diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 3 | ||||
| -rw-r--r-- | 19866-8.txt | 1586 | ||||
| -rw-r--r-- | 19866-8.zip | bin | 0 -> 37226 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h.zip | bin | 0 -> 943001 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/19866-h.htm | 1767 | ||||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/in1907-105.gif | bin | 0 -> 2638 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/o1907-120.gif | bin | 0 -> 426 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-105.jpg | bin | 0 -> 86608 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-108.jpg | bin | 0 -> 64682 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-109.jpg | bin | 0 -> 104695 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-112.jpg | bin | 0 -> 97335 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-113.jpg | bin | 0 -> 84886 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-116.jpg | bin | 0 -> 121278 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-117.jpg | bin | 0 -> 113024 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-119.jpg | bin | 0 -> 113540 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 19866-h/images/p1907-120.jpg | bin | 0 -> 113734 bytes | |||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 |
18 files changed, 3369 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..6833f05 --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,3 @@ +* text=auto +*.txt text +*.md text diff --git a/19866-8.txt b/19866-8.txt new file mode 100644 index 0000000..931fc4a --- /dev/null +++ b/19866-8.txt @@ -0,0 +1,1586 @@ +The Project Gutenberg EBook of Zuid-Tirol, by G. Bosch + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Zuid-Tirol + De Aarde en haar Volken, 1907 + +Author: G. Bosch + +Release Date: November 19, 2006 [EBook #19866] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ZUID-TIROL *** + + + + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ + + + + + + + + + + Zuid-Tirol. + + door G. Bosch. + + + +Naar het land der dolomieten! + +Er is in de latere jaren zoo verbazend veel over de dolomieten +geschreven; men vindt er zaakkundige opstellen over in verschillende +tijdschriften; men heeft ook reisbeschrijvingen van het dolomietenland, +en men vindt tal van novellen, die geheel of gedeeltelijk in die +streken afspelen en dan ook nog boeiende beschrijvingen van de +heerlijke natuur daar bevatten. Somwijlen werd wel eens de gedachte +gewekt, of dat vooropstellen van die dolomieten wel zoo geheel +onwillekeurig was, en of er niet een hoofd en eene hand achter staken, +die belang hadden bij het bespreken van die landstreek. De reclame +stelt in deze tijden zooveel middelen in het werk, dat men wel eens +achterdochtig wordt. + +En het mooiste van alles is, dat dikwijls de streek, die dan besproken +wordt als het land der dolomieten, en die het meest door de reizigers +bezocht wordt, eigenlijk geen dolomieten heeft. De echten vindt +men hoofdzakelijk op eene betrekkelijk kleine plek bijeen: 't zijn +de Fassaner bergen, de Langkofel, de Rosengarten en de Schlern. De +prachtige bergen in het Ampezzaner dal, zoo als de Cristallo, de Hohe +Gaisl, de Sorapis, zijn geen eigenlijke dolomieten, en toch zijn +het die bergen en hunne omgeving, die het meest bezocht worden. De +geologen verstaan onder dolomieten kalkbergen, die rijk aan magnesia +zijn. Voor den leek onderscheiden zij zich van elke andere bergvorming +door sterk sprekende bijzonderheden in hun uiterlijk. Zij vormen +altijd hoogst eigenaardige landschappen; de dalen zijn rijk aan groen, +heuvelachtig, hier en daar in andere rotssoorten gewone vormen toonend, +maar daar boven rijzen dan de dolomieten in de zonderlingste gedaanten +omhoog. Scherp in lijnen, weerstand biedend aan alle verweering; +torens, naalden en kanteelen, alsof ze zoo uit den bodem omhoog zijn +gedreven, op overblijfselen van oude burchten gelijkend. En die vreemde +vormen vertoonen zich, al naarmate zij door den regen bevochtigd, +door de zon beschenen of door wolken overschaduwd worden, nu eens +rozerood of zilverwit, dan donkerbruin, rood als gloeiend metaal, +aschgrauw, diep indigoblauw of goudgeel. + +Men kan echter de dolomieten bezoeken en tevens wat meer van Tirol +zien. Heeft de lezer lust mij op een dergelijken tocht te vergezellen, +dan houde hij mij ten goede, dat ik de prachtige punten tusschen ons +land en Tirol onbesproken laat; hij vertrekke met mij des namiddags +uit Amsterdam en reize over Keulen, Frankfort, Wurzburg, München, +Innsbrück en Franzenfeste in eens door naar Niederdorf, een groot +dorp, dat op zich zelf weinig beteekenis heeft, maar dat een goed +uitgangspunt is voor een voetreis in Tirol. Men komt er 's avonds tegen +acht uur aan, maar de treinen hebben er een standvastige vertraging, +soms wel eens wat grooter dan 't geduld van den reiziger die reeds +24 uur in den trein zit. + +Het hotel "Schwarze Adler" doet echter dien tegenval spoedig +vergeten. Men brengt er een rustigen nacht door, en gevoelt zich +den volgenden morgen volkomen uitgerust en bekwaam om de voetreis +te aanvaarden; de ransel wordt gepakt en de koffer per post +vooruitgezonden. Daarbij moet men er echter op letten, hem altijd +aan een hotel in Oostenrijk te zenden; verzending poste-_restante_ +wordt niet toegelaten, en eene bestemming naar een italiaansche plaats +heeft tengevolge, dat hij op de grenzen blijft liggen. + +Het was een heldere, zonnige morgen toen ik Niederdorf verliet; +aanvankelijk was de weg duidelijk aangewezen, maar spoedig kwam ik +aan een kruisweg, die niet op de kaart stond; het was een voetpad, +blijkbaar ontstaan nadat de kaart geteekend was, en het scheen eene +afkorting te zijn. Op goed geluk sloeg ik het in; Schluderbach was +mijne bestemming en die wandeling, van niet meer dan 5 1/2 uur, gaf +vrijheid eens een uurtje om te dolen. Nauw had ik 500 pas geloopen, +toen ik aangeroepen werd door een heer, die hoopte dat ik hem den +weg naar de Pragser Wildsee zou kunnen wijzen! Onze wegen liepen +aanvankelijk samen, maar per slot van rekening wisten we geen van +beiden of we op den goeden weg waren. De man was uit Weenen en maakte +met zijne vrouw voettochtjes in die omstreken; een uurtje bleven we +onder aangenaam gesprek bijeen, toen we weêr op een rijweg kwamen en de +overtuiging kregen, dat we ons zonder noodzaak bezorgd gemaakt hadden, +want de rijweg bleek korter te zijn dan het voetpad, alléén aangelegd +ten behoeve van een paar boerderijen hoogerop tegen de berghelling +gelegen. Het gezelschap sloeg rechtsaf naar de Pragser Wildsee, en ik +ging recht door; de streek was liefelijk, maar onderscheidde zich in +niets van eene prettige bergpartij overal elders. Ik liet het dorpje +Alt-Prags links liggen, had nog een aardig kijkje op de badgebouwen +daar, en bereikte tegen den middag het hotel Brückele, waar tevens +de straatweg ophoudt; een aangenaam oord om wat te rusten en zich +te versterken. Na een stevige wandeling door een fraai mastbosch, +met prachtige uitzichten achterwaarts op den Schwalbenkofel en +den Daunkofel, zag ik links den dolomietberg, den Dürrenstein zich +verheffen, niet te miskennen tusschen de andere bergruggen. Daar +waren nu die hoekige lijnen, met hier en daar alleenstaande torens; de +geheele helling was kaal en licht gekleurd onder de felle zon. Op het +bosch volgden golvende weidevelden en aan 't einde daarvan eene kleine +bergvlakte, waarop een fraai gebouwd hotel, dat tot verpoozen uitlokte. + +Het hotel was rijk en smaakvol, geheel als zomerhuis ingericht, +en bood den gasten alle denkbare gemakken aan. Het bergpanorama was +heerlijk mooi: de hooge toppen hadden allen nog sneeuw en glinsterden +in volle pracht onder eene felle belichting. Verder gaande had ik +eerst het gezicht op den Cadini; toen kwam de fraaie massa van den +Monte Cristallo te voorschijn, en al dat fraais en al die prachtige +lijnen werden op eens ondervangen door een leelijken, vormloozen +sta in den weg,--een sperfort; allerlei borden wijzen aan, dat men +er niet op mag, dat men niet teekenen en niet fotografeeren mag; +van tijd tot tijd komt men een soldaat tegen, dien de verveling op +het gezicht staat te lezen, en ofschoon men er verder niets mede te +maken heeft, is het toch eene opluchting als het ding achter den rug +is. Het pad kronkelt nu weder door dichte bosschen steil omlaag tot +Schluderbach. Het was avond toen ik er aankwam, en na het eten moest +ik mijn avondwandeling spoedig afbreken om de koude; toch was er geen +wind en de lucht was helder. + +Schluderbach ligt in eene verrukkelijke bergkom, tegenover het dal +Popena; in de verte boven dat dal ziet men weer de Cadinigroep, nog +heerlijk door de laatste zonnestralen verlicht; rechts wordt het dal +bewaakt door de geweldige kalkrotsen van de Hohe Gaisl en links door +den Cristallin. Plöner's Hotel te Schluderbach is misschien niet +beter dan de drie anderen, maar maakte eene aangename uitzondering +op den regel. In afwijking van de andere weelde-hotels, was men er +even voorkomend voor den voetreiziger als voor de familiën die per +auto kwamen aangestoven. + +Den volgenden morgen werd de reis weêr vroeg aanvaard. Des nachts was +de lucht sterk betrokken geworden en er viel vocht. De weg kronkelde +langzaam in het dal Popenabassa omhoog, eene boschrijke streek met +van tijd tot tijd trotsche berggezichten. Al spoedig is men de grenzen +over en in Italië; een paar grenspalen en een schilderhuisje, dat als +douanekantoor dienst heette te doen, wezen aan dat men een anderen +bodem betrad; de grenswachters waren in eene bijna uitgedroogde beek +aan 't visschen en riepen mij uit de verte wat toe; ik groette hen +met vriendelijk handgebaar en kon ongestoord doorgaan. + +Achterwaarts heeft men geruimen tijd een prachtig uitzicht op de bergen +van Schluderbach; vooruit is het even mooi: links de Monte Pian, +rechts de heerlijke Cristallin; men komt in groote weide vlakten en +gaat eindelijk steil naar boven naar den Col de Sant Angelo, die weinig +engelachtigs heeft behalve zijn naam. De weg slingert nu eenigen tijd +door lage moerasachtige grasvelden in eene verbreeding van het dal; +'t ziet er bijna somber uit. Er vertoonen zich enkele huizen, tot men +op eens, om den hoek van een dier gebouwen, voor het vriendelijke meer +der Missurina komt. Heerlijk uitzicht daar op die kalme watervlakte; +aan drie kanten donkere en begroeide bergen; in het Noord-Oosten ziet +men de Drei-Zinnen, een wonderlijke bergformatie, die ik reeds van het +terras van het Dürrensteinhotel had waargenomen; die drie rotsgevaarten +verheffen zich daar zelfstandig uit het bergvlak omhoog, als versterkte +torens; aan hun voet ligt meestal sneeuw opgewaaid, waardoor zij nog +donkerder tegen de lucht afsteken. Oostelijk van het meer de Cadini, +zuidwaarts de Marmarole, de Antilao en de Sorapis. Vooral deze +laatste berggroep maakte een heerlijken indruk. Licht van kleur, +soms zich tegen de lucht verliezend; los van lijnen en toch zich +statig verheffend en rots op rots stapelend, vormt zij den schoonsten +achtergrond voor het meer, zich helder spiegelend in het donkere water. + +Om het meer staan eenige hotels en herbergen, die hoe gewenscht +ook voor de zomergasten, in staat zouden zijn om den indruk van het +fraaie landschap te bederven, indien de Sorapis niet den boventoon +behield. Wat zou dat landschap met het meer der Missurina mooi zijn, +als er niet van die blufferige dingen omheen stonden! + +Het weer was er niet beter op geworden. Het stofregende toen ik langs +het meer over eene alpenweide weder in bosschen en in Oostenrijk +kwam. Slechts een paal duidde hier de grens aan. Links kwamen +de koppen der Marmarole van tijd tot tijd door de boomen gluren, +rechts had ik de stoute hellingen van de Cristallo-groep. 't Was +heerlijk wandelen in dat heerlijke mastbosch; prachtige zware boomen +schoten als uitloopers omhoog op de wortels van oudere stronken, +overblijfselen van de woudreuzen die voor honderd jaren hier het +landschap beheerschten. Groene plekken, dicht met gras en tal van +bloemen begroeid, noodigden tot rusten, vooral toen de zon even door +de wolken brak. Dat zijn van die heerlijke oogenblikken, die slechts +voor den voetreiziger zijn weggelegd. Bij betrokken lucht en dreigenden +regen kan hij de omgeving bezien, de bosschen bewonderen, de lijnen +der bergen volgen; maar hooger gaan zijn indrukken niet, tot op eens +de wolken breken en de zon, te voorschijn tredend, alles bestraalt met +eene zee van licht, duizend maal weerkaatst door de ontelbare druppels +die als kristallen parels aan de bladeren hangen. De boomstronk waarop +ik mij om te rusten had neergezet, was inwendig vermolmd, zoodat, ik +zat als in een leunstoel en mijne geheele aandacht kon wijden aan de +stoute lijnen der Cristallo-bergen. De aandacht ging over in staren +op die rotsvormen, nu zoo fel door het waterzonnetje beschenen; en +of het nu kwam door onwillekeurig terug te denken aan den naam dier +bergen,--het kwam mij voor dat de uitstekende rotspunten, nat van den +regen en bestraald door de zon, aan de omtrekken doorschijnend werden, +en zoo kwam ik langzaam aan onder den indruk van een geheelen berg +van glinsterend kristal voor mij te zien. Een gezelschap Engelschen, +die aan mij--even vreemd dáár, als zij,--in bijna onverstaanbaar +duitsch den weg vroegen, ontrukte mij aan de kristalbetoovering en de +wandeling werd voortgezet. 't Gaat nu wat steiler omhoog; de eenigzins +ongebaande weg wordt straatweg, en ik bevond mij op den pas Tre Croci, +met een hotel van gelijken naam, een paar boerenwoningen en een groot +douanekantoor. De lucht was weder betrokken en er kwam nu voor goed +regen. Daar, op Tre Croci, wenschte ik voor dien dag mijn groote rust +te houden, en tevens van het bergpanorama te genieten. De rust werd +gaarne aangeboden; van uitzicht was geen sprake. + +De gasten in het logement werden bediend door een paar knappe Tiroler +meisjes in landsdracht; zij spraken alle talen, d. i. fransch, duitsch, +engelsch, en italiaansch. Dit duitsch en italiaansch kent men daar in +die grensstreken van huis uit, en beide talen zijn zoo weinig zuiver, +dat men soms zijne toevlucht moet nemen tot fransch of engelsch, +om zich goed verstaanbaar te maken. De kellnerinnen hadden hare +taalgeleerdheid in Londen en Parijs opgedaan, en buitendien nog vele +andere kundigheden. Van hare volksdracht trokken de omslagdoekjes +het meest mijne aandacht. Laag om den hals gevouwen, over de borst +gekruist en achter sluitend vastgespeld. De stof dier doeken was van +zeer fijne witte wol, niet melk- of krijtwit, maar roomkleurig; zij +waren met velerlei figuren in veelkleurige zijde bestikt, en stonden +op het donker fluweelen keurslijf inderdaad heel netjes. Ik heb op de +verdere reis, ook in grootere plaatsen, getracht van die doeken te +koopen; maar 't schijnt eigen handwerk der draagsters te zijn en in +de winkels vroeg men er zooveel geld voor, dat ik mijne vriendinnen +thuis maar moet verzoeken zich met mijne technisch stellig onbeholpen +beschrijving tevreden te stellen. Overigens zij hier opgemerkt, dat +de Tiroler landsdracht, zelfs in de afgelegen dalen, zeldzaam wordt; +ik zag haar niet dan bij uitzondering, en hier en daar door enkelen +gedragen als sport costuum. In een vroeger tiental jaren werden de +Tirolers nagevolgd door zoogenaamde salon-tirolers,--eene rijke bron +van grappen voor de "Fliegende Blätter" en soortgelijke bladen maar +nu bestaat er al weer een namaak van die salon-tirolers, en dat is +weinig meer dan een spotvorm van het oorspronkelijke. + +Maar al verdwijnt de nationale kleederdracht, en al ziet men haar +voor 't meerendeel in eere gehouden zooals in Nederland de Markers +dat doen, of zoo als de friessche vrouwendracht in de wafelkramen, +toch heeft het Tiroler volkje in zijne bergen veel eigenaardigs +bewaard. Die eigenaardigheden zijn nog het kenmerk van den oorsprong +der bewoners. De meerderheid der Tirolers stamt af van de beiersche +volkstammen, die zich na de groote volksverhuizingen daar nedergezet +hebben; met de Zwaben en Allemannen, die met name het boven-Inndal en +Vorarlberg bewonen, vormen zij het duitsch sprekende deel. In enkele +dalen in Gröden, Enneberg, en in de dalen der Avisio en Cordevole +treft men bewoners aan, die oorspronkelijk derwaarts kwamen uit +Grauwbunderland, en tot op heden hunne eigen taal, het Ladinisch, +behielden. In Oost-Tirol zijn ook nog afstammelingen der Zuid-Slaven +gevestigd. In het zuiden is het land geheel italiaansch, met het +eigenaardige verschijnsel, dat de meeste welvaart bij enkele daar +gevestigde Duitschers wordt gevonden. Ziet men eene grootere, beter +onderhouden boerderij in 't italiaansch Tirol, dan kan men er wel op +rekenen, dat de eigenaar een Duitscher is. Veel sympathie voor wat +Oostenrijksch of Duitsch is, moet men in dat italiaansche gedeelte +niet zoeken; zijn de menschen overtuigd van met een Oostenrijker te +doen te hebben, dan is eene zekere koelheid niet te miskennen. De +schooljeugd vooral loopt u op een bergpad wel eens na; verschuilt +zich achter boomen en rotsblokken en vermaakt zich dan met luidkeels +te roepen "Leve Italië! Weg met Oostenrijk". Krachtiger uitingen van +het italiaansch patriotisme heb ik echter niet bespeurd. + +Eenvoud, liefde tot het land, trouw aan het vorstenhuis, heldenmoed, +zijn de karaktertrekken van den Tiroler. In de afgelegen streken +ontaarden die deugden en soms zijn die bergbewoners bijna +menschenschuw; in godsdienstzaken zijn ze licht geneigd tot het +grofste fanatisme, en al wat buiten hun gezichtskring valt, wordt +met argwaan begroet. Trouwens dergelijke ontaardingen behoeft geene +enkele nationaliteit zoo ver van huis te zoeken; men vindt ze overal, +en daar zoowel als hier, in de afgelegen gedeelten des lands, naast +dat fanatisme bovendien nog overgeërfd bijgeloof. + +Rijk en schoon zijn de sagen in Tirol. De gesteldheid van den bodem, de +geschiedkundige strijd om zijn bezit, zijn de voorname bron waaruit ze +allen zijn ontsproten. Die daarboven elkander opgestapelde bergtoppen +moesten wel de verblijfplaatsen van goede of kwade geesten worden. Zoo +is in geheel Tirol de sage der "Wilde vrouwen" bekend, die in de bergen +huizen, maar nu en dan nederdalen onder de bewoners om hen jarenlang +als trouwe boden te dienen, zegen brengende in de gezinnen waar zij +vertoeven. Dan worden ze plotseling door geheime boden teruggeroepen +en moeten, zij het dan ook met leedwezen, voor eeuwig verdwijnen. De +oude bouwvallen der rooverkasteelen zijn daarentegen alle bevolkt met +spoken, die door de treurigste boetedoening herinneren aan de wandaden +der vroegere bewoners. De sprookjes op geschiedkundigen grondslag zijn +nu eens herinneringen aan den tijd der oude Rhaetiërs, dan eens aan +de Romeinen. Dan weder aan den strijd van dezen tegen de Germanen; +dan aan dien tusschen Franken en Longobarden, of tusschen Beieren en +Slaven. Boven al die geschiedkundige figuren der overlevering verheft +zich de herinnering aan den onovertroffen Diederik van Bern, den +grooten koning der Oost-Gothen en aan aan zijn tocht in het tooverland +van den kabouterkoning Laurin, de tegenwoordige Rosengarten. En dat +tooverland met zijne dolomiet-torens en -transen, zendt nog telkens +bij elken helderen zonsondergang zijne stralen uit over de omgeving, +en spreidt zijnen luister over de omliggende dalen! + +Na in Tre Croci getafeld te hebben, trok ik verder; de mantel +werd uit den ransel genomen; dikke regen belette aanvankelijk alle +uitzicht; eerst door bosch, toen over golvende weiden omlaag in het +Bigontinadal, om een paar uur later in Cortina di Ampezzo doornat aan +te komen. Gelukkig was mijne koffer daar, en toen tegen den avond het +weer wat opklaarde, kon ik nog een prettige wandeling door het dorp +maken. Als voetreiziger ging ik in het hotel Central, voor heeren +alléén zeer voldoende en gezellig; kwam ik met gezelschap te Cortina, +dan zoude ik Aquila Nera of Croce Bianca aanraden, naast verscheidene +andere prachthotels. + +Cortina droeg vroeger den duitschen naam van Heiden, maar langzaam +zijn de Duitschers voor het meerendeel door Italianen verdrongen, die +toen ook aan het dorp een anderen naam gaven. De plaats zelf heeft +800 inwoners; de gemeente waartoe zij behoort 3100; zij is heerlijk +in het Ampezzodal gelegen en dankt aan die ligging hare welvaart, +als middenpunt voor den houthandel van uit het noordelijke Pusterdal +naar Italië. Trotsche berggevaarten omsluiten het dal; de reeds +geprezen Cristallogroep en de Sorapis; de Tofana- en Popenaspitsen +en de Antilao verheffen zich