwerven. De weerzinwekkende indruk, dien de Hindoe in het Zuiden van
+het land op mij maakte is wel langzamerhand wat verzacht, maar de
+druk-doende, schreeuwerige Hindoe en Mohammedaan in Britsch-Indi&euml;,
+de slimheid en geslepenheid in zijn optreden, zijn aanstellerige manier
+om zijn godsdienst en kaste aan de wereld te openbaren door middel van
+groene, gele en roode verf op zijn gezicht te smeren, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb455" href="#pb455">455</a>]</span>maar vooral ook
+zijn geloof en ongeloof, zijn afgodsdienst enz. zijn zoo
+walgingwekkend, dat ik mij in geen enkel opzicht met deze menschen
+verwant kan gevoelen.</p>
+
+<p>De Maleische bevolking in Padang, doch vooral in de Padangsche
+bovenlanden, hebben heelemaal niet den indruk verwekt, dat wij zoo ver
+boven hen staan. Hun zelfbewust, waardig optreden, hun kalme natuur,
+hun werkzame aard, (vooral wat de vrouwen betreft), hun getoonde
+behoefte aan ontwikkeling, stellen hen op nagenoeg &eacute;&eacute;n
+lijn met ons zelven, Wij mogen hen beschouwen als een jongeren vriend,
+die goede leiding noodig heeft, die intellectueel hoog genoeg staat,
+maar wien tot dusver de noodige opleiding onthouden is en die, zoodra
+de gelegenheid tot geestelijke ontwikkeling maar genoegzaam geboden
+wordt, met reuzensprongen zal vooruitgaan, om weldra in menschelijke
+ontwikkeling geheel met ons gelijkgesteld te kunnen worden.</p>
+
+<p>Men zegt hier: &ldquo;de Maleier is lui&rdquo;; in Deli vindt men
+den Maleier ongenegen om koeliewerk voor ons te verrichten, maar dat
+laatste stempelt hem in mijn oog hooger dan den Javaan en den Chinees,
+die zich daarvoor wel gebruiken laten. Dat de Maleiers, en dit geldt
+alleen voor de mannen, lui zouden zijn, is ook voor een deel toe te
+schrijven aan de rechtsverhouding, waaronder deze menschen nog leven.
+Hun rechtstoestand dateert nog van vele eeuwen her, toentertijd was het
+misschien wijs en rechtvaardig, hunne wetgeving zoo in te richten
+zooals die nu nog is, maar met hunne tegenwoordige ontwikkeling en
+levensopvatting is deze dikwijls zeer in strijd. <span class="pagenum">
+[<a id="pb456" href="#pb456">456</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href=
+"#xd0e4635src" id="xd0e4635">1</a></span> Het komt mij voor, dat de
+controleur van Kot&ocirc; Ago&euml;ng zich moet hebben vergist, toen
+hij mij den prijs van 2000 &agrave; 3000 gulden noemde voor eene bruid.
+Een bruid zal zeker niet tienmaal meer kosten dan een bruidegom. Het
+zal ook daar wel 200 &agrave; 300 gulden moeten zijn.</p>
+
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href=
+"#xd0e4679src" id="xd0e4679">2</a></span> Toen ik dit schreef, kende ik
+nog niet het bestaan van het uitgebreide werk van mr. Willinck, omtrent
+het rechtsleven der Minangkabausche Maleiers.</p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch45" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt=
+"Ornament" width="604" height="188"></div>
+
+<h2 class="normal">Op Java.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>Den 9en Mei &rsquo;s avonds, een halven dag vroeger dan wij verwacht
+hadden, voer de &ldquo;Tambora&rdquo;, een van de mooie booten van de
+Rotterdamsche Lloyd, ons van Padang naar Batavia terug. Door deze
+vervroegde aankomst en vertrek van de boot werd nog even het
+afscheidsdiner, door de familie Kamerling voor ons belegd, in de war
+gestuurd. Toen de gasten kwamen, moesten wij afreizen, alleen de
+vroegkomers konden wij nog even de hand tot afscheid reiken! De heer
+Kamerling, die ons, niettegenstaande &rsquo;t in de war gestuurde
+diner, toch zelf naar de boot bracht, had van tevoren gezorgd, dat de
+bagage bezorgd werd, die reeds netjes op haar plaats in onze hutten op
+ons wachtte.</p>
+
+<p>Het waren een paar gezellige, vroolijke dagen, die wij aan boord
+sleten. De laatste dagen aan boord van deze Hollandsche mailbooten
+worden altijd als feestdagen beschouwd; het afscheidsdiner is een
+maaltijd met een begin, maar zonder einde; goede wijn en champagne
+wordt dan namens den kapitein den gasten geoffreerd; sigaren voor de
+heeren, zoetigheidjes voor de dames en aardige, bruikbare souvenirs
+vindt men naast zijn couvert of worden gedurende het diner rondgediend,
+en als het oogenblik van de champagne is aangebroken, dan breekt ook
+meteen de welbespraaktheid los en vloeien de toasten op elkeen en ieder
+van veler lippen. De vroolijkheid behoefde niet met geweld opgewekt te
+worden, ze kwam spontaan en &rsquo;t was duidelijk, dat de vele
+reizigers, die eenige weken gezamenlijk dit schip bevolkt hadden, het
+te zamen <span class="pagenum">[<a id="pb457" href=
+"#pb457">457</a>]</span>goed hebben kunnen vinden en dat zij ook met
+den kapitein en de officieren van het schip goede vriendschap hadden
+gesloten.</p>
+
+<p>In Tandjong Priok aangekomen, hadden wij weder datzelfde gezeur met
+de toelatingsbewijzen. Niettegenstaande wij onze toelatingsbewijzen,
+die twee jaren geldig zijn, bij ons hadden, moesten wij toch wachten
+tot allen klaar waren, omdat niemand v&oacute;&oacute;r dien tijd van
+boord mocht gaan. Op een snikheeten middag eenige uren in de haven van
+Tandjong Priok doelloos door te brengen, gun ik mijn vijanden zelfs
+niet.</p>
+
+<p>Het was in Batavia zoo heet&mdash;men vertelde ons, dat in veertig
+jaren zoo&rsquo;n hitte niet voorgekomen was&mdash;dat wij besloten zoo
+spoedig mogelijk onze zaken aldaar te regelen en naar Buitenzorg te
+vertrekken en daarmede onzen toer door Java te beginnen.</p>
+
+<p>In het Hotel Bellevue te Buitenzorg vonden wij vriendelijke opname
+en een paar frissche kamers met een wonderschoon uitzicht op den berg
+Salak en op de daaronder stroomende rivier. Uren konden wij daar, op de
+veranda zittende, doorbrengen met te kijken naar de kleine, bruine
+kindertjes, die daar als jonge kikvorschen in en uit de rivier sprongen
+en zich daar den geheelen dag amuseerden, terwijl hunne moeders, tot
+aan het middel in het water staande, tallooze gekleurde sarongs en
+witte baaitjes in den snelvlietenden stroom waschten en ze dan op den
+oever te drogen legden. De berg zelf, tot aan den top begroeid met
+theeplantages en palmboomen, bood ons een heerlijken, rustigen aanblik.
+Drie dagen brachten wij in Buitenzorg door, dagen, die vol waren met
+afwisselende indrukken.</p>
+
+<p>Natuurlijk gold ons eerste bezoek de beroemde botanische tuinen, den
+trots van Java. Zonder het opzettelijk te willen, maakte ik toch
+onwillekeurig vergelijkingen met den mededinger naar de kroon van de
+beste en de mooiste in de geheele wereld te zijn, den Koninklijken
+Botanischen tuin in Paradenya, op Ceylon. Ik ben blij, dat ik niet
+geroepen ben, in dezen uitspraak te moeten doen, want het zou mij heel
+zwaar vallen uit te maken, welke van beide den prijs verdient. Is onze
+Koninklijke tuin misschien smaakvoller aangelegd, die in Paradenya
+bezit het voordeel, dat men bij elken boom en plant naast den
+wetenschappelijken Latijnschen naam <span class="pagenum">[<a id=
+"pb458" href="#pb458">458</a>]</span>ook den gebruikelijken Engelschen
+naam vermeld vindt, benevens den naam van het land, waar die boom of
+plant inheemsch is.</p>
+
+<p>Naast den botanischen tuin interesseerden ons het meest, de eveneens
+beroemde kweek- en proeftuinen en de landbouwtuin. Hiermede verbonden
+wij meteen een bezoek aan de landbouwschool, alwaar wij van het
+onderwijs niet veel konden zien, omdat de jongelieden juist in de
+examen-werkzaamheden zaten. Het waren in hoofdzaak jongens, geboren uit
+Hollandsche vaders en inlandsche moeders, die de leerlingen vormden en
+naar de directeur ons mededeelde, was het voornamelijk om voor deze
+jongens een hun passenden werkkring te vormen, dat deze school was in
+het leven geroepen. Ik hoop, dat er een hooger en meer algemeen belang
+bij de oprichting en instandhouding van deze school beoogd wordt, al is
+het resultaat dan ook, dat daarmede bedoelde jongelieden aan eene
+maatschappelijke positie geholpen worden.</p>
+
+<p>Ik wil niet opnoemen wat wij in Buitenzorg op zo&ouml;logisch,
+botanisch, landbouwkundig, chemisch en phytopathologisch gebied meer
+voor bijzonderheden zagen, doch met een enkel woord wil ik toch even
+het zo&ouml;-phytopathologisch museum gedenken, met zijn bekwamen
+directeur, den heer Ouwens, aan het hoofd, den man, die zoo met liefde
+zijn interessanten arbeid volbrengt. Met hem als gids, brachten wij
+eenige onvergetelijke uren in dat museum door, uren, waarin wij omtrent
+de dieren in onze koloni&euml;n m&eacute;&eacute;r leerden, dan wij
+anders in maanden zouden hebben gedaan. Wat maakt het toch een oneindig
+verschil, als het hoofd van zulk een inrichting zijn taak met
+belangstelling en liefde voor de zaak vervult, of, zooals ik ze ook wel
+eens heb aangetroffen, zijn betrekking opvat als een baantje, dat hem
+tot kostwinning dient.</p>
+
+<p>Eene vergadering met de daar bij ons vorig bezoek verkregen leden
+van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, leidde tot de oprichting van
+eene afdeeling Buitenzorg, die met 28 leden haar werk aanvangt.</p>
+
+<p>Donderdagmorgen, 16 Mei, vertrokken wij &rsquo;s morgens om 7 uur
+per kar naar Sindanglaja. Ik schrijf per kar, Kahar Baloon, zooals de
+inheemsche naam luidt, want rijtuig durf ik het niet noemen. Maar hoe
+ongemakkelijk onze zitplaatsen in dit nauwe, op twee hooge wielen
+draaiende karretje ook waren, spoedig <span class="pagenum">[<a id=
+"pb459" href="#pb459">459</a>]</span>hadden wij alle ongerieflijkheden
+vergeten door het prachtige gezicht, dat onophoudelijk in tal van
+variaties, onze aandacht boeide. Hoewel deze tocht, waarbij wij eerst
+door drie, later door vijf paarden naar boven geheschen werden, ruim
+zes uren duurde, hebben wij ons geen oogenblik over den langen duur
+beklaagd. Niet alleen was het uitzicht op de bergen onbeschrijfelijk
+mooi, maar ook de bevolking in de verschillende dorpjes, die wij
+doorkwamen, bood ons telkens iets nieuws en gaf stof tot vele
+opmerkingen.</p>
+
+<p>Hoe hemelsbreed verschilt deze Soendaneesche bevolking van die welke
+wij zoo kort geleden in de Padangsche bovenlanden zagen. De
+Soendaneesche vrouwen zijn mooier dan hare Minangkabausche zusters,
+maar dat is ook het eenige, dat wij in haar voordeel kunnen aanvoeren.
+Zagen wij in de Padangsche bovenlanden overal aan den weg, op het land,
+in de passars het werk door vrouwen verrichten, hier over den <span
+class="corr" id="xd0e4804" title="Bron: Poentak-pas">Poentjakpas</span>
+waren het bijna uitsluitend mannen, die het werk deden, terwijl de
+vrouwen overal in groepjes bijeenzaten te babbelen, of met een baby in
+de armen of aan de borst op den grond zaten en lusteloos voor zich
+uitstaarden. Hier was geen spoor meer aanwezig van de fiere,
+zelfbewuste houding der Minangkabausche vrouwen, hier zagen wij
+moedertjes, nauwelijks de kinderschoenen ontwassen, met een
+zwaarmoedig, levensmoe uiterlijk, waaruit elke grein van energie
+geweken was. Het verwonderde ons niet, dat ook de kleine kindertjes
+reeds die oude-mannen- en oude-vrouwen trek op hun gelaat vertoonden,
+kindertjes, die stil neerlagen als ze in het zand gelegd werden, en op
+wier gezichtjes, als het rijtuig eens stil hield, of als wij eens
+verkozen door een dorp te loopen, in plaats van te rijden, wij met geen
+mogelijkheid een lachje konden te voorschijn roepen. Hoe kunnen zulke
+energie-looze moedertjes anders dan wezenlooze kinderen het leven
+schenken?</p>
+
+<p>In een paar dorpen, die wij doorgingen, was het passar-dag en nu
+zagen wij steeds van alle zijden de mannen, zwaar beladen, met
+groenten, vruchten en aardappelen ons langs den weg passeeren en
+passarwaarts gaan. Geen enkele vrouw was onder hen. Deze mannen dragen
+hunne zware vrachten niet, zooals de Minangkabausche vrouwen, op het
+hoofd, maar hangende aan een lang juk over een der beide schouders. Dit
+<span class="pagenum">[<a id="pb460" href="#pb460">460</a>]</span>juk
+is meestal van bamboe gemaakt en wordt om beurten over den rechter of
+linker schouder geslagen.</p>
+
+<p>Op deze passars zaten mannen achter hunne vruchten- of
+groenten-uitstallingen en mannen waren de koopers of verruilden hunne
+meegebrachte zaken voor andere.</p>
+
+<p>Nog iets viel ons bij deze menschen op, iets dat wij op Java en
+Sumatra nog niet gezien hebben. Het was de onbeschaamdheid waarmede
+deze Soendaneesche vrouwen haar bovenlijf onbedekt vertoonden. Het
+miste hier geheel den indruk van <span class="corr" id="xd0e4815"
+title="Bron: na&iuml;viteit">na&iuml;eviteit</span>, van niet beter
+weten of van algemeen gebruik, het was veeleer een onverschilligheid,
+een te lui zijn, om het jakje aan te trekken of doek om te slaan, die
+andere vrouwen gebruiken om het bovenlijf te bedekken.</p>
+
+<p>Alleen op de theeplantages, die wij hier en daar passeerden, waren
+vrouwen aan het theeplukken,&mdash;een licht en slecht betaald
+werk,&mdash;en dat was het eenige dat wij op den geheelen langen rit
+van vrouwenwerk zagen. Deze Soendaneesche menschen verkeeren blijkbaar
+reeds in een verder gevorderd stadium van maatschappelijke ontwikkeling
+dan de Minangkabauers, hier is de landbouw, de arbeid, die
+oorspronkelijk vrouwenwerk was, reeds geheel in handen van mannen
+overgegaan. Op de landbouwschool in Buitenzorg, worden alleen jongens
+toegelaten, tot nu toe hebben zich ook nog slechts jongens als
+leerlingen opgegeven, maar als er meisjes mochten komen, die eene
+opleiding op die school wenschten, dan zou de directeur zich met hand
+en tand tegen de toelating verzetten. Voor de meisjes in deze buurten
+worden nu door particulieren kant- en weefscholen opgericht,
+werkzaamheden, die volgens onze Westersche begrippen meer geschikt zijn
+voor vrouwen, en als de meisjes die scholen als volleerde werksters
+verlaten hebben, kunnen zij met het aangeleerde nog niet het beetje
+rijst verdienen, dat iemand hier voor voedsel noodig heeft.</p>
+
+<p>Toen wij op &rsquo;t hoogste punt van onzen weg gekomen waren,
+hielden wij een oogenblik halt, om langs een mooien weg met prachtig
+uitzicht even een bezoek te brengen aan het Telaga warna meer. Dit
+meertje is een kratermeer, dat door een dicht geboomte met groote
+verscheidenheid van kleur, omgeven is. Dit geboomte wordt in het water
+weerspiegeld en verwekt den indruk, alsof het water telkens van <span
+class="pagenum">[<a id="pb461" href="#pb461">461</a>]</span>kleur
+wisselt. Bij fellen zonneschijn, als de zon zich achter een wolk
+verschuilt, of als de wind<a id="xd0e4824"></a> de veelkleurig getinte
+bladeren dooreenmengelt, verandert de kleur van het meer.</p>
+
+<p>Op onzen tocht hadden wij een aardige ontmoeting. Zeer spoedig nadat
+wij in Buitenzorg het hotel verlaten hadden, zagen wij voor ons een
+zelfde soort karretje, ook met drie paarden bespannen, waarin
+&eacute;&eacute;n heer zat. Toen wij voor den eersten keer uitstapten,
+stapte ook hij uit, en begon met ons een gesprek over het doel van
+onzen tocht. Ook hij ging naar Sindanglaja en daar hij, alleen gezeten
+en met zeer weinig bagage over meer ruimte in zijn karretje beschikken
+kon dan wij, nam hij bereidwillig eenige van onze zaken over.</p>
+
+<p>Het is een Spanjaard uit Spaansche ouders, in de Philippijnen
+geboren, die zijne opleiding tot advocaat aan de universiteit te Madrid
+genoot. Hij is nu in Manilla in een staatsbetrekking. Met echte
+Spaansche courtoisie ruimde hij alle moeilijkheden, die onze tocht
+medebracht voor ons uit den weg en hij bleek een cavalier te zijn,
+zooals wij ons niet beter konden wenschen. Hoewel de man niet ouder dan
+35 &agrave; 40 jaar kon zijn, kende hij toch zoowat de heele wereld en
+gaf ons voor onze verdere reis tal van wetenswaardige inlichtingen. Hij
+kende Amerika zoo goed als mrs. Catt en over Holland sprak hij met een
+kennis van zaken, die menig Hollander hem benijden kan.</p>
+
+<p>Hij maakt nu een toer door Sumatra en Java, met het doel het geheim
+te leeren kennen, waardoor Holland als koloniale mogendheid met beter
+resultaten werkt dan de meeste andere landen, die over koloni&euml;n te
+beschikken hebben. Daar hij in hetzelfde hotel ging logeeren, waren
+wij, de twee dagen die hij in Sindanglaja vertoefde, onophoudelijk met
+hem samen en hij bleek tot aan het eind de aangename causeur, de
+wetenschappelijk ontwikkelde wandelgenoot en de gentleman van top tot
+teen te zijn.</p>
+
+<p>Hij schreef het succes van Nederland op Java en Sumatra, het laatste
+had hij reeds bezocht, alleen toe, aan onze sociale gelijkstelling van
+den Indo-Europeaan met den volbloed Europeaan. Hij had opgemerkt, dat
+de geheele geschiedenis door in alle koloniale staten, de opstanden
+voor zoover die niet uit godsdienstfanatismus ontstaan&mdash;altijd
+ontstonden en geleid werden door kleurlingen, d.w.z. door menschen, uit
+een mengsel van inlandsche en Europeesche ouders ontstaan. De
+inboorling <span class="pagenum">[<a id="pb462" href=
+"#pb462">462</a>]</span>volgt zulke leiders gaarne en gewillig. Doordat
+bij ons de Indo-Europeaan als Hollander beschouwd wordt, nemen wij de
+aanleiding tot een opstand weg, en mochten de Hollanders op dezen
+ingeslagen weg voortgaan, door ook de inlanders als Hollanders te gaan
+behandelen, door hun bij gelijke ontwikkeling aanspraak te geven op
+gelijke maatschappelijke positie, door hen in onze sociale kringen op
+te nemen en hen op voet van gelijkheid te behandelen, dan zou het
+kleine Nederland in staat blijven, zijne groote koloni&euml;n te
+behouden, want dan zou het in de bevolking zelf, een machtigen steun
+hebben. Dit was zijne meening. Hij was er niet voor, de koloni&euml;n
+op te voeden tot zelfregeering, hetgeen Amerika met de Philippijnen
+voor heeft, maar wel, om de koloniale bevolking op te voeden tot het
+peil van beschaving en ontwikkeling van den staat, die hen regeert,
+zoodat zij &eacute;&eacute;n wordt met dien staat en de bevolking zich
+ook &eacute;&eacute;n met hare vroegere overheerschers gevoelt.</p>
+
+<p>Daar onze nieuw verworven vriend den 1en Juli in Manilla terug moest
+zijn, reisde hij sneller door Java dan wij, en verliet hij ons na twee
+dagen oponthoud in Sindanglaja. In Manilla hopen wij later de
+vriendschap voort te zetten.</p>
+
+<p>Een van onze eerste bezoeken van uit Sindanglaja gold de
+landbouwkundige tuinen in Tjibodas. Elk in een draagstoel gezeten,
+gedragen door vier inlanders, legden wij den steilen steenigen,
+slechten weg naar boven, in ongeveer twee uren af. Het was echter een
+prachtig uitzicht, dat wij onophoudelijk genoten. Deze botanische en
+landbouwkundige tuin, midden in een oerwoud, 1500 meter hoog gelegen,
+bevat alle planten, die in de tuinen van Buitenzorg niet willen
+bloeien, omdat zij een kouder klimaat behoeven. Deze tuin kan
+vergeleken worden met den Ceylonschen tuin in Newrelia, die om dezelfde
+reden als de onze een aanhangsel is van den tuin in Paradenya. Onze
+Tjibodas-tuin staat echter in menig opzicht, doch vooral wat aanleg en
+planten-verscheidenheid betreft, veel hooger dan de
+Newrelia&rsquo;sche. Hier leggen de Engelschen het bij ons af.</p>
+
+<p>Het is maar goed, dat wij in Britsch-Indi&euml; door het rijden op
+kameelen en olifanten aan het dooreen-schudden gewend geraakt zijn,
+anders hadden wij het op dien tocht naar Tjibodas, drie uur heen en
+terug, nooit in de draagstoelen uitgehouden. Dat zitten in
+draagstoelen, berg-op, berg-af geeft een <span class="pagenum">[<a id=
+"pb463" href="#pb463">463</a>]</span>emotie, die minder goede
+zeevaarders dan wij twee zijn, zeker zeeziekte aan land zou bezorgd
+hebben; het maakte ons alleen wat duizelig en liet een vage hoofdpijn
+achter.</p>
+
+<p>Een kwartier wandelen van hier, langs een mooien landweg, in
+Tjipanas, ligt het landgoed van den gouverneur-generaal in een prachtig
+park, dat vreemd genoeg, voor het publiek gesloten is. Door een toeval
+kregen wij gelegenheid om in dit goed onderhouden en idyllisch mooi
+gelegen park te wandelen. Als de gouverneur zijn landschap dikwijls
+bezocht, zou er misschien reden kunnen zijn, om wandelaars te weren,
+maar zelden of nooit komt Z. Exc. er den dag doorbrengen, of er eenige
+dagen vertoeven, zoodat deze uitgestrekte bezitting bijna uitsluitend
+ten dienste is van het daar wonend ondergeschikt personeel.</p>
+
+<p>Toen wij op onze wandeling door het dorpje een beetje van den
+grooten weg afdwaalden, kwamen wij spoedig in een dicht bosch, alwaar
+op bijna alle boomen wildgroeiende orchidee&euml;n voorkwamen. Het is
+opmerkelijk, hoe hier overal langs den weg wild-groeiende
+orchidee&euml;n te vinden zijn. Hoewel de bloemen niet zoo groot als de
+bij ons voorkomende, gekweekte soorten zijn, is de kleur van deze, hier
+gevondene dikwijls fijner en zachter. Sommige er van bezitten een
+heerlijken zoetigen geur.</p>
+
+<p>Eenige door mij geplukte soorten van deze bloemen, omgeven door een
+rand van roodbruine bladeren, van een hier ook in &rsquo;t wild
+groeienden heester, vormde zoo&rsquo;n mooie bouquet, dat elke bloemist
+er naar hunkeren zou.</p>
+
+<p>Het hotel in Sindanglaja, dat tevens tot herstellingsoord dient, is
+zeer mooi gelegen en geeft uit bijna alle kamers een mooi uitzicht op
+de rondom gelegen bergen. De temperatuur in Sindanglaja is zeer
+behagelijk, het is er niet te warm en niet te koud. Het zou gewis de
+meest gewenschte plek op aarde zijn voor vele rust- en
+herstel-zoekenden, als de huishouding in het hotel een beetje beter
+gevoerd werd. Die laat zeer veel te wenschen. Ook klinkt het een beetje
+paskwillig, dat eene inrichting, die zich als
+&ldquo;herstellingsoord&rdquo; publiceert, geen dokter bezit, en er
+zelfs de meest gebruikte medicamenten niet te krijgen zijn. Er komt
+eens per week een dokter uit een ander oord, die aan den directeur
+vraagt, of er ook zieken zijn, en daarna weder verdwijnt. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb464" href="#pb464">464</a>]</span></p>
+
+<p>Niettegenstaande deze bezwaren brachten wij tweetjes toch vier
+rustige dagen in Sindanglaja door, dagen die ons geheel restaureerden
+en die ons tot de gelukkige ontdekking brachten, dat er met een paar
+dagen rust in een koeler klimaat toch nog een beetje van de oude
+energie in ons aanwezig is. Wij waren er aan gaan twijfelen.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IV.</h3>
+
+<p>Niet zoo moeilijk als het was voor ons om in Sindanglaja te komen,
+was het om er weder uit te verdwijnen. Wij behoefden daartoe slechts
+met een rijtuigje den ongeveer negen kilometer langen weg naar
+Tjiandjoer, die geheel bergafwaarts voert, af te leggen. In Tjiandjoer
+zouden wij den trein vinden, die ons naar Bandoeng moest brengen. Wij
+hadden reeds twee dagen tevoren in het hotel Sindanglaja paarden en
+rijtuig besteld, om toch vooral zeker te zijn, dat wij op tijd en
+zonder ongelukken ter bestemder plaatse zouden aankomen, en
+niettegenstaande de herhaalde verzekeringen van den chef van het hotel,
+dat het rijtuig ons in &eacute;&eacute;n uur naar beneden aan het
+station kon brengen en wij dus niet eerder dan acht uur van Sindanglaja
+behoefden te vertrekken, hadden wij toch maar de voorzichtigheid
+betracht met om zeven uur weg te rijden. Wij hadden de keuze tusschen
+een Kahar Baloon of een dos-&agrave;-dos en hadden de laatste gekozen,
+omdat die rijtuigjes, laag bij den grond zijnde, ons in de gelegenheid
+stellen bij bokkesprongen van de paardjes, er gemakkelijk uit te
+springen. In een Kahar Baloon is men meedoogenloos aan de bijna
+ongetemde grillen van de lieve beestjes, die men hier paarden noemt en
+als zoodanig gebruikt, overgeleverd, want in zoo&rsquo;n balonkar kan
+men alleen met behulp van een trapje uit- en instijgen. Gelukkig, dat
+wij zooveel voorzorgen getroffen hadden, want tot tweemaal toe
+gevoelden wij ons verplicht uit ons karretje te springen, omdat de twee
+vurige paardjes meenden genoeg gedaan te hebben en pogingen aanwendden
+om zich van den inhoud der kar te ontdoen, met ons over den dijk te
+gooien. Ook vertikten zij het eenige keeren om een stap voorwaarts te
+gaan, zoodat het koetsiertje, met behulp van een voorbijgaanden
+inlander, de beestjes een eindweegs <span class="pagenum">[<a id=
+"pb465" href="#pb465">465</a>]</span>moest voorttrekken, om er
+zoodoende weder den gang in te brengen. Dat alles had ten gevolge, dat
+wij in Tjiandjoer aankwamen toen de trein reeds daar was en op het punt
+van vertrekken stond. Een onzer zorgde, dat de handbagage in den trein
+geworpen werd, de ander nam gauw twee kaartjes, en zoo regelden wij het
+om op het laatste oogenblik nog in den trein te komen en mede te kunnen
+afreizen. Zoo&rsquo;n trein verzuimen zegt hier veel in Indi&euml;,
+want er staat maar niet zoo op eens een tweede trein gereed, zooals wij
+dat in Holland gewend zijn.</p>
+
+<p>Toen wij eindelijk voortrolden in een gemakkelijken, neen, <span
+class="letterspaced">zeer</span> gemakkelijken en uiterst zindelijk
+onderhouden waggon van de Staatsspoorwegen, toen konden wij ons
+verlustigen aan den aanblik van de streek, die wij doortrokken. Wij
+hadden het getroffen met te zitten in de achterste waggon, waaraan een
+balcon verbonden was, dat ons een ruim en vrij uitzicht bood over de
+heerlijke vlakten in de Preanger Regentschappen. De uren, in den trein
+doorgebracht, vlogen om als waren het even zoovele minuten en toen wij
+te Bandoeng aankwamen en daar aan het station opgewacht en begroet
+werden door de Bandoengsche Kiesvereeniging, die mij voor een
+spreekbeurt had uitgenoodigd, en door mevrouw Willy Berton, ons vroeger
+Amsterdamsch bestuurslid van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht,
+verkeerden wij in zoo&rsquo;n opgewekte stemming over het genotene, dat
+wij nauwelijks realiseerden, dat hier in Bandoeng weder
+&ldquo;werken&rdquo; onze plicht zoude zijn.</p>
+
+<p>Bandoeng is een verrukkelijke stad; er is het geheele jaar door een
+temperatuur, die niets te wenschen overlaat. Het is er nooit te koud en
+het is er nooit te warm. Daarbij ligt het zoo te midden van een
+prachtige natuur, dat men er tal van heerlijke uitstapjes kan maken. Er
+wonen juist genoeg Europeanen om gezamenlijk wat kunstgenot te kunnen
+betalen en ook noodzakelijke, nuttige instellingen in het leven te
+houden.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-545.jpg" alt=
+"Een Kampong in de Preanger." width="720" height="418">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Kampong in de
+Preanger.</span></p>
+</div>
+
+<p>Waarom vestigen alle groote lichamen hunne hoofdkantoren niet hier,
+inplaats<span class="corr" id="xd0e4877" title="Niet in bron">
+van</span> in het door de hitte bijna onbewoonbare Batavia? En waarom
+wordt de regeeringszetel niet naar hier overgeplaatst? Als ik het in
+Holland niet meer naar mijn zin vind, ga ik naar Bandoeng. Waarom gaan
+de menschen naar <span class="pagenum">[<a id="pb466" href=
+"#pb466">466</a>]</span>Itali&euml;, naar Zwitserland; wat men daar
+zoekt en slechts voor een deel van het jaar vindt, is hier
+onophoudelijk te genieten. Voor het onderwijs van de kinderen zoekt men
+die andere landen, maar bij genoegzame deelname zijn hier toch ook
+goede scholen te stichten. Als er ooit in Indi&euml; een universiteit
+komt, moet die in Bandoeng gevestigd worden, want hier kunnen de
+jongelieden met heldere koppen werken, hier behoeft hunne energie door
+de hitte niet verlamd te worden.</p>
+
+<p>Wij rekten ons verblijf in Bandoeng zoolang wij konden, en bleven er
+tot na de Pinksterdagen. Dat waren bijzondere drukke dagen voor het
+stadje. Niet alleen hielden de kina-kultuurondernemers, de theeplanters
+en de koffie dito&rsquo;s er eene bijeenkomst of een congres in die
+dagen, maar er had nog een andere bijeenkomst plaats, die ten doel had
+de leden der gemeenteraden over heel Java tot een bond te vereenigen,
+om zoodoende de belangen der afzonderlijke gemeenten op betere wijze
+dan tot nu toe te kunnen behartigen. De bijeenkomst droeg den
+grootschen naam van &ldquo;Decentralisatie-congres&rdquo;, en had
+plaats ten huize van den regent van Bandoeng.</p>
+
+<p>Door middel van mijn perskaart kreeg ik toegang tot dit congres. Het
+vorige jaar kwamen door de bemoeiingen van het oud-Kamerlid Van Kol en
+op zijn initiatief, eenige heeren, allen deel uitmakende van de
+verschillende gemeentebesturen uit Nederlandsch-Indi&euml;, bijeen, die
+de wenschelijkheid gevoelden van de totstandkoming van een bond van
+gemeenteraadsleden met een eigen orgaan, zoodat de gemeentebelangen
+beter dan tot dusverre behartigd kunnen worden. Het is nog zoo kort,
+dat onze broeders in Indi&euml; de bevoegdheid verwierven de
+gemeentebelangen, voor een deel, zelve te mogen regelen. Vele gekozenen
+in de gemeenteraad schijnen hun taak ook met liefde en toewijding te
+vervullen, maar zij gevoelen zich als een beginnende schaatsenrijder,
+zij hakkelen nog wat in de kunst en weten nog niet goed of de rechter-
+dan wel de linkervoet voor moet gaan. Niets begrijpelijker dan dit.
+Wijsheid te putten uit de gemeente-handelingen onzer Nederlandsche
+groote steden helpt slechts weinig, omdat de toestanden hier zoo geheel
+anders zijn. Door elkaar voor te lichten met wat in de eene gemeente
+met goed resultaat tot stand kwam, of wat onvoorziene slechte gevolgen
+had; door groote belangen, die voor heel Indi&euml; konden gelden,
+samen <span class="pagenum">[<a id="pb467" href=
+"#pb467">467</a>]</span>te bespreken, kan men elkaar helpen en steunen
+en de gemeenten kunnen daarvan de goede vruchten plukken.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-563.jpg" alt=
+"De Boeroeboedoer." width="720" height="411">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De
+Boeroeboedoer.</span></p>
+</div>
+
+<p>Den 26en en 27en Mei had nu de tweede bijeenkomst plaats, die echter
+het eerste congres moet worden genoemd, omdat nu voor het eerst eenige
+onderwerpen door verschillende sprekers zouden worden ingeleid,
+onderling besproken en over de daaruit voortgevloeide stellingen
+gestemd zoude worden.</p>
+
+<p>Nadat de oude regent even alle aanwezigen in zijn woning had
+begroet, ging hij heen en werd het congres met een kort, passend woord
+geopend door den resident van Bandoeng, den heer Oudemans. Deze had, op
+verzoek, het presidium voor deze bijeenkomst aanvaard, omdat de
+aangewezen president niet tegenwoordig kon zijn en zijn plaatsvervanger
+de taak niet aandurfde. Benevens de resident waren ook nog de heeren
+Tollenaar, regeerings-vertegenwoordiger, en ons Eerste Kamerlid, Van
+Deventer, tegenwoordig. Verder was de opkomst bedroevend gering. Dat
+was zeer te betreuren, omdat de onderwerpen, die ingeleid werden, zeer
+belangrijk waren, en naar het mij voorkwam, zeer degelijk werden
+behandeld.</p>
+
+<p>De heer D. de Jongh Wz. hield de zakelijke openingsspeech, waarin
+hij het doel van deze bijeenkomst schetste. Dat is samen te vatten in
+de volgende woorden: Dit congres moet de belangstelling wekken der
+gemeenteraadsleden en daardoor moet men komen tot een &ldquo;Bond ter
+bevordering van gemeentebelangen&rdquo;.</p>
+
+<p>Daarna sprak de heer Westerveld, Semarangsch gemeenteraadslid, over
+&ldquo;Gemeentelijke grondpolitiek&rdquo;. Helder en goed
+gedocumenteerd was zijne voordracht, die gemeentelijk grondbezit
+aanbeval. De 6 stellingen, die ten slotte uit de voordracht getrokken,
+aan stemming onderworpen werden en met algemeene stemmen werden
+aangenomen, komen daarop neer: 1. dat de uitbreiding eener gemeente
+alleen mag geschieden volgens een door den gemeenteraad vastgesteld
+uitbreidingsplan. 2. Dat de gemeente de bevoegdheid deelachtig wordt om
+ten algemeenen nutte gronden te onteigenen. 3. Dat gemeentelijk
+grondbezit in de eerste plaats moet dienen tot verbetering der
+volkshuisvesting. 4. Dat bij overname van door particulieren aangelegde
+straten de voorwaarde wordt gesteld, dat de grond kosteloos aan de
+gemeente wordt afgestaan en tevens een grooter of kleiner deel van de
+gekapitaliseerde <span class="pagenum">[<a id="pb468" href=
+"#pb468">468</a>]</span>onderhoudskosten in de gemeentekas wordt
+gestort, en 5. Dat het gemeentelijk grondbezit afzonderlijk beheerd
+moet worden.</p>
+
+<p>Daarna sprak de heer De Jongh over het Verkeersvraagstuk in de
+gemeenten. Ook deze spreker had zijn onderwerp goed bestudeerd en
+beschikte over de talenten om op aangename en duidelijke wijze zijne
+overtuiging bij zijne hoorders ingang te doen vinden. Hij is een groot
+voorstander van gemeente-exploitatie van tramwegen, doch zoolang dit
+uit gebrek aan middelen een ideaal moet blijven, wil hij de
+particuliere exploitatie aan zeer scherpe voorwaarden binden,
+voorwaarden, die het te allen tijde mogelijk maken, dat het bedrijf
+door de gemeente op niet al te nadeelige voorwaarden kan worden
+overgenomen. Ook deze spreker heeft zijne voordracht in stellingen
+samengevat, die ook eenparig werden aangenomen.</p>
+
+<p>Dat in stemming brengen en aannemen van al de stellingen beteekent
+eigenlijk niets anders, dan dat het handjevol der daar aanwezige
+gemeenteraadsleden van slechts zeer weinige gemeenten in hoofdzaak met
+de denkbeelden van den voorsteller kunnen meegaan; verdere beteekenis
+mogen wij daaraan vooralsnog niet hechten. In beide deze voordrachten
+trof het mij, hoe de belangen van den inlander steeds nummer
+&eacute;&eacute;n werden gesteld, en hoe men er op voorbedacht is om de
+gemeentepolitiek in de eerste plaats dienstbaar te maken aan de
+belangen der inlandsche bevolking.</p>
+
+<p>Den tweeden dag werd door mr. Van Wijngaarden het vraagstuk van
+&ldquo;Gemeenteraad en Inlandsche Gemeente&rdquo; ingeleid, doch dit is
+zoo&rsquo;n ingewikkelde juridische kwestie, dat ik daarvan den inhoud
+niet in een kort bestek kan samenvatten, ook al niet, omdat ik er niet
+genoeg van begrijp. Dit laatste was toch het geval met de meeste
+aanwezigen, waardoor dan ook de stellingen niet in stemming konden
+worden gebracht, doch men algemeen van oordeel was, dat dit vraagstuk
+grondig moest worden bestudeerd en in een ander congres opnieuw ter
+sprake worden gebracht. Daarna sprak de heer J. E. Stokvis, over
+Gemeenteraadscommissies. Onnoodig zeker te zeggen, dat hij een groot
+voorstander bleek te zijn van zulke lichamen, of lichaampjes, die in de
+gemeenteraden eigenlijk het practische werk verrichten. Toen deze
+besprekingen afgeloopen waren, werd de wenschelijkheid besproken van
+eene definitieve oprichting van eene &ldquo;Vereeniging ter bevordering
+<span class="pagenum">[<a id="pb469" href="#pb469">469</a>]</span>van
+gemeentebelangen&rdquo;, waarvan elkeen, ook niet-gemeenteraadsleden,
+die aan de behartiging dier zaken wil medewerken, lid kan worden.
+Uitdrukkelijk wordt in het reglement door den heer Stokvis
+samengesteld, uitgesproken, dat vrouwen, onder dezelfde voorwaarden als
+de mannen, lid dezer vereeniging kunnen worden. Dit is een zeer
+verstandige maatregel, want het zou mij niet verwonderen, als niet zeer
+spoedig zal blijken, dat de vrouwen hier meer belangstelling toonen in
+de gemeentebelangen dan tot dusverre de mannen deden, enkele zeer
+bijzondere gunstige uitzonderingen daargelaten. De vrouwen in
+Indi&euml; hebben nu gelegenheid van hare belangstelling te doen
+blijken, daarmede aantoonende, hoe bekrompen, en meer de traditie dan
+het belang der Indische gemeenten dienende, de uitsluiting der vrouw
+tot het kiezen van en verkiesbaar zijn voor gemeenteraadslid in
+Indi&euml;, in de Verkiezingsordonnantie van 19 Januari 1908 is
+geweest. Was er toen een gouverneur-generaal in Indi&euml; geweest met
+een helderen kop en met de moed zijner overtuiging, dan had hij, in het
+belang der Indische gemeenten, nooit het woordje
+&ldquo;mannelijk&rdquo; in artikel 2 van de Kiesordonnantie gelascht.
+De vrouwen, onder welke er vele zijn, die de gemeentebelangen begrijpen
+en ze wenschen te bevorderen, moeten nu eerst den strijd aanbinden om
+dat woordje uit artikel 2 verwijderd te krijgen, alvorens zij met
+vrucht haar werk ten nutte der gemeente kunnen aanvangen. Dat zij dezen
+strijd zoo spoedig mogelijk zullen aanbinden, daarvan zal ieder
+verzekerd zijn, die vele der flinke vrouwen hier heeft leeren kennen en
+waardeeren.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-597.jpg" alt=
+"Een liefdedienst." width="416" height="720">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een
+liefdedienst.</span></p>
+</div>
+
+<p>Tijdens mijn verblijf in Sindanglaja vond ik op de leestafel in het
+hotel aldaar &ldquo;het Tijdschrift&rdquo;, een maandblad, dat sedert
+korten tijd hier in Bandoeng uitgegeven wordt, onder de bekwame leiding
+van den heer Douwes Dekker. Het toeval wilde, dat juist in het nummer
+dat in mijne handen kwam het program van de partij of de vereeniging,
+waarvan &ldquo;het Tijdschrift&rdquo; het orgaan moet zijn, ontwikkeld
+werd en dat ik daarin las, dat het doel kort en bondig daarop neerkomt:
+&ldquo;Indi&euml; voor de Indi&euml;rs&rdquo;. Natuurlijk dacht ik, dus
+dan toch ook bij ons, evenals in Britsch-Indi&euml;, eene beweging
+tegen de overheersching der Europeanen, dus ook hier een begin van
+opstand, of ten minste eene poging om zich van <span class="pagenum">
+[<a id="pb470" href="#pb470">470</a>]</span>den Nederlandschen invloed
+en Nederlandsche macht te bevrijden. Het was natuurlijk mijn eerste
+werk, toen ik in Bandoeng kwam, om mij te overtuigen van den omvang
+dezer beweging en van de reden, die de leden tot verzet noopt. Nu weet
+ik niet of ik teleurgesteld of blij moest zijn, toen ik vernam dat er
+van een dergelijke beweging in onze koloni&euml;n vooralsnog ten minste
+geen sprake is, dat de redacteur van &ldquo;het Tijdschrift&rdquo; een
+nog op zichzelf staand leider is van eene denkbeeldige vereeniging of
+bond, dat er wel hier en daar personen gevonden worden, die met zijne
+inzichten sympathiseeren (zou er wel ooit iemand eene meening geuit
+hebben, waarvoor niet hier en daar geestverwanten gevonden worden),
+doch dat er onder die personen nog geene organisatie bestaat. Het komt
+mij een versnippering van de intellectueele krachten van den heer
+Douwes Dekker (een achterneef van Multatuli, die eenige van de goede
+eigenschappen van zijn oudoom overge&euml;rfd heeft) voor, om in onze
+koloni&euml;n deze Britsch-Indische beweging na te bootsen, ten eerste
+omdat de conditi&euml;n, waaronder onze inlanders en vooral onze
+Indo-Europeanen leven, zooveel gunstiger zijn dan die van dezelfde
+categorie personen in Britsch-Indi&euml; en ten tweede, omdat onze
+inlandsche bevolking bij lange na niet staat op denzelfden trap van
+ontwikkeling als de Britsch-Indische.</p>
+
+<p>Als wij eens de onderlinge twistpunten, vooral uit verschil van
+godsdienst voortspruitende, buiten beschouwing laten, dan kan men
+gerust zeggen, dat Britsch-Indi&euml; zich zonder de hulp van Engeland
+zal kunnen staande houden en zich verder ontwikkelen. Ik bedoel niet
+tegenover vreemde mogendheden, maar als een volk op zichzelf. Zij
+beschikken over genoeg krachten om scholen te stichten en &rsquo;t volk
+verder te ontwikkelen, terwijl ook hunne industrie op zeer voldoende
+wijze in de behoeften van het volk kan voorzien. Daarbij komt, dat de
+half-Europeaan, die aan een Europeeschen vader of moeder en een
+inlander zijn ontstaan dankt, daar onder de inlanders geteld wordt en
+het vooral deze zijn, die de beweging &ldquo;Indi&euml; voor
+Indi&euml;rs&rdquo; sterk steunen. Voor deze halfbloed inlanders in
+Britsch-Indi&euml; zijn de levensvoorwaarden uiterst slecht; geen
+wonder, dat dezen elk middel aangrijpen om tot betere omstandigheden te
+komen.</p>
+
+<p>Vergelijk daarmede eens onze koloni&euml;n. Wanneer Nederland <span
+class="pagenum">[<a id="pb471" href="#pb471">471</a>]</span>Java en
+Sumatra thans onafhankelijk maakte, afgezien van het feit, dat andere
+mogendheden spoedig en gaarne de voogdijschap zullen overnemen, dan
+zouden beide eilanden in minder dan geen tijd terugzinken tot het peil
+van beschaving, dat zij een eeuw of langer geleden bezaten. Het volk
+beschikt nog niet over genoeg financieele en intellectueele kracht om
+zichzelf verder op te heffen, terwijl de industrie nog heelemaal niet
+kan voorzien in de behoeften zelfs van den tegenwoordigen inlander.
+Voor het eenvoudigste werk heeft men hier de hulp van den Chinees
+noodig, en het zal nog heel wat tijd duren, aleer mannen als de heer
+Douwes Dekker zich zouden kunnen gelukkig gevoelen in een Java, geheel
+onder de macht der Javanen.</p>
+
+<p>Maar dat is ook niet wat de heer Douwes Dekker bedoelt. Hij vat
+onder Indi&euml;rs samen, allen, die onze koloni&euml;n voor vaste
+woonplaats hebben gekozen, dus ook alle half-Europeanen, die in onze
+koloni&euml;n onder de Europeanen gerangschikt worden en wettelijk met
+hen zijn gelijk gesteld, en de Europeanen, die zich hier vestigen. Dan
+wil hij ook voorloopig nog niet de voogdij van Holland missen; eerst
+moet Nederland voor een voldoend aantal scholen zorgen, zoodat de
+inlandsche bevolking zich goed kan ontwikkelen; onder deze scholen zal
+ook eene voor Indi&euml; geschikte universiteit moeten verrijzen en
+industriescholen etc. Dan moet onze militaire macht hen voorloopig ook
+nog beschermen tegen uit- en inlandsche vijanden en als dit alles hen
+sterk genoeg gemaakt heeft om zichzelf te kunnen helpen, dan zou
+Nederland moeten zeggen: &ldquo;kind, ik heb je groot gebracht, je kunt
+nu op eigen beenen staan, ga nu je gang&rdquo;. Uit een ethisch oogpunt
+valt daarvoor veel te zeggen, maar dan zouden ook alle Europeanen en
+half-Europeanen geweerd moeten worden en Java voor de Javanen, Sumatra
+voor de Sumatranen moeten blijven, anders zou het nog minder dan een
+halve maatregel zijn. Dit schijnt mij vrijwel een hersenschim. Ik
+gevoel veel meer om te streven naar eene andere richting en wel deze,
+die ook door Snouck Hurgronje in zijne vier bekende lezingen geuit
+werd, dat wij, evenals wij een Indo-Europeaan als Nederlander
+beschouwen, ook den Javaan, Maleier, etc. als zoodanig beschouwen en
+hun dezelfde rechten geven als wij zelf als Nederlanders bezitten en
+hen ook het gevoel geven, dat zij <span class="pagenum">[<a id="pb472"
+href="#pb472">472</a>]</span>zijn in de eerste plaats Nederlander en
+daarna Javaan. Ik bedoel in dien geest: een Drentenaar of een Fries
+voelt zich toch ook eerst Nederlander en dan Drentenaar of Fries, zoo
+ook moet de Javaan en de Maleier zich gaan gevoelen. Het idee, dat wij,
+Nederlanders, hunne meerderen zijn, moet er uit; met de macht van het
+opvoedingswapen moet dat denkbeeld in de eerste plaats bij de
+Nederlanders, die in Indi&euml; wonen of er komen en dan bij de
+inlanders zelf bestreden worden. Er is geen reden te vinden, waaraan
+wij het recht ontleenen op den inlander neer te zien. Zij zijn een
+ander, wat van zelf spreekt, maar volstrekt geen lager soort menschen
+dan wij. Wij hebben hen noodig om het werk te verrichten, dat wij daar
+niet kunnen doen, zij hebben ons noodig om hun de ontwikkeling bij te
+brengen, waaraan zij thans behoefte gevoelen. Deze uitwisseling van
+diensten kan geschieden op den voet van gelijkwaardigheid, en als dat
+nu nog niet kan, omdat wij al veel in dit opzicht hier bedorven hebben,
+dan moet toch in die richting gestuurd worden. Ergerlijk is het
+dikwijls, hoe Europee&euml;rs en.... Indo-Europee&euml;rs, die
+intellectueel en moreel geen cent waard zijn, toch met een toon van
+meerderheid tegen den Javaan optreden en hem als een soort slaaf
+behandelen. Uit den mond van dezulken heb ik reeds de klacht vernomen,
+dat het een schande was, dat men den Javaan niet meer mocht slaan, als
+hij zijne plichten niet naar behooren vervulde. Het feit, dat alle
+hooger ontwikkelden hier onder de Europe&euml;rs en Indo-Europe&euml;rs
+met liefde en waardeering van den inlander spreken, heeft bij mij den
+indruk versterkt, dat de Javanen hooger staan dan men ons, nieuwelingen
+hier in Java, wel wil doen gelooven en dat zij door goed geleid
+onderwijs in eenige geslachten gebracht kunnen worden tot menschen, die
+wij met trots onze landgenooten zullen noemen.</p>
+
+<p>Maar ook hier, evenals op Sumatra, moeten scholen komen, vele en
+goede. Onze beste onderwijskrachten in Nederland kunnen hier een mooie
+en dankbare taak vinden. Vooral <i>goede</i> onderwijzers en
+onderwijzeressen moeten uitgezonden worden, want de taak, die deze hier
+te vervullen krijgen, is eene meer opvoedende en meer verantwoordelijke
+dan die in Holland, en alleen de beste krachten zijn daarvoor
+geschikt.</p>
+
+<p>O, daar heb ik mij laten verleiden tot een ontboezeming, <span
+class="pagenum">[<a id="pb473" href="#pb473">473</a>]</span>die ik had
+willen vermijden, omdat zoovele menschen, die lang in Indi&euml; wonen
+of gewoond hebben, heelemaal met mij van meening zullen verschillen en
+ik tevens vrees door kortheid tot onduidelijkheid te zijn gekomen en nu
+een hoop tegenspraak (die ik misschien niet onder de oogen krijg) te
+wachten heb. Ik beschik echter niet over genoeg tijd om alles nog eens
+te wijzigen, want ik heb over Bandoeng nog meer te zeggen en daarom
+gaat het maar ongewijzigd de wereld in.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">V.</h3>
+
+<p>Door de Bandoengsche kiesvereeniging was den 22en Mei een
+vergadering uitgeschreven, waarin ik over het
+vrouwenkiesrecht-vraagstuk sprak. De Bandoengsche kiesvereeniging,
+hoewel niet aan politiek doende, bestaat toch uit zeer vooruitstrevende
+menschen, die op de hoogte van hun tijd staan. Hoewel de vrouwen hier,
+in Indi&euml;, evenals haar zusters in het moederland, van kiesrecht en
+verkiesbaarheid verstoken zijn, heeft toch de kiesvereeniging van
+Bandoeng uitdrukkelijk in haar statuten gestipuleerd, dat ook vrouwen
+lid van de vereeniging kunnen zijn en doordat de vereeniging de
+candidaten kiest voor den gemeenteraad en deze candidaten tot nog toe
+steeds tot gemeenteraadslid gekozen zijn, kunnen dus de Bandoengsche
+vrouwen indirect invloed uitoefenen op deze keuze. Mrs. Catt had zich
+onttrokken om op deze vergadering te spreken, omdat zij zooveel
+achterstallig internationaal werk had te doen en er slechts weinigen
+onder het publiek zouden zijn, die haar goed zouden kunnen volgen. Een
+zeer groote opkomst van het Bandoengsche publiek toonde, dat het
+vrouwenkiesrecht-vraagstuk tegenwoordig overal belangstelling wekt en
+dat deze belangstellenden voorstanders worden, zoodra zij over deze
+belangrijke kwestie tot nadenken worden gebracht.</p>
+
+<p>Na afloop der vergadering bleek, dat meer dan 60 van de aanwezigen
+de lijsten geteekend hadden om lid der vereeniging te worden en dat een
+keur van vrouwen zich beschikbaar stelde om de Bandoengsche ledengroep
+der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht te leiden. Als presidente werd
+gekozen mevrouw Reitsema&mdash;Brutel de la Rivi&egrave;re, die door
+haar kranige <span class="pagenum">[<a id="pb474" href=
+"#pb474">474</a>]</span>artikelen in de &ldquo;Preangerbode&rdquo; het
+bewijs reeds heeft geleverd, dat zij het vrouwenkiesrecht-vraagstuk
+kent en op waardige wijze weet te verdedigen. Onder haar kundige
+leiding zal hier zeker vruchtbaar werk geleverd worden. Als
+vice-presidente liet mevrouw Lovius, leerares aan een school alhier
+zich benoemen; een passende aanvulling van de presidente; mevrouw Willy
+Berton werd eerste en mejuffrouw Becker tweede secretaresse. Ieder, die
+mevrouw Berton in de Amsterdamsche afdeeling aan het werk heeft gezien,
+zal zich overtuigd gevoelen, dat het secretariaat in haar handen, met
+de hulp van mejuffrouw Becker, onderwijzeres, alleszins goed geplaatst
+is, en met mevrouw Doyer tot penningmeesteres en mevrouw Douwes Dekker
+en mevrouw Gramberg tot adviseerende leden van dit bestuur, zal er een
+kracht van kunnen uitgaan, waarvan de goede gevolgen door de
+vereeniging in Nederland zeer zeker gevoeld zullen worden.</p>
+
+<p>Onze oude, stadgenoot, dr. Westhoff, was zoo vriendelijk mij
+persoonlijk in zijn mooi ziekenhuis en blindeninstituut rond te leiden.
+Deze beide inrichtingen zijn zeer zeker een bezoek overwaard. Het
+ziekenhuis voor ooglijders voldoet aan alle redelijke eischen, die men
+aan zoo&rsquo;n inrichting heden ten dage mag stellen, het voorziet
+bovendien in een behoefte, z&oacute;&oacute; groot, dat onwillekeurig
+de vraag in ons opkomt: is het wel voldoende in onze koloni&euml;n
+slechts &eacute;&eacute;n zoo&rsquo;n inrichting te hebben? Hoewel
+gelukkig op Java en Sumatra niet zoovele oogziekten voorkomen als in de
+tropische landen, die wij v&oacute;&oacute;r dezen bezochten, wij hier
+slechts bij uitzondering een blinde tegenkomen, terwijl in <span class=
+"corr" id="xd0e4952" title="Bron: Jerusalem">Jeruzalem</span>, Egypte,
+Ceylon, Britsch-Indi&euml;, die stumpers overal op onzen weg te vinden
+waren, toch zijn hier nog genoeg van deze ongelukkigen, die misschien
+bij doelmatige behandeling hun lot hadden kunnen voorkomen, zoodat het
+gerechtigd schijnt de vraag te uiten: zou ook in Oost-Java niet een
+oogziekenhuis nog voldoende vruchtbaar werk vinden? Hoe keurig netjes,
+hoe hygi&euml;nisch en hoe practisch zag alles er uit, wat tot het
+oogziekenhuis behoort; vele menschen ontvangen er gratis een
+doeltreffende behandeling! Ook het blindeninstituut mag zich laten
+zien. Met de grootste menschlievendheid worden de blinden er behandeld
+en de beste zorgen worden aangewend, om deze ongelukkigen, die anders
+zichzelf en anderen tot last zijn, tot bruikbare menschen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb475" href="#pb475">475</a>]</span>in de
+maatschappij te maken. Niet alleen wordt hun allerlei handwerk geleerd,
+waarmede zij later, als zij weder aan de maatschappij worden
+afgeleverd, voor zichzelf den kost kunnen verdienen, maar de geestelijk
+hooger ontwikkelden ontvangen zooveel onderwijs, dat zij het
+onderwijzersexamen kunnen afleggen of het tot pianostemmer of
+muziekonderwijzer gebracht hebben. Ook voor goede voeding en
+uitspanning van deze stumpers wordt uitstekend gezorgd. Hier vindt dr.
+Westhoff, bij zoovele Amsterdammers nog zeker in vriendelijke en
+dankbare herinnering, een hoogst belangrijken werkkring. Niemand, die
+deze inrichtingen bezichtigt, kan een gevoel van dankbaarheid
+onderdrukken voor dezen man, die met het in het leven roepen van beide
+gestichten, de menschheid hier een niet te hoog te schatten dienst
+bewees. Moge het heerlijke klimaat van Bandoeng, dat oude menschen jong
+maakt en elkeen levenslust en werkkracht geeft, nog heel lang zijn
+heilzamen invloed ook op onzen oud-stadgenoot uitoefenen.</p>
+
+<p>Met mevrouw Oudemans, de beschermvrouwe van de school, bezocht ik
+hier de school voor inlandsche meisjes. De oprichtster en leidster van
+deze school is Raden Devi, de vrouw van een inlandschen onderwijzer.
+Zij-zelf heeft slechts tot haar twaalfde jaar school gegaan en verder
+onderricht, eerst van haar moeder, die een hoogstaande vrouw moet
+geweest zijn, en later van haar man, genoten. Acht jaren geleden, zij
+was toen reeds moeder van eenige kinderen, gevoelde zij zich geroepen
+om van de weinige kennis, die zij bezit, doch die toch hemelsbreed
+boven de kennis staat van de meeste Javaansche vrouwen, zooveel in haar
+vermogen is aan andere vrouwen mede te deelen. Zij bracht toen zeven of
+acht meisjes bijeen en begon die te leeren lezen en schrijven. Spoedig
+kwamen andere meisjes vragen, of zij ook mochten komen, en dat getal
+breidde zich z&oacute;&oacute; snel uit, dat thans deze school 230
+leerlingen telt. De echtgenooten der opeenvolgende residenten hebben
+Raden Devi gesteund in haar pogen door een vereeniging tot stand te
+brengen, waarvan de ge&iuml;nde contributie der leden de school ten
+goede komt. Daardoor kon een uiterst primitief lokaal voor schoollokaal
+worden ingericht, konden schoolbehoeften worden aangeschaft en een paar
+onderwijzeressen worden aangesteld. Ook het schoolgeld der kinderen
+helpt een beetje de lasten dragen. <span class="pagenum">[<a id="pb476"
+href="#pb476">476</a>]</span></p>
+
+<p>De overheid trekt zich echter van deze hoogst noodige instelling nog
+niet veel aan. De aan de school werkzame krachten zijn
+niet-gediplomeerde Javaansche meisjes, die, evenals Raden Devi, hare
+intellectueele krachten wenschen dienstbaar te maken tot verheffing van
+haar Javaansche zusters. Bezoldiging, wat m.i. dien naam mag dragen,
+ontvangen zij niet. Het onderwijs strekt zich niet verder uit dan tot
+lezen en schrijven van het Javaansch en rekenen. Het sommetje, dat ik
+een van die kleine, aardige, bruine kindertjes zag maken, leek mij al
+heel practisch, het was direct ontleend aan het leven, dat haar weldra
+wacht Zij moest op het bord uitrekenen hoeveel zij te betalen zou
+hebben, als zij naar de Passar ging en kocht een flesch kokosnootolie
+van 32 cents, een paar sinaasappelen van 6 cents, en nog iets van 15
+cts. Daarna moest zij uitrekenen, hoeveel zij moest terugontvangen als
+zij die zaken met een gulden betaalde. Het zeven- of acht-jarige
+poppetje, met haar opgestoken haar, en in een sarong en kabaai gekleed,
+als een heel mensch, schreef haar antwoorden z&oacute;&oacute; vlug op
+het bord, dat men overtuigd kan zijn, dat zij zich later als huisvrouw
+op de passar niet zal laten bedotten, maar die ook bij mij den wensch
+deed opkomen, om toch al deze kinderen wat meer onderricht te doen
+geven. Wat een macht van ongecultiveerde gaven ligt er voor ons land
+nog te oogsten, als wij de Javaansche vrouwen, evengoed als de mannen,
+de gelegenheid tot ontwikkeling openen.</p>
+
+<p>Verder werd op die school handwerkles gegeven, in hoofdzaak in
+nuttige handwerken, zoodat de leerlingen later in staat zullen zijn
+haar eigen kabaaitjes te maken en hun kleeding netjes te
+verstellen.</p>
+
+<p>Ook wasschen, strijken en koken werd er onderwezen. De kooklessen
+zijn er natuurlijk ook alleen op ingericht om de kinderen de Indische
+keuken te leeren. De rijsttafel met haar groote <span class="corr" id=
+"xd0e4966" title="Bron: verscheidenhveid">verscheidenheid</span> van
+bijgerechten werd daar door de meisjes onder goede leiding klaargemaakt
+en later gezamenlijk opgegeten.</p>
+
+<p>Als een uitvloeisel van deze school en onder dezelfde omstandigheden
+en op denzelfden voet werkende, is er nu een te Garoet opgericht, die
+het in een minimum van tijd tot 100 leerlingen bracht. Is er grooter
+bewijs noodig, hoezeer goede meisjesscholen hier een levensbehoefte
+zijn? <span class="pagenum">[<a id="pb477" href=
+"#pb477">477</a>]</span></p>
+
+<p>Op de school voor opleiding tot inlandsche ambtenaren trof mij het
+beschaafde en intelligente uiterlijk van de meeste jongelieden, die
+daar tot toekomstige ambtenaren worden opgeleid. Als deze jonge mannen
+als staalkaart mogen dienen van de inlandsche mannelijke bevolking op
+Java, dan staat die bevolking ongetwijfeld op een hoog standpunt. Het
+muziekkorps, door een der leeraren uit deze jongelui samengesteld, dat
+hij-zelf onderricht, gaf ook het bewijs, dat de muzikale ontwikkeling
+van den Javaan ver verheven is boven die van alle Oostersche volken,
+die wij tot nu toe zagen.</p>
+
+<p>Op de Kweekschool voor Inlandsche onderwijzers waren twee meisjes.
+Het spijt mij te moeten zeggen, dat deze twee meisjes niet tot de
+besten onder hare zusters behooren. Dat zij slechts zeer moeilijk met
+de jonge mannen konden meekomen, was op de gezichten te lezen. Voor de
+meisjes geldt echter tot verontschuldiging, dat zij niet, evenals de
+jongens, een goede voor-opleiding hadden genoten. Het meten van
+krachten is ook hier onbillijk, omdat van den aanvang af niet dezelfde
+zorg aan de opleiding is besteed.</p>
+
+<p>Iets moet ik nog vertellen, dat op de school van Raden Devi mij zeer
+pijnlijk trof. Op geen enkele school heb ik dat nog gezien. Als een van
+de meisjes daar voor het bord werd geroepen om iets uit te rekenen of
+op te zeggen, dan kwam zij kruipende uit haar bank tot voor de voeten
+van de onderwijzeres, boog dan haar hoofd tot bijna op den grond,
+raapte het stukje krijt van den grond en verhief zich dan om haar som
+uit te rekenen. Op diezelfde kruipende wijze ging zij ook naar haar
+bankje terug. Zelfs in de kook-afdeeling bewogen de kinderen zich
+kruipende achter ons om. Dat is de adat, werd mij geruststellend
+gezegd, maar het is een verderfelijke adat, die niet anders dan
+verkeerd kan werken en die liefst zoo gauw mogelijk verdwijnen
+moet.</p>
+
+<p>Een van de vele avonden, die wij hier doorbrachten, gebruikten wij
+om een voorstelling in een Indo-theater bij te wonen. Geisha, zou
+worden opgevoerd; wij zouden er wel niets van verstaan, maar wij kenden
+den inhoud van dit operettetje genoegzaam om te begrijpen wat gezegd en
+gezongen zou worden. Het was een heerlijke avond. Wij smaakten niet
+zoozeer muzikaal artistiek of simpel artistiek genot, maar gelachen
+hebben wij toch, zelfs, toen wij reeds lang den <span class="pagenum">
+[<a id="pb478" href="#pb478">478</a>]</span>schouwburg verlaten hadden.
+Wat de vele inlanders&mdash;want wij twee&euml;n waren waarschijnlijk
+de eenige niet-inlanders&mdash;in deze voorstellingen trekt, ben ik
+niet te weten kunnen komen; er schijnt het geheele jaar door genoeg
+belangstelling te bestaan in deze vertooningen, om avond aan avond
+volle zalen te trekken. Het was eigenlijk in elk opzicht een parodie.
+Het zwakke stemmetje van de prima-donna klonk net als het gemiauw van
+een veertiendaagsch katje, en de jeune-premier zong, alsof hij het met
+de geheele wereld aan den stok had. Neen, zoo zong hij eigenlijk niet,
+want het geluid, dat hij te voorschijn bracht, mag niet zingen genoemd
+worden.</p>
+
+<p>Toen de prima-donna besloten had om naar Japan te gaan, om haar
+kinderen te zoeken, zag men op het tooneel een zee met grasgroene
+golven, die door bandjes op en neer werden bewogen en waar tusschen de
+prima-donna, de kapitein en een matroos het schip, waarop zij zich
+bevonden, voortrolden. Toen het schip van het eene eind van het
+ongeveer twee en een halve meter breede tooneel naar het andere eind
+was gerold, verscheen de juffrouw op &rsquo;t tooneel
+v&oacute;&oacute;r de golven en miauwde haar liedje, dat zij aan boord
+had moeten zingen.</p>
+
+<p>Wij hebben het slot van deze zielverheffende vertooning niet
+bijgewoond en zijn er ook niet achter gekomen, of daar op het tooneel
+Javaansch, Maleisch of Soendaneesch gesproken werd.</p>
+
+<p>Over een van onze mooie uitstapjes wil ik ook nog wat vertellen. Het
+betreft onzen tocht naar den krater van Prahoe. Wij hadden ons
+voorgenomen &eacute;&eacute;n van de vele kraters op Java te gaan zien
+en daar wij waarschijnlijk nergens zoo lang zullen vertoeven als in
+Bandoeng, besloten wij tot een bezoek aan Tangkoeban-Prahoe. Wij hadden
+alles den dag te voren besteld, zoodat wij nergens oponthoud behoefden
+te hebben en den heelen tocht in een halven dag konden doen. Direct na
+zonsopgang vertrokken wij in een gemakkelijke auto naar Lembang, alwaar
+wij nog voor half acht aankwamen. De weg van Bandoeng naar Lembang, die
+zacht bergopwaarts gaat, is verrukkelijk mooi. Overal die weelderige
+plantengroei, die bonte bloesems aan allerlei boomen, dat elegante
+bamboeriet, dat met zoo&rsquo;n zwierigen draai zijn kop naar beneden
+keert, die kleurige meisjes aan het theeplukken en nog zooveel meer,
+<span class="pagenum">[<a id="pb479" href="#pb479">479</a>]</span>dat
+het oog boeit. In Lembang stonden de beide tandoe&rsquo;s, elk met vijf
+koeli&rsquo;s (een om onderweg in te vallen) reeds gereed, zoodat wij
+direct uit de auto in den draagstoel konden overwippen en toen zonder
+dralen konden verder gaan. Ruim twee uur gingen de stevige kerels in
+flinken pas steeds steil naar boven, over een weg, zoo vol gaten en
+afgronden, dat wij blij waren, liever de veilige tandoe, dan een
+rijpaard voor dezen tocht gekozen te hebben. Eerst passeerden wij nog
+eenige theeplantages, hooger gekomen gingen wij door
+kina-ondernemingen, tot wij het laatste uur midden door een oerwoud
+trokken. Het was een hoogst interessante tocht. Om tien uur waren wij
+boven met den krater aan onze voeten. De rookkolommen, die van
+verschillende kanten opstegen, de sterke zwaveldampen en de nu en dan
+even opkomende borrelingen laten geen oogenblik twijfel bestaan, dat er
+in het binnenste van deze kolos nog steeds leven is en hij best den een
+of anderen dag eens weder flink aan het sputteren kan gaan. Wij troffen
+een zeer helderen dag, waardoor wij een prachtig vergezicht hadden.
+Toen wij uitgekeken waren, keerden wij terug. De schommelingen van de
+tandoe waren veel gemakkelijker te verdragen, doordat wij, door
+ondervinding wijs geworden, de koelies verzochten niet in de pas te
+loopen. Dat hielp.</p>
+
+<p>Morgenochtend gaan wij van hier in eens door naar <span class="corr"
+id="xd0e4992" title="Bron: Djocjacarta">Djokjakarta</span>. Wij zijn
+verplicht Garoet uit onzen tocht door Java uit te schakelen. Toen reeds
+onze geheele route was vastgesteld en overal de vergaderingen voor
+vrouwenkiesrecht waren bepaald, kwam Magelang nog achteraan, om ook een
+vergadering te willen hebben. Daardoor moest nu Garoet vervallen om
+dien tijd aan Magelang te kunnen besteden.</p>
+
+<p>Met ons vertrek uit Bandoeng, verlaten wij ook de Preanger
+Regentschappen. Ik ben hier reeds zoo gewend aan de vraag: &ldquo;of ik
+de Padangsche Bovenlanden mooier vind dan de Preanger
+Regentschappen&rdquo;, dat ik mij verbeeld, daarop hier nu ook een
+antwoord te moeten geven. Naar mijne meening zijn de Padangsche
+Bovenlanden en de Preanger Regentschappen beide zeer mooi, doch met
+elkander niet te vergelijken, omdat zij beide zoo geheel iets anders
+zijn. Van beide kan men zeggen, dat zij liefelijk mooi zijn, doch beide
+missen een grootsche natuur. <span class="pagenum">[<a id="pb480" href=
+"#pb480">480</a>]</span></p>
+
+<p>In de Preanger mist men de schilderachtige Sumatra&rsquo;sche huizen
+met hunne poppige rijsthuisjes, die zoo&rsquo;n goed effect maken
+tusschen het veelkleurige groen; daarentegen vindt men in de Preanger
+de in helle kleuren gekleede vrouwen, die aan de omgeving de
+levendigheid geven, die ze anders zou missen. De Preanger schoonen
+durven zich in bonte kleederen steken. Zij vertoonen daarbij echter
+niet altijd goeden smaak. Soms ziet men een jong meisje met een blauwe
+sarong, een groen baaitje en een paarse slendang. En de kleuren zijn
+hard en leelijk. Hier en daar vertoonen de meisjes neiging om zich
+Europeesch te kleeden. Waar ik ze zag, kon ik den smaak der jonge
+meisjes niet bewonderen. Het is nog te onbeholpen. Maar waarom zouden
+zij niet? Onze Hollandsche dames loopen soms den geheelen dag in sarong
+en kabaai en zien er dan dikwijls ook lang zoo goed niet in uit als de
+Javaansche vrouwen, waarom zouden deze nu niet, als zij mooi willen
+zijn, onze kleederdracht overnemen? Ik zag hier een Javaansche
+huwelijksstoet door de straten trekken, bruid en bruidegom en naaste
+familie in drie auto&rsquo;s voorop, alle genoodigden in verschillende
+soort rijtuigen achteraan. Bruid en bruidegom in Europeesche kleederen
+en ook verschillende der genoodigden. Ik geloof echter niet, dat iemand
+zich in het ras vergissen zal. Zoo&rsquo;n Javaansche kop is niet
+gemaakt voor een Europeeschen hoed, of omgekeerd. Nabootsen is altijd
+leelijk, onverschillig of het door Europeanen of anderen geschiedt.</p>
+
+<p class="alignright">29 Mei 1912.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VI.</h3>
+
+<p>Van Bandoeng naar <span class="corr" id="xd0e5007" title="Bron:
+Djocjakarta">Djokjakarta</span> is een lange, warme, stoffige reis in
+de overigens comfortabele wagens van de Staatsspoorwegen. De overgang
+van de Padangsche Regentschappen in de Vorstenlanden kenmerkte zich op
+meer dan eene wijze. Vooreerst toch onderscheidt zich de Soendaneesche
+bevolking opvallend van de Javaansche. De Soendaneesche vrouwen en
+mannen, hoewel, althans volgens mijne Europeesche begrippen, ook niet
+bedeeld met uiterlijk schoon, zijn toch nog Venussen en Adonissen,
+<span class="corr" id="xd0e5010" title="Bron: vergelken">
+vergeleken</span> bij hunne Javaansche zusters en broeders. De Javanen,
+ik bedoel natuurlijk dat soort, dat wij op <span class="pagenum">[<a
+id="pb481" href="#pb481">481</a>]</span>de wegen zien, zijn niet alleen
+leelijk, doch bezitten ook een minder geciviliseerd voorkomen dan wij
+tot dusver van de andere inlandsche bevolking in onze koloni&euml;n
+gezien hebben. De vrouwen dragen hare dikke, lange haren niet netjes
+gekamd en opgestoken, hare sarongs en kabajaas zien er donker en
+onfrisch uit en de dikke siripruim tusschen de lippen voltooit den echt
+onbeschaafden indruk, dien zij verwekken. De mannen staan uiterlijk
+niets hooger.</p>
+
+<p>Een ander groot verschil tusschen de Soendaneesche en de Javaansche
+vrouw is ook, dat deze laatste werkt. Men ziet hier in midden-Java
+minstens even zoovele vrouwen op het land werken als mannen. Ook op de
+passars treft men de vrouwen als verkoopsters en koopsters en op de
+wegen ziet men even zoovele zwaar-bepakte vrouwen als mannen. Het is
+duidelijk, dat hier weder mannen en vrouwen beiden werken. Mij werd
+verteld, dat de Javaansche vrouw, ook de gehuwde, in eigen onderhoud
+voorziet.</p>
+
+<p>De thee- en vooral de kina-ondernemingen, die wij in de Preanger zoo
+veelvuldig zagen, missen wij in de Vorstenlanden. Zij hebben plaats
+gemaakt voor uitgestrekte velden met suikerriet, die in uitgestrektheid
+wedijveren met de rijstvelden. Het schijnt juist tijd te zijn van het
+overplanten der rijst, een eentonig, ongezond werk, dat bijna
+uitsluitend door vrouwen geschiedt. De fijne rijstsprietjes, die eerst
+op een beperkt veld in dichte bossen opschoten, worden nu een voor een
+op een kleinen afstand van elkander onder water in de voren geplant. De
+vrouwen staan daarvoor voorover gebukt tot over de enkels in het water,
+in de eene hand een bos sprieten houdende, met de andere een voor een
+het sprietje zijn plaats gevende. Ook als de rijst rijp is, wordt zij
+door vrouwenhanden geplukt.</p>
+
+<p>In <span class="corr" id="xd0e5021" title="Bron: Djocja">
+Djokja</span> werden wij door mevrouw Ter Horst&mdash;De Boer aan het
+station ontvangen, die voor goede kamers in het hotel Mataram gezorgd
+had. Eenige leden van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht hadden voor
+ons ieder een vaas geurende orchidee&euml;n in onze kamers geplaatst.
+Ik moest den volgenden morgen eerst naar Magelang, alwaar mevrouw
+Schriecke, toen de soci&euml;teitszaal voor dat doel werd aangeboden,
+een vergadering voor vrouwenkiesrecht voor dien avond had
+uitgeschreven. Magelang is voornamelijk bevolkt, voor <span class=
+"pagenum">[<a id="pb482" href="#pb482">482</a>]</span>zoover het de
+Europeesche bevolking betreft, door militairen, en aangezien wij voor
+de zaak, waarvoor wij strijden, van de zijde der militairen slechts bij
+uitzondering instemming vinden, was de verwachting van de opkomst van
+het publiek en van het winnen van leden voor de vereeniging niet
+bijster groot. Ik had evenwel gemeend, dat ik de zoo laat tot mij
+gekomen uitnoodiging toch niet mocht afslaan, in elk geval moest
+probeeren ook in Magelang een paar zaadjes te strooien, in de hoop, dat
+er vroeg of laat hier of daar nog wel een tot groei en ontwikkeling kon
+komen. De vergadering was dan ook niet druk bezocht, doch het gelukte
+toch, niettegenstaande den sterken tegenstand door een debat van
+hardnekkige anti&rsquo;s, nog ongeveer dertig aanwezigen te overtuigen,
+dat spoedige invoering van vrouwenkiesrecht noodzakelijk is en zij van
+die overtuiging konden doen blijken door als leden onzer vereeniging
+toe te treden, waarmede zij ons in onze taak in Nederland steunen.</p>
+
+<p>Ik moest den volgenden morgen reeds weder vroeg afreizen en kon om
+die reden niet meer helpen de afdeeling Magelang in elkaar te zetten,
+doch mevrouw Schriecke heeft die taak op zich genomen en in betere
+handen kon ik die gewis niet achterlaten</p>
+
+<p>Onder mijn gehoor in Magelang bevond zich ook de Regent van daar.
+Deze hoogst-beschaafde en zuiver Hollandsch sprekende man liet zich na
+de vergadering aan mij voorstellen. Hij vertelde mij, &rsquo;t geen ik
+reeds meer gehoord had doch steeds was het weder tegengesproken, dat de
+Javaansche vrouw het kiesrecht onder dezelfde voorwaarden als de man
+bezit. Beiden oefenen dit recht echter alleen uit bij de verkiezing van
+dessahoofden. Het is verbonden aan grondbezit. Nu zijn de meeste
+vrouwen op volwassen leeftijd gehuwd en hebben dan geen eigen bezit,
+zoodat vrouwelijke kiezers zeldzaam zijn, maar toch komen zij in bijna
+elke dessa voor. De Regent had in zijn dessa twee vrouwen die kiezers
+waren en die bij eene verkiezing nooit ontbraken. Dus ook de Javaansche
+vrouw is hare Nederlandsche zusters in dezen voor! Wordt het niet
+beschamend?</p>
+
+<p>Hoe gaarne had ik den volgenden morgen even een bezoek gebracht aan
+het Instituut van den heer en mevrouw Van der Steur, dat in Magelang
+<span class="corr" id="xd0e5032" title="Bron: gevestgid">
+gevestigd</span> is. Hoe verdienstelijk <span class="pagenum">[<a id=
+"pb483" href="#pb483">483</a>]</span>die menschen zich maken, door de
+opvoeding van vele honderden kinderen op zich te nemen, kinderen van
+Europeesche vaders en inlandsche moeders, kunnen alleen zij beseffen
+die hier &rsquo;n beetje zich hebben vertrouwd gemaakt met de
+ongelukkige positie waarin die arme slachtoffers van de in concubinaat
+levende ouders verkeeren. Door de opvoeding van die kinderen, waarvan
+anders niets zou terecht komen, op zich te nemen, verplichten zij de
+maatschappij op onbetaalbare wijze aan zich.</p>
+
+<p>Toen ik om tien uur met den trein in Moentilan aankwam, stond mrs.
+Catt mij daar <span class="corr" id="xd0e5039" title="Bron: reeeds">
+reeds</span> met een auto te wachten, waarmede zij van Djokja was
+gekomen en waarmede wij nu samen &rsquo;n bezoek zouden brengen aan den
+tempel van Boro Boedoer en aan dien van Tjandi Mendoet.</p>
+
+<p>Het is mij onmogelijk om van de Boro Boedoer, dit eeuwenoude
+monument eene beschrijving te geven. Elke beschrijving van dit
+meesterstuk van beeldhouwkunst uit de 8e eeuw, dat ons een beeld geeft
+van wat de Javaan in dat voor hem gouden tijdperk op kunstgebied
+vermocht, zou aan de waarheid te kort doen. De Buddhistische of
+Hindutempel overtreft in grootte en schoonheid alle dergelijke tempels
+in Ceylon en Britsch-Indi&euml;. Deze soliede, pyramidale tempel, uit
+blokken lavasteen gebouwd, waarbij noch cement, noch pilaren of bogen
+gebruikt zijn om het geheel samen te houden, is een van de wonderen der
+wereld. Het is vreemd dat dit toonbeeld van menschelijk kunnen niet
+door aardbevingen of door de beeldverwoestende Mohammedanen verwoest is
+geworden, zooals toch bijna overal elders de Hindu en Boeddhatempels
+door de Mohammedanen verwoest werden, zoodra zij er de macht toe
+kregen. Zou ook vroeger hier het Mohammedanisme reeds doortrokken zijn
+geweest van Hindu&iuml;sme en Boeddhisme?</p>
+
+<p>Maar niet alleen de tempel is imposant, ook de omgeving waarin hij
+staat. Toen ik boven op den top van dezen kolossus zat en mijn blik
+liet dwalen over het uitgestrekte panorama, toen had ik een stuk
+Oostersch leven voor mij, zoo imponeerend, dat het mij onwillekeurig
+aan het droomen bracht. Het voerde mijn geest terug naar de
+interessante tijden van het verleden. In mijne verbeelding zag ik daar
+die duizenden pelgrims over de, tot aan den top met palmen begroeide
+bergen komen, om steeds weder op nieuw de hulde en dankbaarheid <span
+class="pagenum">[<a id="pb484" href="#pb484">484</a>]</span>te betuigen
+aan de honderden steenen afgodsbeelden, waarvan elk een zittenden
+Boeddha voorstelt, den man die hun gebracht heeft innerlijken
+vrede.</p>
+
+<p>Na de Boro Boedoer vallen, als van zelf sprekend, alle andere
+ru&iuml;nes van tempels, die wij op onzen tocht bezochten, zeer in de
+schaduw en toch is de tempel van Tjandi Mendoet, op eenige mijlen
+afstand van de Boro Boedoer gelegen, ook een zeer merkwaardig monument
+en een bezoek overwaard. Van de tempels in het laagland van Parambanan
+gelegen, die wij den volgenden morgen een bezoek brachten, is door
+aardbevingen en door den tand des tijds te weinig intakt gebleven om
+door gewone stervelingen nog genoegzaam geapprecieerd te kunnen worden.
+Er is juist zooveel van staan gebleven, dat men nog even den indruk
+krijgt van de groote macht van het kunnen in dien tijd en van de groote
+offers in geld en tijd en geestelijke en lichamelijke inspanning, die
+deze menschen voor hunne godsvereering over hadden. Ook al die tempels
+waren opgebouwd uit blokken lavasteen, die eenvoudig op elkaar
+gestapeld werden, zonder dat zij door eenig cement aan elkaar verbonden
+waren.</p>
+
+<p>Een bezoek aan een pandjeshuis in Djokja, door een Chinees gehouden,
+deed ons nog eens sterk sprekend de waarde beseffen van den
+regeeringsmaatregel om langzamerhand al deze instellingen in onze
+koloni&euml;n onder Gouvernementsbeheer te brengen. Wat een enorm
+verschil in onkosten, doch vooral in zekerheid voor den inlander, dat
+hij zijne pandstukken terug krijgt, bestond tusschen deze Chineesche
+onderneming en een dergelijke onder Gouvernementsbeheer.</p>
+
+<p>Op de kweekschool van inlandsche onderwijzers, waarvan de
+v&oacute;&oacute;r-opleidingsschool vooral eene model-inrichting mag
+genoemd worden, zaten ook twee Javaansche meisjes. Deze twee schrander
+uitziende persoontjes, konden niettegenstaande hare gebrekkige
+v&oacute;&oacute;r-opleiding en de minder gunstige voorwaarden
+waaronder zij het onderwijs mochten volgen, toch zeer goed met de
+mannelijke leerlingen wedijveren. Ook hier weder ontvangen de jongens
+onderwijs, kost en inwoning&mdash;en dit laatste zeer goed&mdash;vrij,
+benevens eene maandelijksche toelage van &fnof;&nbsp;<span class="corr"
+id="xd0e5054" title="Bron: 10.&ndash;">10,&ndash;</span>, terwijl de
+meisjes voor dit alles zelf moeten zorgen. Ik haast mij echter hieraan
+toe te voegen, dat onder dezen directeur van onderwijs met dit meten
+met twee maten <span class="pagenum">[<a id="pb485" href=
+"#pb485">485</a>]</span>langzamerhand gebroken zal worden en de
+toekomstige meisjesleerlingen ook tegemoetkoming in de te maken kosten
+zullen ontvangen,</p>
+
+<p>Een groote teleurstelling trof ons hier. Er zou Zondagavond een
+gamelan en dansavond in de Kraton plaats hebben, door den sultan
+gearrangeerd voor den resident en zijne logees. De resident was goed
+genoeg om ook ons in deze uitnoodiging te betrekken, maar op den dag,
+dat het feest zou plaats vinden, sterft een van de 153 kleinkinderen
+van den sultan. Als men bedenkt dat deze oude sultan achtereenvolgens
+drie wettige vrouwen heeft gehad en een bescheiden aantal bijwijven,
+die hem te zamen eenige honderden kinderen schonken, waarvan nog over
+de 70 in leven zijn en dat die kinderen hem nu reeds met 153 nog in
+leven zijnde kleinkinderen vereerden, dan is het licht te begrijpen dat
+Kratonfestiviteiten nog al eens in de war gestuurd worden door den
+onverwachten dood van een dier nakomelingen. Ik vond het heel jammer,
+dat die prinses op zoo&rsquo;n ongelegen oogenblik het leven verliet,
+een leven echter, dat voor een in de Kraton geboren prinses, naar onze
+Westersche begrippen althans, niet anders dan een doelloos, monotoon en
+in vele gevallen hoogst treurig bestaan kan zijn geweest.</p>
+
+<p>Geheel anders als het leven in de Kraton voor de daarin geboren
+prinsessen, is het leven van de vrouwen in het huis van den Prins Paku
+Alam. Ik verheug mij zeer dit interessante gezin te hebben leeren
+kennen. Niet alleen de prins en zijn oom, doch ook alle prinsessen,
+zuster en nichten van den prins spreken onberispelijk Hollandsch,
+benevens eenige vreemde talen. Zij konden zich even goed met mrs. Catt
+in het Engelsch, als met mij in het Hollandsch onderhouden. In deze
+jeugdige prinsesjes begroette ik de moderne Javaansche vrouw, meisjes
+van het slag van Karthini, die niets liever zouden willen dan zichzelf
+te ontwikkelen, om deze ontwikkeling dienstbaar te maken tot verheffing
+harer Javaansche zusters. Zou de schrijfster van Hilda van Suylenburg
+wel gedacht hebben, dat zij hier, in het midden van Java, zulke lieve,
+jonge, hooge vereersters vindt in de prinsessen van het huis van Paku
+Alam?</p>
+
+<p>Niet weinig was ik verrast, toen ik Maandagavond in de vergadering
+voor vrouwenkiesrecht, die door een zeer talrijk <span class="pagenum">
+[<a id="pb486" href="#pb486">486</a>]</span>publiek werd bijgewoond,
+onder de aanwezigen ook den prins met vier prinsessen aantrof en dat ik
+met mijne voordracht ook het hart dezer lieve hoorsters trof. Behalve
+de vier prinsessen waren ook de beide Javaansche
+adspirant-onderwijzeressen van de kweekschool onder mijn gehoor, voor
+wie ook, hetgeen zij hoorden, niets bovennatuurlijks was. Ook deze
+meisjes betuigden mij later hare instemming met het gehoorde. Dat het
+Indische publiek ontvankelijk is voor rechtvaardigheid en gaarne
+genegen is de strijd voor vrouwenkiesrecht in Nederland te helpen
+steunen, getuige wel, dat na mijne voordracht 81 der aanwezigen als
+leden tot de vereeniging toetraden. Nog deze week zullen deze leden een
+bestuur uit hun midden kiezen en de Djokja&rsquo;sche ledengroep der
+Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht gaan vormen. Aan de flinke
+voorbereiding van deze vergadering, door de dames Ter Horst en
+Lokhorst, is dit prachtig resultaat voorzeker te danken.</p>
+
+<p>Mevrouw Ter Horst maakt zich op velerlei wijze verdienstelijk in
+Java. Een van de meest sprekende is wel de permanente tentoonstelling
+van vrouwenarbeid, waarmede zij een tweeledig doel bereikt. Eensdeels
+houdt zij daarmede de oude Indische kunstindustrie staande en
+anderdeels verschaft zij daarmede aan vele vrouwen werk, omdat de
+zaken, op die tentoonstelling aanwezig, alle aangekocht kunnen worden.
+In dit artistiek ingerichte lokaal zagen wij menig stuk zeer mooi
+batikwerk, houtsnijkunst, leerbeschildering, graveerwerk, enz.</p>
+
+<p>Djokja, zoo in het midden van Java gelegen, gaf ons menige
+gelegenheid om het echte Javaansche volksleven van nabij te leeren
+kennen.</p>
+
+<p>Ook de temperatuur, die hier alleen midden op den dag erg warm is,
+is overigens zoo heerlijk, dat men zich geen aangenamer kan denken;
+zoodat, alles te zamen genomen, de zes dagen, die wij in Djokja
+doorbrachten, mede behooren tot de zeer interessante en zeer aangename,
+die wij in onze koloni&euml;n sleten.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VII.</h3>
+
+<p>Alvorens ik over ons verblijf in Soerakarta, dat hier kortweg Solo
+wordt genoemd, ga schrijven, wil ik toch even met een enkel woord
+aanstippen, hetgeen ik over de geschiedenis van de Vorstenlanden las in
+het boek van Cabaton. Deze <span class="pagenum">[<a id="pb487" href=
+"#pb487">487</a>]</span>Fransche schrijver verheerlijkt over het
+algemeen het Nederlandsch beheer in de koloni&euml;n en schrijft met
+zeer veel waardeering over de Hollanders. Over de Vorstenlanden
+schrijvende, merkt hij op: &ldquo;Tot in het laatst der 18e eeuw waren
+de Vorstenlanden geheel in de handen van den Soesoehoenan (sultan) van
+Soerakarta, die bij een opstand der Chineezen in zijn rijk de hulp der
+Hollanders inriep. Deze kwamen onmiddellijk ter hulp, brachten de
+Chineezen tot rust en lieten zich daarvoor prachtig betalen. Zij stegen
+daardoor zoo hoog in de achting van den sultan, dat hij ook het
+conflict met een zijner broeders, die hem van den troon wilde werpen,
+aan hunne uitspraak onderwierp. De Hollanders, die niet geheel vreemd
+waren aan het oogenschijnlijk geheel onschuldige conflict der twee
+broeders, spraken een oordeel uit, dat beide partijen bevredigde, doch
+dat <span class="corr" id="xd0e5080" title="Bron: voooral">
+vooral</span> de toekomstige plannen der Hollanders diende. Zij
+verdeelden het rijk in twee deelen en gaven den Soesoehoenan het stuk,
+dat &#8532; deel van het geheel besloeg en waarvan Soerakarta de
+hoofdstad bleef; het overblijvende derde deel, met Djokjakarta als
+hoofdstad, viel zijn oom ten deel, met den titel van Sultan. De Sultan
+bleef onderdaan van den Soesoehoenan, hij moest elk jaar met een
+indrukwekkende ceremonie hulde komen brengen aan den Soesoehoenan,
+daarbij zijne sandalen uittrekken en voor hem nederknielen.</p>
+
+<p><span class="corr" id="xd0e5084" title="Niet in bron">
+&ldquo;</span>Het was de bedoeling der Hollanders verdeeldheid te
+brengen tusschen deze vorsten, want bij de ceremonie van huldebetuiging
+waren steeds een groot aantal Javanen tegenwoordig, die dan een
+prachtige gelegenheid hadden om te conspireeren, ten einde zich
+gezamenlijk weder van de heerschappij van Nederland te ontdoen. De
+Sultan werd daarom herhaaldelijk opgestookt om zich toch aan die
+vernederende huldebetuiging te onttrekken, waarmede hij zich de
+ondergeschikte van den Soesoehoenan toonde, met dat gevolg, dat na
+eenige jaren de Sultan zich op het aangegeven tijdstip in een
+Hollandsche uniform aan den Soesoehoenan presenteerde. Ten gevolge van
+het principe, dat, wie een Hollandsche uniform draagt, op Java niet mag
+knielen voor welken sterveling ook, bleef ook de Sultan voor den
+Soesoehoenan staan, die daarop in groote woede de samenkomst
+verliet.</p>
+
+<p><span class="corr" id="xd0e5088" title="Niet in bron">
+&ldquo;</span>De twee vorsten bleven voor een tijd vijandig, beiden
+zich <span class="pagenum">[<a id="pb488" href=
+"#pb488">488</a>]</span>onafhankelijk van elkander gevoelende, waarmede
+de Hollanders volkomen hun doel hadden bereikt. Om de Sultan nog meer
+onder hun macht te krijgen, stelden zij in beide rijken aan het hof een
+onafhankelijken prins aan, die wel is waar onderdaan van den Sultan of
+Soesoehoenan is, doch die, behalve zijn verplichte tegenwoordigheid bij
+enkele hofceremoni&euml;n, even vrij zich kan bewegen in het
+uitgestrekte gebied als zijn zoogenaamde meester. Deze twee
+prinsen,&mdash;die van Soerakarta draagt den titel van Pangeran Adipati
+Mangku Negoro en die van Djokjakarta dien van Pangeran Adipati Paku
+Alam&mdash;ontleenen hun macht aan Holland en zijn steeds voor Holland
+vol dankbaarheid geweest&rdquo;.</p>
+
+<p>Daar de Hollandsche gidsboeken een beetje anders het verhaal
+opdisschen van onze macht in de Vorstenlanden en niet alle lezers van
+&ldquo;De Telegraaf&rdquo; het boek van Cabaton in handen krijgen, heb
+ik gemeend hun geen ondienst te bewijzen met eens mede te deelen, hoe
+schrijvers van andere nati&euml;n over ons beleid in Indi&euml; denken.
+Als Cabaton gelijk heeft, dan moet ik met hem instemmen en zeggen, dat
+wij &ldquo;slim&rdquo; zijn geweest.</p>
+
+<p>Van Djokjakarta naar Soerakarta vereischt met den sneltrein nog geen
+anderhalf uur. Doch hoe betrekkelijk klein de afstand ook is, die de
+beide hoofdsteden der twee keizerrijken scheidt, er bestaat toch in
+heel veel opzichten een groot verschil tusschen beide. Opvallend in
+Solo is de groote overeenkomst der mannelijke bevolking met de
+Sinhaleezen, zooals wij die op Ceylon zagen. Ook hier dragen de mannen
+hunne lange haren in een knot opgebonden en boven op het hoofd een kam,
+precies als die der Sinhaleezen, Hun sarongs en vooral de snit hunner
+baaitjes zijn geheel aan die hunner Ceylonsche broeders gelijk en
+evenzeer vertoonen zij dat sterk vrouwelijk type. Er is hier tusschen
+de mannen en vrouwen weder bijna geen verschil op te merken. Telkens
+vragen wij ons af: is dat nu een man of eene vrouw? In de Kraton in
+Djokja hadden wij ook enkele zulke typen opgemerkt, maar dan waren het
+meestal kleinzonen van den sultan van Djokja; hier vinden wij dat
+Sinhaleesche type onder bijna al de mannen in de straten.</p>
+
+<p>Een groot deel van den arbeid buitenshuis valt in Solo den vrouwen
+ten deel. Die vindt men hier in alle mogelijke werk en op de
+drukbezochte passars zagen wij bijna uitsluitend <span class="pagenum">
+[<a id="pb489" href="#pb489">489</a>]</span>vrouwen. Zelfs de
+geldwisselaars in de straten, die in alle andere Oostersche landen, die
+wij tot nu toe bezochten, mannen waren, zijn hier vrouwen. Het is
+alleen kopergeld, dat zij voor zich in groote stapels hebben liggen,
+centen en halve stuiverstukken, die zij dan in rijen van tien of vier
+naast elkaar uittellen om den wisselaar snel te kunnen bedienen.