rondom. Westelijk de hooge Nivolau in +zijne overal kenbare vormen. De alleenstaande kerktoren is een fraai +bouwstuk uit den nieuweren tijd, en draagt meer tot versiering der +plaats bij, dan het wandelpark aan de Boite. Die rivier maakt in haar +onstuimigen loop in eene onregelmatige rotsbedding een goed effect, +maar het parkje is een treurig geknutsel van vele smalle paadjes onder +hooge boomen. De tuinarchitect, die het aangelegd heeft, heeft stellig +een groot park nagemaakt, en evenveel wegen in dat kleine bestek +bijeengedrongen, als er in zijn uitgestrekter voorbeeld waren. Vele +eeuwen geleden, in de 7de eeuw, waren deze streken het tooneel van +bloedige worstelingen tegen de toestroomende Slavische horden; zij +werden echter teruggeworpen door de Beieren, en verdwenen gelukkig +geheel uit deze omgeving. Thans wordt er meer, en met even goede +uitkomst, aan werken des vredes gedaan, en Cortina is behalve door +zijne heerlijke ligging, bekend door zijne keurige voortbrengselen van +kunsthandwerk. Er is daar een druk bezochte school voor kunsthandwerk, +waar uitstekende leeraars onderwijs geven. Een deel der voortbrengselen +van uitsluitend huisarbeid--fabrieken of werkplaatsen vindt men +er niet--wordt coöperatief verkocht; daaraan ontleent een deel der +bevolking eene voldoende mate van welvaart. Sinds tal van jaren was +filigrijnarbeid in goud en zilver te Cortina inheemsch,--maar zooals +altijd bij zulke uit zich zelf opgekomen bedrijven, hield men vast aan +enkele oude vormen, die jaar in jaar uit vervaardigd werden en dan het +koopende publiek van elders, door hun eenvormigheid, verveelden. Het +degelijke kunsthandwerkonderwijs heeft hierin verbetering gebracht, en +thans worden de meest uiteenloopende modellen voor tal van doeleinden +vervaardigd; de oorspronkelijken smaak is echter als hoofdkenmerk +behouden. Daarnaast ontwikkelde zich eene afdeeling voor inlegwerk, +hout op hout in verschillende kleuren, metaal op hout, enz. Daarvan +waren niet alleen eenvoudige kleine voorwerpen, maar ook prachtstukken, +groote kasten en kleinere meubels tentoongesteld. + +Er zijn in den omtrek van Cortina tal van aangename tochtjes te maken, +die de plaats zeer geschikt maken voor langduriger verblijf. Er zijn +thans reeds veel hotels, en er worden nog een drietal hotelpaleizen +bijgebouwd, waarbij men zich beijverde de fraaiste punten uit te +kiezen. + +Van Cortina koos ik voor den weg naar Caprile, dien over den +Giau-pas. Voor dien tocht is het niet strikt noodig een gids te +nemen,--maar mijne kaart wees me niet voldoende den weg, en daarom +besloot ik ditmaal niet alleen te gaan. Het tarief was voor dezen +tijd van het jaar (begin Juli) 10 kronen, en 's morgens zeer vroeg +toog ik met Florinde Pompanon op 't pad. Dadelijk buiten Cortina +ging het reeds door weidevelden omhoog, langs een paar gehuchten, +om spoedig bij de Albergo Pocal den weg te verlaten en de bosschen +in te gaan. Het weêr was opgehelderd en de wandeling onder de dichte +boomen aangenaam; van tijd tot tijd een aardig kijkje op den bergrug +der Cinque-Torri, vijf rotstorens die uit den bergkam omhoog schieten; +weer eens over de italiaansche grenzen, en ten laatste uit het bosch, +om op de weiden der Giau-Alp aan te komen. Bij een boerenhuis werd +gerust en wat melk gekocht, heerlijk versch en keurig van smaak; +marktprijs van melk is daar niet en voor 10 centen kan men meer krijgen +dan men gebruiken kan. Maar de bewoners dier afgelegen hutten zijn arm, +en een dorstig reiziger is voor hen een buitenkansje; ze wonen daar +alleen des zomers, ter bewaking van het hun toevertrouwde vee en tot +het maken van kaas; maar aan die tijdelijke verblijven, zoowel voor +de menschen als voor het vee, wordt wel wat weinig ten koste gelegd. + +Onderweg hadden reeds tal van kleine gebouwtjes, hier en daar in de +bergen verspreid, mijne aandacht getrokken; we kwamen dicht langs een +dier huisjes, dat niet voor woning bestemd bleek te zijn. Een armoedig +gekleede man kwam er uit en begon een druk gesprek met mijnen gids; +het was een voor mij ten eenenmale onverstaanbaar patois; slechts +één woord hoorde ik dikwijls "finanz". Wat verder werd de gids weêr +aangeroepen, en trof mij in het gevoerde gesprek weer dat zelfde +woord. Hoe kwamen die arme kerels daar onder elkaar zoo druk aan 't +praten over financiën? De gids gaf mij de volgende verklaring. De +gebouwtjes worden in den zomer gebruikt tot het opbergen van het +ter plaatse gewonnen hooi, dat dan niet dan zeer bezwaarlijk naar +de lager gelegen boerderijen vervoerd kan worden. Ligt er in den +winter sneeuw, dan kan het vervoer zonder groote inspanning per slede +geschieden. Nu waren de huisjes nog ledig en werden dan dikwijls door +smokkelaars gebruikt om goederen in te bewaren, die dan des nachts, +of wanneer men de streek vrij wist van belastingambtenaren, naar eene +volgende schuilplaats of naar hunne bestemming vervoerd werden. De +mannen die den gids aanspraken of aanriepen, waren smokkelaars of +hunne handlangers en trachtten van hem te weten te komen of er ook +belastingambtenaren op weg waren, en of hij ook wist waar de ambtenaren +van Cortina heen waren. De ambtenaren der belastingen worden daar met +den naam van het bestuursdepartement waartoe zij behooren aangeduid +als "finanzer" in het duitsch, en "finanz" in het patois. Dat was het +door mij opgevischte woord. Blijkbaar was de gids zeer bereid om de +smokkelaars in te lichten, en ik moet erkennen dat deze geen betere +correspondenten konden uitkiezen, dan die steeds op de bergpaden heen +en weêr trekkende vrienden. + +Nog eene fraaie wandeling berg op bracht mij op den Giau-pas; zoo'n +laatste stijging na een marsch van eenige uren is altijd een zwaar +werk, maar in dit geval werd het alweder ruimschoots beloond. De pas +ligt tusschen twee tamelijk steil opgaande bergtoppen, de Punta di +Zonia en de Monte Gusella, en biedt aan weêrszijden een wonderlijk +mooi uitzicht. Ik rustte er langer dan noodig was, om te bekomen van +het laatste klimmen en gaf me telkens weder over aan 't genot van het +uitgebreide vergezicht, nu prachtig door de zon beschenen. Van af den +Giau-pas gaat het steil omlaag in het Codalinga dal; het pad kronkelt +sterk, waardoor men geniet van steeds wisselende vergezichten,--om na +een uurtje gaans te komen aan de Refugio in Som la Cresse, eene woning +op eene vooruitspringende rots gelegen, met een aardig terras, van waar +men een heerlijk uitzicht op het beneden-gedeelte van het dal heeft. + +Hier had ik de eerste moeielijkheden met het italiaansch, welke taal ik +niet machtig ben; het was tijd om wat te gebruiken na den vermoeienden +tocht, en de waardin bood mij van alles aan, waarvan ik niets verstond; +eindelijk gebruikte zij een paar woorden gebroken duitsch, en ik +begon te begrijpen dat ik soep met rijst en brood benevens boter +en kaas zou krijgen. Ze had stellig alles in blikjes, want een +goed kwartier later werd mij een prachtige erwtensoep voorgezet, +dik gemaakt met rijst. Het smaakte voortreffelijk en 't brood met +geurige boter en goede kaas, was een uitstekend nagerecht. Een paar +werklieden die bezig waren het huis te herstellen en te vergrooten, +trachtten mij blijkbaar met ingenomenheid in te wijden in de schoone +omstreken der herberg,--maar ik begreep er niet veel van, en bespeurde +van tijd tot tijd aan het kwalijk verholen lachen van mijn gids, dat +mijn ja en neen wel eens verkeerd klopte. Van Som la Cresse voeren +twee wegen naar Caprile; een over Selva omhoog, met een mooi uitzicht +over het dal; een andere langs de hellingen van den Monte Paré, over +een zeer schaduwrijk pad, langs en door Santa-Lucia; dezen laatsten +weg verkoos mijn gids; bij Santa Lucia komt men op den straatweg, die +zich rechts naar de Cordevole keert. Deze thans bijna droge rivier +schijnt zeer te kunnen spoken; men was bezig herstellingen aan den +weg te maken, en de breuken en gaten, die hier en daar geslagen waren, +getuigden van grooter kracht, dan men van dat onnoozele beekje zoude +verwachten. Links van den weg gingen de rotswanden steil omhoog; +zij waren afgehouwen om den weg mogelijk te maken. In die afgehouwen +wanden vertoonden zich zeer merkwaardige rotsvormen. Steenen banden, +meerendeels van de zelfde lengte en dikte, waren allen krom gebogen +en aan alle kanten door elkaar gewrongen, zoodat de vreemdste en +ingewikkeldste figuren ontstonden. De zon ging weder schuil en de +lucht werd erg betrokken toen we, de Cordevole overstekend, in Caprile +aankwamen, waar de "Posta" eene bekende goede herberg is. Het logies +was zeer eenvoudig maar toch voldoende; in de gelagkamer trof ik +eenige duitsche toeristen, met wie ik een gezelligen avond doorbracht, +waarbij het voortdurend misverstand over de namen der gerechten aan +'t avondeten dikwijls aanleiding tot groote vroolijkheid gaf. + +Den volgenden ochtend kon ik niet voldoende genieten van de fraaie +ligging van Caprile met de Civettagroep als hoogen achtergrond. De +lucht zat weêr vol regen; toch was de wandeling langs den oever der +Cordevole een groot genot; de rivier, hoewel weinig water hebbende, +kronkelde behaagziek door het dal; en gaf vooral een heerlijk +landschapsbeeld, waar zij met een groote bocht aan de overzijde het +dorp La Grazie naderde, dat door een eenvoudige groepeering van wit +en geel gekalkte huizen, en eene aardige kerk met slanken toren, +zijn naam alle eer aandeed. + +Maar alles werd overtroffen toen ik het liefelijke Alleghe-meer +naderde, voor ongeveer 150 jaar gevormd door eene instorting van +den Monte Forca. De zon kwam door en verlichtte dat heerlijke +landschap voor mij juist op het rechte oogenblik; ik liet me met +een bootje overzetten, om een beter overzicht te hebben. De jongens +die me overbrachten, waren zeer verbaasd toen ik hun een goede fooi +beloofde, als zij langzaam roeiden. Dien blik op het dorpje Alleghe, +aan den linkeroever en aan de uitmonding van het Val Lander gelegen, +zal ik niet licht vergeten. Aan het zuid-einde van het meer gaat men +over eene zware houten brug op den rechter oever der Cordevole over; +daar is een kleine maar driftige waterval, die met het einde van het +meer als haven, gebruikt wordt als drijfkracht van eene houtzagerij; +men is daar tevens te midden van het zware bergpuin, dat den loop der +rivier versperde en daardoor indertijd het meer deed ontstaan. Langs +alle kanten heeft men de heerlijkste vergezichten. + +'t Gaat nu in het dal der Cordevole omlaag; meestal door weelderig +kreupelhout, dat zich hier en daar tot bosch ontwikkelt; men volgt met +groote bogen de kronkelende rivier; van tijd tot tijd goede kijkjes +op bergen met sneeuwtoppen. Eenige huizen zijn de voorboden van het +dorp Cencenighe; nog een houtzaagmolen, eene flinke houten brug over +de rivier, en na een draai in den weg staat men op de marktplaats, +waar, behalve de kerk, de herberg Stella het hoofdgebouw is. 't +Was nu middag, en de zon wreekte zich over het lange schuilvinkje +spelen; ik nam in de Stella mijn middagmaal en mijne middagrust. De +waardin beklaagde mij omdat er zooveel "furiosa mousquito's" waren, +en inderdaad die italiaansche insekten schenen verbitterd op den +vreemdeling, en dreven mij te vroeg van daar. + +Juist ging de kerk uit; er scheen een feestdag te zijn en er stonden +ook allerlei kramen, waarin de meest uiteenloopende voorwerpen te koop +werden geboden. Schilderachtig waren de kleederdrachten der vrouwen; +ook wanneer ze, zooals gewoonlijk, niet in de eigenaardige landsdracht +waren, hadden ze zich bont versierd met hoofddoeken met afhangende +linten, en met kleine kleurige doekjes over de schouders. Elke persoon +op zich zelf was nu niet zoo bijster smaakvol gekleed, maar de bonte +menigte dooreen op het kleine marktplein, onder eene stralende zon, +was aardig en vol leven. Het aangeknoopte gesprek met een paar jongelui +wilde in 't geheel niet vlotten; we verstonden elkaar te weinig en +gingen telkens weêr lachend uiteen. + +Cencenighe ligt aan de samenvloeing van de Cordevole met hare zijrivier +de Biois; deze gaat men over en bereikt spoedig Fac; het dal is daar +enger geworden en er ligt overal veel bergpuin; aan het einde dezer +wilde streek ligt het dorpje Listolade aan de uitmonding van twee +dalen; de vallei wordt nu weêr breeder en ruimer, met een heerlijken +plantengroei; de vrouwen waren aan het hooien en men scheen haast +te hebben om den oogst binnen te brengen. Kleine kinderen werden met +groote, zware hooibundels beladen, om die thuis te brengen. + +Men komt Agordó langs een breeden straatweg binnen, en krijgt al +dadelijk aan de linkerhand eene kerk, die met drie inderdaad fraaie +marmeren beeldengroepen versierd is. Het opmerkelijke in deze +groepen was, dat het blijkbaar oorspronkelijk grieksche en zeer +wereldsche voorstellingen waren, die door enkele bijvoegsels maar +ter nauwernood tot kerkversiering geschikt waren gemaakt, Voorbij de +kerk komt men op een groot plein en staat spoedig onder eene arcade, +die een deel uitmaakt van de Albergo â la Minière. Vreemde toegang: +op herhaald bellen kreeg ik geen gehoor; dan maar binnengestapt in +een groote ruimte; naakte muren met hier en daar wat ouden rommel +in de hoeken opeengestapeld; een steenen trap op; nog eens, en toen +eene kamer die er eenigszins bewoonbaar uitzag; deze binnen gegaan; +nog niemand; eindelijk in eene tweede groote kamer eenige slordig +gedekte tafels,--blijkbaar de eetzaal, en gelukkig eene bel.--Eene +bedaagde dienstbode kwam te voorschijn; zij verstond mij niet; met +enkele woorden en gebaren werd het haar duidelijk, dat ik logeeren +wilde. Ik werd nog een trap hooger in een ruim slaapvertrek gelaten, +met eenige oude meubels en een reusachtig bed er in; alles erg +versleten, maar toch met eenige aanspraak op sierlijkheid. + +Ter nauwernood was ik begonnen me wat gemakkelijk te maken, toen er +weder een vrouw binnentrad, groot, geheel in het zwart gekleed, zwart +haar, olijfachtige gelaatskleur, donkere oogen, eene krijschende stem, +en een vuil servet over den arm. Dit bevallig schepsel praatte wat +tegen mij, nam toen plotseling mijnen ransel en mijne schoenen op +en wenkte me om mede te gaan. Met loome schreden volgde ik, onder +onbegrepen protest; mijne bezittingen zag ik reeds in handen der +reuzin boven op een wenteltrap verdwijnen; daarboven aan den vierden +trap was een ruim portaal, waarop 11 deuren uitkwamen, en in een van +deze verdween het geheimzinnige groote wezen. Later is mij verklaard, +dat men overwogen had, dat de prachtkamer voor den eenvoudigen toerist +te kostbaar zoude zijn, en men daarom eene goedkoopere aangewezen +had. Ellendiger hotel heb ik nooit bezocht, en die zwarte reuzin, de +spotvorm van een bevallig dienstmeisje, is tot het laatste oogenblik +mijn schrik gebleven. Reizigers die Agordó bezoeken, zoude ik eerder +het hotel Roma aanbevelen, al is het dan ook minder aangenaam gelegen. + +Agordó is een aardig stadje; het groote plein is het glanspunt. De +rij huizen waarvan de Albergo à la Minière met hare breede arcade +deel uitmaakt, is een flink stadsdeel; de tweede zijde van het plein +wordt geheel ingenomen door het thans onbewoonde paleis der familie +Manzoni; de derde zijde is een groot nieuwerwetsch gebouw, gedeeltelijk +ingenomen door belastingkantoren en gerechtsgebouwen en gedeeltelijk +door groote zalen, voor feesten en openbare bijeenkomsten bestemd. + +Er was dien avond feest in Agordó; het lid der kamer van afgevaardigden +voor dat distrikt, een vermogend fabrikant, was eens uit Rome +overgekomen om zijne staatkundige vrienden te ontmoeten. Men heeft daar +voor de staatslieden eene zeer aangename wijze om die ontmoetingen +te doen plaats grijpen. Elders wordt het welhaast gebruik, dat de +kamerleden in hunne distrikten komen om zich te verantwoorden over +hun spreken of zwijgen;--dit laatste een steeds minder voorkomend +geval. Te Agordó gaat dat anders; de afgevaardigde laat zich daar +huldigen; hij ontvangt deputatiën, die hij welwillend toespreekt; +zit aan een maaltijd aan, hem door zijne kiezers aangeboden; ontvangt +serenades, en--daarmede begon het belang dat ik bij al die zaken +had,--al die plechtigheden grepen plaats aan de overzijde van het +plein, en de muziek, die 't zonder twijfel tegen onze vermaarde +dorps-harmonie afgelegd zou hebben, bleef op het plein doorspelen, +'t Was een zoele avond en dat plein met zijne monumentale omgeving, +zijne fakkelverlichting en rondom de statige lijnen der bergen die het +stadje omringen, eene wel opgewekte maar niet luidruchtige menigte, +'t was alles te zamen een inderdaad prettig geheel voor den vreemden +bezoeker. + +Den volgenden morgen meende ik vroegtijdig op te stappen, maar men +verzuimde mij te wekken. 't Dienstdoend personeel uit het hôtel had +ook de feesten van den afgevaardigde bediend; vandaar 's avonds groote +verwarring en den volgenden morgen groote slaperigheid, waarin ik +werd medegesleept; vandaar ook die vreemde ontvangst. Ik bleef nu te +Agordó hangen tot den namiddag en aanvaardde toen de reis naar Primièro +over den Cereda-pas, met het plan om dien tocht in twee gedeelten te +doen en me op te houden waar 't mij 't beste toescheen. De wandeling +bracht mij aanvankelijk weer den weg op waarlangs ik gekomen was; +bij 't gehucht Buignac ging ik over de Cordevole en nam ik afscheid +van deze bevallige reisgenoote. + +Verder ging het steeds met groote slingers omhoog; de uitzichten op +Agordó en zijne omgeving werden met elken stap fraaier; de Monte +Agner vertoonde vreemde dolomietvormen, doorloopend tot de Croda +Grande. 't Was niet alleen het drukkend warme weder, dat me aanhoudend +deed verwijlen, want eiken en kastanjes gaven overvloedig schaduw, +maar het dal van Agordó werd steeds mooier en mooier en het uitzicht +telkens uitgestrekter. Een dorpje dook in het dichte groen op, +en eenigszins van den weg af een groot steenen huis, met in groote +letters Albergo Venezia. Dat zag er alles zoo vriendelijk uit, en ik +was nu eenmaal uit het land der hotels in dat der albergo's overgegaan, +dat ik maar besloot daar nachtkwartier te nemen. De eerste zomergast +werd vriendelijk ontvangen; het was er eenvoudig maar huiselijk en +zindelijk; de waardin bediende zelve en zette een keurig maal voor. Dat +was wat anders dan dat eten te Agordó, gediend door die zwarte draak! + +Na tafel werden eenige aanteekeningen gemaakt en daar op eens kletterde +de regen tegen de ramen en rolde het onweer door de bergen. Gelukkig +dat ik niet verder gegaan was, en nog gelukkiger dat het wel den +ganschen nacht doorregende, maar dat de regen 's morgens vroeg +ophield; de stof was verdwenen en onder de aangenaamste indrukken +werd de wandeling hervat. + +Hoewel een gids overbodig was, was deze tocht wat ingewikkelder, en +moest met eenige zorg uitgezien worden naar de roode of blauwe teekens, +die op rotsblokken, boomen, hekpalen of huizen waren aangebracht. Door +een prachtig bosch en over bergpaden over de Aorine-pas naar Gosaldo; +al verder door bosch en langs bergpaden; aan de overzijde van het dal +ligt tusschen het geboomte het dorp Sagron,--naar het dorpje Miste; +dit gedeelte van den weg is het moeilijkst te vinden wegens de vele +uiteenloopende paden; maar men komt nu en dan menschen tegen, en op +een op vragenden toon geuit "à la Miste?" krijgt men een vriendelijk +"Si Signor", en is men op het verkeerde spoor, dan wordt met woorden +en gebaren gaarne de goede weg gewezen. + +Bij eene beek stapt men weder over de Oostenrijksche grenzen, +om spoedig eene uitgestrekte weidevlakte te bereiken; dit is +de Ceredapas. Tot hiertoe was de wandeling over hoog en laag een +ongestoord genot; italiaansche grensjagers, bontgekleede vrouwen, die +haar wasch in eene beek uitspoelden, en toen weder een gemoedelijke +oostenrijksche grensjager, hadden het landschap aardig gestoffeerd. Op +den Ceredapas kwam mij een schilderachtig groepje te gemoet. Een +deftig aangekleede boer voorop, met eene reusachtige parapluie op +den schouder; een ezel met pakjes beladen, gedreven door een guitigen +jongen, een meisje van ongeveer 20 jaren met eene groote mand op den +rug, waarin een plat rond vat met wijn. Dat vrachtje zal wel 30 kilo +bedragen hebben, en daarmede was het meisje den berg opgeklommen! Ik +bespreek dit gezelschapje niet alleen omdat het een opvallend groepje +was in die omgeving, maar ook omdat het een type is. De baas droeg +niets dan zijn parapluie; de jongen liet den ezel zijn vrachtje +dragen; het meisje was het lastdier. Dat ziet men hier in allerlei +vormen overal, en toch was dat meisje de meest ontwikkelde der drie; +ze sprak aardig wat duitsch en drukte zich beschaafd uit. + +'t Ging nu weder berg af, aanvankelijk door weiden en laag hout; in +die weiden bloeiden hier en daar prachtig gekleurde leliën, die ik +voor en na niet meer gezien heb. Hoewel de omgeving schilderachtig +blijft, is de wandeling geen genot meer, en wordt zij langzamerhand +een pijniging, doordat het pad bedekt is met hoekige losse steenen, +een plaveisel dat bij een hellenden weg een uitvinding des duivels +is. Het prachtige uitzicht op het kasteel La Pietra, een bouwval +als een arendnest boven op eene alleenstaande rots gelegen, wordt +dien ten gevolge maar ten halve genoten, en men wordt eerst weder +opgewekt als men te Primièro aankomt. Primièro of Feira di Primièro, +in het duitsch Primör, ligt aan de samenkomst van het Canali-dal en +het Cismone-dal; de bevolking is daar voor het meerendeel romaansch, +zij stamt uit Grauwbunderland; het landschap is zuidelijk; velden +met maïs, kastanje-, note- en moerbezieboomen geven er een afwijkend +karakter aan, en de bouw van het plaatsje, doet ook aan een warmer +klimaat denken. Groote gebouwen met zware muurpanden, kleine vensters +en platte daken, geven het een voor ons ongewoon aanzien. Er is één +duitsch hotel, waar men goed logeert; er waren juist zomeroefeningen +van de reservetroepen, zoodat er aan militair vertoon, muziek en zoo +meer geen gebrek was; de bevolking scheen dit, voor zooverre zij niet +mede schutterde, op te vatten als een publieke vermakelijkheid. Eene +avondwandeling door Primör was inderdaad een genot; het kerkje met +zijne slanke torenspits tegen den achtergrond van de hooge bergen, +die men in het noorden zag, was schilderachtig, en het opgewekt +verkeer in de straten was aangenaam. + +Den volgenden morgen weer vroeg op pad, want het einddoel was dien +dag Paneveggio, tusschen welke plaats en Primör een hooge bergpas +ligt. Eerst van Primör naar Siror en dan langs tal van keerwegen +in het Cismone-dal omhoog. Prachtige wandeling; de straatweg is +steeds stijgend, maar zoo zacht dat er gelegenheid te over is om +den geheelen omtrek al wandelend op zijn gemak op te nemen. Heerlijk +die terugblik op Primör en in het dal. Aanvankelijk is de weg kaal, +zoodat het uitzicht langs alle kanten vrij is; oostwaarts ziet men +de uitgetande rotstoppen van de Rosetta, de Cima di Ball en van den +Sass Maor, trotsche berggroepen, die zich heerlijk tegen de lucht +afteekenen. We zijn nu bezig om de hoofdberggroep van Zuid-Tirol, +de Marmolata, om te trekken; op hooge, vrije punten hebben we +haar gedurende de vorige dagen links gezien, nu ontwaren we hare +sneeuwtoppen rechts. De zon, die we overigens zeer dankbaar mogen +zijn voor de prachtige belichting, begint reeds weder te veel van +het goede te geven, maar gelukkig zijn we zachtjes aan wat hooger +gekomen en nu weder in statige mastbosschen. Wat een prachtig hout +en welke heerlijke doorkijkjes langs dien donkeren voorgrond heen op +de fel belichte bergen voor en achter. De weg is lang, maar verveelt +geen oogenblik; de Cismone-rivier houdt u voortdurend gezelschap, +en heeft niettegenstaande de langdurige droogte nog water genoeg +om het landschap vriendelijk te stoffeeren, wanneer ze hier en daar +tusschen wat engere rotsoevers met grooter kracht gedreven, schier +wild voortspoedt. We krijgen nog eenige fraaie partijen aan de rivier, +o.a. bij een groote houtzaagmolen, en ook nog eene donkere boschpartij, +en op eenmaal ligt San Martino di Castrozza voor ons. Dat was een der +glanspunten van de reis. Van een dorp heb ik niets gezien; het was een +verzameling van hotels en het punt wordt zeer te recht steeds drukker +bezocht. Voor Panzer's Dolomieten-hotel is een terras gebouwd, waar +men uitzichten heeft die maar zelden geëvenaard en nooit overtroffen +worden. Eerstens in het dal van Primör, maar bovenal op de prachtige +bergwanden van de Vette di Feldre; aan de eene zijde de Cavallazza, +de Colbricon en Fognola; aan de andere zijde de Rosetta, de Cima di +Ball en den Sass Maor. Zij worden vooral bij avondbelichting hoog +geprezen; ik was er op den middag bij felle zon, en zal dat heerlijke +tafereel nooit vergeten. Door het heldere licht scheen het wel of die +reuzen-gevaarten in de onmiddellijke nabijheid waren; die scherpe, +kale rotsen, licht van kleur en zoo gekloofd, dat de slagschaduw +van den eenen rug, den anderen bedekte, waaruit de bekoorlijkste +lichtspelingen ontstonden. De lucht was strak en blauw, en de bergen +teekenden zich daar licht tegen af. In Panzer's hotel gebruikte ik een +goed middagmaal, een niet onwelkome versnapering na gedurende eenige +dagen albergo's in plaats van hotels bezocht te hebben,--en toog na +nog eenigen tijd gerust te hebben welgemoed verder. Eerst door bosch +steeds omhoog, later door weidevelden. Steeds met hetzelfde uitzicht +op die prachtige bergen. Ik moest den Rolle-pas over en meende dien +reeds bereikt te hebben, omdat de weg bijna vlak liep; toch stroomden +de beken mij nog altijd te gemoet, een bewijs dat ik nog niet over +het hoogste punt heen was. Bij eene scherpe kromming in den weg, +trof ik eene verbazend groote kudde vee, die door herders opgedreven +werd naar de nabijzijnde stalling. Dat ging niet kalm en zacht; onder +allerlei uitroepen en gebaren, heftig dreigen met lange stokken en +wilde sprongen trachtte men het vee schrik aan te jagen. Toen het +in eene bergkom gedreven was werd het vee kalmer en elk beest zocht +van zelf zijne plaats in den stal op. 't Was een woelig gezicht, en +te midden der groote bergstilte, maakte bij dat rumoerig tooneel het +geschreeuw en getier der herders een ruwen, onaangenamen indruk. Van +het voetpad kwam ik weder op den straatweg en bereikte nu weldra +den Rolle-pas, waar een alleenstaande herberg het eenig teeken van +menschelijk leven was. De eenige bezoekers dier herberg zijn de +grensjagers en eenige vreemdelingen, en 't trok mijne aandacht dat +deze herberg, zooals ik al meer op bergpassen gezien had, of ook wel +op eenzame punten in de dalen--eene Staats-herberg was. Waarschijnlijk +is het bezoek te gering om de gewone nijverheid tot het daarstellen +van een dergelijke inrichting te prikkelen; eene schuilplaats zal +toch noodzakelijk zijn, en dan neemt de regeering het zaakje maar in +de hand. Mij verschafte zij eene welkome gelegenheid om mij nog eens +te vergasten aan het gezicht op die heerlijke dolomieten. Van hier +uit is de Cimone della Pala het best te zien; eene slanke rotsnaald, +die trots omhoog staat, en die niet onjuist de Matterhorn van Tirol +genoemd wordt. Hoewel de avond reeds begon te vallen, had ik niet +het geluk de zoo hooggeroemde avondbelichting hier waar te nemen. + +Nu nog een paar uurtjes omlaag; aanvankelijk nog door drassige weiden, +maar dan spoedig in prachtige mastbosschen. De reusachtigste woudreuzen +wedijverden daar met elkaar, en merkwaardig was het te zien met +hoeveel zorg in die bosschen gekapt werd, en met hoeveel meer zorg +nog de ontstane leegten weder aangevuld werden. Elk plantje werd op +zichzelf door een spaansch ruitertje beschermd. + +Bij het vallen van den avond bereikte ik Paneveggio, een +zomerverblijf te midden der bosschen. Ik was zeer blijde in het +hotel Paneveggio mijnen koffer te vinden; na al die warme wandelingen +was een opfrissching zeer gewenscht. In Baedeker staat bij het hotel +aangegeven "bei Frau Gerber", en die aanduiding was oorzaak dat ik mij +eene bijzondere voorstelling van de omgeving waarin ik terecht zoude +komen, gemaakt had. Ik dacht hier een eenvoudig, huiselijk hotel te +vinden, waar de waardin naar ouderwetschen trant, zich voortdurend +vriendelijk in het bedrijf mengde. Maar 't viel anders uit! Ik werd +ontvangen door eene groote, deftig in zwarte zijde gekleede dame, met +gemaakt deftige manieren, die me niettegenstaande de vele gasten nog +wel een kamer in het "alte Theil" wilde geven. De kamer was, hoewel +eenvoudig, toch gelukkig voldoende. Van uit de gangen van het hotel, +waarheen men langs eene hooge gemetselde stoep met trappen opsteeg, +kwam men door oude, lage en overwelfde vertrekken, in het "Neue +Theil", eene groote eetzaal, met allerlei bonte taferelen uit het +bergleven beschilderd; gemzen en korhanen; vreeselijke bergstroomen, +figuren in de volksdracht en wat al niet meer. Op die eetzaal kwamen +de vertrekken van den nieuwen aanbouw uit. + +Bij het verlaten van Paneveggio een laatste blik op de Cimone della +Pala en de Cima di Vezzana; dan langs een goed beschaduwd bergpad, +aanvankelijk tamelijk vlak, maar ten laatste zeer steil naar den +Lucia-pas. Hier vindt men twee herbergen; de eene is reeds gesloten en +in verval, de tweede scheen mij toe neiging te hebben om dat voorbeeld +te volgen. Maar met die herbergen houden we ons maar weinig op, om +des te meer aandacht te wijden aan het heerlijke uitzicht; nog eens +de Dolomieten van Primör, verderaf voor het eerst de Rosengarten; +en daarachter nog even met flauwe lijnen zichtbaar de Oetztaler +Alpen; deze groepen houdt men bij het afdalen voor zich, doch het +pad biedt overigens weinig afwisseling aan; het kronkelt van de eene +berghelling op de andere, is soms beschaduwd, maar geeft ten laatste +niets dan helle zon. Het was dus eene welkome verrassing eindelijk +Moena te zien liggen; nog eene korte wandeling op den straatweg +langs eene wild bruisende rivier en dan het marktplein van Moena, een +schilderachtige plek, maar zoo warm dat ik blijde was de Albergo Alpino +in de onmiddellijke nabijheid te vinden. In dat afgelegen oord woonde +ik de eenvoudige oplossing bij van een zeer ingewikkeld vraagstuk; +na het eten, onder het rooken eener sigaar nog wat vertoevende, zag ik +eerst eenige militairen en douanenbeambten de gelagkamer binnentreden, +kort daarop door een geestelijke gevolgd. Aanvankelijk wilde het +gesprek tusschen die heeren niet vlotten, maar bij het tweede en derde +glas bier ging dat al beter; een tweede geestelijke trad binnen; +bij het vierde glas levendige gedachtenwisseling en groot verschil +van meening; bij het vijfde glas dezelfde levendigheid maar volkomen +overeenstemming,--de wereldlijke en geestelijke machten waren tot +eensgezindheid gekomen! 't Speet me toen, dat ik reeds een glas Tiroler +special-wijn had gedronken, anders had ik me bij ervaring kunnen +overtuigen van de bewonderenswaardige uitwerking van dat bier. Hoe +'t verder is gegaan weet ik niet, want de tijd maande tot opstappen, +en ik had nog eene flinke wandeling tot Vigo. Daar kwam ik het beroemde +dolomietendal in, in zijne volle lengte doorstroomd door de Aviso. + +'t Was wel wat warm, maar 't was toch een prettige wandeling. Aan de +linkerhand had ik nu de voornaamste Dolomietenketen, den Rothwant +en den Rosengarten; vooruit de statige vormen van den Langkofel, +helder uitkomend tegen de blauwe lucht; rechts eene reeks van +dichtbegroeide bergen. Het dal werd steeds ruimer; de weg was goed +en het uitzicht steeds prachtiger, zoodat de milde zon vergeten +werd en 't nog maar kort geleden scheen toen de hoogte, waarop Vigo +ligt, links voor mij lag. Nog wat klimmen en het dorp was bereikt, +'t Was mij bekend dat te Vigo een duitsch en een italiaansch hotel +was, maar daar Baedeker geen van beiden met een sterretje vereerde, +was ik weifelend welk te kiezen, toen er iets gebeurde wat mij ten +platten lande nog nooit overkomen is. Een heer aan den ingang van het +dorp sprak me vriendelijk aan en deelde 't een en ander over Vigo en +zijne omstreken mede; hij eindigde zijne toespraak met de verklaring, +dat ik, als volkomen vreemd, niet beter kon doen dan in het hotel +Corona te gaan,--dat was het italiaansche. Zijn raad werd opgevolgd +en bleek goed te zijn. In den loop van den avond zag ik denzelfden +persoon in de veranda van het hotel verschijnen en hem na een kort +gesprek een glas bier voorzetten,--waarschijnlijk zijne eerlijk +verdiende provisie voor het aanbrengen van een gast. + +Vigo is een aardig middenpnnt voor bergtochten in den omtrek, maar op +zichzelf een onbeteekenend dorp. De reiziger, die herstelling noodig +heeft aan zijne kleederen, moet er op rekenen een paar uur op zijne +kamer te moeten blijven, want kleermaker of schoenmaker zijn daar +niet; die wonen in een verderop gelegen dorp, en de reparatuur moet +heen en weêr gebracht worden. + +'t Was erg gezellig in die veranda van de Corona, maar vroeg naar +bed was de leus. De volgende dag toch was bestemd voor een zeer +inspannenden bergtocht. Ik wilde van Vigo over de Vajolethütte en +het Tierser Alpenjoch naar het Seiser-Alpenhaus. Deze tocht zou van +de gansche reis het neusje van den zalm zijn; 't was prachtiger en +merkwaardiger dan alles wat ik tot nog toe gezien had. + +Welgemoed toog ik met den gids op weg; 't was een gezellige prater; +Van de Water zouden wij hem hier genoemd hebben; daar heette hij +Dall Acqua. + +Eerst een paar kronkelwegjes door het dorp en toen langs een slingerpad +tamelijk steil den berg op. Die klim van ongeveer twee uur in de volle +zon, was eene zware inspanning, die echter wat mij aanging spoedig +vergeten was bij het niet te beschrijven heerlijke uitzicht, dat +men van den top van den Ciampedie geniet. De hoog opstaande rotsen, +aan drie kanten om ons heen, waren zoo helder door de zon verlicht, +dat zij, zonder nog den indruk van sneeuw te geven, helder tegen de +blauwe lucht afstaken; het waren zonder uitzondering dolomieten van +de echte soort. Omlaag vooruit het wilde Vajoletdal. De waardin der +alpenhut had heerlijke koele dranken, en in de schaduw van het huis kon +men naar hartelust van het wondervolle uitzicht genieten. Links tegen +de berghelling, als een wit vlekje, de Vajolethut, dan de langzaam +oploopende Mongrinigroep, op wier kam de rotsen als lage bouwvallen +van vestingwerken troonden. Dan in de grilligste vormen de Rosengarten; +de vreemdste rotsvormen, ook een op zich zelf staande hooge zuil, met +eenigszins overhangenden top, de Delagospitsen, dan als een kraaiennest +tegen eene vervaarlijke rots rustende, de Vajolethut; de Winkler; +de Stabela; verder op de Larsekgroep, wier diep gekloofde wanden een +allerbekoorlijkst licht en schaduwspel deden ontstaan. Weer wat verder +schoot de krachtige Langkofel omhoog, en daarnaast de Sellagroep, +die gekroond werd door de fraaie lijnen van de met sneeuw bedekte +Marmolata. 't Was ongeveer al de pracht en de heerlijkheid van het +dolomietenland, die daar met een oogopslag te overzien waren. + +De waardin in de alpenhut, praatgraag als velen, deelde mede dat er den +vorigen dag bij het bestijgen van de bovenvermelde rotszuil een treurig +ongeluk gebeurd was. Een reiziger was met zijn gids goed en wel boven +gekomen; toen zij zich gereed maakten om af te dalen, dikwijls en ook +hier het moeilijkste deel van het werk, was de gids vooraan gegaan +langs een touw, om dit beneden te spannen en zoodoende den reiziger +het afdalen gemakkelijk te maken. Maar het ongeluk wilde dat het touw +oversloeg en op een scherpen rotskant kwam te liggen, die het, door +het met rukken afdalen van den gids, doorsneed. De man stortte in de +diepte en was zonder twijfel dadelijk dood; men had hem dan ook des +avonds reeds te Vigo thuis gebracht. De reiziger was door anderen, +op zijn hulpgeblaas--de echte bergbeklimmers hebben daartoe altijd +een hoorn bij zich--toegesneld, omlaag geholpen, maar vertoefde nog +in de Vajolethut, omdat hij zoo ontsteld was door dat ongeluk, dat hij +nu zelfs den betrekkelijk gemakkelijken weg niet meer omlaag durfde. + +Dit geval was zeer treurig en een bewijs, dat zelfs de meest geoefenden +bij dat werk, wel eens falen kunnen,--maar dit soort van bergbeklimmen +ligt reeds sinds eenige jaren boven mijne krachten, en daarom sloeg +ik er verder ook geen acht op. Maar ik had een reismakker, die reeds +zonder dergelijke verhalen niet vrij was van duizeligheid op smalle +bergpaden, en nu deed dit bij hem den beker overloopen. Toen we ons +gereed maakten om op te breken en nog meer heerlijkheden te gaan +aanschouwen, verklaarde hij al spoedig het verder klimmen op te +geven. Loyaal liet hij mij de vrijheid, alleen met den gids verder +te gaan, maar hij zag er zelf van af. Daar stond ik nu; ik zag het +beloofde land en zou het niet betreden, want na eene korte aarzeling +besloot ik den oud-vaderlandschen regel: samen uit, samen thuis te +volgen, en we keerden dapper te zamen naar Vigo terug. Nog even een +terugblik, want 't was toch wel pijnlijk: ik zou nu den mooisten +dolomietenberg, den Schlern, niet beklimmen! + +Na ons in Vigo wat verfrischt te hebben, werd eene andere reisroute +opgemaakt, en de reis naar de Karersee aanvaard. Zij had weinig +bizonders, alleen links een mooi uitzicht op de bergwanden van het +Luciadal, die we den vorigen dag afgedaald waren en westelijk, flauw +in de verte, de Oertler en Oetzthaler Alpen. De Karerpas is eerder +eene hoogvlakte; aan het einde biedt hij fraaie berggezichten op den +Rothwand en den Latemar, en men vindt er drie uitstekende hotels: +de Alpenrose, het Karerseehotel en het Hotel Latemar. + +Ik koos het laatste, en was als voetreiziger spoedig in de hanebalken +ingekwartierd, 't Was overigens een keurig hotel en men was vol +oplettendheid voor de gasten. Later maakte ik er het bureau opmerkzaam +op, dat men eene fout had begaan. Ik was tevreden met mijne kamer, +maar het zou, meende ik, verstandiger zijn geweest, indien men mij +bij aankomst gevraagd had, of ik in de toeristenafdeeling wenschte te +logeeren of niet; dan was de keus aan mij geweest en waarschijnlijk +het voordeel aan hunne zijde. + +Na rust, verfrissching en een goed middagmaal togen we er op uit, +om de Karersee te zoeken. Wegwijzers met duidelijke aanwijzingen +maakten dit zeer gemakkelijk. Het voetpad liep door een bosch met +hoog hout, doorkruist met tal van beekjes, die men aan alle kanten +hoort murmelen. Diepe schaduw en volkomen stilte. Bij een bocht +raakte het pad den zoom van het woud, en daar had ik nog een pijnlijk +oogenblik--we zagen den Schlern voor ons liggen! + +Na eenigen tijd komt men op den straatweg en ziet het Karersee-hotel +liggen, een prachtig gebouw in een sierlijken aanleg. Alles wat de +nieuwere reiswereld voortreffelijks heeft, wordt daar aangeboden: +telegraaf, telefoon, allerlei soort van baden, rijtuigen, rijpaarden +en auto's ter keuze. Die snuivende, stinkende dingen maakten in die +omgeving geen prettigen indruk. Een kwartier voorbij het hotel komt +men aan de Karersee, een klein waterbekken, waar men 's avonds en +'s morgens vroeg de heerlijkste spiegelingen van de omliggende +bosschen en bergen heeft. Het was mooi, en toch, dat grootsteedsch +gedoe was per slot van rekening in tegenspraak met de omgeving, en +ofschoon de hotels mooi gebouwd zijn en heerlijk liggen, en ofschoon +de Karersee niet onaardig is, komt het mij toch voor, dat voor deze +punten te groote reclame gemaakt wordt. De reclame dient hier om +de hotels bezoekers te bezorgen en vooral om ze als zomerverblijf +in aanmerking te doen komen; maar zooals veel reclame zondigt zij +niet zoozeer door onwaarheid, als wel door groote overdrijving. +Het was een genot uit al die groote drukte rondom het meertje weer +terug te zijn in het bosch met zijn frissche, kabbelende beekjes, +en dezelfde wandeling nog eens terug te maken. + +Mij dunkt, de roep der meren in dit gedeelte van Tirol is wat +overdreven. De ligging is gewoonlijk aardig; sommigen geven prachtige +spiegelbeelden van de omliggende bergen, maar ze zijn klein. De +Alleghe See was mij het aangenaamste. Waarschijnlijk is de indruk +bij de vreemdelingen zoo sterk, omdat het land over 't algemeen arm +aan water is. + +Het ging nu den volgenden morgen zeer vroeg het Eggenthal in, in de +richting van Bozen. De morgen was nog frisch, maar de zon beloofde +reeds wat voor den dag. De Karersee--de weg liep er langs--was in +den vroegen morgen al niet veel beter dan op den middag. De weg +kronkelde langs de berghellingen omlaag, verder van tijd tot tijd de +schaduw van hoog hout. Achterwaarts kon ik een afscheidsblik op den +Rosengarten en de Latemargroep werpen. Rechts stak van tijd tot tijd +de Schlern zijne klippen omhoog, en vooruit vertoonden zich, heel in +de verte de sneeuwkoppen van de Oertler alpen, die ik voor drie jaar, +op eene voetreis door Grauwbunderland, beklommen had. Frissche wilde +beken stortten hier en daar van de bergen neer; in de weiden was +veel vee, en de schilderachtige houtzaagmolens gaven van tijd tot +tijd een aangenaam rustpunt aan het oog, vermoeid van het rondzien +in de groote ruimte van het dal. + +Welschnofen is de eerste plaats die men doorkomt, een aardig gelegen +dorp, waar tal van kleine hotels gelegenheid tot zomerblijf aanbieden; +ze waren alle goed bezet. In het Kreuz-hotel nam ik eene korte +rust en een landelijk ontbijt. De zon begon te braden; er was een +oude weg, die door het dorp, en verder door bosch en kreupelhout, +dat eenige schaduw gaf, voerde en die later weder op den straatweg +uitkwam. De zon steeg hooger en hooger; en daar er geen wind was, +werd de hitte ondragelijk. Het stof warrelde op voor de voeten en +kwam warm op aangezicht en handen neêr. Tegen mijne gewoonte was ik +genoodzaakt onder de boomen rust en wat koelte te zoeken; maar--de +weg moest toch afgelegd worden. Bijna twee uur na het verlaten van +Welschnofen, bereikte ik het onaanzienlijke dorp Bernabrück; al maar +verder; een paar uur later een bord langs den weg, waarop een kastelein +aankondigde, dat hij altijd versche forellen kon opdienen, met keur van +frissche wijnen en bier van het vat! Al maar verder, door de brandende +zon, op den gloeienden weg. Eene bergbeek die mij gezelschap kwam +houden, was nog te ver beneden den weg, om verfrissching te kunnen +aanbrengen. Eene herberg met eene inrichting waarvoor ik die menschen +toen onuitsprekelijk dankbaar was. Zij hadden daar nl. den straatweg +en eene ruimte naast het huis overdekt met planken, flink hoog; dit +keerde zon en licht en gaf een weinig tocht; wel eene kunstmatige +maar toch eene heerlijke oase. De waardin had al hare tafeltjes met +bloemen versierd; toch was dit de ware plaats nog niet; de man van +de versche forellen woonde nog verder. Al maar voort! een frissche +watermolen en eindelijk de herberg Zum Wasserfall. Daar nam ik rust; +het was op 22 kilometer van de Karersee en nog 11 kilometer van Bozen. + +De man had ook eene rustplaats voor zijn huis, maar niet overdekt +en dus veel te warm. Op raad van eene vriendelijke dienstdoende werd +dus plaats genomen in de eetzaal. Eenige daar aanwezige gasten hadden +zich allen naar de heerschende temperatuur gekleed, of liever gezegd, +de heeren hadden alles af- en uitgedaan, wat men zoo in het openbaar +maar verwijderen kon, en de dames hadden dat voorbeeld gevolgd, +zoodat zij voor 't meerendeel in groot gala schenen. + +De forellen waren aanwezig in een vijver naast de eetzaal en werden +op bestelling gevangen. Arme beesten! 