+Meestal waren het jonge meisjes of jonge vrouwen, die dit vak, het
+embryonale bankiersvak, uitoefenen. Op een laag tafeltje hebben zij
+haar centen uitgeteld en daarachter zitten zij op haar gekruiste
+beenen. Het schijnt, als de meeste bankierszaken, een voordeelige
+handel te zijn, want die Javaansche geldwisselaarsters zagen er niet
+alleen schrander, doch over het algemeen ook properder en beter gekleed
+uit dan de andere vrouwen.</p>
+
+<p>O, wat is het toch afschuwelijk leelijk, die bijna algemeene
+gewoonte hier, om de tanden tot op het tandvleesch af te vijlen en dan
+den mond zwart te kleuren. Als die vrouwen dan nog de siripruim, die
+zij tusschen de lippen houden, een eindweegs buiten den mond laten
+hangen, dan is hiermede het meest afzichtelijke beeld, dat men van een
+vrouw kan maken, bereikt.</p>
+
+<p>Een geheel anderen indruk dan in het huis van den prins Paku Alam in
+Djokja, krijgt men hier in de woning van den onafhankelijken prins
+Mangku Negoro. Hoewel ook het huis Mangku Negoro min of meer in
+Europeeschen stijl ingericht is, verschilt het toch hemelsbreed van dat
+van zijn prinselijken broeder. Wij woonden hier eene receptie bij,
+waarop de prins in kolonels-uniform zijne gasten ontving. Zijne vrouw
+schijnt ziek te zijn, daarom werd zij vervangen door eene der zusters
+van den prins en een zijner dochters. Daar ik echter de Javaansche taal
+niet meester ben, kon ik mij noch met den prins, noch met zijne dames
+onderhouden en moest alles, wat ik graag wilde weten van een zijner
+Europeesche employees vernemen. De oom en broeders van den prins, die
+tegenwoordig waren, droegen allen een uniform, die mij heel veel aan
+die van de Schotsche Hooglanders herinnerde. Nadat alle gasten aanwezig
+waren, ging de prins ons voor om eene wandeling door het geheele groote
+huis en door de tuinen te maken. Jammer dat de verlichting, vooral in
+de tuinen, niet groot genoeg was, om ons een goeden indruk van <span
+class="pagenum">[<a id="pb490" href="#pb490">490</a>]</span>het geheel
+te geven. Toen wij weder in de ontvangstzaal teruggekeerd waren, werden
+wij uitgenoodigd ons in groepjes neer te zetten op de gemakkelijke
+canap&eacute;&rsquo;s en fauteuils en toen kwamen tal van bedienden,
+allen in uniform gekleed en met een kris achter in hun ceintuur, met
+zilveren bladen, volgeladen met glazen, gevuld met limonade en
+whisky-soda binnen en werden ons deze ververschingen aangeboden. Deze
+bedienden kwamen rechtop geloopen binnen en droegen de bladen op hunne
+handen boven hunne hoofden. Hier is dus gebroken met het afschuwelijk
+systeem van kruipende bedienden. Na de verkoelende dranken werden
+verwarmende dranken, port en jenever, rondgediend en daarna verlieten
+wij allen tegelijk deze ceremonieele bijeenkomst.</p>
+
+<p>Als men zich, op welk uur van den dag ook, voor een poosje nederzet
+op het balcon van het hotel Slier, dan ziet men de dwaaste vertooningen
+voorbijtrekken. Toen wij voor het eerst zoo&rsquo;n optochtje van
+eenige mannen zagen, waarvan een paar iets op een zilveren blad of op
+de handen droegen, waarover door andere mannen een gouden pajong werd
+gehouden en die ge&euml;scorteerd werden door eenige mannen in uniform,
+die elk een man achter zich hadden, die hun ook een pajong boven het
+hoofd hield, dachten wij natuurlijk, dat wij met een heel bijzondere
+zending te doen hadden. Niet weinig waren wij verwonderd, toen wij
+vernamen, dat zoo&rsquo;n optocht in den regel niets anders beteekende
+dan dat een stuk van een of andere lekkernij, een koek of vrucht, van
+de Kraton naar den Rijksbestierder werd gebracht en dat al zulke
+boodschapjes nog met den noodigen ouderwetschen luister geschieden.</p>
+
+<p>Wil men het echte Javaansche leven leeren kennen, dan moet men naar
+Midden Java gaan, daar ziet men onophoudelijk zaken, die met den echten
+kinderlijken eenvoud dezer menschen in volkomen harmonie zijn, doch die
+in onze Westersche oogen eene amusante comedie lijken.</p>
+
+<p>Tijdens ons verblijf in Solo, was de Soesoehoenan afwezig; hij
+bezocht zijn ziek kind, waarvoor boven in de bergen genezing gezocht
+wordt. Er bestaat onder de nakomelingen van den Soesoehoenan
+tuberculose, een zijner kinderen is daarvoor nog in Zwitserland. Mij
+werd verteld, dat de dochters en kleindochters van den vorst tot hun
+tiende jaar geregeld <span class="pagenum">[<a id="pb491" href=
+"#pb491">491</a>]</span>de lagere school bezoeken in Solo en daarna
+door een gouvernante thuis verder onderricht worden. Het opgroeiende
+geslacht, jongens en meisjes beiden, leert nu dan ook de Hollandsche
+taal.</p>
+
+<p>Voor de vergadering voor vrouwenkiesrecht was de verwachting niet
+groot. In de eerste plaats bevat Solo een geheel andere Europeesche
+bevolking dan Djokja en in de tweede plaats moest de vrouw, die hier
+alles geleid en geregeld had en van wie de geheele bezieling uitging,
+juist eenige dagen te voren Solo verlaten om met haar man en kinderen
+naar Holland af te reizen. Toch werden er na de lezing nog 29 nieuwe
+leden gewonnen, waarvan er twee bereid waren het correspondentschap te
+aanvaarden en zoo den band met de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in
+Holland te vormen.</p>
+
+<p>Maar nu zou ik haast vergeten, iets te vertellen van een receptie
+ten huize van den Rijksbestierder, die toch zeer de vermelding waard
+is. Alleen het bezichtigen van het groote, mooie marmeren paleis met
+zijne vele kunstschatten, zijn heerlijke marmeren badkamers, zijn
+verborgen deuren en zijne merkwaardige eetkamer en nog zoo veel meer,
+hield ons meer dan een uur bezig. Dit heele paleis met zijne
+phantastisch uitgedoste bedienden, honderden in aantal, het corps
+inlandsche muzikanten, dat droomerige muziek speelde, de
+ververschingen, die werden aangeboden en de wijze, waarop zij werden
+aangeboden, het costuum van den Rijksbestierder en dat der heeren en
+dames van zijn huis, dat alles deed denken aan een van de Arabische
+vertellingen uit de duizend en &eacute;&eacute;n nacht. Van de
+verknochtheid aan ons koninklijk huis gaf de Rijksbestierder opvallend
+blijk, door de vele bustes en portretten, geschilderde en
+gephotografeerde, van de Koningin, de Koningin-Moeder en den Prins. In
+de meeste kamers zag men de Koningin op de een of andere wijze
+vertegenwoordigd.</p>
+
+<p>Nu moet ik nog even wat vertellen, waarvoor ik vooraf
+verontschuldiging vraag. Ik heb echter al zooveel wat ik hier zie en
+bijwoon en hoor in de pen moeten houden, om den lieven vredes wil al
+meer verzwegen dan gezegd, dat dit kleine tafereeltje, dat ik hier zag
+en op mij zoo&rsquo;n diepen indruk maakte, hier wel geschetst mag
+worden. Lieve lezer, verbeeld u dan te zijn in een mooie, breede allee
+van tamarinda-boomen, pisangboomen, kokosnootpalmen en velden met <span
+class="pagenum">[<a id="pb492" href="#pb492">492</a>]</span>rijp
+suikerriet op den achtergrond. Het is midden op den dag, de zon zendt
+hare stralen regelrecht naar beneden, zelfs door het dichte geboomte.
+Alles en allen zijn onder den invloed der hitte. Slaperig sukkelen onze
+kleine paardjes voor het wagentje voort, ons meer dan genoeg tijd
+gunnende onze omgeving goed in ons op te nemen. Een, twee, drie, neen
+meer groepjes van vrouwen zitten onder de boomen, allen twee aan twee.
+De voorsten hebben allen lang, dik loshangend haar en de achter haar
+zittende vrouwen woelen daarin met de vingers van beide handen om al de
+levende have daaruit te vangen, zoodat er niet een kan ontsnappen, die
+dan met graagte verorberd worden, zooals geen aap in Artis haar
+verbeteren zou. Bij een groepje krijgen de twee, oogenschijnlijk moeder
+en dochter, ruzie. Het jonge meisje keert zich met een ruk om en tracht
+een deel van de vangst uit moeders vingers los te krijgen, waarna zij
+met eene schittering in hare groote zwarte oogen, het tusschen hare
+vingers geperste wild uit moeders hand in den mond steekt
+en.....smult.</p>
+
+<p>O, hoe dikwijls heb ik het hier op Java reeds betreurd, geen kodak
+bij mij te hebben. Ik zag reeds zoo dikwijls iets, dat ik zoo gaarne in
+beeld wilde vereeuwigen, waar ik het door woord niet durf doen.</p>
+
+<p>En hiermede stap ik van de Vorstenlanden af, want het zal zeker
+niemand interesseeren wat wij hier zagen in de suikerfabrieken, in een
+batikschool, en van de kunstnijverheid van midden-Java. Dit is alles
+reeds zoo herhaaldelijk beschreven, dat ik er gerust over zwijgen
+kan.</p>
+
+<p>Wij gaan nu naar Semarang, doch met een kloppend hart, want wij zijn
+bang voor de hitte, die ons daar wacht.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VIII.</h3>
+
+<p>Van Solo naar Semarang is slechts een reis van eenige uren, de trein
+brengt ons echter in dien korten tijd in een geheel ander soort stad
+dan wij tot dusver op Java gezien hebben. Het is een stad, die een
+bijzonder prettigen indruk maakt, zoowel door de vele mooie huizen, die
+allen door goed onderhouden en smaakvol aangelegde tuinen omgeven zijn,
+als wel door de zindelijkheid en goed onderhouden straten, en ook door
+zijne mooie omgeving. Het is mogelijk, dat mijn <span class="pagenum">
+[<a id="pb493" href="#pb493">493</a>]</span>smaak door het zien van
+zoovele steden in de tropen bedorven is, want ik moet bekennen, dat ik,
+in afwijking van al mijne gidsboeken en van zoovele bewonderaars van
+Batavia, laatstgenoemde stad maar niet mooi heb kunnen vinden en in
+geen geval zoo, dat ik haar verkies boven vele andere steden op Java of
+Sumatra. Batavia maakte op ons, want mijne reisgenoote denkt er ook zoo
+over, den indruk alsof de gegevens er zijn om er een mooie stad van te
+maken, maar dat men nog maar steeds met den opbouw niet begonnen is.
+Semarang is daarentegen af, de stad staat er en mag zich laten zien en
+bewonderen.</p>
+
+<p>Maar, behalve dat de stad als zoodanig een bezoek waard is, biedt
+zij overigens voor toeristen niet veel merkwaardigs. Ook bleven wij er
+niet lang genoeg om sociale instellingen te gaan zien. Het nieuwe
+hospitaal moet, zooals mij gezegd werd, het beste van heel Java zijn.
+Ce n&rsquo;est pas jurer gros voor dengene, die hier en daar eens een
+kijkje genomen heeft, maar ik wil daarmede het nieuwe hospitaal in
+Semarang niet afbreken, want ik heb het niet kunnen gaan zien, doch heb
+gehoord, dat het up to date is.</p>
+
+<p>Voor onze vergadering kwamen wij er in den slechtsten tijd van het
+jaar, want door de vacanties zijn bijna alle onderwijskrachten naar
+boven in de bergen en ook vele gezinnen waren uit de stad. Het is
+echter onmogelijk om op zoo&rsquo;n rondreis door Java overal in een
+geschikten tijd te komen en daarom hebben wij de vergadering toch maar
+doorgezet en hadden het succes bij de ruim dertig daar reeds bestaande
+leden nog ruim twintig nieuwe overtuigden te maken en uit dat aantal
+den volgenden dag eene afdeeling samen te stellen met een uitstekend
+voltallig bestuur. Mevrouw Wallbrink, die hare sporen op dit gebied
+reeds verdiend heeft, liet zich de benoeming tot presidente welgevallen
+en zal daarin gesteund worden door de vice-presidente, Mejuffrouw
+Haverbult, terwijl de beide secretaressen, mevrouw de Vreede en mevrouw
+Van den Ende, en de penningmeesteres, mevrouw von Hombracht, de overige
+werkzaamheden op zich namen. Over dit gedeelte van ons verblijf in
+Semarang waren wij dus alleszins voldaan, doch overigens dreef ons de
+warmte zoo snel mogelijk verder.</p>
+
+<p>In Soerabaja hoopten wij ten slotte besliste informati&euml;n te
+<span class="pagenum">[<a id="pb494" href=
+"#pb494">494</a>]</span>bekomen omtrent onze verdere route, want nog
+steeds was het vaag, hoe wij het best van hier naar Manilla konden
+komen. Wij kenden wel den gewonen weg, per paketvaart naar Singapore,
+van daar naar Hongkong en dan naar Manilla, maar wij wilden <span
+class="corr" id="xd0e5144" title="Bron: coute qui coute">co&ucirc;te
+que co&ucirc;te</span> Singapore vermijden, deze zoo weinig
+interessante, heete stad, alwaar wij met op bovengenoemde wijze te
+reizen drie dagen zouden moeten verblijven, om de aansluiting naar
+Hongkong met een goede boot te krijgen, en dan, wij wilden zoo gaarne
+zonder veel tijdverlies nog wat meer van onze koloni&euml;n zien. Onze
+Manillasche vriend, die wij op onzen tocht naar Sindanglaja ontmoet
+hadden, had ons beslist gezegd, dat wij over Celebes konden gaan, met
+die boot ook Borneo hier en daar aandoen, van Menado naar Sandaken in
+Britsch-Borneo konden komen en vandaar met eene andere boot naar <span
+class="corr" id="xd0e5147" title="Bron: Samboanga">Zamboanga</span> in
+de Zuid-Philippijnen. Eenmaal in de Philippijnen zijnde, zou het zeer
+gemakkelijk zijn de verdere verbindingen te vinden. Met zeer veel
+navraag, getelegrafeer en getelefoneer hadden wij ten slotte die
+geheele reis voor elkaar, maar een gewichtige schakel ontbrak. Over de
+boot of de verbinding van Menado met Sandaken liepen de inlichtingen
+spaak, niemand kon ons iets positiefs daarover berichten, terwijl het
+negatieve bericht was, dat men niet geloofde, dat er eene goede
+verbinding was. Deze reisroute werd daarom opgegeven.</p>
+
+<p>Er zou evenwel een boot van de Java-China-Japanlijn den 15en van
+Soerabaja vertrekken, deze gaat gedurende een week langs de oostkust
+van Java lading innemen, gaat dan naar Semarang en vertrekt 24 Juni van
+Semarang naar Makassar en vandaar regelrecht naar Hongkong. Op deze
+boot hebben wij van Semarang af passage besproken. Wij zullen nu dan
+toch nog Makassar zien, daar blijft de boot twee dagen stil liggen, en
+dan gaan wij naar Hongkong, zonder Singapore aan te doen.</p>
+
+<p>Maar nu loop ik met mijn verhaal vooruit. Ik dien eerst nog over
+Soerabaja en veel andere plaatsen te spreken. Soerabaja is een
+handelstad, de eerste handelstad van Java. Dat merkt men in de drukke,
+stoffige straten, aan de hooge, leelijke gebouwen, dat handelskantoren
+zijn, aan het gekrioel van Chineezen, Javanen, Arabieren, Europeanen.
+Mooi is Soerabaja niet. Een aangenamen indruk verwekt de stad ook niet.
+Hier <span class="pagenum">[<a id="pb495" href=
+"#pb495">495</a>]</span>gaat men wonen om er zaken te doen, om er geld
+te verdienen. Lukt dat laatste in voldoende mate, dan gaat men er gauw
+weder uit om &ograve;f in Europa, &ograve;f <span class="corr" id=
+"xd0e5156" title="Niet in bron">in</span> een beter oord op Java de nog
+restende levensdagen te profiteeren van het zuur gewonnen kapitaal.</p>
+
+<p>Voor de vergadering voor vrouwenkiesrecht hadden wij niet veel
+verwachtingen. Het was ook hier vacantie op school en daardoor velen
+afwezig. Maar het viel mee. De vrij groote zaal van het Logegebouw was
+geheel bezet met dames en heeren, waarvan na afloop 39 lid van de
+Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht werden. Mevrouw Ingerman, die alles
+zoo uitstekend had voorbereid, presideerde de vergadering, maar daar
+zij op het punt staat Indi&euml; voorgoed te verlaten, konden wij haar
+hier niet voor een blijvende kracht behouden. In de vergadering, den
+volgenden morgen met verschillende leden gehouden, werd besloten eene
+afdeeling Soerabaja te vormen, waarvoor de dames Broekman en Broese van
+Groenou (ik wou dat deze laatste talrijke familie nog tienmaal
+talrijker was) het presidium en vice-presidium op zich namen, mevrouw
+Soesman het secretariaat en mevrouw Derx het penningmeesterschap. Een
+tweede secretaresse zal spoedig aan dit bestuur toegevoegd worden.
+Hiermede zijn de vergaderingen voor vrouwenkiesrecht in onze
+koloni&euml;n voor ons afgeloopen, alwaar de vereeniging nu tien
+centrale punten heeft, vanwaar verder propaganda en opvoedende kracht
+kan uitgaan.</p>
+
+<p>Wij hadden nu nog bijna een week over, alvorens wij in Semarang aan
+boord van de &ldquo;Tjimanoek&rdquo; behoefden te zijn en wij besloten
+die dagen te gebruiken om de mooie omstreken van Soerabaja te gaan
+zien. Het zijn wel ver afgelegen omstreken, maar Soerabaja beschouwt ze
+toch als te behooren tot zijn gebied en van Soerabaja uit zijn ze ook
+het gemakkelijkst te bereiken.</p>
+
+<p>Met den trein van 3.48 verlieten wij Soerabaja Zaterdagmiddag en
+kwamen, na ruim twee uren door tal van dessa&rsquo;s gespoord te zijn
+en met weldra een prachtig uitzicht op de Welirang- en Ardjoeno-bergen,
+om 6 uur te Lawang aan. Vooral het laatste uur, toen de zon als een
+groote vuurbol achter die bergen onderging en ze met een krachtig
+gouden licht overgoot, was &rsquo;t landschap onbeschrijfelijk mooi.
+Onwillekeurig komt de gedachte op, hoe lang zal die berg zijn <span
+class="pagenum">[<a id="pb496" href="#pb496">496</a>]</span>mooien
+spitsen kop nog mogen behouden, wanneer zal het vuur, dat
+ontegenzeggelijk in zijn binnenste woedt, dat heele phantastische
+bovenstuk in duizend deelen heinde en ver om zich heen werpen en een
+nieuwe kraterzee vormen?</p>
+
+<p>Lawang, dat 1700 voet hoog ligt, wordt voornamelijk bezocht door
+Soerabajers, die slechts over een paar vacantiedagen kunnen beschikken
+en in die dagen toch even willen bekomen van de onaangename hitte in de
+stad. Het is gemakkelijk te bereiken, bezit een uitstekend hotel met
+goede keuken en wat nog meer zegt, een aangenaam koel klimaat en tal
+van mooie wandelingen. Wij hadden ons echter voorgenomen ons door al
+deze aantrekkelijkheden niet te laten verlokken, doch Zondagmorgen door
+te gaan naar het op 4000 voet hoog gelegen Nongo Djadjar, waarvoor wij
+reeds van uit Soerabaja reisgelegenheid en kamers besteld hadden.</p>
+
+<p>Om 8 uur Zondagmorgen stond onze &eacute;quipage voor. Het was een
+op vier hooge ijzeren wielen staande houten bak, waarvan den bodem uit
+wijd van elkaar liggende latten bestond en waar op twee ijzeren pijlen
+een zitgelegenheid voor de reizigers was aangebracht. De heer en dame,
+eigenaars van het Lawangsche hotel, meenden ons gerust te moeten
+stellen, wij behoefden niet beangst te zijn, want, zeiden zij, de weg
+is steil en slecht en alles moet zoo licht mogelijk zijn. Onze bagage,
+die wij voor deze rondreis zoo beperkt mogelijk hadden gemaakt, en die
+alleen bestond uit onze reistasschen en een mantelrol, werd op twee
+bamboestokken geladen en door 4 koelies achter ons aangedragen. Toen
+wij opgeladen waren, vleide &rsquo;t koetsiertje zich aan onze voeten
+neder en daarna klommen twee palfreniers achter ons op het wagentje,
+die zich aan de ijzeren stangen onzer zitgelegenheid staande hielden en
+toen zetten onze halfdoode paardjes het op een loopen. Bang waren wij
+niet, maar wij moesten ons toch eerst een beetje oefenen om ons op onze
+hooge zitplaatsen te handhaven. De twee palfreniers stonden daar niet
+alleen om ons aanzien te verhoogen, wij leerden spoedig inzien, dat zij
+ook een andere bestemming hadden. De een toeterde op een
+automobielhoorn als er in de verte een kip op den weg liep, of als wij
+een stilstaanden wagen voorbij renden, of ook wel, als hij meende met
+die muziek ons te amuseeren. De tweede schroefde een houten plank tegen
+de ijzeren raderen aan, als <span class="pagenum">[<a id="pb497" href=
+"#pb497">497</a>]</span>wij een helling afgingen, wat door een zeer
+vernuftig toestel van achter het rijtuig beredderd kon worden.</p>
+
+<p>Na een half uur rijden arriveerden wij in Poerwodadi, alwaar nog
+twee dito paardjes voor de beide andere gespannen en onze begeleiders
+met 6 mannen vermeerderd werden. De twee v&oacute;&oacute;rpaarden toch
+luisterden niet erg naar de wenschen van onzen koetsier, zoodat twee
+mannen elk een bij den kop pakten en ze in de goede richting trokken.
+Twee andere mannen hielpen de kar van achteren opduwen en twee kwamen
+op een gezadeld paard achteraan, misschien met het doel om de een of
+ander onzer paarden te vervangen, als die er bij mochten neervallen, of
+wel om ons als rijpaard te dienen als onze &eacute;quipage op den tocht
+mocht bezwijken. Het was zoo&rsquo;n mooie optocht, dat mijn
+reisgezellin meende, dat alleen de gouden pajong nog maar ontbrak om
+den indruk te verwekken, dat de Soesoehoenan in hoogst eigen persoon
+kwam aanrijden. Tot tien uur voelden wij ons trotsch op onze hooge
+zetels en met onze schare volgelingen, doch toen kwamen wij in een
+dorpje waar halt werd gehouden en onze vier paarden, die
+niettegenstaande de pogingen van de drie mannen om ze op het rechte pad
+te houden, toch telkens probeerden ons op zijwegen te brengen,
+vervangen werden door twee.... zegge twee, koeien. Het waren geen ossen
+of bullen, lezers, maar twee melkgevende koeien, waarvan de een nog
+niet zoo heel lang geleden gekalfd had. Op onze vraag, wat dat te
+beteekenen had, vernamen wij, dat de weg nu z&oacute;&oacute; steil en
+slecht werd, dat de paarden ons niet meer naar boven konden trekken en
+daarom door koeien vervangen moesten worden. Mijn trots zonk beneden
+peil, maar toen ik mijn metgezellin aanzag, zag ik, dat zij haar
+gezicht een nog voldaner plooi had gegeven en stralend merkte zij op:
+&ldquo;<span lang="en">of course, two females can do better than four
+males</span>&rdquo;, en op mijn vraag, of zij zeker was, dat onze vier
+paarden tot het sterke geslacht behooren, antwoordde zij: &ldquo;<span
+lang="en">yes, females would never have given up their
+task</span>&rdquo;; voor deze heerlijke feministische ontboezeming, die
+ook mij weder in goede stemming bracht, beloonde ik haar met een
+Haagsch hopje.</p>
+
+<p>Toen wij eindelijk om &eacute;&eacute;n uur in het hotel aangeland
+waren, konden wij ons niet voorstellen, dat wij vijf uren achtereen in
+dat onmogelijke wagentje gereden hadden. De weg was z&oacute;&oacute;
+<span class="pagenum">[<a id="pb498" href="#pb498">498</a>]</span>mooi
+en z&oacute;&oacute; vol afwisseling, dat de tijd was omgevlogen. Toen
+Wij eerst door suikerplantages en rijstvelden, daarna door een dicht
+bosch en door verschillende dessa&rsquo;s eindelijk aan de
+koffieplantages geland waren, zagen wij voor het eerst deze mooie
+boomen, met hunne mooi gevormde en als gepolijste bladeren, in volle
+bloei en in het begin van vruchtzetting. De witte bloemen en de roode
+besjes vormden met het donkergroen der bladeren een prachtig geheel.
+Z&oacute;&oacute; hadden wij dit nog niet gezien. Verder werd de weg
+zeer verlevendigd door tal van apen, die in de boomen speelden. Het
+waren thans in hoofdzaak groote zwarte apen met lange staarten, slechts
+enkele kaneelkleurige waren er onder.</p>
+
+<p>Wij hadden den 12 mijlen langen afstand in vijf uren afgelegd;
+geraced hebben wij dus niet. Aan het hotel werden wij door den
+vriendelijken eigenaar opgewacht, die ons onmiddellijk naar onze kamers
+bracht, alwaar wij ons eerst wat konden verfrisschen, alvorens aan de
+lunchtafel te verschijnen. Een groote vaas heerlijke frissche,
+prachtige rozen stond in elk onzer kamers en van de veranda&rsquo;s
+hadden wij zoo&rsquo;n prachtig uitzicht op het Tenggergebergte, dat
+wij eerst eenigen tijd noodig hadden om van onze bewondering te
+bekomen. Dit geheele hotel is zoo schilderachtig mooi gelegen, dat ik
+er geen weerga nog van heb aangetroffen. Het bestaat uit tal van op
+zich zelf staande gebouwtjes, paviljoens, die op verschillende punten
+van den bergrug zijn gelegen en allen door overdekte wegen met het
+hoofdgebouw zijn verbonden. De groote tuin bevat een schat van bloemen,
+die het geheele jaar bloeien en waarvan enkele zeer zeldzame exemplaren
+zijn.</p>
+
+<p>Behalve dit mooie hotel en een paar andere gebouwen waar Europeanen
+wonen, is Nongko Djadjar, een koffie-dessa met alleen inboorlingen. Tal
+van mooie wandelingen en grootere uitstapjes kan men van daar doen.</p>
+
+<p>Wij begonnen direct Maandagmorgen met een tocht naar den Ramboetmajo
+waterval. Per rijtuig kan men daar niet komen, alleen te paard of per
+tandoe moet men gaan. Voor een rit te paard hadden wij nog niet genoeg
+moed verzameld, vooral niet nadat wij aan tafel te Lawang hadden
+gehoord dat een Zondagsruiter op een kleinen tocht driemaal onder zijn
+viervoeter was geraakt en zich erg gelukkig noemde zich als een gaaf
+mensch aan tafel te kunnen presenteeren. De draagstoelen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb499" href="#pb499">499</a>]</span>moesten dus weder
+dienst doen. Om 7 uur vertrokken wij Maandagmorgen van het hotel. Elke
+draagstoel werd door 6 man gedragen, twee voor, twee in het midden en
+twee van achter. Het was moeilijk deze 6 man zoo te laten loopen dat
+wij niet onmenschelijk heen en weder en door elkaar werden geschud,
+elke verandering in hun gewonen pas verergerde het. Wij probeerden
+daarom maar spoedig ons te gewennen aan deze schommelingen, want het
+was een lange tocht dien wij voor ons hadden. Bijna onophoudelijk
+gingen wij door een dicht bosch vol groote zwarte apen, vogels en een
+soort eekhorens, die men hier boomratten noemt en tal van ander
+gedierte. Nu en dan piepten de Inlandsche huisjes door het dichte
+geboomte door. Het was een zeer mooie tocht. Zooals in den regel in
+zulke gevallen was ook hier de 300 voet hooge waterval op zich zelf de
+moeite van den tocht niet waard, maar de schilderachtige omgeving
+waarin hij zich <span class="corr" id="xd0e5193" title="Bron: bevind">
+bevindt</span> en de weg daarheen loonde des te meer alles wat wij er
+voor gedaan en geleden hadden.</p>
+
+<p>Het was reeds over &eacute;&eacute;n, toen onze dozijn dragers ons
+veilig, weder afleverden. Eerst nadat wij de lunch gebruikt en
+gezamenlijk in een onzer veranda&rsquo;s zaten om van de vermoeienis te
+bekomen en van het prachtig uitzicht te genieten, kwam de vraag over
+mijn lippen: in welk land ter wereld is het mogelijk, dat twee dames,
+geheel ongewapend, met een dozijn mannen uit het volk, zes uren lang
+door een dicht bosch durven trekken, zonder een oogenblik vrees te
+gevoelen, dat haar iets onaangenaams wedervaren zal? Deze twaalf mannen
+wisten, dat wij geld en andere waarde in onze kleine taschjes bij ons
+hadden, dat wij hunne gesprekken niet konden volgen, dat wij slechts
+enkele inboorlingen, en dan nog meest kinderen op onzen weg zouden
+ontmoeten, en toch kwam geen enkel woord over hun lippen, deden zij
+geen enkele beweging, die ook maar voor een oogenblik eenige vrees bij
+ons deed opkomen.</p>
+
+<p>Twee keer op dien heelen langen tocht zetten zij de tandoes neder;
+een keer vroegen zij om &ldquo;persen&rdquo; (fooi, drinkgeld) om
+koffie te koopen bij &rsquo;n uitstallinkje en den tweeden keer, op den
+terugweg, om djeroek van een voorbijtrekkenden jongen met een mand
+sinaasappelen te koopen. Beide keeren willigden wij hun verzoek in met
+hen voor het beoogde doel 50 cts. <span class="pagenum">[<a id="pb500"
+href="#pb500">500</a>]</span>te geven, waarvoor zij zich zeer
+erkentelijk betoonden. Onze dragers waren gedurende den geheelen tocht
+vroolijk en levendig, z&oacute;&oacute; zelfs, dat wij de opmerking
+maakten, dat zij in dit opzicht meer op Hindu&rsquo;s geleken dan op de
+tot dusver ontmoete Javanen, maar geen onbescheiden woord merkten wij
+op en zeer zeker was de decente wijze, waarop zij zich onder het loopen
+van een deel hunner kleeding ontdeden en waarop zij, toen wij nabij een
+riviertje een oogenblik pauseerden, daar allen een bad namen,
+opvallend. Van een volk dat uit zich zelf zoo beschaafd is, moreel en
+hoog staat, kan met goede leiding wat goeds groeien. Op die leiding
+komt &rsquo;t echter aan. Van wat zoogenaamde kenners van Java en de
+Javanen ons hier soms willen wijs maken, dat de Javaan zoo te zeggen,
+alle denkbare ondeugden zou bezitten, is niets waar, kan niets waar
+zijn, want waar wij telkens en telkens weder met die menschen in
+aanraking komen, ontdekken wij deugden en bijna uitsluitend deugden in
+hen.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IX.</h3>
+
+<p>Dinsdagmorgen schraapten wij al onzen moed bijeen en bestelden twee
+rijpaarden, om een rit over de dorpjes Bodo en Toetoer te maken. Dit is
+een twee uur lange rit te paard, de weg heeft hier en daar een paar
+steile hellingen en is vrij wel te beschouwen als een proefrit. Zouden
+wij dien tocht goed volbrengen, dan bestond er ook geen bezwaar, om ons
+bezoek aan de Bromo, met een omweg over de &ldquo;de Veths&rsquo;
+hoogte&rdquo; en terug naar Tosari, te paard te doen. Wij hadden zoo
+genoeg van de tandoe&rsquo;s, dat wij besloten, dien grooten tocht
+alleen te doen, als wij &rsquo;t te paard aandurfden.</p>
+
+<p>Onze gastheer en gastvrouw, de heer en mevrouw Teves, hadden voor
+een paar makke beestjes en een paar goede geleiders gezorgd en alles
+verliep naar wensch. Het was een prachtige landweg, dien wij aflegden,
+langs groote groenten-, vruchten- en bloemkweekerijen, (hier groeien
+Europeesche vruchten en groenten uitstekend<a id="xd0e5209"></a>) door
+koffietuinen en ma&iuml;svelden, met steeds het uitzicht op &rsquo;t
+mooie gebergte. Het Tenggergebergte wint het in schoonheid van de
+Preanger Regentschappen, maar deze laatste zijn uitgebreider. Onze twee
+geleiders hadden goede instructies medegekregen, bij elke <span class=
+"pagenum">[<a id="pb501" href="#pb501">501</a>]</span>groote kromming
+of steile helling grepen zij het paard bij de teugels en geleiden het
+op het rechte pad. Verder holden zij naast de paardjes voort, die meer
+naar hunne uitroepen dan naar onze leiding luisterden. Wij kwamen
+z&oacute;&oacute; weinig vermoeid tehuis, dat wij onmiddellijk paarden
+bestelden voor den volgenden dag. V&oacute;&oacute;r wij echter
+&rsquo;s avonds naar bed gingen, begon mrs. Catt bang te worden en
+bestelde een tandoe in plaats van een paard voor de reis naar de
+Bromo.</p>
+
+<p>Ongeveer half zes, het morgenlicht was nog niet doorgebroken,
+begonnen wij Woensdagmorgen onzen tocht. Ik voorop op een schimmel met
+een jongen achter het paard. Mrs. Catt in een tandoe, door 6 mannen
+gedragen, achter mij aan en gevolgd door twee koelies, die onze bagage
+aan een langen bamboestok droegen. De hotelier en zijne lieve vrouw
+hadden er voor gezorgd, dat wij v&oacute;&oacute;r wij vertrokken toch
+nog een eenvoudig ontbijt kregen en verder hadden zij ons zooveel
+sandwiches en vruchten ingepakt voor een tweede ontbijt onderweg, dat
+wij er gemakkelijk een heelen dag op hadden kunnen teren, &rsquo;t Was
+jammer, dat het nog te donker was, want toen wij uittrokken was het de
+moeite waard geweest er een kiekje van te nemen. Spoedig daarna liet
+mijn paard de achterhoede in den steek en het kostte mij een uur
+studie, om uit te vinden, hoe ik zoo&rsquo;n Javaansch paard aan het
+verstand kon brengen, dat het wat langzamer had te gaan, of dat het een
+oogenblikje moest wachten, om de anderen ons te laten inhalen. Mijn
+jongen vond het veel gezelliger met de tandoedragers te converseeren en
+onderweg wat kattekwaad uit te halen dan achter mijn paard te hollen en
+zoo was ik geheel aan de braafheid van het goede dier overgeleverd. Van
+angst kon geen sprake zijn, want mijn geheele aandacht werd in beslag
+genomen door het prachtige landschap, aan weerszijden van den weg. De
+Kletakpas, die ik overtrok, te beschrijven, is niet mijn bedoeling, ik
+wil alleen constateeren, dat ik nog nimmer zoo&rsquo;n prachtige natuur
+gezien heb. Het was in dat vroege morgenuur, onder het opkomende
+daglicht, een onvergelijkelijk schoon gezicht. Om 7 uur arriveerde ik
+in het dorpje Kletak, waar het paard uit zich zelf, of op mijn verzoek,
+stilhield en ik kon afstijgen om op mijn achterhoede te wachten. Na
+meer dan een half uur kwam die aan en de jongens maakten ons duidelijk,
+dat zij nu eerst <span class="pagenum">[<a id="pb502" href=
+"#pb502">502</a>]</span>geld voor makan moesten hebben. Wij gaven het
+heele troepje elk een dubbeltje, en daarvoor zaten zij weldra allen met
+een verrukkelijk ontbijt voor zich. Heete koffie en een stuk van een
+pisangblad vol rijst met warm gebakken pisangs en allerlei andere
+lekkernijen die zoo&rsquo;n restaurant aan den weg, kan opdisschen.
+Toen de heeren verzadigd waren mochten wij verder gaan. Nu was het
+landschap geheel veranderd; het mooie, dichte geboomte had plaats
+gemaakt voor, tot aan den top van den vrij steilen bergrug aangelegde
+kool-, aardappel-, uien- en ma&iuml;sakkers, waartusschen een rijkdom
+van bloeiende, wilde kruid- en heestergewassen. In dit gebergte hebben
+de Tenggereezen bijna alle geboomte omgehakt en er moestuinen met
+Europeesche groenten voor in de plaats gebracht. Ook dit leverde een
+mooi gezicht, doch de Moengalpas haalt het in schoonheid niet bij de
+Kletakpas.</p>
+
+<p>Toen wij ongeveer half tien op een punt gekomen waren van waar de
+weg zich in twee&euml;n verdeelt en linksaf naar Tosari voert, het
+einddoel van onzen tocht, wilden de jongens ons met geweld dien weg
+opdrijven, in plaats van door te gaan tot de Bromo. Het kostte ons alle
+moeite om hen te dwingen, met ons door te gaan. Ik ging eenvoudig met
+mijn paard recht door, maar het duurde vrij lang eer de tandoedragers
+met hun kostbaren last en mijn jongen mij volgden. Om tien uur hield ik
+halt en wachtte hen op en toen zij aangekomen waren, maakten wij kennis
+met een echt staaltje van inlandsche nukken. Nauwelijks was de tandoe
+neergezet, of een der jongens gooide zich in het gras, trok heele
+leelijke gezichten en uitte allerlei rare geluiden. Ajoe, ajoe, ajoe;
+hij had overal pijn. De anderen zeiden, dat zij niet verder wilden
+gaan, den zieken broeder konden zij niet alleen laten, wel wilden zij
+ons terugbrengen naar Tosari. Ik zag heel gauw, dat de man kunstjes
+maakte, vertelde de mannen zoo goed mij mogelijk was, dat zij ons naar
+de Bromo moesten brengen en steeg te paard met het vaste idee, dat zij
+dan wel zouden volgen. Toen ik een kwartier op weg was en niets zag of
+hoorde naderen en ook op mijn geroep geen antwoord kreeg, bleef ik
+wachten, en toen zag ik na eenigen tijd mrs. Catt met mijn jongen te
+voet den steilen bergpas opklauteren. De koelies hadden haar aan het
+verstand gebracht, dat zij niet verder wilden gaan, doch dat de weg
+niet ver <span class="pagenum">[<a id="pb503" href=
+"#pb503">503</a>]</span>meer was. Door om beurten toen van het paard
+gebruik te maken, bereikten wij om elf uur de zandzee, waarin de Bromo
+zich bevindt.</p>
+
+<p>Welk een schouwspel! Het is heel natuurlijk dat de Inlanders hier
+aan bovenmenschelijke invloeden gelooven en deze plek niet durven
+naderen, zonder offeranden te brengen aan de geesten die in de kraters
+huizen. De dikke, grijze, wittige rook, die onophoudelijk uit de Bromo
+opstijgt, verdicht zich onmiddellijk tot wollige wolken die slechts
+langzaam stijgen en boven den krater een dikke wolkenlaag vormen.</p>
+
+<p>Gaat men naar boven, naar den top van den Moengalpas, dan krijgt men
+eerst een goed overzicht over het geheel. Het is een volstrekt eenig
+met niets te vergelijken natuurtafereel, dat men dan voor zich ziet. In
+die enorme, grijs-grauwe zandvlakte, die men de zandzee noemt, stijgen
+drie vulkanen op, waarvan twee, de Batok en Widodaren reeds uitgewoed
+hebben, maar daarom niet minder indrukwekkend zijn, terwijl de Bromo
+door zijn uitstootende rookwolken toont, dat het nog altijd laait in
+zijn binnenste. En daar achter, ver weg doch bedriegelijk dichtbij,
+steekt boven alles de Sm&eacute;roe uit, die telkens met eenige
+tusschenpoozen eveneens doet zien, dat in zijn binnenste het vuur
+steeds woedt.</p>
+
+<p>Hoewel het er niets op lijkt, in geen enkel opzicht er mede te
+vergelijken is, bracht toch dit schouwspel op den Moengalpas dezelfde,
+droomerige stemming bij mij teweeg, die ook de woestijn in Egypte, met
+zijn raadselachtige pyramiden en sphynx op mij uitoefende. Dit komt
+waarschijnlijk, door die indrukwekkende stilte, die veelzeggender is
+dan de grootste drukte.</p>
+
+<p>Aan de zandzee hadden wij twee heeren te paard ontmoet, die uit
+Tosari kwamen en daar ook weder heengingen. Wij vertelden hun ons
+wedervaren en vroegen hun als zij aankwamen, onmiddellijk voor ons een
+tweede rijpaard te willen zenden, of een paar mannen voor de tandoe.
+Zij beloofden ons, onmiddellijk onze eigen tandoe op te zenden. Mocht
+het inderdaad waar zijn, dat de eene jongen ziek was, dan kon een van
+hunne jongens hem vervangen en zij zouden zoolang voor den zieken man
+zorgdragen. Zij geloofden echter, even als ik, dat de heele ziekte een
+voorwendsel was. Na ruim een uur kwam inderdaad den tandoe met alle zes
+jonge mannen aanzetten, de zieke man was heelemaal beter en op den
+<span class="pagenum">[<a id="pb504" href=
+"#pb504">504</a>]</span>geheelen terugweg hebben wij van ziek-zijn
+niets meer gemerkt. Zouden kinderen niet evenzoo handelen om te
+probeeren verlost te worden van een taak, die hen niet bevalt?</p>
+
+<p>Tosari wordt het Darjeeling van Java genoemd. Het heeft met
+Darjeeling gemeen, dat het ongeveer even hoog ligt, het ligt slechts
+1000 voet lager en verder wordt het ook bezocht door personen, die voor
+de gezondheid eens een koeler klimaat behoeven, of die eens een kouden
+neus willen halen. Maar overigens lijken die twee niets op elkaar. Ik
+wil hiermede niet zeggen, dat Darjeeling, in Britsch-Indi&euml;, mooier
+of belangwekkender is, maar het is geheel anders. Als men maar alleen
+bedenkt, dat men in Darjeeling het gezicht op sneeuwbergen heeft en de
+bergen er tot aan den top begroeid zijn met boomen en heesters, terwijl
+in Tosari de bergen bijna geheel van het oorspronkelijke woud ontdaan
+zijn, en de kale bergranden tot boven toe in goed aangelegde moestuinen
+zijn herschapen, dan voelt men al wel het verschil in het
+landschap.</p>
+
+<p>Maar ook de bevolking in beide bergstreken verschilt hemelsbreed. In
+Darjeeling vijf of zes verschillende stammen, die alle in uiterlijk,
+kleeding en gewoonten van elkaar verschillen en aan de plaats eene
+groote levendigheid geven; in Tosari alleen de Tenggereezen, een
+interessant volkje, doch die stil voor zich leven en zich den toerist
+niet opdringen. Het verschil in levendigheid der beide plaatsen spreekt
+ook wel daaruit, dat men in Darjeeling na eene vermoeide wandeling, in
+welke richting ook, overal jinrickshaw-mannen met hun lichte
+voertuigjes vindt, die je voor een paar centen weder bergopwaarts
+voeren, terwijl in Tosari alleen paarden of tandoes bij
+vooruitbestelling te bekomen zijn.</p>
+
+<p>Ik zou Tosari een rozenoord willen noemen, bij uitstek geschikt om
+overspannen zenuwen tot kalmte te brengen. Alles ademt er rust en
+vrede. Vooral de morgens zijn er heerlijk, &rsquo;s Middags hangt er
+voor een groot deel van het jaar een dichte mist, die het uitzicht
+belemmert en nat-koud aandoet. Wel wordt beweerd, dat die mist niet nat
+zoude zijn, en dat Tosari een droge atmosfeer heeft, maar wie dat
+gelooft moet wel nimmer de kille koude gevoeld hebben van die alles
+doordringende wolkenlaag. Toch is, niettegenstaande dien mist, Tosari
+het drukst bezochte plekje in Java. Er heerscht een mondaine drukte.
+Men speelt er tennis, men maakt er <span class="pagenum">[<a id="pb505"
+href="#pb505">505</a>]</span>toilet, er wordt geflirt, er worden
+gezamenlijke uitstapjes ondernomen en verder alles wat in un monde
+o&ugrave; l&rsquo;on s&rsquo;amuse voorvalt. Tosari heeft eene veel
+grootere bekendheid dan Nongko Djadjar, alwaar men zich in alle eenvoud
+amuseert en waar men heengaat om van de prachtige natuur en van de
+hooge berglucht te genieten.</p>
+
+<p>De Tenggereezen in het Tenggergebergte zijn een merkwaardig volkje.
+Zij hebben geen tempels, kerken of Moskee&euml;n. Een bepaalden
+godsdienst bezitten zij niet. Voor een deel zijn zij nog Hindoes.
+Daaraan doen de gekleurde hoofddoeken der vrouwen en de aschmerken op
+het voorhoofd van velen hunner ook uiterlijk het meest denken. Zij
+hebben zich vroeger aan den invloed der Mohammedanen weten te
+onttrekken door op deze bergtoppen, die bijna ongenaakbaar waren, een
+schuilplaats te zoeken. Elk dorp heeft een soort priester, die als een
+soort wonderdokter ziekten bezweert en andere priesterlijke
+werkzaamheden verricht en eens in het jaar in de voorhoede loopt, als
+zij gezamenlijk naar de Bromo trekken, om daar aan de in de daarin
+huizende geesten te offeren. De Tenggereezen zien er uiterlijk veel
+onbeschaafder uit dan de andere Javanen, hun kleeding is minder proper,
+en hun geheele voorkomen geeft aan, dat daarboven gebrek aan water
+bestaat en dat het er, om veel te baden te koud is. Hunne huizen en
+dorpjes zien er van buiten echter opvallend netjes uit. Nog slechts een
+jaar verheugen zij zich in het bezit van een school, waarvan
+onmiddellijk een groot gebruik werd gemaakt, zoodat de opkomende jeugd
+nu tenminste lezen en schrijven zal leeren. Rijstvelden ziet men in het
+Tenggergebergte niet, omdat de Tenggereezen gelooven, dat het hun om
+godsdienstige redenen verboden is rijst te telen. Zij voeden zich veel
+meer met ma&iuml;s en groenten, die er op groote schaal verbouwd
+worden.</p>
+
+<p>Van Tosari wilden wij per auto naar Passoeroean terug om daar den
+trein te nemen, die ons naar Soerabaja zou terugvoeren. Maar de auto
+was voor reparatie afwezig en zoo moesten wij van Tosari naar Poespo
+per paard of tandoe en van Poespo naar Passoeroean per karretje. De
+ondervinding, den laatsten keer met de tandoe opgedaan, deed mrs. Catt
+ook besluiten, ditmaal het rijpaard als vervoermiddel te gebruiken. In
+allen eenvoud, met slechts &eacute;&eacute;n jongen voor <span class=
+"pagenum">[<a id="pb506" href="#pb506">506</a>]</span>beide paarden,
+verlieten wij &rsquo;s middags om drie uur Tosari en arriveerden
+anderhalf uur later behouden in Poespo. Onze paardjes waren zoo tam en
+kenden zoo goed den weg, dat wij niets anders te doen hadden, dan ons
+in &rsquo;t zadel in evenwicht te houden, verder konden wij onze oogen
+den kost geven en ons aan het mooie landschap rondom ons verlustigen.
+Nog voor het laatst wilde ik genieten van al het schoone, dat het
+Tenggergebergte den bezoeker biedt, en er zooveel mogelijk van in mij
+opnemen, om den indruk een blijvende te doen zijn.</p>
+
+<p>In Poespo bleven wij den avond en nacht doorbrengen in het hotel,
+dat eene dependance is van het sanatorium in Tosari. Poespo is
+aanmerkelijk lager gelegen dan Tosari en daardoor minder koud. Ook
+verkeert het niet een deel van den dag in een nevelmeer. Het wordt als
+tusschenstation voor zieken en zwakken gebruikt, voor wie een direct
+opgaan naar het 6000 voet hoog gelegen Tosari, niet raadzaam is.
+Jammer, dat het hotel aldaar niet comfortabeler is, want het kleine
+dorpje bevat overigens alle gegevens om er eenigen tijd zeer aangenaam
+te verblijven. Het is er boschrijk, men heeft er prachtige
+vergezichten, de temperatuur is een zeer aangename en nog tal van
+andere gegevens wettigen het stichten van een goed herstellingsoord
+aldaar, maar dan moet er een modern hotel met moderne geriefelijkheden
+verrijzen.</p>
+
+<p>Van Poespo over Pasrepan naar Passoeroean in een karretje, was den
+volgenden morgen een ware marteling. Het ding schudde zoo geweldig, dat
+wij ons met beide handen moesten vasthouden om er niet uitgeslingerd te
+worden. Hoewel de tocht slechts twee-en-een-half uur duurde, kwamen wij
+toch zoo geradbraakt in Passoeroean aan, dat wij moeite hadden ons
+staande te houden. Wij moesten er een uur wachten, alvorens de
+eerstvolgende trein ons naar Soerabaja zou brengen en dien tijd
+gebruikten wij om op een bank ons uit te strekken om zoo de trillende
+leden tot rust te brengen.</p>
+
+<p>In Soerabaja viel ons de drukkende warmte weder erg tegen en reeds
+den volgenden morgen om 6 uur verlieten wij deze stad om naar Semarang
+terug te keeren, alwaar wij spoedig de boot verwachten die ons van Java
+voor goed zal wegvoeren. <span class="pagenum">[<a id="pb507" href=
+"#pb507">507</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch46" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt=
+"Ornament" width="607" height="210"></div>
+
+<h2 class="normal">Aan boord van de &ldquo;Tjimanoek&rdquo;.</h2>
+
+<p>Nu ik Java voor goed heb verlaten wil ik, v&oacute;&oacute;r ik
+overga mijn verdere reisindrukken neer te schrijven, eerst nog in het
+kort den algemeenen indruk weergeven, dien Java bij mij verwekte en het
+verschil, dat ik heb meenen op te merken tusschen dit deel van de
+koloni&euml;n en Britsch-Indi&euml;. Dat verschil in een paar regels
+saam te vatten: In Britsch-Indi&euml; welt telkens de gedachte op, en
+herhaaldelijk heb ik die geuit, dat het land aldaar niet bewoonbaar is
+voor Europeanen, het is alleen geschikt voor de inboorlingen, die zich
+aan het klimaat en de daarmede verbonden bezwaren hebben aangepast, die
+immuun zijn geworden voor de verschillende microben, die er overal
+welig tieren. Europeanen doen verstandig aldaar zoo kort mogelijk te
+verblijven. Men gevoelt er zich geen oogenblik veilig, het gevaar van
+ziek worden dreigt steeds van zoovele verschillende kanten. Java
+daarentegen is in elk opzicht geschikt gemaakt voor Europeanen en
+inlanders, om er gezond en veilig te leven. Vele punten van Java zijn
+ware lustoorden, bij uitstek geschikt, om er den levensavond rustig en
+aangenaam door te brengen. Nederland heeft van het nog veel warmer Java
+een land gemaakt, waar men even rustig en veilig kan leven als in elk
+ander beschaafd land.</p>
+
+<p>Het zooveel grooter Britsch-Indi&euml; bezit veel meer kunstschatten
+dan Java en heeft een oude en zeer belangwekkende geschiedenis. Het
+leven der Hindoe&rsquo;s, Mohammedanen, Parsees en andere sekten is
+voor toeristen buitengewoon interessant, hoewel niet altijd aangenaam
+aandoend. Natuurschoon, behalve in de bergen, bezit Britsch-Indi&euml;
+niet. Bovendien <span class="pagenum">[<a id="pb508" href=
+"#pb508">508</a>]</span>ontvangt elkeen er den indruk, dat er armoede,
+gebrek en ontevredenheid onder de bevolking heerscht en men huivert bij
+de gedachte, dat &rsquo;n oogstmislukking in een of ander deel van het
+land duizenden en duizenden menschen den hongerdood doet sterven. Onder
+de photographi&euml;n, die de toeristen koopen om zich een blijvend
+aandenken van Britsch-Indi&euml; te verschaffen, ontbreken nooit de in
+elken winkel uitgestalde platen van een &ldquo;door hongersnood
+geteisterd deel der bevolking&rdquo;. Britsch-Indi&euml; is voor
+Groot-Brittanni&euml; een niet te benijden bezit.</p>
+
+<p>Java staat in elk opzicht boven Britsch-Indi&euml;. Java is een
+lustoord, van het begin tot het eind, indrukwekkend mooi. De natuur is
+niet grootsch, maar liefelijk is zij overal. De natuur staat er nooit
+stil, overal ziet men het jonge, frissche groen tusschen het oude,
+afgedane weder opschieten. Het heele land is tot ontginning gebracht,
+overal ziet men de bevolking ijverig werkzaam. Armoede, zooals die in
+Britsch-Indi&euml; voorkomt, bestaat er niet; welvaart heerscht overal
+en maakt zich duidelijk kenbaar. Het weinige, dat de Javaan voor zijn
+levensonderhoud noodig heeft, is altijd en overal voor hem te vinden.
+Mannen en vrouwen nemen er gezamenlijk deel aan den arbeid op het veld,
+op de plantages, in de fabrieken, op de passars, overal vindt men beide
+seksen ijverig deelnemen aan het maatschappelijk werk. Zelfs mijn
+verkeerden indruk over de vrouwen in de Preanger, dien ik in een mijner
+vroegere brieven uitte, moet ik intrekken, omdat verder de Preanger
+doorgaande, deze indruk nergens bevestigd werd. Alleen op onzen tocht
+over den Poentjakpas, troffen wij die door mij beschreven vrouwen
+aan.</p>
+
+<p>Wat zeker wel het meest weldadig aandoet is het beschaafde, rustige,
+tevreden optreden der Javaansche bevolking. Er mogen enkele minder
+gewenschte elementen onder hen voorkomen, wie zou die onder eene
+bevolking van meer dan 30.000.000 niet verwachten, over het algemeen
+genomen steken zij echter gunstig af bij menig ander volk, zelfs bij
+die, welke het voorrecht van eene verder gaande ontwikkeling genieten.
+Ik weet wel, dat er vele Hollanders op Java zijn, die deze opinie niet
+deelen, die mij willen diets maken, dat mijne meening zoude veranderen
+als ik de Javanen maar als werkkrachten noodig had, maar daar staat
+tegenover, dat ik door evenzoovele <span class="pagenum">[<a id="pb509"
+href="#pb509">509</a>]</span>andere hier wonende Hollanders mijn indruk
+bevestigd vond, wier jarenlange ondervinding als werkgevers of
+-geefsters deze was, dat de Javaan een trouwe, goede, eerlijke
+werkkracht is als men hem maar goed behandelt. Dat laatste pleit voor
+den Javaan.</p>
+
+<p>Overal waar wij hier in de verschillende hotels buitenlandsche
+toeristen aantroffen, met wie wij op een onzer vele boottochten in
+aanraking waren gekomen, hoorden wij met den grootsten lof en
+waardeering over Java spreken. Een heer, die de heele wereld kende,
+noemde Java het eenige plekje op aarde, waar hij meende, dat de
+menschen gelukkig leefden en waar hij zijne laatste levensjaren zou
+wenschen door te brengen. Allen roemen de wijze, waarop dit land door
+Nederland geregeerd wordt. Het komt mij voor, dat het onzen naam en ons
+prestige in het buitenland slechts ten goede kan komen, indien wij op
+alle mogelijke wijzen het toeristenverkeer hier trachten te bevorderen.
+De gidsboeken moeten dan echter niet vermelden, dat men in acht of tien
+dagen Java kan zien en dan een reisroute opgeven, die Batavia,
+Buitenzorg met den plantentuin, Djokja met de Boroboedoer, Soerabaja
+met Tosari insluit. Daarop afgaande maken vele vreemdelingen hunne
+reisplannen, bespreken plaatsen op booten, die hen weder van Java
+moeten terugvoeren en zien dan eerst als het te laat is, dat zij
+eigenlijk het interessantste van het land niet gezien hebben. Het is
+dan voor hen dikwijls te laat, om hunne reisplannen alsnog te wijzigen.
+Een goede geschikte reisgids, zooals een Baedeker is, moet voor Java en
+onze andere eilanden worden opgemaakt en in een of meer vreemde talen
+worden uitgegeven. De Reisgids van de Koninkl. Paketvaart-Mij. bevat
+nog te veel leemten.</p>
+
+<p>Toen wij onze plaatskaarten genomen hadden op de
+&ldquo;Tjimanoek&rdquo; en hier en daar vertelden hoe wij onze reis van
+plan waren te vervolgen, ontbrak het nergens aan afkeuring van ons
+plan. Hoe wij op het dwaze denkbeeld waren gekomen, om met een
+vrachtschip verder te reizen, kon niemand begrijpen. Allerlei dwaze
+bezwaren werden te berde gebracht die ons zeker van ons plan zouden
+hebben doen afzien, als wij wat gemakkelijker bang te maken waren
+geweest. Men beweert hier wel eens, dat men in Indi&euml; fatalist
+wordt; &rsquo;t kan zijn; wij zijn geen fatalisten, hoewel wij bij vele
+onzer goede <span class="pagenum">[<a id="pb510" href=
+"#pb510">510</a>]</span>raadgevers dien indruk verwekten, toen wij op
+al hunne bezwaren slechts antwoordden, dat wij voor een ongeluk niet
+bang waren en een schipbreukje of zoo iets een interessant reisavontuur
+vonden. Zelfs toen men ons kwam zeggen, dat wij de eenige passagiers
+eerste klasse op die boot zouden zijn, dat er nooit anders dan
+Chineezen mede reisden, kon dit alles bij ons slechts den lust in dit
+reisje verhoogen.</p>
+
+<p>De &ldquo;Tjimanoek&rdquo; lag voor Semarang in volle zee; met een
+klein stoombootje moesten wij het schip bereiken, er was dus geen
+gelegenheid om vooraf poolshoogte te nemen. Er was bericht gekomen, dat
+de agent ons Dinsdagochtend om elf uur met het bootje zou komen halen
+en prompt op tijd stonden wij met onze bagage aan het havenhoofd, om
+met hem mede te gaan. Ook hij was op tijd en bracht ons na een
+kwartiertje op het schip, dat ongeveer 14 dagen ons tot herberg en
+voertuig zal dienen. Wat keken wij verrast op toen wij het groote,
+stevige schip, dat er Nederlandsch zindelijk en aanlokkend uitziet,
+betraden. Overal vonden wij comfort; de kleine, vriendelijke eetzaal
+zoowel als de zes dubbele hutten, de gemakkelijke rieten stoelen en
+tafeltjes op het dek, de badkamer en wat daarbij behoort, alles en
+alles mooier, geriefelijker en ruimer <span class="corr" id="xd0e5275"
+title="Bron: als">dan</span> wij het ooit tevoren op een boot hebben
+aangetroffen. Wij konden natuurlijk ieder over zoo&rsquo;n groote hut
+beschikken, waarin de bedden beter zijn dan wij ze ergens op Java of op
+een boot hebben gehad, waar electrische waaiers onze hutten koel
+houden, waarin kasten voor onze kleeren en nog veel meer wat men op een
+boot wenscht, doch maar zelden vindt, werd gevonden. Dat wij de eenige
+eerste klasse passagiers zijn, is geen nadeel; wij hebben veel te lezen
+en te schrijven en de kapitein, de eerste officier en de eerste
+machinist zijn aangename en gezellige tafelgenooten.</p>
+
+<p>Woensdag, 26 Juni. De boot glijdt kalm over de stille zee voort, zoo
+kalm en zoo onbeweeglijk, dat wij nu en dan eens over de verschansing
+moeten kijken om ons te overtuigen, dat wij werkelijk voorwaarts gaan.
+Nadat vanochtend de schoonmaak op het schip was afgeloopen, heerschte
+er overal een stilte en rust als men zich op zoo&rsquo;n groot schip
+haast niet kan voorstellen. Ieder van de bemanning was op zijn post en
+verrichte zijn taak bijna geruischloos, geen onderlinge gesprekken,
+geen gezang of luidruchtigheid. De bemanning <span class="pagenum">[<a
+id="pb511" href="#pb511">511</a>]</span>van de schepen van de
+Java-China-Japanlijn bestaat uit Chineezen, wier kundigheid en
+plichtsbetrachting door den kapitein zeer geroemd worden. Alleen de
+hoofdpersonen op de boot zijn Nederlanders en de kok en tafelbedienden
+zijn Maleiers.</p>
+
+<p>Een frissche bries waait en doet ons nog meer waardeeren, dat wij
+hier zitten en niet in een der heete kustplaatsen. De keuken is als op
+alle Nederlandsche schepen voortreffelijk, goed en overvloedig. Ik
+bewonder het Maleische kokje, dat zulke lekkere taartjes kan bakken. Om
+6 uur &rsquo;s avonds genoten wij van een prachtigen zonsondergang en
+om tien uur gingen wij naar bed, voldaan over onzen eersten dag op dit
+comfortabele schip.</p>
+
+<p>Donderdag, 27 Juni. Dezen dag was er een van rustigen arbeid. Door
+een onweder in den afgeloopen nacht koelde de temperatuur zoodanig af,
+dat wij onze mantels te voorschijn moesten halen om buiten te kunnen
+zitten. Ik gebruikte den heelen dag om te schrijven; alleen gedurende
+de maaltijden nam ik aan de conversatie deel. Vannacht gaan wij dicht
+bij Makassar voor anker liggen, om morgen om 6 uur te kunnen
+landen.</p>
+
+<p>Zaterdag, 29 Juni. Prompt om 6 uur lagen wij gisteren aan den
+steiger te Makassar en spoedig daarna stonden mrs. Catt en ik gereed om
+aan land te gaan. V&oacute;&oacute;r het ontbijt bezochten wij de
+passar en de Chineesche buurt en bestelden een rijtuig, dat ons om 9
+uur van de boot zou afhalen, om een rijtoer door de stad en naaste
+omstreken te maken. De oude stad maakte eenigszins een oud-Hollandschen
+indruk; overigens is het een vriendelijke, Indische stad, met een mooi
+plein en vele mooie lanen. Het interessantste vonden wij den tocht naar
+Goa en het bezoek aan het oude koninklijk paleis, met zijn eigen moskee
+en schatkamer. Wij hadden ons nu wel niet voorgesteld er een paleis te
+zullen vinden, min of meer gelijkstaande met dat van onze Koningin op
+het Loo, maar toch verwachtten wij een reeks gebouwen te zullen zien,
+die op de een of andere wijze indruk zouden maken. Die verwachting is
+in zekeren zin beantwoord, want de reeks oude, vuile, houten woninkjes,
+waarin de smerigste vrouwen en kinderen rondliepen, die wij ooit zagen,
+vrouwen en kinderen, die allen van koninklijken bloede zijn en waarvan
+enkelen <span class="pagenum">[<a id="pb512" href=
+"#pb512">512</a>]</span>nog een jaarlijksche toelage van
+gouvernementswege ontvangen, lieten niet na een vreemden indruk achter
+te laten. De schatkamer dient nu voor een inlandsche school, waar op
+dat oogenblik alleen inlandsche jongens onderricht ontvangen. De
+Goa&rsquo;sche jonge dochteren groeien nog in onschuldige onwetendheid
+op.</p>
+
+<p>Wij hadden op dezen rijtoer, die ons vier uur bezig hield,
+gelegenheid het totale verschil in de menschen en de woningen van dit
+gedeelte van Celebes en die van Java en Sumatra op te merken. Deze
+menschen hebben een geheel ander type, zijn grooter en steviger gebouwd
+dan de Javanen en verschillen in uiterlijk zoowel van den Javaan als
+van den Sumatraan. Hoewel hunne kleeding uit dezelfde stukken bestaat,
+is toch de kleederdracht anders. De mannen dragen hunne sarongs veel
+hooger opgeschort, zoodat de beenen tot boven de knie bloot komen en
+mannen en vrouwen beiden kleeden zich bij voorkeur in schitterende
+kleuren, waarbij steenrood de hoofdtint is. De vrouwen dragen, in
+plaats van een slendang, een tweede sarong om hoofd en schouders,
+waardoor zij ons min of meer aan de Hindoe-vrouwen deden denken. De
+huizen zijn alle op hooge palen, minstens twee meter hoog, gebouwd,
+waaronder het huisgedierte, kippen, eenden, varkens, honden en wat
+daartoe meer behoort, een verblijfplaats vindt. Van buiten gezien zagen
+die woningen er niet erg netjes en zindelijk uit.</p>
+
+<p>&rsquo;s Middags maakten wij nog een rijtoer, een anderen kant uit
+en ook vanmorgen gingen wij nog een paar uur de stad in, maar veel te
+zien is er niet in Makassar en nog minder is het de moeite waard er
+over te schrijven. Om er met de volkseigenaardigheden op de hoogte te
+komen, daarvoor moet men er langeren tijd vertoeven dan waarover wij te
+beschikken hadden.</p>
+
+<p>1 Juli. Gistermiddag kregen wij Borneo in &rsquo;t zicht, alwaar wij
+om 4 uur in Balik-Papan hoopten te landen. Op het laatste oogenblik had
+de kapitein nog bericht gekregen, dat de boot in Balik-Papan moest
+stoppen om eene lading paraffinekaarsen mede naar China en Japan te
+nemen. Wij waren blij nu toch ook nog gelegenheid te krijgen om onze
+voeten op Borneoschen bodem te zetten en hoopten daar minstens een
+avontuurtje met een Dajakker of een oerang-oetangetje te zullen <span
+class="pagenum">[<a id="pb513" href="#pb513">513</a>]</span>hebben.
+Toen wij echter dit petroleumplaatsje naderden, bleek er te weinig
+water in de zee te zijn, of het lag aan ons schip doch er was geen
+sprake van dat wij den steiger konden naderen. Wij bleven voor anker
+liggen en konden van af de boot vele petroleumtanks tellen en de
+huisjes van Europeanen en inlanders en Chineezen, waarvan er vele op
+den heuvel en andere langs het zeestrand gebouwd zijn, bewonderen.
+Vooral toen kort daarna overal de lichten in Balik-Papan ontstoken
+werden, hadden wij een aardig gezicht op die uitgestrekte, doch eenzame
+bezitting van de Koninklijke Petroleum-Maatschappij. Maar vanmorgen
+gingen wij reeds om 8 uur met den kapitein in een roeibootje aan wal,
+alwaar ons spoedig bleek, dat er niet veel te wandelen en nog minder te
+zien viel. Wij kregen wel een kijkje in de paraffinekaarsenfabriek,
+waarvan echter de finesses stipt geheim gehouden worden en niet voor
+het publiek te bezichtigen zijn. Om half elf Waren wij al weder op de
+&ldquo;Tjimanoek&rdquo; terug, zonder eenigen indruk gekregen te hebben
+van al de interessante bijzonderheden, die er op Borneo te vinden zijn.
+De eenige, sterke impressie, die wij kregen, was, dat de Petroleum-Mij.
+zijne ambtenaren wel met dubbel salaris beloonen mag, opdat zij na
+jarenlange ontbering aldaar in dienst van die maatschappij
+doorgebracht, kunnen terugkeeren naar Europa of naar een bewoonbaarder
+oord in Indi&euml;, om een leven vrij van financieele zorgen te kunnen
+leven. Als een van die ambtenaren dit onder de oogen krijgt, zal hij
+wel met een zucht zeggen: ik wou dat het waar was.</p>
+
+<p>5 Juli. Sedert vier dagen gaat het schip in dezelfde kalmte door;
+<span class="corr" id="xd0e5300" title="Niet in bron">om</span> ons
+eerst door de Straat van Makassar, toen door de Straat van Celebes,
+daarna door de Suluzee en door de honderden eilandjes heen, alle
+behoorende tot de Philippijnen, alwaar eens de Vereenigde Staten hun
+<span class="corr" id="xd0e5303" title="Bron: Star">Stars</span> and
+Stripes plantten, in de Chineesche zee <span class="corr" id="xd0e5306"
+title="Niet in bron">te</span> brengen. Sommige van die eilandjes zijn
+niets meer dan een stuk koraalrif, onbegroeid en onbewoond, anderen
+herbergen eenig visschersvolk of zeeroovers, slechts een enkele is
+groot genoeg om eenige menschen en dieren tot woonplaats te dienen. Wij
+zijn nu rechtstreeks op weg naar Hongkong, door het meest gevreesde en
+onheilspellendste vaarwater, dat de wereld bezit, en vlak bij, nu reeds
+achter ons, ligt Manilla, waarheen het doel van <span class="pagenum">
+[<a id="pb514" href="#pb514">514</a>]</span>dezen tocht eigenlijk
+leidt. Hadden wij hier ergens aan wal gezet kunnen worden, dan zouden
+wij niet nog eens tweemaal ditzelfde water behoeven te passeeren. De
+zee is nu alleen wat woeliger, het schip rolt een beetje meer dan het
+tevoren deed, doch de kapitein verzekert, dat wij geen typhoon te
+duchten hebben v&oacute;&oacute;r wij Hongkong bereiken.</p>
+
+<p>Zoo&rsquo;n schip met eene Chineesche bemanning en Hollandsche
+officieren brengt zijne eigenaardige bezwaren mede. De officieren
+verstaan geen Chineesch en de Chineezen geen Hollandsch. De Engelsche
+taal dient nu als spreektaal. Maar het Engelsch dat men te hooren
+krijgt is een taaltje, waarvan de beteekenis pas eerst na lang nadenken
+aan het licht komt. Een dezer dagen hadden eenige Chineezen een zware
+machine te verzetten. Als <span class="corr" id="xd0e5313" title="Niet
+in bron">bij</span> alle native-werklui begint er een zingende iets te
+zeggen, dat door allen gezamenlijk luidkeels herhaald wordt; bij
+&rsquo;t laatste woord, waarop een bijzonderen nadruk wordt gelegd,
+spannen ze ineens allen tegelijk hunne krachten in om het te verrichten
+werk vooruit te brengen. Na verloop van eenigen tijd zeide onze
+officier tot den voorzanger, &ldquo;Zeg, jelui moet daar niet zoo bij
+schreeuwen&rdquo;. Onmiddellijk klapt de voorzanger zijne beide
+handpalmen saam, brengt de handen tot de hoogte van zijn neus en zegt:
+&ldquo;Officer, Chinaman no cry no can&rdquo;, en onmiddellijk wordt
+het gezang weder aangeheven tot het werk is afgeloopen.</p>
+
+<p>Als er geen onverwachte typhoon komt opdagen, die ons op een of
+ander van de onbewoonde eilandjes neerzet, alwaar geen postkantoor is,
+dan zal ik deze in Hongkong posten, wanneer wij daar Zondag 7 Juli
+arriveeren. <span class="pagenum">[<a id="pb515" href=
+"#pb515">515</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch47" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-668.gif" alt=
+"Ornament" width="611" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">Hongkong.</h2>
+
+<p>Zondag na den middag kwamen wij in Hongkong aan. Reeds des morgens
+om tien uur werden de bergen zichtbaar, waarachter deze vrijhaven zich
+verbergt. De kapitein had ons uitgenoodigd bij hem op de brug te komen,
+waardoor wij een ruimer en vrijer uitzicht genoten en hij in staat was
+ons alles te verklaren wat ons in den beginne niet duidelijk leek. Hoe
+meer wij nader kwamen des te grootscher werd de indruk dien de omgeving
+van deze stad maakt. Mooier binnenkomen in een havenplaats is niet
+denkbaar; zooals mij gezegd werd evenaart alleen Rio de Janeiro in dit
+opzicht de Chineesche stad Hongkong, die onder Britsch opperbestuur
+staat. Het was &rsquo;n mooie Zondagmiddag, zoodat tal van mooi
+opgetuigde picnic-bootjes, <span class="corr" id="xd0e5324" title=
+"Bron: honderde">honderden</span> schilderachtige Chineesche
+zeilbootjes en vele eigen jachtschepen ons als &rsquo;t ware tegemoet
+voeren, vaartuigen en vaartuigjes alle beladen met menschen die den
+vrijen Zondag gebruikten om de heete stadslucht te ontvlieden en een
+paar teugen frissche zeelucht te halen. Men beweert dat de <span class=
+"corr" id="xd0e5327" title="Bron: honderde">honderden</span> groene
+rotspunten, die Hongkong omgeven, v&oacute;&oacute;r 1841, toen het in
+Britsche handen overging, slechts kale rotsblokken waren en dat de
+Britten die hoogten beplant hebben, zoodat enkele er nu als een groot,
+groen fluweel veld uitzien, andere vol boomen en heesters staan. Dicht
+aan de zee hebben zij echter alle hun kaal koraalrif-aanzien
+behouden.</p>
+
+<p>De &ldquo;Tjimanoek&rdquo; bracht ons niet geheel in Hongkong. Vlak
+bij den ingang van de havenmonding is een groote suikerraffinaderij,
+waar een groote partij ongeraffineerde Java-suiker moest gelost worden
+en daar werden wij op een <span class="pagenum">[<a id="pb516" href=
+"#pb516">516</a>]</span>kleiner stoombootje overgeladen en vlak bij het
+hotel aan land gezet.</p>
+
+<p>Nog meer als Singapore is Hongkong cosmopolitisch. Hier zijn nu in
+werkelijkheid niet alleen menschen van alle Europeesche, Amerikaansche
+en Australische streken aanwezig, maar men ziet hier ook en wel in de
+eerste plaats, de Aziatische rassen in alle schakeeringen
+vertegenwoordigd. De Engelsche politie bestaat hier uit Hindoes,
+komende uit het Noorden van Britsch-Indi&euml;. De lange bleeke mannen,
+zooals wij die in Lahore en Amritsar ontmoet hebben, met hunne groote,
+zwarte oogen en bebaarde gezichten, die, niettegenstaande zij tot de
+<span class="corr" id="xd0e5336" title="Bron: Sihks">Sikhs</span>, dat
+is de oorloglievende kaste behooren, toch een zoo zacht vrouwelijk
+voorkomen hebben, zijn in hun net sluitende khaki-uniform met roode
+turbans waarlijk mooi te noemen. Nu er voor de <span class="corr" id=
+"xd0e5339" title="Bron: Sihks">Sikhs</span> niet meer te oorlogvoeren
+valt, kunnen zij Engeland als politiedienaren in deze en dergelijke
+oorden goede diensten bewijzen. Door hun uiterlijk en uniform merkt men
+hen in de drukke straten van Hongkong dadelijk op.</p>
+
+<p>Even opvallend zijn hier de Chineesche vrouwen in de straten. Hoe
+internationaal het leven in de straten ook moge zijn, de Chineezen
+vormen toch verreweg het grootste aantal en men ziet, vooral in de
+winkelstraten en op de markten, minstens evenveel vrouwen als mannen
+onder hen. Zijn in alle Aziatische landen mannen en vrouwen bijna
+gelijk gekleed en is het meestal eerst na eenigen tijd, dat men
+uitvindt wat eigenlijk mannen en wat vrouwen zijn, omdat de mannen er
+rokken of sarongs of lange jurken dragen, evenals de vrouwen, zoo ook
+kleeden de Chineezen zich gelijk, met dit onderscheid alleen, dat hier
+de vrouwen evenals de mannen lange broeken en een soort loshangend
+overhemd dragen. In kleeding zijn ook hier mannen en vrouwen gelijk,
+maar het verschil tusschen beiden valt onmiddellijk op, omdat de mannen
+hier bijna allen nu kort-geknipt haar dragen,&mdash;de staart ziet men
+nog slechts bij groote uitzondering,&mdash;en de vrouwen allen het haar
+glad naar achter gestreken en met een dubbele knoop tegen het
+achterhoofd hebben bevestigd. Jongere vrouwen en meisjes hebben soms
+een gedeelte van het voorhaar kort geknipt, ponyhaar, dat dan als een
+zwarte, steile franje over het voorhoofd hangt. De stompvoetjes ziet
+men hier gelukkig zelden in de straten, maar daarom kunnen er <span
+class="pagenum">[<a id="pb517" href="#pb517">517</a>]</span>nog wel
+velen tehuis zijn, want de arme vrouwen kunnen er bijna niet op
+voortsukkelen en moeten meestal op den arm of schouder van een haar
+begeleidend kind steunen. De jongere kinderen, die wij in de straten
+zien, hebben echter allen hunne natuurlijke voeten, zoodat na eenige
+geslachten, deze wreede verminking, evenals de staarten, wel geheel
+verdwenen zal zijn.</p>
+
+<p>Maar over de Chineesche vrouwenkleeding moet ik het eens even
+hebben. Doelmatiger, vrijer, practischer kleeding, die als men er
+eenmaal aan gewend is, niets opvallends heeft en sierlijk staat, is
+niet denkbaar. Waarom gaan de vrouwen, die aan reformkleeding doen,
+hier niet de modellen zoeken? Het is heel eenvoudig te beschrijven en
+is, zooals ik reeds schreef, voor mannen en vrouwen gelijk. Een lange,
+zwarte pantalon, somtijds naar den enkel nauw toeloopend, om er zoo
+mede op een fiets te springen; daarover heen een loshangend kleed, in
+vorm het best te vergelijken met een heerenoverhemd zonder stijf front.
+Dit kleed, dat bij de vrouwen niet langer dan tot ongeveer de
+knie&euml;n, bij mannen dikwijls langer en soms tot de enkels afhangend
+is, wordt in den regel van zwarte zijde of zwart, glimmend katoen, een
+soort zeildoek, gemaakt, doch wordt ook somtijds heel elegant in
+verschillende kleuren gedragen. Jonge meisjes zag ik dikwijls met een
+zeer smaakvol blauw overkleed. Hoeden dragen de Chineesche dames in
+Hongkong niet. De mannen dragen groote, zeer practische zonnehoeden, de
+vrouwen gebruiken voor de zon mooie gekleurde pajongs. Nu de staarten
+afgeknipt zijn, beginnen de Chineezen zich ook steeds meer Europeesch
+te kleeden en ziet men nu vele Chineesche heeren in witte pakken van
+het model als onze heeren in Indi&euml; dragen en zetten zij daarbij
+dan een witte strooien matelot of een topee op. Over eenigen tijd zal
+het aardige van een Chinees heelemaal weg zijn, zij zullen dan nog maar
+alleen door hunne naar onder getrokken, buitenste ooghoeken, van gewone
+menschen te onderscheiden zijn.</p>
+
+<p>Maar eigenlijk moet ik eerst wat van Hongkong vertellen, alvorens ik
+over de bewoners <span class="corr" id="xd0e5350" title="Bron:
+uitwijd">uitweid</span>. De naam beteekent &ldquo;land van zoet
+water&rdquo;. Het is een eiland dat v&oacute;&oacute;r 1841 aan China
+behoorde en toen zeer dun bevolkt was met visschersvolk en zeeroovers.
+In 1841 ging het in Engelsch bezit over. Nu is het een groote
+schilderachtige stad met 250.000 inwoners, waarvan een gedeelte de City
+of Victoria wordt genoemd. <span class="pagenum">[<a id="pb518" href=
+"#pb518">518</a>]</span>Het is vol groote gebouwen, bankinstellingen,
+kantoren, fabrieken, hotels, kazernes, hospitalen, en, hoewel zij niet
+zeer in het oog springen, forten. De haven ligt vol vreemde schepen uit
+alle landen, waaronder oorlogschepen. Drie bijna parallel loopende
+straten, geheel geasphalteerd, loopen dwars door de stad van het eene
+einde tot het andere en daarop komen tal van nauwere, bergopwaarts
+gaande straten uit. De geheele stad is als &rsquo;t ware tegen een berg
+opgebouwd. Een vreemd, schilderachtig gezicht is het als men in een der
+hoofdstraten staat en het leven aanziet in zoo&rsquo;n soms steil naar
+boven gaande straat. Paarden en rijtuigen of automobielen of fietsen
+ziet men er niet, alleen door de middelste van de drie breede straten
+loopt een electrische tram, voor het overige bedient zich hier een
+ieder voor vervoermiddel van een rickshaw of tandoe. De draagstoelen
+worden hier slechts door twee man gedragen, die soms uren lang met
+zoo&rsquo;n zwaren dikken Chinees de steile wegen op- en afgaan. Wij
+hadden er na eenmaal gebruik genoeg van en probeerden liever de
+rickshaws, die echter in sommige steile straten maar half te vertrouwen
+zijn.</p>
+
+<p>Een zeer mooien tocht maakten wij met de kabeltouwbaan, (dat is
+geloof ik een heel mooi woord voor &ldquo;<span lang=
+"de">drahtseilbahn</span>&rdquo;) naar den top van de Peak, ongeveer
+500 meter hoog, waardoor wij een prachtig panoramisch gezicht op de
+stad, de haven en de Chineesche zee kregen. In een half uur wandelt men
+langs een mooien asphaltweg, en steeds voorbij mooie villa&rsquo;s,
+naar de stad terug.</p>
+
+<p>Als ik nu nog eens even op de bevolking in Hongkong terugkom, dan is
+het om de groote menigte, &ldquo;gemengde uiterlijken&rdquo; die er te
+constateeren waren. Het is alsof alle nati&euml;n er hare sporen meenen
+te moeten achterlaten en Zuid met West, Oost met Noord, zich daar nu en
+dan echtelijk, zij het dan ook niet wettig, vereenigt. Deze innige
+rassenvermenging heeft wel eens goede resultaten gewrocht.</p>
+
+<p>Wij bleven juist twee volle dagen in Hongkong. Ons plan toch was om
+nog van het goede weder te profiteeren en zoo gauw doenlijk naar
+Manilla af te reizen, omdat wij in Hongkong toch terug komen. Wij
+gingen daarom Maandagmorgen direkt naar het kantoor van Cook om
+inlichtingen in te winnen omtrent de beste booten die deze week naar
+<span class="pagenum">[<a id="pb519" href=
+"#pb519">519</a>]</span>Manilla zouden vertrekken. Na de ondervinding
+die wij in de kantoren van Cook op deze onze reizen hadden opgedaan,
+zouden wij zeer zeker niet weder daar inlichtingen zijn gaan inwinnen,
+ware het niet dat wij een re&ccedil;u van pl.m. &pound; 10 op
+Cook&rsquo;s office in Hongkong hadden van geld, dat wij in Rangoon
+voor kaarten hadden betaald die niet gebruikt waren. Dit geld was ons
+niet terugbetaald, maar wij konden er over disponeeren in Hongkong, met
+er andere biljetten voor in de plaats te nemen.</p>
+
+<p>Op het kantoor werd ons verteld, dat er den volgenden dag een goed
+Engelsch schip zou vertrekken naar Manilla, waarop nog eenige goede
+hutten disponibel waren. Wij merkten op, dat wij Zondagmiddag een mooi
+Amerikaansch schip in de haven hadden zien liggen, en als dat schip nog
+deze week ging, dan zouden wij dat prefereeren. De heeren wisten ons
+onmiddellijk te vertellen, dat er geen Amerikaansch schip deze week
+naar Manilla ging<span class="corr" id="xd0e5368" title="Bron:
+,">;</span> dat wij gezien hadden, was juist terug van Manilla en ging
+nu naar San Francisco. Bovendien<span class="corr" id="xd0e5371" title=
+"Niet in bron">,</span> het schip de &ldquo;Tean&rdquo; was zoo&rsquo;n
+bijzonder recommandabele boot, dat zij ons toch nog zouden raden, dat
+de voorkeur te geven. Wij lieten ons bepraten, doch &rsquo;s avonds
+vernamen wij, dat het door ons geziene Amerikaansche schip wel degelijk
+op weg was naar Manilla en Woensdagmiddag zou vertrekken. Wij gingen
+daarop Dinsdagmorgen onmiddellijk weder naar Cook en vroegen onze
+kaarten alsnog te ruilen. Met een stalen gezicht werd ons verzekerd,
+dat zij dat in ons belang niet mochten doen, omdat wij de booten niet
+kenden en de &ldquo;Tean&rdquo; een honderdmaal betere boot was dan de
+&ldquo;Saphiro&rdquo;, de Amerikaansche. Nogmaals werd ons verzekerd,
+dat de &ldquo;Tean&rdquo; door Engelsche officieren bestuurd werd en
+dat hutten, voedsel en al wat men op een boot verwacht, van eerste
+kwaliteit was. Wij waren stom genoeg, om geloof te slaan aan deze
+woorden, behielden onze kaarten en trokken &rsquo;s middags tegen vier
+uur per stoombootje van het Hongkong Hotel naar de &ldquo;Tean&rdquo;.
+Onze bagage was ons reeds voorgegaan.</p>
+
+<p>Welk eene ontgoocheling! Wat een teleurstelling! De boot van de
+Messageries Maritimes, die ons destijds van <span class="corr" id=
+"xd0e5376" title="Bron: Beiroet">Beir&ucirc;t</span> naar
+Alexandri&euml; vlak in de quarantaine had gevoerd, kon een waardig
+zusje van deze smerige boot zijn. Vuil, onordelijk, oud, vies, is alles
+wat men ziet en aanraakt. Het is bovendien <span class="pagenum">[<a
+id="pb520" href="#pb520">520</a>]</span>een Japansche boot met
+Japansche bemanning en alleen een Engelsch sprekende kapitein. Een van
+het soort, dat zich aan ons voorstelde met de opmerking, dat in een
+heet klimaat whisky en soda de eenige aan te bevelen drank is en van
+Holland weet, dat men er zulke lekkere gin maakt. En op deze boot
+moeten wij tot Vrijdagmorgen elf uur vertoeven, dat zijn 67 volle uren.
+Er zijn er nu gelukkig reeds 31 van verstreken en de barometer
+voorspelt nog goed weder, zoodat de overblijvende 36 ook wel zonder
+ongelukken zullen voorbij gaan, maar anders.... Wij hebben ons direct
+voorgenomen, toen wij met den kapitein hadden kennis gemaakt, dat in
+geval van noodweer, wij den kapitein eerst over boord zouden zetten en
+dan met ons beiden de orders op de brug zouden gaan uitdeden, om
+ongelukken te voorkomen. Men moet zich in alle gevallen weten te redden
+en wij hebben op de &ldquo;Tjimanoek&rdquo; zooveel zeevaartkundige
+wijsheid opgedaan, dat wij met ons beiden er licht meer van weten dan
+deze kapitein. Hij is echter reeds vele jaren kapitein en op dit water
+bekend.</p>
+
+<p>Wij zijn niet de eenige passagiers op deze boot, wij hebben hier nog
+twee lotgenooten. Als iemand een jaar lang gezocht had, dan had hij
+geen twee passender reisgenooten voor ons kunnen vinden. E&eacute;n
+onzer reisgezellen is een Roomsch-Katholiek priester, die alleen
+Spaansch spreekt. Hij is mijn tafelbuur.</p>
+
+<p>De andere is van het hout, waarvan men Engelsche zendelingen snijdt,
+die in Shangai zijn kruit schijnt verschoten te hebben en nu op weg is
+naar Manilla. Zoodra hij aan tafel komt, gooit hij steeds zijn
+linkerbeen over de linker stoelleuning, leunt dan op zijn rechter
+elleboog en tracht zoo, dwars zittende, zijn eten naar den mond te
+brengen. Ik geloof het was de heer J. F. die eens in een reisbrief een
+Engelschman aan tafel beschreef en die constateerde dat een Engelschman
+van netjes eten een heele studie heeft gemaakt en alles correct
+verorberde; onze Engelsche tafelgenoot zal echter met die studie nog
+moeten beginnen. Onsmakelijker, femelender, ongesoigneerder vent is
+niet denkbaar.</p>
+
+<p>Maar wij hebben nog drie andere tafelgenooten. Het zijn drie kleine
+Japannertjes, die tot de bemanning van het schip behooren. Zij zijn aan
+tafel op zijn ongegeneerdst gekleed, <span class="pagenum">[<a id=
+"pb521" href="#pb521">521</a>]</span>spreken alleen onderling en hebben
+zich reeds de gewoonte om met mes, lepel en vork, in plaats van met
+stokjes te eten, eigen gemaakt. Wel gebruiken zij deze attributen in
+den regel voor doeleinden waarvoor zij juist niet bestemd zijn, maar
+dat hindert op dit schip heelemaal niet. Ook zitten zij steeds met den
+rechter of linker arm zoo om het bord heen geslagen en hun hoofdje zoo
+vlak boven het bord, dat het voor elken indringer onmogelijk is ook
+maar een stukje van dat bord weg te kapen. Het kan echter zijn dat dit
+om andere reden geschiedt.</p>
+
+<p>Gelegenheid om wat beweging te nemen of ergens comfortabel te
+zitten, biedt dit miserabel schip zijn passagiers niet. Het is dan ook
+geen wonder dat mijn lieve reisgezellin, die anders alle tegenspoeden
+zoo philosophisch kalm opneemt, thans soms radeloos om zich heen blikt
+en mij reeds eenige malen verzekerd heeft, waarbij hare zachte,
+vriendelijke oogen van bloeddorst schitteren, dat zij, als zij in
+Hongkong is teruggekeerd, direkt naar Cook&rsquo;s Office wil gaan
+&ldquo;to kill all the men&rdquo;, die zij daarin zal aantreffen. Zij
+zweert nu nog meer dan voorheen bij Hollandsche booten en bij
+&ldquo;the Dutch captains&rdquo;.</p>
+
+<p>Gelukkig hebben wij op heel Java geen kantoren van Cook
+aangetroffen, maar bij het aldaar toenemend toeristenverkeer, is het
+niet onmogelijk dat zij weldra ook daar zullen trachten zich te
+nestelen. Laat men er toch voor waken dat die inlichtingsbureaux er
+nooit komen, wij hebben er nooit anders dan ellende van ondervonden op
+allerlei wijze. <span class="pagenum">[<a id="pb522" href=
+"#pb522">522</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div id="ch48" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-777.gif" alt=
+"Ornament" width="629" height="198"></div>
+
+<h2 class="normal">In de Philippijnen.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>De kapitein had ons gezegd dat wij Vrijdagmorgen niet vroeger dan
+elf uur in Manilla zouden zijn, daarom maakte ik &rsquo;s morgens geen
+haast om vroeg uit mijn bed te komen. Om 7 uur werd ik echter wakker
+gemaakt door een bijzondere drukte aan boord van het schip en merkte ik
+dat wij stil lagen. Ik sprong gauw uit de veeren en begaf mij naar de
+badkamer. Nauwelijks was ik daar toen er flink op de deur gebeukt werd
+en gevraagd of Mrs. dr. Jacobs daar was. Op mijn bevestigend antwoord
+kreeg ik tot bericht dat ik boven op het dek verwacht werd, waar een
+heer was die mij wenschte te spreken. Ik antwoordde dat die heer een
+poosje moest wachten, want dat ik juist in het bad was gegaan, maar
+&rsquo;t was mij toch een raadsel wie mij daar, aan die rotsige punt
+van het eiland Luzon, wenschte te spreken. Geen tien minuten verliepen
+toen er opnieuw geklopt werd, nu met een dringende eisch dat ik boven
+<span class="letterspaced">moest</span> komen, &rsquo;t Was mij een
+raadsel. Ik deed spoedig wat kleeren aan en vertoonde mij in mijn
+kimono in de salon. Tegelijkertijd kwam ook mijne metgezellin voor den
+dag, evenzoo gekleed en evenzoo gealarmeerd. Wij zonden een
+&ldquo;jongen&rdquo; naar boven om te zeggen dat de dames in de salon
+wachten en niet genoeg gekleed waren om boven te komen. Weldra
+verscheen een vriendelijk uitziend blond jongmensch, die zichzelf als
+dr. Nielssen voorstelde. Het was een Scandinavisch Amerikaan. Hij
+vertelde ons dat de haven van Hongkong voor pokken besmet was verklaard
+en alle van daar komende passagiers <span class="pagenum">[<a id=
+"pb523" href="#pb523">523</a>]</span>hier in Mariveles eene
+vijfdaagsche quarantaine hadden door te maken. Wij keken elkaar eens
+even aan en in dien blik gaven wij elkaar genoegzaam te kennen dat wij
+daartoe niet zoo gemakkelijk zouden overgaan. Ik stelde mij als zijn
+collega voor, vertelde hem dat wij beiden gevaccineerd en
+gerevaccineerd waren, dat wij Hongkong slechts als doorgangsstation
+hadden aangedaan etc.etc. Doch al spoedig bleek dat wij niet zooveel te
+redeneeren behoefden. Hij had reeds uit Manilla bericht ontvangen dat
+hij ons beiden even zoude onderzoeken, zoo noodig revaccineeren en dan
+moest laten doorgaan. Ik had in die revaccinatie niet veel zin, maar
+mijn reisgenoote stak heel gelaten haar armen uit en liet zich op beide
+eenige prikken geven. Dit geschiedde niet door den doctor, doch door
+een inlandschen vaccinateur, die het echter zeer hygi&euml;nisch en
+handig deed.</p>
+
+<p>Onze medepassagiers waren allen aan wal gezet en daarvoor in de
+plaats kwamen nu een aantal reizigers, die daar 5 dagen geleden in
+quarantaine gebracht waren en nu verder konden reizen.</p>
+
+<p>Mariveles had drie eeuwen geleden een anderen naam. Dit rotspuntje,
+wat nu een bloeiend dorpje is, dankt deze mooie naam aan een
+Philippino-meisje uit Manilla, Maria Velez genaamd, die met den gloed
+van hare mooie zwarte oogen het hart van een jongen priester tot
+kookhitte had gebracht. Deze jonge priester gooide zijn heilig gewaad
+van zich af en vluchtte met het 17-jarig meisje, tot zij op dit
+uiterste punt van Luzon aangekomen waren. Hier leefden zij vele jaren
+een leven van liefde en weldoen onder de nog vrijwel geheel
+natuur-bevolking, tot zij eindelijk ontdekt werden. De jonge priester
+werd voor zijn menschelijke misdaad gestraft met verbanning naar het
+meest onbewoonbare eiland van de Philippijnen, waar hij zijn verder
+leven onder de geheel wilde bewoners moest doorbrengen, geheel
+afgescheiden van de beschaafde wereld. Het mooie meisje werden de lange
+zwarte haren afgeknipt en zij werd uiterlijk zoo geschonden, dat geen
+man meer in de verleiding kon komen door haar zijne plichten te
+vergeten. Zij bleef echter onder de bevolking, op alle mogelijke wijze
+weldaden verspreiden en werd zoo geacht en vereerd dat men na haar dood
+het dorpje naar haar noemde en zoo heet het nu reeds 300 jaren
+Mariveles. <span class="pagenum">[<a id="pb524" href=
+"#pb524">524</a>]</span></p>
+
+<p>Tegen ongeveer tien uur &rsquo;s morgens passeerden wij Cavite, de
+plek waar in 1898 de Spaansche vloot door de Amerikanen in den grond
+geboord werd, waarna zij toen als overwinnaars Manilla introkken.</p>
+
+<p>Precies om elf uur stoomden wij de Manilla-baai in en weldra lag
+onze boot vlak voor den steiger, waarlangs wij van dit ongewenscht
+logies verlost zouden worden. Verschillende heeren en dames stonden
+reeds van verre met tooneelkijkers naar ons uit te zien, waaronder mrs.