't Was hun waarschijnlijk ook +te warm om veel pogingen tot ontsnappen te doen. Een eenvoudig goed +maal met forellen en nog wat, en een glas lichte koele wijn, deden +het hunne om de rust tot eene hoogst aangename te maken. De wandeling +werd daarna hervat; het dal werd eng maar de beek, die reeds lang den +straatweg gevolgd had, had in kracht gewonnen en bracht nu althans +eenige verfrissching aan, dubbel noodig, want het dal werd steeds +enger en werd nu eene reusachtige kloof aan weêrszijde begrensd door +hooge, steile porphier-wanden. De rotspartijen waren ontzettend stout, +en de Karneidbach stroomde er dartelend in de grilligste wendingen +en met de stoutste sprongen door. Verscheidene tunnels geven nog wat +schaduw en wat koelte; bij den uitgang van een dier tunnels een flinke +waterval. Voor de liefhebbers was een brugje over den stroom geslagen, +van waar men den val nog beter kon zien. Ik was te loom om op dat +brugje te klimmen. De zon stond nu bijna loodrecht boven de kloof, er +was geen schaduw meer. Een heerlijk uitzicht op het kasteel Karneid, +een in den oorspronkelijken oud-duitschen stijl gerestaureerd kasteel, +dat boven op een der rotswanden liggende, indertijd blijkbaar gebouwd +was om de toegangen tot de kloof te beheerschen,--was ter nauwernood +in staat om mij uit den dommel te wekken, waarin ik langzamerhand +geraakt was. Een dorpje Kardaun, en een station! De dienstregeling +wees aan, dat na een kwartier wachtens een trein zoude passeeren, +die te Waidbrück stopte. Waidbrück zou de plaats zijn geweest waar +de voorgenomen tocht over de Vajolethut en den Schlern mij gebracht +zoude hebben, en waar de koffer stond! + +Het station Kardaun lag óók al in de volle zon, en het was alsof de +laatste dag mijner voetreis met gloeiende stralen in mijn geheugen +geprent moest worden. Vreeselijke ironie,--te Waidbrück zoude +ik in de Zon logeeren! Maar gelukkig lag die Zon in de schaduw, +en het eigenaardig ingericht hotel was juist geschikt voor dat +weêr. Het hoofdgebouw bevatte de slaapkamers, was niet hoog en lag +onder zware boomen; de vertrekken waren dien ten gevolge koel. De +eet- en conversatiezalen waren aan de overzijde van de straat, iets +achteruit gebouwd, en bij eene warmte als toen, zaten de gasten allen +aan tafeltjes op dat pleintje en op de straat. Kwam er een wagen of +rijtuig voorbij, dan stond men maar op en zette zijn tafeltje wat op +zijde, om de noodige ruimte te maken. + +Waidbrück is een aardig gelegen, onregelmatig gebouwd dorp aan de +Eisak. De huizen langs den stationsweg liggen in tuinen en zijn +zelf met bloemen versierd en bovendien met meer of min geslaagde +muurschilderingen bedekt; vooral het hotel de Zon muntte uit door +bonten tooi. + +De avond werd intusschen aangenaam op de straat doorgebracht. Men +had mij al dikwijls, wanneer ik om warm eten vroeg, Kaiserfleisch +aangeboden; veiligheidshalve had ik echter tot nu toe aan meer bekende +gerechten de voorkeur gegeven. Nu scheen het wel boven aan te staan, +en ik wilde Tirol niet verlaten, voor dat ik met dien schotel kennis +had gemaakt. Het Kaiserfleisch kwam en bleek te bestaan uit gekookt +mager varkensvleesch, waarbij eene goede portie zuurkool toegediend +werd. Een vreemd gerecht in die warme zomerdagen, maar 't smaakte +goed, naar ik ook den spraakzamen waard op zijne vraag mededeelde. De +man vertelde me onder veel meer ook nog, dat het dien dag daar ook +zoo onmenschelijk heet geweest was, zeker wel de warmste dag van het +jaar. Eene ware opluchting, want onder al het uitgestane had de vrees +mij bekropen, dat niet de warmte zoo overweldigend geweest was, maar +dat mijn weerstandsvermogen te kort schoot, eene onaangename gedachte +voor een voetreiziger van zeer rijpen leeftijd. Des avonds maakte +ik nog eene slenterwandeling door het dorp en had ik nog een aardig +kijkje op het slot Trostburg, dat heel hoog op de bergen ligt. Den +volgenden morgen nog eene frissche wandeling langs de Eisak, en toen +in den trein. + +Het ging in eens door tot Innsbrück, waar in het station juist tijd +genoeg was om een goed en vlug gediend middagmaal te gebruiken, +en toen weer verder doorgespoord naar Bregenz. Ik had het meer van +Constanz nog nooit gezien en wenschte daar op de terugreis kennis +mede te maken. Des avonds tegen 7 uur kwam ik in het hotel Montfort +te Bregenz aan. In den tuin van het hotel gebruikte ik het avondmaal +en ging toen eene wandeling door de stad en langs het meer maken, +en dat te eer, omdat ik onder tafel had hooren rondbellen, dat de +Vereeniging voor Volksvermaken dien avond een groot concert gaf in +de promenade, met giorno-verlichting. + +Het was reeds avond toen ik door eene smalle kastanjelaan het meer +naderde, om bij eene buiging van den weg de zon heerlijk boven +het meer te zien ondergaan, met eene vreemde maar allerprachtigste +weêrspiegeling in het water. De watervlakte was bladstil, maar in de +verte voorbijvarende stoombooten veroorzaakten eene lichte deining, +die het zonnebeeld op allervreemdste wijze onderbrak. Er loopt, +zoo ver de stad en eene vooruitspringende landtong gaan, eene goed +geplaveide kade om het meer; er waren tal van visschers en wandelaars +en tal van soldaten en officieren vertegenwoordigden in verschillende +uniformen het oostenrijksche garnizoen. + +De promenaden der stad, een zeer sierlijke en goed beplante aanleg, +waren over een gedeelte afgezet met koorden, en om de afgezette +ruimte, waar een uitstekend orkest speelde, te betreden, betaalde +men 10 cents. Die avond aan het meer was uiterst genotvol. Ik genoot +op eene bank vlak aan het water van de muziek. Links van mij was de +open watervlakte eenigszins verlicht; vooruit en rechts was alles +zwart en donker door de weerspiegeling van hooge met bosch begroeide +bergwanden. Tal van roeibootjes bewogen zich zachtjes op 't water +heen en weer, allen met een roode lantaarn voorop, die wanneer de +bootjes zich verwijderden en men het plassen der roeispanen niet meer +hoorde, den indruk gaven van zwevende lichten, van ronddwarrelende +gloei-kevers. Het talrijke publiek was zeer kalm; zweeg de muziek, dan +hoorde men weinig meer dan het kabbelen van eene doorkomende deining +tegen den kaaimuur. Daar togen eenige sloepen onder vol zeil de bocht +uit, en manoeuvreerden sierlijk om elkander henen, naar buiten in het +verlichte deel van het meer, kalm en statig, want er was bijna geen +wind. Slechts nu en dan een zuchtje. 't Trok de aandacht, dat die door +elkaar dwarrelende sloepen op een gegeven oogenblik allen terugkeerden; +en toen zij in het donkere water kwamen, ontstaken zij achtereenvolgens +juist genoeg bengaalsch vuur om het eigen tuig te belichten, zonder +verder licht te verspreiden. Een heerlijk gezicht, die sterk rood +en wit gekleurde zeilen in die geheel donkere omgeving, altijd in +beweging en steeds in de diepste stilte. De muziek speelde lang, en +in de pauzen telkens zoo'n lichtfeest op het water--geen wonder dat +ik tot aan het einde bleef en eerst laat in het hotel terugkeerde. Het +was een onvergetelijke avond daar te Bregenz aan de Bodensee! + +Den volgenden ochtend vroeg weer naar de haven, om met de boot +naar Constanz te varen. Weder een zonnige dag; we voeren langs de +oostzijde van het meer en hadden een vriendelijk uitzicht op de +vlakke landstreek met hare aardige dorpjes en steden; de westzijde +had nu het scherpe zonlicht en verloor daardoor veel van het fraais, +dat anders het berggezicht moet opleveren. Ik geloof dat het te Lindau +was, waar we van boot moesten veranderen, zoodat we in Oostenrijk aan +wal stapten en eenige schreden verder in Duitschland weer aan boord +gingen. Het was bijna eene tooneelvoorstelling, zooals we door de +eene douane gingen, een eind langs de haven kuierden en daar weer +door eene andere douane moesten passeeren eer we aan boord konden +gaan. De beambten hadden tegenover onze eenvoudige verklaring geen +bezwaar en lieten alle reizigers ongemoeid door. + +Tegen den middag kwam de boot te Constanz. Daar geeft men zijne bagage +in het Zollamt in bewaring en gaat dan de stad in. Bij vertrek wordt +de bagage onderzocht. + +Constanz is een merkwaardig oud stadje, met veel bezienswaardige oude +gevels; onder meer het raadhuis met eene schilderachtige binnenplaats. + +De zeer nieuwe bouwstijl heeft zich in de aanbouw zijnde nieuwe +stadswijken niet onbetuigd gelaten. Men duizelt van die afwijkende +vormen, waarbij het schoone, naar het schijnt, vooral gezocht wordt +in het zonderlinge. Eene wandeling langs den Rijn, die hier reeds +met kracht verder stuwt, is zeer de moeite waard. + +Te ongeveer drie uur verliet ik Constanz weer, na nog genoten te hebben +van eene aubade aan een inspecteerend generaal, en na eene wandeling in +den stadstuin, onder hoog opgaand geboomte aan den oever van het meer. + +De reis ging verder per boot, het meer en den Rijn af naar +Schaffhausen. Dat was eene hoogst aangename vaart. Na een tijd op het +open meer gestoomd te hebben en het aardige dorp Ermatingen voorbij +gevaren te zijn, kregen we rechts het heerlijke eiland Reichenau +en links, bijna in het groen verscholen, het kasteel Arenenberg, +waar Napoleon III in zijne jeugd verblijf hield, en dat thans door +keizerin Eugenie voor een liefdadig doel is afgestaan. We zien de +oevers allengs elkander naderen en de vernauwing van het meer wordt +ten laatste een rivier; we bevaren nu vader Rijn, hier een krasse +oude heer, die zijne wateren met volle mannenkracht voortstuwt. Tal +van hoogst schilderachtige dorpen, daaronder vooral Berlingen en +het stadje Stein am Rhein, en verderop Dieszenhofen, tooiden het +landschap weergaloos fraai. Een paar houten bruggen in overouden vorm +schenen hier en daar de verdere vaart te versperren. Het water was +zeer hoog; de kapitein deelde mij mede, dat er ongeveer twee meter +meer water stond dan gewoonlijk. Vandaar dat op vele plaatsen de +boomen met hunne takken in het water hingen, die het uitzicht steeds +bekoorlijker maakten. Hier en daar gaven scherpe bochten nog fraaier +uitkijk. Stroomversnellingen, om angstigen zeer angstig te maken; +de boot ging soms met een zetje van den eenen oever naar den anderen +over, om dan, met tegenslag der raderen, toch nog met snelle vaart +vooruit te schieten. En bij al dat fraais trof ik allervermakelijkst +reisgezelschap; een aantal heeren en dames, opzichtig uitgedost en +zeer spraakzaam, in hun gesprek aanhoudend van een duitsch dialekt in +leelijk amerikaansch-engelsch overspringend. Zij bootsten met hunne +talen de boot na bij het verwisselen van het vaarwater. + +Dichter bij Dieszenhofen komend, raakte het engelsch op den +achtergrond, en kreeg het duitsche dialekt den boventoon. Ik hoorde +zeggen: "Wij worden stellig afgehaald!" Waarop eene andere partij +liet volgen: "En wij worden afgehaald met rijtuig en paard!" De +derde partij riep toen: "En wij worden afgehaald met rijtuig en twee +paarden!" Toppunt van glorie, toen er drie rijtuigen elk met twee +paarden te Dieszenhofen op de kade stonden te wachten. + +Ze was hun gegund die glorierijke aankomst in hun land; het waren +alle gezinnen die voor vele, jaren hun vaderland hadden verlaten en +naar Amerika waren verhuisd, om daar eenig fortuin te maken. Zij waren +geslaagd, al waren zij blijkbaar niet tot de hoogste millioenen-sport +opgeklommen, en kwamen nu op bezoek bij hunne bloedverwanten in het +oude land. + +Men komt te Schaffhausen aan, aan den voet van het oude kasteel +Munot. Den waterval had ik reeds herhaaldelijk bezocht, en ik +besteedde nu den volgenden morgen de uren voor mijn vertrek, om de +schilderachtige stad nog eens op mijn gemak te bekijken. Die oudere +huizen met hunne fraaie erkers, waarop de wapens der stichters en +vroegere bewoners sierlijk uitgebeiteld waren, of bij ontstentenis van +heraldiek, aardige voorstellingen met bloemfestoenen of zinnebeelden +van handel, landbouw of nijverheid, deden het goed in die kronkelende +straten. Schaffhausen is bovendien eene zeer welvarende plaats met +flinke nieuwe wijken naast hare oude monumenten. + +Van Schaffhausen spoorde ik naar Singen, toen over de Schwarzwaldlijn +en over Frankfort en Keulen naar Amsterdam terug. + + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Zuid-Tirol, by G. Bosch + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ZUID-TIROL *** + +***** This file should be named 19866-8.txt or 19866-8.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/1/9/8/6/19866/ + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +http://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card +donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + http://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + +*** END: FULL LICENSE *** + diff --git a/19866-8.zip b/19866-8.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..40c997d --- /dev/null +++ b/19866-8.zip diff --git a/19866-h.zip b/19866-h.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..6800f63 --- /dev/null +++ b/19866-h.zip diff --git a/19866-h/19866-h.htm b/19866-h/19866-h.htm new file mode 100644 index 0000000..564b9e1 --- /dev/null +++ b/19866-h/19866-h.htm @@ -0,0 +1,1767 @@ + +<!DOCTYPE html +PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> + +<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. --> +<html lang="nl-1900"> +<head> +<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1"> + +<title>The Project Gutenberg eBook of Zuid-Tirol</title> +<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/"> +<meta name="author" content="G. Bosch"> +<meta name="DC.Creator" content="G. Bosch"> +<meta name="DC.Title" content="Zuid-Tirol"> +<meta name="DC.Date" content="##### 2006"> +<meta name="DC.Language" content="nl-1900"><style type="text/css"> + + +body +{ +font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif; +margin: 1.58em 16%; +text-align: left; +} + +.titlePage +{ +border: #DDDDDD 2px solid; +margin: 3em 0% 7em 0%; +padding: 5em 10% 6em 10%; +} + +h1.docTitle +{ +font-size:1.6em; +line-height:2em; +} + +h2.byline +{ +font-size:1.1em; +font-weight:normal; +line-height:1.44em; +} + +span.docAuthor +{ +font-size:1.2em; +font-weight:bold; +} + +h2.docImprint +{ +font-size:1.2em; +font-weight:normal; +} + +.transcribernote +{ +background-color:#DDE; +border:black 1px dotted; +color:#000; +font-family:sans-serif; +font-size:80%; +margin:2em 5%; +padding:1em; +} + +.div0 +{ +padding-top: 5.6em; +} + +.div1 +{ +padding-top: 4.8em; +} + +.index +{ +font-size: 80%; +} + +.div2 +{ +padding-top: 3.6em; +} + +.div3, .div4, .div5 +{ +padding-top: 2.4em; +} + +.footnotes .body, +.footnotes .div1 +{ +padding: 0; +} + +h1, h2, h3, h4, h5, h6 +{ +clear: both; +font-style: normal; +text-transform: none; +} + +h3 +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +} + +h3.label +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} + +h4 +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +} + +h4.lghead +{ +margin-left:10%; +margin-right:10%; +} + +.alignleft +{ +text-align:left; +} + +.alignright +{ +text-align:right; +} + +.alignblock +{ +text-align:justify; +} + +p.poetry +{ +margin:0 10% 1.58em; +} + +p.line +{ +margin:0 10%; +} + +p.argument,p.note +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +text-indent:0; +} + +p.argument +{ +margin:1.58em 10%; +} + +div.epigraph +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +margin:1.58em 20% 1.58em 0; +} + +.floatLeft +{ +float:left; +margin:10px 10px 10px 0; +} + +.floatRight +{ +float:right; +margin:10px 0 10px 10px; +} + +p.figureHead +{ +font-size:100%; +text-align:center; +} + +.figure p +{ +font-size:80%; +margin-top:0; +text-align:center; +} + +p.smallprint,li.smallprint +{ +color:#666666; +font-size:80%; +} + +p.question +{ +margin-bottom:0; +text-align:left; +} + +p.answer +{ +margin-top:0; +text-align:right; +} + +p.explanation +{ +font-size:smaller; +margin-left:0.9em; +margin-right:0.9em; +} + +.leftnote +{ +font-size:0.8em; +height:0; +left:1%; +line-height:1.2em; +position:absolute; +text-indent:0; +width:14%; +} + +.pagenum +{ +display:inline; +font-size:70%; +font-style:normal; +margin:0; +padding:0; +position:absolute; +right:1%; +text-align:right; +} + +a.noteref +{ +font-size: 80%; +text-decoration: none; +vertical-align: 0.25em; +} + +div.footnotes +{ +margin-top: 1em; +padding: 0; +} + +hr.fnsep +{ +margin-left: 0; +margin-right: 0; +text-align: left; +width: 25%; +} + +p.footnote +{ +font-size: 80%; +margin-bottom: 0.5em; +margin-top: 0.5em; +} + +p.footnote .label +{ +float: left; +text-align:left; +width:2em; +} + +.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption +{ +font-size: 80%; +} + + +.poem +{ +margin-left:5%; +position:relative; +text-align:left; +width:90%; +} + +.poem h4 +{ +font-weight:normal; +margin-left:5em; +text-decoration:underline; +} + +.poem .linenum +{ +color:#777; +font-size:90%; +left:-2.5em; +margin:0; +position:absolute; +text-align:center; +text-indent:0; +top:auto; +width:1.75em; +} + +.versenum +{ +font-weight:bold; +} + +.footnotes .line +{ +font-size:80%; +margin:0 5%; +} + +.poem .i0 +{ +display:block; +margin-left:2em; +} + +.poem .i1 +{ +display:block; +margin-left:3em; +} + +.poem .i2 +{ +display:block; +margin-left:4em; +} + +.poem .i3 +{ +display:block; +margin-left:5em; +} + +.poem .i4 +{ +display:block; +margin-left:6em; +} + +.poem .i5 +{ +display:block; +margin-left:7em; +} + +.poem .i6 +{ +display:block; +margin-left:8em; +} + +.poem .i7 +{ +display:block; +margin-left:9em; +} + +.poem .i8 +{ +display:block; +margin-left:10em; +} + +.poem .i9 +{ +display:block; +margin-left:11em; +} + +span.corr +{ +border-bottom:1px dotted red; +} + +span.abbr +{ +border-bottom:1px dotted gray; +} + +span.measure +{ +border-bottom:1px dotted green; +} + +.letterspaced +{ +letter-spacing:0.2em; +} + +.smallcaps +{ +font-variant:small-caps; +} + +hr +{ +clear:both; +height:1px; +margin-left:auto; +margin-right:auto; +margin-top:1em; +text-align:center; +width:45%; +} + +h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure +{ +text-align:center; +} + +h1,h2 +{ +font-size:1.44em; +line-height:1.5em; +} + +h1.label,h2.label +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} + +h5,h6 +{ +font-size:1em; +font-style:italic; +line-height:1em; +} + +p,p.initial +{ +text-indent:0; +} + +.poem .stanza +{ +padding: .5em 0% .5em 0%; +} + +p.quote,div.blockquote,div.argument +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +margin:1.58em 5%; +} + +.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden +{ +text-decoration:none; +} + + + + + +body +{ +background: #FFFFFF; +font-family: "Times New Roman", Times, serif; +} + +body, a.hidden +{ +color: black; +} + +h1, h2, h3, h4, h5, h6 +{ +color: #001FA4; +font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} + +p.byline +{ +font-style: italic; +margin-bottom: 2em; +} + +.figureHead, .noteref, span.leftnote, p.legend, .versenum +{ +color: #001FA4; +} + +.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a +{ +color: #AAAAAA; +} + +a.hidden:hover, a.noteref:hover +{ +color: red; +} + + +</style></head> +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Zuid-Tirol, by G. Bosch + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Zuid-Tirol + De Aarde en haar Volken, 1907 + +Author: G. Bosch + +Release Date: November 19, 2006 [EBook #19866] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ZUID-TIROL *** + + + + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ + + + + + + +</pre> + + +<div class="body"><a id="d0e67"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e67">105</a>]</span><div class="