+Catt weldra vele oude vrienden en kennissen uit Amerika onderscheidde.
+Een der heeren-compagnons, die thans de zaak van haar man dreven, kwam
+het eerst aan boord om ons te <span class="corr" id="xd0e5416" title=
+"Bron: verwelkommen">verwelkomen</span> en de zorg voor onze bagage
+overnemen. Door zijne bemoeiingen ontkwamen wij aan de lastige
+Amerikaansche douane-formaliteiten, die hier al even erg zijn als in
+Amerika. In twee groote automobielen werden wij door de ons
+verwelkomende heeren en dames naar het nieuwe
+&ldquo;Manilla-hotel&rdquo; gebracht, alwaar men twee ruime, gezellige
+kamers voor ons in gereedheid had laten brengen.</p>
+
+<p>Dit nieuwe hotel is nog slechts 6 weken geopend. Het is een echt
+Amerikaansch hotel, met alle luxe en comfort aan die inrichtingen
+eigen. Het is gebouwd aan de &ldquo;Luneta&rdquo;, een inham in zee,
+zoodat het van drie kanten door de zee omgeven is. De kamers zijn allen
+groot en luchtig, met warm en koud water en met geriefelijke badkamers.
+Op elke kamer is een telefoon en in mooie nikkelen kannen staat steeds
+frisch ijswater.</p>
+
+<p>Toen onze koffers gebracht en met behulp van een aardigen
+Philippino-jongen ontpakt en beredderd waren, verkleedden wij ons
+spoedig en gingen naar beneden om te lunchen. Daar wachtte ons niet
+alleen een echte Amerikaansche lunch met ijswater, verfrisschende
+dranken, in ijs afgekoelde vruchten, cocktails en allerlei
+Amerikaansche gerechten, maar daar waren ook tal van dames en heeren om
+ons welkom te heeten in Manilla en die ons voor allerlei bijzonderheden
+hunne diensten aanboden. Ook de waarnemende Gouverneur-Generaal, mr.
+Gilbert, was onder hen, die ons allervriendelijkst toesprak, zijn vrouw
+verontschuldigde die verhinderd was te komen, en die ons zijn hulp
+aanbood bij alles wat wij gaarne wilden zien en leeren kennen. <span
+class="pagenum">[<a id="pb525" href="#pb525">525</a>]</span></p>
+
+<p>Na de lunch gingen wij het reuzengroote hotel in oogenschouw nemen,
+door den directeur persoonlijk rondgeleid. De leeszalen,
+conversatiezaal, groote en verschillende kleine eetzalen, kappers- en
+barbierssalon en nog zoo veel meer, zijn allen gelijkvloers. Met twee
+groote liften, aan elke zijde van het gebouw een, gaan de gasten naar
+de kamers, die allen op een der vier &eacute;tages gelegen zijn. Daar
+boven&mdash;op het platte dak&mdash;zijn twee groote daktuinen. In de
+een speelt elken middag een klein orkest, wanneer men door de in
+&rsquo;t groen verscholen gemakkelijke stoeltjes en tafeltjes, als
+&rsquo;t ware wordt uitgenoodigd om zich daar neder te vleien en daar
+de thee te gebruiken. De andere is twee keer in de week &rsquo;s avonds
+van 9&ndash;12 in een balzaal herschapen, waar de jonge&mdash;en soms
+ook wel eens een oude&mdash;Amerikaansche officiertjes met de
+Amerikaansche mevrouwtjes onafgebroken two-steps uitvoeren. De hitte in
+de tropen schijnt toch nergens de danslustigen af te schrikken, want
+nergens op aarde wordt zooveel gedanst als overal in Azi&euml;.</p>
+
+<p>&rsquo;s Middags om 3 uur kwam een heer ons per rijtuig afhalen om
+een paar uur in en rondom de stad te toeren, om zoo een algemeenen
+indruk van Manilla te krijgen. Wonderlijk zoo gauw als de Amerikanen
+deze Spaansche koloniale stad in een Westersche Amerikaansche stad
+hebben omgetooverd. Uitstekende electrische trams snorren onophoudelijk
+door de nauwe straten in de stad en door de ruime, breede buitenwijken,
+waar de Amerikanen wonen. Caf&eacute;&rsquo;s met de onmisbare
+ice-creams, zitten van &rsquo;s morgens tot &rsquo;s avonds vol, groote
+magazijnen, waar men van alles kan koopen voor even hooge prijzen als
+in New-York zelf, staan aan alle hoeken der straten, automobielen
+dreigen je overal van de been te rijden, groote inrichtingen en
+allerlei soort kantoren zijn er in reuzengebouwen ondergebracht, alles
+ademt er leven en vertier. Als men zou moeten opgeven waardoor Manilla
+zich bijzonder kenmerkt, dan zou het zijn door zijne vele kerken.
+Evenals Ca&iuml;ro door zijne <span class="corr" id="xd0e5428" title=
+"Bron: moske&euml;n">moskee&euml;n</span>, menige Britsch-Indische stad
+door zijne tempels zich onderscheidt, zoo Manilla door zijne katholieke
+kerken en kerkinstellingen. Vijf verschillende katholieke <span class=
+"corr" id="xd0e5431" title="Bron: orders">orden</span> hebben hier elk
+hunne kerken, kloosters, scholen, hospitalen enz. De Augustiner <span
+class="corr" id="xd0e5434" title="Bron: order">orde</span> is de
+oudste, die waren hier reeds in de vijftiende eeuw. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb526" href="#pb526">526</a>]</span></p>
+
+<p>Toen wij om vijf uur tehuis kwamen wachtten ons weder verschillende
+heeren en dames om ons te verwelkomen. Mrs. Catt heeft hier tal van
+oude bekenden en ook menigeen die zij niet kent, maar die in Amerika
+toch dikwijls bij hare talrijke lezingen onder haar gehoor waren. Onder
+al die heeren en dames was ook onze hoffelijke Spaansche vriend, mr.
+del Pan, die wij in Java ontmoet hadden. Hij bood zich aan om den
+volgenden dag met ons eenige bijzonderheden van de stad te gaan zien,
+doch daar wij reeds met een paar dames hadden afgesproken om &rsquo;s
+morgens vroeg met hen naar eene der vier openbare markten te gaan, waar
+vooral des Zaterdags veel vertier is, zouden wij hem telefoneeren,
+zoodra wij van daar teruggekeerd waren. Nadat al onze bezoekers
+vertrokken waren, bleven wij met een heele lijst van invitaties voor
+tea&rsquo;s, garden-parties, dinners, autotochten, <span class="corr"
+id="xd0e5440" title="Bron: bal&rsquo;s">bals</span> etc. achter. Men
+had ook een victoria met twee paarden en een auto ter onzer dispositie
+gesteld. Wij zagen direkt in dat het onmogelijk was aan al die
+uitnoodigingen gevolg te geven, die ons onophoudelijk in het gezelschap
+der aldaar wonende Amerikanen zou brengen, terwijl wij met de
+inboorlingen in contact wilden komen, zoodat wij na rijp overleg
+besloten voor vele van deze beleefdheden te bedanken en alleen de voor
+ons interessante te accepteeren.</p>
+
+<p>Zaterdagmorgen om 8 uur waren de beide dames, met wie wij naar de
+markt zouden gaan, ieder in haar eigen rijtuigje, reeds voor het hotel
+om ons af te halen. Wij stapten ieder in een er van en waren weldra ter
+bestemder plaatse. Wat een gewoel en gekrioel van kleurige inlanders!
+Vrouwen waren er in overgroote meerderheid, zoowel bij de verkoopers
+als inkoopers.</p>
+
+<p>Welk een vreemde, onhygi&euml;nische en ongemakkelijke kleederdracht
+hebben die vrouwen. Hunne wijd uitstaande lange rokken, alsof er een
+wijde crinoline onder gedragen wordt, zijn allen van onder van een
+breede wijde strook voorzien en zouden rondom op den grond slieren en
+van achter in een lange sleep uitloopen, als de vrouwen ze niet rondom
+in de hoogte getild, met beide handen vasthielden, of door een
+elastieken band om het middel opschorten. Worden de rokjes hoog genoeg
+opgetild, dan ziet men er onder uit bloote beenen komen, waaraan bloote
+voeten die in gekleurde muiltjes steken. Een <span class="pagenum">[<a
+id="pb527" href="#pb527">527</a>]</span>loshangend jakje, met zeer
+wijd-uitstaande mouwen, daarover een in 6 diepe plooien gevouwen en
+wijd van de hals afstaande doek, maken de bekleeding van het bovenlijf
+uit. In het prachtig gitzwarte glimmende haar stak altijd een bloem of
+gekleurd lint. Het geheel maakt een indruk alsof de kleeding dezer
+inboorlingen sterk door Spaansche smaak be&iuml;nvloed is geworden.</p>
+
+<p>De markt, zooals er vier op verschillende punten van de stad
+gehouden worden, is een toonbeeld van zindelijkheid en ordelijkheid.
+Wat zou ik graag onze Koloniale autoriteiten hier een lesje zien nemen!
+Hoe gunstig steekt deze markt bij de passars op Java af! Alles wat
+eetbaar is moet hier onder ijzergaas staan. Door opzichters en
+opzichteressen wordt nauwkeurig nagegaan of al het verkochte of ten
+verkoop aangeboden, van onbedorven kwaliteit is. Op verschillende
+punten in de overdekte markthal zijn waterkranen, waar handen, schalen,
+bakken enz., telkens weder gereinigd kunnen worden. Eene scrupuleuze
+zindelijkheid heerschte overal.</p>
+
+<p>Vreemd keken wij op in den hoek waar de eierverkoop plaats vond.
+Daar werden door de koopsters ook de eieren op de hand gewogen en tegen
+het licht bezien, zooals men dat ook wel eens bij ons doet, maar hier
+geschiedde dat met een ander doel. Terwijl wij een ei met een kuikentje
+er in zouden afkeuren, worden die hier gezocht en veel hooger betaald.
+Een ei dat 18 dagen onder de kip heeft gelegen is onbetaalbaar. Dat is
+een lekkernij! Hoe ouder het kuikentje is dat in het ei zit, tot aan
+den 18en dag, des te meer brengt het ei op. Een andere lekkernij zijn
+eieren die een jaar of langer in een zoute kleimassa zijn bewaard
+gebleven, die worden zoo rauw uitgezogen alsof het de grootste
+delicatesse is.</p>
+
+<p>Om elf uur waren wij van de markt in het hotel terug, waar mr. Del
+Pan ons met zijn auto wachtte. Het eerst gingen wij met hem naar het
+gerechtshof, waar nog tot &eacute;&eacute;n uur zitting was. Er waren
+slechts kleine misgrijpen aan de orde. Alles werd nog in de Spaansche
+taal verhandeld, doch over een jaar moet in alle openbare lichamen de
+Engelsche taal&mdash;en deze uitsluitend&mdash;gebruikt worden. De
+heeren zullen zich dus nog in het Engelsch moeten oefenen.</p>
+
+<p>Van het gerechtsgebouw gingen wij eerst eenige kerken <span class=
+"pagenum">[<a id="pb528" href="#pb528">528</a>]</span>en kloosters
+zien. Er is een kerk met een daaraan verbonden klooster die meer dan
+300 jaren oud is, en alle in dien tijd hevige aardbevingen weerstand
+heeft geboden. De geschiedenis van deze merkwaardige kerk is te lang om
+die hier te vermelden.</p>
+
+<p>Daarna bracht de heer Del Pan ons naar de plaatsen waaraan
+geschiedkundige bijzonderheden verbonden zijn. Daar zijne voorouders in
+de geschiedenis van Manilla een groote rol hebben gespeeld, zijn vader
+en grootvader waren langen tijd Gouverneur-generaal onder het Spaansche
+bewind, wist hij ons menige merkwaardige bijzonderheid te
+vertellen.</p>
+
+<p>Om &eacute;&eacute;n uur ging hij met ons in het hotel lunchen ten
+daarna bracht hij ons in aanraking met vele <span class="corr" id=
+"xd0e5463" title="Bron: Phillippinoosche">Philippinoosche</span> dames
+en heeren.</p>
+
+<p>In een zuigelingen kliniek, geheel door Philippino-dames op touw
+gezet en beheerd, waar een Philippino-vrouwelijke arts aan het hoofd
+staat, hadden wij gelegenheid met vele hoogst beschaafde en ontwikkelde
+vrouwen van dit eiland kennis te maken. Wij waren verbaasd over alles
+wat wij hier hooren en zagen. Elk kind dat om de een of andere reden de
+moedermelk moet ontberen en ziek of gezond is, kan in dit lokaal
+gebracht en hygi&euml;nisch gevoed worden. Hier komen daags 70
+zuigelingen en tien zulke lokalen bestaan in Manilla. Deze <span lang=
+"fr">goutte du lait</span> club van vrouwen heeft buiten de stad zijn
+eigen farm met een dozijn gezonde melkkoeien, die onder veterinair
+toezicht staan. Volgens de albums met photographi&euml;n van de aldaar
+gevoede kinderen, werken deze dames met schitterend succes.</p>
+
+<p>Tegen half vijf bracht onze vriendelijke gids ons in het clubgebouw
+der Philippinoosche heeren en dames. Hier bleven wij theedrinken en
+maakten met vele vrienden van den heer Del Pan kennis. Men inviteerde
+ons om den volgenden Zaterdag hun bal te komen bijwonen, doch daar wij
+dien avond reeds een invitatie hadden aangenomen om in de Elk Club, dat
+is een club van Amerikaansche heeren, te komen dineeren, meenden wij
+voor het bal te moeten bedanken. Maar daarvan wilden onze
+Philippinoosche heeren niets weten, wij konden na het diner komen en
+zooveel van onze dischgenooten medebrengen als wij verkozen. Zij
+overhandigden ons voor dat doel eene heele pakket introductiekaarten,
+waarop wij zelf de namen konden invullen. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb529" href="#pb529">529</a>]</span></p>
+
+<p>Des Zondags&rsquo; morgens kwam men ons reeds vroeg halen voor een
+auto-tocht, omdat het weder zoo mooi was en men in dit jaargetijde
+elken drogen dag moet waarnemen als men groote toeren wil maken. Wij
+zouden naar Los Banos gaan, ongeveer <span class="corr" id="xd0e5476"
+title="Bron: 100">50</span> kilometer van Manilla gelegen. Los Banos is
+reeds sedert 300 jaren bekend door zijne heete zwavelbronnen. Het water
+komt in kookhitte van onder den berg Maquiling opbruischen.</p>
+
+<p>Wij hadden nu ook gelegenheid wat meer van het eiland te zien.
+&rsquo;t Is opmerkelijk hoeveel Luzon op Java gelijkt, maar toch veel
+minder mooi, veel minder vruchtbaar, veel minder welvarend, veel
+slechter onderhouden er uitziet dan ons mooi eiland. Ook de menschen
+zijn van hetzelfde type als de Javanen en hunne dorpjes en woningen op
+dezelfde wijze gebouwd. Wij gingen door rijstvelden en suikerplantages,
+door boomgaarden met mango, kokosnoot, bananen en papajaboomen, over
+bergen en langs meren met steeds goede harde wegen voor de auto.</p>
+
+<p>In &eacute;&eacute;n opzicht was er in de dorpjes hier een groot
+verschil met die in Java. In elk dorp zagen wij een groote omheinde
+plek, waarop een groot houten gebouw. Zijn dat scholen, of worden
+daarbinnen wedrennen gehouden, vroeg ik? Maar, o schande<a id=
+"xd0e5483"></a> voor het Amerikaansch bestuur, men moest bekennen dat
+het de arena&rsquo;s waren, waarin geregeld hanengevechten plaats
+vinden. Toen wij &rsquo;s middags tusschen 4 en 5 uur op den terugtocht
+waren, was er in al deze lokalen een druk vertier. Van alle kanten
+stroomden de mannen van het dorp, velen hunner met een haan onder den
+arm, de arena binnen. Voor een er van hielden wij halt om een kijkje te
+nemen. Binnen de omheining, doch buiten het gebouw, zaten tal van
+vrouwen voor een brandend vuurtje, waarop een pan, waarin vruchten
+gebraden of ander etenswaar bereid werd, om het aan eetlustigen voor
+enkele centen te verkoopen. Andere vrouwen verkochten vruchten of
+snoeperijen. Binnen in het gebouw waren de mannen en opgeschoten knapen
+van het dorp, die daar de zuur verdiende penningen van moeder of vrouw
+in een minuut, of soms in een deel er van verloren in weddenschappen.
+Want dat is het meest immoreele van deze hanengevechten, zij
+ru&iuml;neeren soms eene familie in eene ondeelbare tijdseenheid. <span
+class="pagenum">[<a id="pb530" href="#pb530">530</a>]</span></p>
+
+<p>Wij traden naar binnen, nadat een der heeren uit ons gezelschap voor
+elk een kaartje 1e rang genomen had, waarvoor per persoon ongeveer 7
+stuiver betaald moest worden. Dit entreegeld is voor de kas der
+gemeente, daarvoor wordt voor het gebouw en het politietoezicht
+gezorgd. Behalve op den 1en rang, waar buiten ons nog vier mannen
+zaten, was overigens het heele gebouw stampvol. Binnen de arena stonden
+eenige mannen, waarvan twee elk met een haan in de handen. Aan de
+rechterpoot dezer hanen was aan of boven de sporen een vlijmscherp
+scheermesje bevestigd. Onophoudelijk werden deze twee beesten tegen
+elkaar opgehitst. Dan eens liet men den een, dan weder den ander zijn
+tegenpartij een flinke snavelpik op den kop geven. Op de verschillende
+rangen werden door de verschillende toeschouwers op beide of een van
+beide hanen prijzen gezet. Toen de inzet hoog genoeg was begon het
+gevecht. De beide mannen met de hanen gingen tegenover elkaar op de
+hurken zitten en hitsten een paar keer de beesten tegen elkander op. Op
+een gegeven wenk lieten zij beiden hun slachtoffer los, die
+onmiddellijk met echte moordenaarslust op elkaar invlogen. Met de
+mesjes aan hunne pooten gaven zij elkander vinnige houwen; nog eer een
+minuut verstreken was lag reeds &eacute;&eacute;n zieltogende neer.</p>
+
+<p>Onmiddellijk daarop traden twee andere helden met hunne hanen onder
+den arm het strijdperk binnen. Weder dezelfde voorbereiding en toen
+beide hanen losgelaten konden worden, ging &eacute;&eacute;n er van,
+zoo snel pooten en vleugels hem voeren konden, op den loop naar de
+uiterste hoek van het gebouw, waaruit hij slechts met de grootste
+moeite verdreven kon worden. Nog eens werd het met deze beestjes
+geprobeerd, maar &rsquo;t verstandige dier koos weder zijn leven boven
+de schande van een nederlaag. Zijn baas had nu het spel verloren en
+naar het scheen was het een zeer oneervolle nederlaag, want hij droop
+af alsof hem de grootste wandaad kon worden ten laste gelegd. Nog een
+strijd woonden wij bij en toen verlieten wij dit onverkwikkelijke
+schouwspel, vast overtuigd dat aan zulke menschbedervende uitspanningen
+zoo spoedig mogelijk een einde moet worden gemaakt. Het strekt het
+Amerikaansch bestuur niet tot eer dat het in dezen niet flink
+doortastend durft optreden.</p>
+
+<p>In de &ldquo;Manilla Times&rdquo; die ons Maandagmorgen toegezonden
+<span class="pagenum">[<a id="pb531" href="#pb531">531</a>]</span>werd,
+stond een groot artikel aan mrs. Catt en mij gewijd, waarin de hoofden
+van verschillende departementen van onderwijs en maatschappelijke
+instellingen werden verzocht om ons in onze onderzoekingen zooveel
+mogelijk behulpzaam te zijn, zoodat wij bij ons oordeel over het een en
+ander over juiste gegevens konden beschikken. Ook werden wij
+aangespoord om overal waar wij leemten of fouten meenden te ontdekken,
+dit aan de betrokken hoofden mede te deelen, omdat hier vele
+instellingen nog in proefstadium verkeeren. De geheele week brachten
+wij door met daags allerlei soort hospitalen, kloosters, doofstommen-
+en blinden-instituut, fabrieken en andere instellingen te bezien,
+terwijl wij &rsquo;s middags of &rsquo;s avonds een tea, een diner, een
+bal, een tuinfeest of iets dergelijks bij een of andere Amerikaansche
+familie of in een der vele clubgebouwen, waarin de Amerikanen zoo sterk
+zijn, bijwoonden. Onze dagen zijn geheel bezet en aan &rsquo;t eind der
+week hadden wij reeds een goeden kijk op de Amerikaansche wereld in
+Manilla en op de wijze hoe die zich hier het leven aangenaam en nuttig
+weet te maken.</p>
+
+<p>Aan het eind van dit schrijven wil ik nog even gewagen van het
+groote openlucht concert dat hier elken dag bij goed weder, van 5 tot 7
+uur, door het Manilla-orkest, bestaande uit 80 Philippino-mannen, ook
+onder een Philippino-dirigent gegeven wordt. Dit orkest heeft in 1904
+op de St. Louis-tentoonstelling de eerste prijs behaald, en sedert
+noemt het zich &ldquo;het beste orkest van de wereld&rdquo;. Mijne
+lezers mogen gerust een beetje twijfel koesteren omtrent deze
+uitspraak, maar ontegenzeggelijk is het waar, dat de <span class="corr"
+id="xd0e5496" title="Bron: Philippinoos">Philippino&rsquo;s</span> zeer
+musicaal zijn en deze musicaliteit is gedurende drie eeuwen onder
+Katholieken en Spaanschen invloed aangekweekt.</p>
+
+<p>Na zoolang van goede muziek verstoken te zijn geweest, vonden wij
+twee het soms een groot genot een uurtje rustig op een der vele banken
+te zitten luisteren naar hetgeen ons hier geboden werd.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Nu ben ik overtuigd, dat er onder mijn lezers en vooral onder de
+lezeressen zijn, die verlangen, eenige bijzonderheden te vernemen over
+het Philippino-bal, waarvan ik in mijn vorigen <span class="pagenum">
+[<a id="pb532" href="#pb532">532</a>]</span>brief gewaagde. Ik zal
+daarom even uitvoerig als ik over ernstige bijzonderheden schrijf, ook
+dit bal beschrijven. Het is trouwens de moeite waard.</p>
+
+<p>Toen ons diner in de Elks Club was afgeloopen, gingen 16 van de 24
+personen, die aan dat diner hadden deelgenomen in drie groote
+auto&rsquo;s met ons mede naar het nieuwe clubgebouw der Club
+Nacionalista, ter inwijding waarvan de Philippino&rsquo;s dit bal
+gearrangeerd hadden. Toen wij om ongeveer half elf daar arriveerden,
+werden wij zeer hoffelijk door &rsquo;t bestuur van die club ontvangen
+en werd mrs. Catt en mij elk een zitplaats aangewezen, vanwaar wij het
+bal goed konden overzien. Ik weet niet wat meer was te bewonderen, de
+gracieuze wijze, waarop de dansende paartjes rondzweefden door de zaal,
+dan wel de bonte pracht, die wij aanschouwden in kleeding en haartooi.
+De dames waren allen in gekleurde toiletten, in het wit was er geen.
+Lange, wijde rokken, met nog wijdere breede strooken en met ellenlange
+sleepen in blauwe, gele, rose, roode en andere kleuren, daarover altijd
+een kort, zwart kanten overkleed, bij wijze van tunica, het bovenlijf
+in een camiso met zeer wijde mouwen en van zeer dun weefsel, altijd in
+dezelfde kleur als de rok en daarover de zes-dubbel gevouwen doek van
+dezelfde stof als de camiso, vormden het toilet der dames. Deze
+camiso&rsquo;s, eene soort wijde, loshangende blouse, die juist tot het
+middel reikt, zijn zeer kostbaar. Zij worden van ragfijne zijde geweven
+en met bonte bloemen geborduurd. Soms zijn de bloemen er in geweven en
+de allerlaatste mode is de bloemen op de camiso&rsquo;s te laten
+schilderen door schilders of schilderessen van naam. De goudgele bloote
+hals en armen hangen vol van schitterende diamanten en paarlen en deze
+versierselen verhoogden ook de pracht van de haartooi. Het prachtige,
+zwarte haar, in hooge, breede kapsels opgemaakt, waarop en waarin en
+waaraan bloemen hangen, vormde steeds een harmonisch geheel met het
+overige toilet. Dat bij elk toilet ook een passende waaier is, spreekt
+in dit land vanzelf. Ook in de waaiers wordt een luxe ten toon gespreid
+die voor ons nieuw is.</p>
+
+<p>De heeren waren allen gekleed in lange, zwarte pantalon, wit vest en
+korte, witte rok, zonder slippen. Aan de wijze, waarop deze paartjes
+dansten, kunnen onze Europeesche dansmeesters een lesje nemen. Het
+heete klimaat werkt dat wel <span class="pagenum">[<a id="pb533" href=
+"#pb533">533</a>]</span>in de hand. Het was meer een zich voortwiegen
+op de tonen der muziek, dan wat wij gewoon zijn dansen te noemen.
+Duncan zou er plezier in gehad hebben. De dames hielden allen op
+gracieuze wijze hunne lange, wijde sleepen tusschen de vingers van
+beide handen, de heeren slipten hun rechter arm onder den linker
+damesarm rond haar middel, namen haar waaier in de rechter hand en al
+voortwiegelende, wuifden zij daarmede hun partner af en toe koelte
+toe.</p>
+
+<p>Wij bevonden ons in een kring van voorname Philippino&rsquo;s. De
+president van de club, die eerst het geheele bestuur aan ons had
+voorgesteld, bracht onophoudelijk heeren en dames bij ons, die door de
+een of andere daad naam gemaakt hebben. Zoo maakten wij kennis met den
+architect van het gebouw, een volbloed Philippino, zooals hij ons
+verzekerde, die zijne studies in Engeland begonnen en in Itali&euml;
+voortgezet heeft; die daarna heel Europa doorreisde en met zeer veel
+lof over ons Rijksmuseum sprak; daarna met een Philippino-generaal, die
+in den Spaansch-Amerikaanschen oorlog tegen de Amerikanen vocht, doch
+nu met den stand van zaken verzoend is. Ook deze generaal was van
+onvermengd ras. Toen ik mijne verwondering uitte over hun jeugdig
+uiterlijk,&mdash;de generaal en de architect waren beiden in de veertig
+en zagen er uit alsof zij vijf-en-twintig waren,&mdash;antwoordde de
+generaal, dat dit een gevolg Was van drie dingen, 1e zij rooken niet,
+2e zij drinken geen alcoholische dranken en ten 3e, zij spelen of
+wedden niet. Deze drie zaken brengen het bloed in te snelle beweging en
+brengen rimpels en groeven op het gelaat, zoo verzekerde hij mij. Twee
+Philippino-damesdoktoren, die in Amerika gestudeerd hadden, werden
+voorgesteld, en ik vernam, dat beiden een zeer drukke praktijk onder
+dames en kinderen hier hebben en onder hunne collega&rsquo;s zeer
+gezien zijn. Een beeldschoone, jonge vrouw werd voorgesteld, die aan
+het hoofd van een meisjesschool staat. Zij vertelde ons, dat zij op
+haar 20ste jaar weduwe werd en toen eerst naar Engeland en later naar
+Frankrijk reisde om zich in de Engelsche en Fransche taal te bekwamen,
+en daarna te Manilla terugkeerde, om op eigen initiatief en volgens
+eigen plan eene school voor meisjes te openen. Deze school is zeer druk
+bezocht en heeft den naam de liberaalste school in heel Manilla te
+zijn. Ik noem slechts deze personen, om de lezers <span class=
+"pagenum">[<a id="pb534" href="#pb534">534</a>]</span>een denkbeeld te
+geven van de soort menschen, die wij op dit bal ontmoet hebben; en om
+ook nog een idee te geven van de namen die hier inheemsch zijn, vermeld
+ik<a id="xd0e5518"></a> de namen der bestuursleden van de club
+Nacionalista, zooals ik die in het mooie balboekje, dat mij aangeboden
+werd, vermeld vind. De president was Leonardo Osorio, vice-president
+Pascual Ledesma, penningmeester Venancio Concepcion, 1e secretaris
+Emilio Mapua, 2e secretaris Alejandro Ruiz, en vier stemgerechtigde
+leden, Aguedo Velardo, Arcadio Arellanjo, Jos&eacute; Lino Luna, Tomas
+del Rosario. Na ook nog vermeld te hebben, dat het balboekje tien
+nummers bevatte, waarvan vier two-steps en vier walzen en de beide
+andere rigodon, stap ik van dit bal af.</p>
+
+<p>Als postcriptum&mdash;dat is immers het zwak van ons,
+vrouwen,&mdash;voeg ik er dan nog bij, dat de mooie Philippino-meisjes
+zeer coquet zijn, doch niet flirten, waartoe anders hare mooie, groote
+zwarte oogen zoo uitnemend geschikt zijn, en dat de manieren der dames
+en heeren, zooals wij die op het bal zagen, in de beste balzaal in
+Europa niet verbeterd kunnen worden.</p>
+
+<p>Wij zijn hier in het regenseizoen en in den tijd der typhoons. Wat
+het eerste te beteekenen heeft, daarvan ontvangen wij hier duidelijk
+sprekende bewijzen. De eerste dagen van ons verblijf hier waren vol
+zonneschijn en alleen een enkele wolk ontlastte zich dagelijks boven de
+stad. Langzamerhand echter begon het regelmatiger te regenen, soms in
+zulk eene uitbarsting, dat men zich afvroeg, of er wel iets voor een
+volgend jaar zou overblijven. Daarna hield de regen plotseling op, de
+zon brak door en in een oogenblik waren pleinen en straten weder droog;
+een windzuchtje werkte dit opdrogen zeer in de hand. Later echter hield
+het droge weder geen vijf minuten stand; onverwacht kwam dan soms de
+wind van een anderen kant opzetten en ontlastte plotseling de heele
+hemel zich van al het water, dat hij bevatte. Uren achtereen blijft het
+dan doorkletteren, elke gietbui heviger dan de voorgaande en na acht of
+tien uren zijn pleinen en straten in meren en rivieren herschapen. Hoe
+lang deze hevige regens nog zullen aanhouden, een, twee, drie dagen of
+een week of langer, is niet te bepalen, maar allen verzekeren ons, dat
+na deze verfrisschende regens de natuur geheel verjongd te <span class=
+"pagenum">[<a id="pb535" href="#pb535">535</a>]</span>voorschijn zal
+komen en wij daarna meer zullen kunnen profiteeren van Manilla en de
+Philippijnen, dan zonder deze regens. Wij helpen het hopen. Op het
+oogenblik hinderen ons de regens nog niet, want de instellingen, die
+wij des morgens gaan zien, kunnen wij alle in een dichte automobiel
+bereiken, en de middag- en avond-amusementen zijn in dit jaargetijde
+alle binnenshuis.</p>
+
+<p>Een werkelijke typhoon komt hier niet zoo dikwijls voor als men ons
+wel heeft willen doen gelooven. Sommigen verzekeren ons, dat zij in de
+tien of twaalf jaren, die zij hier doorbrachten, slechts een enkele
+typhoon bijwoonden; anderen noemen elke flinke storm een typhoon en
+verklaren, dat elk jaar twee of drie van zulke hevige stormen het
+verblijf op de Philippijnen onveilig maken. Wij zullen afwachten wat de
+6 weken, die wij hier zullen doorbrengen, ons in dit opzicht te
+ondervinden zullen geven. In elk geval geven de regens ons thans,
+prachtige, koele nachten; nachten, zooals wij die in lang niet gekend
+hebben.</p>
+
+<p>Sedert ik het bovenstaande schreef, zijn twee dagen verloopen en in
+dien tusschen tijd hebben wij een klein staaltje gezien van wat een
+goede typhoon te beteekenen heeft. Het regent nog steeds en soms komt
+de regen met zoo&rsquo;n kracht neder, dat het schijnt, alsof hij alles
+onder zijn val verpletteren zal. En vannacht was het zoo hevig, dat wij
+alles in onze kamers moesten afsluiten. Aan eene zijde van het hotel,
+waar de wind recht op staat, regende het echter zoo door de
+ventilatie-openingen naar binnen, dat de gasten van daar allen hebben
+moeten verhuizen. Wij hadden tegen negen uur vanochtend een rijtuig
+besteld om eenige inrichtingen van onderwijs te gaan bezoeken, toen men
+ons kwam waarschuwen, dat de typhoonseinen uithingen, en dat er tijding
+was, dat op 300 mijl afstand een typhoon in de Chineesche Zee was, die
+met een snelheid van 75 mijl in het uur in de richting van Manilla zich
+voortbewoog. Wij rekenden uit, dat het dan nog vier uren zou duren,
+alvorens die hier was en wij in dien tijd heel wat konden doen. Wij
+zorgden evenwel om halfeen terug te zijn, juist op tijd
+v&oacute;&oacute;r de regen met zoo&rsquo;n geweld neerplofte, dat geen
+paard er door kon en wij in het dichtste rijtuig nog doornat zouden
+zijn geworden. En toen op eens, zonder eenige voorafgaande
+waarschuwing, kwam een storm <span class="pagenum">[<a id="pb536" href=
+"#pb536">536</a>]</span>van den zeekant opzetten, die elkeen, die op
+straat was, van de been gooide, alles wat los was in de lucht deed
+warrelen, en die ons in de gangen van het hotel zelfs met moeite liet
+staande blijven. Het duurde echter niet langer dan een half uur, toen
+was de typhoon, zooals men deze storm hier noemt, voorbij; den geheelen
+dag bleef het echter winderig en regenachtig buiten.</p>
+
+<p>Dat de Vereenigde Staten het ernstig meenen met de opvoeding der
+Philippino&rsquo;s tot zelf-regeering, blijkt niet alleen uit de vele
+verschillende onderwijsinrichtingen, die zij hier tot stand brachten,
+waarover ik later uitvoerig hoop te schrijven, maar nog meer uit de
+wijze, waarop zij nu reeds een groot deel van hetgeen in het belang der
+Philippijnen moet worden gedaan, in handen van het volk zelf gegeven
+hebben. In plaats van, zooals bij ons geschiedt, alle wetten en
+verordeningen van uit het moederland pasklaar naar de koloni&euml;n
+over te zenden, wordt over de innerlijke zakenregeling hier in het land
+zelf beslist. Als wij nagaan, dat voor onze koloni&euml;n alles
+bedisseld wordt in een Tweede Kamer, waarvan in den regel 98% nooit
+Java of een onzer Buitenbezittingen gezien heeft en waarvan 75% nooit
+de minste belangstelling in de ontwikkeling onzer koloni&euml;n getoond
+heeft, dan komt het mij voor, dat er voor ons veel te leeren valt in de
+wijze, waarop de Amerikanen de regeering der Philippijnen geregeld
+hebben.</p>
+
+<p>Men heeft hier een Eerste en Tweede Kamer, een gouverneur-generaal,
+gouverneurs voor elk der provinci&euml;n en gemeenteraden voor alle
+steden en dorpen. Alleen Sulu-land en het land der Moro&rsquo;s, deze
+nog onbeschaafde volkeren, worden van hooger hand geregeerd.</p>
+
+<p>Toen wij de wensch te kennen hadden gegeven om goed op de hoogte te
+komen van de wijze, waarop de Philippijnen geregeerd worden, ontvingen
+wij spoedig daarna een boodschap van den president der Assembly, zooals
+de Tweede Kamer hier genoemd wordt, met de vraag, wanneer het ons
+gelegen kwam hem te ontvangen om ons alle gewenschte inlichtingen te
+geven. Nog dienzelfden avond ontvingen wij hem, alsmede Signor Antonio
+Torres, de secretaris van de Assembly.</p>
+
+<p>Signor Sergio Osmena, de president, had alle brochures en <span
+class="pagenum">[<a id="pb537" href="#pb537">537</a>]</span>gegevens
+medegenomen, die ons in genoemd opzicht van dienst konden zijn en
+verzekerde ons, dat hij gaarne bereid was, alle duistere punten voor
+ons op te helderen.</p>
+
+<p>De Philippijnsche eilanden dan worden geregeerd ongeveer op de
+wijze, waarop in de Vereenigde Staten een Territory geregeerd
+wordt.</p>
+
+<p>Vooreerst is er een gouverneur-generaal, die door de Vereenigde
+Staten wordt benoemd, en die naast zich heeft 8 personen, waarvan 4
+Amerikanen en 4 Philippino&rsquo;s zijn, die ook door de regeering in
+Washington D.C. worden aangesteld, die hem in de uitoefening zijner
+taak ter zijde staan. Deze 9 personen vormen te zamen &ldquo;<span
+lang="en">The Commission</span>&rdquo;, zooals zij hier genoemd worden,
+en werken in den geest van een Upper House of Eerste Kamer.
+Tegelijkertijd staan de 8 Commissioners aan het hoofd van vier
+departementen, die verdeeld zijn in: 1. Binnenlandsche Zaken; 2.
+Financi&euml;n en Justitie; 3. Handel en Politie; en 4. Openbaar
+Onderwijs, en oefenen dus zoo iets als een ministerstaak uit. Aan het
+hoofd van elk dier departementen staat een Amerikaan en een
+Philippino.</p>
+
+<p>De Assembly, zoo iets als de Tweede Kamer, bestaat uit 81
+afgevaardigden, een voor elk distrikt, waarin de gezamenlijke eilanden
+verdeeld zijn. Zij werden tot nu toe om de twee jaren gekozen, er is
+echter een voorstel in behandeling, om de zittingsduur tot vier jaren
+te verlengen, &rsquo;t geen alle kans heeft aangenomen te worden. De
+Assembly benoemt uit zijn midden een Speaker (voorzitter) en deze stelt
+zijn eigen secretarissen aan. Signor Osmena is sedert de 5 jaar, dat de
+Assembly in functie is, steeds opnieuw tot Speaker gekozen. Om tot lid
+van de Assembly gekozen te kunnen worden, moet men 25 jaren oud zijn en
+verder aan dezelfde voorwaarden voldoen, waaraan een kiezer voldoet.
+Kiezers zijn zij, die v&oacute;&oacute;r 1898 burgers waren van de
+Philippijnen en daarna trouw hebben gezworen aan de nieuwe constitutie.
+Bovendien moeten zij kunnen lezen, spreken en schrijven in de Engelsche
+of Spaansche taal, of een eigendom bezitten dat 500 pesos (een peso =
+&fnof; 1.20 ongeveer) waarde heeft, of minstens 30 pesos jaarlijks in
+de directe belastingen betalen. Ook allen die v&oacute;&oacute;r 1898
+tijdens de Spaansche regeering, eene officieele positie in staat of
+gemeente innamen, zijn kiezers. Ik behoef er zeker niet bij te voegen,
+dat al deze menschen, om kiezer <span class="pagenum">[<a id="pb538"
+href="#pb538">538</a>]</span>te zijn, moeten zijn van het mannelijk
+geslacht. Er heeft al reeds eens een voorstel de Assembly bereikt om
+het kiesrecht in de Philippijnen tot de vrouwen uit te breiden, doch om
+de een of andere reden is dit voorstel toen niet in behandeling
+genomen. In begin October zal echter opnieuw zulk een voorstel worden
+ingediend en <span class="letterspaced">behandeld</span>; de Speaker is
+van oordeel, dat het in de Assembly met algemeene stemmen zal worden
+aangenomen, doch door de &ldquo;Commission&rdquo; zal worden verworpen.
+Mocht dat het geval zijn, dan zal een dergelijk voorstel elk jaar
+opnieuw in de Assembly worden ingediend, tot ten slotte de
+&ldquo;Commission&rdquo; er haar goedkeuring aan verleent.</p>
+
+<p>De macht van de Assembly gaat niet verder dan wetten en
+verordeningen voor te stellen en te verwerpen of aan te nemen.
+V&oacute;&oacute;r zij, in het laatste geval, echter tot wet worden
+verheven, moet de Commission er over geraadpleegd worden; keurt die af,
+dan is de wet verloren; keurt die goed, dan gaat zij naar het Congres
+in de Vereenigde Staten, die er al dan niet het veto over
+uitspreekt.</p>
+
+<p>Nu zitten in het Congres in Washington D.C. twee afgevaardigden van
+de Philippijnen, die geen recht tot stemmen, maar wel recht tot spreken
+hebben. Een der afgevaardigden wordt door de Assembly gekozen; de ander
+wordt door de Commission aangewezen. Beiden moeten echter
+Philippino&rsquo;s zijn en die door de Assembly wordt gekozen, moet de
+goedkeuring van de Commission, en die door deze laatste gekozen wordt,
+de goedkeuring van de Assembly hebben.</p>
+
+<p>Deze twee mannen vertegenwoordigen in de Vereenigde Staten de
+belangen der Philippino&rsquo;s en worden door de Vereenigde Staten
+betaald. Zij ontvangen jaarlijks &rsquo;n salaris van 5000 dollars en
+bovendien 2000 dollars voor den eersten keer, om in de voorloopig te
+maken onkosten te voorzien. Zoodra nu een wet, afkomstig van de
+Philippijnen, het Congres bereikt, dan zijn zij daar om dat ontwerp toe
+te lichten en te verdedigen. Men veronderstelt, dat de een daarbij het
+gezichtspunt der Assembly, de ander dat van de Commission vertolkt,
+vooral, wanneer deze beide lichamen niet in elk opzicht harmonieeren,
+Laat mij niet vergeten te zeggen, dat de Commission niet alleen het
+recht van aannemen of verwerpen van een wetsvoorstel heeft, maar dat
+zij een wet ook mag amendeeren. <span class="pagenum">[<a id="pb539"
+href="#pb539">539</a>]</span></p>
+
+<p>De leden van de Assembly ontvangen geen vast jaargeld, maar 30 pesos
+voor elken dag, dat er een zitting plaats heeft en het lid aanwezig is.
+Voor elke zittingsduur wordt eenmaal het reisgeld vergoed.</p>
+
+<p>Verder zijn de gezamenlijke eilanden in 38 provinci&euml;n
+ingedeeld; aan het hoofd van elke provincie staat een
+Philippino-gouverneur, die door de kiezers uit de provincie gekozen
+wordt. Over de verkiezingen moet evenwel de gouverneur-generaal zijn
+goedkeuring uitspreken.</p>
+
+<p>Elke stad en elk dorp of dorpje heeft zijn gemeenteraad met een
+president, zooals hier de burgemeester genoemd wordt, en twee tot vier
+wethouders. Dezelfde personen, die kiezers zijn voor de Assembly, zijn
+dit ook voor de gouverneurs en gemeenteraden.</p>
+
+<p>Men ziet, dat Amerika slechts den een of anderen dag de
+onafhankelijkheid der Philippijnen behoeft te verklaren, dan is het
+geheele land gereed om de regeering in eigen handen over te nemen.
+Daarnaar wordt sterk verlangd, want ondanks al het goede, dat de
+Amerikanen hier gebracht hebben, zijn zij door het volk toch niet
+geliefd. Het zijn alleen de ontwikkelde <span class="corr" id=
+"xd0e5571" title="Bron: Philippnio&rsquo;s">Philippino&rsquo;s</span>,
+die al het goede beseffen wat hier door de Vereenigde Staten tot stand
+wordt gebracht, doch de groote onontwikkelde massa ziet in hen slechts
+indringers, en wat meer zegt, menschen, die zij niet begrijpen en
+daarom met groot wantrouwen bejegenen. Langzamerhand wordt dit wel
+beter, nu zij de gunstige resultaten van al die nieuwigheden zien, maar
+het zal nog een heelen tijd duren alvorens er een verhouding van
+onderling vertrouwen tusschen Amerikanen en Philippino&rsquo;s tot
+stand is gebracht. Met hoeveel voorzichtigheid de Amerikanen hier vele
+nieuwe verordeningen moeten invoeren en de bevolking gewennen aan een
+hygi&euml;nisch leven, daarvan vertelde de directeur van den Openbaren
+Gezondheidsdienst vermakelijke staaltjes.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>De wijze waarop de Amerikanen hier de opvoeding der
+Philippino&rsquo;s hebben ter hand genomen wijkt zoo geheel af van die,
+welke wij in andere door ons bezochte koloni&euml;n zagen, dat ik meen
+daaraan grootendeels dezen brief te moeten <span class="pagenum">[<a
+id="pb540" href="#pb540">540</a>]</span>wijden. De, ik zou het willen
+noemen, brutale durf, waarmede zij het Amerikaansch opvoedingssysteem
+plotseling hebben toegepast op dit Orientalisch volk, is alleen te
+verwachten van een volk, dat, zooals de Amerikanen, vast overtuigd is
+van de onfeilbaarheid van zijne opvoedingstheorie&euml;n. Elkeen die
+zich interesseert voor de ontwikkeling van de Oostersche volken, moet
+het oog gevestigd houden op wat de uitkomst zal zijn van deze
+proefneming, die tot dusver eenig is in haar soort. Door een
+300-jarigen invloed der Spanjaarden waren de Philippino&rsquo;s wel is
+waar min of meer geciviliseerd v&oacute;&oacute;r zij onder het
+Amerikaansch beheer kwamen, maar zij waren toch op geen stukken na in
+ontwikkeling gelijk te stellen met eene of andere Europeesche
+bevolking. Deze menschen, waarvan een dozijn jaren geleden slechts een
+klein deel kon lezen en schrijven, zijn in 1901 plotseling begiftigd
+met eene bezending van duizend Amerikaansche onderwijzers en
+onderwijzeressen, die overal in de verschillende eilanden scholen
+openden volgens Amerikaansch systeem en daar onmiddellijk onderwijs
+begonnen te geven in de Engelsche taal. Langzamerhand zijn hier
+Philippino-onderwijzers en -onderwijzeressen gevormd en zijn de
+Amerikaansche thans meer werkzaam als inspecteurs en inspectrices van
+onderwijs, maar toch zijn er thans nog 683 Amerikaansche onderwijzers
+bij het lager onderwijs aangesteld. Over het geheel zijn er thans ruim
+9000 mannelijke en vrouwelijke onderwijzers van het lager onderwijs
+over alle eilanden verspreid en nemen er ongeveer 500.000 kinderen aan
+het lager onderwijs deel.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-615a.jpg" alt=
+"Thee-uurtje op de veranda in het Staats-pension voor onderwijzeressen in Manilla."
+ width="612" height="458">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Thee-uurtje op de veranda
+in het Staats-pension voor onderwijzeressen in Manilla.</span></p>
+</div>
+
+<p>Er zijn nu bijna 5000 openbare scholen, 245 scholen voor meer
+uitgebreid lager onderwijs, 38 hoogere burgerscholen, 13 vakscholen en
+&eacute;&eacute;n universiteit voor de bevolking in de Philippijnen.
+Hieronder zijn niet begrepen de nog steeds hier in werking zijnde en
+veel kinderen trekkende katholieke en kloosterscholen, benevens enkele
+private inrichtingen van onderwijs, deze laatste vooral voor de
+kinderen van hier levende Amerikanen.</p>
+
+<p>Onder de leiding van den hoofdinspecteur van onderwijs, mr. Dehuf,
+bezochten wij systematisch de verschillende scholen hier, beginnende
+met eenige scholen voor lager onderwijs en langzaam opklimmende,
+eindelijk komende tot de universiteit. Daarna brachten wij een bezoek
+aan het Bureau van Onderwijs, <span class="pagenum">[<a id="pb541"
+href="#pb541">541</a>]</span>alwaar wij op allerlei punten, die open
+vragen waren gebleven, antwoorden ontvingen.</p>
+
+<p>Men heeft hier nog geen leerplicht, doch op zeer enkele
+uitzonderingen na, gaan alle kinderen van hun 5e of 6e jaar school.
+Alle onderwijs, ook dat op de vakscholen en universiteit wordt zoo goed
+als kosteloos gegeven. Zelfs de leerboeken en andere
+onderwijsbenoodigdheden worden kosteloos verstrekt. Van het eerste
+oogenblik dat het kind op school komt, ontvangt het zijne lessen in de
+Engelsche taal. In den regel begint het kind als het pas op school
+komt, met een soort Fr&ouml;belwerk. Het leert matjes vlechten van
+bamboevezelen of andere plantenvezelen, tot het in staat is de omslagen
+voor zijn eigen leerboeken te kunnen vlechten, die hem alsdan worden
+ter hand gesteld. In die maanden heeft de onderwijzer gelegenheid het
+kind de allereerste woorden Engelsch te leeren en hem althans een klein
+beetje met die taal vertrouwd te maken. Dan wordt het lezen en
+schrijven en rekenen enz. alles onmiddellijk verder in het Engelsch
+geleerd.</p>
+
+<p>Aan elke school wordt een deel van den tijd besteed aan
+handwerkonderwijs. Matten vlechten, manden maken, borduurwerk,
+naaiwerk, houtsnijwerk wordt van den beginne in elke klasse onderwezen.
+Ook is aan elke school een tuin verbonden, waarin de kinderen in hunne
+vrije uren, onder leiding van een onderwijzer, kunnen komen werken. Elk
+kind kan daar een stukje grond ter bewerking krijgen en de opbrengst
+van dien grond mag hij of zij verkoopen of voor eigen familie
+gebruiken. De schooluren zijn van 7&frac12; uur &rsquo;s morgens tot 12
+uur met om 10 uur een half uur vrij. Aan elke school, van laag tot
+hoog, is een eenvoudige kookschool verbonden, waarin de kinderen,
+jongens en meisjes, leeren koken. Zooveel mogelijk wordt daarbij
+gebruik gemaakt van de kookbenoodigdheden, waarover de
+Philippino&rsquo;s in den regel beschikken en wordt op hygi&euml;nische
+wijze het voedsel bereid, dat deze menschen gewoonlijk eten. Van de
+lagere tot de hoogere scholen voegt men echter langzamerhand een of
+meer andere gerechten aan deze menu&rsquo;s toe, om de bevolking aan
+wat meer behoeften te gewennen en om hen van datgene wat de eilanden
+opleveren, meer en beter te doen genieten. Deze kooklessen worden aan
+een afwisselend 25-tal kinderen van de school des morgens van 8 tot 10
+gegeven. Op het oogenblik, dat het vrije half uurtje <span class=
+"pagenum">[<a id="pb542" href="#pb542">542</a>]</span>begint is men met
+de gerechten gereed en worden die aan de kinderen voor een minimum
+prijs verkocht. Voor een cent kan zoo&rsquo;n klein ding zijn buikje
+vol eten. Maar hoe op dit alles de stempel van Amerika gedrukt is, zal
+elkeen onmiddellijk voelen als ik vermeld, dat de eerste twee dingen,
+die de jonge kinderen op school leeren bereiden, nadat zij hebben
+leeren rijst koken en bananas bakken, etc., is, het maken van
+ice-creams en vruchtenpuddings. Ik wist niet wat ik hoorde, toen ik de
+eerste keer in een lagere school de kleine 6-jarige jongens en meisjes,
+met de grootste aandacht een les in het maken van ice-cream zag volgen
+en was niets verwonderd, dat om tien uur de pan met dat lekkere koele
+goed het eerst was uitverkocht. Gelukkig kunnen de kinderen voor een
+cent een goede portie rijst en bananas, of een boterham met ei en
+tomaten krijgen en maar een kleine lik ijs of een klein stukje pudding,
+anders zou het er spoedig met hunne maagjes niet goed uitzien. Dit is
+echter maar een bijzaakje, er zijn daarnaast tal van goede dingen te
+vermelden.</p>
+
+<p>Van de lagere school gaan de kinderen naar de meer uitgebreid lagere
+school. Hetzelfde onderwijs wordt daar voortgezet, en eenige vakken
+toegevoegd. In deze scholen mogen de kinderen gedurende de lesuren, ook
+onderling zich alleen van de Engelsche taal bedienen. In de lagere en
+meer uitgebreid lagere scholen wordt het vrije half uur niet alleen
+gebruikt om de geest rust te gunnen en de maag eenigszins te vullen,
+maar den kinderen wordt in dien tijd ook geleerd te spelen. Het is
+opvallend, dat de kinderen in de Aziatische landen zich niet weten
+bezig te houden. Spelen, zooals onze kinderen doen, kunnen zij
+blijkbaar niet. Allerlei spellen, die op aantrekkelijke wijze
+tegelijkertijd de physieke ontwikkeling van het kind bevorderen, worden
+hen op school geleerd. Later, bij het middelbaar en hooger onderwijs,
+worden zelfs de athletische spelen aangemoedigd, zoodat elk dezer
+scholen zijn eigen football- en baseball- en tennis- en cricket<span
+class="corr" id="xd0e5601" title="Niet in bron">-</span> en andere
+clubs hebben, die eens in het jaar met elkaar om de eer van het spel en
+om het tijdelijke bezit van een zilveren vaas of cup etc. strijden.</p>
+
+<p>Daar alle onderwijs vrij is, en een kind hier niet veel kan
+verdienen en bovendien de ouders als zij willen, gemakkelijk in
+&rsquo;t onderhoud van het gezin kunnen voorzien, want de <span class=
+"pagenum">[<a id="pb543" href="#pb543">543</a>]</span>onderhoudskosten
+zijn hier even goed als op Java, zeer gering, nemen steeds meer
+kinderen aan het lager en meer uitgebreid lager onderwijs deel. Bijna
+alle kinderen van 12 tot 14 jaren, die men hier in de straten ontmoet
+spreken nu dan ook reeds Engelsch en kunnen zich op verschillende
+wijzen reeds nuttig maken en ruim genoeg in eigen onderhoud voorzien.
+Kunnen de ouders hen nog wat langer onderhouden, dan staan vele
+vakscholen voor hen open. De handelsschool neemt hen op en maakt
+stenografen, typewriters, boekhouders, handelscorrespondenten enz. van
+hen, en niettegenstaande deze school elk jaar eenige dozijnen van zulke
+jongelui aflevert, staan toch nog tal van kantoren te wachten, om hunne
+Amerikaansche klerken door deze Philippino&rsquo;s te vervangen. Voor
+eenige honderden van deze jongens en meisjes is er op &rsquo;t
+oogenblik hier nog plaats.</p>
+
+<p>Willen zij niet naar de handelsschool, dan kunnen de jongens naar de
+tuinbouwschool, of naar de school voor ambachten en beroepen. In deze
+laatste school worden zij tot timmerman, meubelmaker of smid,
+houtsnijwerker, beeldhouwer etc gevormd. Deze school levert jaarlijks
+vele flinke ambachtslieden af. De meisjes kunnen naar huishoudscholen,
+kantwerk-, borduur- of naaischolen gaan, alwaar zij ook de
+verschillende daar onderwezen vakken leeren, dat zij er door in eigen
+onderhoud kunnen voorzien.</p>
+
+<p>Van de meer uitgebreid lagere scholen kunnen de kinderen naar de
+middelbare scholen gaan, waarvan er 38 over de eilanden verspreid zijn.
+Deze scholen staan met onze hoogere burgerscholen gelijk, behalve dat
+zij elken dag eenige uren besteden aan verschillend handwerk en aan
+gymnastische spelen. De jongens en meisjes, die deze scholen doorloopen
+hebben en daarna nog een cursus in stenografie en typewriten doormaken,
+zijn op de handelskantoren zeer gewild, vooral ook omdat zij de
+Engelsche taal grondig kennen en met meer oordeel werken. Na een
+middelbare school doorloopen te hebben, zijn de leerlingen klaar voor
+de normaalschool, waar zij tot onderwijzers en onderwijzeressen, ook
+tot die voor de verschillende handwerken, gevormd worden. Tot nog toe
+ontvingen al deze ge&euml;xamineerden onmiddellijk eene aanstelling en
+het plan is om al de Amerikaansche krachten bij het lager onderwijs
+door Philippino&rsquo;s te vervangen. Zij zullen dan voorloopig <span
+class="pagenum">[<a id="pb544" href="#pb544">544</a>]</span>nog wel
+onder Amerikaansche inspecteurs(trices) werken, waarvan elk toezicht
+over tien of twaalf scholen houden.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-615b.jpg" alt=
+"Damesorkest in Manilla." width="611" height="465">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Damesorkest in
+Manilla.</span></p>
+</div>
+
+<p>Van de hoogere burgerschool kunnen de leerlingen ook naar de
+universiteit gaan. Sedert drie jaren bezitten de Philippino&rsquo;s een
+eigen Hoogeschool, die voor die in Amerika of Europa niet behoeft onder
+te doen. Aan de universiteit is verbonden een faculteit voor
+Medicijnen, een voor Veeartsenij, een voor Rechten, een voor
+Ingenieurs, een voor Pharmacie, een hoogere Landbouwschool, verbonden
+met een cursus in het boschwezen, en een school voor Vrije Kunsten en
+Wetenschappen. Laat men van deze universiteit niet gering denken. Zij
+voert de leerlingen op tot eene wetenschappelijke hoogte, die in niets
+voor onze universiteiten onderdoet. De beste Amerikaansche en een paar
+Duitsche professoren wijden er hunne krachten aan. Jaarlijks gaan van
+elke faculteit een paar van de beste leerlingen, die afgestudeerd
+hebben, op staatskosten voor twee jaar naar Amerika of Europa, om zich
+daar aan de beste bronnen verder te bekwamen. Uit deze jonge mannen en
+vrouwen hoopt men later de professoren voor deze universiteit te
+vormen. Uit den aard der zaak zijn nog niet veel van zulke krachten
+afgeleverd, dit jaar heeft voor het eerst de faculteit der Medicijnen
+twee goede operateurs naar Breslau en Weenen gezonden en zijn een paar
+ingenieurs naar de Vereenigde Staten gegaan.</p>
+
+<p>Om een enkel voorbeeld te nemen. De studie in de medicijnen
+vereischt 5 jaar, als de leerling op geregelde tijden het
+overgangsexamen doet en daarna moet hij nog een vol jaar praktisch
+werken, als assistent in eene der daarvoor aangewezen hospitalen,
+alvorens het doctors-diploma wordt uitgereikt. De colleges zijn van
+7.30 tot 11 uur &rsquo;s morgens en van 1 tot 4 uur &rsquo;s middags
+practisch werk in laboratoria etc. In het eerste jaar wordt Anatomie,
+Histologie, Zo&ouml;logie, Chemie en Embryologie onderwezen. In het
+tweede jaar: Anatomie, Chemie, Physiologie en Bacteriologie. In het
+derde jaar: Pharmacologie, Pathologie, Medische geschiedenis, Physische
+diagnosis en Clinische diagnosis. Algemeene Chirurgie en Chirurgische
+Pathologie, Clinische Microscopie en Protozo&ouml;logie. In het vierde
+jaar: Obstetrie, Pediatrie, Chirurgie, Interne ziekten, Tropische
+ziekten, Medische zo&ouml;logie, Medische Entomology, Clinische
+Microscopie en Hygi&euml;ne. In het vijfde jaar: Chirurgie, <span
+class="pagenum">[<a id="pb545" href=
+"#pb545">545</a>]</span>Experimenteele Chirurgie, Neurologie,
+Hersenziekten, Oog-, oor-, neus- en keelziekten, Obstetrie, Interne
+ziekten, Tropische ziekten en Hygi&euml;ne, benevens Medische
+Jurisprudentie. Als wij daaraan nog een jaar praktisch werk in een
+algemeen hospitaal toevoegen, dan meen ik dat dit program vrijwel met
+dat aan Europeesche Universiteiten kan wedijveren.</p>
+
+<p>Ik wil niet te veel van het geduld van mijne lezers vergen, anders
+zou ik het leer-program van eenige andere faculteiten gaarne nog
+hieraan toevoegen. Ik nam dat der medicijnen, omdat ik daarover het
+best meen te kunnen oordeelen. Dat in alle genoemde scholen plaats is
+voor jongens en meisjes beiden, spreekt voor een Amerikaansch systeem
+van zelf; maar ook dat in al deze inrichtingen van onderwijs even zoo
+goed vrouwelijke als mannelijke leerkrachten worden aangewend is wel de
+vermelding waard. Men vertelde ons dat het aantal dames en heeren, in
+de verschillende takken van onderwijs werkzaam, ongeveer even groot is
+en in verschillende scholen waren man en vrouw, of duidelijkheidshalve
+echtgenoot en echtgenoote, aan dezelfde school werkzaam. Aan het bureau
+van onderwijs vernamen wij, dat gehuwde onderwijzers zooveel mogelijk
+aan dezelfde scholen worden geplaatst en altijd in dezelfde plaats. In
+plaats van gehuwde onderwijzeressen moeilijkheden in den weg te leggen,
+werkt men hier het gehuwd-zijn van het onderwijzend personeel zooveel
+mogelijk in de hand. Ook aan de Universiteit waren drie vrouwelijke
+professoren werkzaam.</p>
+
+<p>De scholen, vooral de lagere, boden wel eens stof tot lachen. Als
+daar zoo&rsquo;n klein 6- of 8-jarig vrouwtje voor de klasse moest
+komen om proeve van haar kennis af te leggen, dan vormde dat kleine
+menschje in haar lange, wijde sleepjapon, een aardig contrast met de
+naast haar staande slanke Amerikaansche onderwijzeres in haar
+hygi&euml;nisch witte, korte en nauwe japon. De onderwijzeressen doen
+alle moeite om de ondoelmatige kleeding der meisjes hier langzaam te
+doen vervangen door een beter voor dit land geschikte. Voor de
+gymnastiek en buiten-spelen moeten de meisjes in een kort, loshangend,
+waschbaar kleed gekleed gaan. Deze japonnetjes worden op school,
+tijdens de handwerklessen door de meisjes zelf gemaakt, de katoen-stof
+wordt door de school verstrekt. Hier en daar beginnen nu de <span
+class="corr" id="xd0e5630" title="Bron: kindren">kinderen</span> reeds
+in zulke jurken op school te komen. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb546" href="#pb546">546</a>]</span></p>
+
+<p>In de vacanties, die hier van half April tot einde Juni duren,
+worden er aan de Normaalschool en aan de Universiteit cursussen voor de
+onderwijzers gegeven, voor zoo ver die zich voor een of ander vak
+verder willen bekwamen, of het vroeger geleerde willen opfrisschen.
+Deze cursussen zijn niet alleen ook gratis, maar voor de onderwijzers
+die van andere plaatsen komen zijn verschillende pensions open gesteld,
+waar zij op staatskosten gedurende dien tijd kunnen verblijven.</p>
+
+<p>Ook de leerlingen van Hoogere Burgerscholen, vakscholen,
+universiteit etc., wier ouders niet wonen in een plaats waar een
+dergelijke school is, kunnen in een staatspension gratis huisvesting
+bekomen. Voor meisjes staan deze pensions onder het bestuur van een
+Amerikaansche dame, voor jongens onder dat van een dito heer.</p>
+
+<p>Aan het Bureau van Onderwijs is een afdeeling verbonden, die wij bij
+ons heelemaal niet kennen. Het is de afdeeling voor <span lang="en">
+Corresponding Education</span>, onderricht door correspondentie. Een
+dozijn dames en heeren waren op die afdeeling werkzaam. Alle
+onderwijzers, Philippino&rsquo;s en Amerikanen, die eenige moeilijkheid
+hebben bij de verklaring van het een of ander, kunnen zich schriftelijk
+tot dit bureau wenden om inlichtingen. Ook voor zelfstudie kunnen zij
+voorlichting bekomen. Vooral voor de vele onderwijskrachten, die op
+afgelegen posten zitten, en die niet in contact staan met
+collega&rsquo;s, is dit een niet te hoog te waardeeren gelegenheid voor
+verdere ontwikkeling.</p>
+
+<p>In al de scholen en in alle bureaux voor onderwijs ontmoetten wij
+personen, bezield met de grootste enthousiasme voor hun werk. Elkeen
+voelde als het ware, dat zij hier een groot experimenteel werk
+verrichten, waarvan de uitkomsten op dit oogenblik nog niet te overzien
+zijn. Elkeen wilde ons gaarne alle inlichtingen verstrekken, en elkeen
+sprak met de grootste lof en bewondering over de leerlust, den ernst,
+het bevattingsvermogen van dit Oostersche volk. Er waren natuurlijk
+enkele pessimisten, die vreezen dat men hier bezig is een geleerd
+proletariaat te vormen; dat alle jonge mannen en vrouwen later doctoren
+en advocaten en ingenieurs willen worden en er voor landbouwarbeid en
+de verschillende ambachten geen krachten te vinden zullen zijn; dat de
+hersenen van deze menschen overvoed worden en de slechte gevolgen <span
+class="pagenum">[<a id="pb547" href="#pb547">547</a>]</span>daarvan in
+de volgende geslachten gevoeld zullen worden, enz. Het antwoord op alle
+goede dingen, die de voorstanders hopen dat door de toepassing van hun
+opvoedingssysteem bereikt zullen worden, of op alle slechte gevolgen
+die de tegenstanders er van voorzien, zal eerst gegeven kunnen worden,
+wanneer wij eenige geslachten verder zijn en wij den toestand van dit
+volk dan in zijn geheel kunnen overzien. Zeer zeker zal over eenige
+geslachten de Engelsche taal hier over alle eilanden gesproken worden
+en de oorspronkelijke talen nog slechts als curiosum bestaan. Men is
+daarmede nu reeds een heel eind gevorderd. In de Assembly en bij de
+gerechtshoven wordt nu nog het Spaansch naast het Engelsch geduld, maar
+reeds bereikte een voorstel de Assembly om, te beginnen met &rsquo;s
+lands vergaderzaal, de Engelsche taal verplichtend te stellen.</p>
+
+<p>Op &eacute;&eacute;n ding in de scholen moet ik nog wijzen, omdat
+dit zoo gemakkelijk kan nagevolgd worden en er m.i. zooveel goeds in
+schuilt. In de corridor van elke school vonden wij een groot, zwart
+bord, waarop met groote krijtletters een paar korte zinnen geschreven
+waren. Een dier zinnen houdt een les van wellevendheid in, de andere
+was een hygi&euml;nische raad. Natuurlijk waren die in de lagere
+scholen geschikt voor jonge kinderen, terwijl die in de middelbare en
+hoogere scholen voor volwassenen bestemd waren. Een week lang blijven
+zulke spreuken op &rsquo;t bord en worden dan door andere vervangen.
+Een groote opvoedende kracht moet op den duur van deze wenken
+uitgaan.</p>
+
+<p>Onwillekeurig is deze mededeeling over het onderwijs zoo uitvoerig
+geworden, dat ik er in een dagbladartikel niets meer aan kan toevoegen.
+Ik zou over ditzelfde onderwerp nog wel bladzijden kunnen vullen en dan
+ook duidelijker doen uitkomen in hoeverre het <span class="corr" id=
+"xd0e5651" title="Bron: geheeele">geheele</span> systeem van ons
+onderwijssysteem afwijkt en geheel een Amerikaansch karakter draagt.
+Voor hen, die daarin bijzonder belang stellen, zijn de gegevens hier te
+verkrijgen, als men zich wendt tot het Bureau of Education, Manila.
+Voor een gewoon courantenlezend publiek meende ik niet in nog meer
+d&eacute;tails te mogen vervallen.</p>
+
+<p>Er is hier nog zooveel merkwaardigs waarin Amerika alle andere
+landen ten voorbeeld kan strekken, dat ik bij elk afzonderlijk punt
+niet te lang mag stilstaan. In den volgenden brief hoop ik het een en
+ander mede te deelen over de hier <span class="pagenum">[<a id="pb548"
+href="#pb548">548</a>]</span>bestaande gevangenis, die door de
+Amerikanen in een reformatorium is herschapen en waarvan heel veel
+menschen met gefronst gelaat en met opgetrokken schouders gewagen.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IV.</h3>
+
+<p>Even vast als de Amerikanen overtuigd zijn dat hun opvoedingssysteem
+de beste is in de wereld, even vast gelooven zij, dat hun strafstelsel,
+de inrichting hunner gevangenissen en de behandeling der gevangenen
+door geen enkel land ge&euml;venaard worden. Zij hebben van hunne
+gevangenissen gaandeweg overal opvoedingsgestichten gemaakt, waarin de
+veroordeelden tot bruikbaarder menschen worden opgevoed en die elkeen
+die er een zekeren tijd moet vertoeven, als een beter en hooger
+ontwikkeld mensch verlaat dan toen hij er in kwam. De Amerikanen hebben
+in hun strafstelsel geheel gebroken met de opvatting, dat iemand, die
+misdoet, gestraft moet worden; hun systeem beoogt van de veroordeelden
+goede burgers te maken, die door geregelden arbeid, waarin zij belang
+stellen, door gezonde ontspanning en regelmatige rust, aan een
+regelmatig bestaan gewend worden, zoodat zij een andere opvatting van
+het leven krijgen en lust in werken daardoor ontstaat. Bovendien laten
+zij hen &rsquo;n ambacht grondig leeren, zoodat zij, in de maatschappij
+teruggekeerd, den strijd om het bestaan met eerlijke middelen kunnen
+strijden.</p>
+
+<p>Hoe geheel anders is de opvatting van ons gevangeniswezen. Wij, en
+bijna nog overal in Europa, meenen, dat wij iemand, die de wet
+overtreedt, moeten straffen met dagen, maanden of jaren opsluiting in
+cellen, waardoor wij &rsquo;t lichaam van zoo&rsquo;n veroordeelde
+verzwakken en zijn geest dooden. Wij ook laten hem arbeid verrichten,
+maar een arbeid, die nog eentoniger en geestdoodender is dan niets
+doen. Wij meenen, dat wij ons moeten wreken op een veroordeelde en
+vergeten daarbij, dat die veroordeelde ons later die wraak dubbelvoudig
+terugbetaalt, doordat wij in hem alle zachtere gevoelens tot zwijgen
+hebben gebracht. Zijn de uitkomsten van ons strafstelsel niet slecht
+genoeg om eens met de oude opvatting te breken en een proef te nemen
+met een geheel ander stelsel, of ten minste grondig te bestudeeren,
+welke de uitkomsten zijn, die de Vereenigde Staten met hun Reformatoria
+verkrijgen? Acht jaren <span class="pagenum">[<a id="pb549" href=
+"#pb549">549</a>]</span>geleden was ik in de gelegenheid in Amerika
+eenige van deze instellingen te bezoeken, doch ik heb den verderen
+ontwikkelingsgang van hun systeem niet bijgehouden. Hier vernam ik, dat
+zij op den ingeslagen weg steeds verder waren gegaan, omdat de
+verkregen resultaten schitterend waren. Toen de Amerikanen dan ook hier
+de contr&ocirc;le over de gevangenissen van de Philippijnen hebben
+overgenomen, hebben zij onmiddellijk het geheele strafstelsel gewijzigd
+en alle oude, onmenschelijke gevangenissen afgebroken, en er
+reformatoria voor in de plaats gebracht, waarin zij met het in
+toepassing brengen van nieuwe methoden verder gaan dan ergens in de
+wereld, en dus ook op dit gebied proefnemingen op groote schaal
+verrichten.</p>
+
+<p>Zooals ons hier alles gemakkelijk wordt gemaakt, zoo werd ook ons
+bezoek aan de Bilibid prison, zooals de Amerikanen deze gevangenis
+noemen, vergemakkelijkt. Het is eigenlijk een pleonasme van Bilibid
+prison te spreken, want Bilibid is &rsquo;t Spaansche woord voor
+gevangenis. Toen wij een dag voor ons bezoek hadden vastgesteld,
+behoefden wij slechts in de auto plaats te nemen om te 9 uur, toen wij
+aan de poort aankwamen, den directeur reeds wachtende te vinden, die
+ons zelf wilde rondgeleiden en de noodige inlichtingen geven.</p>
+
+<p>Bij de overname van de gevangenissen vonden de Amerikanen daarin tal
+van personen, over wie nooit een vonnis geveld was; menschen die reeds
+lang van hunne vrijheid beroofd waren, zonder dat zij wisten waarom en
+zonder dat iemand van de rechters of van de gevangenisemployees kon
+vertellen, waarom die menschen daar zaten; anderen waren er, die lichte
+vergrijpen gepleegd hadden, waarvoor men hen gevangen had genomen, doch
+waarover nooit een vonnis was geveld, zoodat zij, noch iemand anders,
+wisten aan te geven, hoelang die opsluiting moest duren. Schandelijk
+was de rechtspraak in dit land door de Spanjaarden verwaarloosd. Men
+vond er, om een enkel voorbeeld te noemen, een man, een gezeten burger
+uit een provinciestadje, die steeds een deugdzaam leven had geleid en
+die gevangen was genomen op vermoeden, dat hij een moord had gepleegd.
+Of dat vermoeden enigen grond van waarheid bevatte, was nooit
+onderzocht en een vonnis over hem was nooit geveld. Bij onderzoek bleek
+nu, dat het vermoeden zijn oorsprong had gevonden in <span class=
+"pagenum">[<a id="pb550" href="#pb550">550</a>]</span>een droom van een
+oude vrouw uit het stadje. Zij had in haar droom gezien, dat die man
+een kind vermoordde. Deze droom had zij hare buren verteld en nog voor
+den dag om was, heette het, dat die vrouw den moord had gezien en
+daarop werd de man gevangen genomen. Het feit, dat er nooit een levend
+wezen in dat stadje gemist werd, dat de man dien nacht als een trouw
+echtgenoot aan de zijde van zijn vrouw had geslapen en andere
+bijgebrachte redenen, die de onschuld van dien man klaar en helder
+bewezen, konden hem niet uit de gevangenis redden; &ldquo;de rechters
+moesten de zaak eerst onderzoeken&rdquo; en daarvoor schenen zij nooit
+tijd te hebben. Tal van zulke verhalen hoorden wij niet alleen daar,
+doch vonden ze ook vermeld in de verschillende boeken, die wij over
+deze kolonie lazen. Het spreekt vanzelf dat, toen de Amerikanen het
+beheer in handen namen, er eerst een schifting moest gemaakt worden
+tusschen de personen, die in de gevangenis behoorden te zijn en
+degenen, aan wie de vrijheid teruggegeven kon worden. Ook werden tal
+van onbehoorlijk lange straffen voor kleine vergrijpen in mildere
+straffen omgezet Onmiddellijk was met den bouw van nieuwe gevangenissen
+begonnen, waarvan er nu 39 in de verschillende provinci&euml;n
+verspreid zijn; een er van doet dienst voor jeugdige veroordeelden.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-633.jpg" alt=
+"Rijststampen in Manilla." width="720" height="450">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Rijststampen in
+Manilla.</span></p>
+</div>
+
+<p>Verreweg de grootste en de belangrijkste van deze gevangenissen is
+de Bilibid, die gezegd wordt de grootste van de wereld te zijn. Zij
+bestaat uit 50 verschillende gebouwen en kan 5000 veroordeelden
+bevatten. Er zijn over het geheele land 50.000 veroordeelden en alleen
+zij, die een vonnis hebben, waardoor zij meer dan twee jaren van hunne
+vrijheid beroofd worden, gaan naar Bilibid.</p>
+
+<p>Dat de gevangenissen hier niet onder het departement van Justitie,
+maar onder dat van onderwijs ondergebracht zijn, geeft reeds de aard
+van hunne bestemming aan. Iemand die het niet vooraf wist, zou nooit
+vermoeden, dat Bilibid eene gevangenis is. Men vindt er geene gewapende
+wachters, er zijn nergens cellen, de kleeding der gevangenen wijkt niet
+in &rsquo;t oogloopend af, van de gewone, hier gebruikelijke en men
+passeert niemand die niet een of ander werk verricht. Alleen hebben de
+mannen aan den boord van hun jas of baadje een nummer en ziet men
+consequent drie verschillende kleuren van kleeding. Deze <span class=
+"pagenum">[<a id="pb551" href="#pb551">551</a>]</span>kleuren geven aan
+in welke klasse de dragers ingedeeld zijn. Zij beginnen allen in de
+derde klasse en kunnen door goed gedrag opklimmen tot de tweede en
+eerste klasse. Elke gevangene, die niet ziek is moet daags werken. Als
+hij ziek is, gaat hij naar het hospitaal der gevangenis.</p>
+
+<p>Alle gevangenen komen bij hunne opname eerst bij den directeur. Deze
+spreekt hen vertrouwelijk toe, vertelt hun, dat hij op de hoogte is van
+hun misdrijf, dat hij en alle officieel daar aangestelde personen hun
+persoonlijk belang beoogen, en niets liever zien, dan dat hun verblijf
+in Bilibid in elk opzicht tot hun voordeel zal strekken en dat zij hun
+best moeten doen van de gunstige omstandigheden, waaronder zij daar
+geplaatst zijn, zooveel mogelijk te profiteeren. Daarna gaan zij in een
+desinfectie-bad, worden naar de methode Bertillon gemeten,
+gephotographeerd, ingeschreven, ondergaan het gewone systeem van
+identificatie en daarna blijven zij 5 dagen in quarantaine, gedurende
+welke hunne excrementen onderzocht en hun lichamelijke toestand
+opgenomen wordt. Door goede voeding en geestelijke en lichamelijke rust
+brengt men hen in die dagen in goede lichamelijke conditie. Zijn zij
+ziek bevonden, dan gaan zij eerst naar het hospitaal, zijn zij gezond,
+dan worden hun na die vijf dagen de orde en regels van die gevangenis
+voorgehouden en worden zij in een werkafdeeling geplaatst. De eerste
+week staan zij nog maar onder halve maatregelen, om met hunne omgeving
+eerst bekend te raken, daarna vangt hunne geregelde dagtaak aan.</p>
+
+<p>Elke gevangene mag zelf bepalen, in welk vak hij wil opgeleid
+wonden, welk werk hij het liefste doet. Heeft hij in de maatschappij
+reeds een vak beoefend, dan wordt hem meestal geraden daarin voort te
+gaan, om het in dat vak tot de grootste hoogte te brengen. Weet de
+gevangene geen keuze te doen, dan treedt de directeur met hem in
+overleg en tracht uit te vinden, wat voor zoo iemand de meest geschikte
+arbeid is. Voor alle ambachten en voor elke in de eilanden bestaande
+industrie bestaat in Bilibid een in alle opzichten up to date
+werkplaats. In die werkplaatsen wordt het werk verricht onder geheel
+dezelfde voorwaarden of omstandigheden, als in elke groote fabriek of
+werkplaats, met dit verschil alleen, dat hier meer op het persoonlijk
+belang van elken werkman dan op winst gelet wordt, zoodat er wordt
+toegezien, dat dezelfde <span class="pagenum">[<a id="pb552" href=
+"#pb552">552</a>]</span>persoon niet te lang bij hetzelfde onderdeel
+van het vak geplaatst blijft en hij door op te klimmen langzamerhand
+het heele vak meester wordt. Wij zagen er achtereenvolgens de gebouwen,
+waarin de smederijen en het ijzeren machinewerk geplaatst zijn; die van
+de wagenmakerij, waar zoowel mooie, luxe rijtuigen, als eenvoudige
+boerenkarren gemaakt worden; de meubelmakerij, waar, van het prachtige
+narrohout, dat ze hier hebben, zeer mooie ameublementen gemaakt worden;
+de mandenmakerij, waar alle hier voorkomende en daartoe geschikte
+plantenvezelen gebruikt worden om er allerlei soort rieten meubelen van
+te vervaardigen; een goud- en zilversmederij, een zeepziederij, een
+schoen- en kleermakerij, een bakkerij, een hygi&euml;nische wasch- en
+strijkinrichting etc. Al deze ambachten en beroepen zijn elk in een
+afzonderlijk gebouw ondergebracht, en al het daar vervaardigde werk
+wordt gewoon op de arbeidsmarkt gebracht. Men werkt niet onder de
+gewone prijzen, de prijzen van de artikelen zijn zelfs iets hooger dan
+men hier gewoon is te betalen, maar daar al het afgeleverde van de
+beste kwaliteit is en in de uiterste volmaaktheid is vervaardigd,
+vinden alle artikelen steeds koopers. Heel dikwijls wordt op bestelling
+geleverd.</p>
+
+<p>Voor gevangenen, die hunne vakopleiding in Bilibid gehad hebben is
+na hunne invrijheidstelling altijd gemakkelijk een goede patroon te
+vinden. Zij worden in de keuze van een patroon door den directeur
+bijgestaan, die ook voor hun verder leven hun goede vriend en raadgever
+blijft. Tot dusverre komen steeds de grootste tevredenheidsbetuigingen
+in van de patroons, die ontslagenen uit Bilibid in hun werkplaats
+hebben genomen; zij roemen hun uitstekend werk, hun ijver en hun goede
+trouw.</p>
+
+<p>De dagindeeling van de gevangenen is zoo ingericht, dat behoorlijke
+rust en ontspanning hunnen arbeid afwisselt. Om half zes staan zij
+&rsquo;s morgens op, zij kleeden en wasschen zich, maken hun bed in
+orde en begeven zich naar de eetzaal. Om 6 uur is het ontbijt en om
+half zeven moet elk in zijn werkplaats aanwezig zijn, waar tot 11.30
+gewerkt wordt. Deze vijf uur arbeid wordt echter door de meesten
+onderbroken door een uur school. Alle gevangenen zijn verplicht
+&eacute;&eacute;n uur daags naar school te gaan. Er zijn verschillende
+scholen, maar van die duizenden gevangenen, waarvan niet meer dan 25 in
+eene <span class="pagenum">[<a id="pb553" href=
+"#pb553">553</a>]</span>klasse gaan, kan in een uur slechts een deel
+onderricht ontvangen. De lessen gaan dan ook geregeld den geheelen dag
+door en worden telkens door eene andere groep leerlingen bijgewoond.
+Nooit gaan er echter uit een werkplaats zooveel tegelijk, dat daardoor
+het werk stilstaat. De onderwijzers in de school zijn ook gevangenen.
+Al het onderwijs wordt ook daar in de Engelsche taal gegeven.</p>
+
+<p>Om 11.30 wordt het werk overal stop gezet; de gevangenen gaan zich
+dan wasschen, een schoon buis aandoen, en om 11.50 komen zij zich
+aanmelden voor hun middagmaal. Dit geschiedt geheel op militaire wijze.
+In precies tien minuten zagen wij in eene afdeeling 150 mannen bediend
+worden van hun middagmaal en zich, zooals alle Aziatische volken doen,
+op hunne hielen neerzetten om het sein van 12 uur af te wachten, waarop
+allen, in rechte lijnen neergehurkt, begonnen te eten. Hun middagmaal
+bestond dien dag in soep, een groot bord ongepelde rijst en een ander
+bord vol groentencurry. &rsquo;s Morgens krijgen zij brood, koffie en
+bananen, &rsquo;s avonds ook, maar dan worden de bananen dikwijls door
+andere vruchten vervangen. Elken dag krijgen zij 1&frac14; ons vleesch
+of visch, terwijl aardappelen, uien en meelspijzen het middagmenu
+afwisselend maken. Het eten zag er hoogst zindelijk en smakelijk uit;
+in de bakkerij vonden wij het brood zelfs zoo lekker, dat wij er met
+smaak een stuk van verorberden.</p>
+
+<p>Na het eten krijgt elke veroordeelde eenige sigaretten en houdt tot
+1.45 zijn siesta. Om twee uur begint het werk weder, dat tot 4.30
+duurt. Daarna nemen alle gevangenen een bad. Dit dagelijksch bad is
+verplichtend. Zij kleeden zich dan in schoone kleederen, hun
+muziekcorps speelt een vroolijken marsch en op de tonen van dien marsch
+wordt op de uitgestrekte pleinen binnen de omheining van Bilibid
+twintig minuten gemarcheerd. Daarna vangt het avondeten aan en als dat
+is afgeloopen, is elkeen tot kwart voor negen vrij te doen wat hij wil.
+In de recreatiezaal staan sigaretten voor de heeren en men vindt er
+allerlei onschuldige spelen; er is een goede bibliotheek met boeken en
+tijdschriften; in het gymnastieklokaal kunnen zij zich onder leiding
+oefenen en velerlei <span class="corr" id="xd0e5701" title="Bron:
+athletitische">athletische</span> spelen doen; in de schoolgebouwen
+wordt een uur les gegeven aan hen, die zich voor een of ander vak
+bijzonder willen bekwamen, deze lessen zijn niet verplichtend; in de
+<span class="pagenum">[<a id="pb554" href=
+"#pb554">554</a>]</span>vergaderzaal worden nu en dan lezingen gehouden
+met of zonder lichtbeelden; door het eigen muziekcorps worden af en toe
+concerten gegeven en door een andere club worden voordrachtavonden
+georganiseerd. Op deze en andere wijze worden de avonden ten nutte
+gemaakt.</p>
+
+<p>Om 8.45 begeeft zich ieder naar zijn slaapgebouw en om 9 uur moet
+elkeen in zijn bed liggen. Ook des nachts worden de gevangenen niet
+ingesloten. De slaapgebouwen waren precies zoo ingericht als wij dat
+hier in de kazernes hebben gezien. In elk groot slaapgebouw, waar van
+alle kanten de frissche lucht binnenstroomt, slapen 144 gevangenen. Elk
+heeft een ijzeren ledikant met stroomatras, twee lakens, een kussen met
+wit kussensloop en een wollen deken. Van elke zes is degeen, die de
+beste cijfers voor gedrag heeft, de hoofdpersoon. Hij moet toekijken,
+dat de anderen behoorlijk in hun bed liggen, hun bed netjes onderhouden
+en dat zij niets doen, wat niet geoorloofd is. Over 4 van zulke groepen
+is een hoogere bewaker aangesteld, terwijl in elk slaapgebouw twee
+gevangenen de volle verantwoordelijkheid dragen voor de goede orde van
+zaken. Deze twee worden alleen gekozen uit de eerste klas gevangenen,
+dat zijn zij, die een volkomen smetteloos gedragboekje hebben.
+Bovendien staat in elk gebouw elk der daar aanwezige gevangenen om
+beurten &eacute;&eacute;n uur op schildwacht. Hij is verplicht
+onmiddellijk &eacute;&eacute;n der laagste opzichters te wekken als er
+met een van de vijf onder hem geplaatsten het een of ander gebeurt.
+Ander toezicht wordt er &rsquo;s nachts niet uitgeoefend.</p>
+
+<p>De vrouwenafdeeling is geheel afgezonderd van de mannenafdeeling.
+Deze staat onder toezicht van een directrice, die vroeger aan het hoofd
+van een hospitaal heeft gestaan. Zij is hare ongeveer 150 vrouwen niet
+alleen geheel meester, maar zij beheert dit heele gedeelte zonder
+eenige hulp, dan alleen van de gevangenen zelf. Met de grootste liefde
+en vertrouwelijkheid gaat zij met elk harer veroordeelden om en de
+directeur verzekerde ons, dat er niet een onder haar was, die voor de
+Matron niet haar leven zou willen geven. Toen de directrice eens, de
+eene maal in de vijf jaren die zij daar is, voor zes weken eene
+vacantie nam, dachten de vrouwen nooit dien tijd zonder haar te kunnen
+doorkomen. Zij heeft ze toen geregeld met brieven op de hoogte gehouden
+van haar doen en laten <span class="pagenum">[<a id="pb555" href=
+"#pb555">555</a>]</span>en haar &rsquo;t een en ander van hetgeen zij
+zag en ondervond medegedeeld. Bij haar terugkomst waren allen zoo
+uitgelaten van vreugde, dat zij onmiddellijk besloot haar nooit meer
+zoo lang alleen te laten. Sedert heeft zij Bilibid nooit langer dan
+eenige uren achtereen verlaten. De vrouwen maken in hoofdzaak kant en
+borduursels. Dit zijn de twee zaken, die hier bijna alle vrouwen kennen
+en waarin zij het tot eene groote hoogte gebracht hebben. Langzamerhand
+is dat werk hier door de kloosterscholen ingebracht en de
+Philippino&rsquo;s schijnen een bijzondere handigheid en een
+bijzonderen smaak voor dit werk te bezitten. Wat wij in de gevangenis
+zagen maken, was wel het mooiste en fijnste, wat wij hier tot dusver
+van dit werk gezien hebben.</p>
+
+<p>Overigens worden op de vrouwen natuurlijk dezelfde regelen toegepast
+als op de mannen.</p>
+
+<p>Het zou mij te ver voeren, als ik ook nog &rsquo;t hospitaal, met
+het daaraan verbonden sanatorium voor longlijders, dat boven op het
+platte dak is aangebracht, ging beschrijven. Dit hospitaal met zijne
+verschillende afdeelingen en zijn operatiezaal is even zoo goed en zoo
+hygi&euml;nisch ingericht als elk nieuw Amerikaansch hospitaal. Hoewel
+er een vaste dokter is aangesteld, dienen de pati&euml;nten toch ook
+voor klinisch onderwijs aan de studenten der universiteit, die daar
+dagelijks hunne lessen aan het ziekbed hebben, terwijl er altijd eenige
+afgestudeerde studenten als assistenten van den fungeerenden dokter
+werkzaam zijn.</p>
+
+<p>Tal van zaken heb ik bij de beschrijving onaangeroerd moeten laten,
+omdat het onmogelijk is een volledig overzicht van deze merkwaardige
+instelling in briefvorm samen te pakken; bij eene afdeeling moet ik
+echter nog een oogenblik stilstaan, omdat dit een geheele nieuwe zaak
+is, die nog nergens, ook niet in Amerika, bestaat. Het spreekt van
+zelf, dat men overal in Amerika en zelfs ook de directeur van hier met
+de grootste belangstelling de uitkomsten van deze nieuwe proefneming
+gadeslaat, waaruit niet alleen voor rechters en <span class="corr" id=
+"xd0e5718" title="Bron: gevangenisspecialiteiten">
+gevangenisspecialisten</span>, maar ook voor psychologen zeer veel zal
+te leeren vallen.</p>
+
+<p>Men heeft n.l. op een der vele eilanden, die de Philippijnen vormen,
+een landbouwonderneming gesticht, die de Iwahig Penal Colony genoemd
+wordt, waar elke zwaar of levenslang <span class="pagenum">[<a id=
+"pb556" href="#pb556">556</a>]</span>veroordeelde, die het door goed
+gedrag verdiend heeft, op eigen verzoek naar toegezonden kan worden.
+Deze kolonie is in het midden van het eiland Palawan gelegen, een lang,
+strookvormig eiland, dat het dichtst bij Britsch-Borneo ligt. Reeds
+zijn daar in de vijf jaren, dat de kolonie bestaat, 1200 veroordeelden,
+mannen en vrouwen, naar toe gebracht. Om &rsquo;t voorrecht te genieten
+naar de Iwahig Penal Colony overgeplaatst te worden, moet de zwaar
+veroordeelde drie jaren achtereen een smettelooze conduitestaat
+bezitten. Gedragen zulke veroordeelden zich ook nog gedurende drie
+jaren volkomen goed in de kolonie, dan wordt hun toegestaan hunne
+familie te laten overkomen en een gezin op te bouwen. De familieleden
+worden dan op staatskosten daarheen vervoerd. Een getrouwde man kan
+echter zijne vrouw, noch zijne kinderen dwingen zijne ballingschap met
+hem te komen deelen, dit moet door vrouw en kinderen geheel vrijwillig
+geschieden. Ook mogen de mannen- en vrouwen-veroordeelden op het eiland
+onderling trouwen, als beide personen althans niet met een andere man
+of vrouw reeds getrouwd zijn. Zoo hebben er zich in den loop der jaren
+verschillende gezinnen gevormd en worden er jaarlijks van 5 tot 8
+wettige kinderen geboren. Van onwettige geboorten zag ik niets
+vermeld.</p>
+
+<p>Als de kolonisten zich in de kolonie &eacute;&eacute;n jaar goed
+gedragen hebben en het landbouwwerk genoegzaam kennen, dan ontvangen
+zij een stuk grond, dat zij voor eigen rekening mogen cultiveeren. Zij
+ontvangen dan ook een voorschotsom om alle benoodigdheden te kunnen
+koopen en om hunne gevangeniskleeding voor gewone kleeding te
+verwisselen. Uit de opbrengst van den grond moet langzamerhand het
+voorgeschoten kapitaal terugbetaald worden.</p>
+
+<p>Aan het hoofd van deze kolonie staat een directeur, die tevens de
+leider van het landbouwwerk is. Hij wordt in zijn werk bijgestaan door
+drie Amerikaansche en vier Philippino-assistenten. De overige
+opzichters benoemt hij uit zijne gevangenen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-651a.jpg" alt=
+"Iwahig Straf-kolonie te Palawan. Woning van een gevangen-kolonist."
+width="615" height="440">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Iwahig Straf-kolonie te
+Palawan. Woning van een gevangen-kolonist.</span></p>
+</div>
+
+<p>Verder wordt deze gemeente geregeerd als elke andere gemeente in de
+Philippijnen. De kolonisten benoemen uit hun midden een president (een
+burgemeester) en gemeenteraadsleden, die alle gemeentebelangen
+onderling regelen. De directeur van de kolonie heeft echter het
+veto-recht. <span class="pagenum">[<a id="pb557" href=
+"#pb557">557</a>]</span></p>
+
+<p>Deze kolonie heeft een oppervlakte van 50 vierk. mijlen en eerst op
+zeven mijlen afstand van daar is een kleine staf van
+Philippino-politieagenten gestationneerd, die in tijd van gevaar
+telefonisch opgeroepen kan worden. In de vijf jaren, dat de kolonie
+bestaat, heeft de politie nog nooit dienst behoeven te doen. Het gedrag
+van de kolonisten was zoo goed, dat men dit jaar voor het eerst eenigen
+van de allerbesten een zesweeksch verlof heeft toegestaan, om in
+Baguio, het Tosari der Philippino&rsquo;s, een rusttijd in een koeler
+klimaat door te maken. Ook deze proef is goed afgeloopen, heeft
+gunstige gevolgen gehad en zal nu jaarlijks herhaald worden.</p>
+
+<p>Langzamerhand zal nu het eiland Palawan geheel in cultuur gebracht
+en door veroordeelden bevolkt worden. Daar het bijna allen levenslang
+of heel lang veroordeelden zijn, dus menschen, die een zware misdaad
+hebben bedreven, die de bevolking van de kolonie uitmaken, en het hun
+veroorloofd is onderling te trouwen en een nieuw geslacht te vormen, is
+het zeker voor onze herediteitstheorie&euml;n van het hoogste belang,
+om na te gaan wat uit deze bevolking groeit.</p>
+
+<p>Iets, naar mijne meening geheel in tegenstelling met de humane
+geest, die in Bilibid heerscht en waarvoor de directeur mij ook geen
+voldoende verklaring kon geven, was het terechtstellen van zeven
+mannen, die achter een hek stonden te wachten tot zij ge&euml;xecuteerd
+zouden worden, Deze zeven mannen waren geboren criminalisten,
+onverbeterlijken, die allen gruwelijke moorden gepleegd hadden en in de
+gevangenis, zelfs onder het strengste toezicht, gevaar voor hunne
+medegevangenen opleverden. Hen wachtte de doodstraf door electriciteit.
+Het gezicht van die zeven wachtende mannen zal mij nog lang
+bijblijven.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-651b.jpg" alt=
+"Iwahig Straf-kolonie Palawan. Een gevangen-kolonist die zijn eigen stuk grond bezit."
+ width="618" height="439">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Iwahig Straf-kolonie
+Palawan. Een gevangen-kolonist die zijn eigen stuk grond
+bezit.</span></p>
+</div>
+
+<p>Om nu niet zoo griezelig te eindigen zal ik tot slot een eigenaardig
+verzoek mededeelen, dat juist den directeur bereikte, toen wij &rsquo;s
+morgens in Bilibid aankwamen. Het was eenig in zijn soort en bracht den
+directeur in verlegenheid, zoodat onze komst een welkome gelegenheid
+was, om de vrouw, die het verzoek deed, weg te sturen, om het antwoord
+over eenige dagen te komen halen. Hij heeft nu tijd tot beraad.</p>
+
+<p>De vrouw was vier jaren in Bilibid geweest, en was zes weken geleden
+ontslagen. Zij vroeg nu verlof om met den gevangene X., die tot twintig
+jaren veroordeeld is, waarvan nu <span class="pagenum">[<a id="pb558"
+href="#pb558">558</a>]</span>acht om waren, te mogen trouwen. Die man
+wordt dus eerst in 1924 ontslagen en tot dusver was zijn gedrag nog
+niet van dien aard, dat men hem eenige privilegi&euml;n heeft kunnen
+toestaan. Hoe die man en vrouw liefde voor elkaar hebben kunnen
+opvatten, was den directeur een raadsel, daar de mannen en vrouwen in
+de gevangenis streng van elkander zijn gescheiden, en wat die
+betrekkelijk jonge en vrij knap uitziende vrouw kon bewegen zich
+wettelijk te binden aan een man, die haar pas over een dozijn jaren kan
+toebehooren, is onverklaarbaar. De directeur verzekerde ons, dat hem
+nog nooit een dergelijk verzoek bereikt had en dat hij geloofde, dat
+het eenig was in zijn soort. In hoever hij er een gunstig oor aan kan
+verleenen, zal afhangen van de uitkomsten van het onderhoud, dat hij
+dien avond met den man in kwestie hoopte te hebben.</p>
+
+<p>Dengenen, die van Reformatoria eene studie maken en over deze
+belangrijke inrichting meer willen weten, raad ik aan zich te wenden
+tot mr. Geo Wolfe, director of Prisons, Manila.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">V.</h3>
+
+<p>Langzamerhand begin ik te begrijpen, wat het te beteekenen heeft
+hier te zijn in het regenseizoen en in den typhoontijd. De regenmoesson
+duurt van Juni tot November en de typhoonmaanden zijn Augustus en
+September. Wij genieten nu van beide. Het regent nu reeds meer dan 14
+dagen en soms zoo erg, dat men er bijna doof van wordt. Onophoudelijk
+klettert de regen in stroomen neer en het veroorzaakt daarbij soms
+zoo&rsquo;n geraas, dat het onmogelijk is zich alsdan verstaanbaar te
+maken. Die de regens, zooals zij hier vallen, niet heeft bijgewoond,
+kan er zich eenvoudig geen begrip van maken. Men berekent den regenval
+hier niet in inches, maar in voeten; zooveel voet regen is er gisteren
+gevallen, vindt men &rsquo;s morgens in de couranten vermeld. Manilla
+staat dan ook reeds voor een deel onder water, met schuitjes moeten de
+menschen, die in dat deel wonen, zich over straat voortbewegen. Tal van
+diners en avondpartijen hebben reeds moeten worden uitgesteld, omdat
+het eenvoudig onmogelijk is het huis goedschiks te bereiken.</p>
+
+<p>Heel erg ziet het er evenwel uit, wanneer deze regens <span class=
+"pagenum">[<a id="pb559" href="#pb559">559</a>]</span>vergezeld gaan
+van een typhoon. Ik heb ze hier nu bijgewoond, al waren ze dan maar van
+korten duur en niet van de hevigste soort. Het zijn hevige
+wervelwinden, die niemand weerstand kan bieden en elkeen tegen den
+grond werpen. Zoo&rsquo;n storm doet boomen ontwortelen, hooge palmen
+middendoor breken, haalt telegraaf- en telefoonpalen omver, neemt de
+daken van de lichtgebouwde huizen en voert ze honderd meter weg; kleine
+vaartuigen worden in de <span class="corr" id="xd0e5767" title="Bron:
+riveir">rivier</span> of in de zee opgenomen en onderstboven gekeerd en
+hij doet zelfs dit massief gebouwde hotel, waarin wij ons bevinden,
+schudden alsof het van papier is. Ik weet nu ook, waarom men hier geen
+glasruiten heeft: zij zouden in zulke oogenblikken in honderden
+scherven uiteenvallen. Daarom heeft men hier de vensters in kleine
+ruitjes verdeeld en met een soort micaplaatjes ingevuld. Deze plaatjes
+laten slechts een zeer gedempt licht door. Maar in gewone
+omstandigheden hindert dat niet, omdat de vensters nacht en dag
+openstaan en alleen in dagen, waarop de regen door alle openingen naar
+binnen wil dringen, gesloten zijn.</p>
+
+<p>Wij ondervinden door dit weder de grootste teleurstellingen. De
+ergste is wel, dat wij geen gebruik durfden maken van de ons aangeboden
+gelegenheid om de voornaamste eilanden der Philippijnen te bezoeken.
+Wij hadden in het begin van ons verblijf hier, onzen wensch te kennen
+gegeven, om ook naar de andere eilanden van de Philippijnen te gaan, en
+informeerden naar de meest geschikte gelegenheid. De
+gouverneur-generaal had van onzen wensch gehoord en op een tea te
+zijnen huize vroeg hij ons, of wij genegen waren als inspectrices van
+onderwijs met een gouvernementstransportschip te reizen, dan zou hij
+ons een aanstelling bezorgen en konden wij met het eerstvertrekkende
+schip eene rondreis maken en alle voorname eilanden aandoen. Natuurlijk
+namen wij deze prachtige aanbieding volgaarne aan, ontvingen spoedig
+daarna onze stukken als staatsambtenaren en zouden 3 Augustus met de
+&ldquo;Merritt&rdquo; vertrekken. Alles was zoo zorgvuldig voor ons
+voorbereid, overal werd ons gedurende ons verblijf vriendelijke
+gastvrijheid aangeboden en het zou een eenige gelegenheid zijn geweest
+om in betrekkelijk korten tijd een goed overzicht te krijgen van de
+geheele eilandenreeks. Maar het weder is zoo fataal, typhoons volgen
+elkander zoo snel op, dat alle vrienden ons ten sterkste moesten
+ontraden in dezen tijd op <span class="pagenum">[<a id="pb560" href=
+"#pb560">560</a>]</span>zee te gaan. Wel zouden wij in anderhalven dag
+buiten de typhoonstreek geraken, maar in dat eerste anderhalve etmaal
+kon toch nog genoeg gebeuren. Het was zoo&rsquo;n groote
+teleurstelling, dat wij deze gelegenheid moesten laten voorbij gaan en
+onder dankbetuiging onze stukken moesten terugzenden, dat wij den dag
+tevoren nog eerst, in een oogenblik waarin de regen het mogelijk maakte
+in een dichte automobiel even uit te gaan, ons naar het Observatorium
+begaven, om van de heilige vaders te vernemen, welk weder er in de
+eerstvolgende dagen te verwachten was. Maar ook deze goede oude heeren
+vonden het raadzamer in de eerste dagen geen zeereis te ondernemen en
+aan dien raad hebben wij ons ten slotte gehouden. En zoo zitten wij nu
+hier kalm af te wachten, wanneer regen en wind tot bedaren zullen komen
+en als er dan een goed schip vertrekt, dan zullen wij van de
+gelegenheid gebruik maken om weer naar Hongkong terug te keeren.</p>
+
+<p>Heelemaal doelloos brengen wij onzen tijd daarom toch niet door.
+Mrs. Catt hield reeds twee keeren een voordracht over vrouwenkiesrecht.
+Den eersten keer sprak zij in de &ldquo;Veertiendaagsche Club van
+Amerikaansche vrouwen&rdquo; en had toen tot onderwerp: &ldquo;De
+vrouwenkiesrechtbeweging in de verschillende landen&rdquo;. Vele harer
+hoorders gevoelden zich na hare voordracht opgewekt om op de een of
+andere wijze hare eigen landgenooten in den kiesrechtstrijd te steunen
+en beraamden achterna plannen op welke wijze zij dat het best kunnen
+doen. Om hier tot eene organisatie te komen, heeft voor de
+Amerikaansche dames eigenaardige bezwaren, want zij behooren tot
+verschillende staten in Amerika en elke staat heeft daar zijn eigen
+organisatie. Zij zullen echter trachten op de een of andere wijze hare
+gevoelens in dezen blijk te geven.</p>
+
+<p>Hare tweede voordracht was in de Club Nacionalista Philippino. De
+damesleden van deze club hadden ons voor een tea uitgenoodigd,
+vergastten ons op bandoline-muziek, zang en Philippino-gebak en een
+langen welkomstgroet van de presidente, een studentje in kunst en
+literatuur, in de Spaansche taal. Deze groet werd later in het kort
+voor ons vertaald in het Engelsch. Mrs. Catt sprak toen het jeugdig
+auditorium toe over &ldquo;de nieuwe plichten van de moderne
+vrouw&rdquo;. Een groep uit deze vrouwen heeft zich nu georganiseerd om
+een rapport over de wettelijke en maatschappelijke positie van <span
+class="pagenum">[<a id="pb561" href="#pb561">561</a>]</span>de
+Philippino-vrouwen samen te stellen en om een of meer dames uit haar
+midden te benoemen om haar het volgend jaar te vertegenwoordigen op het
+internationaal congres te Budapest en daar het rapport uit te brengen.
+Twee meisjes-studenten, die tegen dien tijd hare studie voleindigd
+zullen hebben, hebben zich reeds beschikbaar gesteld, om op eigen
+kosten de reis daarheen te maken. Als het enthusiasme, zooals dat thans
+is gewekt, laaiende blijft, dan zal het plan zeker gelukken.</p>
+
+<p>De Philippino&rsquo;s die, zooals men weet, tot hetzelfde ras als
+onze Javanen behooren, en in uiterlijk zeer veel overeenkomst met hen
+vertoonen, staan in het algemeen genomen in geestelijke ontwikkeling
+veel hooger. Dit is in hoofdzaak het meest in het oogloopend het geval
+met de vrouwen. Hoogstwaarschijnlijk danken de vrouwen haar grootere
+vrijheid en hoogere ontwikkeling aan het feit, dat de Mohammedanen hier
+nooit grooten invloed gehad hebben, dat hier nooit polygamie is kunnen
+ingevoerd worden en dat de vrouwen zich nimmer hebben laten opsluiten
+of haar gelaat achter dichte sluiers hebben verborgen. Overal waar wij
+tot nog toe polygamie en opsluiting der vrouwen hebben aangetroffen,
+was de wettelijke en maatschappelijke positie der vrouw eene
+allerbedroevendste.</p>
+
+<p>De vrouwen in de Philippijnen doen ons het meest denken aan de
+vrouwen in Burma, zooals wij die in Rangoon hebben aangetroffen. De
+vrouwen hier hebben echter in de laatste jaren van de goede
+Amerikaansche scholen kunnen profiteeren en daardoor staan de jongere
+vrouwen in de Philippijnen in geestelijke ontwikkeling boven hare
+Burmeesche zusters. Beiden zijn echter waardige vertegenwoordigsters
+van het Maleische ras, die zich niet door godsdienstprofeten de plaats
+hebben laten voorschrijven, waar de vrouw behoort te staan, noch
+&ldquo;haar Roeping&rdquo; door mannen hebben laten vaststellen; zij
+hebben haar eigen &ldquo;Roeping&rdquo; en eigen &ldquo;Plaats&rdquo;
+bepaald en die plaats is in de Philippijnen eene zoo in het oogloopende
+en een zoo goede, dat president Taft, toen hij in 1901 als
+gouverneur-generaal in de Philippijnen kwam, in zijn eerst uitgegeven
+rapport Over deze <span class="corr" id="xd0e5784" title="Bron:
+eilenden">eilanden</span> als zijne meening uitsprak, dat in alle
+eilanden hier de vrouwen superieurder waren dan de mannen en deze
+superioriteit zoowel bestond in geestelijke ontwikkeling, als in
+moreele levensopvatting en in energie en ijver. <span class="pagenum">
+[<a id="pb562" href="#pb562">562</a>]</span></p>
+
+<p>Het is zeker vreemd, dat Spanje en de Katholieke kerk, welks macht
+hier ruim drie eeuwen gevoeld werd, nooit zoozeer hun stempel op de
+vrouwen als op de mannen hebben kunnen drukken; de vrouwen hebben veel
+meer den oorspronkelijken vrijen geest behouden dan de mannen. In de
+Philippino-revolutie van 1898, de opstand van dit Orientalisch volk, om
+zich van de Spaansche overmacht te ontdoen, omdat die macht hen niet
+tot verdere ontwikkeling liet komen, werd de rol, die de vrouwen daarin
+speelden, zeer sterk gevoeld en ofschoon de vrouwen meer een
+dicteerende rol achter de schermen hebben gespeeld, namen zij toch ook
+aan den wapenstrijd op menig eiland daadwerkelijk deel.</p>
+
+<p>Wij waren ook een avond de gasten van de Spaansche heeren- en
+damesclub. Ook op dien avond maakte de gelegenheid tot dansen de
+hoofdzaak van het programma uit. Met vele Spaansche dames hebben wij
+toen kennis gemaakt, doch deze staan in geestelijke ontwikkeling niet
+op &eacute;&eacute;n lijn met hare Philippino-zusters. De tijd, dien
+deze laatsten gebruiken om zich wetenschappelijk te bekwamen en om zich
+in of buiten huwelijk economisch vrij te maken, gebruiken de eersten om
+allerlei Europeesche of Amerikaansche kunstjes aan te leeren en zich
+vooral zeer Europeesch voor te doen. Zij spreken bij voorkeur Fransch,
+kleeden zich bij Fransche modistes en leggen daarbij goeden smaak en
+groot weeldevertoon aan den dag. Toch kunnen zij hun Carmencita-natuur
+nu en dan niet geheel bemantelen. De Spaansche dames, zooals wij die
+hier ontmoet hebben, bezitten voor ons weinig aantrekkelijks.</p>
+
+<p>Beter hebben wij ons geamuseerd toen wij in een vooravond de gasten
+waren van de 180 Philippino-meisjes-studenten, die allen van buiten
+Manilla komen en gezamenlijk in een van de <span class="corr" id=
+"xd0e5794" title="Bron: dormitory">dormitories</span> door de regeering
+gehuisvest zijn. Alle meisjes, die geen ouders of familieleden in
+Manilla hebben en een van de <span class="corr" id="xd0e5797" title=
+"Bron: inrichitngen">inrichtingen</span> van middelbaar of hooger
+onderwijs hier bezoeken, worden door de regeering in groote pensions
+ondergebracht, waar zij kosteloos voeding en huisvesting ontvangen. In
+de grootste dezer, waar, zooals ik schreef, 180 meisjes bijeen zijn,
+hadden de meisjes, met goedkeuring van de directrice, ons uitgenoodigd
+te komen. Er waren leerlingen van de normaalschool, aanstaande
+onderwijzeressen dus, studenten, <span class="pagenum">[<a id="pb563"
+href="#pb563">563</a>]</span>in de pharmacie, medicijnen, rechten en
+philosophie, leerling-verpleegsters en studenten in allerlei
+afdeelingen van kunst.</p>
+
+<p>De versnaperingen ons dien avond aangeboden waren alle door de
+meisjes zelven bereid, andere meisjes maakten muziek of dansten de
+native-dansen voor ons en ten slotte vroegen zij ons om haar iets te
+vertellen van meisjes-studenten uit Amerika en Holland. Zij waren ten
+hoogste verbaasd, dat wij in Holland geen vrouwelijke professoren
+hebben en dat wij eigenlijk niet veel verder zijn dan de
+Philippino-vrouwen, en nog hooger steeg hare verwondering, toen ik
+mededeelde, dat ons land met de ontwikkeling van &rsquo;t Javaansche
+meisje, dat met het Philippino-meisje zooveel punten van overeenkomst
+bezit, pas kort geleden een begin heeft gemaakt en dat verreweg het
+grootste aantal Javaansche vrouwen nog niet lezen of schrijven kan. Dat
+de Mohammedaansche godsdienst, die op Java beleden wordt, die de
+vrouwen en meisjes binnen de perken der woning houdt, grootendeels
+hiervan de schuld is, heb ik getracht haar duidelijk te maken, zoodat
+onze regeering geen al te poover figuur in dezen naast die van Amerika
+maakt.</p>
+
+<p>De Philippinoos houden van muziek en <span class="corr" id=
+"xd0e5806" title="Bron: pleizier">plezier</span> maken, elke
+gelegenheid wordt daartoe aangegrepen. Begrafenissen zijn hier
+familiefeesten. Met de vroolijkste en soms allerzonderlingste muziek
+worden hier de lijken grafwaarts gedragen en na de begrafenis keeren de
+treurende familieleden en vrienden naar de woning van den overledene
+terug, om er den heelen dag te smullen en den avond, soms tot den
+volgenden morgen, in dans en muziek door te brengen. Als men
+zoo&rsquo;n woning passeert, gelooft men eerder dat er een bruiloft dan
+een begrafenis <span class="letterspaced">gevierd</span> wordt. De
+kerkhoven zijn hier ook zeer eigenaardig. Men begraaft de lijken niet
+in den grond, maar in de nissen van dikke muren. Zoo&rsquo;n
+Philippino-kerkhof bestaat uit een klein Katholiek kerkje. Daaromheen
+zijn cirkelgewijs drie of vier dikke wallen gebouwd, muren die een
+dikte hebben van een man&rsquo;s lengte. De muren zijn vol nissen en
+elke nis bevat een lijk. Het lijk wordt uit de kist genomen en zoo in
+de nis geduwd. De sluitsteen van de nis bevat den naam etc. van den
+gestorvene. De huur van zoo&rsquo;n nis bestaat in 5 pesos per jaar en
+moet voor 5 jaar tegelijk voldaan worden. Wordt na afloop van dien
+termijn de huur door de familieleden niet vernieuwd, dan werden,
+v&oacute;&oacute;r de Amerikanen hier kwamen, de overblijfselen <span
+class="pagenum">[<a id="pb564" href="#pb564">564</a>]</span>eenvoudig
+uit de nis genomen en buiten de muren op een hoop gesmeten; thans,
+onder Amerikaansch regime, worden ze gecremeerd. Op die wijze zijn er
+altijd nissen vrij om nieuwe bewoners te ontvangen en maakt de kerk een
+goed zaakje van de sterfelijkheid der Philippinoos.</p>
+
+<p>Een allergekst contrast vormt de lawaaierige manier, waarop een lijk
+naar de begraafplaats gebracht wordt en het totale gebrek aan
+formaliteiten waarmede het in de nis geduwd wordt, zoodra het op het
+kerkhof is aangekomen. Geen priester om daarbij een laatste woord of
+een gebed uit te spreken is aanwezig, geen huilende of treurende
+familieleden doen zich gelden, de kist wordt eenvoudig voor de nis
+neergezet, geopend en het lijk er door een man uitgenomen, die voor het
+verder werk zorgt. Met de ledige kist, die voor zoo&rsquo;n gelegenheid
+gehuurd wordt, aanvaardt men den terugtocht.</p>
+
+<p>Het aanhoudende natte weder, dat ons zooveel binnen de muren van het
+hotel houdt, heeft toch ook wel eens zijn aangename zijde en bezorgde
+ons een dezer dagen een avontuurtje, dat ons steeds als wij er aan
+terugdenken, zal doen lachen en vroolijk stemmen. Door het vele tehuis
+zijn hebben wij langzamerhand met de meeste toeristen in het hotel
+kennis gemaakt en toen wij een avond vertelden van de verschillende
+bals, die wij hier bijgewoond hebben, vroeg een der heeren ons of wij
+dan niet ook eens kennis moesten maken met de bals, die er alle avonden
+op verschillende plaatsen buiten Manilla gehouden worden en waarop de
+Amerikaansche militairen zich met de Philippino-meisjes vermaken. Wij
+waren een groep van zeven, vier dames en drie heeren, en allen dachten,
+dat het zeer interessant zou zijn daar eens gezamenlijk heen te gaan.
+Het was tien uur &rsquo;s avonds, de mooiste tijd, die men voor
+zoo&rsquo;n bezoek uitkiezen kon; de groote auto van het hotel kon 7
+personen bevatten, er was dus geen reden om niet onmiddellijk de daad
+aan het woord te verbinden. De auto kwam voor en zooals wij daar zaten
+in onze lichte avondtoiletten en met dunne schoentjes stapten wij in.
+Eerst gingen wij naar de balzaal in St. Anna, welke door de militairen
+van het fort Mc.Kinley gefrequenteerd wordt. Het ging er geanimeerd
+toe. De dansmeisjes zitten rechts, de danslustige heeren links van de
+zaal. Alleen als de muziek begint mogen de heeren zich van links naar
+rechts begeven, om een meisje uit te zoeken, doch meestal treden de
+<span class="pagenum">[<a id="pb565" href=
+"#pb565">565</a>]</span>schoonen hen reeds halverwege tegemoet. Dan
+wordt gedanst, vier minuten lang, en dan scheiden de paartjes zich voor
+&eacute;&eacute;n minuut, doch niet voordat de cavalier uit zijn
+broekzak 20 centavos (ongeveer een kwartje) opgediept heeft en die aan
+zijn schoone ter hand gesteld. De helft van die som behoudt het meisje,
+de andere helft heeft zij aan den eigenaar van het lokaal af te dragen.
+Voor eene goede orde van zaken houdt de politie een oogje in het zeil.
+Zoo moeten de dames en heeren als er niet gedanst wordt elk in eigen
+afdeeling blijven, is het streng verboden alcoholische dranken te
+gebruiken en wanneer een dansend paartje al te zinnelijk zich
+voortbeweegt, worden zij door de politie uit elkaar gezet. In de
+balzaal kan er dan ook niets onbehoorlijks gebeuren, maar het brengt de
+jeugd van beiderlei kunne in nauw kontakt en als resultaat van
+zoo&rsquo;n kennismaking volgt dikwijls eene voortzetting buiten de
+balzaal en uit deze intiemere verhouding wordt het aantal mestizos
+sterk vermeerderd.</p>
+
+<p>Na dit bezoek zouden wij nog <span class="corr" id="xd0e5822" title=
+"Bron: na">naar</span> een andere dergelijke gelegenheid gaan, aan de
+andere zijde van Manilla gelegen. Weldra zaten wij weder in de auto en
+voort ging het in een stortregen en in het middernachtelijk uur.
+Manilla was in een oogenblik bereikt, wij stoven door de stille, nauwe
+straten van de oude stad en waren heel gauw aan de andere zijde er
+weder uit. Een dorp of voorstad gingen wij door, &rsquo;t was er zoo
+stil of het geheel was uitgestorven, toen een langen modderigen landweg
+over, door een ander native-dorp en daarna sloegen wij een zijweg in.
+Hier begon het. De auto begon te schudden alsof zij ons wilde
+uitwerpen, hokte, met rare, sissende geluiden en ging op eens niet
+verder. Het was alsof wij ons op een zinkend schip bevonden, dat van
+achter af langzaam naar beneden zakt. Eerst sprongen de heeren uit. Zij
+zonken tot aan de knie&euml;n in een dikke modderlaag en waren
+volstrekt niet zeker, dat zij toen op vasten bodem stonden. Met behulp
+van den chauffeur werd geprobeerd de achterwielen te lichten, doch er
+was geen beweging in het zware voertuig te brengen. Toen moesten wij er
+uit. Het zeildoek, waarmede de kap van den auto bedekt was, werd los
+gepeld en op den grond uitgespreid en daarop zouden wij gaan staan.
+Eerst was ik aan de beurt. Alleen op het zeildoek staande en de
+lichtste van de partij zijnde, hield het mij goed, ik <span class=
+"corr" id="xd0e5825" title="Bron: zond">zonk</span> niet te diep <span
+class="pagenum">[<a id="pb566" href="#pb566">566</a>]</span>in en stond
+droog. Toen kwamen mijne lotgenooten. Elken keer als er een mijn
+standplaats kwam deelen, zonken wij dieper en ten slotte kwam de modder
+aan alle kanten over de randen heen loopen en stonden wij tot aan de
+knie&euml;n in de natte massa.</p>
+
+<p>De pogingen van de heeren om toen de auto te lichten, mislukten en
+eindelijk moesten wij van de sterke armen van een paar Philippinoos,
+die waren komen kijken, gebruik maken, om ons naar den hoofdweg terug
+te dragen en ons daar op een droog plekje neer te zetten. Doch hoe
+konden wij naar Manilla terug komen? Wij waren vijf mijlen van ons
+hotel verwijderd, geen voertuig bevond zich meer op den weg en de beide
+mannen, die ons gedragen hadden, waren de eenige personen die wij in
+het dorpje zagen. Deze mannen verstonden geen woord Engelsch en wij
+verstonden niets van &rsquo;t geen zij spraken. Ten slotte werd hun
+toch aan het verstand gebracht, dat wij rijtuigen moesten hebben en na
+eenig wachten kwamen zij dan ook, elk met een wagen, waarop zij in den
+morgen groenten naar de markt brengen, met een sukkelpaardje er voor,
+aanzetten. Op deze beide wagentjes verdeelden wij ons, voor den regen
+overdekt met de heerenjassen en groote palmbladen en toen ging het in
+een sukkeldrafje naar Manilla terug. Onderwijl zaten wij aanhoudend in
+angst, dat het paardje het niet halen zou, zoodat telkens de heeren
+uitstapten om te loopen, doch zij durfden ons toch midden in den nacht
+met deze mannen niet alleen te laten. Om twee uur kwamen wij eindelijk
+in het hotel terug, nat van boven en van onder, nat door de modder,
+waarin wij gestaan hadden, door den regen, die op ons neergekletterd
+had en door het transpireeren dat wij onder de heerenjassen gedaan
+hadden. In de wagentjes, waarin wij gekomen waren, zijn eenige
+werklieden met de noodige instrumenten teruggezonden, om den chauffeur
+te helpen zijn wagen te lichten om terug te kunnen keeren. Eerst tegen
+den morgen was die arme man komen aanzetten.</p>
+
+<p>Van alles wat wij hier zien en beleven zal ik natuurlijk geen
+getrouw verslag kunnen geven, maar ik zou toch een onvergeeflijke fout
+maken, als ik brieven uit Manilla zond en met geen enkel woord gewaagde
+van datgene waardoor deze stad in ons land het meest bekend is. Ik durf
+wedden, dat er vele landgenooten zijn, die van Manilla niets anders
+afweten, dan <span class="pagenum">[<a id="pb567" href=
+"#pb567">567</a>]</span>dat er Manilla-sigaren vandaan komen en die
+nooit iets anders uit Manilla gelezen hebben dan &ldquo;La Flor de la
+Isabela&rdquo; op den binnenkant van sigarenkistjes. De bevoorrechten,
+die Manilla-sigaren kunnen rooken, kan ik de geruststelling geven, dat
+zij onder de uiterst hygi&euml;nische voorzorgen alhier gemaakt worden
+en dat de Amerikaansche regeering bij geen ander verbruiksartikel
+zoo&rsquo;n groote mate van zorg ten toon spreidt als in de
+surveillance der sigarenfabrieken. Er is een afzonderlijke wet,
+gebaseerd op hygi&euml;nische voorschriften, waaraan de
+sigarenfabrikanten hebben te gehoorzamen. Al de groote fabrieken hebben
+dan ook hun eigen dokter, die dagelijks honderden werklieden
+surveilleert en onmiddellijk elk verdacht ziektegeval uit de gelederen
+verwijdert. Alleen de in elk opzicht gezonde jonge mannen en vrouwen
+kunnen in de fabrieken als werklieden aangenomen worden en deze zijn
+verplicht om zich twee keer in elke maand opnieuw aan een medisch
+onderzoek te onderwerpen. Bovendien nemen alle werklieden,
+v&oacute;&oacute;r zij het werk aanvangen, telkens een desinfectiebad
+en doen een schoon pak kleederen aan. In de badkamers, de W. C., de
+gelegenheden waar de lunch gebruikt wordt, overal heerscht de uiterste
+zindelijkheid en met zware boete wordt elkeen gestraft, die met lippen
+of tong een sigaar aanraakt of die iets anders voor de bevestiging van
+het dekblad gebruikt dan het daarvoor bestemde vocht. Eenige doktoren,
+door de regeering aangesteld, hebben ten allen tijde het recht, elke
+sigarenfabriek binnen te gaan en den een of anderen sigarenmaker
+lichamelijk te onderzoeken, met het oog op zijn gezondheid. Wordt zoo
+iemand ziek bevonden, dan wordt de fabrikant beboet, eene boete die
+hooger wordt naarmate het meermalen voorkomt en zelfs, wanneer blijkt,
+dat bij zoo&rsquo;n fabrikant geen voldoende toezicht uitgeoefend
+wordt, in gevangenisstraf kan worden omgezet. Geen wonder, dat
+Manilla-sigaren duur betaald moeten worden. In de meeste fabrieken
+geschiedt het sigarenmaken zoowel door mannen als vrouwen; voor zoover
+deze dezelfde taak te verrichten hebben, is de belooning ook dezelfde.
+In de fabriek, die wij hier bezochten, worden elken dag van het jaar
+eenige millioenen sigaren vervaardigd. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb568" href="#pb568">568</a>]</span></p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VI.</h3>
+
+<p>Die nu meent, dat na al het goede, dat de Amerikanen hier tot stand
+hebben gebracht, de Amerikanen hier geliefd zijn, dat de
+Philippino&rsquo;s zich gelukkig gevoelen uit de Spaansche macht in die
+van de Vereenigde Staten te zijn overgegaan, heeft het heelemaal mis.
+De Philippino&rsquo;s haten de Amerikanen meer dan zij ooit de
+Spanjaarden hebben gedaan en van de belofte, om hen tot zelfregeering
+op te voeden, gelooven zij niets. Zij meenen trouwens, zooals ieder
+buitenstaander zou meenen, dat zelfregeering insluit onafhankelijkheid,
+doch in Amerika heeft men geen plan hen onafhankelijk te maken, alleen
+om hen homerule te geven.</p>
+
+<p>Er zijn hier twee groote politieke partijen, die natuurlijk zooals
+overal, rechtsche en linksche vleugels hebben. De eene, verreweg de
+grootste en die ook alle gestudeerde Philippino&rsquo;s onder hare
+leden telt, is de Nationalistische partij, die streeft naar
+onafhankelijkheid in den kortst mogelijken tijd. Deze partij heeft ook
+allerlei radicale hervormingen in haar program. Vele vrouwen maken deel
+uit van deze partij. De andere is de progressieve, zoo genoemd, niet
+omdat zij progressieve maatregelen wil trachten in te voeren, maar wijl
+haar streven is, langs progressieven weg tot zelf-regeering te komen.
+Uit deze partij kiest de Amerikaansche regeering steeds de
+Philippino-leden van de Commission, het lichaam, dat werkt als een
+Eerste Kamer, het lid, dat de Philippijnen in het Congres in Washington
+vertegenwoordigt, den burgemeester van Manilla, (den eenigen
+burgemeester door de Amerikaansche regeering aangewezen) en andere
+officieele personen. De progressieve partij bestaat voornamelijk uit
+(laat men niet vergeten, dat ik inlichtingen heb van leden der
+Nationalistische partij) groote grondeigenaars en strevers, menschen,
+die de huidige omstandigheden gebruiken om vooruit te komen. Onder het
+volk bezitten zij weinig aanhangers en in de Assembly zijn zij bijna in
+het geheel niet vertegenwoordigd. Hun partij is zoo zwak, dat, toen in
+1911 er twee nieuwe vertegenwoordigers in het Congres gekozen moesten
+worden, waarvan, zooals ik in een vroeger schrijven uiteenzette,
+&eacute;&eacute;n door de Assembly gekozen en &eacute;&eacute;n door de
+Commission wordt aangewezen, doch die beiden de goedkeuring van
+Assembly &egrave;n Commission moeten <span class="pagenum">[<a id=
+"pb569" href="#pb569">569</a>]</span>hebben, de aangewezene door de
+Commission niet alleen niet de goedkeuring van de Assembly kon
+verwerven, doch hij kon daar, bij een 5 maal herhaalde stemming in
+verschillende zittingen, zelfs geen enkele stem op zich uitgebracht
+krijgen. Op eene vergadering, samengesteld uit een commissie van vijf
+uit de Assembly en eene van drie uit de Commission, waarvan ik het
+stenografisch verslag las, werd toen geprobeerd tot een vergelijk te
+komen, doch de waarnemende gouverneur-generaal, mr. Gilbert, bleef op
+zijn stuk staan om den door de Commission gekozene vertegenwoordiger en
+geen ander naar Washington te zenden, waarop de heer Osmena, de
+president van de Assembly, in onbewimpelde termen uiteenzette waarom
+deze man nooit de vertegenwoordiger van de Philippino&rsquo;s kon zijn
+en waarom de Amerikaansche regeering verkeerd handelde met uit deze
+soort mannen hare medewerkers te kiezen. Als men het verslag van deze
+vergadering leest, dan krijgt men den indruk, dat daar
+staatsmanswijsheid en staatsmansrechtvaardigheid en welsprekendheid
+meer zetelde aan den kant der Philippino&rsquo;s dan aan die der
+Amerikanen. Het gevolg was, dat geen der beide candidaten gekozen werd
+en de ouden nog voor twee jaar werden gehandhaafd. In 1913 zal dezelfde
+verkiezing weder gehouden worden en men vreest eene herhaling van het
+gebeurde.</p>
+
+<p>Een andere groote grief, die de Philippino&rsquo;s tegen de
+Amerikanen hebben, is het opdringen van de Engelsche taal en Engelsche
+gewoonten. Niet alleen wordt op alle scholen en zelfs in de gevangenis
+het onderricht uitsluitend in de Engelsche taal gegeven en verbiedt men
+den kinderen zelfs zich onderling van eigen taal te bedienen, maar
+reeds was een besluit uitgevaardigd, dat in 1912 de Engelsche taal de
+officieele taal moest zijn in alle vertegenwoordigende en openbare
+lichamen. In den aanvang van dit jaar werd dit besluit verlengd met
+1&frac12; jaar, zoodat nu in het eind van 1913 de Engelsche taal hier
+officieel overal zal worden ingevoerd. Proclamaties, die dit besluit
+inhouden, ziet men elke week in alle groote bladen en verder aan alle
+officieele gebouwen geplakt. Het verplicht ontblooten van het hoofd,
+zoodra het Amerikaansche volkslied gespeeld wordt, is mede, nu het niet
+vrijwillig geschiedt, een oorzaak, waardoor kwaad bloed gezet wordt.
+Tal van zulke, op zich zelf beschouwd kleinigheden, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb570" href="#pb570">570</a>]</span>doch in
+gezamenlijk verband groote kwesties, geven den Philippino&rsquo;s de
+overtuiging, dat de Vereenigde Staten nooit van plan zijn hun
+goedwillig de vrijheid terug te geven, maar dat zij trachten hun alle
+zelfstandigheid te ontnemen en hen tot Amerikaantjes op te voeden.</p>
+
+<p>Om de slechte verstandhouding, die hier tusschen de
+Philippino&rsquo;s en de Amerikanen bestaat, gaande te houden, werken
+de hier verschijnende dag- en weekbladen zeer sterk mede. Er is
+ononderbroken een opzettelijk verkeerd weergeven van soms de nietigste
+gebeurtenissen in beiderlei pers. In de Amerikaansche bladen wordt het
+eenvoudigste misdrijf of de kleinste verkeerde handeling van de zijde
+van een Philippino met schelle kleuren geschetst, met de sterk in het
+oogloopende strekking, somtijds zelfs in zoovele woorden gezegd, dat
+dit het karakter van een Philippino toont, of dat zulke menschen nog in
+geen drie generaties voor zelfregeering geschikt zijn. De een of ander
+fout begaan of dwaze redeneering gehouden in een of ander
+plattelands-gemeentebestuur wordt wekenlang in de <span class="corr"
+id="xd0e5852" title="Bron: Amekaansche">Amerikaansche</span> pers met
+allerlei vermakelijke commentaren vermeld, met geen andere bedoeling,
+dan de onrijpheid der Philippino&rsquo;s aan te toonen en hen tot spot
+der zooveel wijzere Amerikanen te laten dienen. Van de zijde der
+Philippino&rsquo;s wordt evenzoo gehandeld. Ook zij overdrijven alles
+wat de Amerikanen doen en zeggen, schrijven aan elk hunner handelingen
+kwade bedoelingen toe en wakkeren een wantrouwen tegen hen aan, waaruit
+op den duur niet veel goeds kan komen. In plaats van tegen de
+Amerikanen op te zien als een boven hen staand volk, zooals zij
+tegenover de Spanjaarden deden, zien zij met een zekere d&eacute;dain
+op de Amerikanen neder en toen ik eens in een gezelschap van
+Philippino&rsquo;s vroeg, waarom zij de Amerikanen van uit de hoogte
+beschouwen, antwoordde een hunner, dat de Spanjaarden een natie vormen
+met een mooi verleden, maar de Amerikanen behooren tot geen natie, zij
+zijn een samenraapsel van het schuim van alle andere nati&euml;n.</p>
+
+<p>Deze weinige gegevens toonen genoegzaam aan, welke geest hier
+heerscht, en dat de klove tusschen Philippino&rsquo;s en Amerikanen te
+groot is om die te kunnen overbruggen met tea-parties door mrs. Gilbert
+gegeven voor Philippino- en American-ladies te zamen, of door
+dergelijke onschuldige kleinigheden meer. Wij hoorden er voor het eerst
+van, toen wij, eenigen tijd <span class="pagenum">[<a id="pb571" href=
+"#pb571">571</a>]</span>geleden, op een avond een bezoek ontvingen van
+den heer Osmena, den president van de Assembly; den heer Torres, den
+secretaris en den heer Del Pan, lid van de Assembly, dien wij in Java
+ontmoet hadden. Over dit bezoek schreef ik reeds in een mijner vorige
+brieven. Bij dit bezoek zaten wij in een hoek van de hall van dit
+groote hotel en niemand anders <span class="corr" id="xd0e5859" title=
+"Bron: als">dan</span> wij <span class="corr" id="xd0e5862" title=
+"Bron: vijf">vijven</span> kon een woord van ons gesprek hooren. Ons
+gesprek liep over allerlei inlichtingen, die wij vroegen omtrent de
+wijze, waarop de Philippijnen beheerd worden, over de positie van de
+vrouw alhier enz. Bij dit onderhoud bleken de drie heeren hoogst
+ontwikkelde personen te zijn, die groote algemeene kennis bezitten en
+die aan groote kennis, zeer aangename manieren paren en aan wier
+hoffelijken omgang met vrouwen alle nati&euml;n een voorbeeld kunnen
+nemen. Den volgenden avond gaven de hier verschijnende Amerikaansche
+bladen een uitvoerig verslag van dit bezoek, met een in elk woord
+onwaar wedergeven van het gesprokene! De drie Philippino-heeren werden
+als idioten voorgesteld, die op de eenvoudigste vragen van ons geen of
+een allerdwaast antwoord konden geven en wij werden tegenover hen in
+het zonnetje gezet. Toen mrs. Catt daarop ging informeeren, hoe men aan
+een dergelijk onwaar verhaal kwam, werd lachend geantwoord, dat men
+bericht had ontvangen van het bezoek dezer heeren en dat het overige op
+het persbureau er aan toegevoegd was. Dat later de Philippijnsche pers
+het verhaal omkeerde en ook een uit den duim gezogen verslag gaf,
+waarin mrs. Catt, als Amerikaansche, een dwaze rol speelde, volgde als
+van zelf. Met dit feit als uitgangspunt begonnen wij onze
+onderzoekingen omtrent de verhouding van beide rassen, omdat wij
+gedacht hadden, dat die verhouding niets te wenschen overliet en de
+Philippino&rsquo;s den dag zegenden, waarop zij uit de Spaansche
+overheersching in die der Amerikaansche waren overgegaan. Wij waren
+niet weinig ontgoocheld, toen wij de ware gevoelens leerden kennen.</p>
+
+<p>Den 13en Augustus is een dag, waarop, vooral voor diegene, die
+ingelicht is, de verhouding goed duidelijk wordt. Dit is de dag, waarop
+Manilla door de Amerikanen in beslag werd genomen en daarom nu tot een
+algemeenen feestdag over heel de Philippijnen is verklaard. Alle
+scholen, banken, kantoren, winkels etc. moeten dien dag gesloten zijn,
+in parken en op pleinen spelen de muziekcorpsen &rsquo;s morgens en
+&rsquo;s middags en <span class="pagenum">[<a id="pb572" href=
+"#pb572">572</a>]</span>van alle openbare gebouwen wapperen de vlaggen.
+De militairen worden dien dag extra getracteerd en de
+gouverneur-generaal houdt een speech voor het volk. Niettegenstaande al
+dit geruchtmakend vertoon heerscht er in de straten en op de pleinen
+van Manilla een welsprekende stilte en kalmte, dit als gevolg van het
+al of niet gezamenlijk overeengekomene besluit der Philippinoos om dien
+dag zoo min mogelijk hunne woningen te verlaten. Waren de Philippinoos
+niet zoo verschrikkelijk bang om, wanneer zij nu onafhankelijk waren,
+in de handen der Japanners te vallen, wat zij boven alles vreezen, dan
+zouden zij zich onder Amerikaansch juk niet zoo mak gedragen. Japan,
+dat is het vreeselijke spook, waarvoor elkeen hier bang is.</p>
+
+<p>Het weder is in de laatste dagen veel en veel beter, de storm is
+gaan liggen en de regen valt nog maar in buien, terwijl het soms uren
+achtereen en soms een heelen dag droog is. Van dit beter weder hebben
+onze vele vrienden hier direct gebruik gemaakt om ons nog het een en
+ander van andere plaatsen in Luzon te laten zien. Zoo waren wij l.l.
+Zondag uitgenoodigd om met een groep Philippinoos een tocht te maken
+naar Pagsanjan, een van de mooiste uitspanningsplaatsen op bereikbaren
+afstand van Manilla. Wij verlieten &rsquo;s morgens om 8 uur Manilla in
+een klein stoombootje en voeren eerst door de Pasig-rivier en daarna
+door het meer van Bay, tot wij des avonds om 7 uur, in plaats van
+&rsquo;s middags om 3 uur, te Pagsanjan aankwamen. Deze heele tocht is
+buitengewoon mooi. De oevers van de Pasig-rivier zijn van het begin tot
+het eind met een tropischen plantengroei bedekt, die na zoovele regens
+er bijzonder frisch en als verjongd uitzagen. Tengevolge van den Zondag
+bevolkten tal van kleine bootjes met inlandsche jeugd de rivier en toen
+wij op het vrij breede meer kwamen, zagen wij in plaats van de lage,
+groene oevers, rondom groene bergtoppen, soms van vrij groote hoogte.
+Het was een mooie, maar ook een vroolijke tocht; de Philippinoos houden
+van muziek en zang en zijn goede musici; mandolines waren medegenomen
+even goed als een copieuse lunch en allerlei versnaperingen, zoodat de
+dag om was alvorens er een van ons aan dacht. Laat mij niet vergeten op
+te merken, dat geen wijn of andere alcoholische dranken aanwezig waren
+en dat geen der heeren ook later in het hotel iets van dien aard dronk.
+Na een gezelligen gezamenlijken maaltijd in het hotel Pagsanjan <span
+class="pagenum">[<a id="pb573" href="#pb573">573</a>]</span>legden wij
+ons allen vroeg ter ruste; vier en vier moesten &eacute;&eacute;n kamer
+deelen, alleen mrs. Catt en ik kregen er een voor ons beiden; den
+volgenden morgen werden wij allen om 6 uur gewekt om den tocht naar de
+gorges en watervallen, waardoor dit stadje zoo beroemd is, te
+ondernemen. Wij verschenen den volgenden morgen allen in badcostuum,
+ontbeten met een kop koffie en een stukje taart en toen ging &rsquo;t
+elk in een canoe de rivier op. In ieder van deze ranke bootjes, die bij
+de minste gewichtsverplaatsing dreigden om te tuimelen, zaten voor en
+achter een native-boy, die elk met een houten schop, tot roeispaan
+dienende, het vaartuigje pijlsnel door de nauwe rivier voort deed
+snellen. Wij zaten vlak op den bodem en moesten ons met groote moeite
+door den snelvlietenden stroom in evenwicht houden. Waar de rivier te
+ondiep was en het bootje amper tusschen de rotsblokken door kon, daar
+sprongen de jongens uit en trokken het vaartuigje over de nauwe en
+ondiepe plekken heen, een enkelen keer moesten ook wij uitstappen en
+werd het bootje over de rotsen heen getild; het was een exciting trip,
+die naast het onbeschrijfelijk mooie, wat zij te genieten gaf, ons ook
+telkens den vrij onschuldigen angst bezorgde om onderste boven te
+kantelen. Of het was doordat de dames zich beter in evenwicht konden
+houden, of omdat de aardige native-jongens zich met de heeren nu en dan
+een grapje veroorloofden, weet ik niet, doch zeker is, dat de bootjes
+der heeren herhaaldelijk zich van hunnen last ontdeden en den
+inzittenden heer een frisch morgenbad bezorgden en dat wij allen
+behouden aan het eind van den stroom landden en er ook den terugtocht
+goed afbrachten. De geheele afstand van vier mijlen lang werd verder
+opgevroolijkt door het aardige gezang van onze roeiers, die alle
+nationale (Philippijnsche) liederen voor ons zongen, waarin vele leden
+van ons gezelschap telkens lustig instemden. Toen wij om tien uur in
+het hotel teruggekeerd waren, werden spoedig onze kletsnatte
+badcostuums voor geregelde kleeding verwisseld, een zeer hartig ontbijt
+genomen, daarna het stadje met zijn levendige passar, de zeer oude
+kathedraal, het stadhuis enz. bezocht en daarop gingen wij per
+rijtuigen naar Santa Cruz. Het waren de meest primitieve houten
+karretjes, die men zich denken kan, met een bank, waarop nauwelijks
+twee personen konden zitten, de koetsier zette zich op het paard, <span
+class="pagenum">[<a id="pb574" href="#pb574">574</a>]</span>dat er
+voorliep, en zoo gingen wij in tien van die rijtuigjes den landweg
+over. Om drie uur namen wij aldaar den trein, die ons om half acht
+&rsquo;s avonds weder in Manilla bracht. Het waren twee gezellige,
+vroolijke dagen vol van natuurschoon en bovenal, vol indrukken omtrent
+dit land en zijne bewoners, in wier midden wij ons al dien tijd
+bevonden hadden.</p>
+
+<p>Van een ander tochtje wil ik nog &rsquo;t een en ander mededeelen.
+Ook hier waren wij de gasten van een Philippino-familie die ons voor
+een autotocht naar Antipolo uitgenoodigd had. Antipolo is een zeer
+wonderlijk oud dorpje, schilderachtig gelegen in de Mariquina vallei en
+zijne vermaardheid dankende aan zijne oude kerk, die het beroemde beeld
+van <span lang="es">Nu&euml;stra Senora de la Paz y Buen Viaja</span>
+(Onze dame van Vrede en Goede Reizen) bevat. Sedert 1672 is dat beeld
+daar geplaatst en jaarlijks gaan duizenden pelgrims op om het te
+verheerlijken en zijn zegeningen af te bidden. Bij deze gelegenheden
+ontvangt het beeld kostbare geschenken, niemand komt met leege handen,
+zoodat nu de kleederen van het beeld bedekt zijn met vele honderd
+duizenden dollars waarde aan edelsteenen en is het geplaatst in een
+kast van massief zilver, die op zich zelf reeds een groote schat
+vertegenwoordigt.</p>
+
+<p>Van dit beeld worden de grootste wonderen verteld. Zeven keer heeft
+het de reis vice versa van Mexico naar Manilla gemaakt en elken keer
+heeft het de stormen tot bedaren gebracht die dreigden het schip,
+waarop het zich bevond, ten ondergang te brengen. Herhaaldelijk is een
+kerk, waarin het in dien tijd geplaatst was, door brand vernield,
+terwijl het beeld ongedeerd bleef, ja, eens zelfs vond men het beeld
+den volgenden dag, na den brand, hoog in een boom staan op ruim 100 M.
+van de kerk verwijderd. Maar eens heeft het, en daarom heb ik het beeld
+mijne hulde onthouden, twaalf Hollandsche oorlogsschepen in den grond
+geboord. Het gebeurde in het midden der 17e eeuw. Twaalf Hollandsche
+oorlogsschepen probeerden de Manillabaai binnen te komen om er de
+Hollandsche vlag te planten. Zij waren reeds tot Cavite genaderd en de
+bemanning meende reeds de overwinning te kunnen bezingen, toen de
+Spanjaarden in radeloozen angst hun <span lang="es">Senora de la
+Paz</span> grepen en naar de haven sleepten. Op dat gezicht gingen
+onmiddellijk alle Dutchmen op de vlucht en lieten hun gewonden
+aanvoerder in de macht der Spanjaarden. Maar ook zij <span class=
+"pagenum">[<a id="pb575" href="#pb575">575</a>]</span>ontliepen hun
+gerechte straf niet, want de Senora liet een storm komen, welke de
+meeste schepen in de golven der Chineesche Zee met man en muis in den
+grond boorde.</p>
+
+<p>Zoo zijn er nog tal van wonderen, die dit heilige beeld heeft
+verricht, maar wijl die ons niet zoo direct raken, zal ik ze onvermeld
+laten. Er is een heel boekdeel vol van. Het is niet te verwonderen, dat
+de duizenden pelgrims bij hun jaarlijksch bezoek, dat in een van de
+dagen van Mei valt, zich vol geloof tot deze heilige Maagd wenden, bij
+wier verschijning alle rozeknoppen zich openen en elke vogel een
+huldelied zingt, en dat zij dan vol troost huiswaarts keeren. Gelukkig
+zijn de eenvoudigen van geest!</p>
+
+<p>De atmosfeer van heiligheid, die Antipolo omhult door de
+aanwezigheid van het Heilige Beeld, is in schrille tegenspraak met den
+werkelijken toestand, die in het dorp heerscht. Het is het centrum van
+alle mogelijke misdadigers. Al wat de Philippijnen aan slechte
+individuen oplevert, schijnt in dit dorp zijn opleiding te genieten.
+Het wordt beschouwd als het brandpunt van misdaad, wij hebben dan ook
+de voorzorg genomen om v&oacute;&oacute;r zonsondergang den terugtocht
+te aanvaarden.</p>
+
+<p>Van het gunstiger weder hebben wij gebruik gemaakt om plaatsen te
+bespreken op de eerste goede boot, die van hier naar Hongkong terug
+gaat en zoo zullen wij nu morgen met de &ldquo;Prins Sigismund&rdquo;
+van de Norddeutsche Lloyd, naar China afreizen. Ik zal dezen brief in
+Hongkong posten, de verschijning in &ldquo;De Telegraaf&rdquo; is dan
+voor mijne goede vrienden een bewijs, dat wij goed de zeereis volbracht
+hebben.</p>
+
+<p class="alignright">15 Augustus 1912. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb576" href="#pb576">576</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch49" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-668.gif" alt=
+"Ornament" width="611" height="215"></div>
+
+<h2 class="normal">In China.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Vrijdagavond, den 16en Aug., verlieten wij Manilla onder een
+prachtigen sterrenhemel. Den geheelen dag hadden wij het druk gehad,
+doordat onophoudelijk goede vrienden ons kwamen bezoeken om adieu te
+zeggen en velen ons een of ander als souvenir aan de gezellige dagen in
+deze stad doorgebracht, kwamen brengen, wat dan nog weder ingepakt
+moest worden. In welk ander land dan in Amerika of in een Amerikaansche
+kolonie zal het echter kunnen gebeuren, dat de Gouverneur-Generaal en
+zijne vrouw persoonlijk twee onofficieele <span class="corr" id=
+"xd0e5904" title="Bron: persomen">personen</span> goeden dag zeggen, en
+dat deze twee bovendien voor ieder van ons een doos met versche rozen
+naar onze hut op de boot hadden gezonden, om ons het verblijf in de hut
+op dit stuk onhebbelijke zee te veraangenamen? Wij waren door dit
+bewijs van eenvoudigheid en beleefdheid niet weinig verrast.</p>
+
+<p>Voor het eerst op onze lange reis maakten wij nu eens gebruik van
+een Duitsche boot. De &ldquo;Prinz Sigismund&rdquo; is een van de
+kleine booten van de Nord Deutsche Lloyd; deze lijn onderhoudt een
+geregelden dienst tusschen Japan en Australi&euml;, waarbij op de heen-
+en terugvaart Manilla wordt aangedaan. De &ldquo;Prinz Sigismund&rdquo;
+was vol passagiers, zoodat mrs. Catt en ik een hut moesten deelen; de
+hutten zijn echter groot en zindelijk en gerieflijk ingericht. Ook het
+eten en de bediening laat op de booten niets te wenschen over. Maar
+toch in gerieflijkheid, zoowel als in alle andere zaken, kunnen deze
+booten bij onze Hollandsche booten niet in de schaduw staan. Het was
+niet ik, maar mijne Amerikaansche vriendin, die vanmorgen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb577" href="#pb577">577</a>]</span>tot mij zeide,
+zullen wij niet probeeren om van Hongkong naar Shanga&iuml; weder een
+Hollandsche boot te krijgen, die zijn toch in elk opzicht de beste van
+alle, die wij tot dusver geprobeerd hebben. Om slechts een kleinigheid
+te noemen: op de &ldquo;Prinz Sigismund&rdquo; was geen gelegenheid om
+buiten te zitten als men zelf geen stoel had medegenomen. Het schip had
+geen enkelen dekstoel aan boord, ook niet om te verhuren, en de stoelen
+in den salon zaten allen vastgeschroefd, zoodat wij die niet naar
+buiten konden brengen. Op het dek kon men alleen staan of loopen, om
+een oogenblik ergens rustig te gaan zitten, gaf men den passagiers geen
+gelegenheid. Deze onhebbelijkheid hebben wij nog nergens zoo sterk
+aangetroffen.</p>
+
+<p>Op den gezetten tijd, Maandagmiddag om &eacute;&eacute;n uur,
+stoomden wij de schilderachtige en drukke haven van Hongkong weder
+binnen. De gloeiende middagzon deed het groen der heuvels en het rood
+der zandbergen nog sterker uitkomen. Niettegenstaande wij op het dek
+stonden te smelten, bleef toch elkeen van het begin tot het einde dit
+binnenkomen aanschouwen. De &ldquo;Prinz Sigismund&rdquo; blijft
+1&frac12; dag in deze haven liggen; van deze gelegenheid maakten bijna
+alle eerste klasse-passagiers gebruik om aan wal te gaan om Hongkong te
+leeren kennen. Wij zullen hier tot 27 Augustus blijven, om gelegenheid
+te hebben Macao en Canton, deze twee merkwaardige steden in Zuid-China,
+die in de geschiedenis van China zoo&rsquo;n belangrijke rol hebben
+gespeeld, te bezoeken. Woensdagmorgen zullen wij met de eerste boot
+naar Macao afreizen en daarmede onzen tocht door China beginnen.</p>
+
+<p>Men verwachte echter niet, dat het mij mogelijk zal zijn, den lezers
+ook maar bij benadering een beeld te geven van een volk, dat in elk
+opzicht zooveel verschilt van het onze en dat daarbij op het oogenblik
+in dit oeroude land, met zijne oude gebruiken en instellingen, een
+nieuw leven is begonnen.</p>
+
+<p>De Chineezen, een volk, dat met zijn 426 millioen, een derde van de
+geheele menschheid uitmaakt, moest eenmaal als de eerste onder de
+volkeren gerekend worden, omdat het toen in ontwikkeling en beschaving
+bovenaan stond. Langzamerhand is het evenwel zoo gedaald, dat het tot
+de laatsten is gaan behooren en elk volk het zich tot oneer rekent,
+&ldquo;de Chineezen van Europa&rdquo; genoemd te worden. Het idee, dat
+dit volk <span class="pagenum">[<a id="pb578" href=
+"#pb578">578</a>]</span>zich van zijne overheerschers trachtte te
+ontdoen en een republiek wou gaan stichten, bracht nog niet lang
+geleden een glimlach op elks gelaat; niemand geloofde hen tot zoo iets
+in staat. Toch hebben zij het feit volbracht, zich van de
+Manchu-regeering ontdaan en een republiek gesticht, maar of deze
+republiek genoeg levensvatbaarheid bezit om zich te kunnen handhaven,
+is voorloopig nog een open vraag. Het is niet alleen gebrek aan de
+noodige geldmiddelen, waardoor het voortbestaan van dezen
+democratischen regeeringsvorm bedreigd wordt; oneenigheid, wantrouwen,
+onderlinge jaloezie in eigen gelederen is een veel ernstiger factor
+voor den mogelijken ondergang van dit pasgeboren wicht. Een zeer
+ontwikkeld en vrijzinnig Chinees met wien wij dezen middag den
+politieken toestand van het land bespraken, sprak onomwonden zijn vrees
+uit, dat een wijd verspreide anarchie weldra zal volgen en dat de
+geheele opstand ten slotte zal eindigen in eene verbrokkeling van dit
+groote land.</p>
+
+<p>Het reizen in China is voor toeristen nog maar voor een gedeelte
+mogelijk, alleen waar men met booten of per trein kan komen, en dat is,
+in verhouding tot de uitgestrektheid van het land, niet zoo heel ver,
+kan men gerust gaan. Van de prachtige bergen, duizenden dichtbevolkte
+steden, die ieder op zich zelf door de godsdienstige of heilige
+reliquien, die zij bevatten, een bezoek overwaard zijn, zullen wij
+niets kunnen zien. Wij mogen blijde zijn dat Canton en <span class=
+"corr" id="xd0e5921" title="Bron: Macco">Macao</span>, de twee
+merkwaardigste steden in het zuiden van het land, op dit oogenblik zoo
+rustig zijn, dat wij er onbevreesd kunnen heengaan. Weichow, dat wij in
+dezen tocht ook wilden opnemen, moesten wij opgeven, omdat daar de
+bevolking nog volstrekt niet rustig is en vreemden er niet veilig
+zijn.</p>
+
+<p>Woensdag 21 Augustus. Toen de Hongkongsche toren, deze
+sta-in-den-weg op het kruispunt van de twee drukste straten,
+hedenmorgen met 7 slagen, die in staat waren heel Hongkong tot nieuw
+leven te wekken, het vroege morgenuur aankondigde, stonden wij met onze
+handbagage gereed om elk in een rickshaw te stappen om ons naar de werf
+te begeven, vanwaar de boot naar Macao afvaart. De rickshaws worden
+hier en in Japan Jinrikshaw genoemd, hetgeen beteekent &ldquo;een door
+menschenkracht voortbewogen wagen&rdquo;. Onze vlugge dravers brachten
+ons twintig minuten lang door de drukste straten van <span class=
+"pagenum">[<a id="pb579" href="#pb579">579</a>]</span>Hongkong, voorbij
+de vischhal, de vleeschhal, de groentemarkt, door dichtbevolkte
+volksbuurten en naar dat deel van de haven, waar ontelbaar vele booten
+liggen, die het verkeer in het binnenland onderhouden. Niettegenstaande
+het vroege morgenuur, was toch overal reeds zoo&rsquo;n groote
+levendigheid en bedrijvigheid, dat het geheel op een groote mierenhoop
+geleek. Elkeen rende volbeladen naar en van de haven, mannen en vrouwen
+betwistten elkaar een zware vracht, en kinderen van 5, 6 tot 8 jaar
+oud, met een nog kleiner broertje of zusje op den rug gebonden, raapten
+den afval op en stopten al het bruikbare&mdash;en voor een Chinees
+schijnt alles bruikbaar&mdash;in een meegebrachten zak.</p>
+
+<p>De Sui Ann, die ons in vier uren naar Macao zou brengen, was een
+mooi bootje, met een zeer mooi bovendek vol gemakkelijke stoelen. Wij
+hadden in het hotel zoo vroeg geen ontbijt kunnen krijgen en daarom
+vroegen wij op de boot, of men iets voor ons kon gereed maken. Wij
+waren zeer verrast, toen ons een ontbijt ten deel viel, beter,
+smakelijker en rijker van goede vruchten voorzien dan wij in lang
+genoten hadden. Wij waren weder de eenige eerste klasse passagiers.</p>
+
+<p>Nauwelijks waren wij de haven uit en een eindje door het
+Lamma-kanaal gevaren, toen een bijzondere drukte van politiebootjes met
+Engelsche politie en militairen bemand, onze aandacht trok. &ldquo;Wat
+beteekent dat?&rdquo; vroeg ik den kapitein. &ldquo;Houden zij
+oefeningen of is er iets bijzonders?&rdquo; De kapitein glimlachte even
+en vertelde ons, dat in den afgeloopen nacht een troep zeeroovers,
+ongeveer 50 man sterk, het dorpje Cheung-Chau, op het eiland Lamma
+gelegen, letterlijk hadden uitgeplunderd en vier der
+politie-autoriteiten hadden gedood. Het leek ons bijna ongelooflijk,
+dat zoo iets zoo nabij Hongkong heeft kunnen gebeuren en dat deze
+mannen hebben kunnen ontkomen, zonder een spoor achter te laten. Maar
+toen wij wat verder tusschen de onophoudelijke heuvelenreeks
+doorvoeren, was het toch ook wel duidelijk, dat het zelfs voor een
+tienmaal grootere politiemacht niet mogelijk zou zijn deze misdadigers
+op te sporen. Het dorpje Cheung-Chau, door de Engelschen
+Dump-Bell-eiland genoemd, lag er zoo rustig, toen wij er voorbij
+stoomden. Op elken heuveltop&mdash;en het waren er zeer
+vele&mdash;stond een zendelingengesticht en aan den voet van den heuvel
+lagen de tallooze kleine visschershuisjes, zoo <span class="pagenum">
+[<a id="pb580" href="#pb580">580</a>]</span>kalm, alsof er niets
+gebeurd was. Het zijn voornamelijk Amerikaansche zendelingen, die in
+den zomer naar dit eiland trekken. Ik had reeds van een onzer vroegere
+kapiteins vernomen, dat dit heele gedeelte, van Hongkong tot Macao,
+vroeger berucht was door de vele staaltjes van brutaal optreden der
+<span class="corr" id="xd0e5934" title="Bron: zeeorovers">
+zeeroovers</span>, maar dat zulke dingen nu nog konden voorkomen en dat
+nog wel op Britsch grondgebied, waar men zich zoo veilig waant, dat was
+meer dan ik verwacht had. Er schijnt echter nog steeds gevaar te
+bestaan, want onze kapitein zeide zeer geruststellend, dat geen schip
+dezen tocht maakt, zonder voorzien te zijn van de noodige gewapende
+Europeanen aan boord, om in geval van nood het leven en de have der aan
+boord zijnden te beschermen. Vandaag waren wij natuurlijk al heel
+veilig, omdat nu dit stukje zee van politie wemelt.</p>
+
+<p>Maar wat klonk dat alles in disharmonie met de prachtige natuur, die
+ons daar omgaf. Wij gingen onophoudelijk dicht langs de kust en genoten
+van hetgeen wij zagen. De tijd vloog om, zoodat, eer wij er aan
+dachten, Macao reeds op het smalle, heuvelachtige eiland voor ons lag.
+Reeds bijna vier eeuwen verheugen de Portugeezen zich in het bezit van
+dit mooie stukje grond, waar zij echter dikwijls voor groote
+moeilijkheden staan. De alhier wonende Chineezen schijnen bijzonder
+revolutionnair gezind te zijn, waarvan trouwens op Java ook genoeg last
+wordt ondervonden. Mij werd ten minste in Semarang en Soerabaja
+verzekerd, dat het bijna altijd de Macao&euml;rs waren, die daar de
+moeilijkheden onder de Chineezen teweegbrengen.</p>
+
+<p>Daar lag dan Macao half cirkelvormig langs de zeekust, aan
+weerszijden geflankeerd door ouderwetsche forten. Het was alsof wij
+Nice of een der andere steden aan de Riviera voor ons zagen. Maar toen
+wij den hoek omgingen naar het achtergedeelte van het eiland, naar de
+binnenhaven, en daar de honderden Chineesche visschersvaartuigen zagen,
+visschersschuiten, zooals men ze nergens anders ziet, toen was het
+Europeesche beeld geheel verdwenen; het Chineesche leven, zooals dat
+voor een deel op het water afgespeeld wordt, lag voor ons. In dit
+waterleven spelen de vrouwen een groote rol. Booten, uitsluitend bemand
+met vrouwen, of booten, waarop de hoofdfuncties door vrouwen worden
+waargenomen, zagen wij er ontelbaar. Sommige van die vrouwen hadden
+haar baby <span class="pagenum">[<a id="pb581" href=
+"#pb581">581</a>]</span>op den rug gebonden en hanteerden de zware
+roeispanen alsof het veertjes waren. Barbiers, acteurs en bootmenschen
+behooren in China tot de laagste klasse der bevolking, zoo laag zelfs,
+dat het drie generaties vereischt, alvorens men uit deze klasse oprijst
+en een of andere burgerpositie kan innemen. Maar dat schijnt den
+Chineeschen bootvrouwen niet te deren; zij zien er gezond, krachtig en
+opgewekt uit en schijnen zich van de zorgen des levens niet veel aan te
+trekken. Men ziet ze steeds lachen en gekheid maken.</p>
+
+<p>De stad Macao is verdeeld in twee gedeelten, een zeer druk en
+levendig lager gedeelte van de stad, waarin uitsluitend Chineezen wonen
+en het zeer fraai en hooger gelegen deel, waar de Portugeezen zijn
+gehuisvest en waar de officieele gebouwen zijn. Dit Portugeesche
+gedeelte lijkt geheel niet op een Orientale stad, het zijn alle
+Europeesche huizen, met prachtige tuinen, huizen echter, die in niets
+beantwoorden aan de behoeften van het heete klimaat. Wij bezochten in
+Macao de weelderig ingerichte woning van den gouverneur-generaal, met
+den daarbij behoorenden merkwaardigen tuin en kwamen tot de conclusie,
+dat de Portugeesche regeering haar vertegenwoordiger hier schitterend
+heeft gehuisvest. Wij zagen een paar Chineesche tempels, eenige
+bijzonder fraaie of liever oude Katholieke kerken, een Pagoda, de
+openbare tuinen, en maakten een rickshawtocht door de stad.</p>
+
+<p>In het Chineesche gedeelte liepen de varkentjes in zoo grooten
+getale en zoo genoegelijk met de kippen samen in de straten, dat men
+telkens vreesde over ze te vallen. Varkens schijnen hier gewone
+huisdieren te zijn, want ze liepen in de open winkels en huizen rond
+alsof ze er thuis behooren. Men weet, dat de Chinees wel kip- en
+varkensvleesch, maar geen ossevleesch bij zijn rijst nuttigt; het
+laatste is verboden vrucht voor hem.</p>
+
+<p>De Chineesche straten in <span class="corr" id="xd0e5949" title=
+"Bron: Macco">Macao</span> zijn vol speelhuizen; heele reeksen huizen
+geven naast het Chineesche opschrift ook in de Engelsche taal te
+kennen, dat zij &ldquo;gambling houses&rdquo; zijn. Bovendien zijn zij
+door hun opzichtig vertoon van groote gekleurde Chineesche lantaarns,
+beelden, die beschermgeesten van het spel voorstellen, en andere in het
+oog loopende dingen, direct van andere huizen te onderkennen. De
+Portugeesche regeering staat niet alleen dit spelen toe, maar verpacht
+die <span class="pagenum">[<a id="pb582" href=
+"#pb582">582</a>]</span>speelhuizen, of liever zij heeft het monopolie
+van het houden van die walgelijke inrichtingen voor <span class="corr"
+id="xd0e5954" title="Bron: 700,000">700.000</span> dollars aan een
+syndicaat verpacht, dat nu honderden van die inrichtingen in het
+Chineesche gedeelte van de stad heeft gevestigd, waar dag in dag uit,
+het geheele jaar door, zonder een dag rust, gespeeld kan worden. Deze
+huizen zijn altijd open, elke seconde van de 24 uren van een etmaal kan
+men er binnengaan en zijn geluk beproeven of zijn geld verliezen. Wij
+bezochten er een paar en sloegen eenige oogenblikken het spel gade. Mij
+werd verteld, dat nooit een uur van den dag of van den nacht deze
+huizen ledig zijn; ten allen tijde vindt men er menschen, die hun soms
+zuur verdiende penningen daar in een oogwenk verliezen. Het is geen
+roulette, maar een Chineesch spel, waarvan ik de finesses nog niet
+begrijp, dat daar gespeeld wordt.</p>
+
+<p>Maar niets in de stad interesseerde ons zoo sterk als het leven in
+de binnenhaven, dat wij niet moede waren van het dek van de boot af
+gade te slaan, tot wij om 9 uur de reis naar Canton aanvaardden. Reeds
+om 6 uur ging de zon onder en daarmede begon ook de verlichting der
+tallooze schepen. Zij hadden alle &eacute;&eacute;n licht in den mast,
+maar sommige hadden, er zooveel, alsof zij aan het illumineeren waren.
+Bovendien zagen wij telkens vliegers in den vorm van mannetjes en
+vrouwtjes de lucht invliegen, die op betrekkelijk geringe hoogte in
+brand werden gestoken. Vuurpijlen vlogen onophoudelijk de lucht in en
+vuurknappers hoorde men telkens met langgerekt geraas ontbranden. Van
+verschillende booten bereikte een vervelende en eentonige muziek onze
+ooren en dat alles geschiedde met de goedige bedoeling om de geesten
+van afgestorven familieleden, die &rsquo;s avonds om de schepen dwalen,
+aangenaam bezig te houden en goedgezind te stemmen.</p>
+
+<p>Het Chineesche volk is verschrikkelijk bijgeloovig; het zal de
+nieuwe regeering, als die zich weet te handhaven, nog heel veel moeite
+kosten, om alle hervormingen, die zij op haar program heeft, te kunnen
+invoeren. Hoeveel moeite het gekost heeft om de eerste telegraaflijnen
+en spoorlijnen hier tot stand te brengen, daarvan kan het volgend
+verhaaltje een denkbeeld geven.</p>
+
+<p>De eerste telegraaflijn, die in China tot stand werd gebracht,
+verbindt Hongkong met Canton en is het werk van Engelschen. Nu gelooven
+de Chineezen vast, dat Hongkong de stad der <span class="pagenum">[<a
+id="pb583" href="#pb583">583</a>]</span>&ldquo;negen Draken&rdquo; is
+en Canton wordt de stad der &ldquo;schapen&rdquo; genoemd. Canton
+ontleent dezen bijnaam aan de legende, waarin verteld wordt, dat
+eenmaal 5 geni&euml;n op rammen door de lucht kwamen rijden en in
+Canton nederdaalden. Onmiddellijk daarop versteenden de rammen; deze
+versteende beesten worden thans nog in een tempel verheerlijkt, doch de
+vijf geni&euml;n bleven in Canton nog langen tijd hunne wijsheid
+verkondigen. Bovendien wordt de mond van de Cantonrivier, waarover de
+telegraaflijn loopt, de &ldquo;tijger&rsquo;s mond&rdquo; genoemd. De
+Chineezen waren nu van oordeel, dat de nieuwe telegraaflijn
+ontegenzeggelijk ongeluk moest aanbrengen, omdat zij de vijf schapen
+regelrecht in des tijgers mond of in de macht der negen draken bracht.
+Dat moest verhinderd worden en telkens werden de nieuwe telegraafpalen
+uit den grond getrokken en het werk der ondernemers zeer bemoeilijkt.
+Eerst nadat de Engelschen door een groote politiemacht het werk langs
+de geheele lijn lieten bewaken, kon het tot een einde gebracht
+worden.</p>
+
+<p>Met den aanleg der spoorwegen ging het niet beter. Telkens werden de
+ondernemers bemoeilijkt bij het aanleggen van een nieuwe lijn, omdat
+Fung-Shui er tegen is. Fung-Shui is een denkbeeldig iets, een geest,
+die geluk of ongeluk aanbrengt, die zich overal kan nestelen. Als een
+spoorlijn loopt over een stuk grond waar Fung-Shui huist, dan kan men
+zeker zijn, dat er telkens ongelukken gebeuren. Wat Fung-Shui op zijn
+geweten heeft, zou een geheel boek kunnen vullen.</p>
+
+<p>Maar over deze spokerijen schrijf ik vanavond niet meer, &rsquo;t is
+reeds bijna middernacht en morgenochtend komen wij reeds vroeg in
+Canton aan en dan moet ik vroeg gereed zijn.</p>
+
+<p>Hebben wij vandaag een stuk Chineesch leven gezien, dat geheel
+verschilt van dat in Hongkong, het echte was het toch nog niet. Er
+liepen nog te veel Portugeesche soldaten en officiertjes en te veel
+Europeesch gekleede dames door de straten van Macao en er waren te veel
+Katholieke kerken, om ons niet elk oogenblik te herinneren, dat wij ons
+in eene Portugeesche kolonie bevonden.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>22 Augustus. Om half zeven arriveerden wij vanmorgen in de haven van
+Canton, waar direct door allerlei bijzonderheden <span class="pagenum">
+[<a id="pb584" href="#pb584">584</a>]</span>onze belangstelling werd
+gewekt. Voor het eerst zagen wij hier van alle schepen de nieuwe vlag
+van China wapperen, de vlag der Chineesche republiek. Het is een vlag
+uit vijf even breede strepen rood, geel, grijs, wit en blauw bestaande.
+Ook zagen wij hier voor het eerst Chineesche militairen, Chineesche
+douanen en Chineesche politie. Na dezen eersten dag van ons verblijf in
+Canton heerscht er in mijn hoofd zoo&rsquo;n chaos van alles wat wij
+hier zagen, hoorden en ondervonden, dat ik er dagen lang van zou kunnen
+vertellen, als ik eerst alles goed gezift heb. Het is alles zoo vreemd,
+zoo geheel iets anders dan wij verwacht hadden, zoo in niets gelijkend
+op wat wij tot dusver gezien hebben.</p>
+
+<p>Canton, een verbastering van den eigenlijken naam Kwang Tung, is de
+hoofdstad van de provincie van dien naam. Zij is echter tevens de
+eerste commercieele stad van China en de tweede stad van beteekenis van
+dit rijk. Zij ligt aan den voet van de Witte Wolken Bergen en aan de
+Paarl Rivier.</p>
+
+<p>Canton was de eerste stad in China, die in handelsrelatie trad met
+Europa; al ons oud Chineesch porselein en andere Chineesche
+bijzonderheden, zijn uit deze stad ingevoerd. Men kan den handel met
+Canton tot op twee eeuwen v&oacute;&oacute;r Christus nasporen, maar
+men vermoedt, dat hij reeds van v&oacute;&oacute;r dien tijd
+dagteekent. Tegenwoordig komt voornamelijk nog het Canton-linnen,
+zijde, thee en porselein naar Europa.</p>
+
+<p>Eerst in het midden der 17e eeuw kwam dit district, het Zuidelijkste
+van China, onder de Manchu-regeering. De Cantonneezen hebben zich
+echter nooit goedwillig onder den druk van deze overheersching
+gedragen, er heerschte altijd een revolutionnaire geest. Deze laatste
+revolutie, waarvan de Chineesche republiek een gevolg is, heeft van
+hieruit haar oorsprong genomen, had in Canton haar hart, waaruit steeds
+nieuw voedsel, in den vorm van geld en strijdkrachten, naar het
+revolutionnaire kamp gezonden werd. Dr. Sun Yat Sen, de eerste en
+provisoire president der republiek, is hier geboren en gekweekt en de
+Cantonneezen zijn er niet weinig trotsch op, dat de mannen van groote
+beteekenis in deze laatste omwenteling alle van hier afkomstig
+zijn.</p>
+
+<p>Canton, de stad alleen, bevat tusschen de 2&frac12; tot 3 millioen
+inwoners, waarvan echter een half millioen op schepen en schuiten in de
+rivier en in de kanalen door de stad huist. <span class="pagenum">[<a
+id="pb585" href="#pb585">585</a>]</span>Dat leven op die schuiten is
+allermerkwaardigst. Zoo&rsquo;n sampan lijkt niet groot genoeg om
+&eacute;&eacute;n mensch te huisvesten en er leven en tieren soms een
+dozijn menschen nacht en dag, hun geheele leven lang op. Generatie na
+generatie wordt op zoo&rsquo;n schuitje geboren en verlaat het alleen
+na den dood. Dikwijls zagen wij er vier generaties tegelijk,
+waartusschen dan nog de kippen en zwijnen vroolijk ronddartelden. En,
+zooals ik reeds vroeger schreef, de meeste menschen op die schuiten
+zijn vrouwen. Deze vrouwen verdienen voornamelijk hun schamelijk stukje
+brood, zou ik willen zeggen, maar brood eten ze bijna niet, hun bakje
+rijst komt beter de waarheid nabij, met menschen en goederen van het
+eene schip naar het andere te brengen. Men moet ze hooren schreeuwen en
+kijven als er zich een vrachtje voordoet, om er het groote belang voor
+haar van te beseffen.</p>
+
+<p>Al dadelijk toen wij vanochtend van de boot kwamen, bleek, dat het
+eenige vervoermiddel, waarvan men zich in Canton bedient, kan bedienen,
+de sedan-chair (de draagstoel) is. De Cantonsche draagstoel is echter
+bijzonder nauw, men past er net tusschen, hij wordt gedragen door twee,
+drie of vier man, die echter achter elkaar loopen en daardoor den stoel
+niet zoo doen schudden als op Java. Een stoel met twee dragers is erg
+burgerlijk, deftige menschen, zooals wij, moesten er drie hebben, zei
+onze kapitein, en offici&euml;ele personen, hooge oomes, laten zich
+door vier koelies dragen.</p>
+
+<p>De kapitein van de boot had twee stoelen, met dragers, die aan de
+boot bekend waren, voor ons laten komen, om ons naar het hotel te
+brengen. Al spoedig werd ons duidelijk, waarom men zich hier alleen van
+dit vervoermiddel bedient. Onophoudelijk toch ging onze tocht door
+straten, waar onze stoelen juist door kunnen. Als er menschen van den
+anderen kant ons passeerden, dan moesten die zich tegen den kant
+wringen, of in de open winkeltjes gaan staan, om ons te laten
+passeeren. Zonder ophouden schreeuwden onze koelies om plaats te maken,
+om ons een doortocht te verleenen. Na een kwartier lang door deze nauwe
+straatjes, waarvan elk huis een open winkeltje is, heen gedrongen te
+zijn, daarbij herhaaldelijk over steenen bruggen komende, die over de
+kanalen liggen, die vele straten doorkruisen, kwamen wij ten slotte aan
+een breede brug, door een zwaar ijzeren hek gesloten en aan <span
+class="pagenum">[<a id="pb586" href="#pb586">586</a>]</span>den
+binnenkant door Europeesche militairen en een Chineeschen politie-agent
+bewaakt. De poort werd van binnen geopend en er doorgaande bevonden wij
+ons aan den anderen kant op het zoogenaamde Victoria-eiland, Shameen
+genaamd. Dit is een aan alle kanten door de rivier ingesloten ruimte,
+waarbinnen de Europee&euml;rs wonen en de consulaten gevestigd zijn.
+Het staat onder Fransche en Britsche regeering, van beide rijken zijn
+er militairen, die hier de wacht houden.</p>
+
+<p>Op Shameen lag ook het Victoria-Hotel, het eenige Europeesche hotel,
+dat hier bestaat, doch nu in handen is van een Amerikaanschen eigenaar.
+Het hotel is vrij goed, doch bezit de pretentie van Amerikaansche
+prijzen te vragen, in geen enkel opzicht in verhouding van hetgeen het
+den gasten biedt en de goedkoope omstandigheden, waarin het hier
+verkeert. Wil men in Canton echter een of meer dagen vertoeven, dan
+moet men in dit hotel terechtkomen, tenzij men in de Chineesche stad in
+een Chineesch hotel wil gaan. Dat zou natuurlijk veel interessanter
+zijn geweest, maar daarvoor misten wij alsnog den moed.</p>
+
+<p>Nu was het ons plan om in Canton in de eerste plaats uit te visschen
+wat wij hadden te gelooven van al de courantenberichten, die wij in het
+afgeloopen jaar gelezen en vernomen hadden, waarin de Cantonneesche
+vrouwen zoo&rsquo;n groote rol spelen. Wij hadden gelezen, dat de
+vrouwen in Canton persoonlijk en daadwerkelijk aan de revolutie hadden
+deelgenomen, dat een regiment Cantonneesche vrouwen naar Nanking en
+Peking was opgetrokken, dat de vrouwen onder de nieuwe regeering in
+Canton het kiesrecht uitoefenden en er vele van deel uitmaakten van de
+regeering van Canton. Ook van een suffragette-optreden der vrouwen in
+Nanking, doch dit laatste hebben wij daar na te sporen.</p>
+
+<p>Al deze feiten waren in Manilla, toen wij er naar informeerden,
+tegengesproken en in Hongkong had de Amerikaansche consul mrs. Catt zoo
+vast verzekerd, dat niets van dien aard in China tijdens de revolutie
+was voorgevallen, dat mrs. Catt zich verplicht gevoelde naar ons
+Internationaal Vrouwenkiesrecht-orgaan &ldquo;Jus Suffragii&rdquo; en
+naar de twee belangrijkste vrouwenkiesrechtbladen in Amerika te melden,
+dat van al deze sensationeele berichten niets waar was.</p>
+
+<p>Onze consul was in zijne uitlatingen voorzichtiger; hij zeide, <span
+class="pagenum">[<a id="pb587" href="#pb587">587</a>]</span>dat hij er
+niets van wist, dat hij het meest omtrent den politieken toestand in
+China uit de mail-editie van de &ldquo;N. Rott. Ct.&rdquo; leerde
+kennen, omdat de in China verschijnende Engelsche bladen den
+feitelijken toestand niet altijd uitvoerig vermelden. Hij was echter
+zoo vriendelijk mij eenige waardevolle introducties voor Canton te
+bezorgen, waarmede ik misschien de waarheid zou kunnen opsporen. Ook
+mrs. Catt had van haar consul eenige introducties ontvangen en verder
+had de Chinees, dien wij in Hongkong spraken, ons een paar brieven
+medegegeven.</p>
+
+<p>Met deze brieven gewapend, begaven wij ons onmiddellijk na onze
+aankomst op weg. Twee voor het hotel staande draagstoelen, heel
+burgerlijk met slechts twee dragers, namen wij in beslag en lieten ons
+het eerst brengen naar dr. Mary Fulton, een Amerikaansche vrouw-dokter,
+die hier aan het hoofd van een Amerikaansch hospitaal staat, waaraan
+een medische school voor Chineesche vrouwen en een opleidingsschool
+voor verpleegsters verbonden is.</p>
+
+<p>Na een vol half uur door al die schilderachtige, maar vuile, nauwe
+straten gedragen te zijn, zetten onze dragers ons neder voor een groote
+poort, die op ons geklop onmiddellijk werd opengedaan. Daar achter
+bevonden wij ons in een groote, vierkante ruimte, een groot, groen
+grasveld, rondom omzoomd met in bloei staande witte lelies en hooge
+palmboomen. Aan drie zijden van dit vierkant stonden vele kleurig
+onderhouden gebouwen, die naderhand bleken links uit het hospitaal, met
+de daarbij behoorende inrichtingen, in het midden de woonhuizen, en
+rechts uit schoolgebouwen van een Amerikaansche missionary te bestaan.
+Wij vernamen weldra, dat dr. Mary Fulton op reis was. Het is de
+vacantietijd en de dokter had deze drie maanden gebruikt, in hoofdzaak
+ter wille van de zeereis, om eens even naar de Vereenigde Staten te
+gaan. Zij was op de terugreis en zou binnen veertien dagen terug zijn.
+Haar schoonzuster, getrouwd met den broeder van dr. Mary stond ons
+echter te woord. Zij en haar man staan aan het hoofd van de
+onderwijsinstelling van dit Amerikaansch Zendelingeninstituut, maar zij
+kon ons geen inlichtingen geven omtrent alles wat wij wilden weten.
+Nadat wij de school, die juist begonnen was, vol van Chineesche kleine
+jongens en meisjes, die hier tot goede, deugdzame Chineesche <span
+class="pagenum">[<a id="pb588" href="#pb588">588</a>]</span>Christenen
+worden opgevoed, vluchtig hadden bezichtigd, met een jonge Chineesche
+lady-dokter het keurig ingerichte, up to date-hospitaal voor vrouwen en
+kinderen hadden doorloopen, zetten wij ons weder in onze stoelen en
+begaven ons naar een ander Amerikaansch zendelingeninstituut. Ook daar
+wist men ons geen inlichtingen te geven en toen wij nog eerst een
+dokter aan het Canton-hospitaal hadden getracht te spreken en vernamen,
+dat deze dokter ernstig ziek was, begaven wij ons naar de woning van
+een Chineesche dame, wier dochter lid van den Raad van Canton zou zijn,
+zoo had men ons althans verzekerd. Deze dame ontving ons zeer
+vriendelijk, zij was een weduwe en onderwijzeres aan een school. Zij
+sprak een klein beetje Engelsch, te weinig om een geregeld gesprek te
+voeren en ons altijd goed te begrijpen, maar genoeg om ons toch eenige
+inlichtingen te geven. Haar dochter was werkelijk gekozen tot lid van
+den Cantonschen Raad, zij was ook eene onderwijzeres, maar de moeder
+hield niet van dit publieke optreden van haar dochter en daarom had zij
+haar eenige maanden geleden voor twee jaar naar Amerika gezonden, om
+daar een cursus in de philosophische Wetenschappen door te maken. Zij
+wist ons te vertellen, dat er vrouwen in den Raad zaten, maar dat was
+alles wat wij na een lang onderhoud te weten kwamen. Nog een ander
+Chineesch adres probeerden wij, doch vonden de geadresseerde persoon
+niet thuis. De afstanden in Cantor zijn groot, wij waren van 8 uur af
+reeds aan het dwalen, wij gaven daarom onzen dragers last om ons eerst
+naar het hotel terug te brengen, waar wij om half &eacute;&eacute;n
+aankwamen.</p>
+
+<p>De hotelier stond ons buiten in groote vertwijfeling op te wachten
+en verraste ons met de mededeeling, dat wij een hoogst onvoorzichtige
+daad hadden verricht, door zonder geleide en in gewone draagstoelen de
+stad in te gaan en ons overal te laten ronddragen. De stad was nog vol
+gespuis, de koelies, die ons gedragen hadden, waren hem volmaakt
+vreemd, wij hadden evengoed in alle moeilijkheden kunnen geraken als
+veilig terug te keeren. Wij gaven daarom onze mannetjes een
+extra-belooning, omdat zij ons zoo goed en veilig overal gebracht
+hebben waar wij wilden komen en beloofden den hotelier verder zijn raad
+te zullen volgen.</p>
+
+<p>Na een half uur rust en na onze lunch genoten te hebben, <span
+class="pagenum">[<a id="pb589" href="#pb589">589</a>]</span>begaven wij
+ons weder op weg; nu echter onder het vertrouwde geleide van een
+Engelsch sprekenden Chineeschen gids. Wij zouden nu mijne speciale
+introducties beproeven. Eerst bezochten wij dr. Emilie Bossoni, een
+Italiaansche lady-dokter, die hier aan het hoofd van een Chineesch
+hospitaal staat, geen stad- of staatsinrichting, maar een privaat
+hospitaal, door giften en gaven onderhouden. Dr. Bossoni is een aardige
+babbelaarster, levendig en vroolijk als al hare landgenooten, maar de
+inlichtingen, die zij ons gaf, leken naar niets. Ook de onder haar
+werkende Chineesche jonge mannen en vrouwen wisten niets te antwoorden
+op de vragen, die wij hun stelden; zij hadden van dat alles nooit
+gehoord. Dr. Bossoni wilde ons volstrekt rondvoeren door haar
+hospitaal, maar na eenige oogenblikken werd mij dat te machtig. Alleen
+in Itali&euml; en onder Italiaansche doktoren kunnen zulke hospitalen,
+beter ware het ze lijkenhuizen te noemen, bestaan. De operatiekamer,
+waar armen en beenen en vingers, etc. geamputeerd worden alsof het een
+dood kalf geldt, een heele bak vol afgezette ledematen, had ze daar
+staan&mdash;&rsquo;t was haar morgentaak geweest&mdash;leek meer op een
+ouderwetsch waschhuis bij een oude boerenwoning dan op een
+operatiekamer. Het hok, waarin de apotheek, als men de verzameling
+medicamenten, die daar stonden, zoo noemen mag, gehouden werd, zag er
+z&oacute;&oacute; smerig uit en stond zoo vol gebruikte pannen en
+potten, dat ik haar vroeg of zij dat heusch een plaats noemde, waarin
+medicijnen voor zieken klaar gemaakt konden worden. O ja, dat was de
+apotheek, en bij gebrek aan eert apotheker bereidde zij zelf de door
+haar voorgeschreven recepten. Ziekenzalen waren er niet; hokken, waar
+geen licht en geen lucht kon doordringen, waar het stonk en vreeselijk
+smerig was, herbergden zieltogende menschen. &rsquo;t Was te erg, ik
+wilde niet verder doorgaan, want ik ken zulke toestanden van hospitalen
+in Itali&euml;.</p>
+
+<p>Nu restte ons nog &eacute;&eacute;n introductie, die wij voor het
+laatst bewaard hadden, omdat wij er niet veel van verwachtten. Het was
+een introductie van onzen Nederlandschen consul aan den <span lang=
+"en">Commissioner for foreign trade</span>. Hoe ik dien titel in het
+Nederlandsch moet vertalen, weet ik niet, wij bezitten zulk een
+ambtenaar niet. Hij zetelt direct onder den gouverneur van de provincie
+Canton en zijn zittingslokaal is gevestigd op den <span class=
+"pagenum">[<a id="pb590" href="#pb590">590</a>]</span>grond, waar de
+gouverneur woont en zijne bureaux zijn. Wij begonnen te vreezen daar
+met een kluitje in het riet weggestuurd te zullen worden en ten slotte
+Canton te moeten verlaten, zonder veel wijzer geworden te zijn omtrent
+de zaken, die ons bovenal interesseeren.</p>
+
+<p>Toen wij aan de buitenste poort, die de gouverneurswoning omgeeft,
+aangekomen waren, en onzen wensch te kennen gaven den
+commissioner&mdash;wij wisten zelfs zijn naam niet&mdash;te spreken,
+werden wij, na veel gedoe, tusschen een drievoudige rij soldaten
+doorgelaten, naar de tweede poort en daarna naar de eerste poort
+geleid. Daar ontving ons een Chineesch burger, die den introductiebrief
+in ontvangst nam en ons verzocht, een oogenblik te wachten. Spoedig
+daarna kwam hij ons halen, om ons naar binnen te geleiden. Reeds bij de
+deur kwam ons een vriendelijk, jong man, in Europeesche kleeding,
+tegemoet, zichzelf voorstellende als dr. Lou, de commissioner.
+&ldquo;En wie van u is dr. Jacobs en wie is mrs. Catt?&rdquo; vroeg hij
+onmiddellijk, na ons beide handen toegestoken te hebben. Wij keken hem
+verbaasd aan, want de introductiebrief sprak alleen van mij. &ldquo;O,
+ik wist, dat gij komen zoudt,&rdquo; zeide hij, &ldquo;de Chineesche
+bladen hebben ons reeds van uw werk in Manilla en uwe plannen in China
+op de hoogte gebracht.&rdquo; En nu vertelde deze ongeveer 30-jarige
+man ons, in volmaakt Engelsch, dat hij een groot feminist is. Hij heeft
+zijn opleiding gedeeltelijk in Amerika en gedeeltelijk in Engeland
+genoten. Weldra kwam ook mr. Li&mdash;ik schrijf deze namen maar zoo
+eenvoudig, zooals zij in de wandeling genoemd worden, maar feitelijk
+hebben deze heeren een veel langeren naam&mdash;, een man van ongeveer
+denzelfden leeftijd, zich bij ons voegen. Deze laatste is in Amerika
+uit een Chineeschen vader en &rsquo;n Duitsche moeder geboren, heeft in
+New-York gestudeerd en woont sedert 6 jaren weder in Canton. Hij is op
+het bureau van dr. Lou werkzaam en is tevens redacteur van &ldquo;<span
+lang="en">The China Outlook</span>&rdquo;, een in het Engelsch
+uitgegeven dagblad van de politieke partij van dr. Sun.</p>
+
+<p>Met beide jonge mannen waren wij weldra in een belangrijk gesprek
+omtrent den politieken toestand van het land, waaruit bleek met hoeveel
+jeugdig optimisme zij bezield zijn. Zij twijfelen geen oogenblik
+omtrent het voortbestaan der republiek en toen wij hen op de bestaande
+moeilijkheden wezen, loochenden <span class="pagenum">[<a id="pb591"
+href="#pb591">591</a>]</span>zij die niet, maar had niet elke republiek
+in den beginne voor groote moeilijkheden gestaan? Zij herinnerden mrs.