 div1"> +<h2>Zuid-Tirol.</h2> +<p class="byline">door <span class="smallcaps">G. Bosch.</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-105.jpg" alt="Niederdorf." width="720" height="525"><p class="figureHead">Niederdorf.</p> +</div><p> + + +</p> +<p style="
 background: url(images/in1907-105.gif) no-repeat top left;
 
 padding-top: 60px;
 "><span style="
 float: left;
 width: 80px;
 height: 90px;
 background: url(images/in1907-105.gif) no-repeat;
 
 background-position: 0px -60px;
 
 text-align: right;
 color: white;
 ">N</span>aar het land der dolomieten! + +</p> +<p>Er is in de latere jaren zoo verbazend veel over de dolomieten geschreven; men vindt er zaakkundige opstellen over in verschillende +tijdschriften; men heeft ook reisbeschrijvingen van het dolomietenland, en men vindt tal van novellen, die geheel of gedeeltelijk +in die streken afspelen en dan ook nog boeiende beschrijvingen van de heerlijke natuur daar bevatten. Somwijlen werd wel eens +de gedachte gewekt, of dat vooropstellen van die dolomieten wel zoo geheel onwillekeurig was, en of er niet een hoofd en eene +hand achter staken, die belang hadden bij het bespreken van die landstreek. De reclame stelt in deze tijden zooveel middelen +in het werk, dat men wel eens achterdochtig wordt. + +</p> +<p>En het mooiste van alles is, dat dikwijls de streek, die dan besproken wordt als het land der dolomieten, en die het meest +door de reizigers bezocht wordt, eigenlijk geen dolomieten heeft. De echten vindt men hoofdzakelijk op eene betrekkelijk kleine +plek bijeen: ’t zijn de Fassaner bergen, de Langkofel, de Rosengarten en de Schlern. De prachtige bergen in het Ampezzaner +dal, zoo als de Cristallo, de Hohe Gaisl, de Sorapis, zijn geen eigenlijke dolomieten, en toch zijn het die bergen en hunne +omgeving, die het meest bezocht worden. De geologen verstaan onder dolomieten kalkbergen, die rijk aan magnesia zijn. Voor +den leek onderscheiden zij zich van elke andere bergvorming door sterk sprekende bijzonderheden in hun uiterlijk. Zij vormen +altijd hoogst eigenaardige landschappen; de dalen zijn rijk aan groen, heuvelachtig, hier en daar in andere rotssoorten gewone +vormen toonend, maar daar boven rijzen dan de dolomieten in de zonderlingste gedaanten omhoog. Scherp in lijnen, weerstand +biedend aan alle verweering; torens, naalden en kanteelen, alsof ze zoo uit den bodem omhoog zijn gedreven, op overblijfselen +van oude burchten gelijkend. En die vreemde vormen vertoonen zich, al naarmate zij door den regen bevochtigd, door de zon +beschenen of door wolken overschaduwd worden, nu eens rozerood of zilverwit, dan donkerbruin, rood als gloeiend metaal, aschgrauw, +diep indigoblauw of goudgeel. + +</p> +<p>Men kan echter de dolomieten bezoeken en tevens <a id="d0e88"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e88">106</a>]</span>wat meer van Tirol zien. Heeft de lezer lust mij op een dergelijken tocht te vergezellen, dan houde hij mij ten goede, dat +ik de prachtige punten tusschen ons land en Tirol onbesproken laat; hij vertrekke met mij des namiddags uit Amsterdam en reize +over Keulen, Frankfort, Wurzburg, München, Innsbrück en Franzenfeste in eens door naar Niederdorf, een groot dorp, dat op +zich zelf weinig beteekenis heeft, maar dat een goed uitgangspunt is voor een voetreis in Tirol. Men komt er ’s avonds tegen +acht uur aan, maar de treinen hebben er een standvastige vertraging, soms wel eens wat grooter dan ’t geduld van den reiziger +die reeds 24 uur in den trein zit. + +</p> +<p>Het hotel “Schwarze Adler” doet echter dien tegenval spoedig vergeten. Men brengt er een rustigen nacht door, en gevoelt zich +den volgenden morgen volkomen uitgerust en bekwaam om de voetreis te aanvaarden; de ransel wordt gepakt en de koffer per post +vooruitgezonden. Daarbij moet men er echter op letten, hem altijd aan een hotel in Oostenrijk te zenden; verzending poste-<i>restante</i> wordt niet toegelaten, en eene bestemming naar een italiaansche plaats heeft tengevolge, dat hij op de grenzen blijft liggen. + + +</p> +<p>Het was een heldere, zonnige morgen toen ik Niederdorf verliet; aanvankelijk was de weg duidelijk aangewezen, maar spoedig +kwam ik aan een kruisweg, die niet op de kaart stond; het was een voetpad, blijkbaar ontstaan nadat de kaart geteekend was, +en het scheen eene afkorting te zijn. Op goed geluk sloeg ik het in; Schluderbach was mijne bestemming en die wandeling, van +niet meer dan 5½ uur, gaf vrijheid eens een uurtje om te dolen. Nauw had ik 500 pas geloopen, toen ik aangeroepen werd door +een heer, die hoopte dat ik hem den weg naar de Pragser Wildsee zou kunnen wijzen! Onze wegen liepen aanvankelijk samen, maar +per slot van rekening wisten we geen van beiden of we op den goeden weg waren. De man was uit Weenen en maakte met zijne vrouw +voettochtjes in die omstreken; een uurtje bleven we onder aangenaam gesprek bijeen, toen we weêr op een rijweg kwamen en de +overtuiging kregen, dat we ons zonder noodzaak bezorgd gemaakt hadden, want de rijweg bleek korter te zijn dan het voetpad, +alléén aangelegd ten behoeve van een paar boerderijen hoogerop tegen de berghelling gelegen. Het gezelschap sloeg rechtsaf +naar de Pragser Wildsee, en ik ging recht door; de streek was liefelijk, maar onderscheidde zich in niets van eene prettige +bergpartij overal elders. Ik liet het dorpje Alt-Prags links liggen, had nog een aardig kijkje op de badgebouwen daar, en +bereikte tegen den middag het hotel Brückele, waar tevens de straatweg ophoudt; een aangenaam oord om wat te rusten en zich +te versterken. Na een stevige wandeling door een fraai mastbosch, met prachtige uitzichten achterwaarts op den Schwalbenkofel +en den Daunkofel, zag ik links den dolomietberg, den <span class="corr" title="Bron: Dûrrenstein">Dürrenstein</span> zich verheffen, niet te miskennen tusschen de andere bergruggen. Daar waren nu die hoekige lijnen, met hier en daar alleenstaande +torens; de geheele helling was kaal en licht gekleurd onder de felle zon. Op het bosch volgden golvende weidevelden en aan +’t einde daarvan eene kleine bergvlakte, waarop een fraai gebouwd hotel, dat tot verpoozen uitlokte. + +</p> +<p>Het hotel was rijk en smaakvol, geheel als zomerhuis ingericht, en bood den gasten alle denkbare gemakken aan. Het bergpanorama +was heerlijk mooi: de hooge toppen hadden allen nog sneeuw en glinsterden in volle pracht onder eene felle belichting. Verder +gaande had ik eerst het gezicht op den Cadini; toen kwam de fraaie massa van den Monte Cristallo te voorschijn, en al dat +fraais en al die prachtige lijnen werden op eens ondervangen door een leelijken, vormloozen sta in den weg,—een sperfort; +allerlei borden wijzen aan, dat men er niet op mag, dat men niet teekenen en niet fotografeeren mag; van tijd tot tijd komt +men een soldaat tegen, dien de verveling op het gezicht staat te lezen, en ofschoon men er verder niets mede te maken heeft, +is het toch eene opluchting als het ding achter den rug is. Het pad kronkelt nu weder door dichte bosschen steil omlaag tot +Schluderbach. Het was avond toen ik er aankwam, en na het eten moest ik mijn avondwandeling spoedig afbreken om de koude; +toch was er geen wind en de lucht was helder. + +</p> +<p>Schluderbach ligt in eene verrukkelijke bergkom, tegenover het dal Popena; in de verte boven dat dal ziet men weer de Cadinigroep, +nog heerlijk door de laatste zonnestralen verlicht; rechts wordt het dal bewaakt door de geweldige kalkrotsen van de Hohe +Gaisl en links door den Cristallin. Plöner’s Hotel te Schluderbach is misschien niet beter dan de drie anderen, maar maakte +eene aangename uitzondering op den regel. In afwijking van de andere weelde-hotels, was men er even voorkomend voor den voetreiziger +als voor de familiën die per auto kwamen aangestoven. + +</p> +<p>Den volgenden morgen werd de reis weêr vroeg aanvaard. Des nachts was de lucht sterk betrokken geworden en er viel vocht. +De weg kronkelde langzaam in het dal Popenabassa omhoog, eene boschrijke streek met van tijd tot tijd trotsche berggezichten. +Al spoedig is men de grenzen over en in Italië; een paar grenspalen en een schilderhuisje, dat als douanekantoor dienst heette +te doen, wezen aan dat men een anderen bodem betrad; de grenswachters waren in eene bijna uitgedroogde beek aan ’t visschen +en riepen mij uit de verte wat toe; ik groette hen met vriendelijk handgebaar en kon ongestoord doorgaan. + +</p> +<p>Achterwaarts heeft men geruimen tijd een prachtig uitzicht op de bergen van Schluderbach; vooruit is het even mooi: links +de Monte Pian, rechts de heerlijke Cristallin; men komt in groote weide vlakten en gaat eindelijk steil naar boven naar den +Col de Sant Angelo, die weinig engelachtigs heeft behalve zijn naam. De weg slingert nu eenigen tijd door lage moerasachtige +grasvelden in eene verbreeding van het dal; ’t ziet er bijna somber uit. Er vertoonen zich enkele huizen, tot men op eens, +om den hoek van een dier gebouwen, voor het vriendelijke meer der Missurina komt. Heerlijk uitzicht daar op die kalme watervlakte; +aan drie kanten donkere en begroeide bergen; in het Noord-Oosten ziet men de Drei-Zinnen, een wonderlijke bergformatie, die +ik reeds van het terras van het Dürrensteinhotel had waargenomen; die drie rotsgevaarten verheffen zich daar zelfstandig uit +het bergvlak omhoog, als versterkte torens; aan hun voet ligt meestal sneeuw opgewaaid, waardoor zij nog donkerder tegen de +lucht afsteken. Oostelijk van het <a id="d0e108"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e108">107</a>]</span>meer de Cadini, zuidwaarts de Marmarole, de Antilao en de Sorapis. Vooral deze laatste berggroep maakte een heerlijken indruk. +Licht van kleur, soms zich tegen de lucht verliezend; los van lijnen en toch zich statig verheffend en rots op rots stapelend, +vormt zij den schoonsten achtergrond voor het meer, zich helder spiegelend in het donkere water. + +</p> +<p>Om het meer staan eenige hotels en herbergen, die hoe gewenscht ook voor de zomergasten, in staat zouden zijn om den indruk +van het fraaie landschap te bederven, indien de Sorapis niet den boventoon behield. Wat zou dat landschap met het meer der +Missurina mooi zijn, als er niet van die blufferige dingen omheen stonden! + +</p> +<p>Het weer was er niet beter op geworden. Het stofregende toen ik langs het meer over eene alpenweide weder in bosschen en in +Oostenrijk kwam. Slechts een paal duidde hier de grens aan. Links kwamen de koppen der Marmarole van tijd tot tijd door de +boomen gluren, rechts had ik de stoute hellingen van de Cristallo-groep. ’t Was heerlijk wandelen in dat heerlijke mastbosch; +prachtige zware boomen schoten als uitloopers omhoog op de wortels van oudere stronken, overblijfselen van de woudreuzen die +voor honderd jaren hier het landschap beheerschten. Groene plekken, dicht met gras en tal van bloemen begroeid, noodigden +tot rusten, vooral toen de zon even door de wolken brak. Dat zijn van die heerlijke oogenblikken, die slechts voor den voetreiziger +zijn weggelegd. Bij betrokken lucht en dreigenden regen kan hij de omgeving bezien, de bosschen bewonderen, de lijnen der +bergen volgen; maar hooger gaan zijn indrukken niet, tot op eens de wolken breken en de zon, te voorschijn tredend, alles +bestraalt met eene zee van licht, duizend maal weerkaatst door de ontelbare druppels die als kristallen parels aan de bladeren +hangen. De boomstronk waarop ik mij om te rusten had neergezet, was inwendig vermolmd, zoodat, ik zat als in een leunstoel +en mijne geheele aandacht kon wijden aan de stoute lijnen der Cristallo-bergen. De aandacht ging over in staren op die rotsvormen, +nu zoo fel door het waterzonnetje beschenen; en of het nu kwam door onwillekeurig terug te denken aan den naam dier bergen,—het +kwam mij voor dat de uitstekende rotspunten, nat van den regen en bestraald door de zon, aan de omtrekken doorschijnend werden, +en zoo kwam ik langzaam aan onder den indruk van een geheelen berg van glinsterend kristal voor mij te zien. Een gezelschap +Engelschen, die aan mij—even vreemd dáár, als zij,—in bijna onverstaanbaar duitsch den weg vroegen, ontrukte mij aan de kristalbetoovering +en de wandeling werd voortgezet. ’t Gaat nu wat steiler omhoog; de eenigzins ongebaande weg wordt straatweg, en ik bevond +mij op den pas Tre Croci, met een hotel van gelijken naam, een paar boerenwoningen en een groot douanekantoor. De lucht was +weder betrokken en er kwam nu voor goed regen. Daar, op Tre Croci, wenschte ik voor dien dag mijn groote rust te houden, en +tevens van het bergpanorama te genieten. De rust werd gaarne aangeboden; van uitzicht was geen sprake. + +</p> +<p>De gasten in het logement werden bediend door een paar knappe Tiroler meisjes in landsdracht; zij spraken alle talen, d. i. +fransch, duitsch, engelsch, en italiaansch. Dit duitsch en italiaansch kent men daar in die grensstreken van huis uit, en +beide talen zijn zoo weinig zuiver, dat men soms zijne toevlucht moet nemen tot fransch of engelsch, om zich goed verstaanbaar +te maken. De kellnerinnen hadden hare taalgeleerdheid in Londen en Parijs opgedaan, en buitendien nog vele andere kundigheden. +Van hare volksdracht trokken de omslagdoekjes het meest mijne aandacht. Laag om den hals gevouwen, over de borst gekruist +en achter sluitend vastgespeld. De stof dier doeken was van zeer fijne witte wol, niet melk- of krijtwit, maar roomkleurig; +zij waren met velerlei figuren in veelkleurige zijde bestikt, en stonden op het donker fluweelen keurslijf inderdaad heel +netjes. Ik heb op de verdere reis, ook in grootere plaatsen, getracht van die doeken te koopen; maar ’t schijnt eigen handwerk +der draagsters te zijn en in de winkels vroeg men er zooveel geld voor, dat ik mijne vriendinnen thuis maar moet verzoeken +zich met mijne technisch stellig onbeholpen beschrijving tevreden te stellen. Overigens zij hier opgemerkt, dat de Tiroler +landsdracht, zelfs in de afgelegen dalen, zeldzaam wordt; ik zag haar niet dan bij uitzondering, en hier en daar door enkelen +gedragen als sport costuum. In een vroeger tiental jaren werden de Tirolers nagevolgd door zoogenaamde salon-tirolers,—eene +rijke bron van grappen voor de “Fliegende Blätter” en soortgelijke bladen maar nu bestaat er al weer een namaak van die salon-tirolers, +en dat is weinig meer dan een spotvorm van het oorspronkelijke. + +</p> +<p>Maar al verdwijnt de nationale kleederdracht, en al ziet men haar voor ’t meerendeel in eere gehouden zooals in Nederland +de Markers dat doen, of zoo als de friessche vrouwendracht in de wafelkramen, toch heeft het Tiroler volkje in zijne bergen +veel eigenaardigs bewaard. Die eigenaardigheden zijn nog het kenmerk van den oorsprong der bewoners. De meerderheid der Tirolers +stamt af van de beiersche volkstammen, die zich na de groote volksverhuizingen daar nedergezet hebben; met de Zwaben en Allemannen, +die met name het boven-Inndal en Vorarlberg bewonen, vormen zij het duitsch sprekende deel. In enkele dalen in Gröden, Enneberg, +en in de dalen der Avisio en Cordevole treft men bewoners aan, die oorspronkelijk derwaarts kwamen uit Grauwbunderland, en +tot op heden hunne eigen taal, het Ladinisch, behielden. In Oost-Tirol zijn ook nog afstammelingen der Zuid-Slaven gevestigd. +In het zuiden is het land geheel italiaansch, met het eigenaardige verschijnsel, dat de meeste welvaart bij enkele daar gevestigde +Duitschers wordt gevonden. Ziet men eene grootere, beter onderhouden boerderij in ’t italiaansch Tirol, dan kan men er wel +op rekenen, dat de eigenaar een Duitscher is. Veel sympathie voor wat Oostenrijksch of Duitsch is, moet men in dat italiaansche +gedeelte niet zoeken; zijn de menschen overtuigd van met een Oostenrijker te doen te hebben, dan is eene zekere koelheid niet +te miskennen. De schooljeugd vooral loopt u op een bergpad wel eens na; verschuilt zich achter boomen en rotsblokken en vermaakt +zich dan met luidkeels te roepen “Leve Italië! Weg met Oostenrijk”. Krachtiger uitingen van het italiaansch patriotisme heb +ik echter niet bespeurd. +<a id="d0e118"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e118">108</a>]</span></p> +<p>Eenvoud, liefde tot het land, trouw aan het vorstenhuis, heldenmoed, zijn de karaktertrekken van den Tiroler. In de afgelegen +streken ontaarden die deugden en soms zijn die bergbewoners bijna menschenschuw; in godsdienstzaken zijn ze licht geneigd +tot het grofste fanatisme, en al wat buiten hun gezichtskring valt, wordt met argwaan begroet. Trouwens dergelijke ontaardingen +behoeft geene enkele nationaliteit zoo ver van huis te zoeken; men vindt ze overal, en daar zoowel als hier, in de afgelegen +gedeelten des lands, naast dat fanatisme bovendien nog overgeërfd bijgeloof. + +</p> +<p>Rijk en schoon zijn de sagen in Tirol. De gesteldheid van den bodem, de geschiedkundige strijd om zijn bezit, zijn de voorname +bron waaruit ze allen zijn ontsproten. Die daarboven elkander opgestapelde bergtoppen moesten wel de verblijfplaatsen van +goede of kwade geesten worden. Zoo is in geheel Tirol de sage der “Wilde vrouwen” bekend, die in de bergen huizen, maar nu +en dan nederdalen onder de bewoners om hen jarenlang als trouwe boden te dienen, zegen brengende in de gezinnen waar zij vertoeven. +Dan worden ze plotseling door geheime boden teruggeroepen en moeten, zij het dan ook met leedwezen, voor eeuwig verdwijnen. +De oude bouwvallen der rooverkasteelen zijn daarentegen alle bevolkt met spoken, die door de treurigste boetedoening herinneren +aan de wandaden der vroegere bewoners. De sprookjes op geschiedkundigen grondslag zijn nu eens herinneringen aan den tijd +der oude Rhaetiërs, dan eens aan de Romeinen. Dan weder aan den strijd van dezen tegen de Germanen; dan aan dien tusschen +Franken en Longobarden, of tusschen Beieren en Slaven. Boven al die geschiedkundige figuren der overlevering verheft zich +de herinnering aan den onovertroffen Diederik van Bern, den grooten koning der Oost-Gothen en aan aan zijn tocht in het tooverland +van den kabouterkoning Laurin, de tegenwoordige Rosengarten. En dat tooverland met zijne dolomiet-torens en -transen, zendt +nog telkens bij elken helderen zonsondergang zijne stralen uit over de omgeving, en spreidt zijnen luister over de omliggende +dalen! + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-108.jpg" alt="Het meer der Misurina." width="671" height="443"><p class="figureHead">Het meer der Misurina.