+Catt aan de eerste dagen der Amerikaansche republiek en spraken hunne
+verbazing uit, dat de Vereenigde Staten niet vooraan staan om elke
+jonge republiek onmiddellijk met uitgestoken handen te begroeten en te
+helpen de moeilijkheden te overkomen. Dr. Sun Yat Sen is hun afgod. Zij
+gaven toe, dat de tegenwoordige president met leede oogen aanziet, dat
+dr. Sun zoo vereerd wordt, maar dat dr. Sun&rsquo;s leven in gevaar zou
+zijn, negeerden zij volkomen. Het is waar, dat de president twee hunner
+generaals heeft laten doodschieten, maar vergissingen zullen er nog wel
+eens meer gemaakt worden en dr. <span class="corr" id="xd0e6032" title=
+"Bron: Yean Shi kaj">Yuan Shi-kai</span> heeft daarna toch een ode
+gewijd aan den afgestorven vriend en zijn eigen zoon gestuurd, om hen
+te eeren bij hunne begrafenis. Hoe vindt men zoo&rsquo;n <span class=
+"corr" id="xd0e6035" title="Bron: na&iuml;eveteit">
+na&iuml;eviteit</span>? Over de financieele moeilijkheden, waarin de
+republiek thans verkeert, spraken zij zeer luchthartig. Dat geld zal
+weldra komen; kleine sommen hadden zij reeds van verschillende kanten
+kunnen krijgen, maar zij willen een groote som ineens, met het oog op
+moeilijkheden bij de aflossing. Weldra zullen echter de eerste
+belastingen ge&iuml;nd worden en daarmede kunnen de groote gaten
+voorloopig gestopt worden.</p>
+
+<p>Omtrent de bijzonderheden der Cantonneesche vrouwen verkregen wij
+alle gewenschte inlichtingen. Het is waar, dat een 50-tal jonge
+meisjes, meest studenten, onderwijzeressen, verpleegsters, in den
+revolutietijd de wapens hebben opgevat en een eigen regiment hebben
+gevormd. Zij hadden zich vooraf in het hanteeren der wapenen en andere
+militaire wetenswaardigheden geoefend, een kapitein uit hun midden
+gekozen en zich bij het leger gevoegd. Zij werden voornamelijk gebruikt
+om een deel van de stad te bewaken, zoodat zij meer defensief dan
+offensief behoefden op te treden. Nadat in Canton de groote strijd was
+afgeloopen, zijn zij naar Nanking getogen en hebben zich ook daar op
+dezelfde wijze verdienstelijk gemaakt. Wij waren het met de heeren
+eens, dat meer het feit van dit optreden merkwaardig was, dan dat deze
+fijn gebouwde, kleine, tengere vrouwtjes op die wijze veel
+daadwerkelijke hulp hebben kunnen verleenen. Dit regiment is nu
+ontbonden, doordat nu eenige hunner als militaire
+hospitaalverpleegsters dienst doen, anderen administratieven arbeid in
+het leger <span class="pagenum">[<a id="pb592" href=
+"#pb592">592</a>]</span>verrichten en anderen haar studie weder hebben
+opgevat.</p>
+
+<p>Het kiesrecht der vrouwen is in China nog niet geregeld, zooals nog
+niets wettelijk geregeld is. Iedere provincie leeft nog onder een
+provisoir bestuur en regelt voorloopig haar eigen zaken. De provincie
+Canton nu heeft gemeend, de vrouwen, die in alle opzichten zoo&rsquo;n
+werkzaam aandeel in de revolutie geleverd hadden, die steeds ijverige
+leden waren geweest van de geheime genootschappen, deel te moeten laten
+nemen aan de voorloopige provinciale regelingen en van de 120 zetels
+minstens tien door vrouwen te moeten laten bezetten. Men heeft verder
+gemeend, <a id="xd0e6044"></a>vrouwen zelf te moeten laten bepalen,
+welke vrouwen daarvoor gekozen moesten worden. De vrouwen van de
+provincie Canton hebben dus alleen gestemd voor de verkiezing van de
+tien vrouwen-leden.</p>
+
+<p>De Provinciale Raad houdt elken middag van 1&ndash;5 zitting; de
+twee heeren zouden het op prijs stellen als wij zoo&rsquo;n zitting
+wilden gaan bijwonen. Op onze verzekering, dat wij niets liever
+wenschten, gaf dr. Lou ons een introduceerend schrijven aan den
+president van den Raad, dien hij ook nog persoonlijk over ons zou
+spreken en bovendien gaf hij ons een brief aan den waarnemenden
+voorzitter van de politieke vereeniging Tung Ming Hui, waarvan dr. Sun
+de oprichter en <span class="corr" id="xd0e6048" title="Bron:
+voorzitetr">voorzitter</span> is. Hij wilde, dat wij dien heer gingen
+opzoeken, omdat wij van hem alle persoonlijke bijzonderheden omtrent de
+vrouwen-leden van den Raad zouden kunnen vernemen.</p>
+
+<p>Het was toen half vijf; wij meenden nog een uurtje eenige
+bijzonderheden te kunnen gaan zien en daarmede onzen dag als welbesteed
+te kunnen eindigen. Van alle indrukken, die wij op onzen tocht door de
+stad &rsquo;s morgens en des middags ontvingen, van de stad zelf en van
+alles wat wij er zagen, zal ik later vertellen. Het is nu reeds lang
+over den tijd, dat ik in bed had moeten liggen en slapen.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p class="alignright">24 Augustus.</p>
+
+<p>O, wat een dag hebben wij gisteren doorgebracht! Nimmer zal ik dien
+23en Augustus vergeten. Als wij van China niets meer zien en hooren,
+dan &rsquo;t geen wij gisteren beleefden, dan <span class="pagenum">[<a
+id="pb593" href="#pb593">593</a>]</span>nog hebben wij meer gezien en
+een dieperen blik kunnen slaan in het leven der Chineezen en in de
+idealen van Jong China dan menig toerist, die hier weken lang vertoeft.
+Het was een zeer vermoeiende dag, maar voor niets zou ik hem uit mijn
+leven willen missen.</p>
+
+<p>Doch ik zal trachten er veel van te vertellen. Reeds om half acht
+zaten wij &rsquo;s morgens weder in onze draagstoelen en gelastten
+onzen begeleider, om ons successievelijk te brengen naar tempels,
+pagoden, oude poorten, gevangenis en verschillende plaatsen waar een
+bijzonder voor Canton kenmerkende <span class="corr" id="xd0e6064"
+title="Bron: indrustrie">industrie</span> wordt uitgeoefend. Wij hadden
+een lijstje gemaakt van de dingen, die wij wilden zien en lieten het
+aan den gids over in welke volgorde wij dat alles zouden bezoeken. Over
+dit alles zal ik in een anderen brief <span class="corr" id="xd0e6067"
+title="Bron: uitwijden">uitweiden</span>, want de middag was veel
+interessanter en daarover moet ik eerst mijn hart luchten.</p>
+
+<p>Om twaalf uur waren wij in het hotel terug, aten toen in haast een
+koude lunch, om vooral op tijd aan het Assembly-gebouw te zijn, waarvan
+wij ruim een half uur verwijderd waren. Het gebouw waar de
+raadszittingen gehouden worden is even buiten de oude stad gelegen,
+waar men thans is begonnen een nieuwe en nieuwerwetsche stad te bouwen.
+Het is een volkomen cirkelvormig, uit grijs zandsteen bestaand, gebouw,
+zeer eenvoudig en doelmatig ingericht. De hall, waarin de vergaderingen
+gehouden worden, is als in een circus, en daarboven loopt rondom een
+galerij voor &rsquo;t publiek, waarvan men van elke plaats alles wat in
+de Hall gesproken en gedaan wordt, evengoed kan hooren en zien. Thans
+zijn nog alle ingangen sterk met soldaten bezet en niemand krijgt
+toegang tot de galerij, die niet deugdelijke identiteitsbewijzen bezit.
+Wij waren om kwart voor &eacute;&eacute;n daar, gaven aan de poort het
+introduceerend schrijven voor den president van den Raad af en
+wachtten. Na een oogenblik kwam iemand ons halen en bracht ons bij den
+voorzitter. Hij sprak zeer slecht Engelsch, zoodat wij geen geregeld
+gesprek met hem konden voeren, hij had het bovendien zeer druk en kon
+niets meer voor ons doen dan de reeds aanwezige dames-leden te roepen
+en die aan ons voor te stellen.</p>
+
+<p>Daar stonden wij nu, tusschen deze parlementsleden, de een uit
+Amerika, de ander uit Holland, beiden tot voorheen <span class=
+"pagenum">[<a id="pb594" href="#pb594">594</a>]</span>trotsch op onze
+natie en nu beschaamd over de kleinzieligheid, bekrompenheid van geest,
+achterlijkheid, en nog zooveel meer van ons volk, dat nog steeds de
+vrouwen laat strijden voor een haar toekomend recht en in plaats van
+haar energie, werkkracht, inzicht en tijd te gebruiken, in het directe
+belang van het volk, laat men die liever ongebruikt of geheel
+verspillen in den strijd voor dat recht. Hier in China had men een
+breeder inzicht in landsbelangen. Deze vrouwtjes strekten ons tot
+voorbeeld! Zes leden spraken wij, doch geen harer kende genoeg van een
+vreemde taal, om er een geregeld gesprek in te voeren. Onze gids diende
+tot tolk.</p>
+
+<p>Een van de zes, die het meest tot mijn hart sprak, wil ik het eerst
+beschrijven. Zij was 52 jaar oud, doch haar mager, gerimpeld gezichtje
+deed een veel hooger leeftijd vermoeden. Zij was weduwe en moeder van
+vijf kinderen. Twee zoons waren getrouwd en een had zij nog thuis. Hare
+beide dochters waren studenten in Japan, de een studeerde voor doctor
+in de medicijnen, de ander in de philosophie. Als zij in Japan haar
+diploma gehaald zullen hebben, is zij van plan hen nog voor twee jaar
+naar Amerika te zenden ter voltooiing van de studie en om goed Engelsch
+te leeren. O, zij betreurde het zoo, niet regelrecht tot ons te kunnen
+spreken, zij had ons zooveel te vragen en zooveel te vertellen. Het
+kleine, tengere vrouwtje&mdash;zij reikte niet hooger dan mijn
+schouders&mdash;dribbelde op haar mismaakte klompvoetjes zoo grappig
+voort, uit hare oogen straalde echter zooveel energie, wilskracht en
+verstand, dat ik mij niets verbaasde, toen ik vernam, dat zij een
+vurige spreekster in meetings was en prachtige courantenartikelen
+schreef. Zij had voor hare kinderen den kost verdiend in een
+handelszaak, die nu door een harer zonen beheerd wordt. Het was een
+vrouwtje, zooals wij wenschen, dat alle volkeren er vele bezitten, of
+zooals mrs. Catt zegt: &ldquo;One, that belongs to us&rdquo;.</p>
+
+<p>Dan was er een heel jong ding, zij leek waarlijk een kind van 12
+&agrave; 14 jaar, maar zij was reeds 25 jaar. Een jong, vurig
+strijdster voor menschenrecht. Zij heeft ook in Japan gestudeerd, was
+juist benoemd tot leerares aan een groote meisjesschool, toen de
+revolutie uitbrak, waaraan zij van den aanvang af een groot werkzaam
+aandeel nam. Zij is nu lid van den Raad en geeft haar tijd, die over
+is, voor administratieve <span class="pagenum">[<a id="pb595" href=
+"#pb595">595</a>]</span>werkzaamheden ten behoeve van de politieke
+partij, waartoe zij behoort. Haar voetjes waren niet zoo misvormd, geen
+klompjesvoetjes, maar toch zoo klein als van een kind van 6 tot 8
+jaar.</p>
+
+<p>Twee dames waren echtgenooten van groote kooplieden in de stad, Zij
+waren, zooals men ons verzekerde, goede spreeksters en ware feministen.
+Zij vertelden ons, dat hunne respectieve echtgenooten zeer conservatief
+zijn en haar publiek optreden en haar lidmaatschap van den Raad
+ongaarne zien, daarom hadden zij beiden haar meisjesnaam weder
+aangenomen en waren daardoor in het publiek alleen onder dien naam
+bekend. De mannen konden zoodoende haar optreden niet beletten.</p>
+
+<p>De twee laatsten waren beide onderwijzeressen. Een er van was
+getrouwd; op onze vraag of haar man het lidmaatschap goedkeurde, begon
+zij te lachen en antwoordde alleen, dat haar man haar als onderwijzeres
+getrouwd had en dus wist, dat zij een publieke persoonlijkheid was.</p>
+
+<p>Onderwijl was de raadszitting begonnen, de dames moesten naar binnen
+en wij togen naar de galerij. Men had voor ons ieder een stoel in het
+midden van het gebouw neergezet. Op de galerij bevonden zich vele
+Chineesche toehoorders en toehoorderessen.</p>
+
+<p>Welk een gezicht! Een oogenblik moesten wij lachen, niet
+realiseerende, dat wij ons in een Chineesche raadszitting bevonden. Het
+zag er voor onze westersche oogen zoo vreemd uit. Al die mannen,
+slechts zeer enkelen waren in Europeesche kleeding, zagen er uit alsof
+zij &rsquo;s morgens bij &rsquo;t maken van hun toilet zeer in den
+aanvang overvallen waren. Hun zwarte of gekleurde lage hakkelooze
+zijden schoenen geleken op pantoffels. De witte of lichtgrijze broek is
+precies als onze heeren de onderbroeken dragen en witte sokken. Over
+dat hing een lange witte of grijze nachtjapon; geen overdrijving: hij
+is precies van hetzelfde maaksel. De dames waren daarentegen allen in
+een zwart of donkergrijze lange broek gekleed, met daarover heen een
+nog niet tot de knie&euml;n reikend jasje. Als zij met gekruiste beenen
+zaten, kwamen hare beenen tot boven toe te zien, de mannenbeenen bleven
+steeds zedig onder het lange hemd verborgen. Telkens als de voorzitter,
+die met zijn secretaris op eene twee treden hooge tribune zat, even
+<span class="pagenum">[<a id="pb596" href=
+"#pb596">596</a>]</span>opstond, was het alsof wij een man pas uit zijn
+bed zagen komen.</p>
+
+<p>Alle heeren zaten met een Chineeschen waaier, dat is een geheel uit
+veeren gemaakt en soms zeer kostbaar ding, onophoudelijk zich zelf wat
+koelte toe te wuiven, de dames hadden ook wel een waaier, maar werkten
+er niet zoo onophoudelijk mee. En aan enkele heerenarmen zagen wij een
+fijne bracelet, de vrouwtjes droegen manchetten.</p>
+
+<p>Men vertelde ons, dat in den Raad de geldkwestie van de provincie
+Canton geregeld werd en dien middag de zouthandel, een groote bron van
+inkomen, besproken werd. Zeer bezadigd en kalm spraken de verschillende
+woordvoerders, wij konden natuurlijk niet verstaan wat zij zeiden, doch
+de korte inhoud werd ons even verklaard; slechts een enkele
+humoristische spreker bracht nu en dan een beetje vroolijkheid aan,
+alle andere namen hun taak ernstig op. Met zitten en opstaan werd over
+elk voorstel gestemd.</p>
+
+<p>Van de 120 leden waren dien middag 97 aanwezig en van dezen kregen
+wij den indruk, dat China of althans de provincie Canton, op dit
+oogenblik door jong China geregeerd wordt. De meeste der daar aanwezige
+mannen en vrouwen waren tusschen de 25 en 35 jaar oud, weinig waren van
+40 tot 55 jaar, daarboven niet eene, daarentegen waren er verschillende
+jonge mannen, waarvan wij vernamen, dat zij pas 20 of 21 jaar oud
+waren. Verreweg het grootste deel van dit bestuur bestaat uit
+gestudeerde jonge mannen en vrouwen, de <span lang="en">
+intellectuals</span> van het land, slechts eenige zijn
+handelslieden.</p>
+
+<p>Tot drie uur bleven wij de zitting bijwonen, van het begin tot het
+eind geboeid door alles wat wij daar zagen en hoorden.</p>
+
+<p>Ik weet niet of men in Holland weet hoe de toestanden hier op dit
+oogenblik zijn. Sedert ik op reis ben heb ik geen Hollandsche courant
+en slechts bij hooge uitzondering een Engelsch blad gelezen, het zou
+dus wel eens kunnen gebeuren, dat ik over toestanden en dingen schrijf,
+die men in Holland reeds weet, maar het komt mij voor, dat ik beter
+doe, alles wat ik hier hoor en zie te vermelden, op gevaar af dan, dat
+de lezers het voor den tweeden keer vernemen, dan dat ik ze onvermeld
+laat.</p>
+
+<p>Nadat wij de vergaderzaal hadden verlaten, begaven wij ons naar den
+heer Tze Ying Pak, waarnemend voorzitter van <span class="pagenum">[<a
+id="pb597" href="#pb597">597</a>]</span>de Tung Ming Hui. Wij troffen
+dien heer in het clubgebouw, omgeven door zijne zes secretarissen,
+waarvan twee dames zijn. Onophoudelijk kwamen er heeren inloopen,
+waarvan velen Engelsch spraken. Ook Tze Ying Pak sprak Engelsch en was
+op onze komst voorbereid. Hij is <span class="corr" id="xd0e6109"
+title="Bron: ongeveeer">ongeveer</span> 40 jaar oud, al de jongere lui
+noemden hem mr. Chair, een verkorting van Chairman.</p>
+
+<p>Hij begon met ons uit te noodigen voor het verdere van den dag zijne
+gasten te zijn, onze gids en draagstoelen weg te zenden en verder op
+hem te vertrouwen. Wij namen volgaarne die uitnoodiging aan. Hij was
+zoo&rsquo;n aardige, goedige dikzak, die onmiddellijk onze sympathie en
+ons vertrouwen won. Na met hem het clubgebouw doorgewandeld te hebben,
+zetten wij ons op het groote balcon met uitzicht op de prachtige
+rivier, waar zich gaandeweg verschillende jonge mannen en vrouwen,
+allen leden van de vereeniging, bij ons voegden. Elk die plaats nam,
+ontving, evenals wij, dadelijk een kop groene thee voor zich. Die thee
+wordt in porseleinen kommetjes met dekseltjes rondgediend, dat is te
+zeggen, een lepeltje theebladen wordt in het kommetje gedaan en daarop
+wordt kokend water gegoten. Verder ontvangt ieder een heel klein leeg
+kopje. Als men wat wil drinken, dan giet men een beetje thee uit het
+kommetje in het kopje en dat drinkt men zonder suiker of melk. Als men
+eenige keeren gedronken heeft, dan vult een bediende het kommetje
+opnieuw met water.</p>
+
+<p>De jongelui toonden ons eene teekening voor een groot monument, dat
+men bezig is op te richten aan de overzijde van de rivier, vlak
+tegenover het clubgebouw, ter herinnering aan de 72 mannen, leden van
+Tung Ming Hui, die het vorig jaar in de revolutie gesneuveld zijn. Voor
+dit monument heeft elk lid der vereeniging naar vermogen
+bijgedragen.</p>
+
+<p>Al deze heeren waren met het grootste optimisme omtrent den stand
+van zaken bezield, elk onzer bezwaren trachtten zij op de
+luchthartigste wijze te ontzenuwen. Zij spraken met ons over alle
+hervormingen die zij tot stand willen brengen en vertelden ons, dat zij
+in alles Amerika tot voorbeeld nemen. Er was in elke stad, waar hunne
+vereeniging eene afdeeling heeft, een studieclub opgericht, waar, onder
+goede leiding, studie wordt gemaakt van den regeeringsvorm in de
+Vereenigde Staten en van de wetten en instellingen der meest
+geavanceerde staten aldaar. <span class="pagenum">[<a id="pb598" href=
+"#pb598">598</a>]</span></p>
+
+<p>Wij vernamen van hen, dat het plan, om de regeering naar Nanking
+over te brengen, geheel is opgegeven, omdat men moeilijkheden met de
+groote mogendheden vreest, die in Peking allen hun kostbare
+regeeringsbureaux bezitten. Al deze jonge menschen hebben hunne studie
+en positie voorloopig opgegeven om zich geheel te kunnen wijden aan de
+werkzaamheden ter opbouwing van den nieuwen staat. Als het inderdaad
+mag gelukken de republiek staande te houden, van China te maken een
+modernen staat, dan zal dit te danken zijn aan de opoffering en
+toewijding, aan den frisschen geest en het jeugdig optimisme van de
+jonge mannen en vrouwen van het hedendaagsche China. Deze jonge mannen
+wilden ons volstrekt overhalen ons verblijf in Canton met 3 of 4 dagen
+te verlengen, dan wilden zij eene vergadering bijeen roepen, waar wij
+met behulp van een tolk, zouden kunnen spreken en een vereeniging van
+vrouwen stichten. Wij hebben evenwel alles voor onzen verderen tocht
+reeds geregeld en meenden bovendien, dat na ons gesprek de duistere
+punten per brief kunnen worden opgehelderd.</p>
+
+<p>Om half-zes begaven wij ons naar de woning van onzen gastheer, omdat
+wij om zes uur moesten eten. Er waren vele gasten, doch niemand in
+avondtoilet, elk kwam blijkbaar in het pakje dat hij of zij den heelen
+dag gedragen had. Het was een echte Chineesche woning, in bouw heel
+veel gelijkende op de Europeesche woning in Java, met een voor- en
+achtergalerij, een binnenkamer en zijvertrekken, waar achter een gebouw
+ligt voor keuken en bediendenkamers. De inrichting der woning is echter
+geheel Chineesch.</p>
+
+<p>De vrouw des huizes, een klein, bleek, ziekelijk uitziend poppetje,
+werd ons formeel voorgesteld, ook de andere gasten, waarvan de meesten
+reeds aanwezig waren. De een was een Chineesch officier van gezondheid,
+35 jaar oud, die uitstekend Engelsch sprak. Trouwens, met alle
+heeren-gasten konden wij een goed gesprek voeren. Dan was er een
+ingenieur, die in Amerika gestudeerd heeft en nu de uitvoerder is van
+de nieuwe spoorlijn, die Canton met Hankow moet verbinden, waardoor de
+afstand van Canton naar Peking, met 6 dagen verkort wordt. Nu moeten de
+Cantonneezen nog eerst per boot naar Hongkong, van Hongkong per boot
+naar Shanghai, van Shanghai per spoor naar Nanking en van Nanking weder
+<span class="pagenum">[<a id="pb599" href="#pb599">599</a>]</span>per
+boot naar Hankow, om vandaar verder naar Peking te kunnen komen. De
+reis duurt 9 dagen als alle booten net aansluiten en zal later in drie
+dagen kunnen worden afgelegd. Ook was er nog een jonge oogarts, die in
+Japan heeft gestudeerd en een van de hoofdambtenaren van politie, die
+ons mededeelde, dat onder de stadspolitie vele jonge mannen van goeden
+huize waren, die voorloopig hunne studie vaarwel hebben gezegd en nu de
+nieuwe omstandigheden dienen door een vertrouwde stadswacht te vormen.
+Wij kregen die mededeeling nadat ik had opgemerkt dat de politie overal
+in de stad zoo&rsquo;n gunstigen indruk maakte, uit zulke flinke jonge
+mannen bestond met opvallend eerlijke gezichten.</p>
+
+<p>Verder waren er drie dames, leden van den Raad, twee ervan hadden
+wij &rsquo;s middags reeds gesproken, de andere was een dochter uit een
+gegoede familie, ongehuwd, die zich aan allerlei hervormingswerk wijdt,
+doch geen bepaald beroep uitoefent. Ook was een van de secretarissen
+van de vereeniging aanwezig. Nauwelijks waren wij voorgesteld, toen ons
+elk een klein kopje thee door de gastvrouw werd aangeboden, dat men
+beleefdheidshalve aanneemt, als men geen lust heeft het te drinken dan
+proeft men er even van. Wij werden in de binnengalerij ontvangen, omdat
+men in de voorgalerij bezig was de tafel te dekken.</p>
+
+<p>Er liep nog een ander persoontje rond, een jong, burgerlijk
+uitziend, vrouwtje, dat niet werd voorgesteld, doch in alles als
+gelijke werd behandeld. Zij zette zich naast den heer des huizes neder,
+en toen ik vroeg of zij een familielid was, zeide hij zeer verlegen
+&ldquo;neen&rdquo;. Even daarna vroeg mrs. Catt de vrouw des huizes of
+zij kinderen had, wat ontkennend werd beantwoord, doch waaruit wij
+begonnen te begrijpen, dat die tweede vrouw een bijzit is. Ook had ik
+reeds &rsquo;s middags in de Club opgemerkt, toen wij over de
+hervormingen spraken, die ingevoerd moeten worden, dat men sprak over:
+leerplicht, afschaffing van de meisjesslavernij, die nu formeel
+bestaat, verbod van opiumschuiven, verbod om de voeten te mismaken,
+betere strafwetten enz., maar niet van afschaffing van polygamie en
+toen ik dat onderwerp te berde bracht, er even een stilte ontstond en
+onze gastheer ineens over iets anders begon. Later vertelde de officier
+van gezondheid mij, dat polygamie in China zeer verbreid is en sommige
+mannen, <span class="pagenum">[<a id="pb600" href=
+"#pb600">600</a>]</span>zelfs uit de vooruitstrevende kringen, tien tot
+achttien vrouwen hebben. Wel kan in China een man slechts
+&eacute;&eacute;n wettige vrouw hebben, de andere zijn niets anders dan
+concubines en in elk opzicht ondergeschikt aan de wettige vrouw, maar
+zij wonen meestal in dezelfde woning, deelen met haar de gunsten van
+den man en dikwijls zelfs het echtelijk bed.</p>
+
+<p>Als een vrouw geen kinderen krijgt, of alleen meisjes, &rsquo;t geen
+&rsquo;t zelfde is, want meisjes worden niet als kinderen beschouwd,
+dan neemt de man, soms met toestemming van zijn vrouw, een bijwijf.
+Krijgt hij bij deze vrouwen kinderen, dan behooren die hem en zijne
+wettige vrouw toe. Zoo&rsquo;n kind noemt de eerste vrouw moeder, zijne
+vleeschelijke moeder is niets voor hem, die mag blij wezen, als zij
+zijne dienstmaagd mag zijn. Zoo&rsquo;n bijwijf kan ook ten allen tijde
+zonder vorm van proces, worden weggezonden, zij moet dus heel
+voorzichtig zijn, om man en vrouw beide goed te stemmen. Zij zijn
+goedkoope dienstboden, daarom duldt menige vrouw hen in huis. Bij
+zoo&rsquo;n Chineesch huwelijk gaat het heel vreemd toe. Alle
+bijzonderheden er van zal ik niet verhalen, maar wel moet ik even
+mededeelen, dat het niet noodig is, dat de man bij het huwelijk
+tegenwoordig is. Evenals bij ons met de handschoen getrouwd kan worden,
+kan ook de Chinees zich laten vertegenwoordigen. In den regel neemt men
+als vertegenwoordiger een haan. Wat hier echter erger is, een jonge man
+kan door zijn ouders uitgehuwelijkt worden, zonder dat hij er iets van
+weet, zijn toestemming is zelfs niet noodig. Het is daarom heel
+gevaarlijk voor een Europeesche vrouw, om met een Chinees te trouwen,
+hij weet dikwijls zelf niet, of zijne ouders hem in zijne afwezigheid
+hebben uitgehuwelijkt. Komt hij dan later met zijne Europeesche vrouw
+in China terug, dan is deze niets meer en niets anders dan zijne
+concubine, terwijl hare kinderen de andere vrouw toebedeeld worden.
+Enkele afschuwelijke voorbeelden werden mij daarvan verteld.</p>
+
+<p>Dit huwen zonder toestemming van de betrokken partijen, zal wel
+spoedig gewijzigd worden, want daarvan ondervinden ook de mannen te
+veel de nadeelige gevolgen, maar het zal een groote krachtinspanning
+der vrouwen vereischen, om de feitelijke polygamie afgeschaft te
+krijgen, juist omdat die wettelijk niet bestaat. Het is zooveel
+moeilijker oer-oude gebruiken te wijzigen, dan wetten veranderd te
+krijgen. <span class="pagenum">[<a id="pb601" href=
+"#pb601">601</a>]</span>Nadat wij ons met de verschillende gasten
+geruimen tijd onderhouden hadden, werden wij verzocht in de voorgalerij
+te komen en begon het diner.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IV.</h3>
+
+<p>Ik zat naast de vrouw des huizes en had aan den anderen kant den
+jongen oogarts. Mrs. Catt zat tusschen den gastheer en den ingenieur.
+De anderen zaten daartusschen verdeeld. Ieder gast zat op een mooi
+zwart houten Chineesch krukje. De gastheer en ook de andere heeren
+merkten met trotsch op, dat de Chineezen gewoon zijn aan tafel te
+zitten, doch wanneer wij in Japan ergens zullen worden uitgenoodigd,
+dat wij dan op den grond plaats zullen moeten nemen.</p>
+
+<p>Op iedere plaats lag een porseleinen lepeltje, zooals wij voor
+medicijnlepeltje gebruiken, en twee ivoren stokjes. De vrouw des huizes
+en ook de gastheer schepten beiden met zoo&rsquo;n klein lepeltje het
+een en ander in verschillende kommetjes en ieder kreeg zoo&rsquo;n mooi
+Chineesch kommetje, zooals wij tehuis op onze buffetten hebben staan,
+voor zich. Het leek mij zoo&rsquo;n raar mengsel en daarom vroeg ik wat
+dit alles was. Het was een groote vrucht, den Chineeschen naam weet ik
+niet meer, het meest gelijkende op pompelmoes, daarvan wordt de kap
+afgesneden, het binnenste uitgehold en dit vermengd met stukjes
+varkensvleesch, kip, streepjes van het binnenste van <span class="corr"
+id="xd0e6146" title="Bron: bamboo">bamboe</span> (&rsquo;t geen hier
+veel gegeten wordt), meloenzaad, boontjes, deze laatste waren de
+vruchtjes van witte leli&euml;n, en nog andere roode en groene
+vruchtjes meer. Dit alles wordt dan weder in de vrucht gedaan en
+gezamenlijk gekookt. Deze heele vrucht wordt op tafel gebracht en
+daaruit krijgt elkeen het zijne. Achter elks kommetje stond een heel
+klein kopje, waarin soja was gegoten en waarin men zijn tusschen de
+stokjes geknepen stukje van het een of ander doopte, alvorens het te
+nuttigen.</p>
+
+<p>Nu begon men te eten. Mrs. Catt en ik deden wanhopige pogingen om
+onze stokjes in de hand te houden en daarmede de stukjes van den rommel
+in ons kommetje naar den mond te brengen. De vrouw des <span class=
+"corr" id="xd0e6151" title="Bron: huizees">huizes</span> hielp mij een
+beetje. Ook mrs. Catt kreeg hulp van haar buurman. Wat was ik blij als
+ik zoo&rsquo;n stukje beet had en naar mijn mond had gebracht, <span
+class="pagenum">[<a id="pb602" href="#pb602">602</a>]</span>maar ik
+vertrouwde mij niet om er eerst mede naar het sojabakje te gaan en het
+daar in te dippen, zoo&rsquo;n lange reis kon ik het niet vasthouden.
+De nattigheid, die onder in het kommetje was, werd met het lepeltje
+genuttigd. Dat proces ging beter.</p>
+
+<p>Toen kwam het tweede gerecht. Elk kreeg een schoteltje met gekookte
+haai-vinnen. Die smaakten eigenlijk net als gekookte vinnen van andere
+visschen, misschien iets slijmeriger, maar men zal wel Chinees moeten
+zijn om er het fijne van te proeven. Bij de Chineezen gelden haaivinnen
+voor een groote delicatesse. Wij twee hadden onze schoteltjes nog niet
+half leeg, toen de anderen reeds lang klaar waren en het volgende
+gerecht werd opgediend. Dat leek mij zoo raar, zoo wit vleezig en zoo
+slijmerig, dat ik mijn buurman eerst vroeg &ldquo;wat is dit?&rdquo;
+&ldquo;Dat zijn kikvorschen,&rdquo; zeide hij. Ik moet al een heel
+bedremmeld gezicht gezet hebben, want oogenblikkelijk liet hij er op
+volgen, &ldquo;maar het zijn geen kikvorschen, die in slooten en
+plassen leven, deze worden door de families zelve op de rijstvelden
+gekweekt.&rdquo; Wij hadden &rsquo;s morgens zooveel levende kikkertjes
+in de markthalletjes aan touwtjes zien bengelen, in gezelschap van
+muizen en ratten, dat ik bevreesd de vraag opperde: &ldquo;Eet men hier
+ook muizen en ratten?&rdquo; &ldquo;O ja,&rdquo; was het eenvoudige
+antwoord, &ldquo;muizen, vooral wanneer die een tijd lang goed gevoed
+zijn, beschouwen wij als een lekkernij; maar ratten, evenals honden en
+katten, worden alleen door de arme menschen gegeten, dat is een grof
+voedsel&rdquo;.</p>
+
+<p>Ik kon mijn stukjes kikvorsch niet meer naar den mond brengen,
+hoeveel moeite ik er ook voor deed. Mrs. Catt had echter haar bordje
+reeds leeggegeten, zonder te weten wat het was, toen de gastheer haar
+stralend vroeg of zij ook zoo&rsquo;n liefhebster van kikvorschen was.
+In het zuiden van Frankrijk at men alleen de achterpooten, maar de
+ruggen waren juist het lekkerst. Mijn lieve, goede reisgezellin had een
+oogenblik moeite haar maaginhoud binnen te houden, en kon met geen
+mogelijkheid van het verdere diner nog iets nuttigen. En toen kwam
+juist het fijne. Ieder kreeg een schoteltje met hartjes en levertjes.
+Men zeide mij, dat het de hartjes van nachtegalen waren, maar ik wil
+hopen, dat zij van minder edele vogeltjes afkomstig zijn. Daarna werd
+de <span class="pagenum">[<a id="pb603" href=
+"#pb603">603</a>]</span>pi&egrave;ce de r&eacute;sistance opgediend.
+Elk kreeg weder een bakje, zooals in het begin, driekwart gevuld met
+rijst, lekker korrelig gekookt. In &rsquo;t midden van de tafel werden
+een dozijn grootere bakken gezet, elk gevuld met iets anders. Dat was
+een formeele rijsttafel, maar zonder de sambals. Geen enkele kruidenij
+werd aan tafel gebruikt en door niemand werd iets gedronken. Er stond
+trouwens geen glas en geen drinken.</p>
+
+<p>Elkeen pakte nu met zijn stokjes, waarmede al het voorgaande gegeten
+was, uit de verschillende bakjes wat hij of zij wilde hebben en at dat
+met de rijst. Mijn buurman bediende mij. Ik vroeg alleen een stukje
+eendvogel, wat hij met zijn stokjes op mijn rijst deponeerde, en toen
+hij mij nog wat wilde geven, vroeg ik een gebakken ei. Maar, o, wee,
+toen ik dat in mijn bakje had, zag ik, dat het een ei met een kuikentje
+was. Onze Chineesche tafelgenooten verorberden zoo&rsquo;n gevuld ei
+met bijzonderen smaak, ik vergenoegde mij met een beetje van mijn
+stukje eend te eten en wat rijst uit het bakje in mijn mond te
+schuiven. Dat is eigenlijk het eenig wat de <span class="corr" id=
+"xd0e6164" title="Bron: Chineeezn">Chineezen</span> heel onsmakelijk
+doen, het eten van rijst met de stokjes. Zij kunnen de rijst niet met
+de stokjes pakken, daarom zetten zij het bakje aan den mond en schuiven
+de rijst met de stokjes naar binnen. Het leek heel veel op slobberen.
+Messen worden aan tafel niet gebruikt, alles wordt in de keuken zoo
+klein gesneden, dat men het zoo kan eten. Zij vinden het zeer
+onbeschaafd van de Europeanen om zich aan tafel van messen te bedienen.
+Voor toespijs kregen wij een heel dun rijstkoekje met een stukje vette
+ham er boven op. Daarna kreeg elkeen weder een klein kopje thee en
+daarmede was het diner afgeloopen. In de binnengalerij stonden vruchten
+en zoetigheidjes op tafel; ieder bediende zich zelf daarvan.</p>
+
+<p>Weldra was het acht uur en toen vroeg de gastheer ons of wij plezier
+hadden met het heele gezelschap mede naar een theater te gaan, waar een
+echt Chineesch stuk, uit het Chineesche volksleven gegrepen, door
+amateur-artisten gegeven zou worden. Wat konden wij meer wenschen!
+Voordat wij de woning echter verlieten, bood de vrouw des huizes, door
+middel van haren man, ons elk een paar ivoren, met zilver gemonteerde,
+stokjes aan, als aandenken aan ons eerste Chineesche diner. Zij had in
+elk glazen doosje haar miniatuurkaartje gelegd, in de hoop, dat wij
+haar nooit zullen vergeten <span class="pagenum">[<a id="pb604" href=
+"#pb604">604</a>]</span>en haar nog eens van ons zullen laten hooren.
+Van alles wat ik van deze reis mede naar huis zal brengen, zal niets
+zoo&rsquo;n waardevol souvenir voor mij zijn, als deze twee stokjes,
+omdat zij mij telkens weder den dag zullen te binnen roepen, die van
+onze geheele reis de merkwaardigste is en die mij China en de
+jong-Chineezen zoo van nabij heeft leeren kennen.</p>
+
+<p>Het stuk, dat opgevoerd zou worden, gaf ons een blik in toestanden,
+zooals die v&oacute;&oacute;r de revolutie in China heerschten en die
+nu gaandeweg aan het verdwijnen zijn. Het was het huiselijk leven van
+een mandarijn, die zich verrijkt had met de zuur verdiende gelden van
+het arme volk. Hij is nu oud, verkoopt zijn plaats aan een collega en
+vertrekt met zijn gezin naar elders. Zijn eenige zoon is een groot
+speler, besteelt zijn vader en verliest al het geld van papa. De oude
+mandarijn sterft van verdriet. Als de zoon geen geld meer bezit om te
+spelen, verkwanselt hij zijn zusje aan een slecht befaamd huis en ten
+slotte hangt hij zichzelf op. De moraal van het stuk: onrechtmatig
+verkregen goed gedijt niet. Dat lag er dik op. Het gaf ons echter een
+blik in zoovele huiselijke zaken in China, waarvan men wel leest, maar
+die men anders nooit voor oogen krijgt en het werd meesterlijk gespeeld
+door jonge studenten, die het opvoerden ten voordeele van de kas der
+politieke vereeniging, waartoe ook zij behooren.</p>
+
+<p>In het eerste tooneel zien wij den ouden mandarijn met zijne dochter
+en de vrouw van zijn zoon. Ieder der huisgenooten heeft een eigen
+bediende, die hem of haar als een schaduw volgt en als zij stil zitten,
+onophoudelijk koelte met een waaier toe wuift. Dan komt de zoon tehuis,
+die voor zijn vader kruipt, maar zijn vrouw en zuster als een tyran
+behandelt. Daarna ontvangt de vader bezoek van een anderen mandarijn,
+die in rang beneden hem staat en wij zien de verschillende
+plichtplegingen van deze twee tegenover elkander. Dan licht de eerste
+zijn opvolger in hoe hij de <span class="corr" id="xd0e6175" title=
+"Bron: 100,000">100.000</span> dollars, die hij hem voor de plaats
+betaald heeft, gemakkelijk in korten tijd weder uit het volk kan
+terugwinnen. Dat gaf natuurlijk menig staaltje van brutale uitzuigerij
+van deze Manchu-ambtenaren te zien en te hooren.</p>
+
+<p>In het tweede bedrijf heeft de vader bemerkt, dat zijn zoon hem
+besteelt en het geld in speelhuizen verliest. Een typische sc&egrave;ne
+tusschen vader en zoon, waarbij de vader zich zoo <span class=
+"pagenum">[<a id="pb605" href="#pb605">605</a>]</span>opwindt, dat hij
+neervalt, ziek wordt en sterft. De dokter-kwakzalver komt aan het
+ziekbed en verricht hocus-pocus-kunstjes. De vader sterft en alle
+formaliteiten, die bij zoo&rsquo;n dood voorvallen, zien wij gebeuren.
+De priester komt, de duivel wordt verbannen, de familieleden komen, de
+begrafenis wordt voorbereid en alles wordt zoo aanschouwelijk
+voorgesteld, alsof het in werkelijkheid plaats vindt.</p>
+
+<p>In het derde en laatste bedrijf is de zoon reeds geheel verarmd,
+zijn schuldeischers maken het hem lastig, de <span class="corr" id=
+"xd0e6184" title="Bron: bruidschat">bruidsschat</span> van zijne zuster
+heeft hij ook reeds verkwanseld en dan komen een paar kerels hem geld
+voor dat zusje zelf aanbieden. Hij hoopt met dat geld zijn verloren
+kapitaal terug te kunnen winnen, zijne zuster zal hij dan weder
+bevrijden en zoo brengt hij zijn geweten tot zwijgen en stemt met den
+koop in. Het meisje wordt dan gesluierd, aan armen en voeten gebonden
+en medegevoerd. Nauwelijks is zij weg of andere schuldeischers komen
+hem het pas ontvangen geld afhandig maken tot hij geen cent over heeft
+en radeloos hangt hij zich dan op. Wij krijgen dan een geheel ander
+beeld van wat voorvalt in het huis van een zelfmoordenaar.</p>
+
+<p>Mrs. Catt en ik hadden elk een jongmensch naast ons zitten, die ons
+telkens de vertaling gaf van hetgeen de acteurs zeiden, zoodat geen
+woord van het geheele stuk verloren ging. Van het begin tot het eind
+waren wij door het stuk en het spel der jongelieden geboeid, wij
+gevoelden ons geheel tehuis in de wereld, die ons daar vertoond
+werd.</p>
+
+<p>Om ruim elf uur was het stuk afgeloopen, waarna onze beide jonge
+cavaliers ons in het private stoombootje van onzen gastheer over de
+rivier naar het hotel brachten. Het was een prachtige sterrenhemel, van
+vele schepen werden weder goede en booze geesten aangenaam bezig
+gehouden, kleine bootjes met Boeddhistische nonnen en andere met
+monniken zwierven op het water rond, om de watergoden te heiligen, de
+eentonige Chineesche muziek werd van verschillende schepen gehoord, tal
+van kleine vaartuigjes met gekookte rijst, gebakken of gekookte visch,
+vruchten en andere etenswaren gondelden tusschen de groote schuiten
+door om nog wat te verkoopen, de hel verlichte stad bood een
+phantastisch beeld, dit alles stemde ons met een dankbaar gevoel en dit
+prachtig slot aan zoo&rsquo;n heerlijken dag maakte ons overgelukkig.
+<span class="pagenum">[<a id="pb606" href="#pb606">606</a>]</span></p>
+
+<p>Toen wij ten slotte in het middernachtelijk uur op onze kamer
+aangekomen waren, keken wij elkander eens goed aan en riepen uit: Wat
+een onvergetelijke dag! Maar, vroegen wij ons af, zal men ons willen
+gelooven, als wij onze lotgevallen van dezen eenen dag ook nog zoo
+eenvoudig mogelijk beschrijven? Zal iemand, die niet hier is geweest,
+die de Chineesche toestanden niet kent, onze beschrijving van het diner
+en alles wat er opgediend werd voor waarheid aannemen? Zal men
+realiseeren wat het beteekent, dat wij tweetjes hier in deze stad, die
+nog in staat van beleg verkeert, twee dagen lang hebben rondgedwaald om
+vrouwenkiesrecht en vrouwen-parlementsleden op te sporen en die niet
+alleen hebben gevonden, maar zelfs met deze Cantonneesche
+vrouwen-raadsleden hebben gesproken en met eenigen gedineerd en dat
+terwijl zelfs in Canton doktoren, leeraren, de hotelier, vele
+zendelingen en anderen ons niet eens wisten te vertellen, of er zulke
+vrouwen, eenig in haar soort, in deze stad bestonden en waar het gebouw
+is, waar de raadszittingen worden gehouden? Van den heer Tze Yin Pak
+hebben wij nu aanbevelingen mede gekregen voor partijgenooten in
+Shangai, Nanking en Peking, waardoor wij direct in aanraking zullen
+komen met de personen, die wij v&oacute;&oacute;r alles willen leeren
+kennen. Treffen wij toevallig dr. Sun ergens aan, dan zullen wij ons
+bij hem aandienen, want hij weet van onze komst en de heeren wisten ons
+bepaald te verzekeren, dat dr. Sun ons gaarne zal willen spreken.</p>
+
+<p>Ondertusschen zijn wij nu weer in Hongkong teruggekeerd, na een
+prachtigen tocht over de schilderachtige Paarlrivier. Van deze
+boottochten hoort men hier nooit zoo heel veel gewagen, doch inderdaad
+leveren zij meer natuurschoon en meer bezienswaardigs op dan een tocht
+langs den Rijn of den Donau, of welke andere bekende Europeesche
+rivier.</p>
+
+<p>Morgen willen wij naar Shangai vertrekken en daar zullen wij
+vernemen, of het mogelijk is, dat wij naar Peking opgaan. Heel
+gemakkelijk zullen wij ons niet laten uit het veld slaan, want wij
+hopen te zeer Nanking en Peking te kunnen bezoeken. Voor den tocht naar
+Canton had men ons ook zoo bevreesd gemaakt, ieder vertelde, dat wij
+kans hadden er niet van terug te keeren en nu verheugen wij ons zoo,
+dat wij het plan hebben doorgezet. Maar toch zullen wij voorzichtig
+zijn, want <span class="pagenum">[<a id="pb607" href=
+"#pb607">607</a>]</span>de toestanden veranderen hier bij den dag. Toen
+wij in Canton waren, werd daar nog heel licht over het doodschieten van
+de twee generaals, leden van de Tung Ming Hui, gesproken en hier
+vernemen wij, dat de Nationale Raad en zelfs de Tung Ming Hui den
+president Yuan om opheldering hebben gevraagd en als die ophelderingen
+niet voldoende zijn er dan een leger naar Peking zal worden gezonden en
+daar de strubbelingen opnieuw zullen beginnen.</p>
+
+<p>Ondertusschen rust op mij nog de taak om een beknopte beschrijving
+te geven van de allerzonderlingste stad Canton en van alle
+merkwaardigheden, die wij er zagen. Daaraan zal ik den volgenden brief
+wijden, want dit pakket moet heden verzonden worden.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">V.</h3>
+
+<p>Zooals ik reeds schreef, de stad Canton is de allerzonderlingste
+stad, die men zich denken kan. Verbeeldt u een stad van 2&frac12;
+&agrave; 3 millioen inwoners, een viermaal grootere bevolking dan de
+stad Amsterdam, geheel bestaande uit straatjes, nauwelijks een paar
+meter breed, waar alleen de zonnestralen zouden kunnen doordringen als
+de zon zoo hoog aan den hemel staat, dat zij hare stralen verticaal
+naar beneden zendt, maar op dat uur van den dag ziet men van
+weerskanten van boven de huizen een mat rolgordijn uitspannen, om die
+enkele stralen op te vangen. Deze nauwe straatjes schijnen nog nauwer
+dan zij in werkelijkheid zijn, omdat elk huis een winkeltje is en deze
+winkeltjes alle hun naam en kwaliteit en wat de Chineesche letters meer
+mogen uitdrukken op lange, breede geverniste planken, die aan de
+intrede van het winkeltje naar de straat uitsteken of op breede linnen
+strooken, die in de lucht wapperen, hebben aangegeven. Deze planken of
+linnen banden zijn rood, groen of geel geschilderd en in sterk
+contrasteerende kleuren is de naam en reclame aangebracht. Sommige van
+deze straatjes zijn een mijl lang en bijna alle bevatten slechts
+&eacute;&eacute;n soort winkeltjes, waartusschen dan hier en daar een
+restauratie of een tempel, soms een schooltje gevestigd is. Men heeft
+de schoenmakersstraat of straten, de zilversmeden, de zijdeverkoopers,
+de straat waar zijden of ander borduursel verkocht wordt. In al die
+straten krioelt het den <span class="pagenum">[<a id="pb608" href=
+"#pb608">608</a>]</span>geheelen dag van menschen; als men, zooals wij,
+een heelen dag de stad van alle kanten doorkruist heeft, dan krijgt men
+het gevoel die millioenen menschen vrijwel allen gezien te hebben. In
+Ca&iuml;ro, Damascus en andere steden, heeft men een gedeelte van de
+stad, de bazaar, dat een beetje aan Canton doet denken, maar hier
+bestaat een stad met viermaal zooveel inwoners als Amsterdam, geheel
+uit zulke straten. Op verschillende plaatsen wordt de stad door kanalen
+of grachten, die in de rivier uitmonden, doorbroken en op die plaatsen
+doet zij iets aan Veneti&euml; denken, maar toch is het weder anders,
+want op deze kanalen, hoe nauw zij ook zijn, heerscht een levendigheid
+en vertier, die men elders mist.</p>
+
+<p>In het begin gevoelt men zich totaal van streek, in deze nauwe
+straatjes, te midden van een zoo vreemd volk, met zulke vreemde
+gewoonten; men drukt den zakdoek voor den mond om de lucht niet in te
+ademen en de onwelriekende geuren niet op te snuiven en men vraagt zich
+verwonderd af, hoe de menschen hier kunnen leven en tieren. Maar weldra
+raakt men aan deze omgeving gewend, men laat zich kalm uren lang door
+deze drukke, schreeuwende menigte voortdragen en tracht aan beide
+zijden tegelijk uit te kijken, om toch vooral zooveel mogelijk van
+alles wat rondom geschiedt in zich op te nemen. O, wat had ik in Canton
+gemakkelijk voor een paar dozijn oogen werk gevonden, mijne simpele
+twee konden het in den regel alleen niet af; de dragers moesten nu en
+dan even staan blijven om mij tijd te geven naar beide zijden, voor en
+achter en naar onder en boven te kijken.</p>
+
+<p>De marktplaatsen,&mdash;bijna elke lange straat begint en eindigt
+met &rsquo;n marktplaats&mdash;waren het onaangenaamste om te
+passeeren. De meest afzichtelijkste en onsmakelijkst opgemaakte dingen
+worden daar verkocht, terwijl de reuk, die deze dingen verspreiden,
+ongenietbaar is. Levende ratten en muizen en kikvorschen heb ik in mijn
+vorig schrijven reeds vermeld, stukken bloedig vleesch dat een uur in
+den wind stonk en visch, die met bloed is overgoten om het frisch te
+doen uitzien, en zulke walgelijke dingen zag men daar. Alleen de
+vruchten- en groentenstalletjes zagen er goed uit. De overheid in
+Canton, dat zijn nu de 120 jonge mannen en vrouwen, die den Raad
+uitmaken, heeft reeds het besluit genomen om deze primitieve
+marktplaatsen op te heffen en zestien markthallen, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb609" href="#pb609">609</a>]</span>rondom de stad,
+maar buiten de nauwe straatjes gelegen, te bouwen. De stad zal rondom
+uitgebreid worden, de wallen geslecht en daarbuiten zal men trachten
+breedere straten, met moderne huizen, aan te leggen. De familie Tze
+Pak, waar wij gedineerd hebben, woont nu reeds buiten de oude stad.</p>
+
+<p>Ieder winkeltje is tegelijkertijd de werkplaats, waar het te koop
+gebodene gemaakt wordt. Men kan, als men wil, van het begin tot het
+einde zien, hoe hetgeen men koopt, gefabriceerd is. En in elk winkeltje
+ziet men een hoekje of plaatsje met een kastje, waarvoor een lichtje
+brandt of een stokje staat te rooken. In dit kastje worden de geesten
+bewaard van de dierbare afgestorvenen. Dat wil zeggen, de eene geest,
+dien men mede naar huis neemt. Een Chinees bezit nl. drie geesten. Als
+hij sterft gaat er &eacute;&eacute;n regelrecht naar den hemel of de
+hel, al naardat hij het hier op aarde gemaakt heeft, een er van neemt
+hij mede in de kist en de derde wordt door de nabestaanden opgevangen
+en in een zeer kunstig gesloten doosje bewaard. Dat doosje wordt thuis
+in een kastje gezet, expresselijk en alleen voor dat doel dienende,
+zoodat de geest dagelijks verheerlijkt of geheiligd kan worden. Al is
+de overledene nog zoo&rsquo;n onaangenaam mensch geweest en elkeen
+eigenlijk blijde was dat hij het heden met het hiernamaals verwisseld
+heeft, dan nog doet men na zijn dood alles om zijn geest tevreden te
+stellen en in een goed humeur te houden. Alle ongeluk in zaken, alle
+ziekten, alle huiselijke onaangenaamheden, worden altijd op rekening
+van de geesten van afgestorvenen geschoven, die over gebrek aan
+toewijding ontevreden zijn.</p>
+
+<p>Op een oogenblik, dat wij juist een hoek van een straat zouden
+passeeren, moesten onze dragers even stilstaan, omdat er een groote
+lange processie voorbij toog. Het gold een begrafenis, d.w.z. het lijk
+werd naar &ldquo;de doodenstad&rdquo; gebracht, waarover later.
+V&oacute;&oacute;r de lijkkist, die door 12 man gedragen werd, liep een
+man met een voorgebonden zak, waaruit hij onophoudelijk ronde stukjes
+zilverpapier naar beide zijden van de straat strooide. Op onze vraag
+wat dat beteekende, vernamen wij, dat die stukjes papier verbeelden
+geld te zijn. Hij koopt met dat geld de geesten van de straat om,
+zoodat zij de ziel van den doode, die in de kist het lijk <span class=
+"pagenum">[<a id="pb610" href="#pb610">610</a>]</span>vergezelt,
+ongestoord zullen laten passeeren. Al de volgelingen van het lijk waren
+in oranjegele draagstoelen gezeten; de vrouwen droegen alleen een groot
+wit jakje over hunne gewone kleeding en een dito doek los over het
+hoofd gelegd. Mannen zagen wij niet bij den stoet. Dat was een bewijs,
+dat er een vrouw begraven werd. Mannen vinden het niet noodig het lijk
+hunner vrouwen naar het doodenhuis te begeleiden. Als een vrouw sterft,
+kan zij hem in niets meer van dienst zijn, over hare begrafenis maakt
+hij zich niet druk. Somtijds trouwt hij denzelfden dag reeds met een
+ander.</p>
+
+<p>Laat men niet vergeten, dat er een oud- en een jong-China bestaat.
+Verreweg het grootste deel van de bevolking behoort nog tot oud-China;
+het kleiner deel, jong-China, heeft gebroken met tal van oude gewoonten
+en gebruiken, dat tracht zooveel mogelijk Europa, of nog liever
+Amerika, na te volgen. De menschen, waarmede wij in nauwer contact zijn
+gekomen, en verder waarschijnlijk zullen komen, behooren allen tot
+jong-China. Zoo kon het ook gebeuren, dat in het gezin van den heer Tze
+Pak, de vrouwen mede aan tafel zaten, in een ouderwetsch Chineesch
+gezin eten de mannen alleen en daarna pas de vrouwen.</p>
+
+<p>De oranje-gele kleur van de draagstoelen, waarin de volgelingen van
+dien lijkstoet gezeten waren, toont aan, dat de familie tot den
+Boeddhistischen godsdienst behoort. Er zijn niet veel Boeddhisten meer
+in China. In het volkrijke Canton zijn er slechts eenige duizenden.
+Verreweg het meerendeel der bevolking is Confucionist. Dit schijnt,
+vooral voor de mannen, een zeer gemakkelijk geloof te zijn. De mannen
+behoeven slechts den god van den oorlog en den god van den rijkdom te
+heiligen, dan zal het hun goed gaan; de vrouwen hebben daarentegen tal
+van goden te ontzien, voor alle zaken hebben zij een afzonderlijk
+godje, dat zij bewierooken, met gekleurde papieren poppetjes vermaken
+en met zilverpapier omkoopen.</p>
+
+<p>Het Boeddhisme is hier evenwel evenals op Ceylon zeer vervalscht;
+van het zuivere Boeddhisme, zooals wij dat in Rangoon zagen, is hier
+niet veel meer over. Het heeft hier geheel zijn philosophisch karakter
+verloren en een zuiver afgodendienst-vorm aangenomen.</p>
+
+<p>Wij bezochten eenige voorname Boeddhisten-tempels. De <span class=
+"pagenum">[<a id="pb611" href="#pb611">611</a>]</span>dwaaste van alle
+is wel de tempel der 500 genie&euml;n. In dezen tempel zijn 500
+levensgroote vergulden mannenbeelden, de discipels van Boeddha
+voorstellende. Er waren er met duidelijk Hindoe-type en met Chineesch
+type en &eacute;&eacute;n Italiaan. Elk van deze beelden gaf door
+houding en gebaren te kennen, wat soort discipel hij was. Boeddha zelf
+wordt in dezen tempel en de andere tempels die wij zagen geheel anders
+uitgebeeld dan de Burma-Boeddha. Hier is hij een vette, vroolijke
+dikzak, die het liefst met zijne kinderen speelt. De wijsgeer in hem
+raakt hier heelemaal op den achtergrond.</p>
+
+<p>De tweede belangrijke tempel dien wij bezochten was de tempel der
+vijf genie&euml;n. Hier waren maar vijf mannetjes, maar &rsquo;t waren
+de vijf, die op rammen door de lucht waren komen vliegen en in Canton
+waren neergedaald. De versteende rammen liggen aan hunne voeten; maar
+ik betwijfel of iemand, zelfs met de sterkst werkende fantasie, uit
+deze steenklompen rammen kan herkennen. Deze tempel bevat een
+merkwaardige klok, die heel hoog in de lucht hangt en bijna niet in
+beweging kan worden gebracht. Deze klok is daar door de vijf
+genie&euml;n duizenden jaren geleden aangebracht, ter waarschuwing als
+de stad een ongeluk dreigt. Als die klok geluid geeft, dan volgt er
+gewis een of ander onheil. Tal van verhalen zijn daarvan in omloop, het
+een al griezeliger dan het ander. Den laatsten keer dat er geluid uit
+deze bel kwam, was in den laatsten oorlog met Engeland. Een Engelsche
+kogel raakte de bel, de heele omgeving hoorde het geluid, waarop de
+Chineezen zich maar gauw overgaven, toch wetende, dat nu ongeluk hun
+boven het hoofd hing.</p>
+
+<p>Er is ook een tempel aan een medicinischen god gewijd. Die god
+geneest niet alleen alle bestaande ziekten, maar oefent ook alle macht
+uit over toekomstige ziekten. Men kon vroeger een bakje vuil water voor
+veel geld van hem koopen, dat gedronken, alle bestaande en komende
+kwalen als met een tooverslag het veld doet ruimen. De tegenwoordige
+regeering heeft echter aan dit gevaarlijke zaakje der priesters paal en
+perk gesteld.</p>
+
+<p>De aardigste en kleinste tempel dien wij zagen is aan Boeddha zelf
+gewijd. Drie groote beelden van Boeddha, het verleden, heden en de
+toekomst voorstellende, stonden in het midden van den tempel. Er was
+echter ook een heilige kast, geheel <span class="pagenum">[<a id=
+"pb612" href="#pb612">612</a>]</span>van zilver, die bevatte een
+reliquie van Boeddha. Het was de nagel van een van zijn teenen!!!
+Pelgrims komen eens in het jaar om dat waardevolle ding te
+verheerlijken.</p>
+
+<p>En zoo waren er nog tal van tempels, zonder eenige architectonische
+bijzonderheid, noch mooi beeldhouwwerk of van andere artistieke waarde.
+Men zegt, dat er meer dan 2000 tempels in Canton zijn. Ook de tempels
+der Confucionisten zijn de moeite van een beschrijving niet waard. Zij
+zien er alle even vuil en vies uit, niemand schijnt zich van een
+schoonmaak iets aan te trekken. In de voorhal van sommige tempels wordt
+gewoonweg een zaakje uitgeoefend of heeft een of ander werkman een
+tijdelijke werkplaats gemaakt.</p>
+
+<p>E&eacute;n groote, hooge pagoda is nog in Canton; die wordt echter
+niet meer gebruikt; hij ziet er erg schilderachtig uit, doordat hij in
+den loop der tijden van onder tot boven begroeid is met gras en ander
+groen.</p>
+
+<p>Meer merkwaardig dan mooi is de Clepsydra of de waterklok. Men
+vertelde ons, dat er slechts twee zulke klokken op de wereld bestaan,
+waarvan dan een in Peking en een in Canton is. Lang voor men van
+klokken ooit iets vernomen had, heeft een geniaal Chinees den dag en
+nacht in tweemaal twaalf uren verdeeld en een waterklok gemaakt,
+bestaande uit vier boven elkaar staande bakken. De bovenste bak wordt
+vol water gegoten en deze laat langzaam het water in de tweede lekken.
+Vandaar gaat het naar de derde en eindelijk komt het in de vierde bak.
+Als de onderste bak een zekere hoeveelheid water bevat, is het
+&eacute;&eacute;n uur, wat men buiten kan aflezen, en zoo vervolgens
+elk uur verder. Vroeger stond een wacht bij die klok, die elk uur dat
+verstreken was, luide in de stad verkondigde, zoodat de heele bevolking
+kon weten hoe laat het was. Men zegt, dat de arme menschen nog steeds
+deze klok als hun tijdmeter gebruiken.</p>
+
+<p>Wij brachten ook een bezoek aan de doodenstad. Dat is een groot
+steenen gebouw even buiten de stad gelegen. Er zijn 200 kamertjes in
+deze woning, die door een gordijn kunnen worden afgesloten. In al die
+kamertjes staat een groote doodkist, de een mooier dan de ander. Als
+iemand sterft, dan moet hij na 24 uren begraven worden. Dat is een te
+korte tijd voor de familieleden om een goed graf te vinden. Want niet
+elk stuk grond is geschikt om een lijk te herbergen.... <span class=
+"pagenum">[<a id="pb613" href="#pb613">613</a>]</span>De grond mag niet
+te vochtig zijn, er mogen geen wormen of ander ongedierte huizen. Fung
+<span class="corr" id="xd0e6249" title="Bron: Sui">Shui</span> mag er
+niet heerschen en zoo meer. Ook mogen er geen boomen groeien, want
+bladerengeritsel maakt de geesten zenuwachtig. Het liefst begraven de
+Chineezen hunne dooden tegen een hellenden, rotsigen bergwand.
+Zoo&rsquo;n grafplaats wordt met groote zorg gekozen en dikwijls zeer
+duur betaald.</p>
+
+<p>Zoolang men er nu nog niet in geslaagd is een geschikt graf te
+vinden, bewaart men de dooden in een van de kamertjes in de doodenstad.
+Voor drie maanden moet de huur van zoo&rsquo;n kamertje te voren
+betaald worden, ook al verwijlt het lijk er korter. Die huur bedraagt
+tusschen de 5 tot 2000 dollars. Zoo&rsquo;n kamertje wordt nu, zoolang
+het lijk er vertoeft, echt gezellig ingericht. Er worden door de
+familieleden een tafel en stoelen naar toe gebracht, de wanden worden
+behangen met op rijstpapier geschilderde figuren, mooie Chineesche
+vazen worden in de hoeken gezet, versche bloemen worden dagelijks
+aangebracht en elken morgen wordt een kommetje versch gemaakte thee op
+tafel voor de kist gezet, zoodat de geest, zoo noodig, zijn dorst kan
+lesschen. Sommige van deze kamertjes, waarin een rijke doode vertoefde,
+zagen er zeer weelderig en smaakvol uit.</p>
+
+<p>Deze doodenvereering verliest echter alle po&euml;zie, als men er de
+reden van verneemt. Het is niet de ware vereering. Men wordt niet door
+liefde en aanhankelijkheid voor den doode gedreven, alleen vrees dat de
+geest van den doode onheil zal aanbrengen doet de overlevenden alles
+doen om den geest aangenaam te stemmen. Elke Chinees tyranniseert zijn
+familie na zijn dood veel meer dan hij ooit in zijn leven bij machte is
+geweest te doen. Dat geloof aan het werk der geesten is algemeen
+verbreid en zelfs onder de verlichtste menschen bestaat altijd nog een
+twijfel; zij vinden het maar raadzaam de geesten der dooden te
+vereeren, men kan nooit weten. Gelukkig blijven zulke geesten niet
+eeuwig bestaan, na 16 jaar komen zij op de aarde terug in een lager of
+een hooger wezen, naar gelang zij het vroeger op aarde gemaakt hebben.
+Als een vrouw erg goed heeft opgepast, komt haar geest als man terug;
+een man wordt voor straf in een vrouw herschapen. De laagste vorm
+waarin men kan terugkeeren is een worm. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb614" href="#pb614">614</a>]</span></p>
+
+<p>Met een zeker welbehagen bracht de gids, ook zonder dat wij het
+wenschten, ons naar het gevangenisgebouw. Dat is het treurigste wat men
+zich denken kan. Vele mannen en vrouwen, gezamenlijk in groote cellen
+van zware ijzeren pijlen, geheel gelijkende op wilde beestenhokken,
+ongewasschen, ongekamd, in lompen, met de afzichtelijkste huidziekten,
+worden daar weken en maanden, soms voor de minste kleinigheid, voor een
+ieder zichtbaar, gevangen gehouden. Men zegt, dat het pijnigen en
+kwellen der gevangenen onder deze regeering over heel China is
+afgeschaft, maar van zeer bevoegde zijde vernamen wij, dat het toch nog
+geregeld hier en daar wordt toegepast. Het door de straten van de stad
+voortdrijven van een armen gevangene, dien men zware ijzeren gewichten
+aan de beenen heeft gebonden, en wiens rug, zoodra hij staan, blijft,
+met een gloeienden ijzeren bout van een achter hem loopenden vent in
+aanraking komt, wordt nog dagelijks vertoond. En menschen met een
+breede, houten, vierkante schijf, voorzien van een gat, waar het hoofd
+net tusschen past, uren lang in de zon laten staan branden, zonder dat
+zij met hunne handen hun gezicht kunnen bereiken, was nog niet zoo heel
+lang geleden zelfs in Hongkong gezien. Gelukkig werd ons dat gezicht
+bespaard en ook zagen wij op den executiegrond geen menschen met
+afgesneden hoofd liggen. Tot nog voor zeer kort werden er dagelijks
+vele lieden in Canton onthoofd en dat wel op de meest primitieve wijze.
+Met een gewoon groot mes werden hun gewoon de koppen afgesneden op een
+voor een ieder zichtbaar stuk grond en dagen lang bleven de onthoofde
+lichamen daar liggen. Nu past men een beschaafder methode toe; men
+neemt de gevangenen mede even buiten de stad en schiet hen dood. Ons
+werd verteld, dat er kort geleden op &eacute;&eacute;n dag 50
+stadgenooten in Canton waren doodgeschoten, doch als regel helpt men
+dagelijks niet meer dan tien tot twaalf naar de andere wereld. Dat de
+Jong-Chineezen verbetering van het strafwezen op hun program hebben is
+dan ook geen weelde.</p>
+
+<p>Terwijl wij in alle tot dusver geziene Oostersche landen den indruk
+kregen dat het Oostersch klimaat de menschen, ook de inboorlingen,
+traag en lui maakt, bieden de Chineezen een geheel ander beeld.
+Onwillekeurig verkrijgt men in China de overtuiging, dat de Chineezen
+het nijverste volk der aarde <span class="pagenum">[<a id="pb615" href=
+"#pb615">615</a>]</span>zijn. Den geheelen dag, van &rsquo;s morgens
+tot &rsquo;s avonds, zagen wij nooit een plek waar de mannen of vrouwen
+lui neerzaten of lagen te slapen. Den geheelen dag waren allen druk in
+de weer, alles met een zenuwachtigen haast doende; zelfs toen wij velen
+midden op den dag in de open restauraties hun middagmaal zagen
+nuttigen, schenen zij ook dit met denzelfden haast te doen. Zij
+verdienen den naam, de werkbijen van de wereld te zijn.</p>
+
+<p>Er zijn in Canton wel barbierswinkeltjes, open als alle winkeltjes,
+maar die zijn niet druk gefrequenteerd, want de meeste Chineezen gunnen
+zich geen tijd om van hun werk naar den barbier te gaan; vlugger gaat
+het, als de barbier bij hen komt. Overal ziet men dan ook midden op de
+straat een barbier zijn werk verrichten. Barbier is eigenlijk een zeer
+verkeerde naam voor deze beroepslieden, want bij een Chinees valt er
+niet veel te scheren. De meeste Chineezen hebben gladde, baardelooze
+gezichten. Eerst op ouderen leeftijd, zooals ook bij ons sommige
+vrouwen, beginnen bij den Chinees onder den neus en aan de kin wat
+haarstoppels te groeien. Maar geen Chinees zal zich die lang gewenschte
+teekenen van manbaarheid laten afscheren. Daar is hij veel te trotsch
+mee; met zorg worden die wijd uiteen geplante, stekelige borsteltjes
+gekweekt. De barbier heeft dan ook in den regel alleen het hoofdhaar te
+verzorgen, dat, nu de Chineezen hun staart hebben verloren, op
+Europeesche wijze gemillimeterd wordt. Bij vele oudjes, waar het
+hoofdhaar niet meer zoo vlug aangroeit, verraadt een zekere rare plek,
+op het midden van het hoofd, nog zeer sterk waar de staart gezeten
+heeft. Hoewel er in China nog wel enkele <span class="corr" id=
+"xd0e6265" title="Bron: staartmenscehn">staartmenschen</span> zijn,
+hebben wij toch in heel Canton geen enkelen staart gezien. Dat kenmerkt
+eenigszins de stad.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VI.</h3>
+
+<p>Nu zit ik voor het eerst op een Amerikaansche boot, die ons van
+Hongkong naar <span class="corr" id="xd0e6273" title="Bron:
+Shanga&iuml;">Shangha&iuml;</span> zal voeren. Dit is een van de kleine
+booten, die tusschen San Francisco en Hongkong varen, een die elk
+tusschen gelegen havenplaats aandoet. De boot is stampvol, alle hutten
+zijn tot het uiterste bezet, wij twee&euml;n mogen blijde zijn, dat men
+ons samen in een hut heeft <span class="pagenum">[<a id="pb616" href=
+"#pb616">616</a>]</span>geplaatst en geen derde persoon bij ons heeft
+ondergebracht.</p>
+
+<p>V&oacute;&oacute;r wij Shanga&iuml; Dinsdagmorgen verlieten
+ontvingen wij nog eerst een bezoek van den heer Volpicelli, den
+consul-generaal voor Itali&euml;, in Zuid-China. Deze heer was ons in
+Canton zeer van dienst geweest en nu kwam hij ons eenige
+introductiebrieven brengen voor zijne vrienden in verschillende steden
+van China, die wij waarschijnlijk zullen bezoeken. Hij vertelde ons,
+dat Zaterdag, een paar uur nadat wij Canton verlaten hadden, daar een
+opstand was uitgebroken, grooter en ernstiger dan er gedurende de
+revolutie was geweest. Een groote menigte rebellen had het huis van den
+gouverneur omringd en dreigden al de binnen de poorten zich bevindenden
+te dooden. Tegelijkertijd werd ook het raadsgebouw omsingeld, doch daar
+er des Zaterdags geene zittingen gehouden worden, konden zij daar niets
+uitvoeren, Vele dooden zijn er weder van weerszijden gevallen;
+misschien zijn er van onze pas gemaakte vrienden wel onder de
+gesneuvelden, doch toen mr. Volpicelli Maandagavond de stad verliet,
+scheen het hem toe, dat alles weder tot rust was gebracht. Deze heer,
+die reeds meer dan 30 jaar in China woont en het heele land en zijne
+bevolking kent, gelooft niet aan het voortbestaan van deze
+republiek.</p>
+
+<p>Hoewel deze boot, de Persia, aan zindelijkheid niets te wenschen
+overlaat en ook alle comfort aanbiedt, die men op zoo&rsquo;n kleine
+boot van nog geen 3000 ton verwachten kan, is het toch geen schip, dat
+mijne Amerikaansche reisgezellin met nationalen trots vervult. Dat men
+zich op Amerikaanschen bodem bevindt, bemerkt men dadelijk. In het
+midden van de eetzaal staat een enorm groot vat met gedistilleerd
+ijswater. Ieder kan zich daaruit naar believen bedienen. Een Amerikaan
+zonder ijswater is niet denkbaar. IJswater is het grootste gemis, wat
+zij op reis in vreemde landen lijden, &rsquo;s Morgens,
+v&oacute;&oacute;r zij iets anders nuttigen, drinken zij een groot glas
+ijswater en verder den geheelen dag en bij alle maaltijden. Maar
+overigens zijn zij matige drinkers. Op de Persia, met zijn ruim 60
+eerste klasse passagiers, voor verreweg het grootste deel mannen, ziet
+men den geheelen dag geen sterken drank gebruiken. Rooken doen zij
+evenwel als schoorsteenen. Nauwelijks had de boot Dinsdagmiddag de
+haven van Hongkong verlaten of de Bridge-tafeltjes werden in gereedheid
+gebracht. Als men <span class="pagenum">[<a id="pb617" href=
+"#pb617">617</a>]</span>niet in de eetzaal is om te eten, of in de hut
+om te slapen, dan speelt men bridge. Hoe kan het, in gezelschap van
+Amerikanen, anders. Maar &rsquo;t is goed, dat dit spel een beetje
+afleiding geeft, anders zouden er velen zeeziek zijn. De zee is zoo
+onstuimig, dat het onmogelijk is de gewone dekspelen te doen. Zelfs de
+kapitein moet met zeemansbeenen loopen, om zich staande te houden, als
+hij zich van het eene eind van het schip naar het andere begeeft.</p>
+
+<p>31 Aug. Tot zoover was ik Woensdag den 28sten Augustus om 6 uur
+&rsquo;s avonds met mijn geschrijf gekomen, toen ik mij niet langer
+staande, of juister gezegd, zittende kon houden. De passagiers, die op
+het dek waren, waren langzamerhand allen naar binnen gestuurd en de
+uitgangen afgesloten. In de hutten, eetzaal en salon werden de
+patrijspoortjes dicht gedaan. Overal heerschte een benauwende, dampige
+hitte. Alleen de kleine electrische waaiers in de hoeken der salons
+brachten een klein beetje verademing. Er was nog net een hoekje op een
+van de banken in het salon open gelaten, waar ik mij kon laten
+neervallen, doch bijna oogenblikkelijk daarna kwam de steward al de
+daar aanwezigen verzoeken naar de hutten te gaan en ons in de bedden
+neer te leggen. Tusschen den hofmeester en den administrateur werd ik
+naar mijn hut geleid, want het was onmogelijk alleen staande te
+blijven. Mrs. Catt lag reeds in bed. Ik gooide mij gekleed neder en
+ontkleedde mij later gedeeltelijk, zonder op te staan. De nacht, die
+volgde, zal ik&mdash;en met mij alle aan boord zijnden&mdash;nimmer
+vergeten, Meer dan 14 uren lang hebben wij in het grootste levensgevaar
+verkeerd. Wij waren met die kleine, oude boot midden in een typhoon
+aangeland. Reeds toen wij Hongkong verlieten, hadden wij de
+typhoonseinen gezien. De kapitein verzekerde ons echter, dat die
+typhoon achter ons was en een andere richting nam. Hij kon gemakkelijk
+buiten den koers blijven. Een beetje onstuimige zee was alles wat wij
+er van merken zouden. Maar nu waren wij door te veel rechts te houden
+regelrecht in een andere typhoon geloopen, die onverwacht van een
+andere zijde was komen opzetten. Die was niet meer te ontloopen, wij
+moesten kalm afwachten, wat voor ons de gevolgen zouden zijn.</p>
+
+<p>Het schip maakte de vreemdste bewegingen. Wij werden in onze bedden
+naar voren en achteren, naar rechts en naar <span class="pagenum">[<a
+id="pb618" href="#pb618">618</a>]</span>links geworpen en dat met
+zoo&rsquo;n geweldige kracht, dat wij ons slechts met de grootste
+moeite in onze bedden konden handhaven. Geen oogenblik vertrouwden wij
+het onze oogen te sluiten, uit vrees, dat wij in slaap zouden vallen en
+dan tegen den muur, of nog onzachter, tegen den grond geworpen zouden
+worden. En hoe zag die grond er uit! Alles wat in de hut aanwezig was,
+lag in een chaos dooreen, onze handtasschen hadden zich van hunnen
+inhoud ontdaan, de daarin aanwezige fleschjes gebroken en ammonia en
+glycerine en brandspiritus en brillantine en tandpoeder en andere
+poeder hadden zich vriendelijk vermengd en over onze kleederen
+uitgestort. De waterglazen waren naar beneden gevallen en gebroken, de
+waterkaraf hield zich beter, maar gulpte bij elke wending van het schip
+een vroolijk straaltje over onze over den grond verspreide bagage.
+Later voegde zich daarbij nog het zeewater, dat uit ongeziene hoeken
+naar binnen drong.</p>
+
+<p>Nu en dan was het alsof het schip hoog boven de zee werd opgetild en
+dan even daarna met een geweldigen slag in het water neerplofte, wat
+ons het gevoel gaf, alsof wij dan regelrecht naar den bodem der zee
+zonken. Wij hielden ons moedig. Om wakker te blijven en afleiding te
+hebben, bleven mrs. Catt en ik onophoudelijk in gesprek. Wij namen ons
+voor in geval wij naar den grond gingen, geen reddinggordels aan te
+doen om te trachten het leven te redden. In zulk weder was het beter in
+eens te verdrinken, dan tegen een der rotsen te pletter te slaan.</p>
+
+<p>Donderdagmorgen om 8 uur vertelde mrs. Catt mij, dat haar bed door
+het van boven inkomende zeewater drijfnat was&mdash;zij lag in de
+bovenste kooi&mdash;en dat zij wilde probeeren op te staan om te zien
+wat er gaande was. Zij en twee heeren-passagiers waren de eenige
+moedigen, die hun bed hebben durven verlaten en naar boven durfden gaan
+om den stand van zaken op te nemen en te trachten iets te eten te
+krijgen. Maar zij kwam spoedig terug. In de eetzaal lag alles wat zich
+daar bevond over den vloer. Al wat breekbaar was, was gebroken; de
+buffetten waren geheel ledig. Van de zware piano waren de touwen,
+waarmede hij vastgebonden was, gebroken en het ding zelf was zoover van
+zijn plaats geschoven, tot hij ergens in een hoek vastraakte. In het
+salon lagen de boeken uit de kasten over den grond verspreid, de glazen
+deuren <span class="pagenum">[<a id="pb619" href=
+"#pb619">619</a>]</span>der kasten waren gebroken, van twee
+schrijftafels waren de pooten, die vastgeschroefd zaten, eenvoudig door
+midden geknapt en de tafels lagen met haar inhoud tusschen de boeken
+verspreid. Wat met mogelijkheid verplaatsbaar was, had zich losgerukt
+en verplaatst.</p>
+
+<p>Met behulp van den hutjongen maakten wij nu de canap&eacute; in orde
+voor mrs. Catt, zoodat zij zich daar kon neerleggen. Dat ging echter
+niet zoo gemakkelijk, onophoudelijk tuimelden wij over den vloer,
+tusschen onze vuile rommel in en niet dan na menige blauwe plek
+opgeloopen te hebben, kwamen wij met ons werk gereed. Wij waren echter
+gelukkiger dan menige andere passagier. Een toch brak bij zoo&rsquo;n
+val zijn arm, menige hoofdwond moest door den dokter verbonden worden
+en velen hadden belangrijke kneuzingen aan enkels, armen en beenen
+opgedaan. Men vertelde ons, dat een der aan boord zijnde bakkers van
+een trap viel en een schedelbreuk heeft gekregen.</p>
+
+<p>Tot twaalf uur &rsquo;s middags bleven wij in die gevaarlijke en
+benauwde positie, waarin wij telkens gevaar liepen tegen een rotsblok
+te pletter te slaan. Toen waren wij op het zoogenaamde kalme middenpunt
+van de typhoon gekomen en moesten wij het tweede gedeelte nog door. Van
+dat kalme oogenblik maakten velen gebruik om op te staan en even naar
+boven te gaan om wat frissche lucht te krijgen. Welk een beeld gaf
+echter het bovendek te aanschouwen! Buiten en behalve dat alles, wat
+niet stevig vast zat, overal verspreid lag, vond men er ook tal van
+doode vogeltjes, terwijl meer dan honderd grootere vogels verwilderd
+boven het dek rondvlogen en door de passagiers zoo met de handen
+gevangen konden worden. Zij werden allen in een groot, leeg vat gedaan
+en ontvingen later, toen de storm voorbij was, hun vrijheid terug. Om
+&eacute;&eacute;n uur kwamen wij in het tweede gedeelte, dat tot
+&rsquo;s avonds 8 uur duurde, doch niet zoo hevig was als het eerste.
+Toen waren wij door de typhoon heen, maar de zee bleef toch nog
+onstuimig, zoodat menige passagier voor het verder deel der reis niet
+meer aan dek verscheen.</p>
+
+<p>De kapitein en de officieren aan boord vertelden ons, dat zij nog
+nimmer zulk een weder hebben medegemaakt en dat het vorige jaar
+ongeveer in dezen tijd en op bijna dezelfde hoogte, het zusterschip van
+onze boot daar in een soortgelijke typhoon <span class="pagenum">[<a
+id="pb620" href="#pb620">620</a>]</span>naar den grond is gegaan. Het
+was meer geluk dan zeemanswijsheid, dat ons niet hetzelfde lot heeft
+getroffen, want zoo&rsquo;n wind speelt met een schip als met een
+zeepbel. Wij hadden Donderdagmiddag, tusschen 3 en 4 uur, in Shanghai
+kunnen zijn als alles normaal was gegaan; nu zaten wij Donderdagavond
+in het Formosakanaal en arriveerden eerst Zaterdagmorgen om tien uur in
+Shanghai. Doch, hoe ellendig wij dat lange verblijf op die onstuimige
+zee ook vonden, niemand uitte een woord van beklag, gelukkig als elkeen
+was, het levensgevaar ontkomen te zijn.</p>
+
+<p>Een typhoon waar wij zoo bang voor waren en die wij tusschen Manilla
+en Hongkong zoo zorgvuldig hebben gemeden, hebben wij nu ook
+meegemaakt, maar dit is een ondervinding, waarvan de gedachte ons
+steeds met afgrijzen zal vervullen. Zoo&rsquo;n langen tijd achtereen
+in levensgevaar te verkeeren en bij elk gekraak van het schip te
+meenen, dat nu het einde gekomen is, jaagt alle humor op de vlucht.</p>
+
+<p>Bij het binnenkomen in Shangha&iuml;, op de Yang Tse-rivier, zag ik
+tusschen de vele andere schepen een van onder tot boven met vlaggen
+getooid. Was dat geen bekend schip? Zag ik daar niet de Nederlandsche
+kleuren? Jawel, het was de &ldquo;Holland&rdquo;, die in deze verre
+haven den verjaardag van Koningin Wilhelmina verkondigde. De Amerikanen
+aan boord beweerden, dat het een Duitsch vaartuig was en velen vroegen
+verbaasd: &ldquo;Is it really a Holland Dutch ship?&rdquo;</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-669.jpg" alt=
+"Mrs. Chapman Catt en Dr. Aletta H. Jacobs te midden van een groep voorstandsters van vrouwenkiesrecht in Shanghai."
+ width="720" height="413">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mrs. Chapman Catt en Dr.
+Aletta H. Jacobs te midden van een groep voorstandsters van
+vrouwenkiesrecht in Shanghai.</span></p>
+</div>
+
+<p>In Shangha&iuml; werden wij aan de boot begroet door een
+Amerikaanschen heer, wiens dochter wij in Java ontmoet hadden. Zij had
+haren vader over ons geschreven, zoodat, toen hij vernam, dat wij onder
+de verwachte passagiers der &ldquo;Persia&rdquo; waren, hij ons was
+komen verwelkomen. Hij bood ons onmiddellijk voor den duur van ons
+verblijf in <span class="corr" id="xd0e6316" title="Bron: Shanghai">
+Shangha&iuml;</span> zijn auto ten dienste aan, zoodat wij geen
+kwartier na onze aankomst reeds per automobiel op weg waren naar onze
+respectieve consuls. Ik trof in onzen consul, den heer von Zeppelin, en
+zijn vrouw, allerliefste, voorkomende menschen, die mij zooveel
+mogelijk ten dienste stonden. Ter eere van den verjaardag der Koningin
+was er &rsquo;s middags een gardenparty, alwaar ik vele landgenooten,
+onze kranige zeeofficieren, en bekende Chineesche personen, trof. Het
+was toch weder aangenaam, in een, in hoofdzaak, Nederlandsche omgeving
+te zijn. <span class="pagenum">[<a id="pb621" href=
+"#pb621">621</a>]</span></p>
+
+<p>Zaterdagmiddag tuften wij per auto van den heer Kempfer een paar
+uren door de stad en naaste omgeving. Shangha&iuml; is geheel iets
+anders <span class="corr" id="xd0e6322" title="Bron: als">dan</span>
+Hongkong. Shangha&iuml; is een groote stad, geheel Europeesch. Men
+vindt er weder auto&rsquo;s door de straten snorren, electrische
+trammen, rijtuigen, met heusche paarden er voor, doch ook rickshaws en
+draagstoelen, al zijn deze beide laatste er ook niet in zoo&rsquo;n
+groote hoeveelheid. Onmiddellijk viel het ons op, dat hier zoovele
+Chineezen nog hun staarten dragen. In Hongkong en Canton hadden wij er
+geen meer gezien, doch hier loopen er even zoovele Chineezen met als
+zonder staarten.</p>
+
+<p>Terwijl wij aan de lunch zaten ontvingen wij bezoek van eenige
+Amerikaansche dames, die mrs. Catt in Amerika hadden hooren spreken en
+die haar nu kwamen uitnoodigen, hier in de Amerikaansche club een
+voordracht te houden over de vrouwenkiesrechtbeweging der geheele
+wereld. Eenigen van deze dames zijn reeds vele jaren hier en zijn
+bekend met de leidsters der vrouwenbeweging onder de Chineesche
+vrouwen. Mrs. Catt heeft die uitnoodiging aanvaard en de vergadering op
+a.s. Dinsdag, om 6 uur, bepaald.</p>
+
+<p>1 September. Een kalme, aangename dag ligt achter ons. Het was
+verrukkelijk mooi weder, niet te warm, niet te koud. Om 9 uur gingen
+wij met eenige kennissen oud-Shangha&iuml;, dat is de stad binnen de
+wallen, zien. Het is een vies vuil stukje stad, met eenige zeer
+schilderachtige gedeelten. &rsquo;t Theehuis, de tempel, etc. zijn, nu
+wij dat alles in Canton veel interessanter hebben gezien, geen bezoek
+waard. Om 12 uur kwam de heer Kempfer ons weder per auto halen, om
+eerst een uurtje in de omgeving te toeren en daarna te zijnen huize,
+met eenige Amerikaansche dames en heeren te lunchen. Na de lunch liet
+hij ons naar den, ook in ons land bekenden heer Wu Ting-Fang brengen,
+te wiens huize wij waren genoodigd te komen theedrinken.</p>
+
+<p>Wu Ting-Fang, of dr. Wu, zooals hij gewoonlijk toegesproken wordt,
+was langen tijd ambassadeur in Washington, doch was minister van
+Buitenlandsche Zaken in het voorgaande Chineesche ministerie. Hij is
+een revolutionist, groot vriend van dr. Sun Yat-Sen en evenals deze
+laatste ook in Canton geboren en opgevoed. Ook zijn vrouw is een zeer
+vooruitstrevende dame, doch, daar zij slechts enkele woorden in een
+<span class="pagenum">[<a id="pb622" href=
+"#pb622">622</a>]</span>vreemde taal spreekt, konden wij van haar niet
+veel vernemen.</p>
+
+<p>Dr. Wu is de eerste Chinees van bezadigden leeftijd, met wien wij
+over de toestanden hier hebben kunnen spreken. Hij is echter evenzoo
+optimistisch als alle zijne jonge geestverwanten, die wij in Canton
+ontmoet hebben. Hij sprak met de grootste kalmte over de moeilijke
+toestanden, waarin het land nu verkeert, vast en zeker overtuigd
+zijnde, dat die moeilijkheden overwonnen zullen worden. Hij gelooft in
+een oprijzing van China, zoo krachtig en zoo plotseling, alsof het een
+springveer is, die samengedrukt, opeens wordt losgelaten. De veerkracht
+is nog in het volk en nu het niet meer onderdrukt zal worden, zal het
+weldra de wereld verbazen door wat het vermag. Hij is ook een groot
+feminist, gelooft in gelijke politieke rechten voor mannen en vrouwen,
+maar vreest, dat de meerderheid der regeering in dit opzicht niet zoo
+vooruitstrevend is. Wij hoorden van hem voor het eerst, dat hier een
+vrouwenkiesrechtvereeniging bestaat, die ook in Nanking en Peking een
+vertakking heeft. De leidster der vereeniging is op het oogenblik in
+Peking, doch met de andere bestuursleden zal de vrouw van dr. Wu ons in
+contact brengen. Volgens dr. Wu werkt deze vereeniging nog niet
+tactvol; hij stelde het daarom op hoogen prijs als wij met deze dames
+wilden spreken en nagaan of hun organisatie goed geregeld is. Dat deze
+Chineesche vrouwen lid van den Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht moesten
+worden, leek hem als vanzelf sprekend en hij verwachtte daarvan, vooral
+voor de Chineesche vrouwen, veel goeds.</p>
+
+<p>Dr. Wu, die met zijn familie&mdash;ook zijn getrouwde zoon en
+schoondochter wonen bij hem in&mdash;in een prachtig huis woont, liet
+ons daarna zijne geheele woning zien. Hij zeide, te weten, dat dames
+altijd gaarne in een vreemd land de inrichting der woningen wilden zien
+en dat een Chineesche woning toch nog iets meer origineels bezit dan de
+meeste Europeesche of Amerikaansche woningen. Twee van de kamers in
+zijn huis zijn geheel Chineesch ingericht, daarin duldt hij geen enkel
+Europeesch meubeltje of schilderij. In het maken van deugdelijke en
+zeer smaakvolle meubelen behoeven de Chineezen voor geen enkele natie
+onder te doen.</p>
+
+<p>Na dit interessante bezoek begaven wij ons naar de Internationale
+Club, waar een jong Chinees, die in Amerika aan de <span class=
+"pagenum">[<a id="pb623" href="#pb623">623</a>]</span>Columbia
+Universiteit in de philosophie gestudeerd heeft en daar zijn
+doctorstitel haalde, op een dissertatie over Confucius, een voordracht
+in de Engelsche taal hield over het confucionisme. Deze oude
+godsdiensten, als men tenminste het confucionisme een godsdienst mag
+noemen, hebben toch zoo bijzonder veel aantrekkelijks. De
+afgodendienst, die er later aan verbonden is geworden, heeft met het
+zuivere confucionisme niets te maken. Het is een wijsgeerig stelsel,
+waarop niets valt af te dingen.</p>
+
+<p>Het is op het oogenblik in Nanking, Hankow en Peking heelemaal kalm,
+zoodat wij gerust onze reis door dit deel van het binnenland kunnen
+vervolgen. Wij zullen echter eerst nog eenige dagen hier blijven.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VII.</h3>
+
+<p>4 Sept. Hoofdzakelijk heeft onze reis door China ten doel, uit te
+vinden, welke de maatschappelijke positie van de hedendaagsche
+Chineesche vrouw is, welk aandeel zij nam aan de revolutie, en wat hare
+vooruitzichten zijn onder den nieuwen regeeringsvorm. Dit doel moeten
+wij hier strikt voor oogen houden, anders zou onze tijd hier zoek raken
+in lunches en diners en allerlei aantrekkelijke zaken meer. Wij gingen
+daarom Maandagmorgen reeds vroeg op weg, om met de Chineesche vrouwen
+in aanraking te komen, die in de revolutie een rol hebben gespeeld en
+thans voor de politieke rechten der vrouwen opkomen. Het zou te lang
+duren, als wij wachtten tot de verschillende personen die ons gezegd
+hebben ons met deze vrouwen in aanraking te zullen brengen, daarvoor
+den tijd gekomen achten. Bovendien had men ons van verschillende kanten
+zulke overdreven verhalen gedaan, die ons zoo sterk herinnerden aan
+dezelfde dwaze verdachtmakingen, waaraan alle vrouwen, in de
+verschillende landen, in den aanvang van den strijd hebben
+blootgestaan, dat wij geloofden beter te doen, zelf uit te vinden, wie
+en wat deze strijdsters waren. Men had ons natuurlijk verteld, dat zij
+allen socialisten zijn, die voor vrije liefde waren en die het
+gezinsleven ondermijnden. Het waren vrouwen, waarmede wij eigenlijk
+niet in aanraking moesten komen. Alleen dr. Wu en zijn vrouw spraken in
+respecteerende termen over haar. <span class="pagenum">[<a id="pb624"
+href="#pb624">624</a>]</span></p>
+
+<p>Het duurde niet lang, Maandagmorgen, alvorens wij den draad in
+handen hadden, die ons naar het verlangde doel leidde. Spoedig hadden
+wij genoeg Engelsch sprekende Chineesche vrouwen bereikt, die genegen
+waren dienzelfden middag met andere Engelsch sprekende leden van de
+vereeniging voor vrouwenkiesrecht in Shangha&iuml; in het
+Palace-H&ocirc;tel bij ons te komen, om ons van haren arbeid en hare
+vooruitzichten te vertellen. Onderwijl brachten wij een bezoek aan het
+clubgebouw van de Tung Ming Hui in Shangha&iuml;. Wij troffen daar
+verschillende Engelsch sprekende jonge mannen aan, o.a. ook een der
+secretarissen van dr. Sun Yat-Sen. Door deze jongelieden lieten wij ons
+het een en ander van het doel der reis van dr. Sun vertellen en van het
+streven der vereeniging Tung Ming Hui.</p>
+
+<p>Dr. Sun&rsquo;s reis naar Peking heeft voornamelijk ten doel, en
+volgens de gisteravond alhier verschijnende bladen is dat doel reeds
+bereikt, om al de vooruitstrevende politieke partijen in
+&eacute;&eacute;n groote politieke partij samen te brengen. Deze partij
+wordt dan de nationalistische partij gedoopt, terwijl de meer
+conservatieve de Republikeinsche partij heet. Op het punt van den
+regeeringsvorm zijn beide partijen het eens, maar omtrent de in te
+voeren hervormingen loopen de inzichten wijd uiteen. Dr. Sun en zijne
+volgelingen noemen zich <span class="letterspaced">socialisten</span>;
+voor zoover de jongelieden ons echter over hunne hervormingsplannen
+inlichtten, hebben die met socialisme niet veel gemeen. Deze jonge
+mannen, spraken over de meest ingrijpende hervormingen met eene <span
+class="corr" id="xd0e6356" title="Bron: na&iuml;ve">na&iuml;eve</span>
+oppervlakkigheid en eene opvatting over de uitvoerbaarheid, die ons een
+beeld gaf van hun kinderlijk idealisme. Het eerste groote werk toch,
+dat men wil ter hand nemen, is een uitgebreid spoorwegnet maken, dat
+het geheele land in alle richtingen in het verkeer opneemt. Wij wezen
+hen op de enorme kosten, die met dat plan gepaard gaan. O, een
+Amerikaansche of Engelsche onderneming zou dat werk gaarne uitvoeren,
+onder toezicht van de Chineesche regeering en met de bepaling, dat in
+30 jaar tijds het geheele spoorwegnet in handen van den Staat viel. Het
+moesten natuurlijk staatsspoorwegen worden, daarvan mocht niet worden
+afgeweken.</p>
+
+<p>Dan moest alle grond aan den staat komen. Zij, de leden der Tung
+Ming Hui, waren alle groote voorstanders van <span class="pagenum">[<a
+id="pb625" href="#pb625">625</a>]</span>Henry George&rsquo;s
+theorie&euml;n, doch de meesten hunner hadden van die theorie&euml;n
+slechts een zeer flauw begrip. Op onze vraag, hoe zij die plannen ten
+uitvoer trachten te brengen, of de staat macht boven recht wilde laten
+gaan en zich eenvoudig allen grond zou toe&euml;igenen, of de meer
+moderne methode zou toepassen, om allen grond eerst op te koopen, kon
+men ons geen definitief antwoord geven.</p>
+
+<p>Ook wilde men onmiddellijk leerplicht over het geheele land
+invoeren. Op dit oogenblik ontvangt nog geen 1 pCt. der bevolking het
+meest elementaire onderwijs. Wij vroegen, of China reeds genoeg
+onderwijzers telde, om die vele millioenen kinderen te onderrichten,
+hetgeen natuurlijk ontkennend moest worden beantwoord. De meesten dezer
+jonge mannen schenen niet te realiseeren, dat een land, in de meeste
+opzichten eenige eeuwen ten achter bij alle cultuurstaten, niet opeens
+van het eene uiterste in het andere kan stappen, doch eerst eenige
+overgangsvormen heeft door te maken. Welke plannen de regeering
+koesterde omtrent eene arbeidswetgeving en wat daaromtrent in het
+program van Tung Ming Hui stond, wist men ons niet te zeggen. Wij
+hoorden alleen, dat de rijkdom zich niet meer mocht ophoopen en de
+armoede zich niet verder mocht uitbreiden, doch welke maatregelen men
+wilde nemen om dat te voorkomen, scheen nog niet overwogen te zijn.</p>
+
+<p>Of men kinderbeschermingsplannen had, wilden wij weten. O ja,
+daarmede was men al reeds begonnen. De meisjesslavenhandel moest
+onmiddellijk onderdrukt worden en toen hoorden wij over dit
+verschrikkelijke kwaad zooveel, dat wij besloten van de uitnoodiging
+van een hunner gebruik te maken, om Dinsdagmorgen eene inrichting te
+bezoeken, waar wij een kleinen indruk zouden krijgen van den omvang en
+de ontzettende wreedheid van dezen handel.</p>
+
+<p>Als men van meisjesslavenhandel hoort spreken, denkt men
+onwillekeurig aan den zoogenaamden &ldquo;handel in blanke
+slavinnen&rdquo;, aan meisjes van zekeren leeftijd, die verkocht worden
+of zich somtijds zelf verkoopen, om voor onzedelijke doeleinden te
+dienen. Hier beteekent het echter nog iets ellendigers. Meisjes van
+drie, vier, vijf jaar en ouder worden door de ouders verkocht om gewoon
+als slavinnen te dienen. Zij worden voor allerlei vuil werk gebruikt,
+ontvangen bijna geen voedsel, natuurlijk in &rsquo;t geheel geen
+onderricht, worden mishandeld <span class="pagenum">[<a id="pb626"
+href="#pb626">626</a>]</span>en zeer dikwijls door de mannen des huizes
+misbruikt en overkomen zij dit alles, gaan zij aan de martelingen niet
+ten gronde, dan worden zij op 12- &agrave; 14-jarigen leeftijd in den
+regel opnieuw verkocht en nu met het doel om in huizen van ontucht te
+dienen. Zoo&rsquo;n kind krijgt haar heele leven haar vrijheid niet
+terug, soms wordt zij een dozijn malen verhandeld, altijd als haar
+meester een hoogere som voor haar kan terugkrijgen dan hij voor haar
+betaald heeft. Alleen in de provincie Canton, zoo had men ons al reeds
+daar verteld, zijn meer dan <span class="corr" id="xd0e6371" title=
+"Bron: 200,000">200.000</span> meisjesslavinnen. Deze handel in kleine
+meisjes is over geheel China verbreid; er is geen enkele provincie,
+waar hij niet bestaat. In sommige provinci&euml;n verkoopen de ouders
+de meisjes niet, doch dooden ze direct na de geboorte. Zij koopen dan
+voor dienstboden meisjes uit andere provinci&euml;n en de zonen des
+huizes moeten ook later over de grenzen van eigen provincie trekken om
+zich een vrouw te zoeken.</p>
+
+<p>In sommige gevallen is het lot van zulke kinderen zoo wreed, dat de
+politie zich er mee bemoeit. In dat geval kunnen die kinderen aan de
+rechthebbenden ontnomen worden, doch tot voor kort wist men niet wat er
+dan verder mede te doen. In verschillende steden hebben de zendelingen
+zich het lot dezer kinderen aangetrokken en ook sommige Engelsche en
+Amerikaansche vrouwen met een groot moederhart hebben een zeker aantal
+tot zich genomen.</p>
+
+<p>Dinsdagmorgen waren wij in het tehuis voor meisjesslavinnen van miss
+Henderson, eene Amerikaansche vrouw, die op dit oogenblik 146 van zulke
+ongelukkige kinderen onder hare bescherming heeft. Zij woont even
+buiten de stad, waar zij van een edelmoedig heer een stuk grond ten
+geschenke kreeg, waarop haar groot, eenvoudig huis staat. Van
+jaarlijksche contributie en giften moet zij hare inrichting staande
+houden. Maar wat zagen wij daar? Er waren 6 kinderen van nog geen drie
+jaar, meisjes, die al reeds door de ouders verkocht en mishandeld of
+misbruikt waren geworden, want alleen als de politie tusschenbeide moet
+komen, kunnen zij onteigend en naar miss Henderson of iemand anders
+gebracht worden. Somtijds zijn zulke kinderen voor haar geheele leven
+verminkt, maar soms ook kan miss Henderson er nog heel wat van terecht
+brengen. Bijna tien jaren bestaat nu hare inrichting, die langzamerhand
+zich zoo heeft uitgebreid, dat zij het geheel <span class="pagenum">[<a
+id="pb627" href="#pb627">627</a>]</span>bijna niet meer kan overzien.
+Zij doet al het werk zelf, met behulp van de thans reeds groot geworden
+meisjes&mdash;hare groote dochters, zooals zij ze noemt. De groote
+moeilijkheid voor haar is nu, wat zij met al die groot-geworden meisjes
+op den duur moet doen. Voor dat soort meisjes bestaat in China nog geen
+gelegenheid om in eigen onderhoud te voorzien. Het vrije
+dienstbodenstelsel kent men er niet. Men houdt meisjesslavinnen of
+mannelijk personeel. De afschaffing van den meisjeshandel, die deze
+regeering wel zeer spoedig zal invoeren, zal gepaard moeten gaan met
+tal van andere hervormingen, wil zij in staat zijn doel te treffen.</p>
+
+<p>Wij hoorden van de jonge leden van Tung Ming Hui ook, dat dr. Sun
+nog steeds er op aandringt, om de regeering van Peking naar een der
+andere groote steden: Nanking, Wuchang of Kaiphong, over te brengen,
+omdat dr. Sun het niet goed acht, dat rondom de regeeringsgebouwen van
+het land zoovele vreemde mogendheden hare militairen hebben. Hij vreest
+de inmenging der vreemde mogendheden in hunne nationale zaken, en ook
+internationale verwikkelingen tengevolge van het in dezelfde stad
+aanwezig zijn van zoovele militairen van verschillende nationaliteit.
+De president Yuan Shi-Kai schijnt over deze aangelegenheid echter
+anders te denken.</p>
+
+<p>Maandagmiddag tegen drie uur kwamen achtereenvolgens een dozijn
+leden van de Vereeniging voor vrouwenkiesrecht ons bezoeken, waaronder
+drie jonge mannen. Allen spraken Engelsch of Fransch. Van drie tot zes
+uur hebben wij met dit jonge clubje het voor ons interessantste gesprek
+van de wereld gehad. Zij vertelden ons, dat de Vereeniging voor
+Vrouwenkiesrecht in Shangha&iuml; ruim 200 leden telt en dat de
+minimum-contributie 6 dollar in het halve jaar bedraagt. De presidente,
+mrs. Tong Kiang Young, was op het oogenblik met eenige leden in Peking,
+alwaar zij de besprekingen van dr. Sun met de verschillende politieke
+vereenigingen surveilleert. Ook de vrouwenkiesrechtvereeniging in
+Nanking had eenige vertegenwoordigsters naar Peking gezonden. De
+ineensmelting van de vijf <span class="corr" id="xd0e6384" title="Bron:
+politeike">politieke</span> vereenigingen, waarvan Tung Ming Hui er een
+is, tot &eacute;&eacute;n nationalistische partij, zou ten gevolge
+hebben, dat het punt van het program van Tung Ming Hui: gelijke
+politieke rechten voor mannen en vrouwen, voorloopig zou verdwijnen. De
+vrouwen nu waren naar Peking <span class="pagenum">[<a id="pb628" href=
+"#pb628">628</a>]</span>opgetrokken, om dat te verhoeden. Ondertusschen
+hebben de couranten reeds bericht, dat&mdash;als steeds in de
+geschiedenis der volkeren&mdash;de belangen der vrouwen ook hier weder
+aan de belangen van politieke partijen zijn opgeofferd. Wel heeft dr.
+Sun verzekerd, dat, zoodra de Republiek op vasten bodem rust, de
+gelijkheid voor de wet, ook wat betreft de politieke rechten van man en
+vrouw, het eerst dient te worden vastgesteld. Maar de vrouwen van
+andere landen weten wat zulke beloften te beteekenen hebben.</p>
+
+<p>Verder vertelden deze jonge, intelligente vrouwtjes ons, welke rol
+zij in de revolutie gespeeld hebben. Een er van, die, in afwezigheid
+der presidente, de rol van Chairman der vrouwenkiesrechtvereeniging
+vervult, vertelde ons, dat zij en een harer schoonzusters, met
+verscheidene andere vrouwen uit Shanghai, als jonge mannen verkleed, in
+de gelederen der revolutionnairen hebben gestreden. Reeds jaren te
+voren hadden zij zich in schieten en schermen en dergelijke zaken,
+onder leiding van een sergeant, geoefend. Vier der vriendinnen waren
+gesneuveld. Van een paar was de sexe bekend geworden, deze zijn uit de
+gelederen verwijderd, doch hebben verder als hospitaalsoldaten dienst
+gedaan. Zij en hare schoonzuster hadden tot het einde hare rol
+volgehouden en aan al het soldatenwerk deel genomen. Haar naam is
+Sophia Chang.</p>
+
+<p>Eenige honderden meisjes uit Shanghai en andere steden zijn
+gezamenlijk naar Nanking opgetrokken en hebben daar twee
+compagnie&euml;n amazones gevormd, onder een uit haar midden gekozen
+kapitein en een mannelijken drilmeester. Zij hebben voornamelijk dienst
+gedaan als wachtsters voor de stad. Twee jonge meisjes, medische
+studenten, die aanwezig waren, hadden in dat corps gediend.</p>
+
+<p>Een getrouwd vrouwtje, de zachtheid en vrouwelijke gratie ten top,
+vertelde ons, dat zij en een groote groep vrouwen bommen gemaakt
+hebben, die zij naar de legers brachten. Andere aanwezigen hadden als
+post dienst gedaan, door brieven en boodschappen van de eene plaats
+naar de andere over te brengen. Een jong ding vertelde ons, aan welke
+gevaren zij daardoor soms blootgesteld was geweest. Dit waren allen
+meisjes of vrouwtjes uit de hoogste kringen in China.</p>
+
+<p>Welke offers vele vrouwen van China in deze revolutie gebracht
+hebben, is bijna ongelooflijk. Zij toonden ons het <span class=
+"pagenum">[<a id="pb629" href="#pb629">629</a>]</span>portret van een
+beeldschoon meisje, Chow Chin, die door de Manchu&rsquo;s onthoofd was
+geworden nog v&oacute;&oacute;r de revolutie in vollen gang was. Dit
+meisje, dat in Japan en in Amerika in de rechten had gestudeerd, werd
+verdacht de medeplichtige te zijn in den moord op een
+Manchu-gouverneur. Zij was echter daaraan volkomen onschuldig, maar zij
+redigeerde een revolutionnaire courant en sprak in volksmeetings met
+een onweerstaanbare kracht. Zij werd de beste spreekster van China
+genoemd. Omdat zij gevaarlijk was voor de rust van het land, heeft men
+haar op wreedaardige wijze onthoofd.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-723a.jpg" alt=
+"Mej. Chow Chin, het onthoofde meisje uit Nanking." width="462" height=
+"584">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mej. Chow Chin, het
+onthoofde meisje uit Nanking.</span></p>
+</div>
+
+<p>Het trok onze aandacht, dat onze bezoeksters over hare lange
+pantalon allen een dun rokje droegen. Overigens waren zij als de
+vrouwen in Canton en Hongkong gekleed. Wij vroegen haar of dat een
+overgang tot de Europeesche kleeding beteekende. Wel neen, &rsquo;t was
+eenvoudig een provinciaal gebruik. In sommige provincies is het niet
+netjes de beenen alleen in broekspijpen te toonen, daarom draagt men
+een rokje over de broek. Om echter niet aangezien te worden voor een
+prostitu&eacute;e, moet het rokje uit zulke dunne stof bestaan, dat men
+duidelijk ziet, dat er een pantalon onder zit. Wij zullen op onzen
+verderen tocht door China wel allerlei variaties zien op dit
+hoofdmotief, broek en rok.</p>
+
+<p>Dinsdagmiddag om half zes hield mrs. Catt hier in een der zalen van
+het Palace Hotel hare voordracht over de vrouwenkiesrechtbeweging in de
+verschillende landen. Het was een in hoofdzaak Amerikaansch publiek,
+dat hare helder toegelichte en op de aangenaamste wijze voorgedragen
+uiteenzetting van den omvang der beweging, de reeds verkregen
+resultaten en de verwachting in de naaste toekomst aanhoorde. De
+Engelsche en Chineesche pers waren goed vertegenwoordigd.</p>
+
+<p>Vanochtend om twee uur waren wij samen de gasten der leden van de
+Ver. v. Vrouwenkiesrecht alhier. Welk een ontvangst is ons daar te
+beurt gevallen! Wij voelen ons beiden waarlijk overgelukkig, dat wij
+dit alles beleven. In een vergadering van meer dan 500 personen, mannen
+zoowel als vrouwen, werden wij met muziek ontvangen. De Chineesche en
+andere vlaggen hingen niet alleen uit alle ingangen van die gebouwen,
+maar ook het podium was geheel met groen en vlaggen getooid.</p>
+
+<p>Met een magnifieke openingsspeech van de presidente, <span class=
+"pagenum">[<a id="pb630" href="#pb630">630</a>]</span>Sophia Chang,
+werden mrs. Catt en ik bij het publiek ge&iuml;ntroduceerd en daarna
+werd door haar het doel van den strijd voor politieke rechten der
+vrouwen in zulke goed gekozen termen verklaard, dat geen onzer haar zou
+hebben kunnen verbeteren. Zij sprak in de Chineesche taal, maar
+onmiddellijk werd het door haar gesprokene door Charlotte Chang Wung
+Shei in zuiver Engelsch overgebracht. Men had ons een lijstje vragen
+gegeven, waarop zij van ons het antwoord verwachtten. Mrs. Catt sprak
+eerst een inleidend woord en beantwoordde toen de vraag: In hoever de
+strijdmethode voor vrouwenkiesrecht van de Amerikaansche vrouwen
+verschilt van die der Engelsche vrouwen en welke methode wij voor de
+Chineesche vrouwen het meest aanbevelenswaardig vinden? Verder
+beantwoordde zij de vraag: Wat moeten, naar uw oordeel, de vrouwen van
+China het eerst doen, om het kiesrecht te krijgen? en wat moeten wij
+doen, zoolang wij het kiesrecht nog niet hebben, om ons voor te
+bereiden tot de taak, die ons ongetwijfeld later wacht?</p>
+
+<p>Voor mij waren de vragen te beantwoorden gebleven: Wat kunnen wij
+doen om ons ledenaantal te vergrooten? en hoe onze leden in staat
+stellen, de argumenten der tegenstanders goed te beantwoorden? Welk
+antwoord kunnen wij geven op de ons steeds voor de voeten geworpen
+bewering, dat de plaats van de vrouw is in het gezin?</p>
+
+<p>Het door ons gesprokene werd door dezelfde Charlotte Chang
+onmiddellijk in het Chineesch vertaald en van personen, die beide talen
+machtig zijn, vernamen wij later, op welke meesterlijke wijze dit jonge
+meisje, zoowel in de eene als in de andere taal het gesprokene weergaf.
+Vier jonge meisjes zaten daar, om al het gesprokene, twee voor het
+Engelsch en twee voor het Chineesch, te stenografeeren. Nadat wij
+ge&euml;indigd hadden sloot de presidente op even goede en welsprekende
+wijze de vergadering en overhandigde mrs. Catt en mij elk een door haar
+zelf vervaardigden waaier, waarop zij met Chineesche letters een spreuk
+en een toepasselijk vers schreef, benevens in het Engelsch een opdracht
+aan ons beiden. Een op zijde geborduurde banier werd ons als souvenir
+van de vereeniging aangeboden en daarna werden wij in de open lucht met
+het bestuur en vele der leden van de vereeniging gephotografeerd.
+Daarna wachtte ons een Chineesche tea. Vele <span class="pagenum">[<a
+id="pb631" href="#pb631">631</a>]</span>vreemde, heerlijke lekkernijen
+kregen wij daar te genieten, De boontjes van witte leli&euml;n, die wij
+in Canton in een der gerechten op het diner hebben leeren kennen,
+werden ons nu versuikerd aangeboden. Van de meeste zoetigheden en
+vruchten weet ik den naam niet, maar &rsquo;t was alles even smakelijk
+en geurig.</p>
+
+<p>Wie had het durven voorspellen, dat wij hier in China in een
+overvolle zaal van enthusiaste Chineesche mannen en vrouwen over
+vrouwenkiesrecht zouden spreken; dat het door ons gesprokene telkens
+met een daverend applaus zou worden onderbroken, en dat wij ons hier
+tusschen deze Aziatische jonge menschen als thuis zouden gevoelen, dat
+wij in hen overtuigde geestverwanten zouden vinden. Deze vergadering
+met haar regelmatig ordelijk verloop, belegd door jonge Chineesche
+vrouwen, waarin jonge meisjes zachtjes rondliepen en elke nieuw
+aangekomene een plaats aanwezen, waarin andere jonge meisjes een
+stenografisch verslag van het gesprokene maakten, waarin een jong
+meisje zoo uitstekend als presidente optrad en waar honderden jonge
+mannen van &rsquo;t begin tot het einde aandachtig zaten te luisteren
+en door hun applaus bewezen, hoezeer zij met het gesprokene instemden,
+gaf ons een helderder beeld van wat er omgaat in de hoofden en harten
+van het opkomend geslacht in China, dan al de boeken en
+courantenartikelen, die wij hierover in de laatste weken gelezen
+hebben. Van de ontwaking der Chineesche vrouw hebben wij in den
+laatsten tijd veel gehoord en gelezen, maar thans hebben wij duidelijk
+met eigen oogen aanschouwd, hoezeer dit reeds een voldongen feit is. En
+als overal, troffen wij ook hier, naast en &eacute;&eacute;n met de
+nieuwe, moderne vrouw, den nieuwen, modernen man, die met vreugde den
+opstand zijner zusters begroet en bereid is haar in haren strijd tegen
+oude opvattingen, zeden en gewoonten en wetten de behulpzame hand te
+reiken. Wat zal het jammer zijn als dit jong-China zich niet zal weten
+staande te houden, als vreemde mogendheden, die als gieren op dit land
+azen, het zullen verbrokkelen en het volk opnieuw zullen knechten. Ik
+hoop van harte, dat hun dit lot bespaard zal worden.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">VIII.</h3>
+
+<p>Wij hadden nog over anderhalven dag in Shangha&iuml; te beschikken,
+toen wij het werk met de leden der vereeniging <span class="pagenum">
+[<a id="pb632" href="#pb632">632</a>]</span>voor vrouwenkiesrecht
+aldaar achter den rug hadden. Dezen tijd hadden wij bestemd om eenige
+fabrieken te gaan zien, waarin voornamelijk vrouwen werken en die ook
+interessant voor ons waren, omdat er wat voor ons te leeren viel. Wij
+hadden herhaaldelijk over de zijde filature, als een bijzondere bron
+van inkomsten voor China, gehoord, doch wij wisten niet wat daaronder
+begrepen werd. Een onzer introductiebrieven van den Italiaanschen
+consul-generaal was voor den heer Beretta, eigenaar van de grootste
+&ldquo;silk-filature&rdquo; in China. Van deze gelegenheid maakten wij
+gebruik om den heer Beretta te vragen zijne fabriek te mogen zien. Ons
+verzoek werd dadelijk ingewilligd en de vriendelijke Italiaan maakte
+van de gelegenheid gebruik ons zelf in zijne fabriek rond te geleiden
+en ons het interessante proces, om uit de cocons der zijdewormen de
+zijden vezels te prepareeren, van het begin tot het eind te laten zien
+en ons alles zoo duidelijk mogelijk te verklaren. In een zijde-filature
+wordt niets anders gedaan dan de ruwe cocons te sorteeren, daarna te
+prepareeren en de zijden vezels af te spinnen en in groote strengen te
+winden. Dat is bijna uitsluitend vrouwenwerk. Alleen voor het in orde
+houden der machines en de verpakking der strengen worden mannen
+gebruikt.</p>
+
+<p>Het was voor ons nieuw te vernemen, niet dat de kwaliteit van de
+zijden stoffen afhangt van de kwaliteit der vezels, die voor het weven
+gebruikt worden, maar wel, dat de kwaliteit der vezels afhangt van de
+mate der civilisatie (zooals de heer Beretta het hoffelijk uitdrukte)
+der zijdewormen. Hoe hooger de graad van ontwikkeling van een zijdeworm
+des te witter, glansrijker en duurzamer is de vezel, die uit de cocon
+komt, waarin hij zich nestelt. Uit iedere cocon wordt een duizend meter
+lange vezel verkregen en zes zulke vezels te zamen gedraaid, hebben de
+dikte van een draad, waaruit de zijde geweven kan worden.</p>
+
+<p>In verschillende oorden van China houdt een dichte bevolking zich
+met de cultuur van zijdewormen bezig en bestaat daarvan grootendeels.
+Er zijn gedeelten waar men de geslachtsboom der zijdewormen vele eeuwen
+kan nasporen en waar men telkens, na verloop van jaren, een hoogere
+ontwikkelingsvorm kan aantoonen. De pong&eacute;-zijde, de goedkoope,
+sterke zijde, die tegenwoordig zooveel voor waschjapons gebruikt wordt,
+<span class="pagenum">[<a id="pb633" href="#pb633">633</a>]</span>wordt
+gemaakt van de vezel van den ongecultiveerden worm. De geciviliseerde
+zijdeworm, wiens product alleen in de fabriek van den heer Beretta
+verwerkt wordt, levert een prachtig glanzenden sneeuwwitten draad.</p>
+
+<p>Er waren in deze fabriek 1500 vrouwen werkzaam, waaronder vele
+kinderen. De arbeid is licht, maar &eacute;&eacute;n enkel proces is
+wreed, vooral voor de beginnenden. Als de cocons gesorteerd zijn, dan
+worden zij gekookt in water van 120 gr. C. Uit dit water worden zij met
+een zeef geschept en komen dan in water van 60 gr. C. Daaruit moeten
+zij &eacute;&eacute;n voor &eacute;&eacute;n met de vingers genomen
+worden. Voor dit werk gebruikt men nu de slavinnen-meisjes. Al de
+wreedheid van den slavenhandel zagen wij hier weder voor ons. Elke
+vrouw, die in die fabriek werkt, heeft zoo&rsquo;n slavinnetje om met
+haar fijne vingertjes de cocon voor haar uit het heete water te halen.
+Rondom zulke groote fabrieken wordt een complete handel in die kleine,
+fijne kindertjes gedreven. Vrouwen komen daar met dozijnen van die
+slavinnetjes, die dan, naar gelang van den leeftijd, de uiterlijke
+gezondheid en sterkte van het kind, meer of minder opbrengen. Van
+sommige dier kindertjes in de fabriek waren de vingertjes en de
+handpalm tot op de helft wit verbrand. Eerst na verloop van tijd
+vereelt de huid en dan voelen zij de hitte van het water niet meer. De
+vrouw die zoo&rsquo;n kind koopt, is de uitsluitende meesteres. De
+gevoelloosheid, de wreedheid, waarmede zulke kinderen behandeld worden,
+is onbeschrijflijk. Een spoedige dood is &rsquo;t beste wat men zulke
+kinderen wenschen kan. China heeft inderdaad nog vele hervormingen te
+ondergaan, wil het als cultuurstaat in aanmerking komen.</p>
+
+<p>Wij bezochten ook een zeer groote Chineesche drukkerij, die van de
+Europeesche drukkerijen vooral daarin verschilt, dat de letterteekens
+zoo enorm veel uitgebreider zijn dan de onze. Tegen misschien 200
+verschillende letterteekens bij ons, waren er hier meer dan 8000.
+Zoo&rsquo;n Chineesche letterkast ziet er dan ook vrij wat omvangrijker
+uit. Is eenmaal het werk gezet, dan geschiedt het afdrukken op dezelfde
+wijze als overal elders. Ook hier waren vrouwen en kinderen voor
+hongerloonen mede aan den arbeid.</p>
+
+<p>Met hetzelfde doel, om een indruk te krijgen van den vrouwen- en
+kinderarbeid, bezochten wij ook nog een groote sigaretten- en een
+porseleinfabriek. De treurige toestanden die <span class="pagenum">[<a
+id="pb634" href="#pb634">634</a>]</span>in al die ondernemingen
+heerschen, zal ik niet beschrijven. Het is genoeg als men weet, dat in
+China de werkgever volkomen vrij is in zijne handelingen tegenover zijn
+werkvolk en dat er onder de talrijke Chineezen altijd genoeg
+plaatsvervangers te vinden zijn, als eenigen het werk staken of
+weggezonden worden. Een begin van organisatie bestaat er in
+Shangha&iuml; onder het werkvolk, en men vertelde mij, ook hier en daar
+elders in China, maar kracht kan van die werklieden-partij nog niet
+uitgaan.</p>
+
+<p>Vrijdagmiddag om &eacute;&eacute;n uur, den 6en Sept, verlieten wij
+Shangha&iuml; om naar Nanking te gaan. Wij maakten voor het eerst met
+een Chineeschen spoorweg kennis. Deze lijn die Shangha&iuml; met
+Nanking in 7 uren verbindt, loopt langs verschillende groote steden. Al
+die steden kenmerken zich van buiten door den grooten hardsteenen muur
+die de geheele stad omgeeft. Wij passeerden een mooi, vruchtbaar deel
+van China. De rijst was juist rijp; hier en daar werd het gesneden en
+in bundels gebonden om te drogen, of was men reeds bezig het te
+dorschen; in andere streken was men bezig de rijpe ma&iuml;skolven te
+oogsten, of anderen veldarbeid te verrichten; langs den geheelen weg
+heerschte een bedrijvigheid op het veld, die den Chinees in zijn waar
+karakter toonde.</p>
+
+<p>De spoorwagens zijn nog nieuw en daarom zindelijk en goed. Zij
+bieden den reizigers alle comfort, die men op reis kan verwachten. Elke
+breede, ruime waggon heeft in het midden een lange tafel, die
+uiteengezet of toegeklapt kan worden, al naar gelang de reizigers het
+verkiezen. Electrische waaiers brengen koelte aan en goede electrische
+verlichting maakt het mogelijk, ook bij avond te lezen of iets anders
+te doen. Bovendien is elke trein voorzien van een restauratiewagen. Om
+vier uur bestelden wij thee in onzen eigen waggon. Wij ontvingen zulke
+goede thee met warme, geboterde toast en cakes, als in geen enkele
+restaurant of tearoom verbeterd kan worden en verreweg beter dan in
+eenigen restauratiewagen in Europa. Het werd ons keurig netjes met
+servetjes voorgediend en voor al die luxe hadden wij ieder 25 cent te
+betalen. Als de ondervinding die wij op onzen verderen tocht door China
+op de spoorwegen zullen opdoen, overeenkomt met die op de lijn
+Shangha&iuml;-Nanking, dan staat het spoorwegwezen in China, <span
+class="pagenum">[<a id="pb635" href="#pb635">635</a>]</span>voor zoover
+het zich ontwikkeld heeft, hooger dan in menig land in Europa.</p>
+
+<p>Tegen 8 uur kwamen wij in Nanking aan, waar slechts
+&eacute;&eacute;n Europeesch hotel is met een Engelschen eigenaar. Het
+is een zeer primitief gebouw, maar alles is er uiterst zindelijk en
+hygi&euml;nisch en de maaltijden waren goed. Wij bezochten Nanking,
+omdat daar tijdens de revolutie door de vrouwen een belangrijke rol was
+vervuld, waarvan wij alle bijzonderheden wilden weten en omdat Nanking
+in geschiedkundig opzicht zoo bijzonder merkwaardig is. Reeds vijf maal
+was Nanking de hoofdstad van China en ook thans weder staat deze stad
+bovenaan in de rij om tot hoofdstad verheven te worden, indien de
+regeering mocht besluiten Peking te verlaten en haar zetel ergens
+anders te vestigen. Men vindt Nanking voor dit doel zoo geschikt, omdat
+deze stad rondom, behalve ten westen, omgeven is door hooge bergen,
+terwijl de westzijde beschermd wordt door goede, oude forten, van
+waaruit men een vergezicht heeft over de Yang Tze rivier, waaraan
+Nanking gelegen is.</p>
+
+<p>Nanking heeft nu nog een bevolking van 350.000, maar het heeft in de
+verschillende opstanden, die China in den loop des tijds te doorstaan
+heeft gehad, duizenden en duizenden van de bevolking verloren. Als men
+thans door de stad rijdt vindt men overal groote open ruimten, Waar
+vroeger huizen stonden en menschen woonden en de vroegere Imperial
+City, een omwalde stad in de stad, waar in oude tijden de regeering
+gevestigd was en tot voor een jaar al de Manchu&rsquo;s leefden, is nu
+totaal verwoest, daar is geen huis blijven staan. De duizenden
+Manchu&rsquo;s die daar gewoond hebben, zijn voor een deel naar
+Manchuria vertrokken, voor een ander deel hebben zij hun heil in
+Amerika of ergens anders in Azi&euml; gezocht, maar voor verreweg het
+grootste deel zijn zij in deze laatste revolutie omgekomen. Sommigen
+beweren, dat zij zelfmoord gepleegd hebben om hunne geesten, met die
+hunner afgestorven familieleden daar te laten verwijlen, anderen
+gelooven, dat hun gezamenlijke dood op een zelfde oogenblik aan toeval
+moet worden toegeschreven, doordat een voorraad kruit, dat voor
+zelfverdediging aanwezig was, op een gegeven oogenblik ontbrandde en de
+totale verwoesting van de Imperial City, met allen die er nog in waren,
+bewerkstelligde. Thans wordt <span class="pagenum">[<a id="pb636" href=
+"#pb636">636</a>]</span>deze geheele uitgestrektheid grond door de
+regeering streng bewaakt, omdat vermoed wordt, dat vele Manchu&rsquo;s
+hunne bezittingen hier of daar begraven hebben en de regeering
+vooralsnog geen tijd heeft een onderzoek naar deze schatten in te
+stellen.</p>
+
+<p>Aan bijna elk plekje grond in Nanking is de een of andere
+historische bijzonderheid verbonden, elke heuvel, elke toren en elke
+tempel heeft een legende en rondom elken berg zweven de geesten van
+bijzondere dooden, die vereerd of gevierd moeten worden. Vooral de
+Purperberg heeft een bijzondere vermaardheid, omdat daar de drie
+Ming-keizers begraven liggen. Tot de graftomben van deze afgestorvenen
+heeft ook de tegenwoordige regeering zich gericht, om de geesten der
+Ming-keizers te vertellen, dat de Manchu-dynastie verwoest en de
+republiek in China gevestigd was. Het was daar dat dr. Sun Yat Sen
+afstand deed van zijn presidentale waardigheid en den generaal Yuan
+Shi-Kai als zijn opvolger aanwees.</p>
+
+<p>Het was voor ons niet moeilijk in Nanking de vrouwen te vinden, die
+wij wilden zien en spreken. Men had van uit Shangha&iuml; hen reeds van
+onze komst verwittigd. Zij kwamen Zaterdagmorgen reeds vroeg in ons
+hotel, om te informeeren, of wij aangekomen waren en hoelang wij in
+Nanking zouden vertoeven. Toen zij van den hotelier vernamen, dat wij
+er waren en tot Maandagmorgen dachten te blijven, lieten zij de
+boodschap voor ons achter, dat wij hen gezamenlijk den geheelen morgen
+in het clubgebouw konden vinden en dat zij zouden zorg dragen, dat daar
+iemand aanwezig was die als tolk kon dienen. Onmiddellijk na het
+ontbijt begaven wij ons naar het clubgebouw, dat eigenlijk de zetel is
+van de vrouwenafdeeling van de Tung Ming Hui. De Nanking-afdeeling van
+de Tung Ming Hui heeft een afzonderlijke vrouwenafdeeling, die wel met
+de mannen naar hetzelfde doel streven, doch die afgescheiden van
+elkander en dikwijls langs andere lijnen werken. De
+vrouwenkiesrechtvereeniging werkt op zich zelf en hoewel alle leden van
+de vereeniging voor vrouwenkiesrecht leden van de Tung Ming Hui zijn,
+zijn toch niet alle vrouwen leden van de Tung Ming Hui, leden van de
+vereeniging voor vrouwenkiesrecht. Wel gelooven allen in gelijke
+politieke rechten voor mannen en vrouwen, maar velen hebben zich door
+hunne echtgenooten, vaders of broeders laten wijs maken, dat <span
+class="pagenum">[<a id="pb637" href="#pb637">637</a>]</span>de tijd
+voor de vrouwen nog niet gekomen is en zij eerst moeten medewerken tot
+opbouwing van de republiek van en voor mannen.</p>
+
+<p>De flinke vrouwen, die het grootste heil voor het land verwachten
+uit de samenwerking van mannen en vrouwen, een samenwerking,
+die,&mdash;zoo ergens elders&mdash;zeker in China hoog noodig is, waar
+het zedelijk peil der mannen nog zoo laag staat, deze vrouwen zijn in
+Nanking een geheel ander soort, als die wij in Shangha&iuml;
+aantroffen.</p>
+
+<p>In het clubgebouw troffen wij de presidente van de vrouwenafdeeling
+van de Tung Ming Hui, de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging,
+eenige andere bestuursleden van beide vereenigingen en twee jonge
+mannen, studenten van de universiteit van Nanking, die zuiver Engelsch
+spraken en zich als tolken beschikbaar hadden gesteld.</p>
+
+<p>Spoedig vernamen wij, dat de Nanking vrouwenkiesrechtvereeniging ook
+ruim 200 leden telt, dat er op het oogenblik reeds 7 zulke
+vereenigingen in China bestaan, die bezig zijn zich in een nationalen
+bond te vereenigen, waarvan de zetel voorloopig in Peking zal gevestigd
+worden en dat men bezig is in nog elf andere steden afdeelingen te
+vormen. Nanking is de oudste afdeeling en schijnt de beste organisators
+te bezitten, vandaar dat Nanking was uitgenoodigd de formeering van
+andere afdeelingen op zich te nemen. Evenals in Shangha&iuml; was men
+ook in Nanking er sterk voor, dat China zich bij den Wereldbond voor
+Vrouwenkiesrecht zou aansluiten en afgevaardigden naar het volgende
+congres in Budapest zou zenden. De beslissing ligt echter in
+Peking.</p>
+
+<p>Over eenige weken zullen eenige vrouwen uit Nanking ook naar Peking
+vertrekken om de daar reeds uit andere provincies aanwezige vrouwen te
+steunen in het werk om van deze regeering vrouwenkiesrecht op gelijke
+voorwaarden als de mannen, te verkrijgen. Zij willen zich door dr. Sun
+niet langer laten bepraten, omdat zij overtuigd zijn, dat het thans een
+gemakkelijker strijd voor hen zal zijn om hare rechten te verkrijgen
+dan later, als eenmaal de constitutie voor het geheele land is
+aangenomen. Bovendien denkt deze regeering er sterk over om in China
+het kiesrecht aan meer of mindere ontwikkeling vast te knoopen; men zal
+een of andere school moeten doorloopen hebben, of een of ander examen
+hebben afgelegd, <span class="pagenum">[<a id="pb638" href=
+"#pb638">638</a>]</span>of lezen en schrijven kunnen en als dat wordt
+aangenomen, dan bestaat er geen enkele gegronde reden om diezelfde
+eischen niet ook op de vrouwen toe te passen.</p>
+
+<p>Wij vroegen de aanwezige vrouwen, welke middelen zij willen
+toepassen om tot het doel te geraken, indien rede, gezonde argumenten,
+beroep op hun recht, bij de regeering geen doel troffen. Het antwoord
+dat wij daarop kregen bracht ons in de hoogste verwondering. Deze
+Chineesche vrouwtjes vertelden ons met van durf schitterende oogen, dat
+zij dan tot alles in staat zullen zijn. Zij zullen al het mogelijke
+doen om langs vreedzamen weg haar doel te bereiken, doch als dat niet
+gaat, dan was er nog genoeg revolutionnaire geest in hen overgebleven
+om krachtige daden tot stand te brengen. In hunne afdeelingen hebben
+zij een afzonderlijke groep vrouwen, die een geheim verbond gesloten
+hebben, de leden daarvan zijn niet bekend. De naam van dat verbond
+beteekent in het Engelsch &ldquo;dare to die,&rdquo; (durf te sterven),
+wat genoegzaam den aard van het verbond aangeeft. Ongeveer 1000 leden
+bezit dit verbond reeds over heel China. V&oacute;&oacute;r zij echter
+tot geweld hun toevlucht zullen nemen, zullen zij eerst alle vreedzame
+middelen in toepassing brengen. Zij willen o.a. naast den Nationalen
+Raad van mannen, zooals het tegenwoordige parlement genoemd wordt, een
+Nationalen Raad van vrouwen vormen, waarvan de kosten uit eigen fondsen
+zullen bijeen gebracht worden. In dezen Raad zullen de vrouwen alle
+nationale vraagstukken behandelen, die ook in den mannenraad behandeld
+worden en de besluiten in den vrouwenraad genomen, zullen der regeering
+worden aangeboden. Men zal afwachten hoe deze besluiten door de
+regeering zullen worden ontvangen.</p>
+
+<p>Een sterke militante geest heerscht in al de vrouwen, die wij in
+Nanking aantroffen. Wij wilden nu weten, uit den mond van deze vrouwen
+zelf, wat er waar is in de sensationeele berichten, die er eenigen tijd
+geleden in alle couranten hebben gestaan, over het bestormen van de
+vergadering waarin de eerste Nationale Raad in Nanking gehouden werd en
+het breken der glasruiten. Wij vroegen ons een volstandig verhaal te
+geven van alles wat er toen was voorgevallen. Och, het was zoo
+eenvoudig geweest. De mannen, die daar bijeen waren en zich het recht
+toe&euml;igenden de provisoire regeering van <span class="pagenum">[<a
+id="pb639" href="#pb639">639</a>]</span>&rsquo;s lands zaken vast te
+stellen, waren wel is waar in menig opzicht de leiders der revolutie
+geweest, maar toch ook menige vrouw had daarbij een zeer vooraanstaande
+rol gespeeld. Bij de regeling van &rsquo;s lands zaken had men een of
+meer dier vrouwen een stem moeten geven. Daaraan was niet gedacht. Toen
+de vergadering gehouden zou worden, trokken daarom dertig dier vrouwen,
+die allen konden wijzen op belangrijke daden of invloedrijke posities
+gedurende de revolutie, naar het vergaderlokaal en vroegen om
+gezamenlijk of enkelen van hen aan de beraadslagingen te mogen
+deelnemen. Een weigerend antwoord volgde. De vrouwen besloten toen om
+ongevraagd naar binnen te gaan, de discussie te volgen en mede te
+spreken als zij zich daartoe gedwongen gevoelden. De mannen sloten
+echter de vergadering en gingen huiswaarts. Den volgenden morgen werd
+de bijeenkomst heropend, doch nu stond er een sterke politiemacht met
+geladen geweer voor de deur, gereed om elke vrouw neder te schieten,
+die durfde te naderen. Een der vrouwen, Woo Mok Lan, de presidente der
+Nanking-afdeeling van de Tung Ming Hui, die voor ons zat, was toen naar
+een andere zijde van het gebouw gegaan en heeft daar een groote ruit
+ingeslagen. Dr. Sun, die de vergadering presideerde, is daarop naar
+buiten gekomen en heeft den vrouwen toegesproken. Hij <span class=
+"corr" id="xd0e6478" title="Bron: overreede">overreedde</span> hen, in
+&rsquo;s lands belang, niet langer aan te dringen om aan die
+vergadering deel te nemen, het waren slechts de allereerste regelingen,
+die vastgesteld zouden worden, die misschien van zeer korten duur
+zouden zijn en bovendien was dr. Sun bereid om daarbij voor de belangen
+der vrouwen te zorgen, zoo goed als zij maar konden wenschen. Hij was
+bereid daarover met hen van gedachten te wisselen. De vrouwen hebben
+zich door dr. Sun laten bepraten, en zijn naar huis gegaan, doch hebben
+zeer spoedig ingezien, dat zij bedrogen zijn uitgekomen.</p>
+
+<p>Wij wilden toen nog de bijzonderheden weten, omtrent de amazones,
+die in Nanking gestreden hadden. Woo Mok Lan was een der kapiteins
+geweest. Zij vertelde ons, dat er 3 regimenten waren gevormd, een van
+340, een van 200 en een van 120 vrouwen. Aan het kleinste regiment was
+de bewaking der stad toevertrouwd, de twee anderen hadden aan al het
+aanvallend en verdedigend werk deelgenomen. Deze twee hadden, toen het
+gevecht op het hevigst was, het <span class="pagenum">[<a id="pb640"
+href="#pb640">640</a>]</span>gevaarlijkste punt tegen den Purperberg
+ingenomen, waarbij 12 van de soldaatjes van het regiment van Woo
+gesneuveld zijn. Velen van haar regiment oefenen zich nog steeds in
+militaire zaken; men kon immers niet weten, of zij de wapens niet nog
+eens zullen moeten opnemen om eigen rechten te verdedigen. Wij hoorden
+ook hier, dat vele Chineesche vrouwen, als mannen verkleed, in de
+mannengelederen aan de revolutie hebben deelgenomen en op dit oogenblik
+waren er nog 14 meisjes van Nanking in het leger in Mongoli&euml; om
+tegen de Russen te strijden. Al deze zaken werden ons verteld op een
+wijze, alsof zij vanzelf sprekend waren. Er bleek ons duidelijk uit,
+dat deze vrouwen zich jarenlang vertrouwd hebben gemaakt met het
+voornemen om in tijd van nood het land op die wijze te dienen.</p>
+
+<p>Nadat wij eenige uren met hen gesproken hadden, vroeg men ons
+Zondagmorgen om tien uur te willen terugkomen om verdere besprekingen
+te houden. De twee jonge mannen boden zich aan om voor het overige deel
+van den dag ons als gids te dienen en ons Nanking te laten zien en al
+de geschiedkundige bijzonderheden te vertellen. Van dat aanbod maakten
+wij gaarne gebruik.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IX.</h3>
+
+<p>Den geheelen Zaterdagmiddag reden wij met de twee studenten rond,
+bezichtigden allerlei merkwaardigheden en hoorden tal van
+bijzonderheden. Zondagmorgen zorgden wij tijdig aan het clubgebouw
+aanwezig te zijn, omdat wij in den namiddag nog de Ming-graftomben en
+de ru&iuml;nes van het oude keizerlijk paleis wilden bezichtigen, die
+eenige mijlen buiten de stad gelegen zijn.</p>
+
+<p>Wij wisten niet wat wij zagen, toen wij het clubgebouw naderden. De
+geheele poort was met groen en bloemen versierd en de regenboogvlaggen
+wapperden in de lucht. Men vertelde ons, dat de Chineesche teekens, die
+door de roode rozen in het groen gevormd waren, &ldquo;Welkom aan onze
+vreemde gasten&rdquo; beteekenden. Woo Mok Lan, die ons bij den ingang
+opwachtte, had zich ter onzer eere in Europeesche,&mdash;of, zooals zij
+het uitdrukte, in Amerikaansche&mdash;kleeding gestoken, waaronder hare
+hobbelvoetjes in zwart leeren kinderschoentjes <span class="pagenum">
+[<a id="pb641" href="#pb641">641</a>]</span>allerkoddigst uitstaken.
+Zij liep nu veel hobbeliger als op hare Chineesche schoentjes. Wanneer
+zij, om niet te vallen, haar rokje optilde, dan kwamen hare lange witte
+broekspijpen ongegeneerd te voorschijn. Wij konden niet nalaten haar te
+zeggen, hoezeer het ons speet, dat zij haar mooi, praktisch Chineesch
+costuum voor het onze had verwisseld. De andere bestuursleden
+vertoonden zich gelukkig in hun eigen nationale kleeding. Woo Mok Lan
+was niet om aan te zien.</p>
+
+<p>In de zaal, die ook met bloemen en vlaggen versierd was, wachtte ons
+een enthousiaste menigte, mannen zoowel als vrouwen. Ook hier werden
+wij met muziek ontvangen, waarin wij de goede bedoeling moesten
+apprecieeren, maar dat was ook alles wat wij er van konden waardeeren.
+Een Chineesch raar gekapt meisje met hard-rose bloemen in haar gegomde
+lokken, speelde op een oorverscheurend ontstemde piano eenige
+oefeningen, zooals jonge kinderen spelen in de eerste weken van hunne
+pianolessen. En toen wij door <span class="corr" id="xd0e6498" title=
+"Bron: te">de</span> twee presidenten der beide vereenigingen naar onze
+plaats in het midden der zaal geleid waren, zong een koor van tien
+dames ons vanaf het podium een welkomstlied toe. Wij stemden na deze
+zang met het hartelijk applaus, dat volgde, in, dankbaar gestemd dat
+onze trommelvliezen deze marteling goed doorstaan hadden. In het midden
+der zaal, waar onze zetels waren, stond een groote tafel met een wit
+laken bedekt en daarop lagen allerlei vruchten en versnaperingen. Wij
+waren nauwelijks gezeten, toen de thee werd rondgediend, bijna
+onmiddellijk gevolgd door een kop koffie. Toen volgde stilte. De
+presidente der vrouwenkiesrechtvereeniging, Chong Zian Yin, beklom het
+podium en sprak een welkomstgroet uit, die onmiddellijk voor ons in het
+Engelsch vertaald werd en later schriftelijk werd aangeboden. Daarin
+werd de dank der Chineesche vrouwen uitgesproken voor onze komst en de
+hulp en voorlichting, die wij haar verschaften. Toen zij de hoop
+uitsprak, dat wij nog lang in China mochten blijven en overal waar wij
+kwamen den vrouwen tot steun wilden zijn, werd, zoo waar, achter ons de
+champagne ontkurkt en moesten wij dien wensch bezegelen met een
+schuimenden dronk.</p>
+
+<p>Daarop hobbelde miss Woo naar het podium. Hare oogen schitterden van
+moeilijk onderdrukt enthousiasme. Haar militante aard sprak uit elk
+woord, uit elke beweging. Zij heette <span class="pagenum">[<a id=
+"pb642" href="#pb642">642</a>]</span>ons welkom als de eerste vrouwen
+van vreemden bodem, die in China kwamen om den Chineeschen vrouwen de
+zusterhand te reiken in haar strijd voor vrijheid en recht. Wij twee
+toonden liberaler te zijn dan de regeering der landen, Waaruit wij
+kwamen, die nog steeds aarzelen de Chineesche republiek te erkennen;
+wij waren gekomen om haar te steunen en de Chineesche vrouwen als onze
+gelijken in den Wereldbond voor vrijheid en recht ook voor vrouwen op
+te nemen. Zij dankte ons voor onze komst en zeide, dat onze namen in de
+geschiedenis der Chineesche vrouwenvereenigingen, die voor de
+verheffing der Chineesche vrouw strijden, steeds een eervolle plaats
+zullen innemen. En toen werd zij hoe langer hoe enthousiaster. Zij
+zette uiteen, dat het leven der vrouw altijd zwaarder en moeilijker is
+dan dat van den man, dat, waar voor hem de dagtaak eindigt, zij er
+dikwijls nog midden in zit. Zoo ook thans in China. De strijd voor
+vrijheid en recht der mannen was ge&euml;indigd, die konden thans hun
+arbeidsveld overzien en de zaken rustig regelen. Maar den vrouwen, die
+schouder aan schouder met de mannen deze vrijheid bevochten hadden,
+<span class="corr" id="xd0e6505" title="Bron: reste">restte</span> nu
+nog een zwaardere strijd, een strijd, die misschien meer offers zou
+kosten dan de afgeloopene en zeer zeker veel moeilijker zou zijn, omdat
+hij moest gestreden worden, niet zooals de voorgaande, tegenover
+vijanden, maar tegenover vrienden en naaste bloedverwanten. Het was de
+strijd voor vrijheid en recht der Chineesche vrouw, een, door alle
+eeuwen heen, vertrapt en geminacht wezen, die zich opeens oprichtte en
+zich hare roeping op aarde bewust was geworden. Vanaf dezen tijd mocht
+geen vrouw in China meer dulden, dat zij bij den man werd
+achtergesteld, in het belang van het geheele land, moest zij pal staan
+voor gelijke maatschappelijke en politieke rechten van mannen en
+vrouwen. De woorden rolden van hare lippen en gaven de twee stenografen
+moeite om haar bij te houden. Ons werd later een in het Engelsch
+vertaald woordelijk verslag van hare rede ter hand gesteld. Beide
+presidenten boden ons toen een eere-insigne van hunne respectieve
+vereenigingen aan; behangen met deze groote stukken, een in zilver,
+hangende aan een lint in de republikeinsche kleuren, de ander in koper,
+beklom mrs. Catt het podium en heette China en de nieuwe republiek
+geluk met de nieuwe Chineesche vrouw, zooals wij die tot dusver in
+<span class="pagenum">[<a id="pb643" href="#pb643">643</a>]</span>dit
+verjongde land hadden ontmoet. Zij wees op den moeilijken strijd die de
+vrouwen overal in de wereld te strijden hebben, doch voornamelijk
+richtte zij zich tot de aanwezige mannen om hen te wijzen op hunnen
+plicht, thans even broederlijk naast en met de vrouw te strijden, als
+deze het in den afgeloopen strijd naast hem heeft gedaan. Daarop moest
+ik boven komen. Ik wees de vrouwen er op, dat overal waar de vrouwen op
+de gemakkelijkste manier het doel van haar streven bereikt hadden, waar
+zij reeds gelijke politieke rechten voor man en vrouw verkregen hadden,
+dit bijna altijd was gekomen na een revolutie. Ik vertelde hen van de
+vrouwen in Finland, van de vrouwen in Noorwegen en in Portugal en
+spoorde hen aan geen inspanning te groot te achten om in de nieuwe
+constitutie voor China, hare rechten verzekerd te krijgen. Kregen zij
+die nu niet, dan wachtte hen een jarenlange zware strijd. Onze beide
+toespraken werden onmiddellijk door een tolk in het Chineesch
+overgezet</p>
+
+<p>Toen werden wij verzocht naar buiten te komen, waar wij met tal van
+Chineesche geestverwanten op een plaatje vereeuwigd werden. Men zal ons
+elk een afdruk van die photo naar Peking zenden. Wij moesten toen met
+de hoofdpersonen, die ons deze ontvangst bereid hadden, in de pas
+geopende industrieschool voor meisjes een Chineesche lunch gebruiken,
+waarbij wij twee heel netjes vork en mes kregen. Wij zijn nu reeds aan
+alle Chineesche lekkernijen gewend en beginnen er den smaak van te
+krijgen. Na de lunch kwamen twee landauers voor, waarin wij met zes
+onzer nieuw gemaakte vrienden naar de Mingtomben en de ru&iuml;nes van
+het keizerlijke paleis reden. Om zes uur bracht men ons &rsquo;s avonds
+naar het hotel terug.</p>
+
+<p>De indruk dien wij beiden van de Nanking&rsquo;sche groep mannen en
+vrouwen kregen, was niet zoo gunstig als van die in Shangha&iuml;. In
+Nanking waren wij meer in het midden van het land, waar de bevolking
+niet zoo veel als in Shangha&iuml; met de Europeesche en Amerikaansche
+bevolking in aanraking komt. Het waren niet alleen de uiterlijke
+manieren, maar ook de omgang der mannen en vrouwen onderling, de dingen
+die wij zagen en hoorden vertellen, die ons dien indruk gaven. Wij
+zagen en spraken hier de mannen en vrouwen die in China opgevoed zijn
+en die nooit in vreemde omgeving vertoefd <span class="pagenum">[<a id=
+"pb644" href="#pb644">644</a>]</span>hebben. Dit waren de echte
+Chineezen. Intelligent zijn zij in hooge mate, maar in nog hooger mate
+onpractisch en idealistisch, voorzoover dit laatste niet synoniem is
+met het eerste. Van Europa weten zij zoo goed als niets, maar de stand
+van zaken in Amerika, waarvan zij de opgesmukte verhalen hunner daar
+vertoevende landgenooten gehoord en gelezen hebben, zweeft hen als een
+ideaal voor oogen. In hunne verbeelding, die zij na&iuml;ef onder
+woorden brengen, zal China met Amerika de heele wereld hervormen; de
+Vereenigde Staten moet hen spoedig de hand reiken, dat is in beider
+belang, en dan kunnen de twee grootste Republieken der wereld door hun
+voorbeeld een vreedzame evolutie in alle andere landen tot stand
+brengen. Geen <span class="corr" id="xd0e6516" title="Bron:
+monarchi&euml;n">monarchie&euml;n</span> meer, maar volksregeeringen
+overal. Wat zij evenwel onder een volksregeering verstaan is verder van
+daar verwijderd dan de constitutioneele regeeringsvormen in de meeste
+koning- of keizerrijken. Wat ons ook in Nanking in onze gesprekken met
+deze mannen en vrouwen zoo duidelijk bleek, was het totale gebrek aan
+vertrouwen onderling. In niet een van hunne groote mannen en leiders
+stellen zij een onbeperkt vertrouwen, volgens hen werkt<a id=
+"xd0e6519"></a> elk voor eigen voordeel en naam en positie, het land
+komt pas in de tweede plaats. Om hunne meening te illustreeren, deelde
+men ons talrijke bijzonderheden mede uit het intieme leven van dr. Sun,
+president Yuan, vice-president Lu en tal van andere grootheden.</p>
+
+<p>Maandagmorgen verlieten wij Nanking om per boot naar Hankow te
+vertrekken. Deze driedaagsche tocht over de Yang Tze rivier, in een
+mooie, zindelijke boot, met groote, comfortabele hutten en goede
+maaltijden, is een waar genot. De geheele reis gaat de boot langs
+groene oevers, met min of meer hooge heuvels en hooge bergen op den
+achtergrond, telkens stoppen wij even bij een dorpje of door een hoogen
+wal omgeven stadje, waarbuiten de hooge pagoden of kerktorens vroolijk
+uitsteken, dan weder zien wij een ouden, schilderachtigen tempel
+tusschen het groen te voorschijn komen en overal rondom ons zien wij
+het echte-ware Chineesche leven te water en te land. Wij hebben reeds
+de overtuiging gevestigd, dat een Chineesche tempel alleen
+geapprecieerd kan worden als men hem op een afstand en liefst op zich
+zelf staand kan zien. Hoe orthodox het Chineesche volk ook mag zijn,
+zij geven zich niet veel moeite om hunne tempels in <span class=
+"pagenum">[<a id="pb645" href="#pb645">645</a>]</span>zindelijken en
+goed onderhouden staat te houden. Dichtbij bezien, zien zij er allen
+onbeschrijfelijk vuil en oud en vermolmd uit.</p>
+
+<p>De Yang Tze-rivier is op een na de langst bevaarbare rivier in de
+wereld. De tocht van Nanking tot Hankow is mooi, maar het
+schilderachtigst, romantisch-mooie gedeelte komt eerst eenige honderden
+mijlen verder dan Hankow.</p>
+
+<p>Wij genoten drie mooie, kalme dagen aan boord van de
+&ldquo;Luenyi&rdquo;, die wij noodig hadden. Sedert wij Hongkong hadden
+verlaten, was er geen rustig oogenblik voor ons geweest. De
+zenuwschokkende tijd aan boord van de &ldquo;Persia&rdquo;, de angst,
+die wij gedurende de typhoon hadden doorstaan, en het onmiddellijk
+daarop in Shangha&iuml; aan het werk gaan, met de daarop volgende
+drukke en indrukvolle dagen, begon zich te laten gelden in den vorm van
+slapeloosheid, lusteloosheid en afmatting. Toen wij echter
+Woensdagavond om tien uur Hankow bereikten, was alle moeheid geweken en
+gevoelden wij beiden ons weder frisch en gereed nieuwe indrukken te
+ontvangen.</p>
+
+<p>De trein, die ons van Hankow naar Peking zal brengen, vertrekt
+slechts eens per week en dat is des Vrijdagsmorgens. Wij hadden
+derhalve twee nachten, en een geheelen dag in Hankow door te brengen.
+Men had ons in Shangha&iuml; geraden in Hankow de boot als hotel te
+gebruiken, als ten minste de boot zoo lang in Hankow bleef liggen. Dien
+raad hebben wij opgevolgd.</p>
+
+<p>Hankow is eigenlijk een groep van drie steden, Wuchang, Hankow en
+Hanyang, die door de Yang Tze-rivier en de Han gescheiden zijn. Zij
+bezitten elk een afzonderlijk gemeentebestuur, maar vormen toch
+eigenlijk &eacute;&eacute;n groote, drukke stad, waar, zooals men zegt,
+het commercieele, financieele en industrieele hart van China klopt.
+Wuchang alleen bevat meer dan een half millioen zielen,&mdash;ik bedoel
+menschen; hier in China, waar elke man en vrouw drie zielen heeft, moet
+men dit woord correct gebruiken,&mdash;terwijl Hankow een bevolking
+telt van bijna 90.000. Voegt men hierbij de 400.000 van Hanyang, dan
+ziet men, van welke beteekenis deze stad, of groep van steden is. De
+Engelschen, Franschen, Russen, Duitschers en Japanners bezitten hier
+allen een stuk grond, te zamen 1&frac12; millioen vierkante meters
+groot, waar zij ieder hun eigen industrieele operaties uitoefenen.
+<span class="pagenum">[<a id="pb646" href="#pb646">646</a>]</span></p>
+
+<p>Voor alle consulaten en voor alle fabrieken stond een vrij sterke
+troepenmacht van eigen militairen en een oorlogschip van elke vreemde
+natie lag in de rivier voor hunne bezitting. Overal in de stad vonden
+wij nog in &rsquo;t oogloopend vele vreemde en Chineesche militairen,
+men voelde en zag dat de rust in de stad nog niet volkomen was
+teruggekeerd. Zooals men misschien weet, vormde Hankow het stormcentrum
+van de pas afgeloopen revolutie; de verwoesting, die nog overal in de
+stad zichtbaar is, gaf ons een klein beeld van den omvang en de
+beteekenis, die de opstand daar genomen heeft. De twee generaals, die
+pas geleden, op bevel van den president Yuan, zonder vorm van proces,
+zijn doodgeschoten, zijn van Wuchang afkomstig en de gemoederen zijn
+over deze daad nog lang niet tot rust gekomen. De kapitein van onze
+boot raadde ons Donderdagmorgen, om de stad niet in te gaan, alvorens
+wij bij onze consulaten inlichtingen hadden <span class="corr" id=
+"xd0e6536" title="Bron: nigewonnen">ingewonnen</span>.</p>
+
+<p>De Amerikaansche consul ontraadde ons ten sterkste, de Chineesche
+stad in te gaan, waar wij de Chineesche vrouwenkiesrechtclub zouden
+vinden; zelfs onder geleide, vreesde hij, dat ons onaangenaamheden
+zouden overkomen. De inboorlingen zijn nog te opgewonden, telkens
+breken er nog opstootjes uit; in het midden van de bevolking te gaan,
+was voor elke vreemdeling nog gevaarlijk. Teleurgesteld waren wij over
+dezen raad zeer zeker, maar wij hebben ons er toch maar aan gehouden.
+De consul gaf ons, om deze teleurstelling een beetje te vergoeden, zijn
+rijtuig dat hem juist naar zijn bureau had gebracht, om een toer langs
+de breede, mooie kade te maken, waar de verschillende naties hunne
+bezittingen hebben en noodigde ons uit daarna met hem in het clubgebouw
+te lunchen.</p>
+
+<p>Van het platte dak van het sierlijke clubgebouw hadden wij een
+prachtig overzicht over de heele omgeving en zagen in vogelvlucht alle
+verwoeste gedeelten der stad. Menige bijzonderheid uit die gruwelijke,
+maar interessante dagen vernamen wij daar. Noch in Nanking, noch in
+Hankow hebben wij een Chinees met een staart gezien. Ik geloof niet,
+dat in een dier steden de dragers van dat voorheen algemeene
+herkenningsteeken nog een oogenblik veilig <span class="corr" id=
+"xd0e6543" title="Bron: zou">zouden</span> zijn. Wij konden ons hier,
+meer nog dan in Nanking en Canton een goed denkbeeld vormen van den
+omvang en de ernst der afgeloopen revolutie. Na de lunch maakten wij
+nog een rijtoer door een ander deel <span class="pagenum">[<a id=
+"pb647" href="#pb647">647</a>]</span>der stad en daarna begaven wij ons
+maar weder naar de boot terug om het altijd vreemde en interessante
+leven te water in China gade te slaan. Geen Chineesch schipper vergeet,
+zoodra de zon ondergaat, om van zijn schip op de een of andere wijze
+zijne offers aan den watergeest of aan de geesten van afgestorvenen te
+brengen.</p>
+
+<p>Vrijdagmorgen vertrokken wij per trein van Hankow naar Peking. Deze
+lijn is door een Fransch-Belgisch gezelschap aangelegd, doch is sedert
+vier jaar in het bezit der Chineesche regeering gekomen. Alle
+employees, voor zoover zij geen Chineezen zijn, zijn nog Franschen of
+Belgen; de wagons zijn van Belgisch maaksel en constructie, lang zoo
+goed niet als de waggons op de lijn Shangha&iuml;-Nanking. Alleen de
+restauratiewagen was uitstekend en het opgediende boven allen lof. Men
+kan overtuigd zijn, dat in de keuken Chineesche koks het werk
+leverden.</p>
+
+<p>Langs de geheele lijn, de afstand is 700 Eng. mijlen en wordt in 28
+uren afgelegd, was bij elk station een sterke politiemacht geposteerd,
+die, zooals wij hoorden, niet overbodig is, omdat nog herhaaldelijk
+hier en daar treinen door zoogenaamde boksers overvallen worden, die de
+reizigers uitplunderen. Boksers is een mooie naam voor deze kerels, die
+niets anders dan brutale roovers zijn, roovers te land, neefjes of
+broertjes van de talrijke zeeroovers hier.</p>
+
+<p>Het landschap bood niets bijzonders aan. Als men de in bijna elke
+stad en dorp aanwezige pagoden en tempels en de Chineezen zelf niet in
+aanmerking neemt, dan is het landschap vrijwel gelijk aan dat, wat men
+in elk bergachtig land vindt. Ik zou haast vergeten ook nog op te
+sommen onder de dingen, die men niet in aanmerking moet nemen, de
+overal verspreide Chineesche graftomben, die dan eens op een heuveltje,
+dan midden in een stuk bouwgrond, of op een stuk rots staan, en dan
+eens van meer, dan eens van mindere pretentie zijn.</p>
+
+<p>Hoe meer wij Peking naderden, hoe meer staarten zagen wij. Er waren
+zelfs hier en daar soldaten, die dat Chineezenteeken nog lang en breed
+over den rug hadden hangen. In sommige dorpen droegen alle mannen, die
+wij zagen nog dit herkenningsteeken. Daar leek alles oogenschijnlijk
+zoo rustig, alsof de menschen heelemaal van een ommekeer in hun land
+<span class="pagenum">[<a id="pb648" href="#pb648">648</a>]</span>niets
+afwisten, en die &oacute;f nooit gehoord hebben dat er reeds twee keer
+een regeeringsorder is gegeven, dat elke Chinees v&oacute;&oacute;r
+begin September, later verlengd tot eind September, zijn staart moet
+hebben afgeknipt, <span class="corr" id="xd0e6558" title="Bron: of">
+&oacute;f</span> die om zoo&rsquo;n regeeringsbevel niet heel veel
+geven. Er is zelfs in het Noorden van China een beweging om de staart
+weder te laten groeien en men zegt, dat er een geheime vereeniging
+bestaat, die het dragen van den staart weder wil invoeren. Voor elken
+onzin heeft men hier geheime vereenigingen. Er is geen Chinees, die
+niet tot drie of vier geheime genootschappen behoort.</p>
+
+<p>Om 4 uur bereikten wij Zaterdagmiddag Peking, de stad waar wij vanaf
+het begin van onze reis, ons voorgenomen hadden zeker heen te gaan, een
+voornemen, dat ons telkens ontraden en als onuitvoerbaar voorgespiegeld
+was, doch dat nu toch eindelijk in verwezenlijking was gekomen.
+E&eacute;n jaar lang hebben wij in zoovele verschillende landen
+gehoord: &ldquo;naar China kunt gij niet gaan&rdquo; en tot op het
+laatste oogenblik heeft men ons nog zoo sterk ontraden in China verder
+dan tot de kuststreken te gaan, dat wij ten laatste zelf waren begonnen
+te twijfelen of wij Peking wel ooit bereiken zouden. Maar wij zijn hier
+en wat wij in Peking hooren, zien en ondervinden, daarvan zal ik in een
+volgend schrijven vertellen.</p>
+
+<p class="alignright">14 Sept. 1912.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">X.</h3>
+
+<p>Wij hebben niet voor niets gewenscht in Peking te komen. Peking is
+een merkwaardige stad, in menig opzicht afwijkend van alle andere
+steden. Door de herhaalde verwoestingen en &rsquo;t telkens opnieuw
+opbouwen der stad, heeft zij het oude karakter verloren en is nu een
+moderne Chineesche stad geworden, die echter niets van haar
+ori&euml;ntalisch aspect verloren heeft en niet nalaat bij een eerste
+bezoek een diepen indruk te maken. De oude monarchale macht en
+grootheid spreken uit bijna elken tempel, woning, straat. Reeds bij het
+in den trein naderen der stad worden ongewone, vreemde indrukken
+gewekt. De hooge, zwaar gebouwde muur, die de geheele stad omgeeft, de
+verblindende kleuren der hemelhooge pagoda, het dooreengewoel van de
+altijd druk doende Chineezen, die hier, bijna zonder uitzondering hun
+staart behouden hebben, de <span class="pagenum">[<a id="pb649" href=
+"#pb649">649</a>]</span>overal opdoemende veelkleurige tempels, zijn
+zoo <span class="corr" id="xd0e6572" title="Bron: inrdukwekkend">
+indrukwekkend</span>, dat zeker niemand den eersten indruk vergeten
+zal, dien hij bij zijn eerste bezoek aan deze grootste der
+ori&euml;ntalische steden ontving, Alleen wanneer men in het hotel des
+Wagons Lits is gearriveerd, gelooft men zich een oogenblik in Europa.
+Dit hotel bezit alle deugden van een goed geleid Europeesch hotel, met
+het voordeel, dat de bedienden allen Chineezen zijn, die de beste
+bedienden vormen die men ooit in een hotel kan aantreffen.</p>
+
+<p>Peking is een stad van hooge muren, waarbinnen zich kleine steden
+gevormd hebben. Elke vreemde legatie is door een hooge muur omgeven,
+waarbinnen dan een Italiaansche, Japansche, Engelsche, Amerikaansche of
+andere stad bestaat. Vooral de Engelsche stad is de moeite van een
+bezoek waard. Binnen de hooge muur, die heel Peking omgeeft, is in het
+centrum een tweede muur met vier groote poorten, waar in hoofdzaak de
+hooge officieele personen wonen. Dit deel, wordt de keizerlijke stad
+genoemd. In het centrum nu weder van deze keizerlijke stad bevindt zich
+weder een 30 voet hooge muur, waarbinnen de verboden stad gelegen is.
+Daarbinnen bevinden zich de keizerlijke paleizen, de regeeringsgebouwen
+en de woningen voor allen, die tot het keizerlijk hof behooren. Geen
+vreemdeling mag daar een voet zetten, zonder zeer bijzondere redenen.
+Op &rsquo;t oogenblik huist daar nog de keizerin-weduwe, het jonge
+keizertje en de hofhouding. Reeds herhaaldelijk heeft de nieuwe
+regeering deze hooglieden doen weten, dat zij de verboden stad
+ontruimen moesten, en dat men het zomerpaleis, even buiten Peking
+gelegen, voor hun verblijf had afgestaan. Op al die sommaties antwoordt
+de keizerin-weduwe heel beleefd, dat zij het onthouden zal, maar
+telkens blijkt, dat zij geen enkelen maatregel getroffen heeft om van
+woonplaats te veranderen. Is het de regeering ernst om de poorten van
+de verboden stad te openen en daarbinnen de nieuwe regeering te
+vestigen, dan zal zij den een of anderen dag geweld moeten gebruiken om
+de keizerin en de geheele hofhouding van haar plaats te verwijderen.
+Nergens in China is ons nog zoo sterk opgevallen, hoe weinig kracht er
+van deze regeering blijkbaar uitgaat als hier in Peking. Een hof, dat
+stilletjes blijft, waar het zich thuis gevoelt, niettegenstaande
+herhaalde sommaties van de regeering. Eene bevolking, die ongestoord
+den staart blijft <span class="pagenum">[<a id="pb650" href=
+"#pb650">650</a>]</span>dragen, alsof er nooit een bevel is geweest om
+dit Chineezenteeken te verwijderen, de honderden en honderden
+Manchu&rsquo;s, die hier dagelijks door de straten wandelen en
+oogenschijnlijk verreweg het grootste deel der bevolking uitmaken.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-705b.jpg" alt=
+"Het marmeren schip in het zomerpaleis te Peking." width="613" height=
+"351">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Het marmeren schip in het
+zomerpaleis te Peking.</span></p>
+</div>
+
+<p>De Manchu-mannen zijn van de andere Chineezen uiterlijk te
+herkennen, door hun veel krachtiger en mannelijker voorkomen en hunne
+forscher gestalten. Ook schijnen zij geestelijk hooger te staan. De
+Manchu-vrouwen zijn onmiddellijk herkenbaar door hare bijzondere en
+eigenaardige coiffures en doordat zij nooit de voeten gebonden hebben.
+Het haar dezer schoonen is hoog en breed uit, boven op het hoofd,
+opgemaakt en met frissche bloemen of papieren rozen versierd. Zelfs
+oude vrouwtjes met gerimpelde gezichtjes, vergeten niet in haar kunstig
+zwart gemaakte en vet-glanzende haarstrik, eenige hard-roode of
+gele&mdash;soms beide kleuren tegelijk&mdash;rozen te steken. Het
+schijnt bij haar dagelijksch toilet te behooren.</p>
+
+<p>Reeds den eersten dag, dien wij in Peking doorbrachten, was direct
+een vrij drukke en vermoeiende dag voor ons. Bij het ontbijt vernamen
+wij dat dien dag het zomerpaleis voor vreemdelingen te bezichtigen was.
+Dit paleis wordt slechts eens in de tien dagen voor dat doel
+opengesteld. Elke vreemdeling moet echter een bewijs van eigen
+ambassade vertoonen om toegelaten te worden. &rsquo;t Was Zondag, de
+bureaux derhalve gesloten, onmogelijk dus voor ons om zoo&rsquo;n
+bewijs te bemachtigen. Wij vroegen den directeur van het hotel om raad.
+Een Engelschman, die ons gesprek hoorde, bood ons onmiddellijk zijn
+kaarten aan. Hij had voor zich en zijne dames den dag te voren
+toegangsbewijzen aan zijne legatie gehaald, maar nu was een zijner
+dames ziek geworden, waardoor hun tocht was uitgesteld; hij vroeg of
+wij van zijne kaarten gebruik wilden maken. Met deze valsche papieren
+gewapend zetten wij ons ieder in een rickshaw en lieten ons twee uren
+lang in aanhoudenden draf voorttrekken. Wij moesten voor dezen tocht de
+stad doorkruisen van het eene uiteinde tot het andere en daarna nog
+meer dan een uur ver buiten de stad. Het straatleven in Peking
+verschilt van dat wat wij in Nanking, Canton en andere Chineesche
+steden gezien hebben juist zooveel als het leven overal elders in een
+groote stad verschilt van dat in een provinciestad. Het was iets geheel
+anders, maar toch in zijn wezen op en top Chinees. Even <span class=
+"pagenum">[<a id="pb651" href="#pb651">651</a>]</span>buiten de stad
+zagen wij hier onophoudelijk kleine karavanen volgeladen kameelen, maar
+nog meer ezeltjes, de beesten, die men overal ziet waar kameelen zijn.
+Maar een Chinees op een ezel of op een kameel gezeten levert een geheel
+ander beeld dan een Arabier, die een dier beesten voor een rijpaard
+gebruikt. Ook ontmoetten wij langs den weg tallooze blinde bedelaars en
+de vreemd uitgedoste blinde bedelares, die zingend de wereld haar nood
+klaagt. Op onze heen en terugtocht passeerden wij tevens twee keer een
+bont toegetakelden bruiloftstoet en een nog gekker opgemaakte
+begrafenis. Bij deze laatste werd een oorverdoovend concert gegeven van
+trommels, bekkens en bellen. Ik heb nog in geen land een lijkstoet
+gezien, waarbij zoo weinig ernstige of medelijdende gedachten bij mij
+opgewekt werden als hier in China. Men maakt zich onwillekeurig
+vroolijk over dat vreemde gedoe en den weinigen ernst, die de
+deelnemers in den stoet zelven vertoonen. Het gemaakte, rumoerige
+gehuil der vrouwen, een gehuil dat is voorgeschreven en niet uit het
+gemoed komt, wekt lachlust en soms weerzin op. Maar wij waren op weg
+naar het zomerpaleis en daarvan moet ik het een en ander vertellen.</p>
+
+<p>Dit paleis werd in het eind der 17e eeuw gebouwd door den keizer
+Kang-hsi, die het voor zijn eigen privaat gebruik inrichtte, wanneer
+hij zich geheel van de wereld wilde afzonderen. Het is een prachtig,
+weelderig ingericht paleis met vele even sierlijke bijgebouwen, maar
+vooral aan den tuin, waar een eeuwige zomer moest heerschen, is
+bijzondere zorg besteed. Van de heuvels en dalen, te midden waarin het
+paleis gelegen is, is een gelukkig gebruik gemaakt. De wild groeiende
+bloemen en planten heeft men daar tot een ongekende hoogte ontwikkeld.
+Overal heeft men daar de natuur door de kunst geholpen, tot ten slotte
+deze geheele omgeving eenig in haar soort is geworden. Het wordt met
+recht een aardsch paradijs genoemd. Het van wit marmer gemaakte groote
+schip, in den grooten vijver gelegen, en over een marmeren brug te
+bereiken, daarvan is de bezichtiging alleen de moeite van den
+vermoeienden tocht waard. Maar ook de vele tempelvormig gebouwde
+paviljoens, vanwaar steeds een mooi vergezicht te genieten valt,
+verdienen bewondering. Als inderdaad de hofstoet dit paradijs zal gaan
+innemen en dit dan waarschijnlijk voor het publiek gesloten zal worden,
+zal dit <span class="pagenum">[<a id="pb652" href=
+"#pb652">652</a>]</span>een groot verlies zijn. Het behoort tot het
+mooiste wat Peking ter bezichtiging aanbiedt.</p>
+
+<p>Want ook hier zijn weder tal van tempels, de een merkwaardiger dan
+de andere, maar die bezitten noch artistieke, noch architectonische
+waarde. Er is een tempel des hemels en een van de aarde, een voor den
+landbouw, en een voor den regen, een Lama-tempel en een gele tempel en
+nog tal van andere tempels, waarvan wij trouw de voornaamste bezichtigd
+hebben, doch die alle een sterk onbevredigd gevoel bij ons
+achterlieten. Wij bezochten ze meer om den geest, die de menschen
+bezielt, die er hun gemoed komen uitstorten, beter te kunnen
+doorgronden, dan om ons kunstgevoel te streelen. Geeft het iemand geen
+denkbeeld van de geestelijke ontwikkeling van een volk, als men in den
+tempel des hemels o.a. verneemt, dat daar twee keer in het jaar de
+keizer zijn offeranden komt brengen in den vorm van het verbranden der
+lijken van menschen, die te voren ge&euml;xecuteerd zijn? Het zijn de
+onthoofde lijken van misdadigers, of wat men in China misdadigers
+gelieft te noemen. Tegelijk met het verbranden der lijken, laat Zijne
+Majesteit dan den inhoud van eenige reuzengroote gevulde urnen
+verbranden. De inhoud bestaat uit stukjes papier, waarop de naam en
+alle bijzonderheden van den verbranden persoon geschreven staat, zoodat
+men daarboven precies weet wiens geest komt aanzeilen, benevens
+papiertjes, waarop vermeld is, welke misdaad hij bedreven heeft en het
+verzoek hem in den hemel niet nogmaals voor de daden te laten boeten
+waarvoor hij op aarde reeds zijn straf ontving. Die papiertjes, die
+misschien nog wel meer boodschappen inhouden aan dengeen, die in den
+geest der Chineezen boven de wolken de lakens uitdeelt, worden
+verbrand, opdat de daarop geschreven opdracht met den rook hemelwaarts
+zal stijgen. Ook paarden en andere waardevolle beesten worden bij zulke
+gelegenheden verbrand, doch men vertelde ons, dat alle levende wezens
+eerst behoorlijk gedood worden.</p>
+
+<p>In de Confuciustempel,&mdash;Confucius wilde geen tempels en geen
+priesters, maar zijn volgelingen waren met dien eenvoud niet
+tevreden,&mdash;worden eigenlijk meer de boeken van Confucius
+bestudeerd, dan dat er veel aan verheerlijking van zijn persoon gedaan
+wordt. Toch zagen wij ook daar groote bronzen urnen. Deze tempel staat
+in een grooten tuin, waarin <span class="pagenum">[<a id="pb653" href=
+"#pb653">653</a>]</span>vele eeuwenoude cederboomen; er heerschte daar
+zulk een rust en vrede, te midden van de woelige stad, dat het de
+Confucionisten in Peking daar onwillekeurig tot nadenken en studie moet
+brengen.</p>
+
+<p>De Lama-tempel, waaraan een monnikenklooster verbonden is, met ruim
+1200 jongentjes-leerlingen, kinderen, die allen tot een leven van
+nietsdoen worden groot gebracht, was natuurlijk een Buddhistentempel.
+Maar de Buddha der Chineezen lijkt al heel weinig op den Buddha der
+Burmeezen.</p>
+
+<p>Er was juist een offerdienst, toen wij dezen tempel en al wat
+daarbij behoort, bezochten. Buddha ontving groote bakken vol
+rozebladeren, maar ook eenige manden appels, een paar schalen koekjes
+en twee bakken vol versch vleesch. Met een enorm leven van tromgeroffel
+en bekkenslag en het eentonig gedreun van die honderden jongentjes, die
+altijd door hetzelfde uitschreeuwden, werd dit alles den reuzengrooten,
+van hout gemaakten, Buddha aangeboden.</p>
+
+<p>In &eacute;&eacute;n opzicht zijn al deze tempels aan elkaar gelijk.
+Zonder uitzondering zijn zij vuil. Het is, alsof er in geen jaren
+schoonmaak is gehouden. De vuile Chineezen, die de tempeldeuren voor je
+openen, grijnslachen, als men ze vraagt, of niemand met den schoonmaak
+van deze heilige plaats is belast. In de Hall der klassieken,
+oorspronkelijk gebouwd als een instituut voor onderwijs, maar later ook
+als plaats voor heilige doeleinden gebruikt, is zelfs een keizerlijke
+troon met houtsneewerk, dat zoo schitterend moet zijn, dat het als het
+grootste kunstwerk in China wordt beschouwd en ook die was zoo onder
+stof en spinnewebben begraven, dat wij van het mooie niets konden
+zien.</p>
+
+<p>In de trom- en beltoren moet men de enorme groote koperen bel
+bewonderen. De legende, die aan het maken van die bel verbonden is, is
+waard overgebriefd te worden. In de 15e eeuw, onder de regeering van
+den keizer Yung-Loh, een Ming, werd een der hofbedienden, bekend voor
+zijne bedrevenheid in het mengen en gieten van metaal, belast, om een
+bel voor dien toren te maken, die een bijzonderen glans moest vertoonen
+en een mooi geluid moest geven. De pogingen om dit keizerlijk bevel uit
+te voeren, mislukten twee malen. De keizer was daarover zeer gebelgd,
+hij liet den armen man bij zich komen en vertelde hem, dat, als de
+derde keer weer <span class="pagenum">[<a id="pb654" href=
+"#pb654">654</a>]</span>mislukte, hij onthoofd zou worden. Die arme man
+bezat een zeer schoone dochter met amandeloogen, die in de zon
+schitterden en appelkleurige wangen en nog allerlei moois meer. Bij al
+haar schoonheid bezat zij ook alle huiselijke deugden en zij kon
+dichten. Alle jonge mannen waren verliefd op haar.</p>
+
+<p>Dit mooie meisje, dat ook alle menschelijke deugden bezat bad tot
+een van de vele goden om haar vader te helpen. Die god gaf geen
+antwoord. Toen ging zij naar een waarzegger. Die vertelde haar, dat het
+volgend gietsel weder mislukken zou, tenzij het gesmolten metaal
+vermengd werd met het bloed van een levend meisje. Zij ging terug tot
+haar vader, en vertelde hem, dat zij nu zeker was, dat het derde
+gietsel een goed resultaat zou opleveren. Op den voorgeschreven dag
+werd het metaal, in het bijzijn van den keizer en het geheele hof,
+weder gesmolten, waarbij allen met spanning wachten, wat de uitslag zou
+zijn. Even v&oacute;&oacute;r het metaal in den vorm zou gegoten
+worden, kwam plotseling het jonge meisje te voorschijn, die onder den
+uitroep: &ldquo;Om mijn vader te redden&rdquo; in de ziedende
+metaalmassa sprong. Iemand uit het volk wilde haar terughouden, doch
+hij redde alleen een van haar schoentjes. Haar vader werd krankzinnig,
+maar de klok was dezen keer volmaakt. En toen zij later werd opgehangen
+en de keizer voor het eerst de mooie, volle klank der bel vernam, toen
+hoorde hij duidelijk daarin de stem van het jonge meisje, dat vroeg om
+haar verloren schoen. En nog meent het volk, dat die bel duidelijk een
+meisjesstem verraadt en dat Koai nog steeds om haar schoentje
+vraagt.</p>
+
+<p>Naast deze en dergelijke legenden zijn er aan elken tempel en toren
+ook zoovele historische bijzonderheden verbonden, waarvan vele even
+legendarisch klinken als de eigenlijke legenden. In de meeste
+Buddha-tempels vindt men in China een Chim-qua-Seung, een soort van
+hocus-pocusdoos van bamboe. Die doozen zijn van verschillenden vorm en
+ook de inhoud verschilt. Maar zij komen alle daarin overeen, dat
+iemand, die de goden of de geesten iets te vragen heeft, zulk een doos
+schudt en haar dan op den grond gooit. Uit de wijze, waarop de inhoud
+zich op den grond verspreidt, is &rsquo;t antwoord op te maken. De
+antwoorden, die deze doozen in den loop der tijden aan keizers gegeven
+hebben, zijn herhaaldelijk oorzaak geweest van den val van het
+keizerrijk of den dood van <span class="pagenum">[<a id="pb655" href=
+"#pb655">655</a>]</span>den vorst. De laatste Ming-keizer, Chung Chen,
+pleegde zelfmoord, nadat hij een zeer onbevredigend antwoord door den
+Chim-qua-Seung ontving.</p>
+
+<p>Maar de verlichting, die nu wel langzamerhand een grooter deel van
+de Chineesche bevolking zal bereiken, zal aan al dat bijgeloof ten
+slotte wel een einde maken. Op het oogenblik zijn echter de Chineezen,
+die zich boven al die mysterieuse dingen hebben weten te verheffen, nog
+met een lantaarntje te zoeken. Zelfs onder de meest verlichten is
+altijd nog iets van dat bijgeloof te bespeuren.</p>
+
+<p>Wij zijn niet gelukkig in het treffen van dr. Sun Yat Sen. Toen wij
+in Shanghai aankwamen, was hij juist naar Peking vertrokken en een dag
+nadat wij in Peking arriveerden, reisde hij af naar het Zuiden van het
+land. Hij is hier als een koning ontvangen, koninklijke eer heeft men
+hem officieel en onofficieel aangedaan. Gedurende zijn verblijf alhier
+hing van bijna elke Chineesche woning de republikeinsche vlag. Met den
+president Yuan Shi Kai staat hij op goeden voet, maar in de couranten,
+dit uitgegeven worden van de Tung Ming Hui, waarvan dr. Sun de
+voorzitter is, wordt de president op de gemeenste manier afgekamd.
+&ldquo;The China Outlook&rdquo; welke in Hongkong wordt <span class=
+"corr" id="xd0e6621" title="Bron: utigegeven">uitgegeven</span>, en
+over geheel Zuid-China verspreid is, &ldquo;The China
+Republican&rdquo;, welke in Shanghai gevestigd is en zelfs hier tot
+Peking reikt, zijn twee dagbladen die in het Engelsch geredigeerd
+worden en wier hoofd-redacteuren beiden vroegere private secretarissen
+van dr. Sun zijn. In beide bladen, die ons aanvankelijk dagelijks
+werden toegezonden en die wij hier nu verder in het hotel vinden, wordt
+dr. Sun op een onmogelijke, en mij persoonlijk zeer antipathieke, wijze
+opgehemeld en president Yuan&rsquo;s gezag zoodanig ondermijnd, dat het
+op den duur onhoudbaar voor den president zal blijken te zijn. Nu heeft
+dr. Sun hier in Peking beweerd, dat hij in geen connectie met die
+bladen staat, doch dat is of royaal gelogen, of toch minstens zeer
+verdraaid. Hij zal niet regelrecht den inhoud dier bladen dicteeren,
+maar dat zij zijn geest ademen, of dat hij een algemeene gedragslijn
+heeft voorgeschreven, is toch wel duidelijk. Ongevraagd hebben beide
+redacteuren ons verteld, dat zij secretarissen van dr. Sun waren, doch
+nu voorloopig belast zijn met de redactie der dagbladen. Zij staan
+onophoudelijk met dr. Sun in <span class="pagenum">[<a id="pb656" href=
+"#pb656">656</a>]</span>betrekking; elke beweging van dr. Sun wordt hun
+onmiddellijk geseind.</p>
+
+<p>Maar in China zijn de grootste onmogelijkheden mogelijk. Dr. Sun, de
+hoofdleider der revolutie, op wiens hoofd nog geen jaar geleden door
+den voormaligen regent een losprijs was gesteld, heeft hier, tijdens
+zijn verblijf, heel beleefd een bezoek gebracht aan den ex-regent en
+andere personen van koninklijken bloede. Dat bezoek is niet alleen zeer
+hoffelijk beantwoord, maar de ex-regent heeft zelfs een diner voor dr.
+Sun gegeven, waaraan alle prinsen en prinsessen hebben deelgenomen. Het
+toppunt van ridiculiteit werd bereikt, toen de ex-regent opstond en een
+toast wijdde aan het succes van dr. Sun&rsquo;s onderneming en de hoop
+uitsprak, dat de nieuwe regeering mocht blijken in het belang van China
+te zijn. Dr. Sun heeft op die welgemeende woorden even welgemeend
+geantwoord, dat hij hoopte op de gelukkige samenwerking der
+Manchu-grooten met de tegenwoordige regeering.</p>
+
+<p>Men spreekt hier in Peking, in de officieele buitenlandsche kringen,
+niet meer zoo ongelooflijk over het voortbestaan der Republiek, als dat
+wij dat in de havensteden hoorden. In China, waar alles op zoo&rsquo;n
+geheimzinnige wijze geschiedt, kan men echter nooit iets met zekerheid
+zeggen, men weet nooit wat het volgend oogenblik zal brengen, en zeker
+weet men niet of er niet den een of anderen dag een contra-revolutie
+zal uitbreken, maar voor het oogenblik werkt de Nationale Raad rustig
+voort en houdt president Yuan de teugels krachtig in handen. De
+president is van kop tot teen militair, hij vestigt al zijn kracht in
+het leger; zoolang hij maar over de vereischte financi&euml;n kan
+beschikken om zijn militairen te betalen, is het land veilig. Het zal
+echter de vraag zijn, of het land de uitgaven voor zoo&rsquo;n groot
+leger op den duur zal kunnen opbrengen, of het volk niet daarvoor nog
+meer dan door de vroegere regeering uitgezogen zal worden.</p>
+
+<p>Hoe interessant dit land ook is, ik ben toch maar heel blij, niet
+als Chinees geboren te zijn.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">XI.</h3>
+
+<p>Nu moet ik eerst van de vergaderingen en van de vrouwen vertellen,
+die wij hier in Peking ontmoet hebben. Het spreekt <span class=
+"pagenum">[<a id="pb657" href="#pb657">657</a>]</span>vanzelf, dat wij
+Maandagmorgen er direct op uitgingen om de presidente en andere
+bestuursleden der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op te sporen. Dat
+bleek niet zoo gemakkelijk. Na lang zoeken&mdash;en de afstanden in
+Peking zijn zeer groot&mdash;vonden wij de woning der presidente en
+vernamen daar, dat zij niet thuis, maar den geheelen dag op kantoor
+aanwezig was. Dat kantoor is het bureau van de &ldquo;Peking
+Times&rdquo;, een dagblad, dat in de Chineesche taal uitgegeven wordt,
+waarvan zij de hoofdredactrice is. Het bureau van dat blad was niet
+moeilijk te vinden, maar daar vernamen wij, dat mrs. Tang Chuen Ying
+met twee andere dames was uitgegaan, iets wat zij zelden of nooit deed.
+Wij lieten onze kaartjes achter, met het adres van ons hotel.
+Teruggekomen in het hotel vernamen wij daar, dat drie dames ons een
+bezoek hadden gebracht en hare kaartjes afgegeven hadden. Het waren
+Mrs. Tang, de presidente, miss Wang en miss Sung, bestuursleden der
+vereeniging. Nog dienzelfden avond herhaalden zij haar bezoek. Geen van
+de drie sprak een woord Engelsch, zoodat wij ons van &rsquo;n tolk
+moesten bedienen. De vereeniging was zoowel uit Shangha&iuml; als uit
+Nanking van onze komst verwittigd, maar daar men niet had opgegeven
+langs welke route wij kwamen, hadden de dames ons niet aan den trein
+kunnen verwelkomen. Wij werden nu uitgenoodigd Woensdagmiddag in het
+vereenigingsgebouw te willen komen, waar men ons een welkom wilde
+aanbieden.</p>
+
+<p>Toen wij Woensdagmiddag om twee uur het vergaderlokaal binnentraden,
+wachtte ons daar een enorm groote, enthousiaste menigte. Gelukkig was
+er geen muziek, maar met een oorverdoovend handgeklap en Hu, hu-geroep
+werden wij ontvangen, dat zoolang duurde tot wij op het podium
+aangekomen en onze <span class="corr" id="xd0e6641" title="Bron:
+plaasen">plaatsen</span> hadden ingenomen. De presidente leidde ons bij
+het publiek van ongeveer duizend personen in, vertelde het een en ander
+van ons beiden, wat niet voor ons vertaald werd, en toen zij
+ge&euml;indigd had, stond heel de groote menigte op en boog voor ons.
+In de groote zaal waren alle zitplaatsen door vrouwen ingenomen,
+terwijl de galerij geheel gevuld was met mannen. Men stond letterlijk
+plat gedrukt tegen de muren. Toen moest eerst mrs. Catt en daarna ik
+een speech houden, die door een jongmensch, dat 5 jaar in Engeland was
+geweest, woord voor woord in het Chineesch werd overgezet. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb658" href="#pb658">658</a>]</span>Het was een
+dankbaar publiek, dat na elken zin, dien wij uitspraken, nadat die
+vertaald was, warm applaudisseerde.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-687a.jpg" alt=
+"Sing Pey Zung in haar officiers uniform." width="415" height="585">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Sing Pey Zung in haar
+<span class="corr" id="xd0e6651" title="Bron: qfficiers">
+officiers</span> uniform.</span></p>
+</div>
+
+<p>Daarop kreeg miss Sung het woord. Miss Sung is de Christabel
+Pankhurst van China. Een jong, hartstochtelijk persoontje, met iets
+bovennatuurlijks in haar fanatiek glinsterende oogen, begaafd met een
+redenaarstalent en sprekende gestes, die zelden ge&euml;venaard worden.
+Het publiek hing aan hare lippen. Hoewel wij hare woorden niet konden
+verstaan,&mdash;de zin van hetgeen zij zeide, werd evenwel voor ons
+vertaald,&mdash;was het toch duidelijk, dat zij het publiek meesleepte.
+Zij vertelde, hoe de hoofdpersonen in de revolutie de vrouwen behandeld
+hebben, welke diensten zij van haar gevergd hadden en welke belooning
+zij haar daarvoor thans gaven. Zij zelf, miss Sung, werd door een
+generaal (zijn naam heb ik niet kunnen verstaan) aangewezen om een bom
+te gooien in het rijtuig van den onderkoning, den dag
+v&oacute;&oacute;r de revolutie was uitgebroken. Haar daad werd evenwel
+verijdeld en zij in de gevangenis geworpen, waar zij onthoofd zou
+worden. Door een samenloop van omstandigheden ontkwam zij dien dood,
+doch toen zij na een maand door de revolutionisten in vrijheid werd
+gesteld, werd zij onmiddellijk in de voorste gelederen der vechtende
+soldaten geplaatst, waar zij steeds de gevaarlijkste diensten heeft
+moeten verrichten. Een heele reeks meisjes noemde zij op, die allen op
+die wijze gesneuveld zijn, zij was op wonderbaarlijke wijze gespaard
+gebleven. Miss Sung was een dergenen die als gewoon soldaat het leger
+diende, doch tot officier opklom.</p>
+
+<p>Zij ging toen de argumenten na, die de mannen thans tegen de
+invoering van vrouwenkiesrecht gebruiken, waarvan het krachtigste is,
+dat China niet zoo iets nieuws kan invoeren, v&oacute;&oacute;r dat de
+groote Europeesche mogendheden zijn voorgegaan. Dit argument hekelde
+zij op sarcastische wijze; China had niet geaarzeld de vrouwenkrachten
+op eene wijze in de revolutie te gebruiken, als nimmer te voren een
+Europeesche natie had gedaan, nu het op belooning dier diensten
+aankomt, aarzelt men andere landen ten voorbeeld te zijn. Zij gispte de
+handelingen van den president Yuan en van den Nationalen Raad, die bij
+al hunne besprekingen vergeten, dat er vrouwen in China bestaan.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-687b.jpg" alt=
+"Sing Pey Zung, de Christabel Pankhurst van China, in Europeesche kleeding."
+ width="413" height="592">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Sing Pey Zung, de
+Christabel Pankhurst van China, in Europeesche kleeding.</span></p>
+</div>
+
+<p>Daarop kreeg miss Wang het woord. Miss Wang is <span class=
+"pagenum">[<a id="pb659" href="#pb659">659</a>]</span>onderwijzeres.