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Na in Tre Croci getafeld te hebben, trok ik verder; de mantel werd uit den ransel genomen; dikke regen belette aanvankelijk +alle uitzicht; eerst door bosch, toen over golvende weiden omlaag in het Bigontinadal, om een paar uur later in Cortina di +Ampezzo doornat aan te komen. Gelukkig was mijne koffer daar, en toen tegen den avond het weer wat opklaarde, kon ik nog een +prettige wandeling door het dorp maken. Als voetreiziger ging ik in het hotel Central, voor heeren alléén zeer voldoende en +gezellig; kwam ik met gezelschap te Cortina, dan zoude ik Aquila Nera of Croce Bianca aanraden, naast verscheidene andere +prachthotels. + +</p> +<p>Cortina droeg vroeger den duitschen naam van Heiden, maar langzaam zijn de Duitschers voor het meerendeel door Italianen verdrongen, +die toen ook aan het dorp een anderen naam gaven. De plaats zelf heeft 800 inwoners; de gemeente waartoe zij behoort 3100; +zij is heerlijk in het Ampezzodal gelegen en dankt aan die ligging hare welvaart, als middenpunt voor den houthandel van uit +het noordelijke Pusterdal naar Italië. Trotsche berggevaarten omsluiten het dal; de reeds geprezen Cristallogroep en de Sorapis; +de Tofana- en Popenaspitsen en de <span class="corr" title="Bron: Antillao">Antilao</span> verheffen zich rondom. Westelijk de hooge Nivolau in zijne overal kenbare vormen. De alleenstaande kerktoren is een fraai +bouwstuk uit den nieuweren tijd, en draagt meer tot versiering der plaats bij, dan het wandelpark aan de Boite. Die rivier +maakt in haar onstuimigen loop in eene onregelmatige rotsbedding een goed effect, maar het parkje is een treurig geknutsel +van vele smalle paadjes onder hooge boomen. De tuinarchitect, die het aangelegd heeft, heeft stellig een groot park nagemaakt, +en evenveel wegen in dat kleine bestek bijeengedrongen, als er in zijn uitgestrekter voorbeeld waren. Vele eeuwen geleden, +in de 7de eeuw, waren deze streken het tooneel van bloedige worstelingen tegen de toestroomende Slavische horden; zij werden +echter teruggeworpen door de Beieren, en verdwenen gelukkig geheel uit deze omgeving. Thans wordt er meer, en met even goede +uitkomst, aan werken des vredes gedaan, en Cortina is behalve door zijne heerlijke ligging, bekend door zijne keurige voortbrengselen +van kunsthandwerk. Er is daar een druk bezochte school voor kunsthandwerk, waar uitstekende leeraars onderwijs geven. Een +deel der voortbrengselen van uitsluitend huisarbeid—fabrieken of werkplaatsen vindt men er niet—wordt coöperatief <a id="d0e135"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e135">109</a>]</span>verkocht; daaraan ontleent een deel der bevolking eene voldoende mate van welvaart. Sinds tal van jaren was filigrijnarbeid +in goud en zilver te Cortina inheemsch,—maar zooals altijd bij zulke uit zich zelf opgekomen bedrijven, hield men vast aan +enkele oude vormen, die jaar in jaar uit vervaardigd werden en dan het koopende publiek van elders, door hun eenvormigheid, +verveelden. Het degelijke kunsthandwerkonderwijs heeft hierin verbetering gebracht, en thans worden de meest uiteenloopende +modellen voor tal van doeleinden vervaardigd; de oorspronkelijken smaak is echter als hoofdkenmerk behouden. Daarnaast ontwikkelde +zich eene afdeeling voor inlegwerk, hout op hout in verschillende kleuren, metaal op hout, enz. Daarvan waren niet alleen +eenvoudige kleine voorwerpen, maar ook prachtstukken, groote kasten en kleinere meubels tentoongesteld. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-109.jpg" alt="De “Drei Zinnen.”" width="720" height="572"><p class="figureHead">De “Drei Zinnen.”</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Er zijn in den omtrek van Cortina tal van aangename tochtjes te maken, die de plaats zeer geschikt maken voor langduriger +verblijf. Er zijn thans reeds veel hotels, en er worden nog een drietal hotelpaleizen bijgebouwd, waarbij men zich beijverde +de fraaiste punten uit te kiezen. + +</p> +<p>Van Cortina koos ik voor den weg naar Caprile, dien over den Giau-pas. Voor dien tocht is het niet strikt noodig een gids +te nemen,—maar mijne kaart wees me niet voldoende den weg, en daarom besloot ik ditmaal niet alleen te gaan. Het tarief was +voor dezen tijd van het jaar (begin Juli) 10 kronen, en ’s morgens zeer vroeg toog ik met Florinde Pompanon op ’t pad. Dadelijk +buiten Cortina ging het reeds door weidevelden omhoog, langs een paar gehuchten, om spoedig bij de Albergo Pocal den weg te +verlaten en de bosschen in te gaan. Het weêr was opgehelderd en de wandeling onder de dichte boomen aangenaam; van tijd tot +tijd een aardig kijkje op den bergrug der Cinque-Torri, vijf rotstorens die uit den bergkam omhoog schieten; weer eens over +de italiaansche grenzen, en ten laatste uit het bosch, om op de weiden der Giau-Alp aan te komen. Bij een boerenhuis werd +gerust en wat melk gekocht, heerlijk versch en keurig van smaak; marktprijs van melk is daar niet en voor 10 centen kan men +meer krijgen dan men gebruiken kan. Maar de bewoners dier afgelegen hutten zijn arm, en een dorstig reiziger is voor hen een +buitenkansje; ze wonen daar alleen des zomers, ter bewaking van het hun toevertrouwde vee en tot het maken van kaas; maar +aan die tijdelijke verblijven, zoowel voor de menschen als voor het vee, wordt wel wat weinig ten koste gelegd. + +</p> +<p>Onderweg hadden reeds tal van kleine gebouwtjes, hier en daar in de bergen verspreid, mijne aandacht <a id="d0e148"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e148">110</a>]</span>getrokken; we kwamen dicht langs een dier huisjes, dat niet voor woning bestemd bleek te zijn. Een armoedig gekleede man kwam +er uit en begon een druk gesprek met mijnen gids; het was een voor mij ten eenenmale onverstaanbaar patois; slechts één woord +hoorde ik dikwijls “finanz”. Wat verder werd de gids weêr aangeroepen, en trof mij in het gevoerde gesprek weer dat zelfde +woord. Hoe kwamen die arme kerels daar onder elkaar zoo druk aan ’t praten over financiën? De gids gaf mij de volgende verklaring. +De gebouwtjes worden in den zomer gebruikt tot het opbergen van het ter plaatse gewonnen hooi, dat dan niet dan zeer bezwaarlijk +naar de lager gelegen boerderijen vervoerd kan worden. Ligt er in den winter sneeuw, dan kan het vervoer zonder groote inspanning +per slede geschieden. Nu waren de huisjes nog ledig en werden dan dikwijls door smokkelaars gebruikt om goederen in te bewaren, +die dan des nachts, of wanneer men de streek vrij wist van belastingambtenaren, naar eene volgende schuilplaats of naar hunne +bestemming vervoerd werden. De mannen die den gids aanspraken of aanriepen, waren smokkelaars of hunne handlangers en trachtten +van hem te weten te komen of er ook belastingambtenaren op weg waren, en of hij ook wist waar de ambtenaren van Cortina heen +waren. De ambtenaren der belastingen worden daar met den naam van het bestuursdepartement waartoe zij behooren aangeduid als +“finanzer” in het duitsch, en “finanz” in het patois. Dat was het door mij opgevischte woord. Blijkbaar was de gids zeer bereid +om de smokkelaars in te lichten, en ik moet erkennen dat deze geen betere correspondenten konden uitkiezen, dan die steeds +op de bergpaden heen en weêr trekkende vrienden. + +</p> +<p>Nog eene fraaie wandeling berg op bracht mij op den Giau-pas; zoo’n laatste stijging na een marsch van eenige uren is altijd +een zwaar werk, maar in dit geval werd het alweder ruimschoots beloond. De pas ligt tusschen twee tamelijk steil opgaande +bergtoppen, de Punta di Zonia en de Monte Gusella, en biedt aan weêrszijden een wonderlijk mooi uitzicht. Ik rustte er langer +dan noodig was, om te bekomen van het laatste klimmen en gaf me telkens weder over aan ’t genot van het uitgebreide vergezicht, +nu prachtig door de zon beschenen. Van af den Giau-pas gaat het steil omlaag in het Codalinga dal; het pad kronkelt sterk, +waardoor men geniet van steeds wisselende vergezichten,—om na een uurtje gaans te komen aan de Refugio in Som la Cresse, eene +woning op eene vooruitspringende rots gelegen, met een aardig terras, van waar men een heerlijk uitzicht op het beneden-gedeelte +van het dal heeft. + +</p> +<p>Hier had ik de eerste moeielijkheden met het italiaansch, welke taal ik niet machtig ben; het was tijd om wat te gebruiken +na den vermoeienden tocht, en de waardin bood mij van alles aan, waarvan ik niets verstond; eindelijk gebruikte zij een paar +woorden gebroken duitsch, en ik begon te begrijpen dat ik soep met rijst en brood benevens boter en kaas zou krijgen. Ze had +stellig alles in blikjes, want een goed kwartier later werd mij een prachtige erwtensoep voorgezet, dik gemaakt met rijst. +Het smaakte voortreffelijk en ’t brood met geurige boter en goede kaas, was een uitstekend nagerecht. Een paar werklieden +die bezig waren het huis te herstellen en te vergrooten, trachtten mij blijkbaar met ingenomenheid in te wijden in de schoone +omstreken der herberg,—maar ik begreep er niet veel van, en bespeurde van tijd tot tijd aan het kwalijk verholen lachen van +mijn gids, dat mijn ja en neen wel eens verkeerd klopte. Van Som la Cresse voeren twee wegen naar Caprile; een over Selva +omhoog, met een mooi uitzicht over het dal; een andere langs de hellingen van den Monte Paré, over een zeer schaduwrijk pad, +langs en door Santa-Lucia; dezen laatsten weg verkoos mijn gids; bij Santa Lucia komt men op den straatweg, die zich rechts +naar de Cordevole keert. Deze thans bijna droge rivier schijnt zeer te kunnen spoken; men was bezig herstellingen aan den +weg te maken, en de breuken en gaten, die hier en daar geslagen waren, getuigden van grooter kracht, dan men van dat onnoozele +beekje zoude verwachten. Links van den weg gingen de rotswanden steil omhoog; zij waren afgehouwen om den weg mogelijk te +maken. In die afgehouwen wanden vertoonden zich zeer merkwaardige rotsvormen. Steenen banden, meerendeels van de zelfde lengte +en dikte, waren allen krom gebogen en aan alle kanten door elkaar gewrongen, zoodat de vreemdste en ingewikkeldste figuren +ontstonden. De zon ging weder schuil en de lucht werd erg betrokken toen we, de Cordevole overstekend, in Caprile aankwamen, +waar de “Posta” eene bekende goede herberg is. Het logies was zeer eenvoudig maar toch voldoende; in de gelagkamer trof ik +eenige duitsche toeristen, met wie ik een gezelligen avond doorbracht, waarbij het voortdurend misverstand over de namen der +gerechten aan ’t avondeten dikwijls aanleiding tot groote vroolijkheid gaf. + +</p> +<p>Den volgenden ochtend kon ik niet voldoende genieten van de fraaie ligging van Caprile met de Civettagroep als hoogen achtergrond. +De lucht zat weêr vol regen; toch was de wandeling langs den oever der Cordevole een groot genot; de rivier, hoewel weinig +water hebbende, kronkelde behaagziek door het dal; en gaf vooral een heerlijk landschapsbeeld, waar zij met een groote bocht +aan de overzijde het dorp La Grazie naderde, dat door een eenvoudige groepeering van wit en geel gekalkte huizen, en eene +aardige kerk met slanken toren, zijn naam alle eer aandeed. + +</p> +<p>Maar alles werd overtroffen toen ik het liefelijke Alleghe-meer naderde, voor ongeveer 150 jaar gevormd door eene instorting +van den Monte Forca. De zon kwam door en verlichtte dat heerlijke landschap voor mij juist op het rechte oogenblik; ik liet +me met een bootje overzetten, om een beter overzicht te hebben. De jongens die me overbrachten, waren zeer verbaasd toen ik +hun een goede fooi beloofde, als zij langzaam roeiden. Dien blik op het dorpje Alleghe, aan den linkeroever en aan de uitmonding +van het Val Lander gelegen, zal ik niet licht vergeten. Aan het zuid-einde van het meer gaat men over eene zware houten brug +op den rechter oever der Cordevole over; daar is een kleine maar driftige waterval, die met het einde van het meer als haven, +gebruikt wordt als drijfkracht van eene houtzagerij; men is daar tevens te midden van het zware bergpuin, dat den loop der +rivier versperde en daardoor <a id="d0e158"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e158">111</a>]</span>indertijd het meer deed ontstaan. Langs alle kanten heeft men de heerlijkste vergezichten. + +</p> +<p>’t Gaat nu in het dal der Cordevole omlaag; meestal door weelderig kreupelhout, dat zich hier en daar tot bosch ontwikkelt; +men volgt met groote bogen de kronkelende rivier; van tijd tot tijd goede kijkjes op bergen met sneeuwtoppen. Eenige huizen +zijn de voorboden van het dorp Cencenighe; nog een houtzaagmolen, eene flinke houten brug over de rivier, en na een draai +in den weg staat men op de marktplaats, waar, behalve de kerk, de herberg Stella het hoofdgebouw is. ’t Was nu middag, en +de zon wreekte zich over het lange schuilvinkje spelen; ik nam in de Stella mijn middagmaal en mijne middagrust. De waardin +beklaagde mij omdat er zooveel “furiosa mousquito’s” waren, en inderdaad die italiaansche insekten schenen verbitterd op den +vreemdeling, en dreven mij te vroeg van daar. + +</p> +<p>Juist ging de kerk uit; er scheen een feestdag te zijn en er stonden ook allerlei kramen, waarin de meest uiteenloopende voorwerpen +te koop werden geboden. Schilderachtig waren de kleederdrachten der vrouwen; ook wanneer ze, zooals gewoonlijk, niet in de +eigenaardige landsdracht waren, hadden ze zich bont versierd met hoofddoeken met afhangende linten, en met kleine kleurige +doekjes over de schouders. Elke persoon op zich zelf was nu niet zoo bijster smaakvol gekleed, maar de bonte menigte dooreen +op het kleine marktplein, onder eene stralende zon, was aardig en vol leven. Het aangeknoopte gesprek met een paar jongelui +wilde in ’t geheel niet vlotten; we verstonden elkaar te weinig en gingen telkens weêr lachend uiteen. + +</p> +<p>Cencenighe ligt aan de samenvloeing van de Cordevole met hare zijrivier de Biois; deze gaat men over en bereikt spoedig Fac; +het dal is daar enger geworden en er ligt overal veel bergpuin; aan het einde dezer wilde streek ligt het dorpje Listolade +aan de uitmonding van twee dalen; de vallei wordt nu weêr breeder en ruimer, met een heerlijken plantengroei; de vrouwen waren +aan het hooien en men scheen haast te hebben om den oogst binnen te brengen. Kleine kinderen werden met groote, zware hooibundels +beladen, om die thuis te brengen. + +</p> +<p>Men komt <span class="corr" title="Bron: Agordò">Agordó</span> langs een breeden straatweg binnen, en krijgt al dadelijk aan de linkerhand eene kerk, die met drie inderdaad fraaie marmeren +beeldengroepen versierd is. Het opmerkelijke in deze groepen was, dat het blijkbaar oorspronkelijk grieksche en zeer wereldsche +voorstellingen waren, die door enkele bijvoegsels maar ter nauwernood tot kerkversiering geschikt waren gemaakt, Voorbij de +kerk komt men op een groot plein en staat spoedig onder eene arcade, die een deel uitmaakt van de Albergo â la Minière. Vreemde +toegang: op herhaald bellen kreeg ik geen gehoor; dan maar binnengestapt in een groote ruimte; naakte muren met hier en daar +wat ouden rommel in de hoeken opeengestapeld; een steenen trap op; nog eens, en toen eene kamer die er eenigszins bewoonbaar +uitzag; deze binnen gegaan; nog niemand; eindelijk in eene tweede groote kamer eenige slordig gedekte tafels,—blijkbaar de +eetzaal, en gelukkig eene bel.—Eene bedaagde dienstbode kwam te voorschijn; zij verstond mij niet; met enkele woorden en gebaren +werd het haar duidelijk, dat ik logeeren wilde. Ik werd nog een trap hooger in een ruim slaapvertrek gelaten, met eenige oude +meubels en een reusachtig bed er in; alles erg versleten, maar toch met eenige aanspraak op sierlijkheid. + +</p> +<p>Ter nauwernood was ik begonnen me wat gemakkelijk te maken, toen er weder een vrouw binnentrad, groot, geheel in het zwart +gekleed, zwart haar, olijfachtige gelaatskleur, donkere oogen, eene krijschende stem, en een vuil servet over den arm. Dit +bevallig schepsel praatte wat tegen mij, nam toen plotseling mijnen ransel en mijne schoenen op en wenkte me om mede te gaan. +Met loome schreden volgde ik, onder onbegrepen protest; mijne bezittingen zag ik reeds in handen der reuzin boven op een wenteltrap +verdwijnen; daarboven aan den vierden trap was een ruim portaal, waarop 11 deuren uitkwamen, en in een van deze verdween het +geheimzinnige groote wezen. Later is mij verklaard, dat men overwogen had, dat de prachtkamer voor den eenvoudigen toerist +te kostbaar zoude zijn, en men daarom eene goedkoopere aangewezen had. Ellendiger hotel heb ik nooit bezocht, en die zwarte +reuzin, de spotvorm van een bevallig dienstmeisje, is tot het laatste oogenblik mijn schrik gebleven. Reizigers die Agordó +bezoeken, zoude ik eerder het hotel Roma aanbevelen, al is het dan ook minder aangenaam gelegen. + +</p> +<p>Agordó is een aardig stadje; het groote plein is het glanspunt. De rij huizen waarvan de Albergo à la Minière met hare breede +arcade deel uitmaakt, is een flink stadsdeel; de tweede zijde van het plein wordt geheel ingenomen door het thans onbewoonde +paleis der familie Manzoni; de derde zijde is een groot nieuwerwetsch gebouw, gedeeltelijk ingenomen door belastingkantoren +en gerechtsgebouwen en gedeeltelijk door groote zalen, voor feesten en openbare bijeenkomsten bestemd. + +</p> +<p>Er was dien avond feest in Agordó; het lid der kamer van afgevaardigden voor dat distrikt, een vermogend fabrikant, was eens +uit Rome overgekomen om zijne staatkundige vrienden te ontmoeten. Men heeft daar voor de staatslieden eene zeer aangename +wijze om die ontmoetingen te doen plaats grijpen. Elders wordt het welhaast gebruik, dat de kamerleden in hunne distrikten +komen om zich te verantwoorden over hun spreken of zwijgen;—dit laatste een steeds minder voorkomend geval. Te Agordó gaat +dat anders; de afgevaardigde laat zich daar huldigen; hij ontvangt deputatiën, die hij welwillend toespreekt; zit aan een +maaltijd aan, hem door zijne kiezers aangeboden; ontvangt serenades, en—daarmede begon het belang dat ik bij al die zaken +had,—al die plechtigheden grepen plaats aan de overzijde van het plein, en de muziek, die ’t zonder twijfel tegen onze vermaarde +dorps-harmonie afgelegd zou hebben, bleef op het plein doorspelen, ’t Was een zoele avond en dat plein met zijne monumentale +omgeving, zijne fakkelverlichting en rondom de statige lijnen der bergen die het stadje omringen, eene wel opgewekte maar +niet luidruchtige menigte, ’t was alles te zamen een inderdaad prettig geheel voor den vreemden bezoeker. + +</p> +<p>Den volgenden morgen meende ik vroegtijdig op te stappen, maar men verzuimde mij te wekken. <a id="d0e179"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e179">112</a>]</span>’t Dienstdoend personeel uit het hôtel had ook de feesten van den afgevaardigde bediend; vandaar ’s avonds groote verwarring +en den volgenden morgen groote slaperigheid, waarin ik werd medegesleept; vandaar ook die vreemde ontvangst. Ik bleef nu te +Agordó hangen tot den namiddag en aanvaardde toen de reis naar <span class="corr" title="Bron: Primiero">Primièro</span> over den Cereda-pas, met het plan om dien tocht in twee gedeelten te doen en me op te houden waar ’t mij ’t beste toescheen. +De wandeling bracht mij aanvankelijk weer den weg op waarlangs ik gekomen was; bij ’t gehucht Buignac ging ik over de Cordevole +en nam ik afscheid van deze bevallige reisgenoote. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-112.jpg" alt="Het Alleghe-meer." width="720" height="558"><p class="figureHead">Het Alleghe-meer.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Verder ging het steeds met groote slingers omhoog; de uitzichten op Agordó en zijne omgeving werden met elken stap fraaier; +de Monte Agner vertoonde vreemde dolomietvormen, doorloopend tot de Croda Grande. ’t Was niet alleen het drukkend warme weder, +dat me aanhoudend deed verwijlen, want eiken en kastanjes gaven overvloedig schaduw, maar het dal van Agordó werd steeds mooier +en mooier en het uitzicht telkens uitgestrekter. Een dorpje dook in het dichte groen op, en eenigszins van den weg af een +groot steenen huis, met in groote letters Albergo Venezia. Dat zag er alles zoo vriendelijk uit, en ik was nu eenmaal uit +het land der hotels in dat der albergo’s overgegaan, dat ik maar besloot daar nachtkwartier te nemen. De eerste zomergast +werd vriendelijk ontvangen; het was er eenvoudig maar huiselijk en zindelijk; de waardin bediende zelve en zette een keurig +maal voor. Dat was wat anders dan dat eten te Agordó, gediend door die zwarte draak! + +</p> +<p>Na tafel werden eenige aanteekeningen gemaakt en daar op eens kletterde de regen tegen de ramen en rolde het onweer door de +bergen. Gelukkig dat ik niet verder gegaan was, en nog gelukkiger dat het wel den ganschen nacht doorregende, maar dat de +regen ’s morgens vroeg ophield; de stof was verdwenen en onder de aangenaamste indrukken werd de wandeling hervat. + +</p> +<p>Hoewel een gids overbodig was, was deze tocht wat ingewikkelder, en moest met eenige zorg uitgezien worden naar de roode of +blauwe teekens, die op rotsblokken, boomen, hekpalen of huizen waren aangebracht. Door een prachtig bosch en over bergpaden +over de Aorine-pas naar Gosaldo; al verder door bosch en langs bergpaden; aan de overzijde van het dal ligt tusschen het geboomte +het dorp Sagron,—naar het dorpje Miste; dit gedeelte van den weg is het moeilijkst te vinden wegens de vele uiteenloopende +paden; maar men komt nu en dan menschen tegen, en op een op vragenden toon geuit “à la Miste?” krijgt men een vriendelijk +“Si Signor”, en is men op het verkeerde spoor, dan wordt met woorden en gebaren gaarne de goede weg gewezen. + +<a id="d0e195"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e195">113</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-113.jpg" alt="Primièro." width="720" height="478"><p class="figureHead">Primièro.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Bij eene beek stapt men weder over de Oostenrijksche grenzen, om spoedig eene uitgestrekte weidevlakte te bereiken; dit is +de Ceredapas. Tot hiertoe was de wandeling over hoog en laag een ongestoord genot; italiaansche grensjagers, bontgekleede +vrouwen, die haar wasch in eene beek uitspoelden, en toen weder een gemoedelijke oostenrijksche grensjager, hadden het landschap +aardig gestoffeerd. Op den Ceredapas kwam mij een schilderachtig groepje te gemoet. Een deftig aangekleede boer voorop, met +eene reusachtige parapluie op den schouder; een ezel met pakjes beladen, gedreven door een guitigen jongen, een meisje van +ongeveer 20 jaren met eene groote mand op den rug, waarin een plat rond vat met wijn. Dat vrachtje zal wel 30 kilo bedragen +hebben, en daarmede was het meisje den berg opgeklommen! Ik bespreek dit gezelschapje niet alleen omdat het een opvallend +groepje was in die omgeving, maar ook omdat het een type is. De baas droeg niets dan zijn parapluie; de jongen liet den ezel +zijn vrachtje dragen; het meisje was het lastdier. Dat ziet men hier in allerlei vormen overal, en toch was dat meisje de +meest ontwikkelde der drie; ze sprak aardig wat duitsch en drukte zich beschaafd uit. + +</p> +<p>’t Ging nu weder berg af, aanvankelijk door weiden en laag hout; in die weiden bloeiden hier en daar prachtig gekleurde leliën, +die ik voor en na niet meer gezien heb. Hoewel de omgeving schilderachtig blijft, is de wandeling geen genot meer, en wordt +zij langzamerhand een pijniging, doordat het pad bedekt is met hoekige losse steenen, een plaveisel dat bij een hellenden +weg een uitvinding des duivels is. Het prachtige uitzicht op het kasteel La Pietra, een bouwval als een arendnest boven op +eene alleenstaande rots gelegen, wordt dien ten gevolge maar ten halve genoten, en men wordt eerst weder opgewekt als men +te Primièro aankomt. Primièro of Feira di Primièro, in het duitsch Primör, ligt aan de samenkomst van het Canali-dal en het +Cismone-dal; de bevolking is daar voor het meerendeel romaansch, zij stamt uit Grauwbunderland; het landschap is zuidelijk; +velden met maïs, kastanje-, note- en moerbezieboomen geven er een afwijkend karakter aan, en de bouw van het plaatsje, doet +ook aan een warmer klimaat denken. Groote gebouwen met zware muurpanden, kleine vensters en platte daken, geven het een voor +ons ongewoon aanzien. Er is één duitsch hotel, waar men goed logeert; er waren juist zomeroefeningen van de reservetroepen, +zoodat er aan militair vertoon, muziek en zoo meer geen gebrek was; de bevolking scheen dit, voor zooverre zij niet mede schutterde, +op te vatten als een publieke vermakelijkheid. Eene avondwandeling door Primör was inderdaad een genot; het kerkje met zijne +slanke torenspits tegen den achtergrond van de hooge bergen, die men in het noorden zag, was schilderachtig, en het opgewekt +verkeer in de straten was aangenaam. + +</p> +<p>Den volgenden morgen weer vroeg op pad, want het einddoel was dien dag Paneveggio, tusschen welke plaats en <span class="corr" title="Bron: Primôr">Primör</span> een hooge bergpas ligt. Eerst van Primör naar Siror en dan langs tal van keerwegen in het Cismone-dal omhoog. Prachtige wandeling; +de straatweg is steeds <a id="d0e210"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e210">114</a>]</span>stijgend, maar zoo zacht dat er gelegenheid te over is om den geheelen omtrek al wandelend op zijn gemak op te nemen. Heerlijk +die terugblik op Primör en in het dal. Aanvankelijk is de weg kaal, zoodat het uitzicht langs alle kanten vrij is; oostwaarts +ziet men de uitgetande rotstoppen van de Rosetta, de Cima di Ball en van den Sass Maor, trotsche berggroepen, die zich heerlijk +tegen de lucht afteekenen. We zijn nu bezig om de hoofdberggroep van Zuid-Tirol, de Marmolata, om te trekken; op hooge, vrije +punten hebben we haar gedurende de vorige dagen links gezien, nu ontwaren we hare sneeuwtoppen rechts. De zon, die we overigens +zeer dankbaar mogen zijn voor de prachtige belichting, begint reeds weder te veel van het goede te geven, maar gelukkig zijn +we zachtjes aan wat hooger gekomen en nu weder in statige mastbosschen. Wat een prachtig hout en welke heerlijke doorkijkjes +langs dien donkeren voorgrond heen op de fel belichte bergen voor en achter. De weg is lang, maar verveelt geen oogenblik; +de Cismone-rivier houdt u voortdurend gezelschap, en heeft niettegenstaande de langdurige droogte nog water genoeg om het +landschap vriendelijk te stoffeeren, wanneer ze hier en daar tusschen wat engere rotsoevers met grooter kracht gedreven, schier +wild voortspoedt. We krijgen nog eenige fraaie partijen aan de rivier, o.a. bij een groote houtzaagmolen, en ook nog eene +donkere boschpartij, en op eenmaal ligt San Martino di Castrozza voor ons. Dat was een der glanspunten van de reis. Van een +dorp heb ik niets gezien; het was een verzameling van hotels en het punt wordt zeer te recht steeds drukker bezocht. Voor +Panzer’s Dolomieten-hotel is een terras gebouwd, waar men uitzichten heeft die maar zelden geëvenaard en nooit overtroffen +worden. Eerstens in het dal van Primör, maar bovenal op de prachtige bergwanden van de Vette di Feldre; aan de eene zijde +de Cavallazza, de Colbricon en Fognola; aan de andere zijde de Rosetta, de Cima di Ball en den Sass Maor. Zij worden vooral +bij avondbelichting hoog geprezen; ik was er op den middag bij felle zon, en zal dat heerlijke tafereel nooit vergeten. Door +het heldere licht scheen het wel of die reuzen-gevaarten in de onmiddellijke nabijheid waren; die scherpe, kale rotsen, licht +van kleur en zoo gekloofd, dat de slagschaduw van den eenen rug, den anderen bedekte, waaruit de bekoorlijkste lichtspelingen +ontstonden. De lucht was strak en blauw, en de bergen teekenden zich daar licht tegen af. In Panzer’s hotel gebruikte ik een +goed middagmaal, een niet onwelkome versnapering na gedurende eenige dagen albergo’s in plaats van hotels bezocht te hebben,—en +toog na nog eenigen tijd gerust te hebben welgemoed verder. Eerst door bosch steeds omhoog, later door weidevelden. Steeds +met hetzelfde uitzicht op die prachtige bergen. Ik moest den Rolle-pas over en meende dien reeds bereikt te hebben, omdat +de weg bijna vlak liep; toch stroomden de beken mij nog altijd te gemoet, een bewijs dat ik nog niet over het hoogste punt +heen was. Bij eene scherpe kromming in den weg, trof ik eene verbazend groote kudde vee, die door herders opgedreven werd +naar de nabijzijnde stalling. Dat ging niet kalm en zacht; onder allerlei uitroepen en gebaren, heftig dreigen met lange stokken +en wilde sprongen trachtte men het vee schrik aan te jagen. Toen het in eene bergkom gedreven was werd het vee kalmer en elk +beest zocht van zelf zijne plaats in den stal op. ’t Was een woelig gezicht, en te midden der groote bergstilte, maakte bij +dat rumoerig tooneel het geschreeuw en getier der herders een ruwen, onaangenamen indruk. Van het voetpad kwam ik weder op +den straatweg en bereikte nu weldra den Rolle-pas, waar een alleenstaande herberg het eenig teeken van menschelijk leven was. +De eenige bezoekers dier herberg zijn de grensjagers en eenige vreemdelingen, en ’t trok mijne aandacht dat deze herberg, +zooals ik al meer op bergpassen gezien had, of ook wel op eenzame punten in de dalen—eene Staats-herberg was. Waarschijnlijk +is het bezoek te gering om de gewone nijverheid tot het daarstellen van een dergelijke inrichting te prikkelen; eene schuilplaats +zal toch noodzakelijk zijn, en dan neemt de regeering het zaakje maar in de hand. Mij verschafte zij eene welkome gelegenheid +om mij nog eens te vergasten aan het gezicht op die heerlijke dolomieten. Van hier uit is de Cimone della Pala het best te +zien; eene slanke rotsnaald, die trots omhoog staat, en die niet onjuist de Matterhorn van Tirol genoemd wordt. Hoewel de +avond reeds begon te vallen, had ik niet het geluk de zoo hooggeroemde avondbelichting hier waar te nemen. + +</p> +<p>Nu nog een paar uurtjes omlaag; aanvankelijk nog door drassige weiden, maar dan spoedig in prachtige mastbosschen. De reusachtigste +woudreuzen wedijverden daar met elkaar, en merkwaardig was het te zien met hoeveel zorg in die bosschen gekapt werd, en met +hoeveel meer zorg nog de ontstane leegten weder aangevuld werden. Elk plantje werd op zichzelf door een spaansch ruitertje +beschermd. + +</p> +<p>Bij het vallen van den avond bereikte ik Paneveggio, een zomerverblijf te midden der bosschen. Ik was zeer blijde in het hotel +Paneveggio mijnen koffer te vinden; na al die warme wandelingen was een opfrissching zeer gewenscht. In Baedeker staat bij +het hotel aangegeven “bei Frau Gerber”, en die aanduiding was oorzaak dat ik mij eene bijzondere voorstelling van de omgeving +waarin ik terecht zoude komen, gemaakt had. Ik dacht hier een eenvoudig, huiselijk hotel te vinden, waar de waardin naar ouderwetschen +trant, zich voortdurend vriendelijk in het bedrijf mengde. Maar ’t viel anders uit! Ik werd ontvangen door eene groote, deftig +in zwarte zijde gekleede dame, met gemaakt deftige manieren, die me niettegenstaande de vele gasten nog wel een kamer in het +“alte Theil” wilde geven. De kamer was, hoewel eenvoudig, toch gelukkig voldoende. Van uit de gangen van het hotel, waarheen men langs +eene hooge gemetselde stoep met trappen opsteeg, kwam men door oude, lage en overwelfde vertrekken, in het “Neue Theil”, eene groote eetzaal, met allerlei bonte taferelen uit het bergleven beschilderd; gemzen en korhanen; vreeselijke bergstroomen, +figuren in de volksdracht en wat al niet meer. Op die eetzaal kwamen de <span class="corr" title="Bron: ver-vertrekken">vertrekken</span> van den nieuwen aanbouw uit. + +</p> +<p>Bij het verlaten van Paneveggio een laatste blik op de Cimone della Pala en de Cima di Vezzana; dan langs een goed beschaduwd +bergpad, aanvankelijk tamelijk vlak, maar ten laatste zeer steil naar den <a id="d0e227"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e227">115</a>]</span><span class="corr" title="Bron: Lusia-pas">Lucia-pas</span>. Hier vindt men twee herbergen; de eene is reeds gesloten en in verval, de tweede scheen mij toe neiging te hebben om dat +voorbeeld te volgen. Maar met die herbergen houden we ons maar weinig op, om des te meer aandacht te wijden aan het heerlijke +uitzicht; nog eens de Dolomieten van Primör, verderaf voor het eerst de Rosengarten; en daarachter nog even met flauwe lijnen +zichtbaar de Oetztaler Alpen; deze groepen houdt men bij het afdalen voor zich, doch het pad biedt overigens weinig afwisseling +aan; het kronkelt van de eene berghelling op de andere, is soms beschaduwd, maar geeft ten laatste niets dan helle zon. Het +was dus eene welkome verrassing eindelijk Moena te zien liggen; nog eene korte wandeling op den straatweg langs eene wild +bruisende rivier en dan het marktplein van Moena, een schilderachtige plek, maar zoo warm dat ik blijde was de Albergo Alpino +in de onmiddellijke nabijheid te vinden. In dat afgelegen oord woonde ik de eenvoudige oplossing bij van een zeer ingewikkeld +vraagstuk; na het eten, onder het rooken eener sigaar nog wat vertoevende, zag ik eerst eenige militairen en douanenbeambten +de gelagkamer binnentreden, kort daarop door een geestelijke gevolgd. Aanvankelijk wilde het gesprek tusschen die heeren niet +vlotten, maar bij het tweede en derde glas bier ging dat al beter; een tweede geestelijke trad binnen; bij het vierde glas +levendige gedachtenwisseling en groot verschil van meening; bij het vijfde glas dezelfde levendigheid maar volkomen overeenstemming,—de +wereldlijke en geestelijke machten waren tot eensgezindheid gekomen! ’t Speet me toen, dat ik reeds een glas Tiroler special-wijn +had gedronken, anders had ik me bij ervaring kunnen overtuigen van de bewonderenswaardige uitwerking van dat bier. Hoe ’t +verder is gegaan weet ik niet, want de tijd maande tot opstappen, en ik had nog eene flinke wandeling tot Vigo. Daar kwam +ik het beroemde dolomietendal in, in zijne volle lengte doorstroomd door de Aviso. + +</p> +<p>’t Was wel wat warm, maar ’t was toch een prettige wandeling. Aan de linkerhand had ik nu de voornaamste Dolomietenketen, +den Rothwant en den Rosengarten; vooruit de statige vormen van den Langkofel, helder uitkomend tegen de blauwe lucht; rechts +eene reeks van dichtbegroeide bergen. Het dal werd steeds ruimer; de weg was goed en het uitzicht steeds prachtiger, zoodat +de milde zon vergeten werd en ’t nog maar kort geleden scheen toen de hoogte, waarop Vigo ligt, links voor mij lag. Nog wat +klimmen en het dorp was bereikt, ’t Was mij bekend dat te Vigo een duitsch en een italiaansch hotel was, maar daar Baedeker +geen van beiden met een sterretje vereerde, was ik weifelend welk te kiezen, toen er iets gebeurde wat mij ten platten lande +nog nooit overkomen is. Een heer aan den ingang van het dorp sprak me vriendelijk aan en deelde ’t een en ander over Vigo +en zijne omstreken mede; hij eindigde zijne toespraak met de verklaring, dat ik, als volkomen vreemd, niet beter kon doen +dan in het hotel Corona te gaan,—dat was het italiaansche. Zijn raad werd opgevolgd en bleek goed te zijn. In den loop van +den avond zag ik denzelfden persoon in de veranda van het hotel verschijnen en hem na een kort gesprek een glas bier voorzetten,—waarschijnlijk +zijne eerlijk verdiende provisie voor het aanbrengen van een gast. + +</p> +<p>Vigo is een aardig middenpnnt voor bergtochten in den omtrek, maar op zichzelf een onbeteekenend dorp. De reiziger, die herstelling +noodig heeft aan zijne kleederen, moet er op rekenen een paar uur op zijne kamer te moeten blijven, want kleermaker of schoenmaker +zijn daar niet; die wonen in een verderop gelegen dorp, en de reparatuur moet heen en weêr gebracht worden. + +</p> +<p>’t Was erg gezellig in die veranda van de Corona, maar vroeg naar bed was de leus. De volgende dag toch was bestemd voor een +zeer inspannenden bergtocht. Ik wilde van Vigo over de Vajolethütte en het Tierser Alpenjoch naar het Seiser-Alpenhaus. Deze +tocht zou van de gansche reis het neusje van den zalm zijn; ’t was prachtiger en merkwaardiger dan alles wat ik tot nog toe +gezien had. + +</p> +<p>Welgemoed toog ik met den gids op weg; ’t was een gezellige prater; Van de Water zouden wij hem hier genoemd hebben; daar +heette hij Dall Acqua. + +</p> +<p>Eerst een paar kronkelwegjes door het dorp en toen langs een slingerpad tamelijk steil den berg op. Die klim van ongeveer +twee uur in de volle zon, was eene zware inspanning, die echter wat mij aanging spoedig vergeten was bij het niet te beschrijven +heerlijke uitzicht, dat men van den top van den Ciampedie geniet. De hoog opstaande rotsen, aan drie kanten om ons heen, waren +zoo helder door de zon verlicht, dat zij, zonder nog den indruk van sneeuw te geven, helder tegen de blauwe lucht afstaken; +het waren zonder uitzondering dolomieten van de echte soort. Omlaag vooruit het wilde Vajoletdal. De waardin der alpenhut +had heerlijke koele dranken, en in de schaduw van het huis kon men naar hartelust van het wondervolle uitzicht genieten. Links +tegen de berghelling, als een wit vlekje, de Vajolethut, dan de langzaam oploopende Mongrinigroep, op wier kam de rotsen als +lage bouwvallen van vestingwerken troonden. Dan in de grilligste vormen de Rosengarten; de vreemdste rotsvormen, ook een op +zich zelf staande hooge zuil, met eenigszins overhangenden top, de Delagospitsen, dan als een kraaiennest tegen eene vervaarlijke +rots rustende, de Vajolethut; de Winkler; de Stabela; verder op de Larsekgroep, wier diep gekloofde wanden een allerbekoorlijkst +licht en schaduwspel deden ontstaan. Weer wat verder schoot de krachtige Langkofel omhoog, en daarnaast de Sellagroep, die +gekroond werd door de fraaie lijnen van de met sneeuw bedekte Marmolata. ’t Was ongeveer al de pracht en de heerlijkheid van +het dolomietenland, die daar met een oogopslag te overzien waren. + +</p> +<p>De waardin in de alpenhut, praatgraag als velen, deelde mede dat er den vorigen dag bij het bestijgen van de bovenvermelde +rotszuil een treurig ongeluk gebeurd was. Een reiziger was met zijn gids goed en wel boven gekomen; toen zij zich gereed maakten +om af te dalen, dikwijls en ook hier het moeilijkste deel van het werk, was de gids vooraan gegaan langs een touw, om dit +beneden te spannen en zoodoende den reiziger het afdalen gemakkelijk te maken. Maar het ongeluk wilde dat het touw oversloeg +en op een scherpen rotskant kwam te liggen, die het, door het met rukken afdalen van den gids, doorsneed. De man <a id="d0e243"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e243">116</a>]</span>stortte in de diepte en was zonder twijfel dadelijk dood; men had hem dan ook des avonds reeds te Vigo thuis gebracht. De +reiziger was door anderen, op zijn hulpgeblaas—de echte bergbeklimmers hebben daartoe altijd een hoorn bij zich—toegesneld, +omlaag geholpen, maar vertoefde nog in de Vajolethut, omdat hij zoo ontsteld was door dat ongeluk, dat hij nu zelfs den betrekkelijk +gemakkelijken weg niet meer omlaag durfde. + +</p> +<p>Dit geval was zeer treurig en een bewijs, dat zelfs de meest geoefenden bij dat werk, wel eens falen kunnen,—maar dit soort +van bergbeklimmen ligt reeds sinds eenige jaren boven mijne krachten, en daarom sloeg ik er verder ook geen acht op. Maar +ik had een reismakker, die reeds zonder dergelijke verhalen niet vrij was van duizeligheid op smalle bergpaden, en nu deed +dit bij hem den beker overloopen. Toen we ons gereed maakten om op te breken en nog meer heerlijkheden te gaan aanschouwen, +verklaarde hij al spoedig het verder klimmen op te geven. Loyaal liet hij mij de vrijheid, alleen met den gids verder te gaan, +maar hij zag er zelf van af. Daar stond ik nu; ik zag het beloofde land en zou het niet betreden, want na eene korte aarzeling +besloot ik den oud-vaderlandschen regel: samen uit, samen thuis te volgen, en we keerden dapper te zamen naar Vigo terug. +Nog even een terugblik, want ’t was toch wel pijnlijk: ik zou nu den mooisten dolomietenberg, den Schlern, niet beklimmen! + + +</p> +<p>Na ons in Vigo wat verfrischt te hebben, werd eene andere reisroute opgemaakt, en de reis naar de Karersee aanvaard. Zij had +weinig bizonders, alleen links een mooi uitzicht op de bergwanden van het Luciadal, die we den vorigen dag afgedaald waren +en westelijk, flauw in de verte, de Oertler en Oetzthaler Alpen. De Karerpas is eerder eene hoogvlakte; aan het einde biedt +hij fraaie berggezichten op den Rothwand en den Latemar, en men vindt er drie uitstekende hotels: de Alpenrose, het Karerseehotel +en het Hotel Latemar. + +</p> +<p>Ik koos het laatste, en was als voetreiziger spoedig in de hanebalken ingekwartierd, ’t Was overigens een keurig hotel en +men was vol oplettendheid voor de gasten. Later maakte ik er het bureau opmerkzaam op, dat men eene fout had begaan. Ik was +tevreden met mijne kamer, maar het zou, meende ik, verstandiger zijn geweest, indien men mij bij aankomst gevraagd had, of +ik in de toeristenafdeeling wenschte te logeeren of niet; dan was de keus aan mij geweest en waarschijnlijk het voordeel aan +hunne zijde. + +</p> +<p>Na rust, verfrissching en een goed middagmaal togen we er op uit, om de Karersee te zoeken. Wegwijzers met duidelijke aanwijzingen +maakten dit zeer gemakkelijk. Het voetpad liep door een bosch met hoog hout, doorkruist met tal van beekjes, die men aan alle +kanten hoort murmelen. Diepe schaduw en volkomen stilte. Bij een bocht raakte het pad den zoom van het woud, en daar had ik +nog een pijnlijk oogenblik—we zagen den Schlern voor ons liggen! + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-116.jpg" alt="In het Eggenthal." width="555" height="720"><p class="figureHead">In het Eggenthal.