+Zij stond aan &rsquo;t hoofd van een groote meisjesschool in Japan, die
+zij, toen de revolutie uitbrak, verliet, om naar China over te komen en
+haar diensten aan de revolutionisten aan te bieden. Zij is een kalme,
+bezadigde spreekster, die de wetten van China voor de vrouwen besprak
+en ze danig gispte. Zij zette uiteen hoe het Chineesche meisje van af
+haar geboorte slavin is, een slavenleven, waaraan zij alleen kan
+ontkomen door haar land te ontvluchten. Ook zij gispte de handelingen
+van deze regeering, die de zaken in het land voor de vrouwen voorloopig
+niet wil wijzigen en die zeker niet de polygamie in China zal
+afschaffen, het kwaad, waaruit zooveel ellende voor de vrouwen
+voortspruit. Waar de hoogste man in het land thuis een wettige vrouw en
+dertien bijwijven bezit, en verder waar hij komt, zich meisjes laat
+brengen, waar alle regeeringspersonen polygamisten zijn, daar was voor
+de vrouwen niet veel heil te wachten.</p>
+
+<p>Toen spraken nog een paar andere jonge vrouwen, die er beide op
+aandrongen, dat de Chineesche meisjes zouden weigeren te huwen en
+daarna sloot de presidente de vergadering. Wij werden toen uitgenoodigd
+met eenige uitverkorenen thee te drinken in een ander lokaal, waar men
+ons dan het een en ander van haar doen en laten zou vertellen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-705a.jpg" alt=
+"Chineesche meisjesstudenten." width="613" height="464">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Chineesche
+meisjesstudenten.</span></p>
+</div>
+
+<p>&rsquo;t Meest interesseerde ons, de wijze, waarop deze vrouwen het
+werk der vereeniging geregeld hebben. De Peking-afdeeling telt duizend
+leden. Zij hebben vier groepen gevormd, waarvan een het politieke werk
+doet. Die groep gaat nauwgezet de handelingen der regeering na, zendt
+verzoekschriften aan de regeering, waar die dienst kunnen doen, zorgt
+voor persberichten, hekelt den Nationalen Raad als hij de vrouwen
+vergeet, tracht nu en dan een persoonlijk onderhoud te verkrijgen met
+regeeringspersonen en doet tal van zaken meer, die in die lijn vallen.
+De tweede groep is de onderwijsgroep. Deze tracht scholen voor meisjes
+tot stand te brengen en waar een school is, trachten de leden, door met
+de ouders te spreken, deze te bewegen hunne dochters naar school te
+zenden. Ook geven de onderwijzeressen, leden dier groep, &rsquo;s
+avonds onderwijs aan vrouwen en meisjes, die daags in fabrieken en
+werkplaatsen arbeiden. Deze groep moet alles doen, om het onderwijs der
+vrouwen te bevorderen. De derde groep is de industrieele. Deze tracht
+de werkende vrouwen tot organisatie <span class="pagenum">[<a id=
+"pb660" href="#pb660">660</a>]</span>te brengen en waar zij de
+omstandigheden geschikt acht, de vrouwen tot co&ouml;peratieven arbeid
+aan te sporen en ze in die richting te vereenigen. Eenige
+co&ouml;peratieve groepen zijn reeds gevormd en een paar kleine
+vakorganisaties zijn tot stand gebracht. De vierde groep is de
+propagandistische groep. De leden daarvan doen alles om de propaganda
+voor vrouwenkiesrecht te bevorderen. Zij doen dat door &rsquo;t
+beleggen van vergaderingen, door huisbezoek, door strooibiljetten en
+alle ook bij ons gebruikelijke middelen.</p>
+
+<p>De leden van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in Peking, zijn
+niet slechts in naam lid: de meesten nemen op de een of andere wijze
+ook deel aan het groote werk, dat er verricht moet worden.</p>
+
+<p>Ik vroeg ook hier, evenals in Nanking, wat de vereeniging dacht te
+doen als de Nationale Raad eens niet de wenschen der leden inwilligde.
+Zonder aarzelen antwoordde de presidente: &ldquo;een bom gooien in de
+eerste vergadering, die het parlement zonder de vrouwen zal gaan
+houden.&rdquo; Wij glimlachten en zeiden, dat zulke radicale middelen
+zelden doel treffen, toen Miss Sung het woord nam, zeggende: &ldquo;Men
+heeft ons vrouwen in de revolutie gebruikt om bommen te maken en te
+werpen, wij zullen ze ook voor eigen vrijheid weten aan te
+wenden.&rdquo; Mrs. Catt vroeg of die militante strijdwijze uit eigen
+boezem voortkwam, of dat zij daartoe gedreven werden door wat de
+couranten haar van uit Engeland berichten? De presidente beantwoordde
+die vraag met op hoffelijke wijze te zeggen: &ldquo;Wij hebben dat
+geleerd van onze Amerikaansche en Europeesche zusters&rdquo;. Wij
+hebben haar toen verteld, dat alleen in Engeland een groep vrouwen op
+militante wijze optrad, maar dat verreweg de meeste Engelsche
+strijdsters voor kiesrecht en die uit alle andere landen den vreedzamen
+weg volgen. Zij schoven toen de schuld op de Chineesche pers, die haar
+nooit berichten over die vreedzame maatregelen bracht, maar alleen
+mededeelde, welke handelingen de Engelsche suffragettes bedreven. Wij
+hebben haar toen eenige vreedzame methoden aangeraden en wezen haar er
+op, dat de vrouwen nooit de ruwe wegen, die de mannen dikwijls inslaan
+om hun doel te bereiken, moesten volgen. Zelfs de Engelsche
+suffragettes hadden bij al haar militant optreden, nimmer bloed
+vergoten. <span class="pagenum">[<a id="pb661" href=
+"#pb661">661</a>]</span></p>
+
+<p>Den volgenden dag woonden wij eene vergadering bij van de besturen
+der verschillende groepen, waarin de verkregen resultaten van het
+verschillend werk <span class="corr" id="xd0e6688" title="Bron: werd">
+werden</span> besproken en men elkaar nieuwe wenken gaf. Wij kregen
+daartoe gelegenheid met de hoofdpersonen in het werk nader bekend te
+worden. Als men hoort en ziet wat al deze vrouwen doen, welke groote
+offers aan geld, tijd en krachten zij aan de zaak&mdash;de wettelijke
+en sociale verheffing der vrouw&mdash;brengen, dan moeten wij allen
+beschaamd staan tegenover onze Chineesche zusters.</p>
+
+<p>Na afloop van deze vergadering brachten eenige van deze dames ons
+naar een nabijzijnd lokaal, waar eene vergadering gehouden werd van de
+Tang Ming Hui en waar het woord gevoerd werd door den vecht-generaal
+Chang, den revolutionist bij uitnemendheid. De generaal, gekleed in een
+zwart pak met gekleede jas, zette na afloop van zijn speech den hoogen
+zwarten zijden hoed van &rsquo;t jaar nul op zijn veel te kleinen kop
+en toen zag hij er meer uit als iemand, die kleine kindertjes bang kan
+maken, dan als iemand, waarvoor een leger op de vlucht zal gaan. Hij
+scheen echter de gave van het woord te hebben, want de heele
+vergadering was warm gestemd en bracht hem eene daverende ovatie.</p>
+
+<p>Vrijdag en Zaterdag maakten wij een tocht, die onvergetelijk is. Met
+een groep van vijf Amerikanen, twee heeren en drie dames, gingen wij
+gezamenlijk een bezoek aan de Ming-graftomben van Peking en de Big Wall
+(groote muur) brengen. Dit is een tweedaagsche toer. Wij hadden drie
+gidsen aangesteld, die alles voor ons in gereedheid moesten brengen.
+Vrijdagmorgen om acht uur verlieten wij het hotel, om, na een uur
+rijden in een rickshaw, aan een klein station aan te komen, vanwaar wij
+per trein naar Nankau gingen. Om half twaalf kwamen wij daar aan en
+vonden daar reeds voor elk een draagstoel met vier Chineesche koelies
+wachtende, die ons naar de graftomben zouden brengen. Mandjes, gevuld
+met een koude lunch, waren van uit Peking medegenomen. Drie uren lang
+werden wij in bijna aanhoudenden draf door de koelies voortgedragen,
+waarbij wij van voor naar achter, van rechts naar links en van onder
+naar boven geschud werden. De weg ging over bergen en dalen, door
+weilanden en over rotsblokken en door snelvlietende stroomen. Vooral
+door deze laatste hadden wij veel angst uit den stoel en in het water
+<span class="pagenum">[<a id="pb662" href="#pb662">662</a>]</span>aan
+te landen, want de koelies sprongen daarbij dikwijls van steen tot
+steen. Een van onze dames-metgezellen viel op den terugweg dan ook,
+doch werd nog bijtijds door hare koelies gegrepen en kwam er met een
+paar natte voeten en een nat handtaschje, waaruit eenige kleinigheden
+in den stroom verdwenen, af. Om ongeveer twee uur arriveerden wij aan
+het begin van den zoogenaamden &ldquo;Heiligen Weg&rdquo;, waar een
+prachtige, vijfboogige poort van wit marmer, zeer mooi gebeeldhouwd,
+den ingang vormt. Deze poort is nog in volkomen staat aanwezig en laat
+niet na, een imposanten indruk te maken. Van af die poort gingen wij nu
+een uur ver langs een geplaveide straat, die evenwel niet onderhouden
+is, door een aan weerszijden door reuzenbeelden<a id="xd0e6697"></a>
+afgepaalden weg naar den tempel, waar de lijken der gestorven keizers
+eerst gebracht worden, alvorens zij in de graven nedergelegd worden.
+Ook hier was weder alles meer indrukwekkend door het beeld dat het ons
+gaf van den geest der Chineezen en van de hoogte van hun kunst in
+verloopen eeuwen, dan door de artistieke waarde der dingen, die wij
+zagen. Alleen het landschap, dat wij doortrokken, was zeer mooi en deed
+ons allen denken aan de bergen van Arizona, hoewel toch ook weder de
+bergen hier, zooals in elk land, iets bijzonders vertoonen, wat niet
+onder woorden kan worden gebracht, iets dat alleen eigen is aan elk
+land afzonderlijk. Om 7 uur kwamen wij &rsquo;s avonds in ons klein
+Nankau-hotel aan, bijna allen te vermoeid om ons het zeer goede diner
+goed te laten smaken.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-741a.jpg" alt=
+"In de nabijheid van de &ldquo;Groote muur&rdquo;." width="612" height=
+"361">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In de nabijheid van de
+&ldquo;Groote muur&rdquo;.</span></p>
+</div>
+
+<p>Zaterdagmorgen werden wij allen om vijf uur gewekt om tegen zes uur
+aan het station te kunnen zijn, om van daar naar Ching-lung Chiao te
+vertrekken in een werkmanstrein. De spoorlijn van Nankau-lung tot
+Ching-lung Chiao is in wording, maar met een speciale vergunning wordt
+het toeristen vergund in een van de open bakken, waarmede de werklieden
+op de verschillende punten langs den weg naar hun werk gebracht worden,
+mede naar boven te gaan. Een snerpende koude bergwind deed ons in dat
+vroege morgenuur en in die open bak bijna bevriezen. Wij apprecieerden
+het ten zeerste, dat de gidsen wollen dekens uit het hotel hadden
+medegenomen om ons in te wikkelen. Doch wij vergaten spoedig het vroege
+morgenuur, koude en vermoeienis door de onbeschrijfelijk indrukwekkende
+omgeving die wij doortrokken. Elf <span class="pagenum">[<a id="pb663"
+href="#pb663">663</a>]</span>mijlen lang, in welken wij bijna duizend
+meter stegen, en die wij in twee uren aflegden, gingen wij door een
+vreemde, wilde bergstreek, met een even wilden plantengroei. Wij waren
+op weg naar den Grooten muur. Dit is een muur, tien meter hoog en elf
+meter dik, die over een afstand van 2.500 mijlen, (ongeveer zes maal de
+afstand van Amsterdam naar Parijs) China van Mongoli&euml; en Thibet
+scheidt. Deze muur begint in Shan-hai-kwan in zee en eindigt in Suchoo
+in zee. In ongeveer 200 jaar v&oacute;&oacute;r Christus begon de
+keizer Chin-shi-Hwang-ti dezen muur te bouwen. De steenen, voor den
+bouw gebruikt, zijn groote baksteenen, die in dien tijd in de zon
+werden gebakken. Zij zijn viermaal zoo groot als onze baksteenen. Alle
+troepen en karavanen, die sedert de laatste twee duizend eeuwen van uit
+Mongoli&euml; en Thibet, China wilden bereiken, moesten den eenen
+ingang der poort, die wij op weg waren te bezoeken, passeeren.</p>
+
+<p>Op weg naar Ching-lung Chiao gaat de trein steeds dicht langs het
+pad, welke de karavanen nemen. Onophoudelijk zagen wij meters-lange
+kameelengroepen, langzaam en statig dat pad afkomen en andere, die naar
+boven trokken. In &eacute;&eacute;n groep telde een onzer heeren
+reisgenooten 146 kameelen, kleinere van 50 tot 70 kameelen waren er
+legio. Al die beesten die China introkken, waren beladen met ruw katoen
+en versche appels, die op den terugweg waren naar Mongoli&euml; of
+Thibet, droegen thee met zich. Schilderachtig was vooral het gezicht
+als wij hier en daar een kamp passeerden, waar halt gehouden werd en
+manschappen en beesten gelegenheid kregen te rusten en hun ontbijt te
+gebruiken. Honderden bruine kameelen zagen wij dan, met het licht van
+de vroege ochtendzon overgoten, liggen of grazen en daar tusschen in de
+begeleiders, in hunne hemelsblauwe, lange kleederen. Het was, evenals
+een onzer gidsboeken juist weergeeft, &ldquo;het leven in de
+middeleeuwen aanschouwelijk voorgesteld.&rdquo; Wij zagen op dezen weg
+meer kameelen dan wij in Egypte en Britsch-Indi&euml; in al den tijd,
+dien wij er doorbrachten, gezien hebben.</p>
+
+<p>Om 8 uur waren wij aan het stationnetje, het voorloopige eind van de
+baan; daar wachtte voor ons elk een ezeltje om ons verder naar boven te
+brengen. Maar &rsquo;t waren Chineesche ezeltjes, zonder zadel, zooals
+zij door de Chineezen bereden worden. Wij moesten niet alleen als
+mannen te paard zitten, <span class="pagenum">[<a id="pb664" href=
+"#pb664">664</a>]</span>maar wij hadden voor onze voeten bijna geen
+steun. Een soort kussen lag op den rug van het kleine dier, en bij elk
+ezeltje liep een man om ons, in tijd van nood, tot steun te dienen.
+Voor ons dames was nog een ander groot bezwaar. Onze nauwe rokken
+moesten tot boven toe opgeschort worden, anders was het bestijgen en
+het berijden dier rijpaarden onmogelijk. Alleen mrs. Catt droeg een
+practische rok. Om onze beenennaaktheid een beetje te bedekken, legden
+de gidsen de meegebrachte dekens over ons, en zoo besteeg onze
+fantastisch uitgedoste groep den eeuwenouden wal, die in den loop der
+eeuwen nog wel bontere karavanen heeft zien passeeren.</p>
+
+<p>Boven aangekomen, vervalt men onwillekeurig in diep gepeins. Niemand
+van de heele vroolijke groep sprak in den beginne &rsquo;n woord. Daar
+stonden wij boven op den grooten wal, in een van de vele wachttorens,
+vanwaar men een onmeetbaar vergezicht heeft tot diep in Mongoli&euml;,
+vanwaar de bergen van Thibet aan den horizon verrijzen en geen
+sterveling China kan naderen, zonder reeds van verre door de op wacht
+staande Chineezen bespeurd te worden. Wat hebben die ouden zich
+beveiligd voor indringing van ongewenschte gasten! Maar niet alleen in
+een historisch opzicht was dit vergezicht indrukwekkend, ook als
+landschap was het grootsch. Uren lang zou ik in een van die wachttorens
+hebben kunnen zitten droomen. Op elken bergtop is een wachttoren
+gebouwd, die boven over den steenen muur met elkander in verband staan.
+Als men van uit den trein die spitse bergketen ziet en op elke punt een
+toren, dan lijkt het, alsof er geen verband tusschen die punten
+mogelijk is, maar boven aangekomen, ziet men, hoe dat kunststuk
+tweeduizend jaren geleden tot stand werd gebracht. Thans is China bezig
+midden door dien muur een spoortrein aan te leggen, die dwars door
+Mongoli&euml; Siberia zal bereiken, en de Trans-Siberische route voor
+China met eenige dagreizen zal verkorten.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-741b.jpg" alt=
+"Chineesche schuiten." width="614" height="377">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Chineesche
+schuiten.</span></p>
+</div>
+
+<p>Op dezelfde avontuurlijke wijze als wij naar boven gekomen waren,
+daalden wij ook weder naar beneden. De hotelier van het Nankau-hotel
+had onze lunchmandjes weder gevuld en liet ons dien aan den trein
+brengen, zoodat wij in eens door naar Peking konden terugkeeren. Dat
+wij allen meer dan vermoeid daar laat in den middag aankwamen, behoeft
+nauwelijks gezegd te worden. <span class="pagenum">[<a id="pb665" href=
+"#pb665">665</a>]</span></p>
+
+<p>Wij gebruikten nog een paar dagen om tot rust te komen,
+v&oacute;&oacute;r wij verder reisden, in welken tijd ik een lunch bij
+onzen Hollandschen ambassadeur, een tea bij de Italiaansche legatie en
+een diner bij den Amerikaanschen vertegenwoordiger medemaakte. Den
+overigen tijd gebruikten wij voor het bezoeken van eenige belangrijke
+bazaars en voor echt vrouwelijk winkelen. Men kan dat laatste nergens
+zoo gezellig doen als in China, waar tal van de curieuste dingen in de
+winkels te zien en te koop zijn.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">XII.</h3>
+
+<p>Toen ik mijn vorigen brief eindigde waren wij van plan den volgenden
+morgen af te reizen om naar Tientsin te gaan. Kort nadat de brief
+verzonden was, ontvingen wij bericht van den Amerikaanschen
+ambassadeur, dat hij voor ons had aangevraagd een zitting van den
+Nationalen Bond bij te mogen wonen en dat dit verzoek voor den
+volgenden morgen was ingewilligd. Wij besloten ons verblijf in Peking
+met twee dagen te verlengen en ons bezoek aan Tientsin op te offeren.
+De treinenloop in China is nog niet zoo goed geregeld als in Europa,
+&eacute;&eacute;n dag uitstel van een reis, beteekent voor het minst
+twee dagen, want slechts drie keer in de week loopt een sneltrein in de
+richting Peking-Mukden. Wij vonden het echter van meer belang om dit
+Chineesche parlement in werking te zien, dan om in Tientsin, een
+havenstad als Shangha&iuml; en Hongkong, waar het Europeesch element
+overheerscht, eenige dagen over te blijven.</p>
+
+<p>Vergezeld van een Chineeschen tolk, die ons van de Amerikaansche
+ambassade ter begeleiding was medegegeven, woonden wij Maandagmorgen
+een zitting van het Chineesche parlement bij. Dit lichaam houdt zijn
+vergaderingen op het oogenblik nog in de gehoorzaal van de Chineesche
+Juristenschool te Peking. Het was een vrij volledige vergadering,
+ongeveer 80 van de 120 leden waren aanwezig. Verreweg de meesten waren
+mannen van 30 &agrave; 40 jarigen leeftijd, slechts enkelen leken ouder
+en jonger. Niet alleen waren de meeste heeren in Chineesche kleeding,
+hoewel vrij van alle praal en pracht, maar er waren zoowaar nog vijf
+onder hen, die den staart <span class="pagenum">[<a id="pb666" href=
+"#pb666">666</a>]</span>nog lang en breed over den rug hadden hangen.
+Slechts zeer enkelen droegen een Europeesch costuum.</p>
+
+<p>Daar iedere provincie het recht heeft vijf afgevaardigden naar dit
+parlement te zenden,&mdash;zooals men weet, is dit nog maar een
+voorloopig parlement&mdash;zagen wij de typen der Chineezen uit
+verschillende deelen van het land vrijwel allen voor ons. De Chineezen
+zeggen, dat zij uit vijf stammen bestaan en dat de kleuren der
+republikeinsche vlag die stammen vertegenwoordigen. Het zijn de
+eigenlijke Chineezen, de Mohammedanen, de Thibetanen, de
+Mongoli&euml;rs en de Manchu&rsquo;s. De drie laatsten, die op het
+oogenblik strijden voor hun onafhankelijkheid, een onafhankelijkheid,
+die zichtbaar zal uitloopen op een indeeling bij Engeland, Rusland en
+Japan, hebben geen vertegenwoordigers naar den Nationalen Raad
+gezonden, en het zal de vraag zijn, hoelang de vijfkleurige vlag in
+China nog gehandhaafd zal kunnen worden. Het eigenlijke China (China
+proper) bestaat uit 18 provincies. Deze afgevaardigden vormen verreweg
+het meerendeel in de vertegenwoordiging. De Mohammedanen zijn eigenlijk
+ook Chineezen, die overal verspreid, doch meest in het Westen van het
+land wonen. Zij waren oorspronkelijk Joden, die later tot het
+Mohammedanisme zijn overgegaan en nu nog, heel eigenaardig, als een
+afzonderlijke stam beschouwd worden. Door hun sterk Joodsch type,
+vielen zij onmiddellijk in de vergadering op.</p>
+
+<p>Men bediscussieerde, toen wij op de tribune de vergadering
+bijwoonden, den toestand in Thibet, doch door het niet geregeld
+bijhouden der dagbladen waren wij niet geheel op de hoogte van den
+tegenwoordigen stand der zaken aldaar en konden daardoor de waarde der
+gehouden speeches, waarvan de inhoud ons door den tolk verklaard werd,
+niet bepalen. Kalm en bezadigd was echter de toon van elken spreker,
+hoffelijk waren deze mannen in al hunne uitingen, eenvoudig en zeker
+leidde de president de discussi&euml;n, alles ging met een in het
+oogvallende waardigheid en kalmte. Ik heb in ons land, in Engeland, in
+Oostenrijk, in Belgi&euml; en in Frankrijk parlementszittingen
+bijgewoond, maar nergens heb ik zooveel ernst bij de behandeling van
+&rsquo;s lands zaken gezien, zooveel intelligente gezichten onder de
+afgevaardigden geteld, als hier in dit Chineesche lichaam. Deze mannen
+waren zich zichtbaar bewust van den ernst der taak, die hun was
+toevertrouwd en <span class="pagenum">[<a id="pb667" href=
+"#pb667">667</a>]</span>van den moeilijken en ernstigen tijd, waarin
+hun land op dit oogenblik verkeert.</p>
+
+<p>Op eene der zijbanken naast den presidentszetel zaten de
+vertegenwoordigers der verschillende departementen, waarin de Regeering
+hare werkzaamheden heeft verdeeld. De departementen van Oorlog, van
+Financi&euml;n, van Buitenlandsche en Binnenlandsche Zaken en dien van
+Onderwijs waren dien morgen alleen vertegenwoordigd. Er zijn elf
+departementen. Telkens als de afgevaardigden het wenschten, verstrekten
+deze vertegenwoordigers de noodige inlichtingen. Door zitten en
+opstaan, of door handopsteking, werd dien morgen over de verschillende
+voorstellen gestemd. Toen men later aan financieele kwesties begon en
+wij oneindige cijferreeksen te hooren kregen, vonden wij het tijd, om
+ons bezoek af te breken.</p>
+
+<p>De tolk vertelde ons, dat kort geleden de godsdienstkwestie in den
+Nationalen Raad behandeld was, waarbij was besloten, den Christelijken
+godsdienst als nationalen godsdienst aan te nemen. Men was echter
+gestuit op het bezwaar tusschen de keuze der Christelijke godsdiensten,
+daarover kon men niet tot overeenstemming komen, zoodat de beslissing
+tot later is uitgesteld. De bovendrijvende meening was evenwel, dat
+China, evenals Engeland en Rusland, een eigen Christelijken godsdienst
+zou aannemen.</p>
+
+<p>Toen wij Dinsdagmiddag Tientsin gepasseerd waren op weg naar
+Shan-hai-Kwan, was de drukte langs de spoorlijn opvallend. Niet alleen
+waren overal Chineesche troepen gewapend opgesteld, maar ook zagen wij
+buitengewoon vele Europeesche en Amerikaansche militairen. Wat was er
+gaande? Na verloop van eenigen tijd wist de Engelsche
+conducteur&mdash;de lijn Peking-Mukden is een Engelsche onderneming,
+doch is nu ook in staatsexploitatie&mdash;ons te vertellen dat dr.
+<span class="corr" id="xd0e6749" title="Bron: Sun-Yat-Sen">Sun
+Yat-Sen</span> met gevolg in &rsquo;n speciale trein ons vooruit was op
+weg naar Shan-hai-Kwan, alwaar hij den nacht zou doorbrengen. De
+conducteur raadde ons bij het eerstvolgend station, een telegram te
+zenden naar het hotel om zeker te zijn goede kamers te vinden. Zouden
+wij dr. Sun nu toch nog ontmoeten? Het had er alle schijn van. In
+Pei-tai-ho, op nog ruim een half uur afstand van Shan-kai-Kwan haalden
+wij den trein van dr. Sun in, die aldaar was uitgestapt om een
+toespraak tot het volk te houden. Er heerschte daar een groote
+opgewondenheid <span class="pagenum">[<a id="pb668" href=
+"#pb668">668</a>]</span>en drukte en alles was met groen en vlaggen
+mooi gemaakt. Wij waren nu den trein van dr. Sun vooruit en arriveerden
+om 7 uur, zonder verdere bijzonderheden in Shan-hai-Kwan. Daar wachtte
+een bijzonder zenuwachtige menigte den held der revolutie. De hotelier
+kwam ons persoonlijk van den trein halen en ook hij vertoonde een
+opvallende nerveusiteit. Wij vernamen van hem, dat dr. Sun met gevolg,
+tezamen 18 personen, &rsquo;s avonds om 8 uur in zijn hotel zou
+aankomen, dat hij een diner en de noodige kamers in gereedheid had
+gebracht, maar dat hij nu vreesde dat niemand zou komen, omdat even
+voor onze komst een complot van Manchu&rsquo;s ontdekt was, dat bezig
+was de laatste ijzeren brug, die wij zoo juist gepasseerd waren, in de
+lucht te doen springen. Dat plan was verijdeld, maar daar men andere
+onheilen vreesde, had men dr. Sun getelegrafeerd niet naar
+Shan-hai-Kwan te komen en liever terug te gaan of in Pei-tai-ho te
+blijven. Men had echter alle voorzorgen genomen om, in geval dr. Sun
+toch zou komen, alle aanvallen te kunnen afweren.</p>
+
+<p>Van het station tot het hotel gingen wij door een dubbele rij
+Chineesche soldaten, niemand mocht doorgaan die niet zijn alibi kon
+bewijzen. Om ons moeilijkheden te besparen was de hotelier&mdash;een
+Oostenrijker&mdash;ons persoonlijk van den trein komen halen. Het hotel
+is een Europeesche inrichting, in 1900, na den bokseraanval, door de
+Europeesche mogendheden daar gebouwd, om in tijd van nood als
+vluchtheuvel te dienen voor de legaties. In tijd van vrede wordt het
+als gewoon hotel gebruikt</p>
+
+<p>Om half negen kwam een telegram, dat dr. Sun niet zou komen en nu
+konden wij met een viertal heeren-reizigers, meest allen &ldquo;mannen
+van zaken&rdquo;, van het goede diner en de buitengewoon fijne vruchten
+profiteeren. Om half elf echter&mdash;mijne reisgezellin lag reeds te
+bed, terwijl ik met een der heeren in de hal van het hotel zat te
+praten,&mdash;komt opeens met eene bijzondere drukte dr. Sun met zijn
+heele gevolg aanzetten. Zijne vrouw en een zijner dochters en de vrouw
+van generaal Wang waren bij hem. Deze drie vrouwen zijn bijzondere
+Chineesche schoonheden. Slechts korten tijd vertoefden allen in de hal;
+toen vroeg de secretaris van dr. Sun naar de kamers en begaf het
+geheele gezelschap zich naar boven. Dr. Sun en eenige heeren kwamen
+spoedig terug, die na een <span class="pagenum">[<a id="pb669" href=
+"#pb669">669</a>]</span>kort gesprek met den hotelier weder naar buiten
+togen om ergens anders den nacht door te brengen. Wij weten niet, of
+dat geschiedde voor de veiligheid van degenen, die dien nacht in het
+hotel doorbrachten, of met het oog op eigen behoud. Wij sliepen echter
+dien nacht den slaap der onschuld en ontwaakten den volgenden morgen
+zonder dat ons een haar gekrenkt was.</p>
+
+<p>Ik had &rsquo;s avonds twee keer slechts een betrekkelijk korten
+tijd gelegenheid dr. Sun te zien en zijne gelaatstrekken in mij op te
+nemen. Het spijt mij het te moeten zeggen, dat de indruk, dien hij op
+mijn maakte, een bepaald ongunstige was. Het was een echt Chineesch
+uiterlijk, niettegenstaande zijne Europeesche kleeding en Europeesche
+manieren. Het gezicht boezemde mij heelemaal geen vertrouwen in; de
+oogjes schitterden meer slim dan intelligent, het geheele type was dat
+van een man, in staat om gauwigheidjes te doen, in plaats van te
+handelen naar wijs beleid en met overdachte en eerlijk uitgevoerde
+middelen. Denkelijk beleef ik nog van dien man den val, zooals ik thans
+in China zijne vereering en verheerlijking heb gezien. Dat is nu echt
+vrouwelijk na een eersten en korten indruk geoordeeld, maar ik wilde
+dien indruk toch neerschrijven; de geschiedenis zal leeren, of ik goed
+of slecht geoordeeld heb.</p>
+
+<p>Shan-hai-kwan is een zeer oud stadje, waar de &ldquo;Groote
+Muur&rdquo; die China hier van Manchuri&euml; scheidt, in de golf van
+Pe-Chili eindigt. In 1900, tijdens den bokseraanval, heeft men ook in
+ons land van dit stadje gehoord, omdat alle mogendheden hier toen hare
+troepen aan wal brachten en hare ammunitie opgestapeld hadden. Het is
+een druk Chineesch stadje, waar echter voor toeristen niets bijzonders
+te zien valt. Wij besloten daarom, nadat wij Woensdagmorgen reeds vroeg
+de stad doorgetoerd hadden, nog met den komenden sneltrein om half tien
+verder te reizen, om dienzelfden avond nog Mukden te bereiken.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-723b.jpg" alt=
+"Straat in Mukden." width="469" height="585">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in
+Mukden.</span></p>
+</div>
+
+<p>Kort nadat de trein het station van Shan-hai-kwan verlaten heeft,
+gaat hij midden door den eeuwenouden muur en brengt de inzittenden
+daarmede uit China en in Manchuri&euml;. Spoedig bemerkten wij dien
+overgang. Niettegenstaande de vruchtbaarheid van de oneindig
+uitgestrekte velden, die wij doortrokken, heerschte toch in alle
+dorpjes langs den weg <span class="pagenum">[<a id="pb670" href=
+"#pb670">670</a>]</span>zichtbare armoede. De leemen hutten, de
+schamele kleeding, die volstrekt niet voldoende is voor het snerpend,
+koude klimaat, de hongerige gezichten, alles sprak van armoede en
+ellende. Aan elk station en overal langs den weg zagen wij nu Japansche
+soldaten opgesteld. Die soldaten langs de spoorlijnen hier en elders,
+dienen om de lijnen open te houden en om die te beschermen. Dit is
+sedert 1900, na den bokseraanval, zoo ingesteld. Het is echter
+opvallend, dat die taak overal onder de verschillende nationaliteiten
+verdeeld is, doch in Manchuri&euml; heeft Japan alleen de verdediging
+der geheele lijn op zich genomen. Ook troffen wij hier overal aan de
+stations veel Japanners.</p>
+
+<p>Om tien uur arriveerden wij &rsquo;s avonds in Mukden, eerst aan het
+station van de Noord-China-lijn en tien minuten later aan het station
+van de Zuid-Manchuria of Japansche lijn. Aan dit station is een groot,
+op Europeeschen voet ingericht, Japansch hotel, het Yamato-hotel,
+verbonden, alwaar wij uitstekend gehuisvest zijn. Wij troffen daar tot
+onze groote vreugde, den heer Kempfer, den Amerikaan, die ons in
+Shangha&iuml; elken dag zijn mooien, comfortabelen auto zond. Hij heeft
+ons tweedaagsch verblijf in Mukden zeer veraangenaamd.</p>
+
+<p>Mukden is de hoofdstad van Manchuri&euml;, de stad vanwaar gedurende
+de laatste drie opeenvolgende eeuwen de regeerende vorsten van China
+kwamen. Slechts sedert 1906, nadat tusschen Japan en Rusland volledige
+vrede tot stand was gekomen, wonen hier Europeanen en hebben de groote
+mogendheden hier een consulaat gevestigd. De Europeanen wonen echter
+allen buiten de eigenlijke Chineesche stad, waar ook het Yamato-hotel
+gelegen is. In de stad zelf vindt men het leven van echt &ldquo;oud
+China&rdquo; onveranderd, nog aanwezig en daardoor vooral is Mukden
+voor toeristen zoo interessant.</p>
+
+<p>Op ongeveer twintig minuten afstand van &rsquo;t hotel is een
+groote, nieuwe poort, de Russische poort, die daar tusschen
+1903&ndash;1906, in den laatsten Russisch-Japanschen oorlog, door de
+Russen werd opgericht, die zich toen van hunne zege bewust bleken te
+zijn. Eerst na den grooten slag in Mukden, waarbij de Russen het totaal
+tegen de Japanners hebben afgelegd, is de vrede tot stand gekomen.</p>
+
+<p>In de straten in de oude stad Mukden, zijn allerlei dingen, die de
+aandacht trekken. Het meest opvallend, omdat zij zooveel <span class=
+"pagenum">[<a id="pb671" href="#pb671">671</a>]</span>leven maken, zijn
+de glinsterend geschuurde, groote koperen waterketels, die overal langs
+een weg te hooren en te zien zijn. Deze ketels hebben van binnen een
+vuurtje, de rook komt uit een lange kachelpijp, die door het deksel
+steekt, naar buiten, waardoor het water verhit wordt en zoodra het
+water gaat koken, wordt dit door een soort stoomfluitje aan de
+buitenwereld kenbaar gemaakt. Dit water wordt verkocht om thee te
+maken. Een Chinees doet een paar theeblaadjes in zijn kopje, giet daar
+kokend water op en drinkt dan direct zijn kopje leeg. De vele koperen
+waterketels maken te zamen zoo&rsquo;n spektakel, dat men in den
+aanvang denkt in een groot fabrieksdistrict aangeland te zijn.</p>
+
+<p>De haartooi der Manchu-vrouwen is ook zeer opvallend. Ik schreef
+hierover reeds in Peking, doch hier in Mukden is de verscheidenheid zoo
+groot, dat geen twee vrouwen hetzelfde kapsel vertoonen. Wel komen
+allen daarin overeen, dat het haar hoog boven op het hoofd is opgemaakt
+en vol kleurige bloemen, koralen, zilveren en gouden pennen en linten
+zit, maar de wijze, waarop dit alles is aangebracht, verschilt van elke
+vrouw. Ik heb gehoord, dat zoo&rsquo;n kapsel een week en langer duurt
+en dat deze vrouwen, als trouwens zoovele Aziatische menschen, in
+halfzittende houding slapen, of achter in de nek een hard kussentje
+aanbrengen, zoodat zij met het hoofd niet den grond of de mat waarop
+zij liggen, kunnen raken.</p>
+
+<p>Even buiten de stad, langs een prachtigen boschweg, zijn de
+graftomben van de Manchu-keizers. Deze zijn vooral de bezichtiging
+waard om de schilderachtige omgeving, waarin zij zich bevinden.</p>
+
+<p>Het mooiste en belangrijkste zagen wij echter den eersten dag van
+ons verblijf in Mukden, in het oude koninklijk paleis. Het paleis was
+eigenlijk niet te bezichtigen, omdat het een Chineesche feestdag, de
+eerste herfstdag was. Door bemiddeling evenwel van onzen goeden vriend,
+die eerst van den Amerikaanschen consul een introductie tot de
+Chineesche autoriteiten had verkregen en toen dezen had verteld, dat
+wij zulke belangrijke personen waren dat wij niet op gewone wijze
+ontvangen konden worden, verkregen wij permissie om &rsquo;s middags om
+2 uur in het oude paleis te komen. Daar werden wij zeer hoffelijk,
+eerst in de receptiezaal met thee, koekjes, fruit en sigaretten
+ontvangen, daarna door het paleis geleid <span class="pagenum">[<a id=
+"pb672" href="#pb672">672</a>]</span>en toen werden ons de enorme
+schatten, die in dit paleis nog aanwezig zijn, vertoond, alsof wij de
+eene of andere grootheid waren. Een halssnoer van parelen, twee meter
+lang, waarvan elke parel zoo groot als een dikke erwt is, twee helmen,
+met op den top een duiveneigroote parel, degens met handvatsels van
+diamanten en robijnen, zijden mandarin-kleederen, waarvan de rozen met
+gekleurde edelsteenen geborduurd zijn, een collectie oud brons en oud
+Chineesch porselein, enz., alles van een onberekenbare waarde. Een
+enorme groote bibliotheek met oude Chineesche manuscripten was mede
+aanwezig. Onwillekeurig vraagt men zich af: waarom brengt de Chineesche
+regeering deze schatten niet in veiligheid, nu het toch voor iedereen
+duidelijk is, dat Japan op het oogenblik zit te wachten, waarop het
+Manchuri&euml;, zonder veel gedoe, gaat inpalmen? Hier in Mukden met
+Japan eenerzijds en den geest der bevolking anderzijds tegen zich, zijn
+deze kostbaarheden voor China geen oogenblik veilig.</p>
+
+<p>Met den nachttrein, te middernacht, verlaten wij Mukden en nemen
+daarmede afscheid van China. Morgenavond hopen wij behouden in Seoul,
+de hoofdstad van Korea, aan te komen. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb673" href="#pb673">673</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch50" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-777.gif" alt=
+"Ornament" width="629" height="198"></div>
+
+<h2 class="normal">In Japan.</h2>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">I.</h3>
+
+<p>Ik zou eigenlijk boven dezen brief: &ldquo;In Korea&rdquo; moeten
+schrijven, maar daar dit land sedert 1910 eene Japansche bezitting is
+geworden, kan ik, &rsquo;t geen ik over Korea te zeggen heb,
+gevoegelijk onder bovenstaand hoofd rangschikken.</p>
+
+<p>Wij verlieten Mukden met den nachttrein en arriveerden des morgens
+om 7 uur aan het eerste station in Korea. Al dadelijk toont dit land
+een groot verschil met China en met alle landen, die wij tot dusver
+gezien hebben. De huizenbouw, de vegetatie, de aan den weg liggende
+dorpjes en steden, doch vooral de menschen, verschillen van al het
+vroeger geziene. Deze menschen zien er uit, alsof zij nooit met de
+Westersche volken in aanraking zijn gekomen. Zij zijn gekleed, maar zoo
+vreemd, zoo leelijk, zoo slordig, alhoewel zindelijk, dat ik gerust kan
+zeggen, nooit menschen gezien te hebben, die zich smakeloozer kleeden
+dan dezen. De mannen zien er in hun witte, wijde, bij de enkels
+vastgebonden, broekspijpen en hun lange witte nachthemden, met op hun
+hoofd een bespottelijk klein hoog heerenhoedje, dat onder de kin is
+vastgebonden, precies uit als een clown in een circus. Zijn zij in rouw
+over een familielid, dan dragen zij als hoed een grooten rieten korf,
+die tot over hun schouders reikt en het geheele gezicht bedekt. Sommige
+menschen komen bijna hun geheele leven niet uit den rouw, want elke
+rouw duurt drie jaren en in een groote familie sterft er allicht
+&eacute;&eacute;n in de drie jaren. In zoo&rsquo;n rouwtijd mag een
+Kore&euml;r geen feestelijkheden bijwonen en ook niet trouwen; in den
+trein vertelde ons een heer, <span class="pagenum">[<a id="pb674" href=
+"#pb674">674</a>]</span>dat het in zijne familie was voorgekomen, dat
+een man daardoor 15 jaar op zijne vrouw heeft moeten wachten,&mdash;en
+bruid en bruidegom mogen elkaar in dien tijd niet zien&mdash;en toen de
+tijd van trouwen eindelijk was aangebroken, stierf de bruid. De vrouwen
+dragen ook die lange, witte, wijde broekspijpen, daar overheen een rok,
+die eigenlijk een groote boezelaar is, zooals onze ouderwetsche
+dienstmeiden droegen, toen ze nog flink moesten werken in de gezinnen,
+een boezelaar, die van voor tot achter den geheelen omvang beschermt.
+Deze boezelaar is ook wit en tot onder de borsten opgeschort, en op een
+slordige manier met een band vastgemaakt. Daarover wordt een kort, wit
+jakje gedragen, dat meestal niet verder reikt dan tot aan de borsten,
+zoodat deze vrouwelijke waardigheden ongegeneerd, voor elkeen
+zichtbaar, naar buiten hangen. Loopen deze dames in zonneschijn, dan
+dragen zij over het hoofd een wit laken, of ook wel een gekleurde,
+wijde mantel, waarmede hun geheele gezicht en ook het lichaam bedekt
+wordt. Als zoo&rsquo;n juffrouw onverwachts in een onzer dorpen zou
+verschijnen, dan zou zij ongetwijfeld voor een spook worden aangezien,
+zij zien er evenzoo uit. Mannen en vrouwen in Korea zijn leelijk;
+alleen onder de hoogere standen hebben wij een beetje knapper menschen
+gezien.</p>
+
+<p>Hoewel deze menschen uiterlijk niet onze sympathie konden wekken,
+voelden wij toch een sterk medelijden met hen, omdat zij nooit tot
+welvaart hebben kunnen komen, doordat nu eens China, dan weder Japan,
+en dit laatste land vooral, den baas over hen speelden en hen
+uitmergelden, zooveel zij konden. De bevolking heeft zich altijd meer
+op landbouw dan op industrie en militairisme toegelegd, en is nooit bij
+machte geweest China of Japan te bestrijden, wanneer die met
+onmogelijke eischen tot hen kwamen. Tot voor 30 &agrave; 40 jaren
+woonden in hun land geen Europee&euml;rs (een enkeling uitgezonderd) en
+gingen de Kore&euml;rs niet naar Europa, om kennis op te doen.</p>
+
+<p>Thans is dit anders. Velen gaan naar Amerika of Europa, om
+onderwezen te worden. Zendelingen, vooral Amerikaansche zendelingen,
+hebben nu groote hospitalen en vele scholen gesticht, waarmede zij een
+enorm succes onder de bevolking hebben. Laat men hen ongehinderd
+doorwerken, dan zal binnen niet al te langen tijd de Christelijke
+godsdienst in Korea algemeen doorgedrongen zijn. Japan of de Japansche
+regeering <span class="pagenum">[<a id="pb675" href=
+"#pb675">675</a>]</span>schijnt dezen sterken Amerikaanschen invloed in
+Korea niet te wenschen en tracht de zendelingen op alle mogelijke wijze
+te bemoeilijken. Een van deze wijzen is de vervolging, die nu tegen tal
+van Christenen is ingesteld.</p>
+
+<p>Toen wij Zaterdagmiddag in Seoul, de hoofdstad van Korea,
+arriveerden, was daar juist de behandeling voor het gerechtshof van 123
+Christelijke beschuldigden afgeloopen. Tal van Amerikanen waren
+daarvoor uit Japan, Peking, Shangha&iuml; en zelfs uit Manilla
+overgekomen, om deze gruwelijke zaak bij te wonen en te doen, wat
+mogelijk was, om de ongelukkigen te helpen. Aanvankelijk had men ook
+Amerikanen gevangen genomen, maar hoogst waarschijnlijk vreesde Japan
+moeilijkheden met de Vereenigde Staten en heeft daarom den Amerikanen
+spoedig de vrijheid terug gegeven.</p>
+
+<p>Als men hoort en leest, zelfs in de Japansche, sterk verdraaide
+verslagen, wat hier op het oogenblik in naam der gerechtigheid
+geschiedt, dan gelooft men zich terug in de middeleeuwen en dan ziet
+men, dat de meerdere beschaving, die Japan en de Japanners zich in de
+laatste jaren verworven hebben, niets anders is, dan een oppervlakkig
+vertoon, een beetje aangeleerde manieren, doch dat hart en geest nog
+even verstokt barbaarsch zijn als bij alle andere Aziatische
+volken.</p>
+
+<p>De 123 Christenen worden beschuldigd van politieke samenzwering en
+van eene poging om den gouverneur-generaal van Korea, een Japanner, te
+hebben willen dooden. Een jaar geleden zijn zij daarvoor gevangen
+genomen, zonder vorm van proces, en alleen met de grootste moeite en
+<span class="corr" id="xd0e6819" title="Bron: finantieele">
+financieele</span> offers hebben de vrienden en geestverwanten van deze
+ongelukkigen gedaan gekregen, dat ten slotte hun zaak voor een open
+gerechtshof in behandeling is gekomen. In het jaar, dat zij in de
+gevangenis te Seoul hebben doorgebracht, en men moet de gevangenissen
+hier kennen, om er al het verschrikkelijke van te begrijpen, heeft men
+alle contact met familieleden, vrienden en geestverwanten verhinderd en
+hen aan zulke folteringen blootgesteld, dat het een wonder is, dat niet
+allen aan de gevolgen zijn overleden. Slechts &eacute;&eacute;n van hen
+stierf en een ander is krankzinnig geworden. Zaterdag, voor het
+gerechtshof, waar alle gevangenen met groote korven-hoeden, zoodat
+niemand hunne gezichten kon zien, en zij van hunne vrienden geen
+troostende groet of sympathie-uiting konden opvangen, twee aan twee
+<span class="pagenum">[<a id="pb676" href=
+"#pb676">676</a>]</span>vastgebonden, werden voorgebracht, kwam de
+vreeselijke foltering aan den dag, die men deze ongelukkigen heeft doen
+ondergaan.</p>
+
+<p>Onder hen bevindt zich een man van invloed en fortuin, baron Yung
+Chiho, een zeer vroom Christen, die aan het hoofd van de
+Christengemeente in Seoul staat, en die overal in Korea de oprichting
+van Christelijke onderwijs-inrichtingen zeer sterk met zijn geld
+steunt. Hij wordt beschuldigd aan het hoofd der samenzwering te staan,
+op grond van hetgeen hij predikt, waarin herhaaldelijk van een
+&ldquo;nieuw koninkrijk&rdquo; wordt gesproken, wat in de ooren der
+Japanners beteekent, een opstand tegen Japan om een nieuw koninkrijk
+Korea te stichten. Zijne volgelingen worden beschuldigd de
+tegenwoordige gouverneur-generaal te hebben willen dooden als begin van
+den opstand. Onder dezen bevonden zich 40 schooljongens, leerlingen van
+een zendelingenschool, waarvan 17 Zaterdag in vrijheid zijn gesteld, de
+eenigen, wien dat geluk te beurt is gevallen. Baron Yung en 6 anderen
+werden tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld, 19 tot 7 jaren, 40
+tot 6 jaren en 43 tot 5 jaren. De veroordeeling geschiedde op grond van
+de bekentenis, die zij allen in den loop van het jaar hebben afgelegd,
+eene bekentenis, die door allen in de terechtzitting werd herroepen,
+omdat zij die in de gevangenis hebben afgelegd na de meest onduldbare
+folteringen, die zij te doorstaan hebben gehad. Die folteringen
+beschrijven, kan ik niet, zij zijn de gemeenste, de gruwelijkste,
+waarvan ik ooit gehoord heb. De familie en vrienden, die tal van
+getuigen hadden medegebracht, om de onschuld van de veroordeelden te
+bewijzen (enkelen van dezen bevonden zich in Amerika op den datum, dat
+de voorgewende aanval op den gouverneur-generaal zou hebben plaats
+gevonden) werd niet veroorloofd te spreken en zelfs de twee Japansche
+advocaten, een paar Japanners, die geheel te goeder trouw zijn, hebben
+geen verlof kunnen verkrijgen, om hunne verdediging uit te spreken.
+Deze twee zullen nu trachten de zaak voor een ander hof te doen
+behandelen en onderwijl zal de Amerikaansche pers groote ruchtbaarheid
+geven aan het voorgevallene, om daardoor indirect invloed op de
+Japansche regeering uit te oefenen. De Japanners vreezen op dit
+oogenblik niets zoozeer dan hun goeden naam in de Vereenigde Staten te
+verliezen, zij flirten met Amerika <span class="pagenum">[<a id="pb677"
+href="#pb677">677</a>]</span>en wordt deze vervolging in alle
+bijzonderheden in Amerika bekend, dan zal dit ongetwijfeld kwaad doen
+aan de onderhandelingen, die beide landen onderling te voeren
+hebben.</p>
+
+<p>Voor de Hollanders is de geschiedenis van Korea bijzonder
+interessant, omdat eenige onzer landgenooten daarin een avontuurlijke
+rol gespeeld hebben. Het was in 1627, dat eenige Hollanders daar voor
+het eerst voet aan wal zetten. Een Amerikaansch schrijver, Griffis,
+vertelt daarvan in zijne geschiedenis van Korea, &ldquo;dat een groote,
+blauwoogige, rood-gebaarde robuste Hollander, Jan <span class="corr"
+id="xd0e6830" title="Bron: Wetteree">Weltevree</span> genaamd, geboren
+in de stad <span class="letterspaced"><span class="corr" id="xd0e6834"
+title="Bron: Rip">De Rijp</span></span> in <span class="letterspaced">
+Noord</span>-<span class="letterspaced">Holland</span>, in 1626 in
+Texel aan boord ging van het schip &ldquo;De Hollandia&rdquo;, met het
+doel schatten uit Japan te halen. In 1627 aan de kust van Korea
+aangeland, ging hij met eenige schepelingen aan wal om water te halen.
+Jan <span class="corr" id="xd0e6843" title="Bron: Wetteree">
+Weltevree</span> werd toen door de Kore&euml;rs gevangen genomen en als
+&ldquo;<span class="letterspaced">een Zuidelijke wilde</span>&rdquo;
+aan den koning van Korea ten geschenke gegeven. Deze witte man, die
+door den koning als een &ldquo;geest&rdquo; beschouwd werd, die van
+veel waarde was, werd niet gedood, maar, hoewel aan het hof gevangen
+gehouden, werd hij daar met vriendelijkheid en zekere eerbewijzen
+behandeld. Gedurende 27 jaren heeft hij den koning als raadsman in
+allerlei zaken gediend.&rdquo;</p>
+
+<p>&ldquo;In 1653 verliet een ander schip het eiland Texel, ook bestemd
+voor Japan. Aan boord van dit schip, &ldquo;De <span class="corr" id=
+"xd0e6851" title="Bron: Spaarweer">Sperwer</span>&rdquo;, bevond zich
+Hendrik Hamel, die later de geschiedschrijver werd van hunne avonturen
+en van die van Jan <span class="corr" id="xd0e6854" title="Bron:
+Wetteree">Weltevree</span>. In 1654, gedurende een hevige typhoon, leed
+dit schip, nabij de kust van Korea, schipbreuk, waarbij 36 van de 64
+opvarenden levend aan land spoelden. Deze werden eerst met rijstwater
+gelaafd en toen voor den koning gebracht, die hen door Jan <span class=
+"corr" id="xd0e6857" title="Bron: Wetteree">Weltevree</span> liet
+ontvangen. Hoewel Jan in de groote neuzen, roode baarden en witte
+gezichten, onmiddellijk zijne landgenooten herkende, kon hij in den
+beginne toch niet met hen praten, omdat hij zijn moedertaal vergeten
+was. Eerst na een maand omgang met deze Hollanders, kon hij zich weder
+verstaanbaar maken. Ondertusschen beproefden deze 36 mannen eenige
+malen te ontvluchten, wanneer zij een schip in zee zagen. Zij werden
+echter telkens in hun vlucht verhinderd en als gevolg van deze pogingen
+werden zij strenger bewaakt en meer als gevangenen behandeld. Zij
+moesten aan het hof den koning <span class="pagenum">[<a id="pb678"
+href="#pb678">678</a>]</span>amuseeren, de soldaten drillen en het volk
+in allerlei industrie, die zij kenden, onderwijzen&rdquo;.</p>
+
+<p>Van het leven van deze Hollanders, waarvan herhaaldelijk deze en
+gene stierf, vertelt Griffis tal van bijzonderheden, totdat het ten
+slotte de weinig overlevenden in den nacht van 4 September 1667 gelukte
+te ontvluchten en met een kleine boot de kust van Japan te bereiken,
+waar zij door de Japanners, toen zij zich als Hollanders hadden bekend
+gemaakt, vriendelijk werden opgenomen. Den 20sten Juli 1668, stapten
+zij in Holland aan wal<a id="xd0e6864"></a>.</p>
+
+<p><a class="pglink" title="Link naar Project Gutenberg eboek" href=
+"https://www.gutenberg.org/etext/11467">Dit boek van Hendrik Hamel</a>,
+dat ook in andere talen vertaald is geworden, schijnt het eerste boek
+geweest te zijn, dat over dit land en zijn volk met werkelijke kennis
+van zaken handelt. Langen tijd heeft men gemeend, dat bij de
+beschrijving der menschen en toestanden de fantasie van Hendrik Hamel
+een groote rol heeft gespeeld, maar het blijkt ten slotte, dat alles
+naar waarheid is geboekstaafd en dat dit boek thans nog dienst doet om
+vele onverklaarbare zaken tot een oplossing te brengen. Griffis geeft
+onzen voormaligen landgenoot alle eer van zijn werk en schijnt geen
+enkel neergeschreven woord in twijfel te trekken.</p>
+
+<p>Toen wij Zaterdagmiddag in Seoul aankwamen, had daar juist eene
+andere bijzonderheid plaats gevonden. Zes weken geleden was daar den
+broeder van den ex-keizer gestorven en die was dien dag op oude
+Seoul&rsquo;sche of Korea&rsquo;sche wijze begraven. Nog eenmaal kan
+eene dergelijke plechtigheid in dit land plaats vinden, als namelijk de
+nog levende oude keizer zelf sterft en begraven wordt. De begrafenis
+had plaats in de bergen op ongeveer 15 mijlen afstand van Seoul, daar
+moest het lijk gebracht worden door de volgelingen en niet voor
+Zondagavond kon de stoet van daar terugkomen. Wij zouden dus
+gelegenheid hebben de terugkomst te zien. Wij hoorden, dat men in
+Korea, evenals in China, twee of meer doodkisten in de begrafenisstoet
+opneemt. In een ligt natuurlijk het lijk, de andere kisten zijn leeg.
+Bij den ouden keizer in China, begroef men twaalf doodkisten, deze
+broeder van den ex-keizer van Korea had slechts een tweede kist, die
+hem vergezelde. De dragers van beide kisten loopen dan eens rechts, dan
+eens links van den weg, dan vlak voor elkaar, dan weer de een aan den
+een, de andere aan den anderen kant van den weg. <span class="pagenum">
+[<a id="pb679" href="#pb679">679</a>]</span>Dat geschiedt om de
+straatgeesten in de war te brengen, zoodat die niet weten, tot welke
+kist zij zich te wenden hebben als zij met kwade bedoelingen
+naderen.</p>
+
+<p>Wij hadden voor Zondag den geheelen dag een Engelsch sprekenden
+Korea&rsquo;sche gids aangenomen, die ons alle bijzonderheden van Seoul
+moest laten zien en er voor moest zorgen, dat wij &rsquo;s avonds de
+terugkomst der begrafenis in al haar bijzonderheden konden waarnemen.
+Den geheelen dag brachten wij in tempels, parken, oude paleizen en in
+het museum door. Vooral dit laatste is een bezoek overwaard. Het museum
+is door de Japanners aangelegd en bevat tal van oudheden uit de
+geschiedenis van Korea. Verreweg het grootste deel van al het aanwezige
+is in oude graven gevonden of komt uit de paleizen der vroegere vorsten
+en aanzienlijken. Alles is met zorg gerangschikt, van Japansche en
+Engelsche etiketten voorzien, en ziet er goed onderhouden uit. Een
+groot verschil met wat wij gewend waren in China van dien aard te
+zien.</p>
+
+<p>&rsquo;s Avonds om acht uur, terwijl wij nog aan tafel zaten, kwam
+de gids ons waarschuwen om mede te gaan, want de begrafenisstoet was in
+aantocht. Door eene dichte volksmenigte, ik kan gerust zeggen, dat heel
+Seoul dezen prachtvollen avond op de been was, gingen wij in de
+rickshaws, ongeveer twintig minuten ver, tot wij even buiten de stad
+aangeland waren. Daar was een groot open veld, aan drie zijden met
+zeildoek omspannen, waarop met wit linnen bedekte tafels en vele
+stoelen stonden, en tal van in het wit gekleede priesters en
+Korea&rsquo;sch en Europeesch gekleede heeren rondliepen. De gids ging
+naar een der heeren, die onmiddellijk daarna met hem terugkwam, ons
+vroeg uit de rickshaws te stappen en hem naar het veld te volgen. Daar
+werd ons elk een stoel aangeboden en konden wij de geheele ceremonie
+van nabij volgen. De <span class="corr" id="xd0e6878" title="Bron:
+Koreasche">Korea&rsquo;sche</span> heer, die vrij goed Engelsch sprak,
+vertelde ons, dat de daar aanwezige heeren, voor zoover zij geen
+priesters waren, allen behoorden tot de notabelen van de stad, die
+&oacute;f nog het bestuur van de stad uitmaakten, &oacute;f vroeger
+onder den ex-keizer eene staatsbetrekking hadden bekleed. Hij zelf was
+legercommandant geweest. Deze heeren en priesters waren allen daar, om
+den zoon van den overledene, die zijn vader begraven had,
+v&oacute;&oacute;r hij de stad weder binnenging, hunne sympathie te
+betuigen. De stoet zou v&oacute;&oacute;r het veld een oogenblik halt
+houden, <span class="pagenum">[<a id="pb680" href=
+"#pb680">680</a>]</span>de zoon zou uit zijn draaistoel stijgen en op
+de overdekte mat, in een der hoeken van het zeildoek neergelegd, de
+troostwoorden der vrienden in ontvangst nemen. Op de tafels brandden
+tal van kaarsen en door groote houtvuren werd de verlichting
+aangebracht.</p>
+
+<p>Het werd ruim 9 uur alvorens de stoet naderde; eindelijk kwam de
+voorrijder, een man met een groot vaandel op een prachtig paard. Hem
+volgden dubbele rijen mannen en vrouwen te paard, die geheel in grauwe
+zakken waren gehuld en luidkeels weeklaagden. Aan beide zijden van
+dezen stoet liepen mannen met reuzen-groote roode lampions, die van
+onder en boven een blauwen rand vertoonden. Daar tusschendoor liepen
+mannen met fakkels, lange, brandende stukken hout, die zij meestal over
+den grond sleepten, zoodat de vonken wijd en zijd uiteenspatten.</p>
+
+<p>Achter dezen stoet kwamen de draagstoelen. In de eerste zat de
+oudste en trouwste bediende van den overledene; in de tweede (zoo werd
+ons verteld) lag een stuk papier, waarop de naam en de bijzonderheden
+van den overledene geschreven stonden, in dien stoel zat dus zijn
+geest, en daarachter volgde de stoel van den zoon. Deze stapte uit en
+ging ons rakelings voorbij, naar de mat. Hij zelf was als priester
+gekleed en een werkelijke priester liep en stond aan elke zijde van
+hem. Elk der aanwezige heeren reikte hem successievelijk de hand en
+sprak een paar woorden, zooals ook bij ons geschiedt, de priesters
+spraken eenige gebeden uit en toen zette de stoet zich weder in
+beweging. Bij het tweede gedeelte van den stoet liepen aan weerszijden
+vroegere Koreasche soldaten als lampions- en fakkeldragers. Deze hadden
+groote, witte lampions met roode randen. Tusschen de stoeldragers en
+fakkeldragers in, liepen in het wit gekleede, met zwarte hoofddoeken
+bedekte vrouwen, die luide weeklaagden. Een allerdwaast, fantastisch
+gezicht, leverde het geheele schouwspel op, dat toch iets bijzonder
+tragisch had, omdat het volk merkbaar voelde, dat met dezen doode een
+stuk van hun geschiedenis grafwaarts daalde. Alleen nog de oude
+67-jarige keizer is van het oude vorstenhuis over, een man, die door
+het geheele volk geliefd wordt, om zijn eenvoudigheid en
+goedhartigheid.</p>
+
+<p>Al die weeklagende vrouwen, al die lampion-, stoel- en
+fakkeldragende mannen, alle inzittenden in de draagstoelen, (achter
+<span class="pagenum">[<a id="pb681" href="#pb681">681</a>]</span>den
+zoon van den overledene volgde een heele stoet mannelijke familieleden
+en nabestaanden) hadden op diezelfde wijze 30 mijlen afgelegd, sedert
+den vorigen morgen, zonder dat zij gerust, gegeten of gedronken hadden;
+zij moeten allen over een groot uithoudingsvermogen beschikken, om die
+taak te hebben kunnen volbrengen.</p>
+
+<p>De onderwerping aan Japan bevalt den Kore&euml;rs geenszins; Japan
+zal rechtvaardiger, beschaafder en wijzer moeten optreden, wil het op
+den duur de genegenheid van het volk verwerven.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">II.</h3>
+
+<p>Ik sloot mijn vorigen brief over Korea zonder veel van Seoul en het
+land zelf verteld te hebben, maar ons verblijf was er te kort om er
+veel van te zien. Het waren slechts indrukken, die wij in den trein en
+aan de stations en gedurende ons 1&frac12; dag verblijf in Seoul
+opdeden. Maandagmorgen zetten wij onze reis naar Fusan voort, om van
+daar met de nachtboot door te gaan naar Shimoniseki, een havenplaats in
+Japan. Gedurende den geheelen dag hadden wij nog gelegenheid van uit
+onze waggonraampjes het mooie, vruchtbare land te bewonderen en de
+smakeloos gekleede menschen te zien.</p>
+
+<p>Maar ook zagen wij de goede hygi&euml;nische zorgen der
+spoorwegmaatschappij, die hier een Japansche is. Aan verschillende
+stations, waar de treinen 5 minuten oponthoud hebben, wordt den
+passagiers der derde- en tweede klasse gelegenheid gegeven, zich frisch
+te wasschen. Een groote waschtafel met twaalf kranen, waaruit stroomend
+water in losse koperen bakken, vloeit, geeft tegelijkertijd een dozijn
+passagiers gelegenheid om zich te verfrisschen. Zeep en een handdoek
+moet ieder zelf medebrengen of is voor een kleinigheid te krijgen.
+Overal waar wij deze waschinrichtingen aantroffen, zagen wij mannen,
+vrouwen en moeders met kinderen, handen, gezicht en dikwijls ook het
+hoofd reinigen. Voor de eerste-klasse-passagiers waren voldoende en
+zindelijk onderhouden waschgelegenheden in den trein.</p>
+
+<p>Van Fusan naar Shimoniseki is een boottocht van twaalf uren, maar
+deze overtocht van Korea naar Japan op het punt, waar de Gele Zee, de
+Japansche Zee en de Stille Oceaan <span class="pagenum">[<a id="pb682"
+href="#pb682">682</a>]</span>samenstroomen, is dikwijls zeer onstuimig
+en de kleine bootjes, die dezen overtocht bewerkstelligen, zijn niet
+altijd in staat tegen de moeilijkheden op te tornen, die zich op hun
+weg kunnen voordoen. Wij kwamen na een onrustigen nacht veilig aan wal,
+maar de boot, die den volgenden nacht ging, heeft een zeer slechte reis
+gehad en heeft zijne passagiers in een geheel verkeerde richting
+gebracht, zoodat zij in plaats van &rsquo;s morgens in Shimoniseki
+&rsquo;s middags in Nagasaki aangeland zijn.</p>
+
+<p>Wij zetten Dinsdagmorgen om 8 uur in Japan, het land van de Rijzende
+Zon, voet aan wal. Daar de trein pas om tien uur uit Shimoniseki zou
+vertrekken, hadden wij ruim gelegenheid om even per rickshaw het
+geheele havenstadje, dat uit een lange straat bestaat, in oogenschouw
+te nemen. Daar was niets bijzonders te zien; het was een Japansch
+havenstadje, met Japansche bewoners, waarvan, zooals in elke havenstad,
+velen zeer sterk een gemengde afkomst verraden.</p>
+
+<p>Om twee uur kwamen wij aan het station Miyajima aan, onze eerste
+plaats van oponthoud in Japan. Miyajima is een eiland; om er te komen,
+moesten wij met het kleine electrische bootje van het Mikado Hotel
+oversteken, of met de groote veerboot van de spoorwegmaatschappij gaan.
+Het was mooi, stil weder, daarom verkozen wij de eerste.</p>
+
+<p>Dit eiland is een heilig eiland en een van de drie mooiste punten
+van Japan. De laatste renomm&eacute; verdient het ten volle, want
+moeilijk kan men zich op aarde mooier plekje grond voorstellen. Het is
+zeer berg- en rotsachtig, doch geen enkele van de bergen reikt hooger
+dan vijf &agrave; zeshonderd meter en dit geheel is met oeroude, dichte
+bosschen bedekt. Wij zagen oude kamferboomen uit de 7e en 8e eeuw; en
+oude waringinboomen, waarvan men den leeftijd niet kan aangeven. Maar
+bovenal gaven de mapleboomen, die zich thans in hun prachtige
+herfsttint vertoonen en waarvan er geheele lanen vol waren, iets
+onbeschrijfelijk schoons aan dit eiland. De aardige, schilderachtige
+Japansche huisjes, die zich over het geheele eiland nestelen tusschen
+het kleurige groen, met de veelkleurig gekleede vrouwen en de snoezige,
+spelende Japansche kindertjes, voltooiden het beeld, dat wij soms op
+oude Japansche prenten kunnen bewonderen en dat dan den indruk maakt,
+alsof de schilder zijn phantasie sterk heeft laten werken. Hier zagen
+wij het in werkelijkheid. <span class="pagenum">[<a id="pb683" href=
+"#pb683">683</a>]</span></p>
+
+<p>De heiligheid van het eiland vindt zijn oorzaak in het feit, dat het
+oorspronkelijk niets dan een grooten tempel, een Shinto-tempel, bezat,
+en er toen alleen eenige Shinto-priesters leefden. Thans bevat het
+ongeveer 3000 inwoners, die voor het grootste deel leven van de vele
+Japanners en vreemdelingen, die jaarlijks dit eiland bezoeken en er
+soms langen tijd vertoeven. Het Mikado-Hotel, waarin wij afgestapt
+waren, is een uitstekend geleid en schilderachtig gelegen hotel, dat
+als het ware de gasten lokt tot een lang verblijf. Wij begonnen
+onmiddellijk onzen tocht over het eiland en bezochten den vermaarden
+tempel. De groote poort, de Tor, zooals die hier genoemd wordt, reikt
+bij vloed ver in zee, en maakt dan een zeer eigenaardigen, grootschen
+indruk. Deze Tor komt bijna op alle Japansche illustraties voor.
+Iedereen, die wel eens over Japan gelezen heeft, heeft ook eene <span
+class="corr" id="xd0e6913" title="Bron: afbeeling">afbeelding</span>
+van deze poort gezien. Allervreemdst zijn die Shinto-tempels. Zij
+onderscheiden zich in bijna elk opzicht van de Buddha-tempels, doch het
+onmiddellijk opvallend verschil is, dat er in deze tempels geen
+afgodsbeelden zijn. De Shinto-godsdienst, dat is in hoofdzaak de
+godsdienst der Japanners, bezit wel een legio afgoden, eenige
+honderdduizenden, maar die zijn niet in de tempels in beeld gebracht en
+behoeven niet aangebeden te worden. Het is eigenlijk de gemakkelijkste
+godsdienst, die men zich denken kan. Slechts eens in het jaar behoeven
+de belijders naar den tempel te gaan. Voor het overige bevat hun
+zedeleer slechts dit &eacute;&eacute;ne voorschrift: &ldquo;Volg uwe
+natuurlijke impulsies en gehoorzaam de voorschriften van den
+Mikado&rdquo;. De Shinto-priesters zijn gewone menschen, die alleen
+&rsquo;s avonds en &rsquo;s morgens priesterdiensten vervullen, doch
+verder den geheelen dag houtsnijwerk, beeldhouwwerk, boetseeren,
+schilderen of zoo iets doen. Shinto is een Chineesch woord, dat
+&ldquo;de Weg der Goden&rdquo; beteekent. Het is een mengsel van de
+vereering der natuurverschijnselen en van voorvaders. Aether, lucht,
+wind, water, vuur, aarde en voedsel, evenals sommige bergen, rivieren,
+boomen en dieren zijn heilig voor de belijders van den
+Shinto-godsdienst. Terwijl wij in den tempel waren, werden er
+achtereenvolgens twee kinderen gedoopt. Gedoopt is misschien niet het
+goede woord, maar &rsquo;t geeft toch het best weder wat geschiedde. De
+moeders knielden met het jonge wicht op een mat neder, een priester
+prevelde eenige woorden, waarbij hij <span class="pagenum">[<a id=
+"pb684" href="#pb684">684</a>]</span>herhaaldelijk in de handen klapte,
+twee jonge meisjes, tempelmaagden, voerden eenige bewegingen uit,
+waarbij ook zij in de handen klapten, toen raakte de priester het
+hoofdje van het kind met een stuk papier, waarvan er honderden aan een
+langen stok bevestigd waren, aan, en de plechtigheid was afgeloopen. De
+moeder offerde daarvoor twee kopercenten. Wij lieten ons naderhand door
+den priester dien doop verklaren. Het papier, dat het hoofdje van het
+kind had aangeraakt, bevat den naam van een god of godin. De geheele
+plechtigheid beteekent, het kind een schutsengel te geven. De god,
+wiens naam op het papier geschreven staat, is daarmede tot petevader
+over het kind aangesteld.</p>
+
+<p>Een bijzonderheid van dit eiland is, dat er niemand mag sterven of
+geboren worden. Als iemand ziek is en de dokters beginnen het ernstig
+in te zien, dan moet zoo&rsquo;n lijder van het eiland verwijderd en
+ergens in een ziekenhuis opgenomen worden. Zwangere vrouwen mogen de
+laatste maanden niet op het eiland doorbrengen en bij eene ontijdige
+geboorte, wordt de moeder onmiddellijk met het, zoo mogelijk nog
+ongeboren vruchtje, naar het naastbijzijnde stadje overgebracht. Ook
+mogen er geen rijtuigen, van welken aard ook, op het eiland komen.
+Zelfs geen rickshaws of rijwielen, zelfs geen kruiwagen om de koffers
+der passagiers van het hotel naar de veerpont te brengen. Iedereen moet
+er loopen, alles moet er gedragen worden. Dit is de geest der
+heiligheid, die er heerscht. Er zijn natuurlijk tal van legenden aan
+dit eiland verbonden, waarvan de gewichtigste is, dat het aanvankelijk
+bewoond werd door drie godinnen, die daar door haren vader naar
+toegezonden waren, om er voor eeuwig te verblijven en zijne keizerlijke
+nakomelingen bij het regeeren van het land met goede ingevingen te
+dienen. Het is vreemd hoe in een land, waar de vrouwen zulk een
+belangrijke geschiedkundige rol hebben gespeeld, de vrouw in het
+dagelijksche leven zoo geminacht, achtergesteld en minderwaardig geacht
+wordt. Er is misschien geen volk in de wereld, dat zooveel godinnen
+aanbidt als de Japanners en waar al de machtigste en wijste regeerders
+vorstinnen waren. En toch is de plaats, die de vrouw hier wettelijk,
+maatschappelijk en huiselijk inneemt, een zeer lage. Polygamie is ook
+hier schering en inslag; wel is waar mag, evenals in China, elke man
+slechts &eacute;&eacute;n wettige vrouw <span class="pagenum">[<a id=
+"pb685" href="#pb685">685</a>]</span>hebben, maar het aantal bijwijven,
+dat hij kan nemen, is ongelimiteerd, de grens daarvan reikt zoover als
+zijn portemonnaie gaat.</p>
+
+<p>Wij bleven tot Donderdagmorgen in Miyajima en vertrokken toen naar
+Kobe. De zee was &rsquo;s morgens zoo onstuimig, dat het electrische
+bootje niet kon gaan, zoodat wij met de veerpont overgezet moesten
+worden, &rsquo;s Middags kwamen wij in Kobe aan. Een mooie, groote
+havenstad, met vele schilderachtige punten, een paar mooie watervallen,
+sommige mooie bergwandelingen, eenige oude, doch goed onderhouden
+tempels en vele mooie winkelstraten met winkels, die men graag leeg zou
+willen koopen, als de beurs geen grenzen stelde. Het is alsof elk stuk
+werk, dat uit de handen van een Japanschen werkman komt, een
+kunstartikel is, alles ziet er even volmaakt artistiek uit.</p>
+
+<p>Het Cloisonn&eacute;-, Satzuma- en Damascenewerk, dat alleen
+menschen met een groote mate van artistiek gevoel en aanleg kunnen
+uitvoeren, is alleen te vervaardigen in een land, waar het volk
+artistiek van aard en met kleine loonen tevreden is, want een
+kunstartikeltje, dat nu voor tien of twintig yen (een yen is ongeveer
+&fnof;&nbsp;<span class="corr" id="xd0e6926" title="Bron: 1.25">
+1,25</span>) te koop is, zou anders honderden moeten kosten. Wij hebben
+het proces van deze drie kunstwerken gezien en de mannen bewonderd, die
+het uitvoeren. Het is op porselein of op metaal schilderen van de
+fijnste figuurtjes. Een klein bakje, waarin vijf tot achthonderd
+bontgekleurde vlinders of Japansche figuurtjes voorkomen, die door een
+loup gezien, alle de grootste volmaaktheid bezitten, is geene
+bijzonderheid. Doch ook het ivoorwerk is, wat het snijwerk betreft,
+eenig in zijn soort. Voeg daarbij het borduurwerk op zijde, linnen en
+katoen, het prachtige kantwerk, het goudlakwerk, het kunstbloemen maken
+en nog zooveel mooie zaken meer, wat alles hier voor de winkelramen te
+bezichtigen viel, dan kan men gemakkelijk begrijpen, dat twee
+vrouwelijke vrouwen, als mijne lieve metgezellin en ik, den anderhalven
+dag, die wij voor Kobe bestemd hadden, veel te kort vonden. Doch wij
+moesten Zaterdag verder, want sedert wij Hongkong verlaten hebben,
+heeft geen mail ons kunnen bereiken en wij wisten, dat in Yokohama
+&rsquo;n groot aantal brieven op ons lag te wachten. Wij besloten
+daarom regelrecht naar Yokohama door te sporen en vandaar uit Japan
+verder te bezoeken. <span class="pagenum">[<a id="pb686" href=
+"#pb686">686</a>]</span></p>
+
+<p>Wij hadden den extra-prijs van 3 yen boven onzen vaarprijs aan het
+station in Kobe betaald en daarmede het recht gekocht tot Yokohama een
+plaats in den observatiewagen in te nemen. Deze wagen, die achter aan
+den trein is gehaakt, een flink, ruim achterbalcon met vier zitplaatsen
+heeft, van gemakkelijke fauteuils is voorzien en groote, heldere
+spiegelruiten bezit, biedt den reizigers alle gelegenheid om op de
+meest gemakkelijke wijze van het prachtige landschap te genieten, dat
+onophoudelijk aan het oog voorbij trekt. De bosschen en bergen, de zee,
+de rivieren en de meren, de artistiek aangelegde tuinen, de kleine aan
+den weg liggende dorpjes, alles ziet er even verrukkelijk mooi uit. Men
+wordt den geheelen dag het uitzicht niet moede. De spoorwegmaatschappij
+heeft de voorzorg genomen, om op deze lijnen, waar zij observatiewagens
+verschaft, de zuiverste steenkool te gebruiken, zoodat men ongehinderd
+op het balcon kan zitten, zonder door zware rookwolken gehinderd te
+worden. Wij beiden droegen een licht linnen reispak, dat geen spatje
+vertoonde toen wij &rsquo;s avonds in Yokohama aankwamen.</p>
+
+<p>Wij zijn hier in een bijzonder mooien tijd aangekomen. Het is de
+tijd van de bloeiende chrysanthemums en van de mapleboomen. Ik had
+gedacht hier veel mooier chrysanthemums aan te treffen, dan ik ooit in
+Holland zag, maar daarin ben ik zeer teleurgesteld. De gekweekte
+chrysanthemums zijn niets mooier dan de onze. Ik heb in de groote
+bloemenwinkels van Amsterdam dikwijls veel mooier gekleurde en gevormde
+soorten gezien, dan hier. De bijzonderheid is echter de mooi getinte en
+bijna overal voorkomende wild-groeiende chrysanthemums. Die
+verlevendigden thans bijna overal het landschap en veroorzaken een
+allerkleurigst effect. De mapleboomen, die zich thans in herfsttint
+vertoonen, zijn zoo schitterend mooi, dat ik telkens meen, kunstmatig
+aangebrachte tinten te zien. Het is zoo&rsquo;n schitterend roodbruin,
+als wij bij onze herfstbladeren nimmer zien.</p>
+
+<p>Wij genoten van dit alles nog eens recht, toen wij Zondagmiddag een
+automobieltocht maakten van Yokohama naar Kamakura. Het was een
+prachtige Octoberdag; een prachtige najaarszon vroolijkte over de bont
+getinte boomen en had tal van Japansche moedertjes met hare poppige
+kindertjes naar buiten gedreven. Die kleine kinderen zien er uit als
+bont <span class="pagenum">[<a id="pb687" href=
+"#pb687">687</a>]</span>gekleurde vlinders, ieder op zich zelf vormt
+een schilderijtje. Sommige heele gezinnen hadden zich nog eens op dezen
+mooien najaarsdag opgemaakt om van de mooie natuur gezamenlijk te
+genieten. Vaders en moeders met al hun kroost trokken soms gezamenlijk
+er op uit. Wij zagen een vader, die zijn twee jongste spruiten ieder in
+een mand gezet had en zoo aan een juk over zijn schouders medevoerde.
+Verscheidenen droegen in de eene mand de proviand voor dien dag buiten
+en in de andere, om &rsquo;t evenwicht te maken, zat de zuigeling. Maar
+in den regel gaat het kleintje op den rug van moeder of op die van
+broertje of zusje gebonden mede naar buiten.</p>
+
+<p>In Kamakura was natuurlijk weder een oude tempel te zien, maar de
+bijzonderheid daarvan is, dat er een 16 meter hoog Buddhabeeld, een
+bijzonder mooi bronzen beeld, in aanwezig is. Er waren in Kamakura tal
+van tempels, die alle Buddhist-tempels zijn. Naast den
+Shinto-godsdienst bestaat in Japan de Buddhist-godsdienst. Het is
+echter een Buddhisme, dat van uit Burma naar Britsch-Indi&euml;,
+vandaar over Thibet naar China kwam en van China over Korea Japan
+bereikte. Op dien langen tocht, waarvoor vele eeuwen noodig waren,
+alvorens Japan bereikt werd, heeft het Buddhisme veel van zijn waar
+karakter verloren en een eigen Japansch karakter aangenomen. De
+Shinto-godsdienst en het Buddhisme schijnen zich altijd goed verdragen
+te hebben; vele Japanners zijn gedurende hun geheele leven
+Shinto&rsquo;s, doch laten zich op Buddhistische wijze begraven. In den
+Hachimantempel, den tempel, die aan den God van den oorlog gewijd is,
+genoten wij vooral van het prachtige uitzicht. De berg Fuji, de hoogste
+en de heilige berg in Japan, was zeer duidelijk te zien.</p>
+
+<p>Toen wij &rsquo;s avonds in het hotel teruggekeerd waren, wachtte
+ons beiden een groote bundel brieven, die zich gedurende zes weken hier
+opgestapeld hadden. Voor beiden was de inhoud van vele dier brieven
+ongeveer gelijkluidend. Men wenscht ons in het land terug, er is te
+veel te doen voor de thuis zijnde werksters, enz., enz., waardoor wij
+beiden den indruk kregen, dat het zelfzuchtig van ons zoude zijn,
+indien wij onze reis niet gingen bekorten en terugkeerden om de
+vrienden bij te staan in het werk, dat op het oogenblik in eigen land
+aller krachten vordert. Dientengevolge was Maandagmorgen ons eerste
+werk naar de verschillende kantoren te gaan om onze <span class=
+"pagenum">[<a id="pb688" href="#pb688">688</a>]</span>tehuisreis voor
+te bereiden. Mrs. Catt kan eerst op de boot, die 19 Oct. van hier
+vertrekt naar San Francisco afreizen en heeft die plaats besproken,
+terwijl ik dan den volgenden dag per Trans-Siberische lijn naar Holland
+kom. Wij hebben nu nog anderhalve week in Japan, die wij zoo goed
+mogelijk hopen te besteden. Tijd en lust om hier vergaderingen te
+beleggen en voor vrouwenkiesrecht te werken, ontbreekt ons geheel,
+zoodat wij de propaganda voor de goede zaak in Japan tot later zullen
+uitstellen. Japan is waard voor &rsquo;n tweeden keer bezocht te worden
+en via Rusland is de afstand zoo klein geworden, dat men tegen de reis
+niet behoeft op te zien.</p>
+
+<p>Ik ga dezen brief nu eindigen, omdat de mail weldra gesloten wordt.
+Over &rsquo;t geen ik hier nog zie en wedervaar, zal ik nog het een en
+ander in een volgenden brief melden, al bereikt die dan ook Holland
+niet, v&oacute;&oacute;rdat ik zelf daar aankom.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">III.</h3>
+
+<p>Ik wil dezen brief beginnen met een praatje over de kleeding der
+Japanners; dat is hier wel de moeite van eene korte beschrijving waard.
+Beginnen ook in de hoogere standen de heeren&mdash;en ook enkele
+dames&mdash;zich Europeesch te kleeden, verreweg het grootste aantal
+der bevolking draagt nog de typische Japansche kleeding. Die is voor de
+vrouwen schilderachtig mooi, maar onpractischer kan ik mij haast niets
+voorstellen. Zij is goed geschikt voor nietsdoende, thuiszittende
+dames, maar de vrouwen nemen hier aan heel veel arbeid deel en daarbij
+hindert hare kleeding op allerlei wijze. De mooie, lange kimono, met
+hare ellenlange mouwen, die door &rsquo;n breeden band om het middel
+vastgebonden wordt, hindert in elke armbeweging en maakt een geregeld
+loopen onmogelijk. Schuifelend, met binnenwaarts gekeerde voeten,
+moeten de vrouwen zich voortbewegen, anders slaat de kimono van onder
+open en laat dikwijls een paar ongegeneerde bloote beenen zien. Als
+schoeisel dragen de dames op straat houten klompjes, zoo eenvoudig als
+men zich maar voorstellen kan. Een vierkant plankje met een lint, dat
+tusschen den grooten en tweeden teen door gaat, en onder het plankje
+van voor en achter een paar klosjes, dat is alles. Als het regent en de
+straten zijn <span class="pagenum">[<a id="pb689" href=
+"#pb689">689</a>]</span>vol modder, dan worden klompjes gedragen, die
+minstens tien centimeter hoog zijn, zoodat de modder hoog moet spatten,
+wil zij de voetjes der kleine Japansche bevuilen. Allergrappigst
+trippelen ze op die hooge houtjes voort.</p>
+
+<p>Hoeden worden door de dames niet gedragen; heur mooi zwart haar is
+altijd smaakvol opgemaakt en met gekleurde spelden, een bloem of een
+strik verfraaid. Alleen bij de vrouwen uit &rsquo;t volk ziet men soms
+hoofddoeken, die meestal van witte stof zijn, doch die met blauwe en
+roode bloemen of figuren geborduurd, aan het mooie gezichtje een
+frissche omlijsting geven.</p>
+
+<p>De mannen dragen ook kimono&rsquo;s, die oogenschijnlijk gelijk zijn
+aan die der vrouwen, doch op verre na niet zoo lang. Zij zijn meestal
+van een effen en stemmige tint, maar de band om het middel is dikwijls
+ook van een heldere kleur. Veel ziet men hier ook de divided skirt, de
+rokbroek zegt men bij ons, door de mannen dragen. Deze is precies zoo
+als zij een kwart eeuw geleden door sommige dames in Europa en Amerika
+gedragen werd en later op de fiets nog wel eens dienst deed. Of de
+vrouwen dit model uit Japan hebben overgenomen, of dat de Japanners het
+van de Europeesche dames hebben afgezien, weet ik niet met zekerheid te
+zeggen. Voor de laatste onderstelling pleit, dat men deze dracht het
+meest bij schooljongens en bij het onderwijzend deel der bevolking
+ziet. Het zou mij niet verwonderen, als het door de Amerikaansche
+zendelingen hier op de scholen was ingevoerd. Deze zijn het ook die
+begonnen de meisjes een eenvoudig rokje over de <span class="corr" id=
+"xd0e6957" title="Bron: kinomo">kimono</span> te laten dragen en deze
+laatste een eind te bekorten, zoodat de kinderen vrij kunnen loopen.
+Deze rokjes zijn nu overal op de scholen ingevoerd, en worden ook door
+de onderwijzeressen gedragen.</p>
+
+<p>Nu ik toch over kleeding schrijf, wil ik er wat over Europeesche
+kleeding aan toevoegen. Het wemelt in Yokohama van kleermakers, voor
+heeren zoowel als voor dames. Niemand komt hier, die zich niet in een
+paar dagen eenige pakken of japonnen laat maken. Of men ze noodig heeft
+of niet, men bestelt hier. In 24 uur maakt men hier een of ander zijden
+damescostuum, vol met de hand geborduurd garneersel en betaalt daarvoor
+niet meer dan men thuis voor maakloon gewoon is te geven. Geen
+Amerikaansche dame of heer gaat <span class="pagenum">[<a id="pb690"
+href="#pb690">690</a>]</span>van hier, die niet eerst zijn heele
+garderobe vernieuwt. Het zijn allen Chineezen, die dit meesterwerk
+leveren. Het borduren geschiedt alleen door mannen, die soms met vijf
+tegelijk aan &eacute;&eacute;n patroon werken. Ook deze borduurders
+zijn meestal Chineezen, alhoewel er ook vele Japanners onder hen zijn,
+doch de Chineezen leveren verreweg het knapste werk.</p>
+
+<p>Nadat wij in Yokohama nog verschillende uitstapjes in de omgeving
+gemaakt hadden, togen wij naar Tokio, de hoofdstad van Japan, waar
+tegenwoordig ook de regeering zetelt en de keizer woont. Slechts een
+half uur behoeft de trein, om de menschen van <span class="corr" id=
+"xd0e6966" title="Bron: Yohohama">Yokohama</span> naar Tokyo over te
+brengen. En daar komt men dan in een geheel andere omgeving. In
+eerstgenoemde stad wonen duizenden Europeanen van allerlei landaard en
+zeer vele Chineezen, daar is het centrum van zakendoende menschen, de
+handelsstand deelt er de lakens uit, terwijl in Tokio de staatslieden,
+de regeeringspersonen leven, en de adelstand en de voorname Japanners
+er de hoofdpersonen zijn. Het geheele aantal Europeanen, dat in Tokio
+woont, is nog geen 150. Men verwacht hier dus een Japansche stad bij
+uitnemendheid te vinden, maar daarin wordt men teleurgesteld. De
+omgeving van het keizerlijke paleis, het paleis zelf mag men niet
+bezichtigen, de verschillende groote regeeringsgebouwen, de groote
+handelsbanken en kantoren, de groote winkels, de openbare bibliotheek,
+het post- en telegraafkantoor, etc., ziet er alles echt Europeesch uit
+of laat mij liever zeggen, zijn meestal trouwe nabootsingen van hetgeen
+Amerika op dit gebied levert. Er is natuurlijk nog een groot gedeelte
+oude stad, waar men het Japansche leven nog in ongerepten vorm kan
+bewonderen, maar dat zal niet zoo heel lang meer zijn, want Japan en de
+Japanners zijn haastig bezig zich te veramerikaniseeren en te
+vereuropiseeren. De Engelsche taal wordt op alle scholen onderwezen en
+voor de reeds opgegroeide jeugd zijn avondscholen, waar uitsluitend
+Engelsch onderwezen wordt. In alle winkels, in treinen en trammen
+spreken dan ook de bedienden en conducteurs min of meer goed
+Engelsch.</p>
+
+<p>Er is op het oogenblik in Tokyo een koloniale tentoonstelling, waar
+de producten, de menschen en alles wat de koloni&euml;n opleveren,
+tentoongesteld worden. Dat is een zeer leerzame tentoonstelling, die
+een goed beeld geeft van het leven en de ontwikkeling der bevolking in
+de Japansche koloni&euml;n. Wij zagen <span class="pagenum">[<a id=
+"pb691" href="#pb691">691</a>]</span>er de Ainu&rsquo;s, die in Yezo
+leven, het Noordelijkste punt van Japan, en die, volgens sommige
+schrijvers, de oorspronkelijke bevolking van Japan uitmaakten. Het is
+nog een zeer primitief volk. De mannen zijn breed en zwaar gebouwd, met
+lange, zwarte of grijze baarden, en zeer klein van gestalte. Zij
+gelijken precies op de kaboutermannetjes, die in steen zooveel in onze
+tuinen voorkomen. De vrouwen zijn leelijk en hebben bijna allen zware
+snorbaarden, waarvan de punten naar beneden hangen of over de wangen
+naar boven gekeerd zijn. Korea wordt nu ook onder de Japansche kolonies
+gerangschikt en was goed vertegenwoordigd. Wij brachten op deze
+tentoonstelling een heelen middag zoek, omdat het ons zoo&rsquo;n goed
+beeld van den vooruitstrevenden geest der Japanners gaf. Den geheelen
+middag waren tal van onderwijzers en onderwijzeressen met geheele
+klassen kinderen in de verschillende afdeelingen aanwezig, om den
+kinderen aanschouwelijk onderricht te geven in hetgeen Japan op dit
+gebied vermag. Een der onderwijzers vertelde ons, dat voor alle scholen
+in Japan vrij entr&eacute;e op deze tentoonstellingen is. Ook wij
+hadden slechts een minimum entr&eacute;e te betalen.</p>
+
+<p>Een anderen middag, toen wij met onzen gids tal van tempels en
+dergelijke merkwaardigheden gezien hadden en wij moede waren, bracht
+hij ons in het clubgebouw van voorname Japanners, de Mapleclub. De
+heeren dezer club veroorloven den gidsen overdag vreemdelingen daar te
+brengen om hun mooi gebouw te doen bewonderen en zich door de
+Geisha&rsquo;s van thee te laten bedienen. Het was een typisch Japansch
+gebouw met grooten tuin. Wij kregen slofjes over onze schoenen, doch de
+gids moest zijne schoenen uittrekken, en zoo werden wij rondgeleid. Wij
+troffen het, dat eenige Geisha&rsquo;s juist onderricht in muziek
+kregen en in een andere kamer vijf anderen dansles hadden. Het
+muziekonderricht werd door een man gegeven en kwam ons vrij primitief
+voor. Op onmogelijke instrumenten werden leelijke geluiden
+voortgebracht en nog leelijker gezongen. Maar de dansles was
+allervermakelijkst. Een oude vrouw gaf het onderricht. Dit vrouwtje was
+gewis tusschen de 60 en 70 jaar, maar was nog zoo lenig, vertoonde in
+elke beweging nog zooveel gratie, dat het hoogst interessant was, haar
+gade te slaan. Zij deed elke beweging voor en gaf steeds, in voor ons
+onverstaanbare taal, eene <span class="pagenum">[<a id="pb692" href=
+"#pb692">692</a>]</span>verklaring van de beteekenis der beweging. Een
+paar andere meisjes gaven de maat aan, spelende op een guitaar, maar
+het oude moedertje zong de melodie al dansende. Zij moet in hare goede
+jaren eene betooverende Geisha geweest zijn, want nog vertoonde zij,
+bij al hare gratie, mooie regelmatige gelaatstrekken. Er waren twintig
+Geisha&rsquo;s in dit clubgebouw, waarvan er velen ware schoonheden
+zijn, die den heerenclubleden op alle mogelijke wijze het leven moeten
+veraangenamen. Wij zagen er zelfs twee kindertjes van tien jaren, die
+nog geen vollen dienst doen, maar voor het vak worden opgeleid. Toen
+wij alles gezien hadden, vlijden wij ons in een der vertrekken op
+Japansche wijze op den grond neder en ontvingen elk een geurig kopje
+groene thee met een paar rijstkoekjes, waarvoor dit huis bijzonder
+gerenommeerd is.</p>
+
+<p>Toen wij in het hotel teruggekeerd waren, vroegen eenige daar ook
+vertoevende Amerikaansche dames ons, om ons met haar dien avond te
+vereenigen om in een der gerenommeerde theehuizen een Geishadans te
+laten organiseeren. Sommige theehuizen geven daartoe de gelegenheid en
+laten daarvoor van 10 tot 30 Yen betalen, onverschillig hoe groot het
+gezelschap is, dat komt zien en luisteren. Zoo&rsquo;n voorstelling
+duurt ongeveer anderhalf uur. Om 9 uur ging het heele gezelschap dames
+met &eacute;&eacute;n gids in rickshaws (rikisha, zal ik in Japan
+moeten schrijven) naar het aangegeven theehuis. Zoo&rsquo;n lange rij
+rikishaas is in Japan bij avond op zich zelf reeds een mooi gezicht,
+omdat elk voertuigje door bont gekleurde lampions verlicht wordt. Aan
+het theehuis aangekomen, werden wij door een bijdehante madam zeer
+hartelijk ontvangen. Zij liet ons allen &rsquo;n paar bonte slofjes
+over onze schoenen aantrekken, door lieve kinderen geholpen en daarna
+mochten wij den drempel van haar heiligdom overschrijden. Nu werden wij
+naar boven geleid, waar wij ons allen op den matten vloer neervlijden,
+met een klein bankje voor rustpunt voor de armen en toen werd ons door
+de poppige kindertjes de Japansche groene thee met Japansche
+rijstkoekjes voorgediend. Ieder kreeg zijn eigen mooi-gelakt blaadje
+met klein theepotje en kopje en koekjes voor zich en kon zich daarvan
+naar believen bedienen. Onderwijl hadden de Geisha&rsquo;s zich voor
+den dans gereed gemaakt en waren de muziekinstrumenten opgesteld. Het
+was heel mooi en heel interessant, wat wij te zien en te <span class=
+"pagenum">[<a id="pb693" href="#pb693">693</a>]</span>hooren kregen,
+maar mrs. Catt en ik vonden het zeer veel gelijken op de Javaansche
+gamelang en de Javaansche danseressen, zooals wij het op Java gezien
+hebben. In elk geval houden beide nauw verband met elkaar. Tusschen de
+dansen van de Geisha&rsquo;s in, gaven de kinderen,
+leerling-Geisha&rsquo;s, ons verschillende van hare dansen te zien. Dat
+was echt mooi door den eenvoud en de gratie. Dit is echter volkomen
+gelijk aan wat in Zwitserland, door Dalcroze, is ingevoerd en van daar
+nu ook in ons land grooten opgang maakt. Het waren in beeld gebrachte
+fabeltjes of kindervertellingen, die allerguitigst aanschouwelijk
+werden gemaakt.</p>
+
+<p>De gids zelf gaf ons van elken dans vooraf eene korte verklaring.