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Na eenigen tijd komt men op den straatweg en ziet het Karersee-hotel liggen, een prachtig gebouw in een sierlijken aanleg. +Alles wat de nieuwere reiswereld voortreffelijks heeft, wordt daar aangeboden: telegraaf, telefoon, allerlei soort van baden, +rijtuigen, rijpaarden en auto’s ter keuze. Die snuivende, stinkende dingen maakten in die omgeving geen prettigen indruk. +Een kwartier voorbij het hotel komt men aan de Karersee, een klein waterbekken, waar men ’s avonds en ’s morgens vroeg de +heerlijkste spiegelingen van de omliggende bosschen en bergen heeft. Het was mooi, en toch, dat grootsteedsch gedoe was per +slot van rekening in tegenspraak met de omgeving, en ofschoon de hotels mooi gebouwd zijn en heerlijk liggen, en ofschoon +de Karersee niet onaardig is, komt het mij toch voor, dat voor deze punten te groote reclame gemaakt wordt. De reclame dient +hier om de hotels bezoekers te bezorgen en vooral om ze als zomerverblijf in aanmerking te doen komen; maar zooals veel reclame +zondigt zij niet zoozeer door onwaarheid, als wel door groote overdrijving. <a id="d0e260"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e260">117</a>]</span>Het was een genot uit al die groote drukte rondom het meertje weer terug te zijn in het bosch met zijn frissche, kabbelende +beekjes, en dezelfde wandeling nog eens terug te maken. + +</p> +<p>Mij dunkt, de roep der meren in dit gedeelte van Tirol is wat overdreven. De ligging is gewoonlijk aardig; sommigen geven +prachtige spiegelbeelden van de omliggende bergen, maar ze zijn klein. De Alleghe See was mij het aangenaamste. Waarschijnlijk +is de indruk bij de vreemdelingen zoo sterk, omdat het land over ’t algemeen arm aan water is. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-117.jpg" alt="De Langkofel." width="720" height="571"><p class="figureHead">De Langkofel.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Het ging nu den volgenden morgen zeer vroeg het Eggenthal in, in de richting van Bozen. De morgen was nog frisch, maar de +zon beloofde reeds wat voor den dag. De Karersee—de weg liep er langs—was in den vroegen morgen al niet veel beter dan op +den middag. De weg kronkelde langs de berghellingen omlaag, verder van tijd tot tijd de schaduw van hoog hout. Achterwaarts +kon ik een afscheidsblik op den Rosengarten en de Latemargroep werpen. Rechts stak van tijd tot tijd de Schlern zijne klippen +omhoog, en vooruit vertoonden zich, heel in de verte de sneeuwkoppen van de Oertler alpen, die ik voor drie jaar, op eene +voetreis door Grauwbunderland, beklommen had. Frissche wilde beken stortten hier en daar van de bergen neer; in de weiden +was veel vee, en de schilderachtige houtzaagmolens gaven van tijd tot tijd een aangenaam rustpunt aan het oog, vermoeid van +het rondzien in de groote ruimte van het dal. + +</p> +<p>Welschnofen is de eerste plaats die men doorkomt, een aardig gelegen dorp, waar tal van kleine hotels gelegenheid tot zomerblijf +aanbieden; ze waren alle goed bezet. In het Kreuz-hotel nam ik eene korte rust en een landelijk ontbijt. De zon begon te braden; +er was een oude weg, die door het dorp, en verder door bosch en kreupelhout, dat eenige schaduw gaf, voerde en die later weder +op den straatweg uitkwam. De zon steeg hooger en hooger; en daar er geen wind was, werd de hitte ondragelijk. Het stof warrelde +op voor de voeten en kwam warm op aangezicht en handen neêr. Tegen mijne gewoonte was ik genoodzaakt onder de boomen rust +en wat koelte te zoeken; maar—de weg moest toch afgelegd worden. Bijna twee uur na het verlaten van Welschnofen, bereikte +ik het onaanzienlijke dorp Bernabrück; al maar verder; een paar uur later een bord langs den weg, waarop een kastelein aankondigde, +dat hij altijd versche forellen kon opdienen, met keur van frissche wijnen en bier van het vat! Al maar verder, door de brandende +zon, op den gloeienden weg. Eene bergbeek die mij gezelschap kwam houden, was nog te ver beneden den weg, om verfrissching +te kunnen aanbrengen. Eene herberg met eene inrichting waarvoor ik die menschen toen onuitsprekelijk dankbaar was. Zij hadden +daar nl. den straatweg en eene ruimte naast het huis overdekt met planken, flink hoog; dit keerde zon en <a id="d0e273"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e273">118</a>]</span>licht en gaf een weinig tocht; wel eene kunstmatige maar toch eene heerlijke oase. De waardin had al hare tafeltjes met bloemen +versierd; toch was dit de ware plaats nog niet; de man van de versche forellen woonde nog verder. Al maar voort! een frissche +watermolen en eindelijk de herberg Zum Wasserfall. Daar nam ik rust; het was op 22 kilometer van de Karersee en nog 11 kilometer +van Bozen. + +</p> +<p>De man had ook eene rustplaats voor zijn huis, maar niet overdekt en dus veel te warm. Op raad van eene vriendelijke dienstdoende +werd dus plaats genomen in de eetzaal. Eenige daar aanwezige gasten hadden zich allen naar de heerschende temperatuur gekleed, +of liever gezegd, de heeren hadden alles af- en uitgedaan, wat men zoo in het openbaar maar verwijderen kon, en de dames hadden +dat <span class="corr" title="Bron: voorheeld">voorbeeld</span> gevolgd, zoodat zij voor ’t meerendeel in groot gala schenen. + +</p> +<p>De forellen waren aanwezig in een vijver naast de eetzaal en werden op bestelling gevangen. Arme beesten! ’t Was hun waarschijnlijk +ook te warm om veel pogingen tot ontsnappen te doen. Een eenvoudig goed maal met forellen en nog wat, en een glas lichte koele +wijn, deden het hunne om de rust tot eene hoogst aangename te maken. De wandeling werd daarna hervat; het dal werd eng maar +de beek, die reeds lang den straatweg gevolgd had, had in kracht gewonnen en bracht nu althans eenige verfrissching aan, dubbel +noodig, want het dal werd steeds enger en werd nu eene reusachtige kloof aan weêrszijde begrensd door hooge, steile porphier-wanden. +De rotspartijen waren ontzettend stout, en de Karneidbach stroomde er dartelend in de grilligste wendingen en met de stoutste +sprongen door. Verscheidene tunnels geven nog wat schaduw en wat koelte; bij den uitgang van een dier tunnels een flinke waterval. +Voor de liefhebbers was een brugje over den stroom geslagen, van waar men den val nog beter kon zien. Ik was te loom om op +dat brugje te klimmen. De zon stond nu bijna loodrecht boven de kloof, er was geen schaduw meer. Een heerlijk uitzicht op +het kasteel Karneid, een in den oorspronkelijken oud-duitschen stijl gerestaureerd kasteel, dat boven op een der rotswanden +liggende, indertijd blijkbaar gebouwd was om de toegangen tot de kloof te beheerschen,—was ter nauwernood in staat om mij +uit den dommel te wekken, waarin ik langzamerhand geraakt was. Een dorpje Kardaun, en een station! De dienstregeling wees +aan, dat na een kwartier wachtens een trein zoude passeeren, die te Waidbrück stopte. Waidbrück zou de plaats zijn geweest +waar de voorgenomen tocht over de Vajolethut en den Schlern mij gebracht zoude hebben, en waar de koffer stond! + +</p> +<p>Het station Kardaun lag óók al in de volle zon, en het was alsof de laatste dag mijner voetreis met gloeiende stralen in mijn +geheugen geprent moest worden. Vreeselijke ironie,—te Waidbrück zoude ik in de Zon logeeren! Maar gelukkig lag die Zon in +de schaduw, en het eigenaardig ingericht hotel was juist geschikt voor dat weêr. Het hoofdgebouw bevatte de slaapkamers, was +niet hoog en lag onder zware boomen; de vertrekken waren dien ten gevolge koel. De eet- en conversatiezalen waren aan de overzijde +van de straat, iets achteruit gebouwd, en bij eene warmte als toen, zaten de gasten allen aan tafeltjes op dat pleintje en +op de straat. Kwam er een wagen of rijtuig voorbij, dan stond men maar op en zette zijn tafeltje wat op zijde, om de noodige +ruimte te maken. + +</p> +<p>Waidbrück is een aardig gelegen, onregelmatig gebouwd dorp aan de Eisak. De huizen langs den stationsweg liggen in tuinen +en zijn zelf met bloemen versierd en bovendien met meer of min geslaagde muurschilderingen bedekt; vooral het hotel de Zon +muntte uit door bonten tooi. + +</p> +<p>De avond werd intusschen aangenaam op de straat doorgebracht. Men had mij al dikwijls, wanneer ik om warm eten vroeg, Kaiserfleisch +aangeboden; veiligheidshalve had ik echter tot nu toe aan meer bekende gerechten de voorkeur gegeven. Nu scheen het wel boven +aan te staan, en ik wilde Tirol niet verlaten, voor dat ik met dien schotel kennis had gemaakt. Het Kaiserfleisch kwam en +bleek te bestaan uit gekookt mager varkensvleesch, waarbij eene goede portie zuurkool toegediend werd. Een vreemd gerecht +in die warme zomerdagen, maar ’t smaakte goed, naar ik ook den spraakzamen waard op zijne vraag mededeelde. De man vertelde +me onder veel meer ook nog, dat het dien dag daar ook zoo onmenschelijk heet geweest was, zeker wel de warmste dag van het +jaar. Eene ware opluchting, want onder al het uitgestane had de vrees mij bekropen, dat niet de warmte zoo overweldigend geweest +was, maar dat mijn weerstandsvermogen te kort schoot, eene onaangename gedachte voor een voetreiziger van zeer rijpen leeftijd. +Des avonds maakte ik nog eene slenterwandeling door het dorp en had ik nog een aardig kijkje op het slot Trostburg, dat heel +hoog op de bergen ligt. Den volgenden morgen nog eene frissche wandeling langs de Eisak, en toen in den trein. + +</p> +<p>Het ging in eens door tot Innsbrück, waar in het station juist tijd genoeg was om een goed en vlug gediend middagmaal te gebruiken, +en toen weer verder doorgespoord naar Bregenz. Ik had het meer van Constanz nog nooit gezien en wenschte daar op de terugreis +kennis mede te maken. Des avonds tegen 7 uur kwam ik in het hotel Montfort te Bregenz aan. In den tuin van het hotel gebruikte +ik het avondmaal en ging toen eene wandeling door de stad en langs het meer maken, en dat te eer, omdat ik onder tafel had +hooren rondbellen, dat de Vereeniging voor Volksvermaken dien avond een groot concert gaf in de promenade, met giorno-verlichting. + + +</p> +<p>Het was reeds avond toen ik door eene smalle kastanjelaan het meer naderde, om bij eene buiging van den weg de zon heerlijk +boven het meer te zien ondergaan, met eene vreemde maar allerprachtigste weêrspiegeling in het water. De watervlakte was bladstil, +maar in de verte voorbijvarende stoombooten veroorzaakten eene lichte deining, die het zonnebeeld op allervreemdste wijze +onderbrak. Er loopt, zoo ver de stad en eene vooruitspringende landtong gaan, eene goed geplaveide kade om het meer; er waren +tal van visschers en wandelaars en tal van soldaten en officieren vertegenwoordigden in verschillende uniformen het oostenrijksche +garnizoen. + +</p> +<p>De promenaden der stad, een zeer sierlijke en goed beplante aanleg, waren over een gedeelte afgezet met koorden, en om de +afgezette ruimte, waar een <a id="d0e294"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e294">119</a>]</span>uitstekend orkest speelde, te betreden, betaalde men 10 cents. Die avond aan het meer was uiterst genotvol. Ik genoot op eene +bank vlak aan het water van de muziek. Links van mij was de open watervlakte eenigszins verlicht; vooruit en rechts was alles +zwart en donker door de weerspiegeling van hooge met bosch begroeide bergwanden. Tal van roeibootjes bewogen zich zachtjes +op ’t water heen en weer, allen met een roode lantaarn voorop, die wanneer de bootjes zich verwijderden en men het plassen +der roeispanen niet meer hoorde, den indruk gaven van zwevende lichten, van ronddwarrelende gloei-kevers. Het talrijke publiek +was zeer kalm; zweeg de muziek, dan hoorde men weinig meer dan het kabbelen van eene doorkomende deining tegen den kaaimuur. +Daar togen eenige sloepen onder vol zeil de bocht uit, en manoeuvreerden sierlijk om elkander henen, naar buiten in het verlichte +deel van het meer, kalm en statig, want er was bijna geen wind. Slechts nu en dan een zuchtje. ’t Trok de aandacht, dat die +door elkaar dwarrelende sloepen op een gegeven oogenblik allen terugkeerden; en toen zij in het donkere water kwamen, ontstaken +zij achtereenvolgens juist genoeg bengaalsch vuur om het eigen tuig te belichten, zonder verder licht te verspreiden. Een +heerlijk gezicht, die sterk rood en wit gekleurde zeilen in die geheel donkere omgeving, altijd in beweging en steeds in de +diepste stilte. De muziek speelde lang, en in de pauzen telkens zoo’n lichtfeest op het water—geen wonder dat ik tot aan het +einde bleef en eerst laat in het hotel terugkeerde. Het was een onvergetelijke avond daar te Bregenz aan de Bodensee! + +</p> +<p>Den volgenden ochtend vroeg weer naar de haven, om met de boot naar Constanz te varen. Weder een zonnige dag; we voeren langs +de oostzijde van het meer en hadden een vriendelijk uitzicht op de vlakke landstreek met hare aardige dorpjes en steden; de +westzijde had nu het scherpe zonlicht en verloor daardoor veel van het fraais, dat anders het berggezicht moet opleveren. +Ik geloof dat het te Lindau was, waar we van boot moesten veranderen, zoodat we in Oostenrijk aan wal stapten en eenige schreden +verder in Duitschland weer aan boord gingen. Het was bijna eene tooneelvoorstelling, zooals we door de eene douane gingen, +een eind langs de haven kuierden en daar weer door eene andere douane moesten passeeren eer we aan boord konden gaan. De beambten +hadden tegenover onze eenvoudige verklaring geen bezwaar en lieten alle reizigers ongemoeid door. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-119.jpg" alt="St. Martino di Castrozza." width="582" height="720"><p class="figureHead">St. Martino di Castrozza.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Tegen den middag kwam de boot te Constanz. Daar geeft men zijne bagage in het Zollamt in bewaring en gaat dan de stad in. +Bij vertrek wordt de bagage onderzocht. + +</p> +<p>Constanz is een merkwaardig oud stadje, met veel bezienswaardige oude gevels; onder meer het raadhuis met eene schilderachtige +binnenplaats. + +</p> +<p>De zeer nieuwe bouwstijl heeft zich in de aanbouw zijnde nieuwe stadswijken niet onbetuigd gelaten. Men duizelt van die afwijkende +vormen, waarbij het schoone, naar het schijnt, vooral gezocht wordt in het zonderlinge. Eene wandeling langs den Rijn, die +hier reeds met kracht verder stuwt, is zeer de moeite waard. + +</p> +<p>Te ongeveer drie uur verliet ik Constanz weer, na nog genoten te hebben van eene aubade aan een inspecteerend generaal, en +na eene wandeling in den stadstuin, onder hoog opgaand geboomte aan den oever van het meer. + +</p> +<p>De reis ging verder per boot, het meer en den Rijn af naar Schaffhausen. Dat was eene hoogst aangename vaart. Na een tijd +op het open meer gestoomd te hebben en het aardige dorp Ermatingen voorbij gevaren te zijn, kregen we rechts het heerlijke +eiland Reichenau en links, bijna in het groen verscholen, het kasteel Arenenberg, waar Napoleon III in zijne jeugd verblijf +hield, en dat thans door keizerin Eugenie voor een liefdadig doel is afgestaan. We zien de oevers allengs elkander naderen +en de vernauwing van het meer wordt ten laatste een rivier; we bevaren nu vader Rijn, hier een krasse oude heer, die <a id="d0e313"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e313">120</a>]</span>zijne wateren met volle mannenkracht voortstuwt. Tal van hoogst schilderachtige dorpen, daaronder vooral Berlingen en het +stadje Stein am Rhein, en verderop <span class="corr" title="Bron: Dieszenhoven">Dieszenhofen</span>, tooiden het landschap weergaloos fraai. Een paar houten bruggen in overouden vorm schenen hier en daar de verdere vaart +te versperren. Het water was zeer hoog; de kapitein deelde mij mede, dat er ongeveer twee meter meer water stond dan gewoonlijk. +Vandaar dat op vele plaatsen de boomen met hunne takken in het water hingen, die het uitzicht steeds bekoorlijker maakten. +Hier en daar gaven scherpe bochten nog fraaier uitkijk. Stroomversnellingen, om angstigen zeer angstig te maken; de boot ging +soms met een zetje van den eenen oever naar den anderen over, om dan, met tegenslag der raderen, toch nog met snelle vaart +vooruit te schieten. En bij al dat fraais trof ik allervermakelijkst reisgezelschap; een aantal heeren en dames, opzichtig +uitgedost en zeer spraakzaam, in hun gesprek aanhoudend van een duitsch dialekt in leelijk amerikaansch-engelsch overspringend. +Zij bootsten met hunne talen de boot na bij het verwisselen van het vaarwater. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-120.jpg" alt="Waidbrück." width="720" height="564"><p class="figureHead">Waidbrück.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Dichter bij Dieszenhofen komend, raakte het engelsch op den achtergrond, en kreeg het duitsche dialekt den boventoon. Ik hoorde +zeggen: “Wij worden stellig afgehaald!” Waarop eene andere partij liet volgen: “En wij worden afgehaald met rijtuig en paard!” +De derde partij riep toen: “En wij worden afgehaald met rijtuig en twee paarden!” Toppunt van glorie, toen er drie rijtuigen +elk met twee paarden te Dieszenhofen op de kade stonden te wachten. + +</p> +<p>Ze was hun gegund die glorierijke aankomst in hun land; het waren alle gezinnen die voor vele, jaren hun vaderland hadden +verlaten en naar Amerika waren verhuisd, om daar eenig fortuin te maken. Zij waren geslaagd, al waren zij blijkbaar niet tot +de hoogste millioenen-sport opgeklommen, en kwamen nu op bezoek bij hunne bloedverwanten in het oude land. + +</p> +<p>Men komt te Schaffhausen aan, aan den voet van het oude kasteel Munot. Den waterval had ik reeds herhaaldelijk bezocht, en +ik besteedde nu den volgenden morgen de uren voor mijn vertrek, om de schilderachtige stad nog eens op mijn gemak te bekijken. +Die oudere huizen met hunne fraaie erkers, waarop de wapens der stichters en vroegere bewoners sierlijk uitgebeiteld waren, +of bij ontstentenis van heraldiek, aardige voorstellingen met bloemfestoenen of zinnebeelden van handel, landbouw of nijverheid, +deden het goed in die kronkelende straten. Schaffhausen is bovendien eene zeer welvarende plaats met flinke nieuwe wijken +naast hare oude monumenten. + +</p> +<p>Van Schaffhausen spoorde ik naar Singen, toen over de Schwarzwaldlijn en over Frankfort en Keulen naar Amsterdam terug. + + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/o1907-120.gif" alt="Ornament." width="214" height="12"></div><p> + + + +</p> +</div> +</div> + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Zuid-Tirol, by G. Bosch + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK ZUID-TIROL *** + +***** This file should be named 19866-h.htm or 19866-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/1/9/8/6/19866/ + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +http://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card +donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + http://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + +*** END: FULL LICENSE *** + + + +</pre> + +</body> +</html> + diff --git a/19866-h/images/in1907-105.gif b/19866-h/images/in1907-105.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..141782e --- /dev/null +++ b/19866-h/images/in1907-105.gif diff --git a/19866-h/images/o1907-120.gif b/19866-h/images/o1907-120.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2b5c5ba --- /dev/null +++ b/19866-h/images/o1907-120.gif diff --git a/19866-h/images/p1907-105.jpg b/19866-h/images/p1907-105.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a879167 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-105.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-108.jpg b/19866-h/images/p1907-108.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5361258 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-108.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-109.jpg b/19866-h/images/p1907-109.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..00758f2 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-109.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-112.jpg b/19866-h/images/p1907-112.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..1dc1ed0 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-112.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-113.jpg b/19866-h/images/p1907-113.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f8c60b7 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-113.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-116.jpg b/19866-h/images/p1907-116.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..00e7fb0 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-116.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-117.jpg b/19866-h/images/p1907-117.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..caaf414 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-117.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-119.jpg b/19866-h/images/p1907-119.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7c69862 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-119.jpg diff --git a/19866-h/images/p1907-120.jpg b/19866-h/images/p1907-120.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..bb13289 --- /dev/null +++ b/19866-h/images/p1907-120.jpg diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..5b37941 --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #19866 (https://www.gutenberg.org/ebooks/19866) |