+Hebben Isidore Duncan en Dalcroze in Azi&euml; hunne eerste indrukken
+opgedaan, die hen leidden tot eene hervorming van den Europeeschen
+dans, is een vraag, die onwillekeurig tot ons komt, als men de pogingen
+van deze twee artisten gadeslaat en de volmaaktheid van &rsquo;t geen
+zij beoogen in verschillende Aziatische landen voor zich ziet.</p>
+
+<p>Van Tokyo uit, gingen wij twee dagen naar boven, naar Nikko. Dit is
+een ander van de drie mooiste punten van Japan en in dit seizoen, door
+de tot den top begroeide bergen met Mapleboomen, zeer bijzonder
+prachtig. Wij hadden ons van het natuurschoon in Nikko zeer veel
+voorgesteld, omdat wij er aanhoudend van gehoord en gelezen hebben,
+maar wat wij zagen overtrof onze stoutste verwachtingen. Men staat
+eenvoudig ademloos te kijken naar alles rondom, en weet geen woorden te
+vinden, om zijne indrukken weder te geven. De natuur is daar
+onbeschrijfelijk grootsch. En in die schoone omgeving heeft Japan zijne
+prachtigste tempels, die als kunstgewrochten wedijveren met de
+schoonheid der natuur waarin zij zich bevinden. Ook de geschiedenis,
+aan deze tempels verbonden, is zoo belangrijk en geeft elk onderdeel
+eene historische waarde. Voor de Hollanders is het interessant te
+weten, dat de mooiste bronzen, reuzengroote candelabre, eene
+Hollandsche kandelaar is, een prachtig oud-Hollandsch model, die ruim
+300 jaren geleden door de Hollandsche handels-compagnie in Japan den
+Shogun ten geschenke is aangeboden, met het doel, om in
+&eacute;&eacute;n der tempels van Nikko geplaatst te worden. De tweede
+in grootte en pracht is een kandelaar door de bewoners van Yezo den
+Shogun aangeboden; deze is ook in Holland <span class="pagenum">[<a id=
+"pb694" href="#pb694">694</a>]</span>vervaardigd en moest dienen als
+pendant van den eerstgenoemden. Vreemd is zeker, dat deze twee
+prachtige candelabres nimmer zijn opgehangen, doch door een steenen
+omhulsel beschermd, bij den ingang van den tempel tentoongesteld
+zijn.</p>
+
+<p>De tempels in Nikko leveren een aardig mengsel van den Shinto- en
+den Buddhistengodsdienst. Het zijn Shintotempels met de Shinto Tori er
+voor, doch met de Buddhabeelden binnen in. Men kan in deze tempels
+tezelfdertijd de Godin van de Zon, of den God van den Wind, of een
+ander afgodje aanbidden en Buddha met zijne discipelen verheerlijken.
+Ook de priesters leveren zoo&rsquo;n heerlijk mixtum. Het zijn mannen,
+die zich geheel aan het priesterschap wijden, geen ander werk
+verrichten om den kost te verdienen, doch die gewoon wereldsch getrouwd
+zijn en een of meer vrouwen en kindertjes bezitten. Deze vrouwen doen
+dan dikwijls dienst als tempelmaagden, dat is te zeggen, zij zitten in
+een wit gewaad op een mat voor een tempelingang en voeren min of meer
+een dans uit, als men een paar centen of een dubbeltje op de voor haar
+liggende mat gooit. Wij offerden het dubbeltje, toen stond de
+tempelmaagd op, die een hoogst zwangere vrouw bleek te zijn, voerde
+eenige ronddraaiende bewegingen uit, accompagneerde zich zelve met een
+in de rechterhand dragend belletje en maakte met de linkerhand eenige
+ongracieuse handbewegingen.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-775.jpg" alt=
+"Het meer Churenji bij Nikko." width="720" height="494">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Het meer Churenji bij
+Nikko.</span></p>
+</div>
+
+<p>Ook in Nikko zagen wij, vooral den Zondag, weder tal van
+schoolkinderen met de hun begeleidende onderwijzers en
+onderwijzeressen. Elk deel van de tempels werd hun verklaard; telkens
+zagen wij eene klasse neerhurken en hoorden dan den voor hen staanden
+onderwijzer eene uitlegging geven van wat de volgende tempel voor
+historische beteekenis heeft en welke onderdeelen het meest te
+bewonderen zijn.</p>
+
+<p>Een van de karakteristieke bijzonderheden van Nikko is de Roode
+Brug. Dit is een heilige brug, waar niemand over loopen mag. Alleen de
+vroegere Shoguns en nu de Mikado en bij heel enkele bijzonderheden de
+hooge priesters mogen hunne voeten op deze brug zetten. Aan deze brug
+is natuurlijk eene geschiedenis verbonden, die fabelachtig genoeg
+klinkt, doch die door de Japanners toch als waarheid wordt aangenomen.
+Heel erg verkort komt zij daarop neder, dat eene der Japansche
+heiligen, S&ouml;d&ouml; Sh&ouml;hun, eens in zijn droom vier wolken
+zag, <span class="pagenum">[<a id="pb695" href=
+"#pb695">695</a>]</span>die hem noodigden te volgen. Hij maakte zich
+onmiddellijk gereed, om dat bevel op te volgen en liep dagen achtereen
+over bergen en dalen tot hij ten slotte kwam voor den grooten,
+snelvlietenden stroom, waar nu de brug staat. Daar kon hij niet verder.
+Hij ging bidden om hulp. Na lang genoeg gebeden te hebben, verschenen
+twee roode draken, die van beide oevers zich verhieven en boven het
+midden van den stroom zich vereenigden. Onmiddellijk zag Sh&ouml;hun,
+dat dit de brug was, waarover hij gaan moest, en aan de andere zijde
+gekomen, merkte hij de plek, om daar later een roode brug te bouwen.
+Dit is nu de mooie, boogvormige, prachtig roodbruin gelakte roode brug,
+die met het veelkleurige groen boven, en den witschuimenden stroom
+onder zich, een schilderachtig geheel vormt. De twee dagen, die wij in
+Nikko doorbrachten, waren juist genoeg om een onvergetelijken indruk
+achter te laten en den wensch te vestigen er nog eens voor langeren
+tijd te mogen vertoeven.</p>
+
+<p>Toen wij van Nikko weder in het Imperial-hotel in Tokyo aangeland
+waren, vonden wij daar eenige kaartjes van Japansche dames, die onze
+namen in de lijst der gasten van het hotel vermeld hadden gezien en
+getracht hadden ons te bezoeken. Het was ons eerste werk den volgenden
+morgen, om deze visites te beantwoorden. Het eerste bezoek, dat wij
+brachten, was bij mad. Ma Tsuruda, die een private
+hoogeronderwijs-inrichting voor meisjes heeft, doch wier school door de
+regeering erkend is, zoodat de diploma&rsquo;s aan haar school behaald,
+gelijk gesteld zijn met de regeerings-diploma&rsquo;s. Hoewel mad.
+Tsuruda hare leerlingen, meisjes van 16 tot 20 of 22 jaar,
+hoofdzakelijk tot onderwijzeressen voor hoogere- en middelbare scholen
+opleidt, zijn er toch ook vele meisjes uit de voorname standen onder
+hare leerlingen, die eenvoudig de school bezoeken, voor meerdere
+ontwikkeling. Wij hoorden van deze interessante Japansche vrouw, die
+hare opleiding in Engeland heeft genoten, vele bijzonderheden omtrent
+het leven en het werken der moderne Japansche vrouwen, die op het
+oogenblik eene geheele hervorming door maken en over niet al te langen
+tijd met de Europeesche vrouwen op &eacute;&eacute;n lijn gesteld
+kunnen worden. Voor de politieke rechten der vrouw, wordt in Japan nog
+niet veel gevoeld, wat verklaard moet worden uit het feit, dat de
+politieke toestand van het land een zoo geheel <span class="pagenum">
+[<a id="pb696" href="#pb696">696</a>]</span>bijzondere is en ook de
+mannen geen noembaren directen invloed op de regeering uitoefenen. Men
+gelooft nog heel sterk, dat de Mikado een godsgezant is en wat hij
+doet, of wat in zijn, naam gedaan wordt, door menschelijke inmenging
+niet verbeterd kan worden. Zooals de Mikado doet, heeft de god der
+Japanners het gewild en zoo moet het uitgevoerd worden.</p>
+
+<p>Na ons bezoek bij mad. Tsuruda, begonnen wij toch een beetje hoop te
+koesteren, om in den korten tijd van ons verblijf in Japan, toch nog
+iets van een comit&eacute; of <span class="corr" id="xd0e7007" title=
+"Bron: vereenigingje">vereeniginkje</span> tot stand te brengen, die op
+de een of andere wijze aan den Wereldbond verbonden kan worden. Mad.
+Tsuruda werd daarover geraadpleegd en als antwoord zond zij ons niets
+anders dan een invitatie voor een lunch, die door 8 Japansche dames
+onderteekend was.</p>
+
+<p class="alignright">16 October 1912.</p>
+</div>
+
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">IV.</h3>
+
+<p>De acht dames die de uitnoodiging voor een lunch onderteekend
+hadden, waren aangegroeid tot achttien, waaronder Mme Osaki, de vrouw
+van den vorigen burgemeester van Tokyo. Wij hadden gehoopt dat men ons
+een huiselijk Japansch diner zou aanbieden, doch in plaats daarvan
+werden wij Donderdagmiddag om half &eacute;&eacute;n zeer officieel en
+Europeesch door de Japansche dames in het Imperial hotel ontvangen en
+had ook daar een half uur later de lunch plaats. Behalve madame Osaki,
+die in een prachtig zwart-kanten costuum verscheen, waren alle andere
+dames in Japansche kleedij. De houten klompjes van deze dames waren
+alleen van wat fijner hout en velen met paarlemoer ingelegd, de
+kimono&rsquo;s waren van prachtige zware zijde en zeer stemmig van
+kleur, alleen de prachtige parelen en diamanten gaven uiterlijk eenig
+vertoon van rijkdom. Een der dames, madame Ishi, was 25 jaar geleden
+als jong meisje drie jaar in Holland geweest. Haar meisjesnaam is
+Watanabe. Haar vader, baron Watanabe, was een groot vriend van Holland
+en de Hollanders, hij sprak onze taal met groot gemak en was een
+bewonderaar van de Hollandsche literatuur. Hij wilde dat zijn eenige
+dochter goed Hollandsch zou leeren en daarom had hij haar naar haar oom
+<span class="pagenum">[<a id="pb697" href=
+"#pb697">697</a>]</span>gezonden, die toen gezant in Den Haag was. Maar
+madame Ishi heeft haar Hollandsch geheel vergeten en kon zelfs geen
+enkel woord meer verstaan. Alle aanwezige dames namen op de een of
+andere wijze aan de vrouwenbeweging deel, die hier in Japan
+voornamelijk daarin bestaat, dat zij het onderwijs der vrouwen tracht
+te bevorderen en den maatschappelijken werkkring der vrouwen uit te
+breiden. Daarnaast hebben zij allerlei patriottische en philantropische
+vereenigingen.</p>
+
+<p>Na de zeer goede lunch, die echter in geenen deele een Japansch
+karakter droeg, kreeg Mrs. Catt gelegenheid om het doel van den
+Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht uiteen te zetten. Zij deed dat in zeer
+korte trekken, legde voornamelijk het gewicht van haar speech op het
+aanstaande congres in Budapest, waar vele Aziatische vrouwen
+vertegenwoordigd zullen zijn en waar wij bij bijna alle volkeren, die
+wij in het afgeloopen jaar bezocht hebben, van eenige vrouwen
+toezegging ontvingen, om in elk geval een volledig rapport van den
+maatschappelijken en wettelijken toestand der vrouw in haar land te
+zullen zenden. Japan, het leidende land in Azi&euml;, moest natuurlijk
+op dat congres ook vertegenwoordigd zijn en zeer zeker mocht een
+rapport van dat land niet ontbreken. Met een paar woorden wees zij even
+op het feit dat China niet alleen vertegenwoordigd zal zijn, maar dat
+de Chineesche vrouwen nationaal georganiseerd voor vrouwenkiesrecht
+strijden en aansluiting aan den Wereldbond aangevraagd hebben. Dit is
+voor Japan de grootste prikkel om ook aan het werk te gaan. Bij China
+achterstaan, dat kan dit fiere Japansche volk niet verdragen. Een
+rapport werd verzekerd en eenige dames beloofden, als niet onvoorziene
+omstandigheden het onmogelijk maken, zelf in Budapest te komen om het
+rapport voor te lezen of aan te bieden.</p>
+
+<p>Daarna werden wij in den kring onzer gastvrouwen door twee
+weekblad-reporters gephotographeerd en toen werden wij onthaald op
+muzikale voordrachten. Ik weet niet wat meer te bewonderen was, den
+eenvoud en de gratie van de artisten, dan wel het sublieme werk dat zij
+leverden. Wij kregen een piano-solo van Schumann en van Chopin,
+liederen van Weber, Franz, Rubinstein en Mattei en een viool-solo van
+Max Bruch te hooren, zoo volmaakt in uitvoering en voordracht, dat
+daaruit gerust de conclusie getrokken mag worden dat de Japanners <span
+class="pagenum">[<a id="pb698" href="#pb698">698</a>]</span>in muzikaal
+opzicht zeer zeker de eersten onder de Aziatische en in geenen deele de
+laatsten onder de Westersche volken gerekend moeten worden. Hebben de
+Japanners tot heden nog geen wereldberoemde muzikale artisten geleverd,
+&rsquo;t geen wij Donderdagmiddag te hooren kregen doet voor de
+toekomst veel verwachten. Het was zoo aardig die kleine handjes van de
+pianiste over de pianotoetsen te zien glijden en de kleine violiste
+haar klein viooltje te zien hanteeren; alleen de zangeres was een klein
+beetje grooter dan een gemiddelde Japansche, doch zij ontwikkelde een
+stemgeluid die een veel forscher gestalte zou doen vermoeden.</p>
+
+<p>Om 5 uur spoedden wij ons naar Yokohama terug, omdat mrs. Catt
+beloofd had, daar dien avond in een literaire en muzikale club van
+uitlanders over de wereldbeweging voor vrouwenkiesrecht te zullen
+spreken. Toen wij daar &rsquo;s avonds om 9 uur in de Van Schaick-Hall
+binnenkwamen, was de zaal geheel gevuld met Amerikanen, Engelschen,
+Duitschers, Franschen, Hollanders en misschien nog andere
+nationaliteiten, die mrs. Catt een warm welkom boden. Door den
+president der club, predikant Dearing, werd zij bij het publiek
+ingeleid met een speech, die het gevolg had, dat mrs. Catt onmiddellijk
+vuur vatte en dien avond sprak, zooals zij in haar beste momenten
+alleen kan spreken. De heer Dearing toch deed mrs. Catt alle eer aan,
+maar gaf, zonder het te willen, blijk, dat hij van de geheele
+vrouwenkiesrechtbeweging niets begrijpt en nooit de moeite genomen
+heeft zich er in te verdiepen. Noch van de beteekenis, noch van den
+omvang, noch van den voortgang, van deze beweging had hij eenig begrip
+en dat toonde hij glashelder in zijn korte inleiding aan. Bovendien las
+hij zijne vijf-minuten-speech van een papier, en toen direct daarna
+mrs. Catt opstond en met haar heerlijk geluid de prachtig gevormde
+zinnen, zoo logisch gedacht en zoo samenhangend, van haar lippen deed
+rollen, moest zij onwillekeurig bij elkeen de overtuiging vestigen, dat
+het bespottelijk is, dat zulken vrouwen elke invloed op de regeering
+wordt onthouden, terwijl den mannen, uit het feit alleen, dat zij man
+zijn, die invloed in alle constitutioneele landen is gegeven. Mrs. Catt
+gaf dien avond het geheele gezelschap herhaaldelijk gelegenheid om te
+schaterlachen over de dwaze positie, waarin de hedendaagsche vrouw door
+de veranderde sociale toestanden is komen te <span class="pagenum">[<a
+id="pb699" href="#pb699">699</a>]</span>staan en waaruit zij nooit zal
+kunnen komen, zoolang de regeering uitsluitend in handen van mannen
+blijft. Glashelder toonde zij aan, dat onze strijd niet gaat tegen
+mannen, doch dat wij te strijden hebben tegen vooroordeel,
+bekrompenheid, zelfvoldaanheid en dergelijke hoedanigheden bij mannen
+en vrouwen beiden.</p>
+
+<p>Met een enkel woord wil ik hier nog iets over het Japansche tooneel
+zeggen. Het na&iuml;eve ouderwetsche tooneel, waarbij de acteurs met
+een gemaakt hoog geluid spreken, alsof zij menschen uit een onder- of
+bovenwereld zijn en waarop alleen middeleeuwsche toestanden
+aanschouwelijk worden gemaakt, staat op het punt te verdwijnen en voor
+de in Azi&euml; overal veelvuldig verrijzende cinematografen plaats te
+maken. Hier en daar is nog zoo&rsquo;n theater te bewonderen. De
+stukken duren meestal den geheelen dag, doch een gewoon mensch heeft er
+genoeg van als hij er een uur naar heeft gezien en geluisterd.
+Begrijpen doet men er niet veel van, maar het oog wordt onophoudelijk
+geboeid door de schilderachtige tooneeltjes; de kleeding, de houding,
+de grimeering der acteurs&mdash;ook de vrouwenrollen worden door mannen
+vervuld&mdash;alles doet aan de ouderwetsche Japansche plaatjes denken.
+Elk tooneeltje is een schilderij. Maar na&iuml;ef is alles in groote
+mate. Tooneelveranderingen, costuumverwisseling, alles geschiedt bij
+open doek; de man of mannen, die daarbij dienst doen, verschijnen in
+een zwart gewaad en met een zwarten sluier voor, wat beteekent, dat men
+ze eigenlijk niet zien moet, dat zij eigenlijk niet bestaan. Geesten
+komen natuurlijk ook ten tooneele, die houden zeer huiselijke praatjes
+en verdwijnen of worden verondersteld, dat zij verdwenen zijn, als een
+zwart doek hun gestalte bedekt. Het is voor de vele vreemdelingen, die
+Japan tegenwoordig overstroomen, jammer, dat dit stukje ouderwetsch
+Japansch leven op het punt staat van de aarde te verdwijnen. In Tokyo,
+de drukke havensteden en in Kyoto worden thans stukken van Bernard
+Shaw, Ibsen, Sudermann, Shakespeare, Moli&egrave;re in het Japansch
+vertaald opgevoerd, waarbij de censuur brutaalweg die momenten schrapt,
+die gevaarlijk voor de Japansche jeugd worden geacht. Dat zijn niet de
+scrabeuse punten, als men die bij zulke schrijvers meent te moeten
+zoeken, maar dat zijn de gedeelten, waarin de oudervereering niet haar
+deel krijgt, of waarin de vrouw <span class="pagenum">[<a id="pb700"
+href="#pb700">700</a>]</span>niet genoeg op haar plicht, zich alles te
+laten welgevallen, gewezen wordt, of waarin de man niet als het
+superieure wezen verschijnt. In deze moderne stukken spelen nu ook
+vrouwen mede en het zijn de meisjes uit de gegoede kringen, die zich
+aan het tooneel, het nieuwe, willen wijden. Eenige zeer goede actrices
+zijn reeds gevormd.</p>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-793.jpg" alt=
+"In de theaterstraat te Yokohama." width="720" height="565">
+<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In de theaterstraat te
+Yokohama.</span></p>
+</div>
+
+<p>Daar ik v&oacute;&oacute;r mijn vertrek uit Japan Kyoto nog wilde
+zien, verliet ik mrs. Catt Vrijdagmorgen, om naar deze stad te gaan.
+Zij gaat Zaterdagmorgen en voor dien laatsten dag liet ik haar bij hare
+Amerikaansche kennissen achter. In Kyoto aangekomen nam ik onmiddellijk
+een gids, die mij voor de paar dagen die ik er verblijven moet zal
+vergezellen en overal rondgeleiden. Natuurlijk bracht hij mij het eerst
+naar een tempel, den oudsten tempel in Japan, &rsquo;n tempel vol van
+historische bijzonderheden; maar ik heb in de laatste maanden zoovele
+tempels gezien, die uit den aard der zaak alle in hoofdzaak
+overeenstemmen, dat ik mijn gids in zachte woorden te verstaan gaf, dat
+hij mij Kyoto met alle Japansche bijzonderheden moest laten zien, maar
+dat ik van tempels nu genoeg had.</p>
+
+<p>Kyoto is van alle Japansche steden in menig opzicht de
+interessantste, want zij is geheel en al Japansch, vreemde invloeden
+hebben er nog niet veel verandering gebracht. Van 749 tot 1867 was
+Kyoto de hoofdstad van Japan en de residentie van den Mikado. Het hof
+is nu naar Tokyo overgebracht, maar Kyoto blijft toch de grootste
+aantrekking voor de vele vreemdelingen die Japan willen zien en het
+Japansche volk willen leeren kennen. De stad ligt bovendien in de
+mooist denkbare omgeving, zoodat de mooiste uitstapjes van hieruit
+gemaakt kunnen worden. Kunst en industrie, Japansche kunst en industrie
+wel te verstaan, hebben hier hun hoogtepunt bereikt en de zijde-,
+porselein-, brons- en ivoorwinkels stallen een pracht uit, die alleen
+een bezoek aan deze stad zouden rechtvaardigen. Het paleis en het
+kasteel, waar vroeger de keizer en de <span class="corr" id="xd0e7043"
+title="Bron: Sh&ouml;gun">Shogun</span> woonden, zijn nu voor het
+publiek te bezichtigen en zijn ter wille van de zeldzame schilderijen
+een bezoek waard.</p>
+
+<p>Toen mijn gids wist wat mij eigenlijk het meest interesseerde bracht
+hij mij eerst naar een chrysanthemum-tuin, een publieke gelegenheid,
+waar de mooie najaarsbloemen in volle <span class="pagenum">[<a id=
+"pb701" href="#pb701">701</a>]</span>pracht aanwezig waren. Maar toch
+was ik daar zeer teleurgesteld, want onder al die vele bloemen, in
+groote verscheidenheid, was er niet een zoo mooi als ik ze in Holland
+dikwijls gezien heb. Daarbij kwam, dat men heel smakeloos, van elke
+plant een of ander figuur had gemaakt, door de bloemen onzichtbaar
+langs ijzerdraad te geleiden. Er waren scheepjes, violen,
+tempelpoorten, waaiers, parapluies, etc., het kwam mij voor dat de
+bloem door die gedwongen houding niet tot wasdom heeft kunnen
+komen.</p>
+
+<p>Een korten tijd vertoefden wij in een wassenbeelden-vertooning,
+alwaar zeer plastische sc&egrave;nes uit de Japansche geschiedenis, of
+liever de Japansche mythologie, waren in beeld gebracht. Hoewel ik nog
+slechts kort geleden die geschiedenis las, was deze opfrissching van
+mijne memorie mij toch zeer welkom. Dat <span class="corr" id=
+"xd0e7052" title="Bron: naieve">na&iuml;eve</span> geloof der Japanners
+dat hun Mikado regelrecht van God, hun God, afstamt, geeft hun politiek
+leven een bijzondere kleur. Als men ziet hoe tal van eenvoudige
+landslieden dagelijks pelgrimstochten maken naar de begraafplaats van
+den pas overleden keizer, daar offers brengen en uren lang liggen te
+bidden, dan begrijpt men pas van welke beteekenis het is het eenvoudige
+volk in het geloof te brengen, dat God de oervader van de keizers der
+Japanners is. Hun geschiedenis, die vol is van onderlinge oorlogen,
+oorlogen zoo wreed en zoo bloedig dat men verbaasd is dat er nog
+Japanners zijn overgebleven, vertelt brutaalweg dat Japan in oorlog met
+andere volken steeds de overwinnaar is gebleven, wat natuurlijk een
+gevolg is van de hooge bescherming waaronder het land staat. Zelfs in
+oorlogen waarbij zij het onderspit hebben moeten delven, weten zij de
+geschiedenis toch zoo te verdraaien dat het eigenlijk voor hun eene
+overwinning is geweest. Tegenwoordig gelooven zij, dat Japan niet
+alleen het leidende land der Aziatische volken is, maar dat weldra ook
+Europa en Amerika bij Japan ter school zullen gaan. Alleen enkele
+pessimistische Japanners waarschuwen hunne landgenooten openlijk in de
+dagbladen om geen verkeerde stappen te doen, omdat zij vreezen dat
+Japan thans zijn hoogtepunt heeft bereikt en een stilstand of
+achteruitgang in ontwikkeling wel eens spoedig zou kunnen intreden.</p>
+
+<p>Wij gingen daarna de Nyokoba, een gouvernementschool voor
+Geisha&rsquo;s bezoeken. Dit is zeker wel het toppunt van <span class=
+"pagenum">[<a id="pb702" href="#pb702">702</a>]</span>brutaliteit. Een
+regeeringsinrichting voor dansmeisjes en <span class="corr" id=
+"xd0e7059" title="Bron: Geisah&rsquo;s">Geisha&rsquo;s</span>! In geen
+land ter wereld treedt de prostitutie zoo schaamteloos op, wordt zij
+door de regeering zoo in de hand gewerkt en wordt zij zoo royaalweg
+beschouwd als een sociale instelling als in Japan. Maar laat mij er
+onmiddellijk aan toevoegen dat ook nergens de prostitutie zoo
+aantrekkelijk wordt gemaakt en dat het voor oppervlakkige toeschouwers
+lijkt, alsof zij al het walgelijke heeft afgelegd. In deze Nyokoba
+waren 570 leerlingen, meisjes van 8&ndash;15 jaar, die uit alle deelen
+van het land kwamen en die daar opgeleid worden, om, na een schooltijd
+van 3&ndash;5 jaar, aan den meestbiedenden bordeelhouder verkocht te
+worden. De ouders dezer kinderen hebben een maandelijks schoolgeld van
+8 yen te betalen, waarvoor hun dochtertje dan kost, inwoning en
+onderricht ontvangt. Dat schoolgeld wordt echter gaarne betaald, want
+na eenige jaren daar geweest te zijn, brengt zoo&rsquo;n kind van
+&eacute;&eacute;n tot twee duizend yen op. Voor dat geld moet zij dan
+drie jaar dienst doen en heeft zij gedurende die jaren niet het geluk,
+om, tengevolge van hetgeen van haar gevergd wordt, ziek te worden en in
+een hospitaal te sterven, dan heeft haar vader het recht, haar daarna
+opnieuw te verkoopen. Eenige jaren geleden hebben wij in het Maandblad
+voor Vrouwenkiesrecht een brief gepubliceerd, die door een groep van
+zulke meisjes tot eenige Amerikaansche vrouwen gericht was, met
+&rsquo;n noodkreet om haar te hulp te komen en de Japansche meisjes te
+redden uit een leven van diepste ellende, waarin zij vaak gestooten
+worden doordat de vader een opiumschuiver of speler is en dan zijn
+schulden betaalt met het geld, dat hij voor zijn dochter kan maken.
+Onwillekeurig kwam die brief mij voor den geest, toen ik deze
+Geisha-school, zooals de volksterm luidt, bezocht en die honderden
+jonge slachtoffers daar zag zich voorbereiden voor haar ongeluk. Het
+kwam mij voor, dat een sombere trek in al die lieve gezichtjes aanwezig
+was. Het is mogelijk, dat Japan&rsquo;s moraliteit niet lager staat dan
+die van alle andere naties, dat de immoraliteit hier alleen openlijker
+optreedt, doch alvorens Japan onder de beschaafde volkeren kan gerekend
+worden, zal zijn opvatting der prostitutie toch zeker een totale
+wijziging moeten ondergaan. Op die school wordt voor de kleintjes ook
+elementair onderricht gegeven in rekenen, schrijven, lezen etc., doch
+het onderwijs is er voornamelijk op <span class="pagenum">[<a id=
+"pb703" href="#pb703">703</a>]</span>ingericht om de verschillende
+kunsten te leeren, die een Geisha aantrekkelijk maken. Muziek, zang en
+dans, zich kappen en grimeeren, zijn de hoofdfactoren bij het
+onderwijs. De meeste onderwijzeressen zijn oude vrouwen, vroegere
+Geisha&rsquo;s, alleen voor zeer enkele vakken zijn mannen voor het
+onderricht aangesteld. Wij woonden er een muziek- en dansles bij. Bij
+deze laatste zagen wij een stuk van den beroemden N&ouml;-dans
+instudeeren. Deze dans werd vroeger alleen op zeer bijzondere dagen aan
+het hof en voor de keizerlijke omgeving uitgevoerd, doch tegenwoordig
+wordt zij ook op het tooneel voor een betalend publiek gegeven,
+waarvoor dan altijd de Japanners uit alle deelen van het land
+overkomen. Er zijn nu reeds drie avonden in de Maand November voor
+N&ouml;-dansen aangekondigd en de gids verzekerde mij, dat, wilde men
+op een dier avonden zeker zijn van een plaats in het theater, de
+kaarten dan nu reeds genomen moesten worden. Enkele van de leerlingen
+der Nyokoba, die bijzonder uitmunten in het dansen, worden ook wel aan
+theaterdirecteuren verkocht, maar dan is haar leven niet zooveel beter,
+want maar al te dikwijls moeten zij ook voor den directeur door dansen
+en op andere wijze het geld weder opbrengen, wat hij voor haar
+betaalde. Het spreekt van zelf, dat, in een land als hier, de
+prostitutie een gepatenteerd beroep is en de Staat van iedere Geisha
+een zekere belasting trekt, die hooger is, naarmate ook het meisje meer
+opbrengt voor den eigenaar.</p>
+
+<p>Wij zijn gewend al die meisjes Geisha&rsquo;s te noemen; de Japanner
+maakt echter een groot verschil tusschen een Geisha en een gewone
+prostituee. Geisha&rsquo;s zijn de meisjes, die in de clubhuizen een
+bepaalde club heeren dienen, of in de theehuizen dienst doen, terwijl
+de prostituee &rsquo;s avonds achter hare tralies te pronk zit en elken
+binnenkomende moet dienen. Elke min of meer groote stad in Japan heeft
+een heele buurt, waarin deze huizen gevestigd zijn en waarbinnen alleen
+deze vrouwen zich vrij mogen bewegen. In andere straten mogen zij niet
+komen.</p>
+
+<p>Morgenochtend ga ik Japan verlaten<span class="corr" id="xd0e7068"
+title="Niet in bron">;</span> ik heb er dan juist genoeg van gezien om
+den wensch levendig te houden, er nog eens terug te mogen komen. Want
+bij al het artistiek mooie wat het land te bewonderen geeft, heeft het
+ook een heerlijk klimaat, waarin men zich frisch en opgewekt gevoelt,
+<span class="pagenum">[<a id="pb704" href="#pb704">704</a>]</span>en
+bezit het bijna overal goede hotels, met matige prijzen, waarin de
+bezoeker niet ge&euml;xploiteerd wordt. Laat mij er nog aan toevoegen,
+dat in geen land in de heele wereld de spoorwegmaatschappijen zoo goed
+zorgen voor de passagiers als in Japan. Aan elk station zijn steeds tal
+van spoorweg-aangestelden aanwezig, die uitstekend voor de bagage der
+reizigers zorgen en waarvoor men niet verplicht is te betalen. Een
+fooitje van &rsquo;n dubbeltje voor 5 &agrave; 6 stuks bagage, maakt
+deze mannen uiterst dankbaar en men kan zeker zijn, dat alles terecht
+komt, waar men het besteld heeft. <span class="pagenum">[<a id="pb705"
+href="#pb705">705</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+
+<div id="ch51" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-811.gif" alt=
+"Ornament" width="616" height="191"></div>
+
+<h2 class="normal">Op den terugtocht.</h2>
+
+<p>Bij een opkomende zon op een prachtigen herfstmorgen verliet ik
+Kyoto, in een dankbare stemming voor al het schoone en aangename wat
+Japan mij in korten tijd van mijn verblijf geboden heeft. Alle
+voorzorgen waren door den hotelier van het Kyoto-hotel genomen, dat
+mijne bagage goed bezorgd werd en ik eene goede plaats in den trein
+kreeg. Hij had zelfs naar een zijner collega&rsquo;s in Tsuruga
+getelefoneerd om aan den trein te zijn en daar te zorgen dat ik goed op
+de boot, die mij naar Vladivostock moest voeren, met al mijne bagage
+terecht kwam. De vriendelijkheid en voorkomendheid der Japansche
+hoteliers, de goede bediening, de zindelijkheid en de goede keukens in
+hunne hotels, wordt in geen enkel land overtroffen. In het algemeen
+genomen, kan ik gerust zeggen, dat Japan in dit opzicht zeer zeker
+boven alle andere landen in Azi&euml; staat en dat slechts weinige
+Europeesche landen het daarin evenaren. Japan trekt met elk jaar meer
+toeristen, die er bijna allen met het grootste enthusiasme vertoeven;
+alle krachten werken er samen om het verblijf in en het reizen door het
+land gemakkelijk te maken en te veraangenamen. In de grootste en beste
+hotels worden matige prijzen gevraagd, de spoorwegen zijn goedkoop en
+de meeste winkels zijn betrouwbaar. Het is mogelijk, dat de Japanner
+zich er vroeger op heeft toegelegd, om door bedrog rijk te worden,
+tegenwoordig doet elkeen echter zijn best om eerlijk te handelen. Toen
+wij in China waren, hebben wij steeds gehoord, dat de Chineezen
+betrouwbaarder dan de Japanners zijn, dat men in China de handelaars
+kan vertrouwen en in menigen winkel, <span class="pagenum">[<a id=
+"pb706" href="#pb706">706</a>]</span>waar wij <span class="corr" id=
+"xd0e7081" title="Bron: trachten">trachtten</span> koopjes te doen,
+werd ons gezegd &ldquo;gij zijt niet in Japan, wij Chineezen bedriegen
+de menschen niet&rdquo;, wat zooveel beteekende, als dat wij den
+gevraagden prijs betalen moesten of konden heengaan. En in Japan nu
+hoorden wij precies het omgekeerde. Als wij probeerden af te dingen,
+dan werd ons herhaaldelijk verzekerd, dat Japan geen China is en dat
+men de Japanners vertrouwen kan. In hoeverre dit laatste waar is, weet
+ik niet, maar wel weet ik, dat in Japan alles veel mooier en veel
+goedkooper is dan in China, en dat verschillende winkels ons attent
+maakten op het verschil in kwaliteit der goederen en wij voor zeker
+soort goed bijna overal denzelfden prijs moesten betalen. Ik heb zeer
+sterk den indruk gekregen, dat Japan betrouwbare winkeliers bezit en
+men in geen land in de wereld voor weinig geld zooveel kan koopen als
+daar.</p>
+
+<p>Op mijn reis van Kyoto naar Tsuruga, had ik nog de gelegenheid het
+mooie landschap in Japan te bewonderen. De geheele weg toch voer
+tusschen prachtige bergen, soms tot boven toe beplant met theeboompjes,
+langs rivieren en meren en bracht mij om &eacute;&eacute;n uur in
+Tsuruga. Er was nog &eacute;&eacute;n heer van Kyoto, ook met
+bestemming voor de boot naar Vladivostock, met mij medegekomen. De
+sneltrein die van Tokyo en Yokohama de reizigers van de
+Trans-Siberische lijn vervoert, was reeds een uur te voren gearriveerd
+en de agenten voor die lijn waren met deze passagiers op weg naar de
+boot en zouden niet v&oacute;&oacute;r drie uur voor de tweede maal
+gaan. Ik ging dus met den vertegenwoordiger van het Kaimugo-Hotel, tot
+wien de hotelier uit Kyoto getelefoneerd had, mede om daar eerst te
+lunchen, om tegen drie uur met het kleine stoombootje naar de Portawa,
+zoo heet de boot, te gaan. Eerst moest echter mijn paspoort nagezien
+worden. Gelukkig had de heer von Zeppelin, onze consul-generaal in
+Shangha&iuml;, er voor gezorgd, dat mijn paspoort in elk opzicht in
+orde was, ook had hij het door den Russischen consul laten viseeren.
+Het werd dan ook op het bureau van den Russischen Volunteer fleet, waar
+ik het moest laten nazien, goedgekeurd en om drie uur kon ik aan boord
+gaan.</p>
+
+<p>Het is een Russische boot, met Russische bemanning. Een onoogelijke
+stewardess ontving mij in mijn hut, eene vrouw, die geen vertrouwen en
+geen toenadering uitlokt. De groote <span class="pagenum">[<a id=
+"pb707" href="#pb707">707</a>]</span>hut, die er zindelijk uitziet,
+miste alle comfort. Op het tweede, leege bed moest ik mijne zeven zaken
+uitstallen. De kapitein en de bedienden spreken Russisch, in de
+Russische taal met Russische letters is het menu geschreven en het
+ergst van al, het eten is Russisch. Dikke, vette soep en al het verdere
+klevende van vet en zwemmende er in. Daarbij ruw, stormachtig, mistig
+weder, dat de bijna niet geladen boot rollen en zwaaien doet, zoodat de
+maag alleen naar wat licht verteerbaar voedsel vraagt. Ik was de eenige
+vrouw met achttien heeren passagiers aan boord, en werd daardoor
+buitengewoon goed bediend.</p>
+
+<p>Om &eacute;&eacute;n uur kwamen wij Woensdagmiddag in Vladivostock
+aan en daar maakte ik voor het eerst kennis met Rusland en Russische
+gebruiken. Al de bagage der passagiers werd gevisiteerd, maar dat
+geschiedde op een wijze als ik nog nooit te voren heb bijgewoond. Zelfs
+de bagage die transit naar Holland ging, of van andere reizigers naar
+Londen of Berlijn, werd nagezocht, elk doosje opengemaakt en alleen als
+men het verzegeld wilde doorzenden, behoefde men de inkomende rechten
+er voor niet opbrengen. Een Duitscher, die een paar mooie zijden
+pantoffels bij zich had, die hij niet kon verzenden, omdat hij ze op
+reis draagt, moest de rechten er voor betalen. Van eenige Japansche
+heeren, die zijden overhemden bij zich hadden, werden de inkomende
+rechten opge&euml;ischt, niettegenstaande hunne verzekering, dat die
+hemden gedragen en reeds gewasschen waren.</p>
+
+<p>Ik werd nog al genadig behandeld. Men stond mij toe alles uit mijn
+handbagage, wat de Russische heeren, die er meer als bandieten dan als
+heeren uitzagen, verdacht voorkwam, in mijn koffer over te laden en die
+dan verzegeld transito naar Holland te zenden. Een man werd aangewezen,
+die mij daarbij behulpzaam zou zijn en die, nadat ik alles had
+ingepakt, mijn goed sluitende koffer met &eacute;&eacute;n touw omwond
+en dat touw met een loodje bezegelde. Nadat dit alles was afgeloopen,
+werd de koffer voor Amsterdam ingeschreven. Voor de hulp, het touw en
+het loodje moest ik den man 4 roebels 75 kopeken betalen. Waarom het
+juist die som was, of dat de man mij niet veel te veel liet betalen,
+wie zou dat uitmaken? Er was niemand die ik het vragen kon en in
+Rusland mag men blij zijn, als men met geld en goede woorden heelhuids
+de handen <span class="pagenum">[<a id="pb708" href=
+"#pb708">708</a>]</span>van beambten ontkomt. Dit alles ging nu niet
+zoo gemakkelijk als ik het hier neerschrijf, want geen der beambten
+sprak iets anders dan Russisch of verstond een woord in een andere
+taal. Als niet een der Russische heeren, die met mij de bootreis van
+Tsuruga naar Vladivostock had gemaakt en Engelsch sprak, mijn tolk was
+geweest en mij door het moeilijkste deel had geholpen, dan weet ik niet
+of ik het ooit met die lui had klaar gespeeld. Met dat alles was het
+drie uur geworden. Met den Duitscher met wien ik van Kyoto naar Tsuruga
+was gereisd en die ook dezelfde moeilijkheden had, nam ik een rijtuig,
+dat ons een uur lang door Vladivostock zou rijden.</p>
+
+<p>Vladivostock maakt geen grooten indruk. De stad is vrijwel
+onvoltooid, overal ziet men groote huizen en vrij groote winkels en
+kantoorgebouwen en daarnaast nog een heele open ruimte, wachtende op
+ondernemers, die er wat op bouwen willen. Straten zijn nog niet
+voltooid, en de wegen daardoor slecht. Het meest interesseerde mij de
+bevolking in de straten. Het begon reeds bij den koetsier op den bok,
+die er met zijn groote bontmuts en zijn jas met lange, wijde
+rokspanden, die er uitzagen alsof zij een lange sleepjapon moesten
+voorstellen, reeds recht Russisch uitzag. Had ik het nog niet genoeg
+bij de douanen ondervonden dat ik nu in Rusland was, hier in de straten
+zag ik Russen, typische Russen, zooals wij ze op het tooneel en in de
+illustraties te zien krijgen. Maar spoedig hadden wij genoeg van het
+ritje en daar wij wisten dat er nog allerlei formaliteiten te vervullen
+waren, alvorens wij rustig in de coup&eacute; konden plaats nemen,
+spoedden wij ons maar weder terug naar het station. Onze paspoorten,
+die bij aankomst op de boot in Tsuruga door den eersten officier waren
+in beslag genomen, zouden ons v&oacute;&oacute;r ons vertrek uit
+Vladivostock weder overhandigd worden. Toen wij dan ook aan het station
+kwamen, stond de trein reeds gereed en was een hooge politiebeambte
+bezig de namen der reizigers af te roepen, die dan uit zijn handen
+hunne paspoorten konden terug bekomen. Precies op tijd, 4.51, begon
+onze twaalfdaagsche treintocht. De trein bestond uit een waggon eerste
+en een waggon tweede klasse, benevens een restauratiewagen en een
+goederenwagen.</p>
+
+<p>Het begin van de reis was niet zeer interessant, wij gingen door een
+bergland, met nog uitgestrekte, ongecultiveerde dalen. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb709" href="#pb709">709</a>]</span>Alleen aan de
+verschillende stations zagen wij de armoedig in dierenhuiden gekleede
+Russen en vele Chineezen, die er altijd even vuil en verkommerd
+uitzagen. De Manchurische Chineezen in dit Noordelijk gedeelte dragen
+allen nog hunne staarten. Het was reeds echt koud, overal op de wegen
+lag reeds een dunne laag sneeuw en elk riviertje of meertje lag reeds
+onder een ijslaag.</p>
+
+<p>Midden in den nacht bereikten wij de grens van China, alwaar een
+Chineesche douane in de coup&eacute; kwam om te vragen of er ook iets
+&ldquo;zu verzollen&rdquo; was. Ik lag in diepe rust en wist niet wat
+er gebeurde, toen plotseling met een ruk mijn goed afgesloten
+coup&eacute; werd opengemaakt en twee mannen binnentraden. Ik had hen
+er echter spoedig uitgebonjoerd en nog voor zij iets van mijne plunje
+met hunne vuile vingers konden betasten, stonden zij al weder buiten de
+deur. Men vertelde mij dat wij &rsquo;s nachts een mooi gedeelte
+gepasseerd waren, maar ik kan daar niets van navertellen, want &rsquo;t
+was een stikdonkere nacht, die ik vrijwel geheel slapende doorbracht.
+Bovendien waren in den vroegen ochtend de coup&eacute;-raampjes zoo dik
+bevroren, dat ik er niets doorheen kon zien. Verder op den morgen
+gingen wij door een onafzienbare woeste, dorre streek, tot wij om twee
+uur, Donderdagmiddag, in Charbin aankwamen. Daar hadden wij drie
+kwartier rust. Wij moesten wachten op den trein die van Peking door
+Mukden hier zich met den trein van Vladivostock vereenigt. En dezen
+keer zou die trein Prins Heinrich van Pruisen met zijn heele gevolg met
+zich voeren.</p>
+
+<p>Op het perron in Charbin stond de kleine Duitsche kolonie, die in
+deze stad woont, allen in Zondagsche plunje, gereed om hun prins te
+verwelkomen, en ook de Russische en Chineesche autoriteiten uit
+Charbin, waren voor dat zelfde doel aanwezig. Drie groote
+photographietoestellen stonden opgesteld, om gauw een kiek te nemen,
+indien de prins zich ten minste zou willen vertoonen. Een kwartier
+later kwam de Peking-trein binnen en zeer spoedig daarna trad de prins,
+in generaalsuniform gekleed, naar buiten. Eerst hield hij een huiselijk
+praatje met zijn landgenooten en daarna schudde hij de vreemde
+autoriteiten hartelijk de hand. Ik zag prins Heinrich voor den eersten
+keer, en was gefrappeerd door zijn groote gelijkenis met den tsaar van
+Rusland en den koning van Engeland. Maar ook viel mij <span class=
+"pagenum">[<a id="pb710" href="#pb710">710</a>]</span>het oude
+uiterlijk op. Hij ziet er veel ouder uit dan zijn oudere broeder, de
+keizer van Duitschland. Hij lijkt op een man van 60 jaar.</p>
+
+<p>Charbin staat bekend om zijn vele bandieten; men had mij reeds
+gewaarschuwd, als om de een of andere reden de trein daar langer zou
+stoppen, de stad niet in te gaan. Allerlei verhalen omtrent diefstal en
+oplichterij daar bedreven, doen de ronde. Nadat wij Charbin verlaten
+hadden, gingen wij een korten tijd door een pijnbosch en zilverberken
+en daarna begonnen de troostelooze vlakten weder. De trein gaat dan
+eens over bergen, 2 &agrave; 3 duizend voet hoog, om direct daarna
+weder te dalen. Het verschil in temperatuur boven of beneden is zelfs
+in mijn verwarmde coup&eacute; goed te voelen en bovendien zichtbaar
+aan de dikkere sneeuwlagen en de ijsmassa&rsquo;s boven. De trein wordt
+door twee kolossaal groote machines, die met hout gestookt worden,
+voortbewogen.</p>
+
+<p>Twee vertegenwoordigers van de Trans-Siberische spoorweglijn maken
+van Charbin de reis met den trein mede. Dit is ter wille van Prins
+Heinrich. Met den oudsten van beiden houdt prins Heinrich, als hij aan
+de verschillende stations op en neder wandelt, vrij luide gesprekken in
+het Fransch. Die zit ook naast den prins aan tafel. Door het gezelschap
+van den prins is onze eetzaal nu propvol. De prins zelf en vijf
+volgelingen eten, nadat wij gegeten hebben. Zij zitten dan in het
+kleine vertrekje, dat buiten de etensuren voor conversatiekamer en
+speelclub etc. dient. Men moet steeds dat vertrekje passeeren als men
+uit de eetzaal naar de coup&eacute; wil en soms is de prins wat
+ongeduldig en begint met zijn heeren reeds den maaltijd, alvorens wij
+goed en wel ge&euml;indigd hebben. Dat schijnt den prins echter niet te
+hinderen; hij doet trouwens alles zoo doodeenvoudig, dat niemand in hem
+een hooggeplaatst persoon zou vermoeden, als men het niet vooruit
+wist.</p>
+
+<p>Gistermorgen had een treffend tafereeltje plaats. Wij waren aan het
+station genaderd, waar in de nabijheid, op de heenreis den trein van
+prins Heinrich gederailleerd is. Opeens kruipt een armoedig uitziende
+Rus naar den prins en begint met opgeheven handen iets te prevelen. Den
+armen kerel biggelden de tranen langs de wangen, met smeekende oogen
+zag hij den prins aan. De prins liet zich door den Russischen
+spoorwegautoriteit verklaren, wat de man wilde, en vernam toen, <span
+class="pagenum">[<a id="pb711" href="#pb711">711</a>]</span>dat hij de
+bestuurder der locomotief was, waarmede de prins gederailleerd was. Die
+arme man was het slachtoffer van het ongeluk geworden, hij werd
+gestraft en uit zijn ambt ontslagen. Hij smeekte den prins nu om
+vergiffenis, welke hem van harte gegeven werd en de prins hoopte, dat
+men hem weder in zijn vroegere positie plaatsen zou. Toen de autoriteit
+dat vertaald en den armen man medegedeeld had, voegde hij er aan toe,
+dat hij spoedig een nieuwe aanstelling zou ontvangen.</p>
+
+<p>Tegen den middag bereikten wij Zaterdag de oevers van het
+uitgestrekte Baikalmeer, waar wij tot middernacht dicht langs bleven
+gaan. Dat gaf een prachtige afwisseling in het natuurtafereel. Oneindig
+grootsch was hier het landschap. De spoorweglijn langs dit bergachtig
+gedeelte is een meesterstuk van constructie. Het eene oogenblik kromde
+de baan zich vlak langs het meer, om een grooten berg, het andere
+oogenblik doorboorde hij een andere reuzenrots. Het was bitter koud
+hier, de sneeuw lag ruim een halven meter hoog, de pijnboomen konden de
+vracht van die losse, droge sneeuwmassa bijna niet torschen en het
+geheel zag er uit, alsof het onveranderlijk zoo zou blijven liggen,
+totdat in 1913 de voorjaarszon hare krachtige stralen zal zenden.</p>
+
+<p>Zaterdag te middernacht bereikten wij Irkutsk, waar wij van trein
+moesten verwisselen. Elkeen kreeg in den nieuwen trein weder precies
+dezelfde coup&eacute; en dezelfde plaats als in den voorgaanden. Mijn
+bed was reeds netjes gereed toen ik in mijn afdeeling kwam, zoodat ik
+mij onmiddellijk kon ontkleeden en te slapen leggen.</p>
+
+<p>Irkutsk, de hoofdstad van Oost-Siberi&euml;, schijnt de eenige stad
+te zijn, waar men, als men wil, de reis tusschen Vladivostock en Moscou
+onderbreken kan. Daar zijn goede hotels, en genoeg bezienswaardigs, om
+eenige dagen interessant te maken.</p>
+
+<p>Zondagmorgen was het uitzicht geheel veranderd. Even onafzienbaar
+als voorheen de kale vlakten waren geweest, even uitgestrekt waren toen
+de bosschen. Boomen, boomen en niets dan boomen, en eeuwigdurend
+dezelfde soort. Pijnboomen en zilverberken, deze laatste bladloos,
+kaal. Geen afwisseling den geheelen dag. Daarbij ging de trein uiterst
+langzaam, wij stegen steeds. De temperatuur was buiten 12 gr. C. onder
+nul en een vinnige wind, soms van een sneeuwstorm vergezeld, maakt
+<span class="pagenum">[<a id="pb712" href="#pb712">712</a>]</span>het
+alleen voor de heel moedigen mogelijk, bij een halte even naar buiten
+te gaan om een luchtje te scheppen.</p>
+
+<p>Maandagmorgen hadden de bosschen weder plaats gemaakt voor de
+oneindig groote, troostelooze steppen. Alles leek weder meer op
+Siberi&euml;, zooals wij dit uit de boeken van Dostojevsky en anderen
+kennen. Om 6 uur kwamen wij Maandagavond in Taiga, vanwaar een
+zijlijntje Tomsk met de hoofdlijn verbindt, Tomsk, de hoofdstad van
+West-Siberi&euml;. Hier hadden wij een kwartier rust, de eenige groote
+rust, die wij sedert Charbin gehad hebben. Er waren daar tal van
+tentjes, waar men voor veel geld allerlei zaken van Russische
+bergproducten gemaakt, kon koopen.</p>
+
+<p>Dinsdagmiddag om twee uur bereikten wij Omsk, de plaats waar een
+halve eeuw geleden Dostojevsky als een banneling heeft geleefd. Omsk is
+nu een vrij belangrijk stadje, al ligt het ook nog verlaten in de
+steppen.</p>
+
+<p>Langs den geheelen weg, van Vladivostock af reeds, is men druk bezig
+met het leggen van een dubbel spoor. Op het oogenblik loopt de
+Trans-Siberische trein op enkel spoor. Dit werk is een enorme
+onderneming, want niet alleen moeten daarvoor de rails verdubbeld
+worden, maar over vele der tallooze rivieren moeten ook de bruggen
+verdubbeld worden. In Oost-Siberi&euml; is men reeds voor een groot
+deel gereed, waardoor 50.000 arbeiders nu vandaar weder naar hunne
+woonplaatsen teruggevoerd moeten worden. Dat doet de Russische staat op
+Russische wijze. Dagelijks passeeren wij eenige van die
+arbeiderstreinen. Deze menschen worden vervoerd in beestenwagens. In
+ieder van die wagens huizen 40 mannen. Iedere trein vervoert twintig
+wagens. Vijf zulke treinen gaan elken dag. Die arme kerels zitten, of
+liever, liggen daar dag en nacht; zij moeten daar hun eigen potje koken
+en alles doen, wat men gedurende zoo vele dagen, als die mannen daar
+vertoeven moeten, te doen heeft. Als onze trein passeert, zien wij door
+de vierkante openingen koppen van menschen steken, zooals er anders
+koppen van koeien of paarden door zichtbaar worden. &rsquo;t Zijn
+koppen van ruwe, stoere kerels, mannen, die niets dan hun ruwe,
+ongeleide spierkracht aan te bieden hebben in ruil voor hun
+levensonderhoud. Dezulken zijn er blijkbaar velen in Rusland, anders
+zou die kracht beter betaald worden, althans door den staat op hoogere
+waarde worden gesteld. <span class="pagenum">[<a id="pb713" href=
+"#pb713">713</a>]</span></p>
+
+<p>Woensdagmorgen om 8 uur waren wij in Cheliabinsk, alwaar dat deel
+van den trein, dat naar Petersburg gaat, ons verliet. Wij hadden daar
+ruim een half uur oponthoud, maar de sneeuw viel in zulke dikke vlokken
+neder, dat het niet doenlijk was, om naar buiten te gaan, om wat op en
+neder te loopen. Van daar af wordt de reis interessanter. Wij komen
+door een meer bewoond gedeelte. Herhaaldelijk passeeren wij nu
+Russische sleden met in vliegende vaart rennende paarden, zien wij de
+bergen, waaruit goud, kwikzilver en steenkool gedolven worden en
+passeeren wij tallooze kleine stations, altijd vol mannen, vrouwen en
+kinderen, maar mannen vooral, die met hun heele bezitting in een groote
+zak gebonden of in een doek geknoopt, op een boemeltrein staan te
+wachten, die hen naar een beter oord moet voeren. Emigranten, zoowel
+zij, die over Europa naar Amerika trekken, als zij, die in het
+uitgestrekte Rusland een ander oord zoeken om zich daar te
+koloniseeren. Deze laatste emigratie wordt door den Russischen staat
+zeer in de hand gewerkt, vooral als men zich wil vestigen in het verre
+Oosten van het land.</p>
+
+<p>Een trein passeerden wij, uit beestenwagens bestaande, waarvan de
+luchtgaten door zware ijzeren bouten afgesloten waren. Het was een
+volle trein met veroordeelden, die naar een der mijnstreken vervoerd
+worden.</p>
+
+<p>Spoedig hadden wij nu Siberi&euml; achter den rug en bevonden ons in
+het eigenlijke Rusland. In den namiddag zagen wij van uit onze
+coup&eacute;-raampjes de groote, witte obelisk, die Azi&euml; van
+Europa scheidt. Den geheelen middag hadden wij een prachtig mooi
+winterlandschap. Reinwit lag een dik sneeuwkleed over bergen en velden,
+de rivieren waren dichtgevroren, de huizen in de dorpjes en stadjes
+gaven alleen eenige kleur, Vroolijk scheen de zon over dit glinsterend
+witte natuurtafereel, zij had de bewoners der lage huisjes naar buiten
+gelokt en tal van snorrende Russische sleden, met gezonde, lachende
+menschen bevolkt, passeerden wij op hunnen tocht.</p>
+
+<p>Naarmate wij Moscou naderden nam ook de koude af en werd de omgeving
+interessanter. Maar toch ligt alles nog onder de sneeuw. In het midden
+van den dag passeerden wij Donderdag Samara en kort daarna ging de
+trein de Volga over. De Alexanderbrug, die dit mogelijk maakt, is meer
+dan een kilometer lang en is de trots der Russen. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb714" href="#pb714">714</a>]</span></p>
+
+<p>Toen ik Vrijdagmorgen ontwaakte en uit mijn coup&eacute;-raampje
+keek, was alle sneeuw verdwenen. Een nachtvorstje had nog wel het groen
+der velden wit getint, maar van sneeuw was hier geen sprake meer. Toen
+ik in den restauratiewagen kwam, zat reeds de prins met zijn heele
+gevolg aan de ontbijttafeltjes. Allen waren in groot uniform. Ook de
+prins. Hij zag er opgewekt en veel jonger in zijn prachtige uniform
+uit, dan toen ik hem in Charbin voor het eerst zag.</p>
+
+<p>Om half tien kwamen wij in Moscou aan het Koursk-station<span class=
+"corr" id="xd0e7146" title="Bron: ,">.</span> Daar stonden prinses
+Heinrich en vorstin Serge&iuml; en vele hooge Russische en Duitsche
+autoriteiten reeds te wachten. De begroeting tusschen den prins en zijn
+vrouw was allerhartelijkst, zooals trouwens na zoo&rsquo;n lange
+scheiding van een gelukkig echtpaar te wachten is. Daarna werd vorstin
+Serge&iuml;, die in een grijs nonnenkleed was, hartelijk door den prins
+de hand gedrukt. Sedert vorst Serge&iuml;, nu zes jaren geleden, werd
+doodgeschoten, is de vorstin in een klooster gegaan, waarvan zij nu de
+overste is. Zij is een oudere zuster van de Czarina, een prinses van
+Hessen en dus met den prins verwant. Zij liep tusschen den prins en
+prinses Heinrich in, toen zij het perron verlieten. Prachtig blonken de
+gouden helmen met de dubbele adelaars van de Russische autoriteiten,
+die hen met het gevolg van den prins op den voet volgden. De hooge
+vorstelijke personen onderbreken blijkbaar hun reis in Moscou, want al
+hun bagage is uit den trein gezet.</p>
+
+<p>Ik had ook graag mijn reis in Moscou onderbroken, maar mijn plicht
+roept mij nu thuis. Ik bleef derhalve zitten tot de trein mij naar het
+station Moscou-Brest bracht, waar de Nord Express, die, in aansluiting
+aan den Trans-Siberischen trein, eenmaal in de week de passagiers in 36
+uren naar Berlijn voert, reeds gereed stond. Er was juist genoeg tijd
+om van trein te verwisselen, toen de Nord Express, die alleen uit een
+restauratiewagen, een goederenwagen en drie eerste klasse waggons
+bestaat, het station en daarmede ook Moscou verliet.</p>
+
+<p>Deze trein vindt in Berlijn directe aansluiting met den sneltrein
+naar Brussel en heeft een waggon, die direct doorgaat naar Ostende ten
+behoeve der reizigers voor Londen, en een waggon die doorgaat naar
+Parijs. Ik moest in Berlijn ervaren, de nachttrein naar Holland juist
+vertrokken was; die verlaat Berlijn juist tien minuten eerder
+v&oacute;&oacute;rdat deze sneltrein <span class="pagenum">[<a id=
+"pb715" href="#pb715">715</a>]</span>aankomt. Ik moest derhalve voor
+den nacht een hotel zoeken, om den volgenden morgen mijn reis naar
+Holland voort te zetten.</p>
+
+<p>De natte koude, die Holland&rsquo;s klimaat zoo onaangenaam maakt,
+overviel mij plotseling toen de trein de grenzen van ons land bereikte.
+Maar ook daaraan gewent men spoedig. Het maakte alleen &ldquo;home
+sweet home&rdquo;, minder aantrekkelijk.</p>
+</div>
+</div>
+
+<div class="back">
+<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+
+<div class="figure"><img border="0" src="images/back.jpg" alt=
+"Oorspronkelijke achterkant." width="498" height="720"></div>
+
+<div class="transcribernote">
+<h2>Colofon</h2>
+
+<h3>Beschikbaarheid</h3>
+
+<p>Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met
+vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het
+kopi&euml;ren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de
+Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op <a class=
+"exlink" title="Externe link" href="https://www.gutenberg.org/">
+www.gutenberg.org</a>.</p>
+
+<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctie
+team op <a class="exlink" title="Externe link" href=
+"https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.</p>
+
+<ol class="lsoff">
+<li>Auteur: Aletta Henri&euml;tte Jacobs (Sappemeer, 9 februari 1854
+&ndash; Baarn, 10 augustus 1929)</li>
+
+<li>Illustrator: Cornelis Andr&eacute; Vlaanderen (Amsterdam, 1
+september 1881 - Brugge, 5 augustus 1955)</li>
+</ol>
+
+<h3>Codering</h3>
+
+<p>Dit bestand is in een verouderde spelling. Er is geen poging gedaan
+de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het einde van de regel
+zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in het origineel zijn
+gecorrigeerd. Dergelijke correcties zijn gemarkeerd met het
+corr-element.</p>
+
+<p>Hoewel in het origineel laag liggende aanhalingstekens openen
+gebruikt, zijn deze in dit bestand gecodeerd met &ldquo;. Geneste
+dubbele aanhalingstekens zijn stilzwijgend veranderd in enkele
+aanhalingstekens.</p>
+
+<h3>Documentgeschiedenis</h3>
+
+<ol class="lsoff">
+<li>2009-07-15 Begonnen.</li>
+</ol>
+
+<h3>Externe Referenties</h3>
+
+<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn
+dat deze links voor u niet werken.</p>
+
+<h3>Verbeteringen</h3>
+
+<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p>
+
+<table width="75%" summary="Overzicht van verbeteringen aangebracht in
+de tekst.">
+<tr>
+<th>Bladzijde</th>
+<th>Bron</th>
+<th>Verbetering</th>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e256">III</a></td>
+<td width="40%">Aag</td>
+<td width="40%">Aan</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e593">12</a></td>
+<td width="40%">&auml;lar</td>
+<td width="40%">&Auml;lar</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e658">17</a></td>
+<td width="40%">Lagerl&ouml;v</td>
+<td width="40%">Lagerl&ouml;f</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e689">21</a></td>
+<td width="40%">Dalecarlier</td>
+<td width="40%">Dalecarli&euml;r</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e704">22</a></td>
+<td width="40%">Dalecarlier</td>
+<td width="40%">Dalecarli&euml;r</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e717">24</a></td>
+<td width="40%">Oberstabsartst</td>
+<td width="40%">Oberstabsarzt</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e775">31</a></td>
+<td width="40%">slaaggelegenheden</td>
+<td width="40%">slaapgelegenheden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e812">33</a></td>
+<td width="40%">metgezelinnen</td>
+<td width="40%">metgezellinnen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e895">43</a></td>
+<td width="40%">Andeneas</td>
+<td width="40%">Andenaes</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1056">57</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">&rdquo;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1089">60</a></td>
+<td width="40%">madera</td>
+<td width="40%">Madera</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1393">94</a></td>
+<td width="40%">Riebeek</td>
+<td width="40%">Riebeeck</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1463">100</a></td>
+<td width="40%">Riebeck&rsquo;s</td>
+<td width="40%">Riebeeck&rsquo;s</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1495">103</a></td>
+<td width="40%">enthusiasme</td>
+<td width="40%">enthousiasme</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1500">103</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1519">106</a></td>
+<td width="40%">atmospheer</td>
+<td width="40%">atmosfeer</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1562">111</a></td>
+<td width="40%">10,000</td>
+<td width="40%">10.000</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1742">129</a></td>
+<td width="40%">Zambesi-rivier</td>
+<td width="40%">Zambesie-rivier</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1747">129</a></td>
+<td width="40%">praeperatieven</td>
+<td width="40%">praeparatieven</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1825">139</a></td>
+<td width="40%">Zambesi-rivier</td>
+<td width="40%">Zambesie-rivier</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1846">142</a></td>
+<td width="40%">Zambezie-rivier</td>
+<td width="40%">Zambesie-rivier</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1931">153</a></td>
+<td width="40%">voorzein</td>
+<td width="40%">voorzien</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1966">157</a></td>
+<td width="40%">de</td>
+<td width="40%">te</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2015">164</a></td>
+<td width="40%">eenvouding</td>
+<td width="40%">eenvoudig</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2063">169</a></td>
+<td width="40%">kreeeg</td>
+<td width="40%">kreeg</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2070">169</a></td>
+<td width="40%">Johnanesburg</td>
+<td width="40%">Johannesburg</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2119">175</a></td>
+<td width="40%">Marques</td>
+<td width="40%">Marquez</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2126">175</a></td>
+<td width="40%">ijzern</td>
+<td width="40%">ijzeren</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2129">175</a></td>
+<td width="40%">maispap</td>
+<td width="40%">ma&iuml;spap</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2134">176</a></td>
+<td width="40%">grooote</td>
+<td width="40%">groote</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2145">177</a></td>
+<td width="40%">Britsch Indi&euml;</td>
+<td width="40%">Britsch-Indi&euml;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2164">178</a></td>
+<td width="40%">tafals</td>
+<td width="40%">tafels</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2253">186</a></td>
+<td width="40%">geborudurd</td>
+<td width="40%">geborduurd</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2276">189</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2288">190</a></td>
+<td width="40%">Hiedoor</td>
+<td width="40%">Hierdoor</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2300">190</a></td>
+<td width="40%">mais</td>
+<td width="40%">ma&iuml;s</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2321">193</a></td>
+<td width="40%">Said</td>
+<td width="40%">Sa&iuml;d</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2326">193</a></td>
+<td width="40%">behoooren</td>
+<td width="40%">behooren</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2349">196</a></td>
+<td width="40%">kooldepots</td>
+<td width="40%">kooldep&ocirc;ts</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2359">197</a></td>
+<td width="40%">offici&euml;ele</td>
+<td width="40%">officieele</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2385">200</a></td>
+<td width="40%">ruimschooots</td>
+<td width="40%">ruimschoots</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2413">202</a></td>
+<td width="40%">Bedouinen</td>
+<td width="40%">Bedou&iuml;nen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2418">202</a></td>
+<td width="40%">steets</td>
+<td width="40%">steeds</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2434">203</a></td>
+<td width="40%">Jerusalem</td>
+<td width="40%">Jeruzalem</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2442">204</a></td>
+<td width="40%">Bedouinen</td>
+<td width="40%">Bedou&iuml;nen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2463">205</a></td>
+<td width="40%">35,000</td>
+<td width="40%">35.000</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2466">205</a></td>
+<td width="40%">hectolitier</td>
+<td width="40%">hectoliter</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2476">205</a></td>
+<td width="40%">Jerusalem</td>
+<td width="40%">Jeruzalem</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2486">206</a></td>
+<td width="40%">frs.</td>
+<td width="40%">frcs.</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2603">219</a></td>
+<td width="40%">Mohamemdaansche</td>
+<td width="40%">Mohammedaansche</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2615">220</a></td>
+<td width="40%">Beirut</td>
+<td width="40%">Beir&ucirc;t</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2620">221</a></td>
+<td width="40%">N&auml;bulus</td>
+<td width="40%">Nabulus</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2623">221</a></td>
+<td width="40%">bizonderheden</td>
+<td width="40%">bijzonderheden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2626">221</a></td>
+<td width="40%">onmolijk</td>
+<td width="40%">onmogelijk</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2703">230</a></td>
+<td width="40%">twintig eeuwsche</td>
+<td width="40%">twintigste-eeuwsche</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2813">245</a></td>
+<td width="40%">gesuffoqeerd</td>
+<td width="40%">gesuffoqueerd</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2828">246</a></td>
+<td width="40%">klasse-pasagiers</td>
+<td width="40%">klasse-passagiers</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2841">248</a></td>
+<td width="40%">Vermecellisoep</td>
+<td width="40%">Vermicellisoep</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2848">248</a></td>
+<td width="40%">..</td>
+<td width="40%">.</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2855">249</a></td>
+<td width="40%">menscheid</td>
+<td width="40%">menschheid</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2860">249</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">,</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2863">249</a></td>
+<td width="40%">boutweg</td>
+<td width="40%">boudweg</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2873">250</a></td>
+<td width="40%">Alexdri&euml;</td>
+<td width="40%">Alexandri&euml;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2896">251</a></td>
+<td width="40%">Cairo</td>
+<td width="40%">Ca&iuml;ro</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2904">252</a></td>
+<td width="40%">Cairo</td>
+<td width="40%">Ca&iuml;ro</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2914">252</a></td>
+<td width="40%">Cairo</td>
+<td width="40%">Ca&iuml;ro</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2978">260</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">,</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2987">261</a></td>
+<td width="40%">vasstgelegd</td>
+<td width="40%">vastgelegd</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3000">262</a></td>
+<td width="40%">Beha&iuml;sme</td>
+<td width="40%">B&eacute;ha&iuml;sme</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3007">263</a></td>
+<td width="40%">fusileerde</td>
+<td width="40%">fusilleerde</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3020">264</a></td>
+<td width="40%">B&eacute;hais</td>
+<td width="40%">B&eacute;ha&iuml;s</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3029">265</a></td>
+<td width="40%">Beha&iuml;sme</td>
+<td width="40%">B&eacute;ha&iuml;sme</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3043">267</a></td>
+<td width="40%">beinvloeden</td>
+<td width="40%">be&iuml;nvloeden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3060">269</a></td>
+<td width="40%">gemummifieerd</td>
+<td width="40%">gemummificeerd</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3079">271</a></td>
+<td width="40%">scarabeen</td>
+<td width="40%">scarabee&euml;n</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3111">275</a></td>
+<td width="40%">difileerde</td>
+<td width="40%">defileerde</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3140">278</a></td>
+<td width="40%">finantieele</td>
+<td width="40%">financieele</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3181">283</a></td>
+<td width="40%">onmiddelijk</td>
+<td width="40%">onmiddellijk</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3237">289</a></td>
+<td width="40%">kindertes</td>
+<td width="40%">kindertjes</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3246">290</a></td>
+<td width="40%">Lavina-Hotel</td>
+<td width="40%">Lavinia-Hotel</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3271">292</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3311">297</a></td>
+<td width="40%">volkstammen</td>
+<td width="40%">volksstammen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3328">299</a></td>
+<td width="40%">constateeern</td>
+<td width="40%">constateeren</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3346">300</a></td>
+<td width="40%">25,000</td>
+<td width="40%">25.000</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3402">306</a></td>
+<td width="40%">konigszoon</td>
+<td width="40%">koningszoon</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3440">310</a></td>
+<td width="40%">indentiteit</td>
+<td width="40%">identiteit</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3466">312</a></td>
+<td width="40%">begint</td>
+<td width="40%">begin</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3489">314</a></td>
+<td width="40%">indentificeeren</td>
+<td width="40%">identificeeren</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3518">318</a></td>
+<td width="40%">banyananboom</td>
+<td width="40%">banyanboom</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3525">318</a></td>
+<td width="40%">vertek</td>
+<td width="40%">vertrek</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3554">322</a></td>
+<td width="40%">;</td>
+<td width="40%">,</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3576">323</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">,</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3591">325</a></td>
+<td width="40%">rupee&rsquo;s</td>
+<td width="40%">rupees</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3598">325</a></td>
+<td width="40%">unviersiteiten</td>
+<td width="40%">universiteiten</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3629">330</a></td>
+<td width="40%">doctortstitel</td>
+<td width="40%">doctorstitel</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3632">330</a></td>
+<td width="40%">Cursetje</td>
+<td width="40%">Cursetji</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3715">340</a></td>
+<td width="40%">Jeypur</td>
+<td width="40%">Jaipur</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3816">350</a></td>
+<td width="40%">paarl-moskee</td>
+<td width="40%">Paarl Moskee</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3833">351</a></td>
+<td width="40%">gefrabriceerde</td>
+<td width="40%">gefabriceerde</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3838">352</a></td>
+<td width="40%">misscihen</td>
+<td width="40%">misschien</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3849">353</a></td>
+<td width="40%">Fatehpur Likri</td>
+<td width="40%">Fatehpur-Sikri</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3855">353</a></td>
+<td width="40%">Fateh-pur-Sikri</td>
+<td width="40%">Fatehpur-Sikri</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3885">357</a></td>
+<td width="40%">waaarin</td>
+<td width="40%">waarin</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3905">358</a></td>
+<td width="40%">Dehli</td>
+<td width="40%">Delhi</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3920">359</a></td>
+<td width="40%">Minor</td>
+<td width="40%">Minar</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3949">362</a></td>
+<td width="40%">Ruduyard</td>
+<td width="40%">Rudyard</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3961">363</a></td>
+<td width="40%">Shiks</td>
+<td width="40%">Sikhs</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3975">364</a></td>
+<td width="40%">overpeinzng</td>
+<td width="40%">overpeinzing</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4024">370</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">&ldquo;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4071">375</a></td>
+<td width="40%">na&iuml;ver</td>
+<td width="40%">na&iuml;ever</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4086">377</a></td>
+<td width="40%">ver lof</td>
+<td width="40%">verlof</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4093">377</a></td>
+<td width="40%">verbeelde</td>
+<td width="40%">verbeeldde</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4110">378</a></td>
+<td width="40%">Thibeth</td>
+<td width="40%">Thibet</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4140">380</a></td>
+<td width="40%">geehele</td>
+<td width="40%">geheele</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4149">381</a></td>
+<td width="40%">dames-doktoren</td>
+<td width="40%">dames-doctoren</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4197">387</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4235">393</a></td>
+<td width="40%">interssantste</td>
+<td width="40%">interessantste</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4242">394</a></td>
+<td width="40%">Rangooon</td>
+<td width="40%">Rangoon</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4295">402</a></td>
+<td width="40%">dood gemakkelijk</td>
+<td width="40%">doodgemakkelijk</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4318">404</a></td>
+<td width="40%">jonges</td>
+<td width="40%">jongens</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4444">420</a></td>
+<td width="40%">persoonhlijk</td>
+<td width="40%">persoonlijk</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4453">421</a></td>
+<td width="40%">kiersecht</td>
+<td width="40%">kiesrecht</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4466">422</a></td>
+<td width="40%">toetatingskaart</td>
+<td width="40%">toelatingskaart</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4546">432</a></td>
+<td width="40%">Koniklijke</td>
+<td width="40%">Koninklijke</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4620">440</a></td>
+<td width="40%">bedistelen</td>
+<td width="40%">bedisselen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4650">442</a></td>
+<td width="40%">&ldquo;</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4652">442</a></td>
+<td width="40%">ververgrooten</td>
+<td width="40%">vergrooten</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4673">443</a></td>
+<td width="40%">Pajacomba</td>
+<td width="40%">Pajacombo</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4694">446</a></td>
+<td width="40%">leisman</td>
+<td width="40%">leidsman</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4743">453</a></td>
+<td width="40%">geillumineerd</td>
+<td width="40%">ge&iuml;llumineerd</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4746">453</a></td>
+<td width="40%">porcelein</td>
+<td width="40%">porselein</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4804">459</a></td>
+<td width="40%">Poentak-pas</td>
+<td width="40%">Poentjakpas</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4815">460</a></td>
+<td width="40%">na&iuml;viteit</td>
+<td width="40%">na&iuml;eviteit</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4824">461</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4877">465</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">van</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4952">474</a></td>
+<td width="40%">Jerusalem</td>
+<td width="40%">Jeruzalem</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4966">476</a></td>
+<td width="40%">verscheidenhveid</td>
+<td width="40%">verscheidenheid</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4992">479</a></td>
+<td width="40%">Djocjacarta</td>
+<td width="40%">Djokjakarta</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5007">480</a></td>
+<td width="40%">Djocjakarta</td>
+<td width="40%">Djokjakarta</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5010">480</a></td>
+<td width="40%">vergelken</td>
+<td width="40%">vergeleken</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5021">481</a></td>
+<td width="40%">Djocja</td>
+<td width="40%">Djokja</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5032">482</a></td>
+<td width="40%">gevestgid</td>
+<td width="40%">gevestigd</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5039">483</a></td>
+<td width="40%">reeeds</td>
+<td width="40%">reeds</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5054">484</a></td>
+<td width="40%">10.&ndash;</td>
+<td width="40%">10,&ndash;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5080">487</a></td>
+<td width="40%">voooral</td>
+<td width="40%">vooral</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5084">487</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">&ldquo;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5088">487</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">&ldquo;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5144">494</a></td>
+<td width="40%">coute qui coute</td>
+<td width="40%">co&ucirc;te que co&ucirc;te</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5147">494</a></td>
+<td width="40%">Samboanga</td>
+<td width="40%">Zamboanga</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5156">495</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">in</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5193">499</a></td>
+<td width="40%">bevind</td>
+<td width="40%">bevindt</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5209">500</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5275">510</a></td>
+<td width="40%">als</td>
+<td width="40%">dan</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5300">513</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">om</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5303">513</a></td>
+<td width="40%">Star</td>
+<td width="40%">Stars</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5306">513</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">te</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5313">514</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">bij</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5324">515</a></td>
+<td width="40%">honderde</td>
+<td width="40%">honderden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5327">515</a></td>
+<td width="40%">honderde</td>
+<td width="40%">honderden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5336">516</a></td>
+<td width="40%">Sihks</td>
+<td width="40%">Sikhs</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5339">516</a></td>
+<td width="40%">Sihks</td>
+<td width="40%">Sikhs</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5350">517</a></td>
+<td width="40%">uitwijd</td>
+<td width="40%">uitweid</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5368">519</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5371">519</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">,</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5376">519</a></td>
+<td width="40%">Beiroet</td>
+<td width="40%">Beir&ucirc;t</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5416">524</a></td>
+<td width="40%">verwelkommen</td>
+<td width="40%">verwelkomen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5428">525</a></td>
+<td width="40%">moske&euml;n</td>
+<td width="40%">moskee&euml;n</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5431">525</a></td>
+<td width="40%">orders</td>
+<td width="40%">orden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5434">525</a></td>
+<td width="40%">order</td>
+<td width="40%">orde</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5440">526</a></td>
+<td width="40%">bal&rsquo;s</td>
+<td width="40%">bals</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5463">528</a></td>
+<td width="40%">Phillippinoosche</td>
+<td width="40%">Philippinoosche</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5476">529</a></td>
+<td width="40%">100</td>
+<td width="40%">50</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5483">529</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5496">531</a></td>
+<td width="40%">Philippinoos</td>
+<td width="40%">Philippino&rsquo;s</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5518">534</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5571">539</a></td>
+<td width="40%">Philippnio&rsquo;s</td>
+<td width="40%">Philippino&rsquo;s</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5601">542</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">-</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5630">545</a></td>
+<td width="40%">kindren</td>
+<td width="40%">kinderen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5651">547</a></td>
+<td width="40%">geheeele</td>
+<td width="40%">geheele</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5701">553</a></td>
+<td width="40%">athletitische</td>
+<td width="40%">athletische</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5718">555</a></td>
+<td width="40%">gevangenisspecialiteiten</td>
+<td width="40%">gevangenisspecialisten</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5767">559</a></td>
+<td width="40%">riveir</td>
+<td width="40%">rivier</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5784">561</a></td>
+<td width="40%">eilenden</td>
+<td width="40%">eilanden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5794">562</a></td>
+<td width="40%">dormitory</td>
+<td width="40%">dormitories</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5797">562</a></td>
+<td width="40%">inrichitngen</td>
+<td width="40%">inrichtingen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5806">563</a></td>
+<td width="40%">pleizier</td>
+<td width="40%">plezier</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5822">565</a></td>
+<td width="40%">na</td>
+<td width="40%">naar</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5825">565</a></td>
+<td width="40%">zond</td>
+<td width="40%">zonk</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5852">570</a></td>
+<td width="40%">Amekaansche</td>
+<td width="40%">Amerikaansche</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5859">571</a></td>
+<td width="40%">als</td>
+<td width="40%">dan</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5862">571</a></td>
+<td width="40%">vijf</td>
+<td width="40%">vijven</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5904">576</a></td>
+<td width="40%">persomen</td>
+<td width="40%">personen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5921">578</a></td>
+<td width="40%">Macco</td>
+<td width="40%">Macao</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5934">580</a></td>
+<td width="40%">zeeorovers</td>
+<td width="40%">zeeroovers</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5949">581</a></td>
+<td width="40%">Macco</td>
+<td width="40%">Macao</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5954">582</a></td>
+<td width="40%">700,000</td>
+<td width="40%">700.000</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6032">591</a></td>
+<td width="40%">Yean Shi kaj</td>
+<td width="40%">Yuan Shi-kai</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6035">591</a></td>
+<td width="40%">na&iuml;eveteit</td>
+<td width="40%">na&iuml;eviteit</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6044">592</a></td>
+<td width="40%">dat</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6048">592</a></td>
+<td width="40%">voorzitetr</td>
+<td width="40%">voorzitter</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6064">593</a></td>
+<td width="40%">indrustrie</td>
+<td width="40%">industrie</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6067">593</a></td>
+<td width="40%">uitwijden</td>
+<td width="40%">uitweiden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6109">597</a></td>
+<td width="40%">ongeveeer</td>
+<td width="40%">ongeveer</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6146">601</a></td>
+<td width="40%">bamboo</td>
+<td width="40%">bamboe</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6151">601</a></td>
+<td width="40%">huizees</td>
+<td width="40%">huizes</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6164">603</a></td>
+<td width="40%">Chineeezn</td>
+<td width="40%">Chineezen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6175">604</a></td>
+<td width="40%">100,000</td>
+<td width="40%">100.000</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6184">605</a></td>
+<td width="40%">bruidschat</td>
+<td width="40%">bruidsschat</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6249">613</a></td>
+<td width="40%">Sui</td>
+<td width="40%">Shui</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6265">615</a></td>
+<td width="40%">staartmenscehn</td>
+<td width="40%">staartmenschen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6273">615</a></td>
+<td width="40%">Shanga&iuml;</td>
+<td width="40%">Shangha&iuml;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6316">620</a></td>
+<td width="40%">Shanghai</td>
+<td width="40%">Shangha&iuml;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6322">621</a></td>
+<td width="40%">als</td>
+<td width="40%">dan</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6356">624</a></td>
+<td width="40%">na&iuml;ve</td>
+<td width="40%">na&iuml;eve</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6371">626</a></td>
+<td width="40%">200,000</td>
+<td width="40%">200.000</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6384">627</a></td>
+<td width="40%">politeike</td>
+<td width="40%">politieke</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6478">639</a></td>
+<td width="40%">overreede</td>
+<td width="40%">overreedde</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6498">641</a></td>
+<td width="40%">te</td>
+<td width="40%">de</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6505">642</a></td>
+<td width="40%">reste</td>
+<td width="40%">restte</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6516">644</a></td>
+<td width="40%">monarchi&euml;n</td>
+<td width="40%">monarchie&euml;n</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6519">644</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6536">646</a></td>
+<td width="40%">nigewonnen</td>
+<td width="40%">ingewonnen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6543">646</a></td>
+<td width="40%">zou</td>
+<td width="40%">zouden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6558">648</a></td>
+<td width="40%">of</td>
+<td width="40%">&oacute;f</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6572">649</a></td>
+<td width="40%">inrdukwekkend</td>
+<td width="40%">indrukwekkend</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6621">655</a></td>
+<td width="40%">utigegeven</td>
+<td width="40%">uitgegeven</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6641">657</a></td>
+<td width="40%">plaasen</td>
+<td width="40%">plaatsen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6651">658</a></td>
+<td width="40%">qfficiers</td>
+<td width="40%">officiers</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6688">661</a></td>
+<td width="40%">werd</td>
+<td width="40%">werden</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6697">662</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6749">667</a></td>
+<td width="40%">Sun-Yat-Sen</td>
+<td width="40%">Sun Yat-Sen</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6819">675</a></td>
+<td width="40%">finantieele</td>
+<td width="40%">financieele</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6830">677</a></td>
+<td width="40%">Wetteree</td>
+<td width="40%">Weltevree</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6834">677</a></td>
+<td width="40%">Rip</td>
+<td width="40%">De Rijp</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6843">677</a></td>
+<td width="40%">Wetteree</td>
+<td width="40%">Weltevree</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6851">677</a></td>
+<td width="40%">Spaarweer</td>
+<td width="40%">Sperwer</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6854">677</a></td>
+<td width="40%">Wetteree</td>
+<td width="40%">Weltevree</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6857">677</a></td>
+<td width="40%">Wetteree</td>
+<td width="40%">Weltevree</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6864">678</a></td>
+<td width="40%">&rdquo;</td>
+<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6878">679</a></td>
+<td width="40%">Koreasche</td>
+<td width="40%">Korea&rsquo;sche</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6913">683</a></td>
+<td width="40%">afbeeling</td>
+<td width="40%">afbeelding</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6926">685</a></td>
+<td width="40%">1.25</td>
+<td width="40%">1,25</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6957">689</a></td>
+<td width="40%">kinomo</td>
+<td width="40%">kimono</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6966">690</a></td>
+<td width="40%">Yohohama</td>
+<td width="40%">Yokohama</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7007">696</a></td>
+<td width="40%">vereenigingje</td>
+<td width="40%">vereeniginkje</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7043">700</a></td>
+<td width="40%">Sh&ouml;gun</td>
+<td width="40%">Shogun</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7052">701</a></td>
+<td width="40%">naieve</td>
+<td width="40%">na&iuml;eve</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7059">702</a></td>
+<td width="40%">Geisah&rsquo;s</td>
+<td width="40%">Geisha&rsquo;s</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7068">703</a></td>
+<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td width="40%">;</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7081">706</a></td>
+<td width="40%">trachten</td>
+<td width="40%">trachtten</td>
+</tr>
+
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7146">714</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">.</td>
+</tr>
+</table>
+</div>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Reisbrieven uit Afrika en Azië, by 
+Aletta Henriëtte Jacobs
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISBRIEVEN UIT AFRIKA EN AZIË ***
+
+***** This file should be named 29507-h.htm or 29507-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        https://www.gutenberg.org/2/9/5/0/29507/
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+https://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+https://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at https://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit https://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     https://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
+
diff --git a/29507-h/images/back.jpg b/29507-h/images/back.jpg
new file mode 100644
index 0000000..5a12848
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/back.jpg
diff --git a/29507-h/images/book.png b/29507-h/images/book.png
new file mode 100644
index 0000000..963d165
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/book.png
diff --git a/29507-h/images/card.png b/29507-h/images/card.png
new file mode 100644
index 0000000..69f4fd4
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/card.png
diff --git a/29507-h/images/cover-tn.jpg b/29507-h/images/cover-tn.jpg
new file mode 100644
index 0000000..e2b5c47
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/cover-tn.jpg
diff --git a/29507-h/images/cover.jpg b/29507-h/images/cover.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2b767fb
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/cover.jpg
diff --git a/29507-h/images/external.png b/29507-h/images/external.png
new file mode 100644
index 0000000..ba4f205
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/external.png
diff --git a/29507-h/images/i-a-031.gif b/29507-h/images/i-a-031.gif
new file mode 100644
index 0000000..892bd6c
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-031.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-091.gif b/29507-h/images/i-a-091.gif
new file mode 100644
index 0000000..5816395
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-091.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-126.gif b/29507-h/images/i-a-126.gif
new file mode 100644
index 0000000..0aa6135
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-126.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-271.gif b/29507-h/images/i-a-271.gif
new file mode 100644
index 0000000..fea2885
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-271.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-455.gif b/29507-h/images/i-a-455.gif
new file mode 100644
index 0000000..93f10bc
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-455.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-488.gif b/29507-h/images/i-a-488.gif
new file mode 100644
index 0000000..7959538
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-488.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-668.gif b/29507-h/images/i-a-668.gif
new file mode 100644
index 0000000..893a9a7
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-668.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-777.gif b/29507-h/images/i-a-777.gif
new file mode 100644
index 0000000..7b93de6
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-777.gif
diff --git a/29507-h/images/i-a-811.gif b/29507-h/images/i-a-811.gif
new file mode 100644
index 0000000..1b980f2
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-a-811.gif
diff --git a/29507-h/images/i-b-006.jpg b/29507-h/images/i-b-006.jpg
new file mode 100644
index 0000000..187364c
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-006.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-029a.jpg b/29507-h/images/i-b-029a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..741eefc
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-029a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-029b.jpg b/29507-h/images/i-b-029b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..75dba23
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-029b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-047a.jpg b/29507-h/images/i-b-047a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..375848a
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-047a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-047b.jpg b/29507-h/images/i-b-047b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..ca2aa4f
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-047b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-065.jpg b/29507-h/images/i-b-065.jpg
new file mode 100644
index 0000000..e4c5679
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-065.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-083.jpg b/29507-h/images/i-b-083.jpg
new file mode 100644
index 0000000..47a161d
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-083.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-101.jpg b/29507-h/images/i-b-101.jpg
new file mode 100644
index 0000000..74bc33f
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-101.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-119a.jpg b/29507-h/images/i-b-119a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..81cdd95
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-119a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-119b.jpg b/29507-h/images/i-b-119b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..1bd7141
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-119b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-137a.jpg b/29507-h/images/i-b-137a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..64f39e5
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-137a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-137b.jpg b/29507-h/images/i-b-137b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..a62a287
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-137b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-155.jpg b/29507-h/images/i-b-155.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d5547bf
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-155.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-173.jpg b/29507-h/images/i-b-173.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0f009bd
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-173.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-191.jpg b/29507-h/images/i-b-191.jpg
new file mode 100644
index 0000000..582c2bf
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-191.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-209.jpg b/29507-h/images/i-b-209.jpg
new file mode 100644
index 0000000..897e28a
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-209.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-219.jpg b/29507-h/images/i-b-219.jpg
new file mode 100644
index 0000000..b87c095
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-219.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-229.jpg b/29507-h/images/i-b-229.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2504d13
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-229.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-239a.jpg b/29507-h/images/i-b-239a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..ef7dae8
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-239a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-239b.jpg b/29507-h/images/i-b-239b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..9fa02b2
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-239b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-249a.jpg b/29507-h/images/i-b-249a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..85b3d9b
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-249a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-249b.jpg b/29507-h/images/i-b-249b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..3365704
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-249b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-267a.jpg b/29507-h/images/i-b-267a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..ce987cb
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-267a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-267b.jpg b/29507-h/images/i-b-267b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..56c1434
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-267b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-285.jpg b/29507-h/images/i-b-285.jpg
new file mode 100644
index 0000000..199dade
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-285.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-303.jpg b/29507-h/images/i-b-303.jpg
new file mode 100644
index 0000000..015556e
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-303.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-321.jpg b/29507-h/images/i-b-321.jpg
new file mode 100644
index 0000000..8cdb457
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-321.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-339.jpg b/29507-h/images/i-b-339.jpg
new file mode 100644
index 0000000..dcf2eaf
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-339.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-349.jpg b/29507-h/images/i-b-349.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0598b91
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-349.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-359.jpg b/29507-h/images/i-b-359.jpg
new file mode 100644
index 0000000..7a90f26
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-359.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-377a.jpg b/29507-h/images/i-b-377a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c67dbe3
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-377a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-377b.jpg b/29507-h/images/i-b-377b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..ea363bd
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-377b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-395a.jpg b/29507-h/images/i-b-395a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..99f90c1
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-395a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-395b.jpg b/29507-h/images/i-b-395b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..9c50ea7
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-395b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-405a.jpg b/29507-h/images/i-b-405a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..e14edb7
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-405a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-405b.jpg b/29507-h/images/i-b-405b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..39a1e69
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-405b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-415a.jpg b/29507-h/images/i-b-415a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..58c4ced
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-415a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-415b.jpg b/29507-h/images/i-b-415b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..000ea69
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-415b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-433a.jpg b/29507-h/images/i-b-433a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..97a20e2
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-433a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-433b.jpg b/29507-h/images/i-b-433b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..ebbee7d
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-433b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-443a.jpg b/29507-h/images/i-b-443a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2870117
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-443a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-443b.jpg b/29507-h/images/i-b-443b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..6c21e22
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-443b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-453.jpg b/29507-h/images/i-b-453.jpg
new file mode 100644
index 0000000..21e3bad
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-453.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-463a.jpg b/29507-h/images/i-b-463a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2c1935f
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-463a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-463b.jpg b/29507-h/images/i-b-463b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..20156e3
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-463b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-489a.jpg b/29507-h/images/i-b-489a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..4133c64
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-489a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-489b.jpg b/29507-h/images/i-b-489b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d441e04
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-489b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-507.jpg b/29507-h/images/i-b-507.jpg
new file mode 100644
index 0000000..68eedb7
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-507.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-517.jpg b/29507-h/images/i-b-517.jpg
new file mode 100644
index 0000000..608da74
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-517.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-527.jpg b/29507-h/images/i-b-527.jpg
new file mode 100644
index 0000000..e663bb2
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-527.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-545.jpg b/29507-h/images/i-b-545.jpg
new file mode 100644
index 0000000..88a3382
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-545.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-563.jpg b/29507-h/images/i-b-563.jpg
new file mode 100644
index 0000000..f7e8802
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-563.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-597.jpg b/29507-h/images/i-b-597.jpg
new file mode 100644
index 0000000..e236bff
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-597.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-615a.jpg b/29507-h/images/i-b-615a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..6af473f
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-615a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-615b.jpg b/29507-h/images/i-b-615b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..fe7d54c
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-615b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-633.jpg b/29507-h/images/i-b-633.jpg
new file mode 100644
index 0000000..cafc703
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-633.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-651a.jpg b/29507-h/images/i-b-651a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..60ec27c
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-651a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-651b.jpg b/29507-h/images/i-b-651b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..28671ba
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-651b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-669.jpg b/29507-h/images/i-b-669.jpg
new file mode 100644
index 0000000..ca2597b
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-669.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-687a.jpg b/29507-h/images/i-b-687a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..28cd79c
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-687a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-687b.jpg b/29507-h/images/i-b-687b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..9730906
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-687b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-705a.jpg b/29507-h/images/i-b-705a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0c5c326
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-705a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-705b.jpg b/29507-h/images/i-b-705b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..1784924
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-705b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-723a.jpg b/29507-h/images/i-b-723a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..e307d63
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-723a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-723b.jpg b/29507-h/images/i-b-723b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..4aa5953
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-723b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-741a.jpg b/29507-h/images/i-b-741a.jpg
new file mode 100644
index 0000000..14d64d7
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-741a.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-741b.jpg b/29507-h/images/i-b-741b.jpg
new file mode 100644
index 0000000..b5b1d37
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-741b.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-775.jpg b/29507-h/images/i-b-775.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d0b3d4b
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-775.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-b-793.jpg b/29507-h/images/i-b-793.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0be49cf
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-b-793.jpg
diff --git a/29507-h/images/i-c-028-z.gif b/29507-h/images/i-c-028-z.gif
new file mode 100644
index 0000000..ba394d3
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-c-028-z.gif
diff --git a/29507-h/images/i-c-054-s.gif b/29507-h/images/i-c-054-s.gif
new file mode 100644
index 0000000..5c1219a
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-c-054-s.gif
diff --git a/29507-h/images/i-c-109-x.gif b/29507-h/images/i-c-109-x.gif
new file mode 100644
index 0000000..c80d9d6
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/i-c-109-x.gif
diff --git a/29507-h/images/logo.gif b/29507-h/images/logo.gif
new file mode 100644
index 0000000..fd71245
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/logo.gif
diff --git a/29507-h/images/spine.jpg b/29507-h/images/spine.jpg
new file mode 100644
index 0000000..26329cc
--- /dev/null
+++ b/29507-h/images/spine.jpg
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..a0523a0
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #29507 (https://www.gutenberg.org/ebooks/29507)